Zo was het | Zo is het Aardenburg
André Bauwens - Estelle Slegers met actuele foto’s van Peter Verdurmen
Inleiding Oude foto’s en verhalen uit de tijd van toen. Het houdt mensen bezig. Ze roepen herinneringen op. De melkvrouw die met een karretje door de straten deur aan deur haar waar slijt. De boer die met zijn sjees getrokken door een paard over de kinderkoppen ratelt. Een bietenwagen rijdt een weegbrug op. Mensen stappen op de tram. Een wentelwiekende molen. Foto’s en verhalen, maar ook verzuchtingen. De televisie doodt het avondlijke straatleven. Ambachtslui en winkeliers zijn een uitstervend ras. Met een boek, een tentoonstelling en een website speelt Zo was het | Zo is het in op de herkenning en de verwondering. Het project roept vragen op en prikkelt de nieuwsgierigheid. Zo brengt het een dialoog tot stand tussen mensen van allerlei pluimage. Het boek is het uitgangspunt, als een blijvende herinnering, waarbij foto’s spreken en woorden beelden oproepen. De tentoonstelling doorheen Aardenburg prikkelt het lichaam, omdat er moet worden gewandeld, en activeert de geest, want op bijna dertig plaatsen zetten een oud en een nieuw beeld van straten aan tot vergelijken en nadenken. De website richt zich op het verhaal aan de hand van fragmenten uit interviews die op video zijn vastgelegd. Dat Aardenburg er nu anders uitziet dan vroeger, dat zal niemand verwonderen. Gas, stromend water en elektriciteit zijn een eeuw geleden vrijwel onbekende fenomenen. Voor de meeste inwoners, op de gegoeden na, is het leven eenvoudig, maar hard. Het oudste stadje van Zeeland, met wortels van voor de komst van de Romeinen, is honderd jaar terug niet meer dan een dorpje met enkele straten. De tramlijnen Maldegem-Breskens en Aardenburg-Brugge bepalen voor een deel het straatbeeld. Het wegdek bestaat in het gunstigste geval uit kinderkopjes. Straatverlichting is nauwelijks aanwezig. Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) wordt het neutrale Nederland overspoeld door Belgische vluchtelingen. Ook Aardenburg krijgt zijn deel. Mensen slapen er zelfs op straat. In de jaren twintig en dertig telt het stadje tientallen winkels: bakkers, slagers, kruideniers, tabakshandelaren, snoepverkopers, kleermakers... In haast elk huisje verkoopt de bewoner wel wat om het schaarse inkomen aan te vullen. Langzamerhand doen stromend water en elektriciteit hun intrede in huis. De levenskwaliteit verbetert. Straten krijgen trottoirs met tegels, onverharde wegen kinderkopjes. Tot net na de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) moet al het doorgaande verkeer via de Weststraat en door de Kaaipoort. Dat zorgt wel eens voor problemen. De komst van de Peurssensstraat is voor de dorpsbewoners en het toenemende auto- en vrachtwagenverkeer revolutionair.
Aardenburg groeit en bloeit met de komst van nieuwe woongebieden, langs de Peurssensstraat, in het gebied van de oude Vlasmarkt en net buiten de stadskern met Plan West en Oude Stad. De groei tijdens de eerste tachtig jaar van de twintigste eeuw staat in schril contrast met de onheilspellende krimpberichten van de afgelopen twintig jaar. Met dit boek zal de tijd van toen niet terugkeren. Dat hoeft ook niet. Maar de beelden en de daarbij horende verhalen moeten we wel koesteren. Dit boek, de tentoonstelling en de website leggen die recente geschiedenis vast. Een geschiedenis om levendig te houden en op terug te kijken met nostalgische blik. Voor dit boek gaat onze dank uit naar Drukkerij Durenkamp die meteen bereid was de productie op zich te nemen. Rabobank West-Zeeuws-Vlaanderen en Stichting Cultureel Aardenburg steunden de voorbereiding voor het project. Dank ook aan de Heemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen voor het indienen van het plan, Peter Verdurmen voor de hedendaagse straatfoto’s, de bruikleengevers van de oude prentbriefkaarten en foto’s en de Aardenburgers die ons hun verhaal hebben verteld. André Bauwens - Estelle Slegers www.zowashetzoishet.nl
TUIMELSTEENSTRAAT
De familie Klaaijsen is een slagersgeslacht. De vader van George, Tuur, en diens vader, Izaak, hadden beiden een slagerij in de straat. Er waren meer dan tien winkeltjes en werkplaatsen. George Klaaijsen noemt ze in één adem op: “Mijn vader en mijn grootvader, fietsenmaker Kobus Hoogerwerf, melkboer Camiel Sallet, schilder Chris Langendijk, herenkapper Masclé, timmerman Schippers, kruidenier Toontje de Bruijne met zijn zuster Marie, de gezusters Allaart, slager Pieter Jansen, tuinman Kegel, schilder Haaksman-de Koster, schoenmaker La Roij en timmerman Pleijs.”
