Water: meten en balanceren

Stationsstraat 23 • B-2910 Essen

Water: meten en balanceren... Het Grenspark zet alles op alles om meer water in het gebied te houden. Om dat zo goed mogelijk te kunnen doen is er veel kennis en inzicht nodig over het watersysteem. De laatste maanden is er hard gewerkt aan een model om de (grond)waterstanden te meten én aan een model om na te gaan waar al dat regenwater blijft: een waterbalans dus.

Monitoring Het grond- en oppervlaktewater in het Grenspark wordt door diverse instanties gemeten. Natuurbeheerders, waterwinners, waterschappen, eigenaren, noem maar op. Maar niet overal wordt gemeten en de gegevens worden ook niet bij elkaar gebracht. Voeg daarbij dat de waterstanden in Nederland in NAP (Nieuw Amsterdams Peil) en in Vlaanderen in TAW (Tweede Algemene Waterpassing) worden weergegeven, dan is het duidelijk dat er nog wel wat moest gebeuren voordat er een goed bruikbaar en gebiedsdekkend systeem is. Het Grenspark heeft dat nu voor elkaar, dankzij de inzet van Bob Delissen, 4e jaars student aan de Hogeschool Zeeland, met studierichting Aquatische Ecotechnologie. Een echte waterstudent dus. Hij bracht in beeld wie er allemaal metingen doen en op welke wijze. Vervolgens is vastgesteld welke gegevens nog ontbraken en hoe die aangevuld kunnen worden. Het Grenspark zorgt er samen met de beheerders voor, dat de gegevens in één bestand worden samengebracht en beheerd, waarbij ook de verschillen in NAP en TAW

worden overbrugd. Waar nodig worden nieuwe meters en peilschalen geplaatst. Met behulp van deze gegevens kan de watersituatie in het Grenspark in de gaten worden gehouden en wat nog belangrijker is: de gegevens kunnen ook gebruikt worden om beheersmaatregelen door te rekenen op hun effecten.

Waterbalans Een tweede belangrijk instrument is de waterbalans. Hoeveel water er het gebied binnenkomt is bekend: dat is de jaarlijkse hoeveelheid neerslag. Maar waar blijft al dat water dan en hoe kunnen we het waterverlies verminderen? Dát was de vraag die we aan Bob Delissen voorlegden. Hij maakte er zijn afstudeerscriptie van. Gebleken is, dat er per jaar ruim 31 miljoen m3 water in het Grenspark valt en dat 70% daarvan via verdamping weer verdwijnt. Een kwart van alle regenwater zakt de bodem in en vult het grondwater aan. In de afgelopen jaren is al veel gedaan om water vast te houden door grachten te dempen en stuwen te plaatsen. Toch stroomt er

Bob Delissen aan het werk tijdens zijn stage.

nog meer dan een miljoen m3 water per jaar via grachten het gebied uit. We gaan er nu aan werken om dat water in het Grenspark te houden. Dat zou al een flinke winst betekenen. En we denken er ook over na hoe we de afstroming via het ondiepe grondwater (dat is ook meer dan een miljoen m3) kunnen beperken, waardoor afstromend water langer in het gebied blijft en daardoor meer kans heeft om het diepere grondwater aan te vullen. Het Grenspark heeft nu de beschikking over een paar goede instrumenten om effectieve maatregelen voor te stellen of uit te voeren. In de loop der tijd worden ze op basis van nieuwe gegevens nog wat aangevuld en verfijnd. Met dank aan Bob Delissen en vele anderen die hun steentje bijdroegen aan deze studie.

