Voorwaarden. Gebaseerd op de International Demeter Processing en Production Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

Voorwaarden

Gebaseerd op de International Demeter Processing en Production Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

Demeter Voorwaarden Januari 2016

Versiebeheer Demeter Voorwaarden Versienr.

Datum

Status

Opmerkingen

Auteurs

3.0

Mei 2016

Goedgekeurd door DVC

Aanpassing vanuit DVC

Petra Derkzen

2.9

Januari 2016


Aanpassingen Demeter Internationaal en onderhoud

Petra Derkzen

2.8

Juni 2015


Aanpassingen mbt Digestaat en onderhoud

Petra Derkzen

2.7

Januari 2015



Petra Derkzen

2.6

december 2013



Petra Derkzen

2.5

december 2012



Rienk ter Braake

2.4

september 2011

Goedgekeurd


Rienk ter Braake

2.3

december 2010



Rienk ter Braake

2.2

april 2010



Rienk ter Braake

2.1

december 2008

Goedgekeurd

Aanpassingen Demeter Internati- Rienk ter Braake onal en onderhoud

2.0

november 2007


Herschrijven voorwaarden

1.7

januari 2007


Demeter Voorwaarden Landbouw Rienk ter Braake

1.4

januari 2006


Internationale Voorwaarden Demeter-verwerking

Rienk ter Braake

1.4

januari 2006


Aanduidingenreglement

Rienk ter Braake

René Dijkstra, Leen Janmaat, Jos Pelgröm en Rienk ter Braake

Voorwoord De biodynamische landbouw richt zich bij de productie van levensmiddelen niet alleen op inhoudsstoffen, maar ook op levenskracht van het product. De Demeter landbouw stelt zich tot doel deze krachten zo goed mogelijk te verzorgen. De Demeter verwerking heeft tot doel deze krachten tenminste te behouden en waar mogelijk verder te ondersteunen.

In de Demeter Voorwaarden zijn normen vastgelegd waar alle producenten en verwerkers aan zijn gehouden. Daarnaast is gepoogd de uitgangspunten en processen te beschrijven die van belang zijn voor de specifieke Demeter kwaliteit. Iedere landbouwer en verwerker dient op dit vlak zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen. Daarbij is het van groot belang dat aan de vastgestelde normen wordt voldaan. Van nog groter belang is dat vanuit de geest van deze principes wordt gewerkt.


Inhoudsopgave Voorwaarden ................................................................................................................ 1 Voorwoord ................................................................................................................... 3 Inhoudsopgave ............................................................................................................ 5 Demeter Voorwaarden Algemeen ............................................................................. 9 1. Inleiding ................................................................................................................. 10 1.1 1.2

Algemeen .........................................................................................................................................10 Structuur ...........................................................................................................................................10

2. Principes ................................................................................................................ 11 2.1 2.2 2.3

Doel ..................................................................................................................................................11 Kwaliteit ............................................................................................................................................11 Ecologie ............................................................................................................................................11

3. Algemene bepalingen en voorwaarden ............................................................... 12 3.1 Ten aanzien van de Demeter voorwaarden .....................................................................................12 3.1.1 Algemeen ....................................................................................................................................12 3.1.2 Toepassingsgebied .....................................................................................................................12 3.1.3 Verkopen van Demeter producten ..............................................................................................12 3.1.4 Internationale Demeter Voorwaarden .........................................................................................12

4. Procedures ............................................................................................................ 13 4.1 Algemeen .........................................................................................................................................13 4.2 Ontheffingen .....................................................................................................................................13 4.2.1 Algemeen ....................................................................................................................................13 4.2.2 Landbouw ....................................................................................................................................13 4.2.3 Verwerking ..................................................................................................................................13 4.2.4 Nieuwe gewassen of productiemethoden ...................................................................................14 4.2.5 Residubeleid................................................................................................................................14

Demeter Voorwaarden Landbouw ............................................................................ 15 5. Principes landbouw .............................................................................................. 16 6. Bedrijfsorganisme – Bedrijfsindividualiteit ........................................................ 17 6.1

Samenwerking met andere bedrijven ...............................................................................................17

7. Plantaardige productie ......................................................................................... 18 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.5 7.6 7.6.1 7.6.2 7.6.3 7.7 7.7.1 7.7.2 7.7.3 7.7.4 7.8 7.9 7.10

Zaaizaad en plantgoed .....................................................................................................................18 Bemesting ........................................................................................................................................19 Bemestingshoeveelheden ...........................................................................................................19 Mestkwaliteit ................................................................................................................................19 Plantverzorging en gewasbescherming............................................................................................20 Telen buiten de vollegrond ...............................................................................................................20 Teelaarde en potgrond ................................................................................................................20 Witloftrek en teelt van kiemen .....................................................................................................21 Onkruidbestrijding ............................................................................................................................21 Bedekte teelten.................................................................................................................................21 Vruchtwisseling en stomen .........................................................................................................21 Stoken .........................................................................................................................................21 Overige normen ..........................................................................................................................21 Fruitteelt en overige meerjarige teelten ............................................................................................22 Groenstroken ..............................................................................................................................22 Bladbemesting.............................................................................................................................22 Steunpalen ..................................................................................................................................22 Kopergebruik ...............................................................................................................................22 Champignonteelt ..............................................................................................................................22 Bloementeelt.....................................................................................................................................23 Biodiversiteit .....................................................................................................................................23

8. Dierhouderij ........................................................................................................... 24 8.1 8.2

Verplichte veehouderij ......................................................................................................................24 Veebezetting .....................................................................................................................................24

8.3 8.4 8.5 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.7 8.8 8.9 8.9.1 8.9.2 8.10 8.11 9. 9.1 9.2 9.3 9.4

Veehouderij ......................................................................................................................................25 Huisvesting .......................................................................................................................................25 Weidegang en uitlopen.....................................................................................................................26 Veevoeding.......................................................................................................................................26 Voer van eigen bedrijf .................................................................................................................26 Voerkwaliteit ................................................................................................................................27 Voedermiddelen ..........................................................................................................................27 Gastdieren ........................................................................................................................................27 Fokkerij .............................................................................................................................................27 Aankoop van vee ..............................................................................................................................28 Aankoop voor de fokkerij.............................................................................................................28 Aankoop voor mesterij ................................................................................................................28 Imkerijproducten ...............................................................................................................................28 Medicijngebruik ................................................................................................................................28 Biodynamische preparaten ...............................................................................................................29 Maken van de preparaten ................................................................................................................29 Bewaren van de preparaten .............................................................................................................29 Toepassing van de preparaten .........................................................................................................29 Het roeren van de spuit-preparaten .................................................................................................30

10. Omschakeling – certificering – contract ............................................................. 31 10.1 Demeter certificering ........................................................................................................................31 10.2 Omschakeling van de aanvrager......................................................................................................31 10.3 Omschakeling van de onderneming .................................................................................................31

Demeter Voorwaarden Verwerking ........................................................................... 33 11. Principes verwerking ............................................................................................ 34 12. Algemene bepalingen en voorwaarden ............................................................... 35 12.1 Samenstelling en bereiding van Demeter producten .......................................................................35 12.1.1 Algemeen ....................................................................................................................................35 12.1.2 Herkomst van de grondstoffen ....................................................................................................35 12.1.3 Halffabricaten ..............................................................................................................................35 12.1.4 Productaanduiding ......................................................................................................................35 12.2 Kwaliteitswaarborg ...........................................................................................................................35

13. De Demeter Voorwaarden .................................................................................... 36 13.1 Processen ........................................................................................................................................36 13.1.1 Opslag van grondstoffen en producten .......................................................................................36 13.1.2 Drogen.........................................................................................................................................36 13.1.3 Roken ..........................................................................................................................................36 13.1.4 Invriezen en vriesdrogen .............................................................................................................36 13.1.5 UV-licht ........................................................................................................................................36 13.2 Specifiek verboden processen .........................................................................................................36 13.2.1 Magnetron ...................................................................................................................................36 13.3 Recepturen .......................................................................................................................................37 13.3.1 Aandeel Demeter en biologische grondstoffen ...........................................................................37 13.3.2 Additieven en hulpstoffen ............................................................................................................37 13.3.3 Geur- en smaakstoffen ...............................................................................................................37 13.3.4 Toegestane zoetstoffen ...............................................................................................................37 13.3.5 Losmiddelen ................................................................................................................................38 13.4 Verpakkingsmateriaal en verpakkingen ...........................................................................................38 13.5 Ongediertebestrijding .......................................................................................................................39 13.5.1 Algemeen ....................................................................................................................................39 13.5.2 Bestrijdingsmaatregelen ..............................................................................................................39 3.6 Schoonmaak maatregelen....................................................................................................................40

14. Productgroepen .................................................................................................... 41 14.1 Fruit- en groenten (inclusief aardappelen) .......................................................................................41 14.1.1 Processen fruitverwerking ...........................................................................................................41 14.1.2 Recepturen fruitverwerking .........................................................................................................41 14.1.3 Processen groenteverwerking .....................................................................................................42 14.1.4 Recepturen groenteverwerking ...................................................................................................42 14.2 Brood en bakwaren ..........................................................................................................................43 14.2.1 Processen brood en bakwaren ...................................................................................................43


14.2.2 Recepturen brood en bakwaren ..................................................................................................43 14.3 Graan, graanproducten en deegwaren ............................................................................................44 14.3.1 Processen graanproducten .........................................................................................................44 14.3.2 Recepturen graanproducten .......................................................................................................44 14.4 Kruiden en specerijen .......................................................................................................................44 14.4.1 Processen kruiden en specerijen ................................................................................................44 14.4.2 Recepturen kruiden en specerijen ..............................................................................................45 14.5 Vlees en vleeswaren ........................................................................................................................45 14.5.1 Processen vlees en vleeswaren ..................................................................................................45 14.5.2 Recepturen vlees en vleeswaren ................................................................................................45 14.6 Melk en zuivelproducten ...................................................................................................................46 14.6.1 Processen melk en melkproducten .............................................................................................46 14.6.2 Recepturen melk en melkproducten ...........................................................................................46 14.7 Bier en Wijn ......................................................................................................................................47 14.7.1 Oorsprong van de vrucht en oogst ..............................................................................................48 14.7.2 Keldermachines en opslagtanks .................................................................................................48 14.7.3 Fysische maatregelen in de productie.........................................................................................48 14.7.4 Verrijking met suiker (chaptaliseren) ...........................................................................................48 14.7.5 Fermentatie .................................................................................................................................48 14.7.6 Biologische zuurreductie .............................................................................................................48 14.7.7 Conservering door middel van zwavel ........................................................................................48 14.7.8 Wijnsteenzuurstabilisatie .............................................................................................................48 14.7.9 Klaren ..........................................................................................................................................49 14.7.10 Filteren en zuurteregelaars .........................................................................................................49 14.7.11 Bottelen en flessen ......................................................................................................................49 14.7.12 Reiniging en desinfectie ..............................................................................................................49 14.8 Oliën en vetten .................................................................................................................................49 14.8.1 Processen oliën en vetten ...........................................................................................................49 14.8.2 Koudgeperste plantaardige spijsolie ................................................................................................49 14.8.3 Bereiding van margarine..................................................................................................................50 14.8.4. Bereiding van bak- en braadoliën en oliën voor verdere verwerking ..............................................50 14.9 Zoetmiddelen ....................................................................................................................................50 14.9.1 Processen zoetmiddelen .............................................................................................................50 14.9.2 Recepturen zoetmiddelen ...........................................................................................................51 14.10 Cosmetica ........................................................................................................................................51 14.11 Textiel ...............................................................................................................................................51 14.12 Imkerijproducten ...............................................................................................................................51 14.13 Alcohol voor verdere bereiding .........................................................................................................51

Demeter Voorwaarden Aanduidingen ....................................................................... 53 15. Principes ................................................................................................................ 54 16. Juridisch kader...................................................................................................... 55 16.1 Wettelijke vereisten ..........................................................................................................................55 16.2 Gebruik van het Demeter keurmerk .................................................................................................55

17. Het Demeter beeldmerk ........................................................................................ 55 17.1 Plaatsing op producten .....................................................................................................................56 17.2 Kleuren van het Demeter-beeldmerk ...............................................................................................56 17.2.1 Kleurengebruik ............................................................................................................................56 17.2.2 Speciaal gebruik ..........................................................................................................................56 17.3 Tekst gekoppeld aan het Demeter beeldmerk .................................................................................57 17.3.1 Het Demeter beeldmerk met pay-off ...........................................................................................57 17.4 Stijl en lettertype van het woord “Demeter” ......................................................................................57

18. Aanduiding van Demeter producten .................................................................... 58 18.1 “Demeter” of “biodynamisch” ...........................................................................................................58 18.2 Tekstuele toevoeging .......................................................................................................................58 18.3 Ingrediëntendeclaratie ......................................................................................................................58 18.4 Producten met het Demeter beeldmerk (tussen 66% en 90% Demeteringrediënten) ....................58 18.5 Aanduiding van Demeter ingrediënten zonder Demeter beeldmerk (tenminste 10% Demeter ingrediënten) ...............................................................................................................................................58

19. Bijzondere vormen van Demeter aanduiding ..................................................... 60 19.1 Producten met wettelijk vereiste toevoegingen ................................................................................60

19.2 Demeter aanduiding voor individuele productgroepen .....................................................................60 19.2.1 Aanduiding van brood en bakkerijproducten ...............................................................................60 19.2.2 Aanduiding van honing uit Demeter-bijenhouderij.......................................................................60 19.2.3 Aanduiding van ingevroren halffabricaten ...................................................................................60 19.2.4 Aanduiding van Demeter producten die sterke drank bevatten ..................................................60 19.2.5 Aanduiding van Demeter producten in een abonnement systeem .............................................60 19.3 Bijzondere vormen van Demeter aanduiding voor landbouwers ......................................................61 19.3.1 Aanduiden van Demeter producten via een algemene mededeling ...........................................61 19.3.2 Niet-Demeter gecertificeerde verwerkte producten van een Demeter landbouwbedrijf .............61

20. Gebruik van het Demeter beeldmerk in reclame-uitingen ................................ 62 20.1 Reclame-uitingen van licentiehouders .............................................................................................62 20.1.1 Reclame-uitingen, specifiek voor Demeter producten of Demeter producenten ........................62 20.1.2 Algemene reclame-uitingen ........................................................................................................62 20.1.3 Algemene reclame-uitingen op losse productverpakkingen .......................................................62 20.2 Algemene reclame-uitingen van niet-licentiehouders .......................................................................62

Appendix 1 Appendix 2 Appendix 3 Appendix 4 Appendix 5 Appendix 6 Appendix 7 Appendix 8

Nationale ontheffingen ........................................................................ 63 Ontheffingen landbouw ....................................................................... 65 Ontheffingen verwerking .................................................................... 66 Meststoffen........................................................................................... 67 Gewasverzorging ................................................................................. 70 Voedermiddelen ................................................................................... 72 Verboden processen ........................................................................... 74 Toegestane additieven en hulpstoffen .............................................. 76

Demeter Voorwaarden Algemeen

Gebaseerd op de International Demeter Processing en Production Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

1.

Inleiding

1.1

Algemeen

De Demeter Voorwaarden leggen het kader vast waarbinnen primaire productie en verwerking onder het Demeter keurmerk dienen plaats te vinden. Alle processen zijn gericht op het verzorgen en optimaal behouden van de specifieke Demeter kwaliteit van de grondstoffen. Deze voorwaarden vormen de basis voor kwaliteit en betrouwbaarheid van Demeter producten. Het Demeter keurmerk is een privaatrechtelijk geregistreerd merk. Demeter International heeft het eigendom van het Demeter merk (en de aanverwante merken) en het beeldmerk (en de aanverwante beeldmerken) ondergebracht bij de onafhankelijke vereniging International BioDynamic Association. De merken staan geregistreerd bij het World Intellectual Property Organisation in Zwitserland onder nummer IRN/248829 (Demeter) en nummer IRN/786315 (logo), op naam van de Forschungsring für Biologisch-Dynamische Wirtschaftsweise e.V.. Demeter International is de wereldwijd werkende vereniging van nationale Demeter certificeringsorganisaties, die licentiehouders controleren en certificeren. Stichting Demeter is lid van Demeter International en controleert en certificeert biodynamische landbouwbedrijven, handelaren en verwerkers in Nederland en Vlaanderen. Demeter International heeft een intern accreditatieprogramma. Ten behoeve van dit programma zijn de minimale eisen vastgelegd waar alle nationale Demeter certificeerders aan moeten voldoen. In dit document zijn de Nederlandse Demeter Voorwaarden vastgelegd. Alle bij Stichting Demeter aangesloten Demeter licentiehouders dienen zich aan deze voorwaarden te houden. De basis van de Nederlandse Demeter Voorwaarden wordt gevormd door de Demeter Standards van Demeter International. De Demeter Voorwaarden zijn restrictief opgesteld. Dit houdt in dat alles wat niet specifiek volgens deze voorwaarden is toegestaan verboden is. De Demeter Voorwaarden worden vastgesteld door de Demeter Voorwaarden Commissie. Voorstellen tot wijziging en verbetering kunnen door iedereen worden ingebracht bij deze commissie. Hiertoe kan contact worden opgenomen met Stichting Demeter.

