Zen Centrum PRAJNA nieuwsbrief

Zen Centrum PRAJNA nieuwsbrief

Zenoniem nr. 33 - winter 2007

Inhoudsopgave Wen ne n a an ve r lic ht ing Ve rlich ting 1. 2. 3. 4. 5.

Be wustz ijn is iet s ander s dan denk en Er is ge en par t ic ulier z elf , geen s pec i a a l i k Be oe fen ing is geen eigen v er diens t e Ka rma e n dhar m a oper er en t egelijk er t i j d Ve rvu lling is geen r es ult aat er gens v a n

Ge wen nin g 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Ka rma: het lic haam Ka rma: de adem Ka rma: de gees t Dh arma : de gees t Dh arma : de adem Dh arma : het lic haam

3 6 7 9 10 11 12 13 17 19 22 24 26 28

Winte rscho ol 2 008

29

Beg inn er ’s min d

30

Ged ich t

32

COLOFON Z en on iem is ee n uit gav e v an Zen Cent r um PRA J N A We bsite: www.p r ajna. nl E mail: zen @p raj na. nl Te lefo on : 04 3-3 438426

December 2007

W e nn e n aan v e rlic h t in g door Ad van Dun

De meesten van ons moeten waarschijnlijk even slikken als we voor de zoveelste keer geconfronteerd worden met de ongewenste effecten van ons ingesleten egoïsme. Verstandige beoefenaars ontlenen daaraan vooral een verse portie bemoediging: het maakt de noodzaak om te oefenen des te duidelijker en de inspiratie om je te engageren met de Weg nóg krachtiger. Zwakkere stervelingen daarentegen zoeken al snel argumenten ter vergoeilijking en neigen ertoe als reaktie op zo’n ervaring te gaan twijfelen aan alle spiritualiteit of zelfs hun heil te zoeken in zelfmeelij, wrok, betweterij, verzet, compensatie, etc. Zeker, het bestrijden van lijden - d.w.z. je bewust worden, aanvaarden en loslaten van je karmische verblinding (egoïsme) - is een fikse klus: • • • • • •

je moet eerlijk genoeg zijn om steeds opnieuw te durven kijken je moet grondig genoeg oefenen om je niet te laten bedriegen je moet vasthoudend en geduldig genoeg zijn om te blijven leren je moet vertrouwen hebben in de intrinsieke goedheid van het leven je moet weten welke hulp op welke manier in welke situatie nuttig is je moet nuchter genoeg zijn om niet aan de haal te gaan met spiritualiteit • je moet de vreugde van echtheid waarderen boven de vreugde van illusie Dit zijn stuk voor stuk waardevolle intenties voor een Zen-beoefenaar. Maar hoe bruikbaar en noodzakelijk deze leeraspecten ook mogen zijn: het bevorderen van kracht (dharma) overstijgt het bestrijden van zwakte (karma) op alle fronten. Op de bodem van ons bestaan waar deze krachtbron te vinden is, speelt geen afweging of dosering, geen reserve of speelruimte, geen speciale condities, geen eigen stem, geen voorkeur, geen belang. Het gaat enkel om waarheid zelf, om het leven zelf, ons Zelf zélf. 3

Z e n o n i e m n r. 3 3

De grote Weg laat het ego onthand achter. Innerlijke kwaliteit (klassieker geformuleerd: spirituele oefening) is nu eenmaal van een geheel andere orde dan de manipuleerbare, zintuiglijk waarneembare, wereldse en funktionele processen: • het gaat om alles of niets, hier en nu, onvoorwaardelijk • er wordt nergens naartoe gewerkt, je verwacht geen beloning • het betreft onpersoonlijke, menselijke wetmatigheden • het staat nergens los van, dat maakt je verantwoordelijk Zelfkennis of zelfverwerkelijking betreft niet het kleine zelf van onze persoonlijkheid - anders zou alle oefenen immers in niets verschillen van het brede aanbod aan vaardigheden en therapieën. Er sluimert in ons, temidden van alle drukte en verblinding, een gróót zelf: ons ingeboren (van binnen naar buiten werkend) en ongeboren (tijdloos, d.w.z. niet-veroorzaakt en onvergankelijk) potentieel.1 Het onderricht noemt dit onze boeddha-natuur maar je kunt het net zo goed onze diepste menselijke hoedanigheid noemen: de plek waar rust heerst, waar je weet wat klopt, wat écht is, wat goed voelt, wat moet gebeuren, etc. • Waarom lukt het dan zo moeilijk om te leven vanuit dit diepste menselijk potentieel? • Waarom zoeken we naar geluk op alle plaatsen, behalve in onszelf? 1 De twee polen in onszelf, de twee kanten van ons bestaan (het absolute en het relatieve) worden door Shunryu Suzuki roshi genoemd: "grote ik" en "kleine ik". (Suzuki, Shunryu: Zen Mind, Beginner’s Mind. New York 1970) 4

December 2007

• Waarom koesteren we zelfs onze conditionering en laten we ons erdoor gevangen houden? • Vanwaar dan onze moeite met klaar zijn, onze aarzeling zodra er definitiefheid daagt? • Vanwaar de argwaan tegenover eigen goedheid, vertrouwen, echtheid, openheid? • Vanwaar de neiging om onszelf méér gezag en krediet te geven dan anderen? Blijkbaar - de praktijk leert dit steeds opnieuw - moeten we wennen aan de concrete mogelijkheid om toe te komen aan wat we willen en kunnen zijn (jezelf zijn, "verlichting"): deze notie van vervulling2 vergt gewenning voor een wezen dat ofwel zich hiermee nauwelijks serieus heeft bezig gehouden, ofwel zich verzoend heeft met de onhaalbaarheid van een vervuld bestaan. Zelfverwerkelijking is niets anders dan dit gewenningsproces: een definitieve transformatie, een verschuiving van identiteit, een verandering van standpunt, een diepere levenshouding. Je zou ook kunnen zeggen: zicht krijgen op je potentieel (ontwaken) is een afkicken van egoïsme, is deprogrammeren van automatismen, afwikkelen van oud karma, het achterwege laten van onzin en verwelkomen van zin. Laten we deze twee aspecten - verlichting (visie, of wijsheid, prajna) en gewenning (praktijk, of meditatie, dhyana)3 - wat nader bekijken, 2 D.w.z. blijvende beleving van hartskwaliteit: gemoedsrust, waarheidsliefde, direktheid, voeling, openheid etc. 3 Huineng (638-713), een centrale schakel in de Zen traditie, beschrijjft de eenheid van deze beide aspecten van ons mens-zijn als volgt: “Goede vrienden, mijn onderricht van de Dharma heeft meditatie [dhyana] en wijsheid [prajna] tot basis. Maak alsjeblieft nooit de fout om te zeggen dat meditatie en wijsheid verschillend zijn; zij vormen een eenheid, het zijn niet twee dingen. Meditatie is de bestaansvorm van wijsheid; wijsheid is het funktioneren van meditatie. Op hetzelfde ogenblik dat er wijsheid is, is er ook meditatie aanwezig in wijsheid; op hetzelfde ogenblik dat er meditatie is, is er ook wijsheid aanwezig in meditatie. Dat wil zeggen: meditatie en wijsheid zijn hetzelfde.” “Goede vrienden, op welke manier zijn meditatie en wijsheid hetzelfde? Ze zijn als de lamp en het licht dat hij schenkt. Als er een lamp is, is er ook licht; als er geen lamp is, is er geen licht. De lamp is de bestaansvorm van licht; het licht is de funktie van de lamp. Al hebben 5