De geschiedenis van de straat gaat terug tot de vroege middeleeuwen. Het is waarschijnlijk één van de oudste straatjes van het stadje Aardenburg. In de volksmond wordt het ook wel het Malverstraatje genoemd. De naam gaat terug op een verbastering van de graaf Van Mansfeld, die er in de vroege zeventiende eeuw verbleef. Alma Bauwens-Stekelinck: “De winkeltjes in het Malverstraatje waren echt klein. Om in de kruidenierszaak van Toontje de Bruijne te komen, moest je eerst door een laag deurtje. Dan kwam je in een portaaltje. Dan moest je een trapje op. Pas dan kwam je door een deurtje in de winkel terecht. Toontje verkocht ook sigaren.”
De foto is gemaakt op 5 september 1898 bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Er wordt volop gevlagd. De jongen tegen de deurpost is Anton de Bruijne, naast hem staat de lange Jacob Schippers. De man met pet is Louis de Bruijne, de vader van Anton. In deurpost van het huisje ernaast staat juffrouw Allaart. Daarachter Tanne Hollebrand, de vrouw van Abraham Jansen. Het groepje verderop is de familie La Roij, schoenmakers. De laatst zichtbare groep is die van het gezin Abraham Depre, varkensslager en strodekker. Ook rechts staan tal van mensen. Op de achtergrond de olmenbomen op de Markt. Collectie Archief gemeente Sluis.
Colofon André Bauwens (Oostburg, 1953) studeerde geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij is sedert 1993 bestuurslid van de Heemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen en eindredacteur van de publicaties van die vereniging. Hij publiceert regelmatig over de geschiedenis van zijn streek. Estelle Slegers (Mol, 1965) organiseert en creëert projecten omtrent erfgoed, cultuur en media. Hierbij speelt communicatie een belangrijke rol. In 2010 kwam ze in Aardenburg wonen om ook daar actief deel te nemen aan het dagelijkse (culturele) leven. Peter Verdurmen (Oostburg, 1953) is fotograaf. Hij heeft een voorliefde voor Zeeuws-Vlaanderen. Verdurmen legde de streek vast in verschillende fotodocumentaires die in boekvorm verschenen.
Voor dit boek is gebruik gemaakt van de fotocollecties van: M.P.O.M. Bauwens, gemeente Sluis, Heemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen, G. Klaaijsen en wijlen G.A.C. van Vooren. Onze dank gaat uit naar de (oud-)inwoners van Aardenburg die bereid waren zich te laten interviewen: A. Bauwens-Stekelinck, G. de Bruijne, Iz. de Bruijne, W. Dierick, M. Evers-Maas, R. Haaksman de Koster-Thomaes, G. Klaaijsen, M. van Leeuwe, C. de Milliano-Bonte, J. Vermeulen. Zo was het | Zo is het Aardenburg is een uitgave van Drukkerij Durenkamp. Verschijningdatum 19 juli 2013. ISBN/EAN: 978-94-91528-08-8. NUR-code: 653. Informatie over het project vindt u op www.zowashetzoishet.nl of kunt u krijgen via telefoonnummer 0117 78 50 34. © 2013 André Bauwens, Estelle Slegers, Peter Verdurmen.
Stichting Cultureel Aardenburg