1.2

Structuur

Dit document bestaat uit een algemeen gedeelte, waarin achtereenvolgens de principes, de algemeen geldende bepalingen en voorwaarden en tot slot de verschillende procedures worden beschreven. Vervolgens worden de specifieke landbouwvoorwaarden en de specifieke verwerkingsvoorwaarden beschreven. Vooral in de landbouw geldt dat de principes de basis vormen voor de uiteindelijke voorwaarden. De principes blijven van het grootste belang. Dat wordt tot uitdrukking gebracht in dit document door de principes in de afwijkende kleur blauw en cursief af te drukken. De basis van de principes wordt weer gevormd door de Landbouwcursus van Rudolf Steiner. Citaten uit deze cursus zijn in paars en vet cursief afgedrukt.

Pagina 10 van 77

Demeter Voorwaarden Algemeen Januari 2016

2.

Principes

Primaire Demeter producten worden voortgebracht door gecertificeerde biodynamische landbouwbedrijven, werkend volgens de Demeter Voorwaarden Landbouw. Verwerkte Demeter producten worden geproduceerd door of in opdracht en onder verantwoordelijkheid van gecertificeerde Demeter handels- of verwerkingsbedrijven, zoals vastgelegd in het Reglement Demeter certificering. Alle bewerkingen en toevoegingen voldoen aan de Demeter Voorwaarden Verwerking. Demeter producten worden aangeduid met het Demeter beeldmerk. De manier waarop het merk mag worden gebruikt is vastgelegd in de Demeter Voorwaarden Aanduiding. De basis van deze Demeter Voorwaarden is de geesteswetenschap van Rudolf Steiner (1861-1925). Van daaruit zijn de (biodynamische) Demeter landbouw en Demeter verwerking ontwikkeld. Behalve de gebruikelijke kwantitatieve aspecten worden ook kwalitatieve dimensies van het levende, emotionele en geestelijke meegewogen. Demeter producten worden vooral gebruikt als levensmiddel, maar ook voor de verzorging van en als kleding voor de mens. Daarom staat de mens in het middelpunt en is de mens de maatstaf voor de productievoorschriften. De Demeter Voorwaarden zijn opgesteld om helderheid te geven over de principes waar vanuit gewerkt moet worden en over de normen waar boeren en verwerkers aan moeten voldoen. Ze zijn niet bedoeld om de mazen van de wet te zoeken. Boeren en verwerkers hebben op dit punt een verantwoordelijkheid naar de consument van de Demeter producten en zij kunnen hier ook op worden aangesproken.

2.1

Doel

Het doel bij de voortbrenging en verwerking van Demeter producten is het behouden en verder ontwikkelen van de biodynamische kwaliteit. Met de Demeter Voorwaarden wordt beoogd hoogwaardige, biodynamische levensmiddelen te produceren die niet alleen de basis voor nutriëntenvoeding van het lichaam vormen, maar ook voor het gevoelsleven en het geestelijk leven.

2.2

Kwaliteit

Niet alleen de technologische inhoudsstoffen, maar ook de voortbrengings- en verwerkingsprocessen beïnvloeden de kwaliteit van het levensmiddel. Daarom worden bij de beoordeling van Demeter levensmiddelen, naast analytische microbiologische en sensorische onderzoeken, ook methoden toegepast om de levenskrachten te beoordelen (bijvoorbeeld beeldvormende methoden). De landbouwer en verwerker dienen alles in het werk te stellen om de kwaliteit van de Demeter producten in deze brede zin zeker te stellen.

2.3

Ecologie

De teelt, de verwerking en het verkopen van Demeter producten moeten zo milieuvriendelijk mogelijk gebeuren. Bij alle stappen staat de verantwoordelijkheid voor mens en natuur op de voorgrond.

Pagina 11 van 77

3.

Algemene bepalingen en voorwaarden

3.1

Ten aanzien van de Demeter voorwaarden

3.1.1

Algemeen

De Demeter Voorwaarden voor de landbouw en verwerking zijn bindend voor alle bedrijven met een licentieovereenkomst met Stichting Demeter. Ook wanneer nog geen Demeter Certificaat is toegekend. Deze voorwaarden bouwen voort op de nationale wettelijke bepalingen rond de productie en verwerking van levensmiddelen. Deze vormen de eerste vereisten. De Verordening (EC)nr. 834/2007 en 889/2008 voor Biologische Landbouw vormt het tweede vereiste waar alle Demeterbedrijven en -producten aan moeten voldoen.

3.1.2

Toepassingsgebied

Deze voorwaarden gelden voor alle landbouwers, verwerkers en handelaren in Nederland en Vlaanderen die Demeter producten produceren, verwerken, aanduiden, verhandelen en/ of onder eigen naam in omloop brengen. Ieder landbouwbedrijf, verwerkingsproces en ieder verwerkt product dient te zijn geregistreerd en er dient een Demeter Certificaat te zijn afgegeven. Dit wordt geregeld in het Reglement Demetercertificering.

3.1.3

Verkopen van Demeter producten

Demeter producten mogen uitsluitend als zodanig worden aangeduid en verhandeld door leveranciers en aan afnemers met een geldige overeenkomst met de betreffende nationale Demeter-organisatie. Dit betekent ook dat export producten alleen geleverd mogen worden aan importeurs met een contract bij de eigen nationale Demeter organisatie in het betreffende land. Op dit vereiste wordt een uitzondering gemaakt voor afnemers die de producten direct aan de eindverbruiker verkopen (individuele winkels, webshops, cateringbedrijven en Horecaondernemingen).

3.1.4

Internationale Demeter Voorwaarden

De International Demeter Standards gelden wereldwijd als de minimale voorwaarden. Demeter International kan jaarlijks op de ledenvergadering besluiten nemen over wijzigingen in de voorwaarden. Deze wijzigingen moeten door de nationale organisaties binnen een jaar na bekendmaking worden geïmplementeerd. De nationale Demeter Voorwaarden kunnen strikter geformuleerd zijn; zij vormen de grondslag voor de certificering. Voor Nederland en Vlaanderen zijn de International Demeter Standards verwerkt in de volgende segmenten: -

Demeter Voorwaarden Algemeen: de algemene principes en uitgangspunten. Demeter Voorwaarden Landbouw: de voorwaarden voor landbouwbedrijven. Demeter Voorwaarden Verwerking: de voorwaarden voor verwerking van Demeter producten. Demeter Voorwaarden Aanduiding: de voorwaarden voor het aanduiden van Demeter producten.

Pagina 12 van 77

Demeter Voorwaarden Algemeen Januari 2016

4.

Procedures

4.1

Algemeen

De certificering is vastgelegd in reglementen en procedures. Deze zijn voor een belangrijk deel als document opgenomen in dit Handboek Demeter Voorwaarden. Enkele reglementen en procedures zijn opvraagbaar bij Stichting Demeter. Een overzicht hiervan is opgenomen in het Handboek Demeter Voorwaarden.

4.2

Ontheffingen

4.2.1

Algemeen

Op sommige Demeter normen kan ontheffing worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie. De Demeter Voorwaarden Commissie heeft vastgelegd op welke normen ontheffing mogelijk is. Het kan hierbij gaan om internationale normen (vastgesteld door Demeter International) of om nationale normen (vastgesteld door de Demeter Voorwaarden Commissie). Demeter International heeft voor sommige landen nationale ontheffingsmogelijkheden toegekend op de Internationale Demeter Standards. Deze ontheffingen kunnen uitsluitend in de betreffende landen worden toegekend. Deze staan opgesomd in Appendix 1. Een ontheffingsaanvraag dient altijd te worden onderbouwd in de aanvraag.

4.2.2

Landbouw

De praktijk van de biodynamische landbouw is deels gebaseerd op specifieke nationale omstandigheden. In de internationale Demeter Standards wordt dan ook het minimale normniveau vastgelegd. De Demeter Voorwaarden Landbouw zijn gebaseerd op het minimumniveau van de internationale Demeter Standards, aangevuld met regelgeving specifiek voor de Nederlandse en Vlaamse praktijk. In de Demeter Voorwaarden Landbouw is vastgelegd op welke normen een ontheffingsaanvraag kan worden ingediend. In Appendix 2 staat een overzicht van de ontheffingsmogelijkheden in de landbouw.

4.2.3

Verwerking

De Demeter Voorwaarden Verwerking zijn internationaal bindend. In de Voorwaarden is zeer beperkt ruimte gegeven voor het toekennen van ontheffingen. In bepaalde gevallen bestaat echter de mogelijkheid ontheffing aan te vragen op een Demeter norm. Vanwege het vaak zeer specifieke, technologische karakter van de kwesties heeft Demeter International een commissie van experts benoemd om dergelijke aanvragen te behandelen. De aanvraag dient te worden onderbouwd en te worden gericht aan de Demeter Licentie Commissie. Wanneer het om een internationale kwestie gaat wordt de aanvraag door de Demeter Voorwaarden Commissie overgegeven aan de Standards Committee van Demeter International. In Appendix 3 zijn de ontheffingsmogelijkheden voor de verwerking vastgelegd.

Pagina 13 van 77

4.2.4

Nieuwe gewassen of productiemethoden

Nieuwe gewassen of productietechnieken mogen uitsluitend worden toegepast met ontheffing van de Demeter Licentie Commissie. Genetische manipulatie en productie op basis van genetisch gemanipuleerde grondstoffen zijn in elk geval uitgesloten.

Het is nog onduidelijk wat de impact op milieu, mens en dier is van door de mens gemaakte nano deeltjes. Daarom hanteren we het voorzorgsprincipe en is het gebruik van door de mens gemaakte nanodeeltjes niet toegestaan in de biodynamische landbouw of in Demeter gecertificeerde producten. Deeltjes kleiner dan 100 nanometer dienen te worden vermeden in de aankoop van hulpstoffen, ingrediënten, additieven zover praktisch mogelijk is. Echter, deze vereiste betekent niet dat het vrij zijn van door de mens gemaakte nanodeeltjes kan worden gegarandeerd wegens de algemeenheid van gebruik, het ontbreken van wettelijke etiketvoorschriften en de moeilijkheid nanodeeltjes op te sporen.

4.2.5

Residubeleid

Licentiehouders zijn verplicht om positieve residu analyses te melden aan de Demeter Licentie Commissie. De Demeter Licentie Commissie voert een residubeleid op basis de ondergrens voor residu onderzoek zoals gehanteerd door SKAL en op de oriëntatiewaarden van het Duitse Bundesverband Naturkost Naturwaren (http://www.n-bnn.de). Producten die niet aan de bovengenoemde afspraken voldoen kunnen op aangeven van de commissie worden geblokkeerd en in voorkomende gevallen worden gedecertificeerd als Demeter product.

Pagina 14 van 77

Demeter Voorwaarden Landbouw

Gebaseerd op de International Demeter Production Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

5.

Principes landbouw

In de biodynamische landbouw staan de levendige samenhangen tussen natuur, cultuur en de mens centraal. Daarom kan de essentie niet worden vastgelegd in regels en recepten. Het gaat om arbeid door mensenhanden. Het klaarleggen van de bodem, het composteren van de mest, de keuze van zaden en plantmateriaal, de verzorging van planten en de dieren, vinden plaats in harmonie met de plaatselijke omstandigheden. Dit kan leiden tot de ontwikkeling van het landbouw- of het tuinbouwbedrijf als een levend organisme. Het landbouwbedrijf als een individualiteit, met een eigen karakter, al naar gelang de lokale omstandigheden en de persoonlijke invulling van de boer. Ook het moment dat bepaalde maatregelen worden genomen is van belang. Het gaat daarbij vooral om factoren die de levensprocessen beïnvloeden, zoals bewust en regelmatig gebruik van de biodynamische preparaten en rekening houden met de kosmische ritmen in de plantenteelt en de veehouderij. De biodynamische landbouw heeft een verbinding met de antroposofie, waarvoor aanzetten zijn gegeven door Rudolf Steiner. Biodynamisch werken vraagt betrokkenheid bij de antroposofie en de inzichten die hieruit voortkomen. Om dit te realiseren bestaat de noodzaak tot verdieping in natuurlijke processen op het bedrijf, door waarnemen, overdenken en handelen. Een groeiend inzicht in de natuurlijke verbanden kan worden verkregen door continu te werken aan verbetering. Verdieping in bestaande literatuur is hierbij van belang, maar juist ook uitwisseling met collega Demeter boeren. Dit wordt gefaciliteerd door coördinatie van Collegiale Toetsing. Collegiale Toetsing vormt een vast onderdeel van het Demeter Keurmerk en gebeurt op alle landbouwbedrijven. In kleine groepen onder begeleiding van een coach bezoekt men elkaars landbouwbedrijf. Alle bedrijfsaspecten passeren de revue en na gezamenlijke weging worden tips voor verdere ontwikkeling uitgewisseld. Collegiale Toetsing draagt zo bij aan het beleven en levend houden van de biodynamische principes en aan het voeden van het lerend vermogen van biodynamische beweging. De rol van de Demeter Voorwaarden Landbouw is naast het vastleggen van de minimumeisen, vooral ook richting geven aan de gewenste ontwikkelingsweg. Hiertoe toetst zij haar eigen besluitvorming aan de volgende principes: Het verzorgen van de levenskrachten Een levende bodem creëren Samenhang en bedrijfsorganisme ontwikkelen De integriteit van het dier waarborgen Als mens aan de landbouw ontwikkelen Verdere uitgangspunten bij het formuleren van de normen is dat ze in de praktijk realiseerbaar zijn en dat gecontroleerd kan worden of aan de normen wordt voldaan. Draagvlak bij de achterban is dan ook zeer belangrijk. De Demeter normen bevinden zich in het spanningsveld tussen wat wenselijk is aan consumentzijde en wat technisch en bedrijfseconomisch haalbaar is aan producentzijde. Tot slot is het belangrijk dat iedere teler, vanuit zijn eigen verantwoordelijkheidsbesef, in staat is om naar de geest van deze voorwaarden te handelen. Iedere met aandacht uitgevoerde handeling, hoe klein ook, draagt bij aan het geheel.

Pagina 16 van 77

Demeter Voorwaarden Landbouw Januari 2016

6.

Bedrijfsorganisme – Bedrijfsindividualiteit

"Een landbouwbedrijf komt het meest bij de eigen essentie indien het zich kan vormen tot een onafhankelijke individualiteit, een gesloten eenheid. Ieder landbouwbedrijf streeft naar deze staat van zelfregulerende individualiteit.” RUDOLF STEINER

Al het leven wordt gevormd door biologische principes. Afzonderlijk opkomende delen verenigen zich om een levende eenheid te vormen. Dit organisme is meer dan de som der delen. Organismen worden omvat door een huid, zodat innerlijk leven zich in relatie tot de aardse en kosmische omgeving kan ontwikkelen. Indien dit innerlijk leven wordt onderworpen aan een zelfsturende ontwikkeling, vormt zich een individualiteit. Het dient de doelstelling van een Demeter bedrijf te zijn dat het bedrijf wordt georganiseerd op basis van deze uitgangspunten. Dit betekent dat vanuit eigen bronnen een systeem wordt gevormd van bodemleven, plantontwikkeling en passende veehouderij. Dan kunnen we met recht spreken van een bedrijfsorganisme. Elke streek is verschillend van de ander en vraagt derhalve om een specifieke, individuele benadering. Een onderneming die als een organisme wordt gerund, produceert gezonde voeding, aangezien deze benadering resulteert in bodemvruchtbaarheid, vergroting van levenskracht van planten en dierwaardige veehouderij. Ook de natuurlijke omgeving en het landschap dienen deel uit te maken van de bedrijfsindividualiteit. Bovendien kan de mens door een geesteswetenschappelijk bewustzijn meer harmonie en regelmaat ontwikkelen in de structuur van het bedrijfsorganisme.

6.1

Samenwerking met andere bedrijven Wanneer een Demeter bedrijf zelfstandig aan de normen voldoet kan daarnaast worden samengewerkt met een biologisch bedrijf. Bijvoorbeeld door uitwisseling van voer en mest.

Wanneer de samenwerking noodzakelijk is om aan de normen te kunnen voldoen, geldt uitsluitend een samenwerking met een Demeter bedrijf. Hiervan kan bijvoorbeeld sprake zijn wanneer onvoldoende eigen voer wordt geteeld, of wanneer er geen eigen veehouderijtak is. In dit geval dient de samenwerking te zijn vastgelegd in een contract waarin is vastgelegd hoe de samenwerking concreet wordt ingevuld. De samenwerking dient structureel te zijn. Het verdient de voorkeur om de samenwerking breder in te vullen dan uitsluitend op gebied van voer of mest. Bijvoorbeeld door gezamenlijk preparaten te maken en uit te brengen.

Pagina 17 van 77

7.