dan zal vanzelf duidelijk worden dat dit leerproces een heel organische herstelbeweging is en dat we in werkelijkheid al veel vollediger klaar zijn, veel dichter bij de oplossing zijn dan we in onze blindheid zo voorspelbaar gemakzuchtig weigeren aan te nemen. Met andere woorden: ook al fluistert jou je levenslang opgelopen beeldvorming nóg zo'n gebrekkige identiteit in, ieder moment kun je toekomen aan de volle lading van wat het Leven bedoeld is te zijn.

Verlichting Ik weet nog hoe de term verlichting een heel prominente rol speelde in alle literatuur over Zen die me onder ogen kwam toen ik deze Weg begon te verkennen, eind jaren zestig. "Satori" (of "kensho", de Japanse aanduidingen voor verlichtingservaring) stond voor een soort sublieme ommekeer, een hemelse transformatie als beloning voor jarenlang uitsloven en afzien. Gelukkig zwierven er ook wat nuchterder en humoristischer geesten rond in al dit gezwoeg, maar belangrijker nog: door alle verhalen en ervaringen heen bleef steeds het diepere onderricht van de Dharma voelbaar als een helder, tijdloos licht dat alle persoonsgebonden belevingen op zijn plaats liet vallen als momentane expressies van een veel vormlozer, veel waardevoller iets. Naarmate bewustwording zich vestigt en verfijnt en je de essentie ervan ook herkent in alle andere vormen van spiritualiteit, begrijp je dat het niet gaat om iets heel bijzonders maar juist om iets heel natuurlijks en iets duurzaam menselijks. Verwerkelijking betekent uiteindelijk het realiseren van een vredig hart vol ze twee verschillende namen, in wezen zijn ze niet twee. Dat geldt ook voor meditatie (oefening) en wijsheid (verlichting).” Yampolski, P.B.: The Platform Sutra of the Sixth Patriarch. New York 1967, p. 135 - 137 6

December 2007

betrouwbare, liefdevolle wijsheid en innerlijke vreugde. Ontwaken mondt uit in volledig wakker en beschikbaar zijn, een dagelijks levende intentie van ruimte bieden, aandacht schenken, betrokken en verbonden zijn. Alle beleving, alle vormenspel is in essentie uiting van ons innerlijke, vormloze potentieel. Alle gewaarwording is werking van de éne geest, van hartsbewustzijn ("vorm is Leegte"). Wat maakt het nou zo moeilijk om deze innerlijke kracht, deze intrinsieke werking ("verlichting") te honoreren en, conform dit inzicht, aan de bestaansvorm die jij bent een onvervreemdbaar boeddhaschap toe te kennen en daarnaar te leven, als een elk moment inzetbaar krachtveld? Het zou kunnen - laten we alle mogelijkheden openhouden - dat we een aantal misverstanden hebben opgelopen die verblinding en onbegrip veroorzaken, en die een belemmering vormen voor het open en vanzelfsprekend funktioneren van ons natuurlijke wijsheidspotentieel. Daarom volgen hieronder enkele verhelderingen van die misverstanden. Zij kunnen herkenbaar en toepasbaar zijn voor je, maar zij kunnen wellicht ook niet direkt te plaatsen zijn: 1. bewustzijn is iets anders dan denken 2. er is geen particulier zelf, geen speciaal ik 3. beoefening is geen eigen verdienste 4. karma en dharma opereren tegelijkertijd 5. vervulling is geen resultaat van iets 1. Bewustzijn is iets anders dan denken Woorden zijn krachtige instrumenten, maar ook lastig in het gebruik: ze zorgen snel voor misverstand omdat zij dragers zijn van bedoeling en interpretatie. Dat geldt des te sterker voor abstracte en diffuse termen zoals bewustwording, kwaliteit, vervulling.

7


Voor een beoefenaar van de Weg is het van levensbelang om niets los te zien van het eigen funktioneren, wetend dat jijzelf bepalend bent voor wat er gebeurt. Een bewuste beoefenaar herleidt alles naar zichzelf, of liever: doordringt alles met zichzelf. Dit geldt ook voor het zo goed mogelijk interpreteren van onderricht (en gewaarwordingen in het algemeen): wat wordt er bedoeld, hoe doe ik recht aan alle aspecten?4 De term "bewustzijn" heeft diverse ladingen: geest, hart, voeling, bezieling, gewaarzijn, besef. Maar als er één woord is dat de lading van bewustzijn juist het minste dekt, dan is het "denken". Zoals een arm niet in staat is alle funkties van het lichaam te dekken, zo is denken niet in staat bewustzijn te dekken. Denken is een specifieke activiteit van bewustzijn, een compartiment of faculteit van bewustzijn waarmee we kunnen optreden en organiseren in de wereld - maar volkomen inadequaat als middel voor identiteit en zingeving. Daarom worden we gemaand om gedurende het oefenen niet te denken maar aandacht te schenken - aandacht is een héél ander en veel structureler facet van bewustzijn. Als we tijdens zazen verondersteld worden in fysiek opzicht roerloos en geruisloos te blijven zitten, dan geldt dat natuurlijk eveneens in mentaal opzicht; het is niet de bedoeling dat we tijdens ons oefenen dan denkenderwijs mentaal gaan optreden en overal naartoe bewegen, onrust creëren, situaties evalueren, anderen geestelijk lastigvallen, conflicten gaan uitwerken etc. 4 In aktieve zin behoort hiertoe ook de verantwoordelijkheid - als bewustzijnsdrager en medeschepper van de samenleving - om zelf invulling te geven aan woorden of funkties, of om naar eigen inzicht en in dienst van de Dharma invulling te geven aan processen. 8