INHOUD In gesprek met Sonja Vrijenhoek

pag 2

Zuidelijke soorten rukken op

pag 2

Recreatiemonitoring

pag 3

In gesprek met Karel Molenberghs pag 7 Moeraswolfsklauw langs

DRIEMAANDELIJKS NR. 25 - SEPTEMBER/OKTOBER/NOVEMBER 2004

Vlaamse zijde

pag 7

Activiteitenkalender

pag 8

AFGIFTEKANTOOR 2910 ESSEN 1 P309555

1

Zuidelijke soorten rukken op

”De gastvrouw en haar gasten...” Sonja:“Gelukkig werken we in een team met een opzichter en een veldmedewerker. Er is een goede samenwerking. Vragen die ik niet kan beantwoorden komen toch op de goede plek terecht en in piektijden doen we een beroep op andere beheerseenheden”.

Dankzij het monitoren zijn de laatste tijd al heel wat soorten opgedoken in het Grenspark die vermoedelijk reeds langer aanwezig waren maar voordien niet opgemerkt werden. Zo is de vuurlibel (Crocothemis erythraea) recent waargenomen en ook de tijgerspin of wespenspin (Argiope bruennichi). Beiden zijn het zuidelijke soorten die steeds noordelijker oprukken. Wetenschappers wijten dit aan het steeds warmer worden van ons klimaat waardoor zuidelijke soorten zich hier beter kunnen handhaven.

Vuurlibel (foto: Maarten Jacobs)

Sonja Vrijenhoek, (Chaam 1963) is sinds enkele maanden boswachter in de beheerseenheid Markiezaat van Staatsbosbeheer. Op de korte vraag: “Waarom en hoe wordt iemand boswachter” antwoordt Sonja: “Het zat er al heel jong in dat ik iets in de “groene hoek” wilde doen. Het werd de Tuinbouwschool, veilig dicht bij huis, in plaats van het verre Velp. Na allerlei baantjes, administratie, vrijwilligerswerk, recreatie, natuurcursussen én de komst van mijn drie kinderen (nu 9, 10 en 11) volgde ik toch de (deeltijd) opleiding aan de Bosbouwschool in Velp” en, zegt ze met gerechtvaardigde trots, “toen werd ik uit 250 kandidaten geselecteerd als boswachter”. En waar vult een boswachter zijn/haar dagen mee? “Teveel om op te noemen”, zegt Sonja, “maar we willen eigenlijk 40% besteden aan Voorlichting, Public Relations en Recreatie, 30% aan monitoring en natuurbeheer en de overige 30% aan surveillance en gastvrouwschap. En we werken ook met jaarthema’s. Zo is voor 2005 het thema “Jeugd en Natuur” gekozen”.

Tijgerspin of wespenspin (Foto: Bert Hoeyberghs)

2

WISSELS • NR. 25 SEPTEMBER 2004

De beheerseenheid Markiezaat, die in totaal 1500 ha natuurterrein omvat naast de Brabantse Wal ook gebieden in Halsteren, Roosendaal, Rucphen, Schijf, Stampersgat en Kruisland. En een stukje Markiezaatsmeer natuurlijk.

Gevraagd naar het leukste en het minst aantrekkelijke aspect van haar werk reageert Sonja: “Dat de projecten die we uitvoeren zo snel gaan, dat is leuk. Zeker in het Grenspark. Het is allemaal prima voorbereid. Ignace Ledegen verdient een compliment. Het minst aantrekkelijke zijn die vele vergaderingen. Ze zijn nodig, maar leuk is anders…”. Wat ze van het Grenspark verwacht? “Gidsen leveren en educatief werk ook in Nederland uitvoeren. Educatie is belangrijk. Je moet de mensen uitleggen waarom dingen niet kunnen. Ruiters buiten de paden of loslopende honden. Dat kan niet, als je de nachtzwaluw, een bodembroeder, wilt behouden. Dat moet je mensen uitleggen. Dat is ook beter dan een proces verbaal, maar soms is dat nodig. Voor wie zich willens en wetens niks van de regels aantrekt. Bijvoorbeeld die dame, die als volgt reageerde op een verzoek om haar hond aan te lijnen: “Ik heb een hond gekocht en jíj moet zorgen dat dat beest los kan lopen!”. Zegt Sonja: “Ik wil graag gastvrouw zijn, maar dan mag je toch ook van mensen vragen, dat ze zich als gast gedragen?”. Gelukkig stelt Sonja vast, “dat de meerderheid van de bezoekers zich gedraagt zoals je van hen mag verwachten. En uitleggen van de regels, bijvoorbeeld aan ruiters, kan nog wel wat beter, een extra informatiepaneel bijvoorbeeld”. Kortom, er is nog werk aan de winkel. Sonja Vrijenhoek Boswachter beheerseenheid Markiezaat Zandvlietseweg 19a 4641 SR Ossendrecht. 06-53249633 [email protected]