Plantaardige productie

Een vitale levende bodem, die goede beworteling en voeding van de planten mogelijk maakt is van het eerste belang voor een goede ontwikkeling van stengel, blad, bloemen, vruchten en zaden. De bodemverzorging is van groter belang dan corrigerende plantverzorgingsmaatregelen. Hiertoe wordt bij voorkeur vaste geprepareerde en vercomposteerde mest van met name de koe gebruikt. Een ruime vruchtwisseling, afgestemd op de lokale omstandigheden is essentieel voor een goede bodem- en plantgesteldheid. In dit opzicht vereist de ontwikkeling van een duurzame bodemvruchtbaarheid dat voldoende leguminosen worden opgenomen in het bouwplan (en niet alleen eenjarige), alsmede een hoog aandeel bladgewassen. Planten zijn levensvormen die bijzonder afhankelijk zijn van omgevingsinvloeden. Daarom is naast een geschikte groeiplaats tevens warmte en licht noodzakelijk. Van even groot belang is de keuze van geschikte variëteiten en soorten, passend bij de lokale omstandigheden. "Bemesten betekent de bodem verlevendigen” Deze uitspraak leidt ons naar een methode van het opbouwen van vruchtbaarheid die zijn oorsprong heeft in de verbindingen tussen de levenssferen van plant en dier. In ieder bemestingsprogramma is passend gebruik van de preparaten van primair belang.” Rudolf Steiner

7.1

Zaaizaad en plantgoed

Om de gestelde doelen van biodynamische kwaliteit te bereiken, dient speciale aandacht en zorg besteed te worden aan het zaaizaad, pootgoed en plantgoed. Daarom dient Demeter zaaizaad, pootgoed en plantgoed gebruikt te worden wanneer het beschikbaar is. Indien dit niet het geval is, mag biologisch zaaizaad, pootgoed en plantmateriaal worden gebruikt. Wanneer geen biologisch zaaizaad beschikbaar is, mag nietontsmet gangbaar zaaizaad worden gebruikt conform de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008. Geprimed (voorgekiemd zaad) is toegestaan, mits bij het primen uitsluitend warm water is gebruikt. Plantgoed en pootgoed voor de teelt van groenten dient in elk geval van biologische kwaliteit te zijn. Plantgoed voor bomen en meerjarige teelten mag van niet-ontsmet gangbare kwaliteit zijn, wanneer biologisch materiaal niet of niet voldoende verkrijgbaar is. Zaadvaste rassen verdienen de voorkeur. Hybriden van granen, met uitzondering van mais (Zea mays) en Triticale, zijn niet toegestaan. Gebruik van rassen die tot stand zijn gekomen met behulp van genetische modificatie is verboden. Zaden en plantmaterialen die zijn veredeld met behulp van protoplasma- en cytoplasmafusietechnieken (PPF) of soortgelijke methoden mogen eveneens niet worden gebruikt. Het betreft vooralsnog zaad van kool, witlof en cichorei. In geval van twijfel dient een verklaring (op te vragen bij Stichting Demeter) te worden ingevuld door de zaadleverancier. Bij andere koolrassen is de eigenschap Cytoplasmatische Manlijke Steriliteit (CMS) ingebracht.

Pagina 18 van 77


7.2

Bemesting

7.2.1

Bemestingshoeveelheden

De maximale hoeveelheid stikstof die gemiddeld over het hele bedrijf mag worden verstrekt mag niet meer zijn dan wat geproduceerd kan worden door dieren die door de voerproductie van het landbouwbedrijf onderhouden kunnen worden. Dit komt neer op een veebezetting van 1,17 GVE per hectare, oftewel 112kgN/ha. Dit maximum betreft het totaal van alle aangevoerde plantaardige, dierlijke en hulpmeststoffen. Tuinbouwbedrijven mogen na goedkeuring tot maximaal 170kgN/ha aanvoeren, indien de N-afvoer hoger is dan 112kgN/ha. Dit dient te worden onderbouwd door middel van een door de Demeter Licentie Commissie goedgekeurde stikstofbalans. Voor glastuinbouwbedrijven is bij een aantoonbaar volledige benutting een hogere stikstofgift mogelijk. Volledige benutting dient aangetoond te worden met een mineralenbalans tijdens inspectie waarbij niet alleen prognose maar de daadwerkelijke afvoer achteraf bepaalt of er evenwichtsbemesting heeft plaats gevonden. Bij volledige benutting wordt een overschrijdingsmarge van 5% aangehouden. Voor fruitteeltbedrijven geldt een maximale aanvoer van 96kgN/ha. Deze aanvoer mag gemiddeld worden genomen over meerdere jaren. Indien nodig mogen biologisch toegestane hulpmeststoffen worden gebruikt. Geforceerde groei dient echter te worden voorkomen. In totaal mag maximaal 40kgN/ha uit hulpmeststoffen worden gebruikt.

7.2.2

Mestkwaliteit

Het principe van biodynamische landbouw is zelfvoorziening van ieder bedrijf op gebied van meststoffen. Aanvoer van toegestane meststoffen mag alleen wanneer daartoe behoefte bestaat. Bij de keuze van meststoffen is het van belang een passende afweging te maken ten aanzien van de kwaliteit. De mestkwaliteit werkt sterk door in de Demeter kwaliteit van de producten. De biodynamische compostpreparaten dienen te worden gebruikt. De toegestane meststoffen en hulpmeststoffen staan gespecificeerd in Appendix 4. Voldoende en passende opslag voor de meststoffen is van groot belang voor een goede compostering en tevens om de meststoffen op het juiste moment te kunnen uitbrengen. Meststoffen zijn waar mogelijk van gecertificeerd biologische of Demeter kwaliteit. Er wordt een basisbemesting gegeven voor voeding van de bodem (gecomposteerd plantaardig materiaal, of dierlijke mest) van meststoffen van kwaliteit 1 (zie Begrippenlijst en Appendix 4). Aanvullend mag mest worden gebruikt van kwaliteit 2 en of kwaliteit 3 zonder afkomstig te zijn van GMO bronnen volgens de volgende norm: Tabel: Norm op mestkwaliteit

Kwaliteit

Voorbeelden

Aandeel (obv kg N)

1

Vaste, vercomposteerde biologische mest of compost

Minimaal 60%

2

Biologische drijfmest

Maximaal 40%

3

Plantaardige hulpmeststoffen of digestaat van 100% biologische ingrediënten (mest & plantaardige grondstoffen)

Maximaal 20%

Pagina 19 van 77

Indien een substantieel deel van de hoeveelheid stikstof op een fruitteeltbedrijf wordt geleverd door middel van stikstofbinders in de groenstroken, wordt daarmee voldaan aan de eis van minimaal 60% mest van kwaliteit 1. Wanneer tenminste een derde deel van alle groenstroken bestaat uit stikstofbinders, wordt er vanuit gegaan dat hiermee voor een substantieel deel in de stikstofbemesting wordt voorzien. Gangbare drijfmest is niet toegestaan. Alle soorten gangbare pluimveemest zijn verboden. Plantaardige compost van gangbare oorsprong op basis van GFT-materiaal is verboden. Plantaardig bedrijfsafval dient bij voorkeur te worden gecomposteerd op het eigen bedrijf. Indien compost wordt aangekocht dient deze van betrouwbare kwaliteit te zijn. Bij voorkeur met de kwaliteitsgarantie Keurcompost. Gewasresten mogen niet van het bedrijf worden afgevoerd, tenzij in een samenwerking met een veehouder in ruil tegen mest. Bij de berekening van de hoeveelheid N wordt uitgegaan van de forfaitaire waarden, zoals die worden gehanteerd door de controleorganisatie. Wanneer afwijkende gehaltes worden aangehouden dient dit te worden aangetoond met de kringloopwijzer voor melkveehouderij. Alle aangevoerde meststoffen dienen te worden opgegeven in de jaarlijkse controledocumenten. In sommige gevallen dient een residutest te worden overlegd (bijvoorbeeld bij aangekochte compost). Nieuwe meststoffen mogen alleen worden uitgetest na goedkeuring van de Demeter Licentie Commissie.

7.3

Plantverzorging en gewasbescherming

Het doel van de veelzijdige biodynamische maatregelen (waarbij eveneens het landschap en de landschapsontwikkeling horen) is een hoge weerstand van het gewas tegen de aantasting van schimmels, bacteriën en insecten over het hele landbouwbedrijf. Indien deze maatregelen onvoldoende blijken te zijn, zijn de technieken en materialen opgesomd in Appendix 5 toegestaan. Enig gebruik van niet toegestane materialen leidt tot decertificering van het landbouwbedrijf, of tenminste van de behandelde gewassen en percelen. Nieuwe materialen en methoden mogen alleen met toestemming van de Demeter Licentie Commissie worden getest. Een belangrijk instrument in de gewasbescherming is een passende vruchtwisseling. Maximaal 50% van het bouwplan mag uit rooivruchten bestaan. Hieronder wordt verstaan: aardappelen, suiker- en voederbieten, uien, knolselderij, winterpeen, kroten en pastinaak. Tevens geldt een gepaste inzet van groenbemesters. Minimaal 16% van het areaal moet met groenbemesters worden ingezaaid. Hetzij als hoofdteelt, hetzij als nateelt.

7.4

Telen buiten de vollegrond

7.4.1

Teelaarde en potgrond

Teelaarde en potgrond dienen zo mogelijk te worden geproduceerd van een mengeling van materialen van het landbouwbedrijf. Tenminste 25 volumeprocent van dergelijk materiaal dient te bestaan uit geprepareerde compost van plantaardig materiaal of dierlijke mest. Turf is alleen toegestaan als ingrediënt van zaaibedden voor plantopkweek en van potgrond. Het aandeel turf dient zo laag mogelijk te worden gehouden en mag de 75% niet overschrijden. Gebruik van synthetische bodemverbeteraars is niet toegestaan. Alle toegevoegde meststoffen dienen te zijn toegestaan volgens Appendix 3. Potgrond en groeisubstraat mogen niet met stoom worden gesteriliseerd.

Pagina 20 van 77


Gewassen dienen in grond (of teelaarde of potgrond) te worden geteeld. Bodemloze teelttechnieken (hydrocultuur), teelt op inactief substraat (bijvoorbeeld lavagranulaat) en containerteelt zijn niet toegestaan. Tuinkers mag wel worden gekweekt in een dunne laag grond, mits de grond met de kiemen wordt meegeleverd.

7.4.2

Witloftrek en teelt van kiemen

De Demeter-kwaliteit van witlof wordt vooral verkregen tijdens de teelt van de pennen in de volle grond. Demeter-witlof mag uitsluitend worden getrokken van Demeter-pennen. Witloftrek op potgrond is toegestaan. Voor de kwaliteit van de potgrond gelden de normen voor teelaarde en potgrond, zoals hierboven omschreven. Indien watertechnieken worden toegepast, mag het water geen additieven bevatten, die volgens deze richtlijn zijn verboden. Indien water-trektechnieken worden gebruikt, dient dit te worden vermeld op het etiket. Kiemen van zaden mogen eveneens worden getrokken in water zonder toevoegingen. De zaden dienen van Demeter-kwaliteit te zijn.

7.5

Onkruidbestrijding

Gebruik van ondoorzichtig folie voor onkruidonderdrukking of vervroeging is niet toegestaan. Voor de teelt van vruchtgewassen kan ontheffing worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie om onkruidpapier, volledig composteerbare folie en dergelijke producten te mogen gebruiken voor onkruidonderdrukking of vervroeging. Bij het verzoek dienen onderzoeksgegevens ten aanzien van de composteerbaarheid van het betreffende product te worden overlegd. Een certificaat volgens de EN 13432-normen volstaat hiertoe. Gebruik van folie met het doel te vervroegen in de aspergeteelt is wel toegestaan. Deze folie hoeft niet composteerbaar te zijn, vanwege de duur van het gebruik. Onkruidbestrijding met behulp van stomen is niet toegestaan.

7.6

Bedekte teelten

In de glastuinbouw komen globaal twee vormen voor: de extensieve kas als onderdeel van een groter bedrijf en de gespecialiseerde glastuinbouwbedrijven. Beide soorten bedrijven kunnen hun eigen functie vervullen. Voor de gespecialiseerde bedrijven geldt wel dat de balans tussen de hoge investeringen en de Demetervoorwaarden niet eenvoudig te vinden zal zijn.

7.6.1

Vruchtwisseling en stomen

Het stomen van grond in kassen is niet toegestaan. Alleen in noodsituaties kan ontheffing worden verkregen om grond te stomen. Dan kan de eerste oogst niet als Demeter afgezet worden. Tevens dient dan gedurende tenminste vier jaren een vruchtwisseling te worden gehanteerd van 1:4 of ruimer. Na het eventuele stomen dienen de preparaten te worden ingezet om de bodem te verlevendigen.

7.6.2

Stoken

Op basis van een verantwoord energiebeleid, kan worden gestookt als sturingsmogelijkheid voor de teelt van een goed gewas en voor het vervroegen of verhogen van de productie. Het energiebeleid dient erop te zijn gericht gebruik van niet-duurzame geproduceerde energie te besparen of te vervangen door bijvoorbeeld windenergie, zonne-energie, aardwarmte, houtgestookte ketels of biovergisters. Hiertoe dient een energieplan te worden goedgekeurd door de Demeter Licentie Commissie. Dit plan dient elke drie jaar te worden geëvalueerd en eventueel bijgesteld. Bij gebruik van elektriciteit is gebruik van “groene stroom” verplicht.

7.6.3

Overige normen

Kunstmatig licht is slechts toegestaan bij de opkweek van plantmateriaal.

Pagina 21 van 77

CO2-bemesting is slechts toegestaan indien de CO2 een restproduct is.

7.7

Fruitteelt en overige meerjarige teelten

7.7.1

Groenstroken

In principe dienen de groenstroken (rijstroken en boomstroken) passend begroeid te zijn. De rijpaden mogen uitsluitend in het jaar van aanplant en het eerste teeltjaar vrij worden gehouden van begroeiing. De boomstroken mogen eventueel wel (een deel van het jaar) worden vrijgehouden van begroeiing.

7.7.2

Bladbemesting

De in Appendix 4 genoemde meststoffen mogen worden gebruikt voor bladbemesting. Andere bladbemesters kunnen alleen worden gebruikt met toestemming van de Demeter Licentie Commissie.

7.7.3

Steunpalen Als steunpaal mogen uitsluitend palen worden gebruikt van Europese houtsoorten of van beton. Tropisch hout is niet toegestaan. Ondersteuningsmateriaal van bamboe en pitriet is wel toegestaan. De Demeter Licentie Commissie kan ontheffing verlenen om FSC-gecertificeerd tropisch hardhout te gebruiken als steunpaal. Gebruik van nieuwe geïmpregneerde palen is niet toegestaan. Hergebruik van eigen geïmpregneerde palen is wel toegestaan. Nieuwe palen kunnen zonodig volgens een milieuvriendelijk procedé worden verduurzaamd. De milieuvriendelijkheid dient te worden aangetoond.

7.7.4

Kopergebruik

In verband met de beheersing van schimmelaantastingen zoals schurft in hardfruit wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van resistente rassen, gecombineerd met passende teeltmaatregelen. In appelopstanden die na 2006 zijn aangeplant mag geen koper worden gebruikt. Het is mogelijk een ontheffing aan te vragen. Deze moet zijn onderbouwd. In oudere opstanden mag koper uitsluitend worden gebruikt tot 15 juli volgens Appendix 4. In perenopstanden kan uitsluitend op basis van een ontheffing koper worden ingezet na 15 juli. De aanvraag dient te worden onderbouwd.

7.8

Champignonteelt

Er zijn voorwaarden voor de teelt van champignons in voorbereiding. Hierover kan contact worden opgenomen met het Stichting Demeter.

Pagina 22 van 77


7.9

Bloementeelt

Naast de teelt van landbouwgewassen kan ook worden gedacht aan de teelt van bloemen op het bedrijf. Een afwisseling van soorten, kleuren en vormen maakt dat boer en bezoekers kunnen genieten van de omgeving. De verschillende bloemen trekken een veelheid aan insecten aan die hun bijdrage leveren aan een natuurlijk evenwicht. Bloemen en sierplanten kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de vruchtwisseling, bijvoorbeeld de inzet van afrikaantjes tegen aaltjes in de bodem.

7.10

Biodiversiteit

Op een Demeter bedrijf is biodiversiteit van groot belang. Zowel voor de boerderij zelf, als voor de omgeving, als voor het in stand houden van soorten. Op ieder bedrijf dient minimaal 10% van de oppervlakte te worden aangemerkt als (ondersteunend voor) biodiversiteit. De volgende arealen mogen worden meegerekend: Extensief begraasde waarin kruiden kunnen bloeien en uitzaaien. Natuurbos. 2 Solitaire (inheemse) bomen in het weiland of op akkers (100m per boom). Bloemstroken of meerjarige gewassen die niet worden geoogst. Houtwallen en stroken oeverbeplanting. Sloten, beken en vaarten met natuurlijk oeverbeheer. Paddenpoelen. Takkenrillen en snoeihopen. Groen braakland waarvan niet wordt geoogst. Natuurvriendelijke erfbeplanting Op elk Demeter bedrijf dient een zelf declaratie en perceelskaarten aanwezig te zijn waarop staat aangegeven welke arealen als biodiversiteit worden aangemerkt. Indien niet is voldaan aan de 10%-norm, dient een Biodiversiteitsplan te worden opgesteld en voorgelegd aan de Demeter Licentie Commissie. In dit plan dient te worden aangegeven welke zaken worden aangepakt, en in welk tijdsbestek, om tot een passende hoeveelheid biodiversiteit op het bedrijf te komen.

Pagina 23 van 77

8.