December 2007

Dat het wellicht niet direkt duidelijk is hoe je niet-denkend 5 kunt funktioneren (concreet: hoe kom ik af van die zelf ontwikkelde neurotische of paranoïde fixatie van het denken) is een heel andere vraag. De beantwoording daarvan komt in het oefenproces natuurlijk uitgebreid aan bod. 2. Er is geen particulier zelf, geen speciaal ik Dit inzicht ("er is geen ik", an-atman, geen-zelf) werd door Boeddha zelf al verwoord als één van de drie kenmerken van geconditioneerd bestaan; het zijn de drie merktekens [trilakshana] van ons stervelingschap: 1. anitya (onbestendig) 2. anatman (zelveloos) 3. duhkha (pijnlijk) Aanvankelijk kost het enige moeite om vanuit onze bevangen, verblinde staat te begrijpen hoe onthechting en belangeloosheid tot zoiets wenselijks als wijsheid en verlichting kan leiden. Anders gezegd: hoe kan het loslaten (ontkennen, wegnemen) van mezelf leiden tot het ontdekken (bevestigen, ontvangen) van mezelf? Dit zal overigens niks nieuws zijn voor de leerling die, nog lichtelijk naijlend van verbijstering, worstelt met de hartelijke uitnodiging van zijn leraar om plaats te nemen op de zetel van boeddhaschap. Feit is dat het "ik", in het licht van alle rijkdom en samenhang die het leven biedt, een hopeloos achter de feiten aan rennend en jammerlijk over het paard getild misverstand is. Maar dat kan ons pas écht duidelijk worden als we de mogelijkheid krijgen om dit waar te nemen. En dat is de zin van alle oefenen. 5 Wijsheid is een staat van onvoorwaardelijk zijn die veel meer behelst dan het vermogen om aandacht te schenken. Dogen beschrijft deze niet-denkende staat van zijn in een fragment uit zijn Shobogenzo, namelijk het hoofdstuk Zazengi (Principes van zazen) met een verwijzing naar de koan "Yueshan's niet-denken". Dit hoofdstuk werkte hij later uit in de beroemde tekst Fukanzazengi (Lofzang op de Principes van zazen). Voor meer over Zazengi en Dogen's Shobogenzo, zie http://scbs.stanford.edu/sztp3/translations/shobogenzo/translations/ zazengi/zazengi.html 9


Om alvast een voorschot te nemen op je eigen toekomstige ontdekkingen: zie het verschil tussen de persoon (uiterlijke condities - C) die je bent en de mens (innerlijk potentieel - P) die je bent, je ware Zelf.

Dan zul je ook kunnen vermoeden dat een van beide tijdelijk en veranderlijk is en de ander duurzaam en betrouwbaar. Zen verwijst naar deze wetmatigheid via de grondformule "Vorm is Leegte". 3. Beoefening is geen eigen verdienste Meestal begin je monter aan de Weg, vanuit een uitnodigend perspectief. Je hebt je geöriënteerd in de beschikbare literatuur, je hebt mensen gesproken of plekken bezocht, en dit alles heeft jouw romantische hart nogal in vervoering gebracht: spiritualiteit! Mocht het er wat minder feestelijk aan toe zijn gegaan, dan zal jouw proces niet zozeer een romantisch als wel een therapeutisch karakter hebben: je wilt bestaande aspecten van je leven die hinderen of gebrekkig voelen veranderen, verbeteren, oplossen. En dan is er ook nog de incidentele dwaalgast die zijns of haars ondanks in de Zentuin belandt en er geboeid raakt door geur, licht, geluid, mensen.... Maar hóe jouw motief er ook uitziet en wát jou ook tot dit oefenen heeft 10

December 2007

gebracht: het is nooit een in volle vrijheid en bewustheid gekozen traject. Daarvoor verkeren we immers te zeer in een karmisch geconditioneerde staat, zijn we te zeer onderhevig aan allerlei impulsen en invloeden en signalen waarvan we geen weet kunnen hebben - juist omdat we ons te weinig bewust zijn. Die blindheid begint echter meteen al te slinken op het moment dat jij je bewust wordt van je eigen onwetendheid (zolang je nog meent ook maar íets te weten, is de schatkamer van je innerlijk oog nog niet ontsloten). Met andere woorden: zodra jij het gezag weghaalt bij de stumper die het onteigend heeft en teruglegt waar het thuishoort, gaat datzelfde gezag dat tot nu toe zo pijnlijk leek te haperen voor eens en voorgoed stromen. Het echte weten is een voortdurend werkzaam geschenk. Het is de ingeboren wijsheid van ons wezen: hartsbewustzijn dat ons beademt en beoefent… 4. Karma en dharma opereren tegelijkertijd Er is het voor de hand liggend misverstand - voor dualistisch geschoolde geesten - dat karma en dharma elkaars tegengestelden zouden zijn en elkaar uitsluiten. Alsof karma de schaduwkant van ons mens-zijn belichaamt en dharma de lichtkant. Maar waarheid overstijgt deze tweeledigheid: wonderlijke eenheid is subtieler en krachtiger dan willekeurig welke vorm, positief of negatief. Wie eenheid als basis neemt verwelkomt beide kanten van ons bestaan6 als de structurele werkzaamheid en expressie van die eenheid. 6 "Wijze mensen (lett.: boeddha's) kennen beide aspecten van de werkelijkheid, daarom zijn zij zo op hun gemak: ze worden niet uit het veld geslagen door iets vervelends, en ze hangen zich ook niet op aan iets prettigs. Zij bezitten een innerlijke vreugde die hen nooit kan worden ontnomen." (Shunryu Suzuki roshi) 11


