Een wandeling in het gezondheidspark LEA MAES : PROFESSOR EMERITUS GENT, 03/10/2014 YVO NUYENS
Opwarmingsoefeningen “…Rond het begin van de 20ste eeuw kwam de gemiddelde
huisvader uiteen gezin van 5 of 6 kinderen, van wie hij er maar 2 of 3 de leeftijd van 15 zag bereiken. Als kind kende hij hoogstens 1 van zijn grootouders. Hij huwde rond zijn 27ste en had 5 of 6 kinderen van wie er bij zijn overlijden nog 2 of 3 in leven waren. Zijn huwelijk duurde gemiddeld 17 jaar en werd afgebroken door de dood. Hij werd gemiddeld 52 jaar en maakte ondertussen 3 hongersnoden, 3 of 4 periodes van schaarste en 4 of 5 epidemieën mee. Voortdurend werd hij geconfronteerd met dood, ellende en lichamelijke pijn…”
Bron : J.Fourastié, De la vie traditionelle à la vie tertiare, 1959
Gezondheid honderd jaar later : de cijfers Levensverwachting blijft toenemen
- voorbije eeuw voor 0-jarigen verdubbeld - mannen 77,94 jaar/vrouwen 82,93 - 80 dagen meer in 2013 vgl met 2012 Gezonde levensverwachting neemt toe - 3/4 van ons leven in goede gezondheid - vrouwen meer gezonde levensjaren - België boven het EU27-gemiddelde
4
22-10-2014
Meer cijfers Gezondheidsbeleving : subjectieve gezondheid
- 4 op 5 Vlamingen goed tot zeer goed - mannen positiever dan vrouwen - duidelijk hoger dan EU27 gemiddelde - tevredenheid over gezondheid daalt licht
Vrouwen leven langer dan mannen, maar in mindere gezondheid 6
nuyens 26/01/2012
Aanraden 4
Gezondheid honderd jaar later : in de wetenschap Van medische faculteit naar faculteit van
geneeskunde en gezondheidswetenschappen Van kadaster van medische beroepen naar kadaster van gezondheidsberoepen Gezondheidspromotie als wetenschappelijke discipline Gezondheidspromotie als academisch bedrijf : opleiding, tijdschriften, congressen, verenigingen…
Gezondheid honderd jaar later : even populair als seks in de media Zalm is ongezond en peren kunnen we maar beter
met zeep wassen… Humeurige darm ? Sla alarm… Hoe wordt je slanker en gezonder ? Blijft u te lang rouwen ? Dan ben je ziek… Waarom is granaatappelsap beter dan sinaasappelsap ? Veertig procent van kankers is te wijten aan levensstijl… Gezond kan de boom in…
Gezondheid honderd jaar later : beleid (1)
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (1991),
Nutrition Information Center (1992), Loco-regionale gezondheidsnetwerken (1997), Gezondheidsdoelstellingen(1998), Preventie-decreet (2003), VIGeZ (2009), Gezonde Gemeente (2012) Beroepsprofiel gezondheidspromotiewerker : projectleider, probleemverkenner, ontwikkelaar, uitvoerder, communicator, evaluator…)
Gezondheid honderd jaar later : beleid (2) “…Preventie, gezondheidspromotie en vroegdetectie nemen een centrale rol in het Vlaams gezondheidsbeleid…Het huidig systeem van gezondheidsdoelstellingen breiden we verder uit met nieuwe doelstellingen…We werken aan een facettenbeleid. Hierin onderschrijven we het belang van een gezondheidsbevorderende onderwijs- en werkomgeving…” Regeerakkoord Vlaamse Regering 2014-2019
Gezondheidspark : ook “a walk in the dark” Rookverbod maar longkanker blijft belangrijkste
doodsoorzaak mannen (50-75) Voedingsdriehoek maar helft van Vlamingen heeft overgewicht of obesitas Verplichte gordel en snelheidsbeperkingen maar aantal verkeersslachtoffers stijgt Fit in je hoofd, mindfulness en wellness-klinieken maar tsunami van psychisch leed Gezondheidsdoelstelling, tele-onthaal, zelfmoordlijn, CPZ maar aantal zelfdodingen blijft toenemen
Gezondheidspromotie : twee dimensies Gezondheidsopvoeding en voorlichting met nadruk