Dierhouderij

De dagelijkse verzorging van vee dient op een zodanige wijze te worden uitgevoerd dat het dier alle gepaste aandacht krijgt. De voorzieningen moeten zo zijn, dat dieren hun natuurlijke gedrag kunnen beleven. De doelstelling is balans te creëren, zowel op fysiek als op zielsniveau. Veehouderij, met de bijbehorende voerproductie, vormt een belangrijk onderdeel van het landbouwbedrijf. Ten aanzien van de ontwikkeling van de onderneming is levende have onmisbaar voor het bedrijfsorganisme. Dit geldt in het bijzonder voor de herkauwer. De voedergewassen en de uitgebalanceerde mest die er zijn vanwege het vee, dragen in belangrijke mate bij aan het duurzaam gedijen van het landbouwbedrijf door het verlevendigen van de bodem. De harmonieuze samenwerking van de mens met de drie koninkrijken van de natuur kan tot een levendig, bezield bedrijfsorganisme leiden. "U dient bijvoorbeeld te weten, dat de kosmische invloeden die tot uitdrukking komen in een plant, vanuit het binnenste van de aarde komen en naar boven geleid worden. Zodanig, dat indien een plant, bijzonder rijk aan dergelijke kosmische invloeden, wordt gegeten door een dier, de mest waarin het spijsverteringssysteem van het dier voorziet ten gevolge van het tot zich nemen van dergelijk voer, exact het juiste zal zijn voor de bodem waar die plant groeit.” RUDOLF STEINER

Horens van herkauwers zijn van belang bij het ontwikkelen van levenskrachten. Zij bieden een uitgebalanceerd tegenwicht aan de intensieve spijsverterings- en stofwisselingsprocessen. Zij vormen een onderdeel van het totale wezen van het dier, in het bijzonder het rund. De fokkerij is van groot belang om een eigen, passende veestapel op te bouwen. Het houden van eigen manlijke dieren is in dit verband te verkiezen boven inzet van kunstmatige inseminatie.

8.1

Verplichte veehouderij

Een gemengde bedrijfsvoering is vanuit Demeter International verplicht. Vooral het houden van herkauwers vormt een belangrijk uitgangspunt van de biodynamische landbouw. Deze verplichting wordt door de Demeter Voorwaarden Commissie uitgewerkt in de volgende nationale regelgeving. Om te kunnen omschakelen naar Demeter dient binnen een periode van vijf jaar een veehouderijtak te worden opgebouwd. Dit kan een eigen veehouderijtak zijn, maar ook een structurele samenwerking met een ander Demeter veehouderijbedrijf. Indien er geen Demeter veehouderijbedrijf in de buurt is kan ook worden samengewerkt met een biologisch bedrijf. De samenwerking wordt geregistreerd. In de volgende gevallen kan een uitzondering worden gemaakt op deze verplichting: Er is een wettelijk verbod op het houden van vee in betreffende regio. Voor tuinbouwbedrijven (grove en fijne groenteteelt en glastuinbouw) en voor bedrijven (bijvoorbeeld fruitteeltbedrijven) met uitsluitend meerjarige teelten.

8.2

Veebezetting

Een belangrijk uitgangspunt in de biodynamische landbouw is de gemengde bedrijfsvoering. Demeter bedrijven dienen dan ook eigen veehouderij op te bouwen, dan wel structurele samenwerking te zoeken met een biologisch of Demeter veehouderijbedrijf. Normen op dit vlak zijn vervat in de eisen rond gebruik van gecertificeerd biologische mest en gecertificeerd biologisch stro.

Pagina 24 van 77


De maximale veebezetting is gesteld op 1,17 GVE per ha. Voor kleine, lichte veerassen mag worden gerekend met een passende GVE-norm. Voor bijvoorbeeld raszuivere Jersey koeien mag 0,67 GVE worden gerekend. Dit komt overeen met de bemestingsnorm voor plantaardige productie van 112 kg N per ha per jaar die niet mag worden overschreden. Bij de berekening van de hoeveelheid geproduceerde N wordt uitgegaan van de forfaitaire waarden, zoals die worden gehanteerd door de controleorganisatie.

8.3

Veehouderij

Dieren dienen zo te worden gehouden dat ze hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen, zoals grazen, scharrelen, wroeten of op stok gaan. Verminkingen aan dieren zijn niet toegestaan. Dit betekent dat staarten niet mogen worden gecoupeerd. Horens mogen bij kalveren of (geit)lammeren niet worden weggebrand en bij koeien of geiten niet worden afgezaagd. Het afstompen van scherpe randen is wel toegestaan. Tandenknippen, of andersoortige preventieve vormen van tandenvijlen, bij biggen is niet toegestaan. De snavels van kippen mogen niet worden gekapt, gebrand of getoucheerd. Castratie van lammeren is niet toegestaan. Castreren van kalveren is toegestaan om gezondheid, welzijn of hygiëne te verbeteren, uitgevoerd door een vakbekwaam persoon. Castratie van biggen blijft bij voorkeur achterwege. Het aanbrengen van een neusring bij varkens, ter voorkoming van wroeten, is niet toegestaan. Een varkensmesterij met meer dan 20 gemiddeld aanwezige vleesvarkens dient alle biggen uit eigen zeugenhouderij te betrekken. Een toom kippen dient te bestaan uit leghennen en uit hanen. Per 100 leghennen dienen tenminste 2 gelijkwaardige hanen te worden gehouden.

8.4

Huisvesting

Dieren hebben behoefte aan ruimte en beweging. Het permanent aanbinden van dieren is niet toegestaan. Voor pluimveebedrijven geldt een maximale stalbezetting van 5 legkippen per vierkante meter. Pluimveestallen bestaan bij voorkeur uit één enkele laag met scharrelruimte en een verhoogde roostervloer. Voor een volièrestal met meerdere lagen dient een ontwerp te worden goedgekeurd door de Demeter Licentie Commissie. De dieren dienen de beschikking te hebben over comfortabele ingestrooide ligplaatsen. Het strooisel dient te bestaan uit biologisch stro of gelijkaardig natuurlijk materiaal van biologische oorsprong, of uit maaisel van natuurterreinen. Compost, volgens de eisen genoemd in Appendix 4 met toegestane Meststoffen, mag worden gebruikt als ligbed in compoststallen. Bedrijven met een potstal mogen aanvullend gebruik maken van gangbaar stro indien minimaal 2,5 kg biologisch stro per dier (GVE) per staldag wordt gebruikt. Met een ontheffing kan een groter aandeel gangbaar stro worden gebruikt. De Demeter Licentie Commissie kan een bedrag in rekening brengen van maximaal 1 tot 5 maal het prijsvoordeel. De stallen moeten zodanig voorzien zijn van licht dat onder normale weersomstandigheden goed zicht op de dieren mogelijk is. De minimale hoeveelheid daglicht in de stal dient 25 Lux te zijn. Bij zeer donker weer mag worden bijverlicht met kunstlicht. In pluimveestalen dient kunstmatige TL-verlichting een frequentie te hebben van minimaal 100Hz.

Pagina 25 van 77

De stallen moeten voorzien zijn van een passend ventilatiesysteem, zodat de dieren beschikken over voldoende frisse lucht. Individuele huisvesting van kalveren is slechts in de eerste week toegestaan. Daarna dienen ze in groepen te worden gehuisvest. Koetrainers zijn niet toegestaan. Het is niet toegestaan zeugen in te sluiten voorafgaand aan of tijdens het werpen. Na het werpen is het insluiten van zeugen gedurende ten hoogste 3 dagen toegelaten. Bij de opfok van kuikens is het van groot belang dat de kuikens worden gehouden in stallen met daglicht en dat ze naar buiten kunnen. Kuikens die zijn opgefokt in donkere stallen hebben soms grote moeite met de overgang naar stallen met daglicht en met uitlopen. Dit geldt voor eigen opfok van kuikens, maar evenzeer voor uitbestede opfok bij een opfokbedrijf. 2

Per 100 leghennen dient 0,5 m baadruimte in de stal aanwezig te zijn, met schoon, los zand. De kippen moeten de beschikking hebben over verhoogde (minimaal 40cm hoog) zitstokken. Geïntegreerde zitstokken tellen niet mee bij de bepaling van de zitstoklengte. De daglengte in pluimveeschuren mag worden verlengd met behulp van kunstlicht tot maximaal 14 uur.

8.5

Weidegang en uitlopen

Koeien dienen tenminste 180 dagen per jaar weidegang te hebben. Geiten dienen tenminste 180 dagen per jaar te worden geweid, waarbij tenminste 30% van het dagrantsoen kan worden verkregen uit beweiding. Verplichte weidegang voor dragende en guste zeugen, zolang de weersomstandigheden dit toelaten. Verplichte toegang tot uitloop of open lucht voor vleesvarkens, gedurende de gehele mestperiode. Varkens dienen te beschikken over een ingestrooide ligruimte. Het strooisel dient voor minimaal 50% te bestaan uit stro van biologische kwaliteit. De inrichting van uitlopen voor pluimvee dient passend te zijn. Dit betekent dat de kippen moeten kunnen scharrelen en tevens moeten kunnen schuilen. Watervogels dienen te beschikken over toegang tot open water. Er dienen maatregelen te worden genomen om te voorkomen dat kippenmest de bodem verontreinigt bij de overgang van de stal naar de uitloop. Dat kan als volgt worden ingevuld: Er wordt vochtabsorberend materiaal opgebracht rond de uitgangen van de stal naar de uitloop. Dit materiaal wordt regelmatig afgevoerd en vercomposteerd. Er is beton of een andere verharding aangebracht rond de uitgangen van de stal. De mest wordt regelmatig afgevoerd en vercomposteerd. Er worden andere maatregelen genomen. Deze dienen ter goedkeuring te worden voorgelegd aan de DLC.

8.6

Veevoeding

8.6.1

Voer van eigen bedrijf

Voer van het eigen landbouwbedrijf vormt de basis van de diervoeding. Voor varkens- en pluimveebedrijven geldt dat tenminste 50% van het voer van het eigen bedrijf, of van een samenwerking met een ander Demeter bedrijf afkomstig dient te zijn. Voor rundveehouderijbedrijven geldt dat tenminste 80% voer van het eigen bedrijf afkomstig moet zijn. Voor geitenhouderijbedrijven geldt dat tenminste 60% voer van het eigen bedrijf afkomstig moet zijn en dat minimaal 80% van het voer van Demeter kwaliteit dient te zijn.

Pagina 26 van 77


8.6.2

Voerkwaliteit Al het veevoer dient 100% Demeter of biologisch te zijn. Aanvoer van gangbare voedermiddelen is niet toegestaan. Dit geldt tevens voor de ingrediënten in mengvoer. Voer-in-omschakeling mag niet worden verstrekt wanneer het wordt aangevoerd van andere bedrijven.

Bij duurzame uitbreiding van het eigen areaal is het mogelijk om maximaal 10% voer-in-omschakeling van eigen bedrijf te voeren. Indien dit aandeel hoger is dan 10% dient ontheffing te worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie. Dit geldt voor zowel voer-in-omschakeling van het eerste jaar, als van het tweede jaar van de omschakeling.

8.6.3

Voedermiddelen

In Appendix 6 staat aangegeven welke voedermiddelen zijn toegestaan. Herkauwers dienen minimaal 60% ruwvoer te krijgen. Een rantsoen dat gedurende het hele jaar uitsluitend uit silage bestaat is niet toegestaan. Er dient minimaal 3kgds per grootveestaldag uit hooi gevoerd te worden. Indien de weersomstandigheden het niet toelaten hooi van voldoende kwaliteit te winnen mag gras, grasklaver of luzerne worden ingekuild, mits het niet eerder dan tijdens de bloei is gemaaid. Een deel (20%) van het dagrantsoen van leghennen dient te bestaan uit hele granen. Minstens 5% van het totale rantsoen dient te worden uitgestrooid in de uitloop, winteruitloop of in het hok. In aanvulling op het rantsoen dient schelpengrit te worden verstrekt. Kalveren dienen minimaal de eerste 3 maanden verse, bedrijfseigen melk te krijgen. Voor (geit-) lammeren en veulens gelden 45 dagen. Het is toegestaan om lammeren die worden afgevoerd voor gangbare mesterij, maximaal de eerste twee weken te voeren met biologisch melkpoeder. Lammeren die op het bedrijf zelf worden afgemest mogen de hele periode met biologisch melkpoeder worden gevoerd. In totaal dient minimaal 50% van de totale hoeveelheid verstrekte melk bedrijfseigen en vers te zijn. Kalveren of geitlammeren mogen niet worden gemest met uitsluitend melk. Biggen dienen minimaal 40 dagen te worden gezoogd door de eigen moederzeug.

8.7

Gastdieren

Het is toegestaan gangbare of biologische gastdieren te weiden op Demeter-percelen. Dit dient te worden gemeld aan de Demeter Licentie Commissie. Er mogen geen Demeter dieren en gangbare dieren tegelijkertijd op het betreffende perceel aanwezig zijn.

8.8

Fokkerij

Het is niet toegestaan KI-stieren of beren in te zetten die zijn gefokt met behulp van embryotransplantatie-technieken (de bewijslast dat aan deze norm is voldaan ligt bij de boer). Inzet van gesekst sperma om uitsluitend manlijke, of uitsluitend vrouwelijke nakomelingen te krijgen in de veefokkerij is niet toegestaan. Het is niet toegestaan te fokken of kruisen met rassen die ver zijn doorgekruist ten gunste van eenzijdige productiedoelen en ten koste van goede gezondheid en gewenste houderij-eigenschappen. Het is bijvoorbeeld niet toegestaan runderrassen te gebruiken die zijn geselecteerd op de dikbilfactor, zoals Belgische Blauwen en Verbeterd Roodbont. Fokken met genetisch hoornloze manlijke dieren ten behoeve van de melkveehouderij is niet toegestaan.

Pagina 27 van 77

8.9

Aankoop van vee

8.9.1

Aankoop voor de fokkerij

Wanneer vee wordt aangekocht dient dit bij voorkeur Demeter vee te zijn. Wanneer dit niet mogelijk is kan biologisch vee worden aangevoerd. Wanneer ook dit niet mogelijk is kan in de volgende gevallen gangbaar vee worden aangevoerd: Bij een nieuwe veehouderij. Bij een substantiële uitbreiding van de veestapel (maximaal 40%). Bij zeldzame rassen. Bij noodzaak in verband met de fokkerij (manlijke dieren). Bij calamiteiten. Aangevoerd gangbaar vee mag niet zijn gefokt met behulp van embryotransplantatie-technieken. Gangbaar aangevoerde dieren kunnen worden verkocht als Demeter fok- of gebruiksvee wanneer ze tenminste 2 jaar onder Demeter keurmerk zijn gehouden. Biologisch aangevoerde dieren kunnen als Demeter-fok- of gebruiksvee worden verkocht wanneer ze tenminste 1 jaar onder Demeter keurmerk zijn gehouden. Melk van gangbaar aangevoerd fokvee mag pas na 6 maanden als Demeter melk worden geleverd.

8.9.2

Aankoop voor mesterij

Voor pluimvee geldt een minimale slachtleeftijd van 56 dagen. Gangbaar aangevoerde dieren kunnen nooit worden verkocht voor verwerking tot Demeter vlees. Biologisch aangevoerde dieren kunnen voor Demeter vleesverwerking worden verkocht wanneer ze tenminste tweederde van hun leven onder Demeter keurmerk zijn gehouden. Boeren dienen bij aflevering van slachtvee een ondertekende verklaring af te geven waaruit de herkomst van de betreffende dieren blijkt. Een modelverklaring is aan te vragen bij Stichting Demeter.

8.10

Imkerijproducten

De productie en certificeringsvoorwaarden voor “Honing van Demeter imkerij” en andere honingproducten zijn gereguleerd in separaat uitgegeven richtlijnen. Een niet vertaalde versie is aan te vragen bij Stichting Demeter.

8.11

Medicijngebruik

In aanvulling op de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 mogen geen medicijnen worden gebruikt op basis van genetisch gemanipuleerde organismen. In het vee logboek dient de dierenarts van de gebruikte diergeneesmiddelen aan te geven of ze vrij zijn van genetisch gemanipuleerde organismen. Tevens mogen geen zogenaamde organofosforverbindingen of organochloorverbindingen worden ingezet. Het betreft hier vooral insecticiden (tegen myasis, horzels, vlooien of (bloed-)luizen). Uitgezonderd zijn: 1) voor behandeling van myasis; ivermectin/dormectin voor individuele dieren maximaal 1 keer per jaar. 2) Voor interne parasieten; anthelmintics, alleen wanneer parasieten bewezen aanwezig zijn en in combinatie met een begrazingsplan dat her-besmetting voorkomt. Gebruik van voetbaden op basis van formaline of vergelijkbare ontsmettende stoffen voor de klauwverzorging is verboden.

Pagina 28 van 77


9.