Absoluut (leegte) en relatief (vorm) zijn twee gelijktijdig opererende aspecten van de totaliteit die we zijn, twee parallelle bestaansvlakken, elk met hun eigen wetten: karma en dharma. Er is de vormloze achtergrond van innerlijke kwaliteit en de waarneembare voorgrond van zintuiglijke funktionaliteit: de Weg en de wereld - een bekende paradox, een eeuwenoud dilemma, steeds anders verwoord, steeds eender belichaamd. Broze karmabloem, vitale dharmagrond: stralende Leegte. Aanvaard de twee aspecten of polen van je bestaan als visie en praktijk, en vertrouw het onderricht dat jou aanspoort om je te verliezen in het oefenen en zo alle splitsing en gespletenheid achter je te laten. Alleen dáár, in je oefenen, waar het ene grote licht van hartsbewustzijn alle denkende breinvonkjes laat verbleken, zal jou hoogstpersoonlijk duidelijk worden hoezeer het onderricht wérkelijk klopt… 5. Vervulling is geen resultaat ergens van Zoals de oefenwens geen eigen aktiviteit of verdienste is van je persoontje en zoals het zitten niet bedoeld is als een resultaatgericht proces waarmee je iets beoogt, zo is vervulling (of verwerkelijking, of verlichting, of wijsheid) niet het resultaat van een of andere oorzaak of conditie. Het is juist de aard van innerlijke kwaliteit dat zij onvoorwaardelijk is, d.w.z. niet aan persoonlijke voorwaarden gebonden, nergens van afhankelijk en niet veroorzaakt dus. Neem bijvoorbeeld innerlijke vreugde, een menselijke hartskwaliteit die als intrinsiek aspect van bewustzijn nergens door veroorzaakt wordt - net als bewustzijn zelf - en die uit zichzelf blijkt te kunnen heersen. En hetzelfde geldt voor alle andere "onpersoonlijke" hartskwaliteiten die niet aangeleerd zijn maar gewoon permanent voorhanden zijn als existentieel belevingskapitaal: oprechtheid, verbondenheid, beschikbaarheid, vertrouwen, waardigheid etc. 12

December 2007

Er zijn voelbare tekenen van ons innerlijk potentieel, van deze altijd in ons aanwezige werkzame kracht: • • • • •

werkelijkheid heerst vrijheid trekt waarheid werkt liefde is voelbaar wijsheid bezielt ons

We hoeven die aanwezige kracht (waarheid, dharma, goddelijkheid welke naam je er ook aan geeft) slechts oprecht te honoreren om de werking ervan hier en nu ten volle te kunnen ervaren. Het grootste probleem voor een beoefenaar is in feite niet het erkennen van een oneigenlijk zelf (inzien van egoïsme) maar het erkennen van het bestaan van een groter Zelf (toelaten van waarheid). Met het doorzien van dit probleem verandert het oefenen van een moeizaam, illusoir of verheven gevecht tegen negativiteit en beperking in een voortdurend vreugdevol en waardig uitdrukken van betrouwbare, definitieve, dagelijkse kloppendheid.

Gewenning Zelfverwerkelijking is transformeren, herboren worden van een verlopen en verworpen ego-slachtoffer in een diep bewogen en vrij bewegende boeddha. In het onderricht wordt dit transformatieproces vaak geschetst als een laaiende oven waarin wij als erts gesmolten worden tot schitterend goud. Het smelten, de oven, het erts - dat alles maakt deel uit van het praktische oefenen. 13


Deze praktijkkant neemt vorm aan naarmate bewuste visie in ons leeft: motief is methode. Wie deze wetmatigheid volledig vertrouwt en onvoorwaardelijk ter harte neemt maakt zich niet al te druk over het mogelijk verloop van dit proces of over risico's en speciale aspecten. Maar zo radikaal schakelen slechts weinigen onder ons. Het is al veel waard als je inziet dat het hier gaat om een grondige verschuiving van identiteit en dat je die verschuiving heel bewust verwelkomt en als beoefenaar en leerling aktief wilt faciliteren. Is dit motief eenmaal lijflijk voelbaar en diep gevestigd7 dan rest ons slechts het voortdurend toepassen van de juiste methode, d.w.z. een aktief wennen aan, een uitdrukken van en een belichamen van verlichting temidden van alle dagelijkse verschijnselen, het grillige vormenspel. Bedenk wel, we hebben het over bodhisattvawerk en deze edele opdracht - de bodhisattva wordt wel vergeleken met een krijger in dienst van de Dharma - kan enkel uitgevoerd worden vanuit een open hart waarin het juiste motief helder en belangeloos straalt. Zo'n grondige kwaliteit moet definitief gevestigd zijn en onomkeerbaar stromen om te voorkomen dat je je van alles wijsmaakt, of erger nog, dat de levende, anonieme waarheid van verlichting gecorrumpeerd wordt tot een ultieme egotrip.8 Op basis van de juiste, levende motivatie wordt het verdere verloop in feite enkel één, lange scholing in "upaya" (geschikte middelen; momentane expressie). Welnu, bodhisattvawerk kent vele platforms en op elk van die platforms zijn er een eindeloos aantal rollen te vervullen: heilig en banaal, van publieke funktie tot een ongezien gebaar, een urgente noodsituatie of lange termijn 7 An ancient sage said: "Certainty doesn't drift into second thought." Vertaald: Een oude wijze heeft gezegd: "Zekerheid zoekt geen heroverweging." (Shitou, in: Cleary, T.: Timeless spring; a Soto Zen anthology. Tokyo 1980. p. 110) 8 Daarom hanteert het onderricht de metafoor van de markt en de berg. Op de markt (lees: de wereld; zintuiglijke vormen) word je je bewust van het lijden (egoïsme); je zoekt de eenzaamheid op van de berg (lees: je beoefent de Weg; innerlijk potentieel) om dit op te lossen; je keert terug naar de markt zodra houvast van de berg niet meer nodig is en vormen geen aanleiding tot grijpen geven. 14

December 2007

werk, fysiek voelbaar of gebaseerd op subtielste intentiekracht. Laten we enkele herkenbaarder kanten van deze inzetbaarheid wat preciezer onder de loep nemen. Daartoe verdelen we onze dagelijkse expressie in de drie velden lichaam, adem en geest, conform de natuurlijke gelaagdheid van ons bestaan. Iets klassieker geformuleerd kan die natuurlijke gelaagdheid als volgt worden begrepen: het integraal funktioneren van bodhisattvaschap maakt onze drie concentrische velden of lichamen permanent aktief, te weten nirmanakaya (veranderingslichaam), shambhogakaya (schitteringslichaam) en dharmakaya (waarheidslichaam). Maar daarmee is het gewenningsproces nog niet volledig in kaart gebracht, want het dharma-materiaal (de realiteit van drie lichamen) is nu weliswaar benoemd, maar ook de karmische kant (de realisatie van het belichamingsproces) zal zijn plek moeten krijgen. Daarom kent dit proces twee fasen: 1. de karma-fase (karma bestrijden) - het elimineren van onwaarheid - doorzien van illusie - erkennen van egoïsme - wekken van juiste intentie - conditionering opheffen - gezag vestigen van innerlijkheid 2. de dharma-fase (dharma dienen) - het integreren van waarheid - toelaten van werkelijkheid - voelen van verbondenheid - uitdrukken van innerlijkheid - potentieel zien werken - koersen op vreugde 15