op individuele levensstijl, gedragsverandering met inbegrip van social marketing Gezondheidsbevordering met nadruk op omgevingsfactoren (werk, voeding, arbeid, inkomen, huisvesting…), health in all, multifacetten
LEVENSSTIJL
17-02-2011 Jo Decock RIZIV
14
22-10-2014
Omgevingsdeterminanten
Onderzoek medische kennis (1980) Goede (12,8%), voldoende (62,8%) en slechte
(24,4%) kennis Vrouwen scoren beter dan mannen Naarmate leeftijd toeneemt daalt medische kennis Rurale gebieden slechter dan steden Hoe lager opleiding hoe slechter kennis (38% van laag opgeleiden slechte kennis versus 2% bij hoogst opgeleiden Bron : Nuyens, Y., De eerste lijn is krom, 1980
Onderzoek health literacy (2014) Voldoende (62%), problematische en onvoldoende
kennis (38%) Vrouwen (60%) scoren beter dan mannen (56%) Naarmate leeftijd toeneemt daalt medische kennis : caveat leeftijdsgroep 18-24 (dubbel onvoldoende 11% versus 22%) Voldoende kennis stijgt parallel met opleidingsniveau : 75% hoogste, 45% laagste Bron : Van den Broucke, S., Gezondheidsvaardigheden, Seminarie 14/09/2014
Ook Lea Maes deed onderzoek over “Gezondheidsvaardigheden bij schoolverlaters” en komt tot volgende conclusies :
•
HLQ-16 instrument moet verder gevalideerd worden voor doelgroep 3e graad secundair
•
81,8% rapporteert een voldoende HL niveau
•
Sociale gradiënt in HL
•
Hogere HL is niet gerelateerd aan risicogedrag (roken en drinken)
•
Er is wel een positief verband tussen HL en fruit- en waterinname
•
Hogere HL is ook positief geassocieerd met zelf-gerapporteerde gezondheid en levenstevredenheid
KAGB – Prof. Lea Maes – 17/09/2014 Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen - Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde
Conclusies uit deze onderzoeken Tussen 1980 en 2014 evolueerde aandeel voldoende
versus onvoldoende kennis nauwelijks Ook de sociale gradiënt inzake medische kennis/health literacy handhaaft zich Belang van health literacy : speelt rol inzake voeding, beweging en medicatiegebruik, niet bij alcohol en roken
Eerste uitdaging voor gezondheidspromotie 2020 Welke bijdrage dient wie en op welke manier te bieden om health literacy van de bevolking te vergroten, met een bijzondere aandacht voor : de sociale gradiënt de noodzakelijke link tussen health literacy en gezond gedrag ?
Gezondheidsenquête (2013) als aanloop naar tweede uitdaging Resultaten gezondheidsenquête (2013) over de gezondheidsstatus van de Belgen : 1) Globaal verbeterde deze status niet significant tussen 1997 en 2013 2) Eén op vijf scoort relatief slecht, vier op vijf relatief goed met genoten opleiding als belangrijke discriminerende factor 3) De sociale gezondheidskloof handhaaft zich tussen 1997 en 2013 voor de meeste gemeten dimensies
Opnieuw cijfers (1) Slechte subjectieve gezondheid
1. • • •
21,6% in 1997 / 22,1% in 2013 mannen l.o. 33,3% in 1997 / 47,2% in 2013 2013 mannen l.o. 47,2%/ mannen h.o. 20,4%
2. Chronische aandoening • 27,5% in 1997 / 28,5% in 2013 • vrouwen l.o. 41,2% in 1997 /51,6% in 2013 • 2013 mannen l.o. 43,5%/ mannen h.o.20,7%
Nog meer cijfers (2) 3. Depressie met medicatie • 71,2% in 1997/ 72,2% in 2013 • mannen 67,2% in 1997/ 69,9% in 2013 • 2013 vrouwen l.o. 78,2%/ vrouwen h.o. 68,3% 4. Lichaamspijn • 22,9% in 1997 / 23,1% in 2013 • vrouwen 25,7% in 1997/ 26,8% in 2013 • 2013 vrouwen l.o. 39,4% : vrouwen h.o.23,4%
Tot slot : de sociale gradiënt in grafiek
Tweede uitdaging voor gezondheidspromotie 2020 “Gezondheidsbevordering : vergroten van de capaciteit van individuen om zelf voor hun gezondheid te zorgen EN de omgeving zo inrichten dat de gezonde keuzes worden bevorderd met het doel ziekte te voorkomen” (Lea Maes, 2012).