Biodynamische preparaten

In zijn Landbouwcursus heeft Rudolf Steiner aanwijzingen gegeven om componenten van minerale, plantaardige en dierlijke oorsprong door effecten vanuit de aarde en vanuit de kosmos om te vormen tot preparaten. Deze preparaten zijn doordrongen van speciale krachten. Bij gebruik in de bodem, in de mest en op planten kunnen deze preparaten bijdragen aan het verlevendigen van de bodem, het stimuleren van opbrengst en kwaliteit van planten en gezondheid, vitaliteit en productie van dieren op het biodynamische landbouwbedrijf. "Als men maar bereikt, dat het gewone mesten verbonden wordt met deze, om zo te zeggen “geestelijke mest”, dan zal men wel zien wat voor een vruchtbaarheid uit zoiets kan voortkomen. Men zal vooral zien, dat zulke dingen op een buitengewone manier voor verdere ontwikkeling vatbaar zijn.” RUDOLF STEINER

Alle maatregelen op een biodynamisch gevoerd bedrijf dienen te worden beschouwd vanuit holistische gezichtspunten. In een levende totaliteit is het van groot belang om de materiële zaken binnen een systeem in balans te brengen. Maar eveneens, zoals Rudolf Steiner expliciet heeft aangegeven in de Landbouwcursus, om de levenskrachten in balans te brengen. Bewuste aandacht voor het maken, de opslag en het gebruik van de preparaten is in dit verband van groot belang.

9.1

Maken van de preparaten

De preparaten worden bij voorkeur gemaakt met ingrediënten van het eigen bedrijf, of uit de eigen streek. Wanneer dit niet mogelijk is kunnen de preparaten bij de Groenenhof besteld worden. (www.degroenenhof.nl).

9.2

Bewaren van de preparaten

De preparaten dienen op een passende manier te worden bewaard. Voor de compostpreparaten en het koemestpreparaat is dit in een kist met turfmolm. Het kiezelpreparaat dient in glas te worden bewaard op de vensterbank.

9.3

Toepassing van de preparaten

Alle organische mest dient te worden behandeld met de compostpreparaten. Indien geen organische mest wordt gegeven dient het koeflattenpreparaat te worden gebruikt. Alle percelen dienen ieder jaar tenminste éénmaal met de spuitpreparaten, koemestpreparaat en kiezelpreparaat, te worden behandeld. Dit geldt niet voor land dat niet in gebruik is, of permanent niet productief, zoals bijvoorbeeld bosgebied. Voor het omschakelen van nieuwe percelen van biologisch naar Demeter geldt eveneens dat geprepareerde mest dient te zijn toegediend en dat de beide spuitpreparaten zijn uitgebracht. Speciaal wanneer land slechts voor korte tijd bij het bedrijf wordt betrokken, dient te worden onderbouwd dat aan alle Demetervoorwaarden is voldaan. Wanneer zeer extensieve natuurgebieden worden gebruikt om vee te weiden, kan voor deze gebieden ontheffing worden aangevraagd op het gebruik van de preparaten. Vee dat uitsluitend wordt gevoerd met voer vanuit deze gebieden kan met deze ontheffing niet als Demeter worden verkocht. Voor gebruik van vegetarische preparaten kan ontheffing worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie. De aanvraag dient te worden onderbouwd.

Pagina 29 van 77

9.4

Het roeren van de spuit-preparaten

De spuitpreparaten dienen voor het uitbrengen gedurende een uur geroerd te worden. Dit kan met de hand gebeuren, met een flow-form of met een speciale roermachine.

"Ja, u moet bedenken, hoe weinig arbeid dit kost. De arbeidslast zal niet erg groot zijn voor deze dingen. Bovendien zou ik me kunnen voorstellen, dat medebewoners op de boerderij, die gewoonlijk niet bij het werk op het land betrokken zijn, het best leuk vinden op deze manier, althans in het begin, mest te roeren. Als dus de zoons en dochters dit doen dan zou dat de mooiste oplossing zijn. Want het is een heerlijk gevoel om te merken, hoe uit deze geheel reukloze massa, zich een heel lichte geur vrij maakt. Die persoonlijke verhouding, die u tot de dingen kunt ontwikkelen, heeft iets buitengewoons weldadigs voor de mens, die graag de natuur in het algemeen waarneemt, alleen niet op de manier zoals het in een reisgids staat.” RUDOLF STEINER

Pagina 30 van 77


10.

Omschakeling – certificering – contract

Omschakeling is een veranderingsproces dat de veelheid van ontwikkelingsstappen omvat, die de onderneming doormaakt om tot een nieuw evenwicht te komen.

10.1

Demeter certificering

De procedure voor Demeter certificering in Nederland is vastgelegd in het reglement voor Demetercertificering. Uitsluitend volgens de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 gecertificeerde bedrijven komen in aanmerking voor Demeter certificering.

10.2

Omschakeling van de aanvrager

Om een licentie overeenkomst te kunnen afsluiten dient de aanvrager op de hoogte te zijn van de achtergrond van de bd-landbouw. Dit kan op de volgende manieren: Een afgeronde opleiding biologische landbouw aan de Warmonderhof. Aantoonbare praktijkervaring met beslissingsbevoegdheid op bd-bedrijven. Tenminste de Demeter Doorschakelscursus dient te zijn gevolgd. Het is niet toegestaan dat een Demeter licentiehouder tevens een gangbaar landbouwbedrijf voert.

10.3

Omschakeling van de onderneming

Voor omschakeling naar Demeter gelden de volgende condities: De omschakelperiode gaat in op het moment dat de Demeter Licentie Commissie een positief besluit over het omschakelplan heeft genomen. Het bedrijf krijgt een Intentieovereenkomst met vastgesteld omschakelplan aangeboden. Voor afgifte van Licentieovereenkomst en het Demeter Certificaat moet het landbouwbedrijf minimaal 1 jaar volgens de Demeter Voorwaarden hebben gewerkt. In uitzonderlijke gevallen heeft de Demeter Licentie Commissie de mogelijkheid de omschakelperiode voor toekenning van het Demetercertificaat te verlengen, dan wel te verkorten. Dit wordt onderbouwd op basis van de voorgeschiedenis van het bedrijf. Het volledige areaal dient in één keer te worden omgeschakeld naar Demeter. Indien er percelen in-omschakeling naar biologisch bij het bedrijf zijn of worden gevoegd, vereist dit schriftelijke goedkeuring van de Demeter Licentie Commissie. Veehouderij kan deels buiten de Demeter Certificering vallen. Ook dit vereist de schriftelijke goedkeuring van de Demeter Licentie Commissie. Dit wordt specifiek vermeld op het Demeter Certificaat.

Pagina 31 van 77

Pagina 32 van 77

Demeter Voorwaarden Verwerking

Gebaseerd op de International Demeter Processing Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

11.

Principes verwerking

De bewerking is een veredeling waarbij de biodynamische kwaliteit van de grondstoffen wordt bewaard. Het doel is daarom een respectvolle verwerking van het product, die afgestemd is op de behoeften van de mens. De verschillende bewerkingsprocessen dienen de ingrediënten dan ook zo min mogelijk geweld aan te doen. Er wordt overal waar mogelijk afgezien van toevoegingen en hulpstoffen. In veel gevallen zijn toevoegingen niet nodig. In andere gevallen zijn er alternatieven. Het is aan de creativiteit en het vakmanschap van de verwerker om hier een passende weg in te vinden.

Pagina 34 van 77

Demeter Voorwaarden Verwerking Januari 2016

12.

Algemene bepalingen en voorwaarden

12.1

Samenstelling en bereiding van Demeter producten

12.1.1

Algemeen

In de Demeter Voorwaarden voor de verwerking is geregeld aan welke voorwaarden samenstelling en bereiding van Demeter-producten moet voldoen. Het gaat om ingrediënten, toevoegingen, additieven, hulpstoffen en verwerkingsprocessen. Voor de additieven en hulpstoffen alsook voor de processen geldt, dat alleen wat uitdrukkelijk is toegestaan wordt toegelaten. Wettelijk verplichte bewerkingen en toevoegingen, zoals vitamines aan voeding op basis van graan of melk voor baby’s, dienen te worden vermeld op de verpakking. Ook als vermelding niet verplicht is. Het verwerken van variëteiten groenten van welke het uitgangsmateriaal tot stand is gekomen met behulp van cytoplasma- en protoplasma cel fusie technieken (CMS en PPF) is verboden.

12.1.2

Herkomst van de grondstoffen

Principieel geldt dat Demeter grondstoffen worden gebruikt voor het bereiden van Demeter producten, dit geldt ook voor Demeter producten gebaseerd op alcoholische fermentatie. Alleen wanneer grondstoffen, additieven of hulpstoffen niet beschikbaar zijn in Demeter kwaliteit, mogen grondstoffen, additieven of hulpstoffen van biologische of gangbare kwaliteit worden ingezet, voor zover toegestaan volgens deze voorwaarden, alsmede volgens de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008.

12.1.3

Halffabricaten

Gecertificeerde biologische halffabricaten moeten voldoen aan deze voorwaarden voor wat betreft de ingrediënten, alsmede de bij de bereiding toegepaste processen, additieven en hulpstoffen.

12.1.4

Productaanduiding

Het keurmerkgebruik en de aanduiding op de Demeter producten worden geregeld in het Aanduidingenreglement. Hier wordt tevens geregeld hoe producten met verschillende aandelen Demeter en biologische grondstoffen mogen worden aangeduid.

12.2

Kwaliteitswaarborg

De voorwaarden voor zekerstelling van de Demeter kwaliteit, zoals de ingangscontrole, de goederenscheiding (fysiek en administratief) en tussentijdse aanduiding zijn vastgelegd in het Reglement Demeter certificering.

Pagina 35 van 77

13.

De Demeter Voorwaarden

13.1

Processen

De normale, ambachtelijke verwerkings- en bereidingsprocessen zijn toegestaan. Procesbeschrijvingen dienen te worden voorgelegd bij de aanmelding, zoals beschreven in het Reglement Demeter certificering. De volgende processen zijn specifiek toegestaan:

13.1.1

Opslag van grondstoffen en producten

Opslag in CA-(controlled air)ruimten, onder geconditioneerde omstandigheden is toegestaan. Het toevoeren van andere gassen dan kooldioxide, zuurstof en stikstof is hierbij niet toegestaan.

13.1.2

Drogen

Het drogen van vlees, groente en fruit is toegestaan. Drogen is de oudste en vaak de meest behoedzame conserveringsmethode. Om bruinkleuring te voorkomen, kan citroensap of citroensapconcentraat worden gebruikt. Het behandelen van fruit met zwaveldioxide of sulfietoplossingen is niet toegestaan. Om de waslaag te verwijderen, bijvoorbeeld van pruimen, vindt een kortdurende behandeling plaats met kokend water.

13.1.3

Roken

Het roken van kaas en vlees is toegestaan. Het rookmateriaal dient te worden verbrand op een open vuur, hetzij direct in de rookkamer, hetzij in o een passende installatie (eventueel met gloeispiraal). Koud en warm roken (<70 C) zijn toegestaan. De volgende materialen mogen worden gebruikt om te roken: Passende inheemse houtsoorten (hout, houtkrullen of zaagsel, bij voorkeur van beuk, eik of plataan). Dennenappels. Kruiden. Andere plantaardige materialen, zoals heidekruid, jeneverbestwijgen of zaadkegels. Een opsomming van alle principieel verboden bewerkingsprocessen staat in Appendix 7.

13.1.4

Invriezen en vriesdrogen

Invriezen en vriesdrogen is slechts in bepaalde gevallen toegestaan op basis van een goedkeuring door de Demeter Licentie Commissie. Het is toegestaan ingevroren halffabricaten te gebruiken voor verdere verwerking. Deze ingrediënten dienen dan wel op het etiket als zodanig te worden vermeld.

13.1.5

UV-licht

In de verwerking mag UV-licht worden ingezet bij het ontsmetten van proceslucht of –water.

13.2

Specifiek verboden processen

13.2.1

Magnetron

Inzet van een magnetron voor warmen, drogen, bakken of enig ander proces is niet toegestaan.

Pagina 36 van 77


13.3

Recepturen

13.3.1

Aandeel Demeter en biologische grondstoffen

Demeter producten dienen als volgt te zijn samengesteld: Tenminste 95% van de gebruikte ingrediënten dient gecertificeerd biologisch te zijn. Tenminste 90% van de gebruikte ingrediënten dient van Demeter kwaliteit te zijn. Bij een aandeel van tussen de 66% en 90% Demeter ingrediënten kan ontheffing worden verkregen op het minimale aandeel van 90% Demeter ingrediënten, wanneer ingrediënten niet verkrijgbaar zijn in Demeter-kwaliteit. Dit dient te worden aangetoond. Bij een aandeel van 10% tot 66% kunnen producten worden gecertificeerd, maar mag het Demeter beeldmerk niet worden gebruikt. Demeter ingrediënten mogen worden aangeduid in de ingrediëntendeclaratie. Beneden de 10% Demeter aandeel mag niet worden verwezen naar de Demeter kwaliteit. De niet gecertificeerde grondstoffen moeten zijn toegelaten volgens de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 (appendix VI c). De processen, additieven en hulpstoffen moeten zijn toegelaten volgens deze Demeter voorwaarden voor verwerking. Waar Demeter grondstoffen verkrijgbaar zijn, moeten die worden gebruikt boven biologische grondstoffen. Waar biologische grondstoffen verkrijgbaar zijn, moeten die worden gebruikt boven niet gecertificeerde grondstoffen. Niet gecertificeerde grondstoffen (zoals wildvruchten en zeevis) moeten voldoen aan de biologische eisen. Zeevis moet bovendien zijn voorzien van een certificering door het Marine Stewardship Council. De grondslag voor de berekening van de percentages staat vermeld in de Begrippenlijst. Evenals de definitie van verkrijgbaarheid van grondstoffen.

13.3.2

Additieven en hulpstoffen

De in de Demetervoorwaarden toegelaten additieven en hulpstoffen staan vermeld in Appendix 8. De registratie van recepturen wordt geregeld in het Reglement Demeter certificering. Alle additieven en hulpstoffen dienen (desgevraagd met specificaties) te worden opgegeven.

13.3.3

Geur- en smaakstoffen

Ter verfijning van de geur en de smaak mogen kruiden en specerijen worden gebruikt. Als aroma mogen uitsluitend zuivere aroma-extracten worden toegevoegd. Natuurlijke aroma’s die geen aromaextract zijn, mogen niet worden gebruikt. Aroma’s worden volgens de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 aangemerkt als nietagrarische grondstof. Ze worden om deze reden niet aangeduid als biologisch. Indien aroma-extracten beschikbaar zijn van Demeter kwaliteit of van biologische kwaliteit dienen deze gebruikt te worden.

13.3.4

Toegestane zoetstoffen

Bij voorkeur wordt geen bietsuiker gebruikt als zoetstof in Demeter producten. Wanneer wel suiker wordt gebruikt, verdienen minder geraffineerde soorten de voorkeur. De volgende zoetstoffen zijn toegestaan: Tafelhoning (geen bakhoning). Oerzoet. Ruwe suiker. Ahornsiroop. Kokosnoot en palmsuiker. Fruitsappen. Diksappen. Agavediksap. Topinamboersiroop.

Pagina 37 van 77

-

Moutextract, moutstropen. Graan- en zetmeelzoetstoffen.

Zout Alle verschillende zoutsoorten zijn toegestaan, mits zonder anti-klontermiddelen (met uitzondering van calciumcarbonaat – E 170). Zout met toevoegingen van jodium en fluor is eveneens niet toegestaan. Het is mogelijk ontheffing te verkrijgen voor gebruik van zout met anti-klontermiddelen als proceshulpstof. Een ontheffing dient met onderbouwing van de noodzaak te worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie.

13.3.5

Losmiddelen

Als losmiddelen zijn de volgende producten toegestaan: Water. Demeter-melen. Demeter-oliën en vetten. Losmiddelen op basis van bijenwas, carnaubawas of plantaardige oliën en vetten (niet gehydroliseerd en ongehard).

13.4

Verpakkingsmateriaal en verpakkingen

Verpakkingen zijn een belangrijk thema. De specifieke biodynamische kwaliteit van de Demeter producten dient te worden behouden en beschermd door de materialen. Er dient rekening te worden gehouden met milieu effecten bij het ontwikkelen van een verpakkingsstrategie voor Demeter producten. De verpakking speelt in veel gevallen een belangrijke rol bij de uitstraling van het product. Om deze reden dienen de verpakkingen, als ook de gebruikte materialen, de Demeter kwaliteit te onderstrepen. Verpakking speelt een steeds belangrijker wordende rol in de marketing. Ontwikkelingen op het terrein van verpakkingen en verpakkingsmaterialen, zoals volledig composteerbare bio-kunststoffen dringen door in de (biologische) markt. Aan de andere kant worden aan verpakkingen soms heel specifieke eisen gesteld ten aanzien van de productkwaliteit. Verpakkingsmachines en verpakkingsmaterialen vragen vaak grote, langdurende investeringen. Vanuit deze achtergrond worden slechts een beperkt aantal specifieke normen vastgelegd voor verpakkingen en verpakkingsmaterialen. De verpakkingsstrategieën voor Demeter producten worden beoordeeld door de Demeter Licentie Commissie. De minimale normen zijn: Verpakkingsmateriaal dat chloor bevat (zoals PVC) is niet toegestaan voor het verpakken van Demeterproducten. Voor het verpakken van Demeterproducten dient het gebruik van aluminium te worden vermeden. Wanneer aluminium wordt gebruikt, dan bij voorkeur gerecycled aluminium. Praktische verpakkingsoplossingen, die niet voldoen aan de uitgangspunten van Demeter verwerking, worden slechts tijdelijk goedgekeurd. Daarbij wordt rekening gehouden met eventuele langdurende investeringen. De gegevens over de verpakkingsmaterialen en de verpakkingsstrategie dienen ter goedkeuring aan de Demeter Licentie Commissie te worden opgestuurd. De informatie wordt beoordeeld ten opzichte van de volgende criteria: Verpakkingen dienen waar mogelijk te worden vermeden. De productkwaliteit dient te zijn gegarandeerd. De Demeter Licentie Commissie kan om aanvullend onderzoek vragen. De specifieke biodynamische kwaliteit dient behouden te blijven. Gezondheidsaspecten ten opzichte van de consument dienen te worden meegenomen (toxicologische effecten op het product). Verpakkingen dienen zo mogelijk te worden retour genomen voor hergebruik (statiegeldsysteem) of passende recycling. Waar mogelijk dienen gecertificeerd (EN 13432, DIN V 54900) composteerbare verpakkingsmaterialen te worden gebruikt (breken af tot C en O2). De gebruikte verpakkingsmaterialen dienen zo mogelijk geschikt te zijn voor volledige recycling.