Zo, in een dubbele loutering van onze gelaagdheid, kan het hele verwerkelijkingsproces gezien worden als een organisch verlopend hervinden van betrouwbare werkelijkheid en thuiskomen in verfijnde, verbonden beleving.9

9 Als we de metafoor van de markt en de berg toepassen op deze organische herstelbeweging, dan begint stap 1 van de karma-fase op het moment waarop je bewust het verlangen naar verwerkelijking (bodhicitta) voelt: de tocht bergopwaarts begint ("de achterwaartse stap") en die tocht eindigt met stap 3 waarbij je thuiskomt in jezelf ("de bodem valt uit de emmer") en waarbij jij je bewust bent dat de levende werkelijkheid iets veel wonderlijkers behelst dan ál het voorstelbare ("er is geen zelf"). Stap 4 tot en met 6 behelzen de tocht terug naar de markt (de dharma-fase) waarbij je niet langer verwijlt in de idyllische kloppendheid van waarheid maar ook de volledige belichaming en expressie ervan beoefent via bodhisattvaschap, d.w.z. je leert omgaan met alle vormen, alle hektiek van de markt, zonder de oude verwarring en zonder enig belang ("karma maakt deel uit van de Dharma"): er valt niets te corrigeren en er valt niets te verwerven, elk moment is onvoorwaardelijk beschikbaar zijn. 16

December 2007

1. Karma: het lichaam De eigenaar loopt zich vast in de stad. Borden bieden geen perspectief. Er hangt een vreemde geur.

Bewust worden wat je werkelijk bent betekent gaandeweg completer, reëler recht doen aan alle aspecten van je bestaan, dus ook aan je fysieke lichaam. En omdat het lichaam zo dichtbij en zo onloochenbaar is, zo eerlijk dus, vormt het tevens de beste ingang voor de beoefenaar richting volledig jezelf zijn en vanzelfsprekend leven. Ons vleselijk lichaam met zijn zintuiglijke apparaat is niet wat de kleine ego-geest geleerd heeft en geneigd is ervan te maken: een machinerie of constructie die als een soort privé-nutsbedrijf permanent wordt ingezet ten behoeve van survival en vertier. Dat is slechts de voorspelbare conditionering die door beeldvorming wordt veroorzaakt: • vanuit een biologisch kwetsbaarheidsbeeld bekommer ik me om handhaving (hachje) en verwerving (bezit): een vitale fysieke behuizing en een leefbare omgeving • vanuit een psychologisch behoeftigheidsbeeld richt ik me op aangename zintuiglijke10 ervaringen die zingeving suggereren (verveling uitbannen) en boeiende perspectieven opleveren • vanuit een sociaal afhankelijkheidsbeeld vind ik waarde in gezien en begrepen worden, zodat uiterlijke interaktie mij de verbondenheid schenken die innerlijke steriliteit mij onthoudt In werkelijkheid vormt het lichaam voor de zoekende mens die wij zijn een heel nabije, direkte en betrouwbare (want niet van interpretatie afhankelijke) connectie met het scheppend universum dat elk moment werkzaam is - het leven zélf, onloochenbare werkelijkheid. 10 Ook het brein moet - volgens beproefd Boeddhistisch inzicht - gezien worden als een zintuig. 17


Anders gezegd: het lichaam is een kostbaar instrument waarmee je kunt ontdekken dát en hóe jij te maken hebt met iets groters dan jijzelf, en dát en hóe jij het centrum vormt van een wonderlijke kracht. Dit inzicht schenkt de sleutel voor het oplossen van alle egoïsme en voor het thuiskomen in échte liefde.11 Het oefenproces - en daarmee is op de eerste plaats zazen bedoeld - begint dus heel praktisch met het opnieuw innemen en herwaarderen van onze fysieke behuizing: aanwezig zijn, een centrum zijn. In zazen betekent dit een jezelf steeds opnieuw terugfluiten uit alle bedenksels en het leren inzien hoezeer je geneigd bent het denken (en voelen) te laten uitwaaieren tot een onbestemd dolend en zelfgenoegzaam droomsel. Onze onbewuste, springerige "apengeest" schept een netwerk van willekeurige (karmisch bepaalde) betekenisgeving en beeldvorming, en omdat alle knooppunten van dat netwerk associatief verbonden zijn met elkaar, lijkt jouw geest op een continu oplichtende deken van schakelpunten. Het resultaat: onafzienbare rijen tekstballonnen vullen de cartoon die je zo van jezelf maakt. • Dit is hoe we dagelijks funktioneren zolang we niet beschikken over de achtergrond van een vredig hart, open intentie, grondige bedoeling, oprecht gewaarzijn, rechtstreekse verbondenheid en spontaan reageren. • Dit is hoe onze persoonlijkheid funktioneert zolang het onderliggende, permanent beschikbare basiskapitaal van menselijkheid onvoldoende begrepen, gewaardeerd en gebruikt wordt. 11 In plaats van zelfzuchtige interaktieve behoeftigheid, de conditionering richting anderen. 18

December 2007

• Dit is hoe zintuiglijkheid ("vorm", de wereld) ons conditioneert zolang we innerlijk potentieel ("leegte", de Weg) verwaarlozen - en in het verlengde hiervan krijgt de wereld een evenredig geconditioneerd aanzien omdat diezelfde blindgangers, wijzélf dus, verantwoordelijk zijn voor bouw en beheer ervan. Het zal geen verbazing wekken dat het temmen van onze ego-geest, het vestigen van integere zelfstandigheid, aanvankelijk strijd kost. Alleen al het jezelf moeten corrigeren en je moeten herinneren aan de zin van deze onderneming (onthechting, eenzaamheid) kan jou suggereren: • dat dit toch eigenlijk niet nodig zou hoeven zijn • dat anderen het veel makkelijker hebben • dat dit wel eens heel lang kan gaan duren, etc. etc. Kortom, in deze stap zul je voldoende kracht moeten bundelen om het bedrieglijk geconditioneerde en dus ondermijnend karakter van dit soort overwegingen te doorzien en méér gezag te geven aan de onomstotelijke werkelijkheid van je lichaam (en de betrouwbaarheid van het onderricht) dan aan al die overbekende, langzamerhand uitgewoonde capsones. Een juiste lichaamshouding is daarom belangrijk in zazen: het helpt je om in je kracht te blijven, om steeds opnieuw de levende fysieke werkelijkheid in te nemen en om zodoende steeds verfijnder en preciezer uitdrukking te kunnen geven aan je diepst mogelijke bezieling, aan je boeddhaschap. Met andere woorden: het bewust innemen van je fysieke behuizing is daadwerkelijk een eerste vorm van realisatie. 2. Karma: de adem De eigenaar voelt zich moe. Zonder steun zoekt hij naar kracht. 's Avonds staart hij verlangend in de verte.

