Vragenlijstonderzoek bij richtlijn psoriasis 1.2 Doelen vragenlijstonderzoek behandeltevredenheid 1. Het vaststellen van de mate van tevredenheid van psoriasis patiënten met hun voorgaande dermatologische behandelingen. 2. Het vaststellen van de mate van tevredenheid van psoriasis patiënten met betrekking tot hun huidige dermatologische behandeling: a) generieke tevredenheid, en b) specifieke tevredenheid met betrekking tot de domeinen effectiviteit, veiligheid, gebruiksgemak en informatieverschaffing. 3. Het vaststellen van het relatieve belang dat patiënten hechten aan effectiviteit, veiligheid, gebruiksgemak, informatieverschaffing, arts-patiënt relatie en organisatie van de behandeling.
2 Methode van onderzoek 2. 1 Populatie Het onderzoek werd uitgevoerd onder patiënten van de Psoriasis Vereniging Nederland (PVN) en de Psoriasis Federatie Nederland (PFN). Als inclusiecriteria golden 1) diagnose psoriasis, 2) 18 jaar of ouder, 3) ervaring met de medicamenteuze- en/of lichtbehandeling van psoriasis. Patiënten werden uitgenodigd tot het beantwoorden van een web-based vragenlijst op de site van de NVDV. 2. 2 Vragenlijst Uit literatuuronderzoek bleek dat geen geschikte psoriasisspecifieke vragenlijst beschikbaar was. Mede gelet op specifieke doelen van het onderhavige vragenlijstonderzoek werd gekozen voor het ontwikkelen van een studiespecifieke vragenlijst. Bij de ontwikkeling van deze studiespecifieke vragenlijst werd rekening gehouden met: 1. De resultaten van voornoemd literatuuronderzoek en de focusgroep met patiënten; 2. Het vragenlijstonderzoek in het kader van de eerste Nederlandse evidence-based richtlijn (NVDV en CBO, 2005) naar specifieke punten die patiënten met psoriasis belangrijk vinden bij de keuze van een behandeling; 3. Het belang van het specificeren van domeinen van behandeltevredenheid, zoals ook voorkomend in generieke vragenlijsten als de “Treatment Satisfaction Questionnaire for Medication” (TSQM) (Atkinson, 2004) en de “Treatment with Satisfaction Medicines Questionnaire” (SATMED-Q) (Ruiz, 2008). De op basis hiervan ontwikkelde vragenlijst omvat 27 overwegend meerkeuze vragen en bestaat uit de volgende onderdelen: 1) vragen met betrekking tot patiëntgegevens, ziekteduur en ziekte-ernst, behandelingen in het verleden en huidige behandelingen, 2) vragen over generieke en specifieke tevredenheid met behandelingen. De vragen met betrekking tot tevredenheid werden beantwoord op een vijfpuntsschaal, met als labels voor de schaaluiteinden: 1= helemaal niet tevreden en 5=zeer tevreden. Ook werd, na toelichting over de specifieke domeinen van behandeltevredenheid (effectiviteit, veiligheid, gebruiksgemak, arts-patiënt contact, informatieverschaffing en organisatie van de behandeling), gevraagd aan te geven hoe belangrijk deze domeinen werden gevonden door een totaal aantal van 10 punten te verdelen over de domeinen. In overeenstemming met de richtlijn psoriasis worden in de vragenlijst drie typen behandeling onderscheiden (lokale, licht- en systemische behandeling, incl. biologics), met daarbinnen de specifieke behandelingen. 2.3 Data-analyse Data werden automatisch opgeslagen in een Excel-bestand. Dit bestand werd geïmporteerd in SPSS 16.0. Na controle op inclusiecriteria en correctie voor dubbele afnames werden descriptieve analyses, overwegend frequenties, uitgevoerd.