Pagina 38 van 77


Wanneer niet aan de bovenstaande uitgangspunten kan worden voldaan, kan een ontheffing worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie voor de best mogelijke oplossing. De ontheffing dient te worden afgegeven op basis van informatie omtrent de gebruikte verpakkingsmaterialen (volledige specificaties van de materialen en productie processen) als ook op een ontwikkelingsstrategie voor meer passende oplossingen. Een ontheffing kan voor maximaal vijf jaar worden toegekend.

13.5

Ongediertebestrijding

13.5.1

Algemeen

De voorwaarden ten aanzien van de ongediertebestrijding gelden voor de bedrijfsruimten voor opslag en verwerking. Preventieve maatregelen hebben voorrang boven welke soort bestrijding dan ook. Detectievallen zijn toegestaan als hulpmiddel in de ongediertebestrijding, mits ingezet conform algemeen geldende voorschriften.

13.5.2

Bestrijdingsmaatregelen

Bestrijding van insecten In de bestrijding van insecten zijn de volgende maatregelen toegestaan: Feromoonvallen. Natuurlijke oliën (limonen, linalool). Inzet van parasieten of natuurlijke vijanden (zoals Lariophagus). Thermische behandeling (invriezen). Kiezelgoer. Behandeling met pyrethrum (bij voorkeur zonder PBO) in lege ruimtes.

Bestrijding van knaagdieren In de bestrijding van knaagdieren zijn de volgende maatregelen toegestaan: Dieroliën (alleen te gebruiken in ruimten waar geen levensmiddelen opgeslagen zijn!) of ultrageluidapparaten. Vallen zonder gif (klapvallen, catch-alls en vallen met UV, alcohol, sticky paper, CO2,). Bloedstollingsmiddelen (anti-coagulanten) in pastavormig lokaas in beveiligde, afsluitbare en stevige lokaasboxen (om wegslepen te verhinderen).

Behandeling van producten -

Wassen met water of stoom Zeven of blazen Lucht compressie Thermische maatregelen (koeling, vriezen, hitte) Stiktstof of CO2 behandeling

Maatregelen Protocol Veel verwerkers hebben ongediertebestrijding uitbesteed aan gespecialiseerde bedrijven. Deze bedrijven houden logboeken bij van hun activiteiten. Dit logboek moet inzichtelijk zijn voor inspectie. De Demeter licentiehouder draagt verantwoordelijkheid dat het gespecialiseerde bedrijf voor ongediertebestrijding haar handelingen verricht volgens deze Demeter voorwaarden. Indien ongediertebestrijding niet is uitbesteed dient er een maatregelen protocol en logboek aanwezig te zijn.

Bestrijding van ongedierte bij een uitbraak Bij een uitbraak van ongedierte is het toegestaan andere middelen of methoden in te zetten, mits hiervoor een schriftelijke ontheffing is verkregen van de Demeter Licentie Commissie. Voor het verkrijgen van een ontheffing moeten de volgende zaken worden voorgelegd: Beschrijving van de plaag en onderbouwing van de noodzaak te bestrijden. Aanwijzen van de verantwoordelijke voor uitvoering van de bestrijding. Beschrijving van methode en middelen en duur van de bestrijding. Waaronder de start van de bestrijding.

Pagina 39 van 77

-

Beschrijving van de preventieve maatregelen om herhaling te voorkomen. Beschrijving van de maatregelen om besmetting van Demeter-producten te voorkomen.

3.6 Schoonmaak maatregelen Producten toegestaan voor schoonmaken en desinfectie van gebouwen, installaties en gereedschap: Soda Kalk melk Kalk Ongebluste kalk Natriumhypochloriet Natronloog Ge-ioniseerd water Kaliloog Waterstofperoxide Natuurlijke extracten van planten Citroenzuur, perazijnzuur, mierenzuur, melkzuur, oxaalzuur en azijnzuur Alcohol Salpeterzuur (melkinstallaties) Fosforzuur (melkinstallaties) Natriumcarbonaat

Pagina 40 van 77


14.

Productgroepen

14.1

Fruit- en groenten (inclusief aardappelen)

14.1.1

Processen fruitverwerking

Sappen en diksappen Algemeen wordt er naar gestreefd, voor zover mogelijk, natuurlijk troebele sappen te maken. Het zeer kleinmaken is toegestaan. Het pasteuriseren en afvullen van de sappen dient zo behoedzaam mogelijk te gebeuren. Kiemvrij afvullen is mogelijk en gewenst. Het zo fijn mogelijk maken (zogenaamde homogenisering) is toegestaan. Voor het houdbaar maken is pasteuriseren, koelen en koolzuurdrukbehandeling toegestaan. Vruchtensappen en vers sappen worden mechanisch gewonnen uit rijpe, gezonde en verse Demetervruchten. Ze mogen niet gereconstrueerd worden uit concentraten. Ontzuren van diksap met calciumcarbonaat is verboden. Het verwijderen van troebele stoffen gebeurt eventueel met een centrifuge. Het filteren kan met asbestvrij filtermateriaal verricht worden. Verfijnd zuiveren met kiezelgoer, het elimineren van eiwit met bentonieten en het gebruik van gelatine zijn toegestaan .

14.1.2

Recepturen fruitverwerking

Sappen en diksappen Bij de vervaardiging van sap is toevoegen van zwaveldioxide verboden. Diksappen, vruchtensappen en vers sappen mogen niet worden gezoet. Andere toevoegingen dan puur vruchtensap zijn niet toegestaan. Vruchtennectar en siropen mogen wel worden gezoet. Het vruchtensapgehalte dient zo hoog mogelijk te zijn.

Gedroogd fruit Het toevoegen van sacharose in droge vorm of als siroop is niet toegestaan. Het gebruik van ascorbinezuur als antioxidant is niet geoorloofd.

Vruchtenpuree en vruchtenmoes Vruchtenpuree mag niet worden gezoet. Vruchtenmoes van zurige vruchten (zoals appels) mag wel worden gezoet. Vruchtenmoes van zoete vruchten (zoals mango en peer) mag niet worden gezoet. Pruimenmoes wordt als ongezoet product gemaakt van verse of gedroogde pruimen of van pruimenpulp. Andere toevoegingen zijn niet toegestaan.

Stroop en jam Bij stroopsoorten is iedere zoetmiddeltoevoeging verboden. Het streven is zo veel mogelijk pectine uit de vruchten zelf te benutten voor het geleren. Voor de PH-regulering en als antioxidant zijn citroensap of citroensapconcentraat toegestaan. Als zoetmiddel voor dieet-broodbeleg wordt agavediksap of topinamboersiroop aanbevolen.

Pagina 41 van 77

14.1.3

Processen groenteverwerking Bereiding van groenten Blancheren van groenten wordt bij voorkeur met stoom gedaan vanwege een beter behoud van de waardevolle stoffen.

Groente in zuur Pasteuriseren van melkzure groente dient waar mogelijk te worden vermeden.

Groentesappen Afhankelijk van de pH-waarde worden de sappen gepasteuriseerd of gesteriliseerd. Het behoedzamere proces van pasteuriseren verdient de voorkeur. Mechanisch heel fijn maken van sappen is toegestaan. Filtreren met kiezelgoer is toegestaan. Zuurkoolsappen moeten worden geperst uit Demeter-zuurkool.

Proceshulpstoffen Anti-schuimmiddelen (bijvoorbeeld bij het verwerken van aardappels) van chemisch bewerkte plantaardige oliën en vetten zijn niet toegestaan.

14.1.4

Recepturen groenteverwerking

Groente in zuur Startcultures zijn toegestaan voor het vervaardigen van melkzure groenten. Consumptiehoning, oerzoet en ongeraffineerde suiker mogen tot 1% toegevoegd worden. De opgiet wordt gemaakt met azijn, tafelzout, tafelhoning, oerzoet en ongeraffineerde suiker alsook met kruiden en specerijen. Toevoeging van citroensap is toegestaan. Geïsoleerde organische zuren en chemische conserveringsmiddelen mogen niet gebruikt worden. Eindfabricaten mogen gepasteuriseerd worden. Melkzure olijven mogen niet behandeld worden met natronloog.

Groentesappen Voor het aanzuren van groentesappen kunnen natuurlijke zuurdragers (bijvoorbeeld Demeter-appelazijn, -zuurkoolsap) gebruikt worden.

Vruchtenazijn Er kunnen traditionele methoden alsook de snelazijn methoden toegepast worden. Demeter alcohol is toegestaan als ingrediënt. Azijnessences mogen niet worden gemaakt. Het gebruik van startcultures is toegestaan. Vruchtenazijn (ook wijnazijn en bietenazijn) wordt gemaakt van Demeter-fruit. Niet toegestaan zijn de toevoegingen van suikercouleur en zwaveligzuur. Ook is gebruik van E 536 (kaliumhexacyanoferraat) verboden. Synthetische azijnproductiemethoden zijn niet toegestaan.

Mierikswortel Bij de vervaardiging van “groentemierikswortel (geraspte mierikswortel)” of “tafel-, of delicatessenmierikswortel” is toevoeging van zwaveldioxide (SO2) verboden.

Pagina 42 van 77


14.2

Brood en bakwaren

14.2.1

Processen brood en bakwaren

Invriezen Halffabricaten en vruchtbereidingen mogen worden ingevroren. Gebakken brood en banket mogen niet worden ingevroren.

Bakoven Bakken in een high-frequency-infrarood-bakoven is verboden. Bij de aankoop van een nieuwe bakoven moet op basis van milieubeheer de voorkeur gegeven worden aan gestookt op aardgas boven elektriciteit en stookolie.

Bakvormen en bakblikken Indien gecoate bakvormen en blikken worden gebruikt, dienen voorzorgsmaatregelen in acht genomen te worden om beschadiging van de coating te voorkomen. Ook bij geringe oppervlaktebeschadigingen mogen gecoate blikken niet meer gebruikt worden. Het is niet toegestaan eenmalige bakvormen van aluminium te gebruiken.

Bakpapier en bakfolie Bakken in volledig folie is verboden. Bakpapier en bakfolie zijn alleen toegestaan als anti-kleefpapier bij kleine bakproducten (bijvoorbeeld krakelingen, broodjes, biscuits).

14.2.2

Recepturen brood en bakwaren

Algemeen Alle ingrediënten en additieven moeten in overeenstemming met de gestelde eisen voor het keurmerk van onverpakte en verpakte Demeter-bakwaren in de ingrediëntendeclaratie vermeld worden. Dit betekent dat bij onverpakte bakwaren een ingrediëntenlijst getoond moet kunnen worden op het verkooppunt.

Toevoegingen Melkpoederproducten mogen niet gebruikt worden. Toevoegingen van geïsoleerde enzymen zijn niet toegestaan. De volgende broodverbeteraars kunnen gebruikt worden: Bakferment. Zuurdesem uit eigen bedrijfsvoering (het opkweekzuur mag alleen in de eerste fase gebruikt worden als startcultuur). Er moet gestreefd worden naar een meerfasenproces zonder gebruik van bakkersgist. Bakkersgist, bij voorkeur van biologische kwaliteit. Kaliumcarbonaat (E 501) voor peper- en honingkoek. Bakpoeder van wijnsteenzuur (E334). Het mag alleen gemengd zijn met graanzetmeel als draagstof. Tarwegluten, in Demeter-bakwaren met tarwe. Acerolapoeder, als een garantie aanwezig is dat de draagstof maltodextrine, vrij is van genetisch gemodificeerde organismen en niet gemaakt is met behulp van genetisch gemodificeerde organismen. In de handel verkrijgbare bakverbeteraars mogen alleen gebruikt worden indien alle ingrediënten en additieven voldoen aan de Demeter-voorwaarden. Dit dient te worden onderbouwd. Fosfaathoudende rijsmiddelen zijn niet toegestaan.

Pagina 43 van 77

Couverture van biologische kwaliteit mag gebruikt worden. Indien er lecithine als additief in zit, mag dit niet afkomstig zijn van genetisch gemodificeerde organismen. Crèmes mogen niet geconserveerd zijn met zwaveldioxide.

Zout gebak Een vierprocentoplossing van natronloog (E 524) is toegestaan voor de productie van Brezels en zout gebak.

Vetten in brood en bakwaren Koekjes worden bij voorkeur bereid met roomboter. Palmvet is echter toegestaan als ingrediënt in koekjes die langer houdbaar dienen te zijn. Pindaolie en palmolie van tenminste biologische kwaliteit zijn uitsluitend toegestaan voor bakken in diep vet.

14.3

Graan, graanproducten en deegwaren 14.3.1

Processen graanproducten

Vanwege te hoge draaisnelheid en het daarmee verbonden gevaar van temperatuurafhankelijke kwaliteitsvermindering is het gebruik van hamermolens verboden. Verder wordt aanbevolen maalinstallaties van natuursteen, kunststeen en staal te gebruiken. Bij de aanschaf van een nieuwe molen wordt de voorkeur gegeven aan steenmolens. Extrusie van granen is niet toegestaan. Hierop wordt een uitzondering gemaakt voor rijstwafels. Dit product is eenduidig herkenbaar als een geëxtrudeerd product. Indien een ingrediënt van een samengesteld Demeter-product is geëxtrudeerd, mag dit ingrediënt niet als Demeter-ingrediënt worden aangemerkt. Het betreffende ingrediënt mag als biologisch bestanddeel wel worden toegevoegd.

14.3.2

Recepturen graanproducten

Het is toegestaan wettelijk vereiste toevoegingen van vitamines (Vitamine B1) toe te voegen aan babyvoeding op basis van granen. Dit dient te worden vermeld in de receptuur en op het etiket. Natronloog (NaOH) is toegestaan om een juiste pH-waarde te bewerkstelligen bij de productie van zetmeel. Toevoegingen van geïsoleerde enzymen zijn niet toegestaan.

14.4

Kruiden en specerijen

14.4.1

Processen kruiden en specerijen

Drogen Indirect drogen op droogrekken door zon en lucht is mogelijk. Voor het kunstmatig drogen zijn droogprocessen, zoals vacuüm-, diepvries- en condensatiedrogen toegestaan. Rechtstreeks drogen van kruiden met fossiele brandstoffen en het chemisch onttrekken van vocht aan kruiden zijn verboden. Kruiden dienen te worden gedroogd door gebruik van zonne-energie en energiebesparende droogmethoden. Gebruik van een high-frequency-droger is verboden.

Andere conservering Inleggen in plantaardige oliën of azijn van Demeter-kwaliteit of biologische kwaliteit is toegestaan.

Pagina 44 van 77


Drogen met elektrolyten (inzouten) is mogelijk. Als elektrolyt mag alleen zout zonder antiklontermiddelen gebruikt worden. Diepvriesmethoden zijn toegestaan voor het drogen van kruiden.

Ontsmetten en sterilisatie van kruiden en specerijen Gebruik van kooldioxide en stikstof voor sterilisatie en het koud malen van kruiden en specerijen zijn toegestaan. Ontsmetting met oververhitte stoom heeft de voorkeur boven andere methoden van hittebehandeling. Diepvriezen ter ontsmetting na het drogen is toegestaan.

14.4.2

Recepturen kruiden en specerijen

Coatings Het is verboden om de droogwaar te coaten met aminozuren, vetzuren, suikers of emulgatoren (microinkapseling). Natuurlijke stoffen (bijvoorbeeld oliën) van Demeter- of biologische kwaliteit die conform de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 zijn toegestaan ter behandeling van het blad- of stengeloppervlak mogen worden gebruikt.

Mengsels Het maken van kruiden- en specerijmengsels is toegestaan. Voor het bereiden van specerijmengsels is het gebruik van E170 calciumcarbonaat toegestaan als hulpstof vanwege de strooibaarheid.