Recreatiemonitoring Misschien ben je in de zomer of het najaar van 2003 wel één van onze jobstudenten tegengekomen aan één van de ingangen van het Grenspark die je de vraag stelde of je eventjes tijd kon vrijmaken om een paar vraagjes te beantwoorden i.v.m. je bezoek aan het natuurgebied? Wel, ondertussen zijn de resultaten rond. Dankzij uw medewerking hebben wij voldoende gegevens kunnen verzamelen om de recreatie van het Grenspark in kaart te brengen. Zie hier het volledig verloop van het onderzoek met de resultaten.

Waarom een recreatiemonitoring? In 1999 werd het Beleidsplan Beheer en Inrichting voor grenspark De Zoom– Kalmthoutse Heide opgesteld. Uit dit Beleidsplan kwam naar voren dat de recreatievoorzieningen van het Grenspark niet voldoende op elkaar afgestemd zijn en dat de bezoekersdruk zich slechts op een aantal plaatsen van het gebied concentreert, met name het Vlaams natuurreservaat de Kalmthoutse Heide. Er

wordt gesteld dat de recreatiedruk meer naar Nederlandse zijde verspreid zou moeten worden. In het Grenspark zijn een groot aantal organisaties actief die elk hun eigen visie hebben op recreatie. Deze visies verschillen onderling en zijn nog niet voldoende op elkaar afgestemd. In het beleidsplan wordt om deze reden dan ook de aanzet gegeven tot het onderzoeken van het recreatieve gebruik van

het Grenspark. Om oplossingen te zoeken voor de problemen is het belangrijk om te kijken naar de tevredenheid van de recreanten over de recreatieve voorzieningen in het gebied.

Gebruikte methode Het recreatiemonitoringplan werd in 2003 opgesteld door Sarel Tempelman, student van de Nationale Hogeschool van Toerisme en Verkeer Breda. Katleen Haeck en Ils Vanuytsel hebben in 2003 en 2004 uitvoering gegeven aan dit plan in het kader van hun studies Beheer, Toerisme en Recreatie aan de Katholieke Hogeschool Mechelen. Tijdens de zomer en het najaar van 2003 werden er aan acht verschillende ingangen van het natuurgebied visuele tellingen uitgevoerd, mondelinge enquêtes afgenomen van wandelaars, en schriftelijke enquêtes uitgedeeld aan ruiters en fietsers. De tellingen vonden zowel plaats op werkdagen, zaterdagen en zon- of feestdagen. Op deze manier werd er voorkomen dat er een


3

foutief beeld werd gevormd van de bezoekersaantallen en konden achteraf de verschillen tussen deze drie types van dagen achterhaald worden. In totaal zijn er 537 enquêtes verzameld geweest: 414 wandelaars, 101 fietsers en 22 ruiters hebben hun medewerking aan het onderzoek verleend. De gegevens werden verwerkt met het statistisch computerprogramma SPSS.

Doelstelling De doelstelling van de recreatiemonitoring werd vastgelegd in het recreatiemonitoringplan en luidde als volgt: “Inzicht verschaffen in het recreatiegedrag en de tevredenheid van de recreanten ten einde aanbevelingen te kunnen doen ten behoeve van de uitvoering van de recreatieve beleidsdoelstellingen van het Grenspark”. Deze doelstelling werd omgezet naar een drieledige probleemstelling.