Omdat een aanzienlijk deel van de patiënten behandeld werd met een combinatie van twee of drie verschillende typen van behandeling, werd per patiënt de “hoofdbehandeling” vastgesteld. Hierbij werd aangenomen dat bij een patiënt die een systemische behandeling in combinatie met een andere behandeling heeft, de systemische behandeling de “hoofdbehandeling” is. Bij een patiënt die lichtbehandeling in combinatie met een lokale behandeling heeft, de lichtbehandeling de “hoofdbehandeling” is. Alle monobehandelingen werden aangemerkt als “hoofdbehandeling”. Er werd aangenomen dat de tevredenheid met de huidige behandeling bepaald wordt door de “hoofdbehandeling”. Gezien de doelstelling van het onderzoek werd de data-analyse van tevredenheid-scores gericht op patiënten die tevreden of ontevreden waren. Op basis van in de literatuur beschikbare gegevens en advisering van de afdeling Medische Psychologie van het Academisch Medisch Centrum werd de groep “Tevreden” gedefinieerd als de groep van patiënten met de scores 4 en 5 en werd de groep “Ontevreden” gedefinieerd als de groep van patiënten met score 1, m.a.w. patiënten die zeer duidelijk ontevreden waren. Zodoende werden de scores 2 en 3 niet betrokken in deze analyse. Om de leesbaarheid van de resultaten van het onderzoek te vergemakkelijken werd besloten de gegevens van de groepen Tevreden en Ontevreden te presenteren in percentages. Om deze percentages te interpreteren werd vervolgens een norm gesteld. Bij afwezigheid van een algemeen aanvaarde norm, een reeds eerder gehanteerde norm bij deze doelgroep en/of bij vergelijkbaar onderzoek, werden voorlopige, tentatieve normscores vastgesteld. Deze zijn deels afgeleid van beschikbare literatuur, en deels vastgesteld op basis van redelijkheid en haalbaarheid (Hendriks, 2001) en advisering vanuit voornoemde afdeling Medische Psychologie van het AMC. De tentatieve normscores werden gesteld op 67% voor de groep Tevreden en op 5% voor de groep Ontevreden, dat wil zeggen: het percentage patiënten dat Tevreden scoort dient minimaal 67% te zijn, het percentage patiënten dat Ontevreden scoort dient maximaal 5% te zijn. Anders gezegd betekent dit dat minimaal twee op de drie patiënten tevreden dient te zijn en dat maximaal één op de twintig patiënten duidelijk ontevreden dient te zijn. De werkgroep beschouwt deze normscores vooralsnog als relatief “streng”. Voorzichtigheid bij de interpretatie van de resultaten is dus geboden. Tegelijkertijd nodigen ze in al hun voorlopigheid uit tot nadere onderbouwing en tot nader overleg over redelijkheid en haalbaarheid.
3. Resultaten vragenlijstonderzoek
3.1 Patiëntenpopulatie Van het totaal aantal aangeschreven patiënten (N=4870) voldeden 81 patiënten niet aan de inclusiecriteria of waren niet in staat de vragenlijst te beantwoorden. In totaal konden 2070 patiënten worden geïncludeerd (respons rate: 56%).
Tabel 1: Demografische en klinische gegevens Aantal respondenten
Gemiddelde leeftijd (sd) Type psoriasis§
Ernst psoriasis
Gemiddelde duur psoriasis (sd) Behandeling in het verleden§
Op dit moment onder behandeling Huidige “hoofdbehandeling”
Gemiddelde duur van de huidige behandeling (sd) § Meerdere antwoorden mogelijk # o.a. homeopatische behandeling, acupunctuur.