14.5

Vlees en vleeswaren

14.5.1

Processen vlees en vleeswaren

Het slachten van de dieren vereist speciale aandacht. Aan het begin van de vleesverwerking staat de dood van een bezield levend wezen. Het dier dient vanaf het transport tot en met de slacht en verwerking respectvol behandeld te worden. Stress voor het dier dient zoveel mogelijk te worden beperkt. Transportafstanden dienen zo kort mogelijk te worden gehouden. Dieren waarvan het vlees wordt vermarkt met het Demeter-keurmerk dienen geboren te zijn op een Demeter-bedrijf. Of tenminste op een biologisch bedrijf, mits wordt voldaan aan de minimale periode houderij op het Demeter-bedrijf. De licentiehouder die het vlees verwerkt en vermarkt dient te beschikken over een verklaring van de betreffende Demeter-boer waaruit de herkomst van ieder verwerkt Demeter-dier blijkt. De Demeter Licentie Commissie heeft hiertoe een modelverklaring opgesteld. Deze dient bij de inspectie bij de vleesverwerker getoond te kunnen worden. De transporttijd van levend vee naar de slachterij dient te worden beperkt tot 60 minuten.

14.5.2

Recepturen vlees en vleeswaren Vlees mag worden gekruid met kruiden en specerijen. Kruidenpreparaten, kruidenextracten, vlees- en gistextracten alsook smaakstoffen zijn niet toegestaan. Het toevoegen van melkeiwit of andere gedroogde melkproducten aan vlees is niet toegestaan.

Toevoeging van ascorbinezuur, nitriet en lactaten (wel toegestaan voor biologische productie) is niet toegestaan voor Demeter-productie. Ter behandeling van natuurdarmen is melkzuur toegestaan. Startcultures zijn toegestaan bij de productie van rauwe worst, echter niet voor toevoeging aan pekelwater. Het gebruik van middelen die vlees mals maken is niet toegestaan, evenmin als elektrische behandeling van vlees voor dit doel.

Pagina 45 van 77

Gelatinehoudend vlees (zoals zure zult) dient te worden vervaardigd uit natuurlijke vleesgelei en opgekookt vleesvet. Gebruik van biologisch vleesgeleipoeder is toegestaan.

14.6

Melk en zuivelproducten

14.6.1

Processen melk en melkproducten

Opslag en verwerking van melk en melkproducten in aluminium vaten is niet toegestaan. Pasteurisatie van melk is toegestaan volgens de voor de melk zo min mogelijk belastende methode. De als maximum ingestelde temperatuur is beperkt tot 80 graden Celsius. Andere thermische processen om de houdbaarheid van de melk te verlengen, zoals UHT (Ultra Heat Treatment), ESL (Extended Shelf Life) en sterilisatie zijn verboden. Drinkmelk mag niet worden gehomogeniseerd. Hierbij gelden de volgende voorwaarden: Om het Demeter-keurmerk te mogen voeren dient melk een homogenisatiegraad van maximaal 30% te hebben (gemeten met een homogenisatiepipet, volgens de Nizo-methode). Om melk te mogen aanduiden als “niet gehomogeniseerd”, dient volle melk een homogenisatiegraad te hebben van maximaal 10%. Bij een homogenisatiegraad tussen de 10 en 30% is dit niet toegestaan. Melk voor de productie van yoghurt mag niet worden gehomogeniseerd door inzet van een homogenisator. Gedeeltelijke homogenisering door middel van een centrifuge bij het afromen is niet uitgesloten. Het produceren van indirect gezuurde boter volgens de Nizo-methode is verboden. Bewaren van boter in de diepvries is toegestaan voor een periode van maximaal een half jaar. Diepvriesboter mag niet gemengd worden met verse boter. Productie van weiproteïne met behulp van methoden zoals het thermokwark-proces en ultrafiltratie is toegestaan. Gebruik van de wei-centrifuge is verboden. Het reguleren van het vetgehalte door mengen met vette of magere kwark en room is toegestaan. Kaas van zure melk mag alleen gemaakt worden van melkzure wrongel. Ter verhoging van het drogestofgehalte van yoghurtproducten bestaan de volgende mogelijkheden: Toevoeging van melkpoeder. Indampen onder vacuüm. Verdampen in valstroomverdamper en meerfasenverdamper. Er mag pure karnemelk op de markt gebracht worden. Wanneer karnemelk (deels) wordt geproduceerd door het aanzuren van ondermelk, dient dit als zodanig te worden vermeld op het etiket. Het maken van droge melkproducten van Demeter-melk en –melkverwerkingsproducten is toegestaan (bijvoorbeeld melkpoeder, magere melkpoeder, karnemelkpoeder, weipoeder). Melkpoeder van paarden en geiten mag vermarkt worden als Demeter, melkpoeder van koemelk mag alleen als ingrediënt voor verwerkte producten gebruikt worden. Boterzuurbacteriën kunnen ten behoeve van de kaasbereiding verwijderd worden met behulp van een bactofuge. Het afgescheiden materiaal (bactofugaat) mag niet worden gedesinfecteerd en teruggevoerd in de melk.

14.6.2

Recepturen melk en melkproducten

Gebruik van startcultures is toegestaan. Bij voorkeur cultures van eigen kweek. De opkweek en verdere vermeerdering moet gebeuren in Demeter-melk. Wanneer aangekochte cultures worden gebruikt dient een specificatie beschikbaar te zijn voor de controleur. Zowel lebmaagstremsel, als microbieel stremsel mogen worden ingezet voor het stremmen van melk. Er dient stremsel gebruikt te worden zonder conserveringsmiddelen. Voor de zuurneerslag van melkeiwitten zijn kaasmakerijzuursel en vruchtenazijn toegestaan.

Pagina 46 van 77


Om de stremming te verbeteren, mag calciumchloride worden gebruikt bij de bereiding van kaas. Kaas van zure melk mag uitsluitend worden gemaakt van melkzure wrongel. Uitsluitend voor de vervaardiging van kaas van zure melk is calciumcarbonaat (E 170) toegestaan. Natriumhydrogencarbonaat mag niet gebruikt worden. Toevoeging van keukenzout aan de kaasbrui bij de vervaardiging van kaas van zure melk is ten hoogste 2,5%. Verrijkingen van dagmelk en slagroom, bijvoorbeeld met melkeiwit of vitaminen, zijn niet toegestaan. Melkpoeder is alleen toegestaan als ingrediënt voor verwerkte producten. Alleen zuivere kruiderijen, specerijen en extracten of destillaten van kruiden en specerijen mogen aan de kaas worden toegevoegd.

14.7

Bier en Wijn

De werkzaamheden in de wijnkelder zijn een afronding van de voorafgaande processen van druifproductie in de wijngaard. In alle stappen van het productieproces dient men zo min mogelijk gebruik te maken van technologie, hulpstoffen en additieven. Het gebruik van op dit moment toegestane additieven en hulpstoffen moet verminderd worden, en worden naarmate verwerkingstechnieken verbeterd worden uitgefaseerd. De gebruikte procedures moeten respectvol jegens, en in harmonie zijn met de omgeving, de locatie en de mensen betrokken in het productieproces. Het voornaamste streven is om tenminste de kwaliteit aanwezig in biodynamisch fruit te behouden. Om die reden wordt er de voorkeur gegeven aan handmatige geplukte druiven, zodat een grondstof van de hoogst mogelijke kwaliteit van gegarandeerd kan worden. Alle stappen van verwerken, alsook de methodes gebruikt in het verwerken van druiven en de daaruit ontstane producten dienen in overeenstemming te zijn met de volgende principes. •

Het product dient van hoge kwaliteit zijn in zintuiglijke zin, verteerbaarheid en smaak.

•

Gebruik van zwaveldioxide dient tot een minimum beperkt te worden.

• Processen die een grote hoeveelheden energie of grondstoffen vergen dienen vermeden te worden. • Hulpstoffen en additieven die vanwege hun oorsprong, bij gebruik of als afvalstof schadelijk kunnen zijn voor het milieu, dienen vermeden te worden •

Fysische methoden dienen boven chemische methoden verkozen te worden.

• De verwerking van bijproducten als afvalwater of organische resten dienen verwerkt te worden op een manier die de negatieve effecten voor het milieu minimaliseert. De richtlijnen zijn positief gedefinieerd als een lijst van processen, ingrediënten, additieven en hulpstoffen die toegestaan zijn. Methoden en materialen die niet genoemd worden in deze richtlijn zijn niet toegestaan in de productie van Demeter wijn. Teneinde het strikte verbod op enkele wijdverbreide processen en materialen te benadrukken volgt hier een lijst van zaken die niet toegestaan zijn: •

Het gebruik van genetisch gemodificeerde (micro)-organismen

•

Kaliumhexacyanoferraat

•

Ascorbinezuur, sorbinezuur

•

PVPP (Polyvinylpolypyrrolidone

•

Diammoniumfosfaat

•

Vislijm, bloed en gelatine

Alle materialen gebruikt in de constructie van verwerkingsapparatuur, waaronder ook tanks voor fermentatie en opslag dienen op geen enkele manier de kwaliteit van het sap of de wijn in gevaar brengen.

Pagina 47 van 77

14.7.1

Oorsprong van de vrucht en oogst

Demeter/Biodynamische wijn dient geproduceerd te zijn van 100% Demeter gecertificeerde vruchten. Gemengde wijnen dienen uit de zelfde wijnregio te komen. De wijnregio’s worden aangewezen door Stichting Demeter. De voorkeur wordt gegeven aan handmatige oogst van vruchten. Machinaal oogsten is toegestaan.

14.7.2

Keldermachines en opslagtanks

Bij voorkeur worden vloeistoffen overgeheveld met gebruik van zwaartekracht. Slangenpompen zijn toegestaan. Pompen die hoge zijwaartse of centrifugale krachten ontwikkelen, zoals centrifugaalpompen zijn niet toegestaan. Opslagtanks zijn bij voorkeur vervaardigd uit natuurlijke materialen. Beton, houten vaten, porselein, stalen vaten, en aardewerken amfora zijn toegestaan. Plastic vaten zijn uitsluitend toegestaan voor transport, niet voor opslag.

14.7.3

Fysische maatregelen in de productie

Verhitten van rode wijn is toegestaan, met een maximum van 35C. Het gebruik van verhitting en koeling om fermentatie te beïnvloeden is toegestaan. Natuurlijke koeling, gebruikmakend van de plaatselijke omstandigheden, tot temperaturen beneden het vriespunt zijn toegestaan. Pasteurisatie is niet toegestaan.

14.7.4

Verrijking met suiker (chaptaliseren)

Bij voorkeur wordt geen suiker toegevoegd in de productie van wijn. Toevoeging van suiker om het alcoholpercentage met een maximum van 1.5 volumeprocent te verhogen is toegestaan. Demeter gecertificeerd suiker of druivensapconcentraat verdient de voorkeur, wanneer dit aantoonbaar niet beschikbaar is kan suiker van gecertificeerde biologische oorsprong gebruikt worden. Voor toevoeging van suiker voor tweede gisting (Mousserende wijn) dient Demeter gecertificeerd zijn. Wanneer dat aantoonbaar niet beschikbaar is, is biologisch gecertificeerde suiker toegestaan. Maximaal toegestane toename in alcohol is 1.5 procent. Het wijzigen van het sap of de vloeistof uit de pulp, zoals het concentreren van de most is niet toegestaan. Ook alcoholreductie doormiddel van technische methoden is verboden. Toevoegen van water aan de pulp of most is, mits toegestaan in landelijke wetgeving, wel toegestaan.

14.7.5

Fermentatie

Gebruik van nature op de druif voorkomende gisten verdient de voorkeur. Inheemse gisten, pied de cuve, ingebrachte Demeter gecertificeerde gist of gecertificeerde biologische gist, of indien aantoonbaar niet verkrijgbaar GMO-vrije commerciële niet-synthetische gist zijn toegestaan. Gist mag niet geproduceerd zijn vanuit petrochemisch substraat of sulfaat afvalwater. Ingebrachte gist is alleen toegestaan voor vastgelopen fermentatie (5 brix – 50gr suiker/liter of minder), of voor de secundaire fermentatie van mousserende wijnen.

14.7.6

Biologische zuurreductie

Van nature op de druif voorkomende malolactische bacteriën verdienen de voorkeur. Niet-genetisch gemodificeerde melkzuurbacteriën zijn toegestaan.

14.7.7

Conservering door middel van zwavel

SO2 gebruik dient tot een absoluut minimum beperkt te worden. Bij 5g/l restsuiker maximaal 140 mg/l voor witte wijn,110 mg/l voor rode wijn. Bij >5g/l restsuiker maximaal 180 mg/l voor witte wijn, 140 mg/l voor rode wijn. Voor zoete wijnen: 360 mg/l met Grauwe Schimmel, 250 mg/l zonder. Mousserende wijnen overeenkomstig witte wijnen.

14.7.8

Wijnsteenzuurstabilisatie

Alleen koude stabilisatie is toegestaan, met natuurlijk wijnsteenzuur uit BD wijnproductie afkomstig.

Pagina 48 van 77


14.7.9

Klaren

Klarende stoffen afkomstig van de slacht van dieren zijn niet toegestaan. Eiwit van Demeter of biologische oorsprong, Demeter melk en melkproducten zijn wel toegestaan. Wanneer al deze opties aantoonbaar niet beschikbaar zijn, is biologische caseine,- erwt,- aardappel,- of graaneiwit (biologisch wanneer beschikbaar) toegestaan. Anorganische middelen zoals Bentoniet, actieve kool, of doormiddel van beluchting, zuurstof, waaronder Micro Ox zijn toegestaan. Micro-ox is alleen toegestaan om reductie in de vroege fase tegen te gaan).

14.7.10

Filteren en zuurteregelaars

Organische middelen: Cellulose, textiel (chloorvrij), polypropyleen zijn toegestaan. Van de anorganische middelen verdient bentoniet (E558) de voorkeur. Diatomeeënaarde en perliet zijn ook toegestaan. Bij voorkeur worden geen zuurteregelaars gebruikt. Kaliumbicarbonaat, KHCO3 Calcium carbonaat, CaCO3, Wijnsteenzuur (E334) zijn toegestaan. Toevoeging maximaal 1,5 gram per liter. Houten vaten zijn toegestaan voor het rijpen van rode wijn.

14.7.11

Bottelen en flessen

CO2 en N2 zijn toegestaan. Glas is toegestaan. Glas, kurk, schroefdop, kroondoppen, plastic afsluitingen zijn toegestaan. Nirosta, plastic of tinnen capsules, poly doppen, lakzegels of wassen zegels zijn toegestaan. Land van oorsprong op het label verplicht. PET flessen en blik zijn niet toegestaan.

14.7.12

Reiniging en desinfectie

Water, stoom, zwavel, groene zeep, natronloog, ozon, perazijnzuur, azijnzuur, waterstofperoxide, citroenzuur zijn toegestaan, mits gevolgd door spoeling met drinkwater.

14.8

Oliën en vetten

14.8.1

Processen oliën en vetten

Het persen van oliën.

14.8.2 Koudgeperste plantaardige spijsolie

-

De volgende processen zijn toegestaan: Alle gangbare methoden voor het reinigen, schillen en toebereiden van de grondstof. Mechanisch persen met een temperatuur van max. 60º C (het meetpunt dient zo dicht mogelijk bij de uitstroomopening van de pers te zijn en wordt door de certificeerder bepaald). De maximale extractietemperatuur van de verschillende specifieke oliën is hieronder aangegeven. Lagere temperaturen zijn wenselijk. Olijfolie: 27º C. Distel- en pompoenpitolie: 50º C. Zonnebloem-, mais-, soja-, sesam-, hazelnootolie: 60º C. Filteren, klaren, centrifugeren. Roosteren van zaden voorafgaand aan persen van pompoen, sesam en noten olie is toegestaan. ‘Koudgeperste olie van geroosterde zaden’ moet op de verpakking vermeld worden.

Verboden processen bij koude persing: -

Voorverhitten van te persen producten. Extraheren met organisch-chemische oplosmiddelen.

Pagina 49 van 77

-

Ontslijmen met minerale of organische zuren. Actieve koolbehandeling. Ontzuren. Ontkleuren of bleken. Chemische modificatie (hydrateren, harden, hydroliseren).

14.8.3 Bereiding van margarine De lecithine moet van biologische gecertificeerde oorsprong zijn. Alle voorwaarden genoemd on 14.3.2 gelden. Het gebruik van chemisch geharde (hydro gegenereerde) vetten en smaakstoffen is niet toegestaan. Toegestane processen: Emulsificeren Pasteuriseren Kristalliseren

14.8.4. Bereiding van bak- en braadoliën en oliën voor verdere verwerking Voor oliën en vetten die gebruikt worden om in te bakken (boven de 100º C) gelden geen maximale temperaturen voor het ontgeuren. Oliën en vetten moeten in principe worden verwerkt op temperaturen onder de 100º C. Mild stomen en ontgeuren dienen te worden uitgevoerd op temperaturen onder de 130º C (slechts eenmalig toegestaan). De volgende processen zijn eveneens toegestaan: Mechanisch persen bij hogere temperaturen. Ontzuren (slechts eenmalig, vóór of na fractioneren). Wassen. Vacuümdrogen. Ontkleuren Thermisch fractioneren (dekristalliseren of droog fractioneren).