Wie zijn de bezoekers? Leeftijdscategorieën bezoekers Frequentie Procent 16 tot 20 jaar 19 3,5 21 tot 30 jaar 62 11,5 31 tot 40 jaar 93 17,3 41 tot 50 jaar 131 24,4 51 tot 60 jaar 135 25,1 ouder dan 60 jaar 97 18,1 Totaal 537 100,0 Uit bovenstaande tabel kunnen we afleiden dat het Grenspark vnl. bezocht wordt door mensen van middelbare en/of derde leeftijd. Het natuurgebied wordt vooral per twee (in 50% van de gevallen) of in groep bezocht. Een kleiner aandeel begeeft zich ook alleen in het gebied, om bvb. de hond uit te laten (13%).

Nationaliteit bezoekers (N=537) (N= aantal respondenten waarop cijfers en percentages betrekking hebben) Het Grenspark wordt het vaakst bezocht door Belgen uit de Antwerpse agglomeratie. Het gebied wordt vnl. vanuit de vaste woonplaats bezocht. Drie vierde van de bezoekers begeeft zich er met de auto naar toe. Mensen uit de nabije omgeving verplaatsen zich eveneens per fiets of gewoon te voet. Zoals blijkt uit de grafiek op pagina 5 bezoekt drie vierde van de recreanten het Grenspark op regelmatige basis. Voor 25% van de bezoekers is het de eerste keer dat men het gebied bezoekt. Deze “nieuwe recreanten” vernemen het bestaan van het gebied vaak door toeval. De meeste bezoekers kennen het gebied echter van oudsher of nemen via mondelinge overdracht kennis van het Grenspark. De gemiddelde tijdsduur per bezoek ligt relatief hoog. Het aandeel van de respondenten die het gebied voor minder dan één uur bezochten, was in de minderheid.

Waarom bezoekt men het Grenspark? Bij de activiteiten die de recreanten ondernemen, komen wandelen en fietsen op de eerste plaats te staan. De hond uitlaten of een picknick houden in het park blijken eveneens geliefkoosde activiteiten te zijn. Sommige breien aan hun bezoek ook een romantisch kantje. Zo is er een koppel bevraagd geweest dat net een huwelijksaanzoek achter de rug had. We werden spontaan uitgenodigd op de receptie.

Waar men het meest van geniet tijdens een bezoek (N=537)

70 60

Uit het onderzoek is gebleken dat men het Grenspark, evenals andere natuurgebieden, vnl. bezoekt om te genieten van de natuur in het algemeen en de landschappelijke omgeving. De natuurgerichtheid van de recreanten is vrij hoog. Dit kunnen we afleiden uit het feit dat er heel wat begrip opgebracht wordt voor beheersmaatregelen om de natuur beter te beschermen. Eveneens bezoekt een aanzienlijk deel het gebied om de flora en fauna te bestuderen.

66

50 40 30

33

20 10 0 Percent

4


B elgisch

Nederlands

overig

Hoe vaak bezoekt u dit gebied op jaarbasis? (N=537) Frequentie op jaarbasis (N=537) 45.00% 40.00% 39.10%

35.00% 30.00% 25.00% 20.00%

24.40% 18.20%

15.00% 10.00%

11.90%

5.00%

6.30%

0.00% E erste keer

Tussen de 2 en 10

Tussen de 11 en 30

Tussen de 31 en 50

keer per jaar

keer per jaar

keer per jaar

70 63

60 50

Meer dan 50 keer per jaar

van dit pad er zowat af is. Van de 37% van de wandelaars die geen specifieke route volgen, concentreert de bezoekersdruk zich eveneens duidelijk op het Vlaamse natuurreservaat, de Kalmthoutse Heide.

40 30 20 19 10

10 5

0 Percent

avontuurlijke studie naar activiteiten planten

gesprekken

sporten natuur algemeen

Voor de andere twee groepen van respondenten geldt dat de fietsers aan de Grensparkroute gebonden zijn, en dat er bij de ruiters geen al te grote verschillen op te merken zijn. Kortenhoeff en de Staartse Duinen worden het vaakst bezocht door de ruiters, gevolgd door de Steertse Duinen en tot slot het ruiterpad doorheen de Kalmthoutse Heide.