2070 50,7% Mannen 49,3% Vrouwen 56,3 jaar (12,1) 65,3% psoriasis vulgaris 30,4 % arthritis psoriatica 2,8% psoriasis guttatta 6,9% psoriasis inversa 17,2% type niet bekend 3,0% ander type 24,9% niet ernstig 26,2% licht 34,2% matig 12,4% ernstig 2,3% zeer ernstig 29,1 jaar (15,5) 97,3% Lokaal 77,6% Licht 36,4% Systemisch # 20,2% Anders 62,5% Waarbinnen 74,5% bij een dermatoloog 49,8% Systemisch 43,1% Lokaal 5,5% Licht 1,1% Anders 0,5% Onbekend 6,1 jaar (8,8)
3.2. Voorgaande behandelingen: generieke tevredenheid In Grafiek 1 is de mate van ontevredenheid (rood) en de mate van tevredenheid (groen) met voorgaande behandelingen getoond. Grafiek 1: Tevredenheid met voorgaande behandelingen (N=2070) 0%
20%
40%
7,0%
32,4%
60%
80%
100%
3.3. Huidige behandelingen: generieke en specifieke tevredenheid Generieke tevredenheid met huidige behandeling De mate van generieke ontevredenheid over de huidige behandeling, ongeacht type behandeling, is binnen de norm, de mate van generieke tevredenheid niet (Grafiek 2). Grafiek 2: Tevredenheid met huidige behandeling, ongeacht type behandeling (N=1293) 0%
Generiek
Effectiviteit
Veiligheid
Gebruiksgemak
Informatieverschaffing
5%
20%
40%
60%
67%
3,4% 53,8%
3,9% 50,7%
3,2% 51,0%
3,0% 62,1%
2,8% 68,4%
80%
100%
Wat betreft huidige lokale behandeling is noch de mate van generieke ontevredenheid noch de mate van generieke tevredenheid binnen de norm (Grafiek 3).
Grafiek 3: Tevredenheid met huidige behandeling - topicaal (N=557) 0%
60%
67%
80%
100%
34,1%
6,3%
Effectiviteit
29,8%
2,9% 51,3%
5,2%
Gebruiksgemak
Informatieverschaffing
40%
5,7%
Generiek
Veiligheid
20%
5%
43,3%
4,3% 53,9%
Wat betreft huidige lichtbehandeling is de mate van generieke ontevredenheid binnen de norm, de mate van generieke tevredenheid niet (Grafiek 4).
Grafiek 4: Tevredenheid met huidige behandeling - licht (N=71) 0%
Generiek
Effectiviteit
Veiligheid
Gebruiksgemak
Informatieverschaffing
5%
20%
40%
60%
67%
80%
1,4% 53,3%
2,8% 47,9%
1,4% 59,2%
1,4% 56,3%
1,4% 78,9%
100%
Wat betreft huidige, systemische behandeling is zowel de mate van generieke ontevredenheid als de mate van generieke tevredenheid binnen de norm (Grafiek 5).
Grafiek 5: Tevredenheid met huidige behandeling - systemisch (N=644) 0%
Generiek
Effectiviteit
Veiligheid
Gebruiksgemak
Informatieverschaffing
5%
20%
40%
60%
67%
80%
100%
1,6% 70,2%
2,0% 68,6%
3,9% 49,5%
1,4% 78,9%
1,7% 79,7%
Naast deze resultaten over de totale groep patiënten die een systemische behandeling heeft, zijn de resultaten uitgeplitst per subgroep van patiënten met een systemische behandeling: conventionele systemische behandeling (Methotrexaat, Ciclosporine, Retinoïden of Fumaraten; N=376) en behandeling met een biological (Adalimumab, Etanercept, Infliximab, Ustekinumab; N=196) Patiënten die hebben aangegeven zowel een conventionele systemische behandeling als behandeling met een biological te hebben (N=45), zijn bij deze analyse buiten beschouwing gelaten. Wat betreft patiënten die momenteel een conventionele systemische behandeling hebben, geldt dat zowel de mate van generieke ontevredenheid als de mate van generieke tevredenheid binnen de norm is (Grafiek 6). Ook bij patiënten met een biological geldt dat zowel de mate van generieke ontevredenheid als de mate van generieke tevredenheid binnen de norm is (Grafiek 7).