Leer je eenmaal van binnenuit de waarde van je fysieke behuizing kennen en waarderen, dan krijg je vanzelf geleidelijk oog voor de adembeweging die daarin plaatsvindt. 19


Daarmee luid je een verfijning van je gewaarzijn in. En diezelfde verdieping en completering van je beleving maakt je des te bewuster van de subtiele wonderlijke kracht die men zo vluchtigjes leven noemt. Aandacht voor wat adem werkelijk inhoudt zal ons verlossen van alle vluchtigheid en juist heel voelbaar duidelijk maken wat het betekent om te "genieten van het leven"… Onze ademhaling is geen zuurstofmachine in dienst van het lichaamsvoertuig, bediend door een denker die zich vrijpostig stuurman waant in nanoland - nou, vergeet dat maar. Zo’n overwegend stoffelijke benadering van ons ademen getuigt van zeer gebrekkige zelfkennis en is het gevolg van behoorlijk scheef getrokken en doorgeschoten beeldvormingsmechanismen. Maar zelfs zonder deze beperkende dominantie van breinwerking geldt: negeer de adem en je hebt het beste recept voor vervreemding, gevoelsarmoede en zelfoverschatting. Ademen is de brug tussen geest en lichaam, de verbinding tussen onze vormloze innerlijkheid en de waarneembare uiterlijkheid, tussen de spirituele mens die wij zijn en de funktionele persoonlijkheid waarover wij beschikken. Oefenen stelt ons - onder andere - in staat om het misverstand omtrent adem op basis van hoogstpersoonlijke ervaring voorgoed te herstellen: niet het lichaam ademt, maar bewustzijn ademt. We ademen niet zelf, we wórden geademd. In zazen vormt het voelen van de adem de tweede stap in het vestigen van je oefenhouding; de eerste stap is juiste lichaamshouding (zie hiervoor), de derde stap is juiste geesteshouding (zie hierna). 20

December 2007

Wat is de juiste ademhouding? De adem kan zijn subtiele werk des te beter uitvoeren naarmate het minder gehinderd wordt door ingrijpen en sturing van buitenaf (d.w.z. het ego).12 Daarom is ontspanning een eerste vereiste: laat de adem zakken naar waar hij van nature het beste funktioneert, namelijk de buik. Dan zul je voelen - mede dankzij het advies om roerloos en geruisloos te blijven zitten - hoe de uitademing jou met elke teug tot een vitaal, van binnen naar buiten pulserend veld maakt, in plaats van het massieve object dat jij van buitenaf lijkt. Minder fysiek en meer energetisch gezien is het ademen rechtstreeks verbonden met ons gevoelsleven, met expressie, bewogenheid, klank. Adem en lichaam zijn uiteindelijk expressievormen van een dieper levensgeheim, namelijk onze geest, hartsbewustzijn. De staat waarin die geest verkeert zal dan ook bepalend zijn voor het funktioneren van adem en lichaam. Dat blijkt al uit het simpele feit dat onze stem en onze emoties permanent fluctueren zolang onze geest een onrustig, zichzelf vreemd verschijnsel is. Dan is onze identiteit beïnvloedbaar en aan verandering onderhevig in alle wisselende situaties en de conditionerende werking van die situaties wijzigt natuurlijk ook onze houding en expressie. Dit ongewisse fluctueren van onze identiteit maakt de vraag "wie ben ik?" des te pregnanter. Als beoefenaar nu leer je om je niet langer primair met uiterlijke condities te identificeren maar met je meest wérkelijke kant: innerlijk potentieel, het levend universum dat jij elk moment in essentie bent. Deze heroriëntatie zorgt, naast toenemende ontspanning en kracht, ook voor een verschuiving in de adem: jouw klinken krijgt de ruimte om een steeds rechtstreekser en completer weerspiegeling zijn van wat je bent - minder cultuur, meer natuur ;-) 12 De meeste mensen die beginnen met oefenen hebben enige moeite om de adem op een natuurlijke manier te laten stromen. Onze fixatie naar buiten en onze identificatie met het lichaam heeft ons de adem doen verwaarlozen; gewoonlijk leidt dit tot spanning en verkramping en daarom is er enige (juiste) inspanning vereist om weer ontspannen te kunnen ademen. 21


• Hoe meer je tot jezelf komt, hoe minder je onnodig uitwaaiert. • Hoe meer je gedragen wordt door het leven, hoe minder houvast je zult zoeken. • Hoe meer je weet wat blijvende kwaliteit is, hoe minder je je laat wijsmaken. Oefenen maakt je krachtig en ontspannen, bescheiden maar kernachtig. Voelen wordt veelzeggender dan denken. 3. Karma: de geest De eigenaar krijgt te horen dat hij stoort. Zijn oude trucs werken niet langer. Er blijft weinig van hem over.

Wennen aan behuizing, wennen aan veld-zijn en tenslotte wennen aan ruimtelijkheid: Leegte zijn, onkenbaar, vormloos, belangeloos. Bewustzijn is heel wat anders dan denken - dat hebben we hierboven gezien. Heeft het denken ons opgeblazen tot onhoudbare proporties (want pijnlijk en illusoir), dan ontdoet bewustwording ons gelukkig weer van deze vervorming door alle ik-gerichtheid liefdevol te reduceren tot nul: • geen tweede hoofd onder je arm • geen bodem in de emmer • geen vinger naar de maan Het is wennen om af te zien van doelen, belangen, verbeelding, oordeel, bewegingsvrijheid, invloed, interaktie, zintuiglijke ervaring... Maar dit aanvankelijk inspannend afzien laat jou uiteindelijk des te efficiënter en makkelijker omgaan met alle dagelijkse funktionaliteit. Dit wordt mogelijk omdat je juist dankzij dit afzien iets wezenlijkers ontdekt waarvan niemand ooit kan afzien omdat het nooit losgelaten kan worden: de volheid van je hart (ook wel Leegte genoemd). En het is déze ontdekking - zelfkennis - die een substantiële, blijvende basis vormt voor het wijs funktioneren van de persoon die je bent en voor alle interaktie met anderen. 22