Begrip beheersmaatregelen (N=537)

Uit de tellingen kwam naar voren dat het Grenspark de hoogste bezoekerscijfers kent Een belangrijk onderzoeksitem was de op zon– en feestdagen. Tijdens de warme spreiding van de bezoekers over het gebied. zomermaanden wordt het gebied relatief Van de wandelaars maakt 63% gebruik van weinig bezocht. De fietsers vormen dan de één van de wandelroutes. In het algemeen zijn voornaamste groep van recreanten, gevolgd de routes Libel, Schaap en Duin, gevolgd door door de wandelaars. In het najaar wijzigt dit wandelpad Bos, het meest in trek bij recre- patroon zich echter. Het bezoekersaantal gaat anten die van verder komen dan de buurge- dan de hoogte in en de wandelaars vormen de meenten. meerderheid. Op een zondag in oktober zijn er zo maar liefst 1500 bezoekers geteld geweest! De recreanten afkomstig uit KalmthoutHeeft Het natuurgebied krijgt in het algemeen het u begrip voor beheersmaatregelen om de natuur beter te beschermen? of Essen verkiezen respectievelijk wandelpad meest bezoekers te verwerken rond 15.00u. N=537 Schaap, Libel, Duin, met op de vierde plaats Ree. De voorkeur van de inwoners van Woenszeer weinig begrip drecht ging in 2003 uit naar de nieuwe wan1,7% delroute Haas, op de voet gevolgd door Vos, minder begrip Schaap en Ree. Alle wandelroutes worden 2,6% trouwens vaker bezocht door de Belgen dan door de Nederlanders. Een uitzondering hierop wel begrip vormde wandelpad Haas dat even vaak door 38,7% zeer veel begrip de Belgen als door de Nederlanders bezocht 56,8% werd. Mogelijk is dit maar een tijdelijk fenomeen dat zich herstelt zodra de nieuwigheid


5

Gebruik wandelroutes (N=262)

Wandelroutes (N=262)

35%

Tot slot

30%

Het was de eerste keer dat de recreatie van het Grenspark d.m.v. een heus onderzoek in kaart gebracht werd. Niet alles is dan ook van een leien dakje gelopen, en er zijn dan ook heel wat aanbevelingen voor een eventuele herhaling van het onderzoek. Wij zijn er echter van overtuigd dat deze eerste recreatiemonitoring al een grote stap in de goede richting is. Bij de resultaten zaten geen al te grote verrassingen, en in het algemeen lijken de recreanten wel wat voor het welzijn van de natuur over te hebben. De toekomst zal uitwijzen of deze maatregelen de tevredenheid van de recreanten bevorderen en of ze er toe kunnen bijdragen dat zeldzame fauna en flora van het gebied behouden kan blijven door de bezoekersdruk meer naar Nederlandse zijde te spreiden. Wij hopen althans van wel.

25% 20% 15% 10% 5% 0% Wandelpad Uil Wandelpad Muis

Wandelpad Wandelpad Vos Wandelpad Haas Schaap

Aan Nederlandse zijde (De Zoom) werden overal minder bezoekers dan aan Belgische zijde (Kalmthoutse Heide) gesignaleerd. De ingang van het natuurgebied tegenover De Vroente en deze nabij De Kievit krijgen de meeste bezoekers te verwerken.