Grafiek 6: Tevredenheid met huidige systemische behandeling Conventioneel (N=376) 0%
Overall
Effectiviteit
Veiligheid
Gebruiksgemak
Informatieverschaffing
5%
20%
40%
60%
67%
80%
100%
1,9% 67,6%
2,1% 66,0%
5,1% 45,7%
1,9% 77,1%
2,7% 77,1%
Grafiek 7: Tevredenheid met huidige systemische behandeling Biologicals (N=196) 0%
Overall
Effectiviteit
Veiligheid
Gebruiksgemak
Informatieverschaffing
5%
20%
40%
60%
67%
80%
100%
1,0% 78,1%
2,0% 75,5%
3,1% 57,7%
0,5% 86,2%
1,0% 85,2%
Specifieke tevredenheid met huidige behandeling De mate van ontevredenheid over de huidige behandeling, ongeacht type behandeling, is bij alle domeinen (effectiviteit, veiligheid, gebruiksgemak en informatieverschaffing) binnen de norm. De mate van tevredenheid is bij het domein informatieverschaffing binnen de norm, bij de overige domeinen niet (Grafiek 2). Wat betreft huidige, lokale behandeling is de mate van ontevredenheid bij veiligheid en informatieverschaffing binnen de norm, bij de overige domeinen niet. De mate van tevredenheid is bij geen van de domeinen binnen de norm (Grafiek 3). Wat betreft huidige, lichtbehandeling is de mate van ontevredenheid bij alle domeinen binnen de norm. De mate van tevredenheid is bij informatieverschaffing binnen de norm, bij de overige domeinen niet (Grafiek 4). Wat betreft huidige, systemische behandeling is de mate van ontevredenheid bij alle domeinen binnen de norm. De mate van tevredenheid is bij de effectiviteit, gebruiksgemak en informatieverschaffing binnen de norm, bij veiligheid niet (Grafiek 5). Wat betreft huidige conventionele systemische behandeling is de mate van ontevredenheid bij alle domeinen behalve veiligheid binnen de norm. De mate van tevredenheid is bij de domeinen gebruiksgemak en informatieverschaffing binnen de norm, bij effectiviteit en bij veiligheid niet, zij het dat de mate van tevredenheid met effectiviteit wel bijna binnen de norm is (Grafiek 6). Wat betreft huidige behandeling met een biological is de mate van ontevredenheid bij alle domeinen binnen de norm. De mate van tevredenheid is binnen de norm bij alle domeinen, behalve bij veiligheid (Grafiek 7). Vergelijking tussen typen behandeling Bij een vergelijking van de data van huidige lokale, licht- en systemische behandeling (Grafiek 3-5) blijkt dat bij lokale behandeling het minst aan de normen voor de mate van ontevredenheid wordt voldaan: zowel generiek als bij de domeinen effectiviteit en gebruiksgemak wordt de norm overschreden. Voor de mate van tevredenheid blijkt dat systemische therapie het meest en lokale therapie het minst aan de normen voldoet. Hierbij dient aangetekend te worden dat het aantal patiënten met een lichtbehandeling relatief klein is, de therapie nog ‘ongoing’ is en verdere verbetering te verwachten is.
3.4. Belang per domein Patiënten kennen het grootste belang toe aan de effectiviteit van een behandeling (Grafiek 6). Het contact met de arts wordt even belangrijk gevonden als veiligheid. Relatief het minste belang wordt toegekend aan organisatie en informatieverschaffing.
Grafiek 7: Belang per domein Gemiddeld aantal toegekende punten (totaal 10 punten te verdelen)
Belang Organisatie; 1,14 Belang Informatieverschaffing; 1,10
Belang Arts patiënt contact; 1,80 Belang Gebruiksgemak; 1,45
Belang Effectiviteit; 2,71
Belang Veiligheid; 1,81