December 2007

In zazen leidt dit verinnerlijkingsproces onontkoombaar tot een algehele bevrijdende anonimisering: “de grote dood sterven”. Zelfs het woord "identiteit" suggereert nog teveel begrenzing. Elke aanzet tot denken, elke notie van een ik voelt overbodig en bijwijlen beschamend zelfs, elk investeren, evalueren, corrigeren - alles is teveel... Zulk oefenen is een permanente uitnodiging tot overgave, tot verdwijnen in vanzelfsprekendheid, doelloosheid, onbenoembaarheid. Daarmee krijgt het Leven zelf alle ruimte om zich te manifesteren, op welke wijze dan ook. Alle zwaarte en gerichtheid zakt uit je systeem. Lichtheid heerst, echt en open. Er heerst een diep, natuurlijk gewaarzijn, een verfijnde aandacht, een vredig gecentreerd zijn "zonder naad of rand", een tijdloos hier en nu. En elk idee dat dit eigen toedoen of verdienste zou zijn is volkomen lachwekkend. Zo bevestigt de praktijk van het oefenen dat oprechte intentie - toelaten wat klopt, loslaten wat niet klopt - vanzelf alle overbodigheid losweekt, alle misverstand verheldert en alle gehechtheid vervangt door een diep verbonden vrij-zijn, klaar om vorm na vorm te laten ontstaan...

OMSLAG Eerst sprong ik woest maar roerde niets, nu kneedt mij teer de wildste branding. 23


4. Dharma: de geest De dienaar ontwaakt soepel. Het materiaal blijkt nog ongebruikt. Stamelend verplaatst hij zich en struikelt.

De dharma belichamen is thuis zijn in “het ongeborene”, is klaar-zijn: • klaar met het kleine (kleingeestigheid, sterven) • klaar voor het grote (grootmoedigheid, ontplooiing) De moeite om klaar-zijn te realiseren maakt ons bescheiden. Het gemak om klaar-zijn te laten heersen maakt ons belangeloos. Was de karma-fase vooral gelegenheid om toe te komen aan hartskwaliteit, de dharma-fase leert ons wetmatigheid te belichamen, waarheid te dienen. Een eenmaal geopend hart kán niet anders. Het grote gewenningsproces neemt steeds vreugdevoller vorm aan. Waar er voorheen nog verwarring en voorbehoud was, is er nu volmondig enthousiasme en verbondenheid. De dharma, inmiddels volledig getoetst en betrouwbaar bevonden, is het bloed van je leerling-vitaliteit: een innerlijk serum dat ons volwaardig maakt en wakker houdt. “Alles is Een” wordt helder gezien en doorvoeld. En de urgentie om die eenheid te belichamen is je centrale drijfveer. "Er is geen zelf" betekent voortaan niet zozeer "er is geen ego" maar veel meer nog: "Er is niets dat niet deel uitmaakt van wat ik ben." Alles vindt plaats in mij, levend bewustzijn. Alles wat ik waarneem, alles 24

December 2007

wat er gebeurt krijgt de funktie en betekenis die ik eraan geef. "Varkens zien varkens, boeddha's zien boeddha's." Gewaarwordingen zoals gedachten en stemmingen zijn niet langer willekeurige effecten van persoonsgebonden behoeftigheid, maar neutrale, niet gezochte verschijnselen die al dan niet voldoende lading hebben om betekenis te genereren of beweging te veroorzaken. En daaronder, onder en doorheen alle aktieve mogelijkheden, deint een diepe, eindeloze stilte - grondig werkzame, aktiefste levenskracht - die elk moment uitnodigt en verwelkomt en opneemt. Uit die vertrouwde wezensgrond, in oorsprong niet behorend tot het domein van de persoonlijkheid, stroomt zuiver inzicht en krachtige bewogenheid. Vredige verbondenheid maakt diepste bedoeling kenbaar: • gereedschap om te werken • medium van expressie • hulp voor vrede Jouw bestaan is volheid van boeddhaschap. Leegte van bodhisattvaschap. Boeddha "Volheid" Voor, achter, boven, onder, geruisloos maak ik alles heilig. Vredig is mijn diepste werking, krachtig is mijn laatste rust. Vandaag zal mijn dienaar geen inkopen doen. 1e toevlucht

Leven is een warme bron, reine vrede van ontvang. 25


5. Dharma: de adem De dienaar krijgt zijn opdracht. Het werkterrein blijkt onbegaanbaar. Zwijgend oefent hij zich in bewogen worden.

De Weg bewandelen is wennen aan onophoudelijke eenheidskracht die resterende conditionering oplost: 1. conditionering van lichaam (stap 4) 2. conditionering van tijd (stap 5) 3. conditonering van anderen (stap 6) Ons zelfonderzoek laat van het lichaam niet veel meer over dan pure scheppingskracht, een onbegrensde ruimte vol vitale, permanente en niet te traceren transformatieprocessen. In die ruimte vindt beweging plaats, energie stroomt: adem, voeling, “de werkelijkheidsbries”. Dankzij de verfijnde kwaliteit van een tot behuizing geopend lichaam is dit heilzame stuwen van levenskracht elk moment voelbaar. Waar vroeger tijdsconcepten als verleden en toekomst voor perspectief en doelen zorgden, is de momentane beleving hier en nu zó intens en helder en kloppend, dat optredende beelden die een tijdspad suggereren meteen herkend worden voor wat ze zijn: beelden, gedachten, optredende verschijnselen. Ademend bewustzijn is als een oceaan van kracht, een voedzame bron, een oeroud stuwende en dragende branding. Wat blijft er over, als elk tijdsperspectief - en daarmee alle ik-omlijsting - wegvalt en er enkel tastbare werkelijkheid heerst? Een zinderend wonder... 26

December 2007

Er bestáát niets anders dan één heersend, zichzelf vierend moment: • nooit begonnen (nergens veroorzaakt) • nooit eindigend (nergens gevestigd) In deze eeuwig tijdloze ruimte is alle verandering wezenlijk onveranderlijk, zijn alle verschijnselen bekend terrein: klei gekneed door wetmatigheid. Alles is welkom. Sterker nog: alles is heilig, er is geen reden voor meerwaarde en extra’s. Alle waarde wordt in het verschijnen zelf al uitgepuurd, elk verschijnsel wordt meteen volledig recht gedaan, krijgt belangeloze ruimte. Welke laborant staat hier nog te doseren? Welke agent geeft een stopteken? Welk ik spookt hier? Nu er ontvankelijkheid heerst, dankzij bodemloos vertrouwen, kan de heldervoelende fijnzintuiglijkheid van het energielichaam13 onbekommerd zijn werk doen, in dienst van het universum. Bodhisattva "Leegte" Hoe weet jij waar water stroomt, waar haal je zoveel brood? Wat maakt jouw dagen blijvend, hoe krijgt je stem zo’n glans? Natuurlijk! Die handtekening siert alle formulieren! 2e toevlucht

Wijsheid is een lichtend veld, grote vrijheid van verspreid.