Zijn de bezoekers tevreden over de recreatieve voorzieningen? Dit werd in de enquêtes nagegaan a.d.v. een serie uitspraken die zowel over de voorzieningen, zoals banken, parkeergelegenheid, horeca en gemarkeerde routes handelden, als over het onderhoud, toezichtfuncties en natuurwaarden in het gebied. In het algemeen kwam uit de resultaten naar voren dat de recreant vrij tevreden is. Indien we deze echter opsplitsen naargelang de doelgroep, zien we dat de ruiters alles nogal negatief ervaren. De wandelaars vormen de meest tevreden groep respondenten. Om de tevredenheid van de bezoekers in de toekomst te optimaliseren zou er aan aantal zaken gewerkt kunnen worden. Zo zouden de picknickfaciliteiten verder uitgebouwd kunnen worden, zouden de horecazaken op de wandelkaart aangeduid kunnen worden en zou er vnl. aan Nederlandse zijde een betere bewegwijzering, meer informatiepanelen, en een toename van de parkeergelegenheid mogen komen. Meer fietspaden, ook doorheen het gebied, en betere ruiterpaden, vormen een grote noodzaak. Hiervoor ligt de oplossing echter niet voor de hand daar de toegankelijke delen van het natuurgebied reeds verzadigd zijn van de paden. Wat de natuurbeleving betreft; is niet iedereen het er over eens dat er voldoende vogels en andere dieren te zien en te horen

6


Wandelpad Duin

Wandelpad Wandelpad Bos Wandelpad Ree Libel

Wandelpad Vlinder

zijn. Dit is een klassiek probleem. Mensen die het Grenspark bezoeken, dragen niet bij tot de rust en de stilte in het gebied. Eventueel zouden observatiehutten een bijdrage kunnen leveren aan de ontmoeting tussen mens en natuur.

”Het contact met de levende natuur” “Maar”, zegt Karel: “wil je met al die betrokkenen in het Grenspark vlot samenwerken, dan moet er een goede communicatie zijn. Doordachte plannen maken, op de realiteit en op terreinkennis gebaseerd. Met proefballonnetjes en wensdromen moet je niet te snel naar buiten komen en……jammer dat het woord “Natuur” niet in de naam van het Grenspark zit. Wij van de afdeling Natuur hechten aan dat begrip. Dat heeft zo’n positieve klank. En dat merk je in het gebied. Een natuurlijk landschap zoals de Kalmthoutse Heide imponeert de mensen steeds opnieuw”. En hij besluit: “Contact met zo’n brok levende natuur doet mensen goed, en voor die natuur zorgen, dat is een beetje onze dagelijkse taak”. Karel Molenberghs (rechts) met collega natuurwachter Bert Goyens

Karel Molenberghs, (Hove, 1953), natuurwachter op de Kalmthoutse Heide ontvouwt ons waarom hij koos voor dit beroep. “Als tweedejaars rechtenstudent namen we onze intrek in de Abdij van Averbode. Om beter te kunnen studeren. Dat kwam er niet zo van, maar de wandelingen in bossen en heiden rond de Abdij zorgden voor een nieuwe orientatie”. Waarom niet iets in de –tot dusver onbekende- groene hoek?”. “En”, vervolgt Karel: “er bleken cursussen te zijn voor boswachter en daarvoor zette ik wel alles op alles om te slagen”. Dat lukte cum laude. “Niet dat er daarna direct een plaatsje in de natuur vrij was, het duurde -met dienstplicht en verschillende baantjes daarna - nog 10 jaar. Maar toen mocht ik kiezen en dat was niet moeilijk: de Kalmthoutse Heide”. In het werk is een evolutie merkbaar: “In het begin bestond mijn taak vooral uit toezicht en handhaving. Dat is nu verruimd, ik ben nu wat intensiever bezig met beheer en ik vind gastheerschap zeker zo belangrijk als toezicht en beteugeling”. Over het beheer zegt Karel: “In de kern is er al tientallen jaren continuïteit. Begrazing, al dertig jaar met schapen en inmiddels ook met 25 Galloway runderen, speelt een sleutelrol in het beheer van de Kalmthoutse Heide. Die continuïteit is erg belangrijk, want in het natuurbeheer moet je niet te snel van methode veranderen. Laat de natuur voldoende tijd om zich te ontwikkelen”.