Wat is nodig om gezondheidspromotie op een meer effectieve wijze te doen bijdragen aan een vermindering van de gezondheidskloof ? Kan gezondheidspromotie ook meer structureel werken en wat is daartoe vereist ?
Een gezondheidsepidemie ? Op zoek naar een derde en laatste uitdaging Gezondheid als prioritaire waarde. Als we maar gezond zijn. Een goede gezondheid toegewenst. Maar ook : het dictaat van de gezondheid . De gezondheidsepidemie . Gezond kan de boom in. Que pasa ? Terug naar de media hiervoor.
Uit de kranten (1) “ De grens tussen ziek en gezond is flinterdun “
(Psychiater D. De Wachter) “Steeds meer seksverslaafden in Belgie” (Seksuoloog K. Baeten) Er worden te weinig mensen gediagnosticeerd (met een geestesziekte) en de industrie maakt te weinig medicijnen (European College of Neuropsychopharmacology)
Meer kranten (2) “Een ziekte moet je weten te verkopen” (Congres in
Amsterdam Selling Sickness) “Gebroken hart ? Dan bent u gestoord” (American Psychiatric Association) “In New York vond hij vrouwen die hun voeten laten ombouwen om ze toch maar in die Jimmy Chooschoenen te krijgen” (Fotograaf Z. Nelson)
Nog meer kranten (3) “Steeds meer hoogbejaarde hartpatienten onder
het mes : er was geen enkele reden om die vrouw van 96 niet te opereren” (Cardiochirurg UZA) “Hou je er een gezond voedings- en bewegingspatroon op na, maar kan je uw portie zetmeelproducten niet doseren of verminderen ? Dan is voor u XL-S Koolhydratenblokker” (Omega Pharma) “Rokers laten opdraaien voor ziekenkosten is bepreekbaar” (M.Justaert, CM)
Proces van medicalisering
Overmatig gebruik van medicatie Van normale levensprocessen medische problemen
maken Het uitvinden van ziekten (disease mongering) Proces van uitbreiding, waardoor steeds meer levensterreinen onderworpen worden aan medische definiering en jurisdictie
Medicatie Aantal terugbetaalde geneesmiddelen steeg tussen
1996 en 2006 met 57% 69% mannen en 73% vrouwen het afgelopen jaar een depressie waarvoor medicatie werd genomen Verkoop van Rilatine vermenigvuldigd met 13 in twaalf jaar tijd
Normale levensprocessen Menstruatie, zwangerschap, geboorte, menopauze,
penopauze, seksualiteit, ouder worden, verdriet, sterven… Plastische chirurgie is “in” : neuzen in Iran, vagina’s in Brazilie, derrieres in Duitsland, borsten in New York…
Uitvinden van ziektes Fikse humeurigheid wordt temper dysregulation
disorder Grilligheid wordt attenuated psychosis syndrome Dagelijkse zorgen of angsten is goed voor een mixed anxiety depressive disorder Wanneer je te lang en te diep verdriet hebt, dan lijdt je aan a complicated bereavement disorder PVMD : post-vakantie-motivational deficit !!!
Geneeskunde als sociale controle Steeds meer posities, voordelen, activiteiten worden afhankelijk gesteld van medische definiering en jurisdictie. Voorbeelden : huwen, autorijden, sporten, reizen naar het buitenland, afsluiten van (levens)verzekering, bekomen van een arbeidsplaats, afwezigheid op het werk, nietdeelnemen aan verkiezingen, vrijstelling van militaire dienst, toerekenvatbaarheid bij misdaad, adoptie tot en met het gekozen levenseinde
Derde uitdaging voor gezondheidspromotie 2020
Kan gezondheidspromotie een bijdrage bieden om verdere medicalisering van de samenleving en mensen tegen te gaan, hoe moet dat en wat is daarvoor vereist?
Gelukwensen met uw bijdrage aan “health for all” maar ook voor uw streven naar “health in all”, Lea. Ad multos annos. Dank voor uw aandacht.
[email protected]