13 Het energielichaam wordt gevoed door hartsbewustzijn (“het waarheidslichaam”). Oprechtheid garandeert een belangeloos omgaan met chakra’s, mantra’s, funkties etc. 27


6. Dharma: het lichaam De dienaar slentert graag. Zijn huid vertoont talloze blaren. Laatst zag ik hem agenda’s verkopen.

De afrondende, meest verfijnde fase is eenheid herstellen met dat wat ooit de grootste afgescheidenheid suggereerde, de ruwste pijn veroorzaakte en de diepste conditioneringen verwekte: “de ander”. En in ruimere zin: “het andere”. En dus: “alles”. Wie deze Weg volledig aangaat zal het oefenproces ervaren als een onpeilbare, meedogenloze scholing in intimiteit. Realisatie van deze innigheid laat Boeddha concluderen: “De Weg leidt naar het einde van de Weg.”14 Het hart benadert alles van binnenuit - om te beginnen: je eigen lichaam. Leer vleesvracht te zijn, dan leer je ál het andere zijn. Aan het einde van de Weg staan emmer en dweil.

WELKOM Van leraren ontbonden verwelkom ik het stroomland. Met adem gezegend betreed ik het lichtruim. In eenheidsbezieling vervult zich het Zelf.

3e toevlucht

Eenheid is een zachter oord, open vreugde van gedoog.

14 Byrom, Thomas: De Dhammapada; de woorden van Boeddha. Heemstede 1994, p. 34. 28

December 2007

W in t e r s c h o o l 2 0 0 8 Tijd: Vrijdag 25 januari tot en met vrijdag 1 februari Plaats: Charneux, 20 km. van Maastricht (vlakbij klooster Val-Dieu) Kosten: € 175,- (inclusief verblijf en voeding)

Zolang wij een notie van “zelf” bewaren, heeft karma iets om mee te werken, daarom kun je karma het beste laten werken met lege ruimtelijkheid [Dharma-lichaam]. Als we geen notie van “zelf” hebben, weet karma niet meer wat het moet doen: “Hé, waar is mijn maatje, waar is mijn vriend?” Suzuki, Shunryu: Not always so. New York 2002, p. 24 29


B e g inn e r ’ s min d 15 door Juul Hoefsloot, voorzitter

Ik voel me steeds onzekerder maar weet dat nu juist dát de bedoeling is en zie, er ontstaat ruimte voor Zekerheid. “Beginner’s mind” is onmisbaar om goed te kunnen omgaan met vergankelijkheid, veranderingen. De onzekerheid die ontstaat als vertrouwde vormen oplossen en nieuwe ontwikkelingen zich aandienen, kan dan als positief ervaren worden. Je kunt met een open hart vanuit je eigen kracht keuzes maken als het leven dat vraagt. Dit proces speelt zich momenteel binnen Prajna af. De deelnemers hebben dat in de afgelopen tijd al kunnen ervaren toen hen gevraagd werd middels een enqêteformulier hun mening te geven omtrent de huidige gang van zaken én omtrent het toekomstperspectief: Stiltij. Recentelijk is in een brief de uitkomst daarvan bekend gemaakt. Dit heeft in eerste instantie geleid tot een aktieve stuurgroep Dharma centrum Stiltij, en een vernieuwd bestuur. Bovendien is een leerlingenraad geïnstalleerd die het bestuur mede inspireert en voeling houdt met wat er bij de deelnemers leeft. In die brief werd iedere deelnemer ook gevraagd betrokkenheid bij Prajna uit te drukken in een extra bijdrage per maand om de plannen die we ontwikkelden inclusief hun financiële consequenties te kunnen uitvoeren. Bij al deze vragen kún je het plezier voelen van een onbekommerde (vrije) “beginner’s mind”, en daardoor zal het maken van een keuze niet loodzwaar maar juist licht en uitnodigend voelen. De komende tijd zal ieders betrokkenheid nog meer verdiept worden, omdat we bezig zijn vorm te geven aan een inhoudelijke “kwadratering”, een grondige intensivering van het proces binnen Prajna. 15 Met veel dank aan Shunryu Suzuki voor deze mooie uitdrukking! 30

December 2007

De verandering van vormen die hiermee gepaard gaat kan een gevoel van onzekerheid veroorzaken - maar als je er goed gebruik van maakt, zal het juist bevrijdend werken en je nóg levendiger laten oriënteren op waar Prajna wezenlijk voor staat. We zullen als deelnemers hierover gezamenlijk overleggen tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst op 6 januari 2008. Een mooie afsluiting van 2007 gewenst, en een echte “Beginner’s mind” voor 2008.



P R A J N A - P U B L I C A T I ES Oefe nboe kje: pr ak t is c he aanwijz ingen v o o r Z e n b e o e f e n i n g . De Gr ote Kwes t i e : biogr af is c h- didak t is c h m at e r i a a l v a n 1 0 0 l e r a r e n . Br onkr a cht : c it at en uit div er s e t r adit ies , t h e m a t i s c h g e o r d e n d . De Ba sa le M ens : ov er w egingen ov er k w a l i t e i t v a n l e v e n .

31


Liefde Geen oog oor neus tong lijf of brein Iets met verbinding Veld geen afgeslotenheid Groot niet klein Liefdevol doen is nog niet: liefde zijn In een botsing met liefdeloosheid zag ik een flits van de oneindig veel ruimere potentie die liefde is die liefdeloosheid met gemak in zich opneemt en oplost zoals wolken hun verschijning verliezen wanneer waterdamp wordt opgenomen in warme lucht Vergeef mij, vergeet mij dit geval is niet de baas waar liefde heerst zal ik dienen

Birgitta

32

Zen Centrum PRAJNA nieuwsbrief

Recommend Documents