Bij de grootste bedreiging voor de Kalmthoutse Heide komt Karel daarop terug: “de aanrijking door vermesting en verzuring doet de zaak bijna kantelen. Dat uitbundige groen van het Pijpenstrootje verdringt de heide. Was de Kalmthoutse Heide ooit een extreem voedselarm gebied, nu is er een omslag gaande. Dat zie je ook aan de duinen. Die groeien in hoog tempo dicht. Dat is vooral voor weinig mobiele soorten zoals insecten en planten een drama. Eens verloren, altijd verloren”. Volgens Karel zit er eigenlijk maar één ding op: meer beheer, zoals begrazen en plaggen. “En”, zegt hij: “de kraan van de vervuiling moet dicht”. Het betekent veel werk voor drie natuurwachters en een aantal veldmedewerkers die allen (deels) hun tijd in de 1000 ha van de Kalmthoutse Heide besteden. En een natuurwachter heeft meer taken dan het beheer van het reservaat. “Wij hebben ook een toezichthoudende en adviserende taak in “onze” regio, waar het gaat om de toepassing van natuurbeschermingswetten b.v.“. Over het Grenspark is Karel stellig: “Vijftien jaar geleden keken we niet verder dan de grens van het natuurreservaat. Onbegrijpelijk, maar zo was het. Nu is het anders. Binnen het Grenspark kan niemand zich nog terugtrekken in zijn “eigen gebied” zonder rekening te houden met de samenhang in het gebied. De mentaliteit is echt veranderd. Dat is een enorme stap vooruit voor het beheer van dit grote natuurgebied”.

Vlaanderen mist een wellicht bevlogen strafpleiter in de rechtszaal, de natuur heeft in hem een gedreven pleitbezorger op de Kalmthoutse Heide.

Moeraswolfsklauw nu ook langs Vlaamse zijde

Op Kortenhoeff groeit deze rode lijstsoort al sinds jaren. Langs Vlaamse zijde was slechts één vindplaats gekend dankzij dhr. Rudy Willockx. Twee jaar geleden vond hij deze zeldzame plant toen hij op zoek was naar gladde slangen in het gebied. En dit jaar werd een nieuwe plaats ontdekt, tijdens de praktijkles van de libellencursus. Bijgevoegde foto is genomen op de plek zoals beschreven door dhr. Willockx. De laatste jaren neemt de Moeraswolfsklauw daar sterk toe. WISSELS • NR. 25 SEPTEMBER 2004

7

N

Deze nieuwsbrief is bestemd voor personen en organisaties die betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in het grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide. De in deze nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commisssie weer.

O

Verantwoordelijke uitgever Ignace Ledegen Stationsstraat 23 B-2910 Essen Tel (00-32) (0) 3 667 64 98. [email protected]

F

Aan dit nummer werkten mee:

Alle wandelingen vinden plaats onder begeleiding van een gids, zijn gratis en men hoeft zich niet aan te melden (tenzij anders vermeld). Laarzen (of waterdichte stapschoenen) meebrengen. Verrekijker kan nuttig zijn. Vertrek vanaf NEC ‘De Vroente’ Putsesteenweg 129, te Kalmthout (tenzij anders vermeld). Duur van de wandelingen: ongeveer 2,5 uur, tenzij anders vermeld.

Organisatie: VMPA afdeling KalmthoutEssen

Zondag 5 september

Natuurpunt afdeling Noorderkempen: Contactadres: Hedwig Lauriks. Tel: (00-32)-(0)3 666.63.68 [email protected]

Zaterdag 18 september

Dienst Toerisme Kalmthout: Contactadres: Tel: (00-32)-(0)3 666.61.01

Vertrek: 10.00 uur, natuurwandeling. Organisatie: VMPA afdeling KalmthoutEssen. Vertrek: 08.00 uur, trektellen op onze trektelpost aan het Muggepiske. Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Eindredactie

Zaterdag 25 september

O

Karel Molenberghs, Ignace Ledegen, Paul Asselbergs, Jenny Geuens, Veerle Mees, Marten Wiersma, Bart Hoes, Hoeyberghs Bert, Katleen Haeck, Sonja Vrijenhoek, Maarten Jacobs. Ignace Ledegen

L

Vormgeving/productie Nilsson - Goes

Oplage

O

1300 exemplaren, gedrukt op milieuvriendelijk papier (100% recycled)

Copyright Artikelen mogen met bronvermelding worden overgenomen.

Vertrek: 08.00 uur, trektellen op onze trektelpost aan het Muggepiske. Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 3 oktober

Vertrek: 08.00 uur, nationale simultaantrektellingen op onze trektelpost aan het Muggepiske. Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 10 oktober

www.grensparkzk.be www.grensparkzk.nl

Zondag 17 oktober

C

Website

Vertrek: 10.00 uur, natuurwandeling. Organisatie: VMPA afdeling KalmthoutEssen.

Vroentenieuws Families kunnen hun uitstapje in het Grenspark opsmukken met twee leuke doe-activiteiten. In de Withoefse Heide kan je op pad met de tas van Ruud Rups. Op een zeer eenvoudige en speelse manier kunnen ouders hun eigen kinderen aan het werk zetten en hen zo laten kennismaken met het boeiende leven van een dagvlinder. Wie graag de libelpadwandeling wil maken (4,2 km), moet beslist de fotozoektocht ophalen in De Vroente. 20 foto’s moeten langs het traject worden herkend en in de juiste volgorde worden geplaatst. Een prettige combinatie van puzzel- en wandelplezier.

8

Activiteitenkalender


Vertrek: 14.00 uur aan Parking Zuid langs de Verbindingsweg. Organisatie: Dienst Toerisme Kalmthout Inschrijven noodzakelijk.

Zondag 24 oktober

Vertrek: 08.00 uur, nationale simultaantrektellingen op onze trektelpost aan het Muggepiske. Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 7 november

Vertrek: 10.00 uur natuurwandeling. Organisatie: VMPA afdeling KalmthoutEssen.

Vrijdag 19 november

Vertrek: 20.00 uur, De Vroente: dia avond over de fauna en flora op onze pooleilanden. Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Zondag 5 december

Vertrek: 10.00 uur natuurwandeling.

Vrijdag 10 december

Vertrek: 20u00, de Vroente: 20 jaar ganzen in de Noorderkempen: een overzicht. Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen

Contactadressen:

VMPA afdeling Kalmthout - Essen: Contactadres: Jenny Geuens. Tel: (00-32)-(0)3 664.74.45 of via e-mail: [email protected] De Vroente: Contactadres: Putsesteenweg 129 2920 Kalmthout. Tel: (00-32)-(0)3 620.18.30 Openingsuren: van maandag tot vrijdag: 9 tot 17 uur - zaterdag en zondag: 14 tot 17 uur [email protected] en www.devroente.be

Staatsbosbeheer:

Contactadres: Sonja Vrijenhoek, boswachter. Tel: (00-31)-(0)6 532.49.633 of via e-mail: [email protected]

Afdeling Natuur:

Contactadres: Karel Molenberghs, natuurwachter. Tel: (00-32)-(0)3 620.18.40 of via e-mail: [email protected]

Tijdelijke tentoonstellingen PADDESTOELEN

September 2004 t/m februari 2005 Paddestoelen spreken tot de verbeelding. Ze zijn zijn lekker of supergiftig en je hebt ze in alle vormen en kleuren. Detective Van Zwam loodst je doorheen de tentoonstelling vol prachtige foto’s en boeiende weetjes. Vooral de meest typische paddestoelen uit onze streken krijgen extra aandacht. Wie meer wil weten over schimmels en zwammen mag daarom niet nalaten even De Vroente te bezoeken. Nadien kan je in het Grenspark zelf op zoek naar deze mysterieuze verschijningen. Dit is een ernstige mededeling, dus geen gezwam.

Water: meten en balanceren

Recommend Documents