Toegestane hulpmiddelen: -

Asbest-vrij materiaal zoals papier of doek Stikstof (N2) Citroenzuur, alleen voor ontslijmen Niet-geactiveerd kiezelgoer (diatomeeën-aarde) Bentoniet Actieve koolstof

Verboden processen: Extraheren met organisch-chemische oplosmiddelen. Chemische modificatie (hydrateren, harden, hydroliseren). Voor de bereiding van palmolie die verkocht wordt als ruwe palmolie zijn de volgende processen verboden: Ontslijmen met behulp van zuren. Verwijderen van de zuren. Indien olie wordt ontgeurd, dient dit te worden vermeld op het etiket.

14.9

Zoetmiddelen

14.9.1

Processen zoetmiddelen

Suiker Gebruik van oersuiker heeft de voorkeur. Vervaardiging van ruwe suiker en witte suiker is alleen toegestaan met toestemming van de Demeter Licentie Commissie. De noodzaak om de suiker te raffineren dient te worden aangetoond.

Pagina 50 van 77


14.9.2

Recepturen zoetmiddelen

In principe dienen enzymen vrij te zijn van conserveringsmiddelen. Voor toepassing in de vervaardiging van graanzoetstoffen zijn voor zover bekend echter geen enzymen beschikbaar die vrij zijn van conserveringsmiddelen. Aangezien gebruik van enzymen onmisbaar is, kan ontheffing worden aangevraagd voor gebruik van enzymen met conserveermiddelen. Er dient een specificatie te worden voorgelegd aan de Demeter Licentie Commissie. Voor de productie van invertsuiker is Xylose isomerase toegestaan. Kalkwater is toegestaan om ongewenste begeleidende stoffen te verwijderen. Actieve kool kan worden gebruikt voor het helder maken van agavediksap. Koolzuur kan worden gebruikt om overtollige kalk af te scheiden als calciumcarbonaatdrab. Oliën mogen worden gebruikt als anti-schuimmiddel. Deze mogen niet chemisch zijn bewerkt.

14.10

Cosmetica

Er is een uitgebreid Engelstalig katern met Demeter Voorwaarden voor cosmetica productie op aanvraag verkrijgbaar.

14.11

Textiel

Textiel grondstoffen (wol, katoen, linnen, zijde et cetera) zijn agrarische producten welke binnen de biodynamische richtlijnen en normen vallen als zij op Demeter gecertificeerde bedrijven zijn geproduceerd volgens de landbouw productie voorwaarden. Katoen moet met de hand of zonder chemie geoogst zijn. Dierlijke vezels moeten geschoren of gekamd zijn. Textiel verschilt van voedsel in de zin dat een vorm van verwerking altijd nodig is om het bruikbaar te maken. Verwerkingsstappen kunnen het biodynamische textiel negatief beïnvloeden evenals de chemische middelen die nodig kunnen zijn voor verven e.d. De uitsluiting van toxische producten in de productie van grondstoffen is al in de productie voorwaarden geregeld. Verwerkingsstandaarden zijn gereguleerd door de I(nternational) N(atural) T(extile) A(ssociation) Standards. Ze zijn op te vragen bij Stichting Demeter. Demeter textiel voldoet altijd aan de minimum eisen voor biologisch textiel.

14.12

Imkerijproducten

Vooralsnog kan honing door het ontbreken van biologische erkenning in Nederland niet Demeter gecertificeerd worden in Nederland. De productie- en certificeringsvoorwaarden voor “Honing van Demeter imkerij” en andere honingproducten zijn op aanvraag verkrijgbaar als Engelstalig katern.

14.13

Alcohol voor verdere bereiding

Er zijn aparte Demeter voorwaarden opgesteld voor de productie van Demeter alcohol voor verdere bereiding in bijvoorbeeld cosmetica. Deze voorwaarden zijn op aanvraag verkrijgbaar.

Pagina 51 van 77

Demeter Voorwaarden Aanduiding Januari 2016

Demeter Voorwaarden Aanduidingen

Gebaseerd op de International Demeter Labelling Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

Pagina 53 van 77

15.

Principes

De eigenaar van een geregistreerd merk is wettelijk verplicht om het merk te beschermen tegen misbruik. De merkbescherming is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van Demeter International, als uitvoerende organisatie voor de merkeigenaar, en de nationale sublicentiehouders, waaronder Stichting Demeter.

Pagina 54 van 77


16.

Juridisch kader

16.1

Wettelijke vereisten

De EU regelgeving voor etikettering en aanduiding nr. 1069/2011 van voedingsmiddelen is bindend evenals (aanvullende) Nederlandse regelgeving. Verder is de regelgeving in de (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 ten aanzien van de aanduidingen op biologische producten bindend. Iedere onderneming is verantwoordelijk voor de eigen aanduidingen ten opzichte van bovengenoemde regelgeving. Deze Demeter Voorwaarden Aanduiding omvatten of interpreteren bovengenoemde regelgevingen niet, ze vormen een aanvulling.

16.2

Gebruik van het Demeter keurmerk

Over de omzet van producten die onder eigen handelsnaam, onder Demeter keurmerk (met of zonder Demeter-beeldmerk) worden verhandeld, is licentiebijdrage verschuldigd. Zaken hieromtrent worden geregeld in het Bijdragereglement. Het label, het etiket of de verpakking van een Demeter product is maatgevend bij het bepalen onder wiens verantwoordelijkheid verkocht wordt. Deze partij dient gecertificeerd te zijn. Verkoop aan verwerker of handelaar kan alleen indien deze verwerker of handelaar ook in bezit is van een geldige Demeter licentie. Een Demeter licentiehouder mag producten aan het retail kanaal verkopen zonder restricties. Op het label dienen tenminste de productnaam, de naam en het merk van de betreffende licentiehouder, het bedrijfsadres, het biologische controlenummer en het Demeter keurmerk geplaatst te worden. De bedrijfsvermelding dient ertoe dat een consument contact kan opnemen met het bedrijf (een bedrijfsnummer volstaat niet). Waar wordt gesproken over een label, een etiket of verpakking wordt iedere aanduiding van een product bedoeld. Hieronder worden ook kistkaarten, dekvellen, afgesloten tassen, zakken of dozen en dergelijke verstaan. Gebruik van enige verwijzing naar de biodynamische methode op producten, of materiaal dat verwijst naar producten, waarbij geen relatie is met het Demeter keurmerk is voor licentiehouders verboden. Enig gebruik van het woord Demeter en/of biodynamisch wordt gezien als merkgebruik. Het wordt tevens als keurmerkgebruik gezien, indien de indruk wordt gewekt bij het publiek dat het om Demeterproducten gaat.

17.

Het Demeter beeldmerk

Het Demeter beeldmerk bestaat uit drie grafische elementen: het gestileerde woord-merkbeeld, het achtergrondveld en de accentlijn. De verhouding van de individuele elementen, noch van het hele logo mag worden veranderd.

Tabel: Grafische elementen van het Demeter-beeldmerk

Demeter-beeldmerk

Gestileerd woordmerkbeeld

Achtergrondveld

Accentlijn

Pagina 55 van 77

17.1

Plaatsing op producten

De productnaam staat onafhankelijk van het Demeter beeldmerk. Het Demeter beeldmerk is conform de internationale Demeter Standards geplaatst aan de bovenrand van verpakkingen en etiketten, in het bovenste derde deel van het etiket of de verpakking met als doel goede herkenbaarheid aan de voorzijde in het zichtveld. Bij een andere plaatsing in het zichtveld is een schriftelijk akkoord van Stichting Demeter noodzakelijk. Voor bestaande goedgekeurde verpakkingen en etiketten die hiervan afwijken geldt een overgangstermijn van 5 jaar. De breedte van het logo is tenminste 20mm en maximaal 50mm. Bij zeer kleine etiketten kan een Demeter logo kleiner dan 20mm worden toegestaan. Dit ter beoordeling door de Demeter Licentie Commissie. In ieder geval dient de naam of het merk van de licentiehouder duidelijk herkenbaar te zijn op de voorkant van het etiket of de verpakking. Iedere Demeter productaanduiding dient te zijn geregistreerd en goedgekeurd.

17.2

Kleuren van het Demeter-beeldmerk

17.2.1

Kleurengebruik

Indien het etiket of de verpakking voor een Demeter-product uit meer dan één kleur bestaat, dienen de volgende kleuren te worden aangehouden: Tabel: Kleuren bij normaal gebruik van het Demeter-beeldmerk

Demeter-beeldmerk

17.2.2

Kleur

Beschrijving

Gestileerd woordbeeldmerk

Wit

Wit (transparant op een lichte achtergrond)

Achtergrondveld

Oranje

PMS 158c (RAL 2003)

Accentlijn

Groen

PMS 342 (RAL 6016)

Speciaal gebruik

Indien het etiket of de verpakking van het Demeter-product is uitgevoerd in één kleur is éénkleurendruk van het Demeter-beeldmerk mogelijk. Afhankelijk van de gebruikte druktechniek en de kleur van het gebruikte materiaal kan dit op de volgende manieren: De grootst mogelijke gelijkenis tussen het speciale en het normale Demeter-beeldmerk kan worden bereikt door kleurkeuze in de volgorde: oranje, groen, wit. Kleuren met groot contrast hebben de voorkeur. De letters “demeter” mogen niet in zwart zijn uitgevoerd. Op een rondlopend etiket, dient het Demeter-beeldmerk toch als rechthoek te worden weergegeven. Dit kan door het Demeter-beeldmerk (de hoogte van de letter “d” van demeter) lager dan de rand te plaatsen.

Pagina 56 van 77

Demeter Voorwaarden Aanduiding Januari 2016 Tabel: Kleuren bij speciaal gebruik van het Demeter-beeldmerk

Voorwaarde

Grafisch element

Kleur

Kleur beschrijving

Lichte achtergrond


Transparant/wit

Basiskleur van het materiaal

Achtergrondveld

Donker, gerasterd

60%

verzadiging

Accentlijn

Donker, ongerasterd

100%

verzadiging


Transparant/wit

Indien rasteren NIET technisch mogelijk is, of Achtergrondveld in geval van een licht achtergrondveld Accentlijn

Basiskleur van het materiaal

Lichte of donkere kleur, ongerasterd

Volgorde in voorkeur: oranje, groen (, zwart)

Donkere achtergrond


Gedrukt wit

Achtergrondveld

Witte lijn rond het achtergrondveld

Accentlijn

Gedrukt wit

Indien rasteren technisch mogelijk

Lichte achtergrond

Indien rasteren NIET technisch mogelijk is (Zelfklevend etiket)

17.3

Niet aanwezig

Tekst gekoppeld aan het Demeter beeldmerk

Additionele tekst gekoppeld het Demeter beeldmerk mag refereren aan Biodynamisch omdat dit de verbinding tussen Demeter en biodynamisch versterkt. Tekst moet worden gecentreerd, onder het Demeter beeldmerk, in de typografie van de rest van de tekst en in de kleur groen van de accentlijn.

17.3.1

Het Demeter beeldmerk met pay-off

Het Demeter beeldmerk mag worden gebruikt in combinatie met de pay-off “Biodynamische kwaliteit”. Als de combinatie wordt gebruikt, dient dat te gebeuren zoals hieronder is weergegeven. Afbeelding: Demeter-beeldmerk met pay-off Biodynamische kwaliteit

Pagina 57 van 77

17.4

Stijl en lettertype van het woord “Demeter”

Het woord Demeter wordt geschreven met een hoofdletter en in hetzelfde schriftsoort als de overige tekst.

18.

Aanduiding van Demeter producten

Zoals is vastgelegd in het merkenrecht wordt enig gebruik van het woord “Demeter” gezien als gebruik van het keurmerk. Ook indien de indruk wordt gewekt dat het om een Demeter product zou gaan.

18.1

“Demeter” of “biodynamisch”

Het uitgangspunt bij de aanduiding is gebruik van “Demeter”. Daarmee is vastgelegd dat het om het wettelijk beschermde, gecontroleerde Demeter keurmerk gaat. Dit betekent dat iedere verpakking of etiket tenminste eenmaal het Demeter beeldmerk of het woord “Demeter” dient te bevatten. Om de relatie tussen Demeter en de biodynamische landbouw te leggen bestaan de volgende mogelijkheden:

18.2

Tekstuele toevoeging

De volgende tekst mag worden gebruikt op etiketten en verpakkingen: “Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor producten van gecontroleerd biodynamische teelt”.

18.3

Ingrediëntendeclaratie

Wanneer het Demeter beeldmerk of het woord “Demeter” op een etiket of verpakking wordt gebruikt, mag in de ingrediëntendeclaratie worden verwezen naar “biodynamisch”.

18.4

Producten met het Demeter beeldmerk (tussen 66% en 90% Demeteringrediënten)

Het afwijkend aandeel Demeter ingrediënten dient te worden vermeld in de tekst of de ingrediëntendeclaratie. Dit dient op een van de volgende manieren te worden gedaan: Door het opnemen van de zin: “Dit product (of productnaam) bestaat voor x% uit Demeter ingrediënten”. Door vermelding van het Demeter aandeel bij de toelichting op de sterretjes: “** Demeter (x%)”. Het Demeter aandeel kan door de consument worden bepaald door optellen van de percentages.

18.5

Aanduiding van Demeter ingrediënten zonder Demeter beeldmerk (tenminste 10% Demeter ingrediënten)

Het is mogelijk Demeter ingrediënten uitsluitend aan te duiden in de ingrediëntendeclaratie wanneer de betreffende producten zijn gecertificeerd en tevens meer dan 10% Demeteringrediënten bevatten.

Pagina 58 van 77

Demeter Voorwaarden Aanduiding Januari 2016 Tabel: Aanduiding van producten met Demeteringrediënten

Producten met tenminste 90% Demeter ingrediënten Aanduiding

Tekst op het etiket

Certificering

Vereisten

Ingrediëntendeclaratie op het etiket

gecertificeerd biologisch (EUverordening)

voldoen aan Demetervoorwaarden voor verwerking

Demeter ingrediënt (hetzelfde lettertype, dezelfde schriftsoort) Demeter toelichting “Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor voeding van gecontroleerd biodynamische teelt”

Demetergecertificeerd

ten aanzien van alle producten en processen tenminste 90% Demeteringrediënten tenminste 95% gecertificeerd biologisch

Producten met tenminste 66% Demeter ingrediënten Ingrediëntendeclaratie op het etiket Demeter ingrediënt (hetzelfde lettertype, vet, cursief) Uit de ingrediëntendeclaratie dient het aandeel Demeter-ingrediënten te kunnen worden afgeleid



Demetergecertificeerd

ten aanzien van alle producten en processen tenminste 66% Demeteringrediënten

Demeter toelichting

tenminste 95% gecertificeerd biologisch

“Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor voeding van gecontroleerd biodynamische teelt”

Producten met tenminste 10% Demeter ingrediënten Ingrediëntendeclaratie op het etiket Demeteringrediënt

Demeter ingrediënt (normaal lettertype) Uit de ingrediëntendeclaratie dient het aandeel Demeter-ingrediënten te kunnen worden afgeleid



Demeter gecertificeerd

ten aanzien van alle producten en processen

Demeter toelichting

tenminste 10% Demeteringrediënten

“Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor voeding van gecontroleerd biodynamische teelt”

tenminste 95% gecertificeerd biologisch

Pagina 59 van 77

19.

Bijzondere vormen van Demeter aanduiding

19.1

Producten met wettelijk vereiste toevoegingen

Bij sommige voedingsmiddelen (bijvoorbeeld babyvoeding op basis van melk of granen) is het een wettelijk vereiste om vitamines toe te voegen (EU-richtlijn 2006/125). Vermelding van deze toevoegingen op het etiket, ter informatie van de consument is verplicht. Ook als dit niet wettelijk voorgeschreven is.

19.2

Demeter aanduiding voor individuele productgroepen

19.2.1

Aanduiding van brood en bakkerijproducten Brood en bakkerijproducten zonder verpakking dienen te worden aangeduid met een ouwel, waarop de volgende zaken staan vermeld: Het Demeter-beeldmerk. De naam van de licentiehouder. Bij de verkooppunten dient een receptuur ter inzage te liggen voor de afnemers van de producten.

19.2.2

Aanduiding van honing uit Demeter-bijenhouderij

Wanneer honing als Demeter wordt aangeduid dient de volgende tekst te worden toegevoegd: “Maatgevend in de Demeter-bijenhouderij is de wijze waarop de bijen worden gehouden. Aangezien bijen over grote afstanden foerageren is het niet aannemelijk dat ze uitsluitend Demeter-areaal bevliegen.”

19.2.3

Aanduiding van ingevroren halffabricaten

Wanneer ingevroren halffabricaten worden gebruikt voor verdere verwerking dient dit te worden vermeld in de ingrediëntendeclaratie. Het betreffende ingrediënt wordt dan gespecificeerd als “ingevroren wortelen”.

19.2.4

Aanduiding van Demeter producten die sterke drank bevatten

Demeter voorwaarden voor productie van alcohol zijn in het Engels op te vragen bij Stichting Demeter. Aanduiding met het Demeter logo van sterke drank (alcoholhoudende drank die bij kamertemperatuur voor 15 volumeprocent of meer uit alcohol bestaat, met uitzondering van wijn, die door volledige gisting aan zijn volumepercentage alcohol is gekomen) of producten die als ingrediënt sterke drank bevatten is niet toegestaan. De Demeter ingrediënten in een product van of met sterke drank mogen wel in de ingrediëntendeclaratie als Demeter worden aangeduid zoals bedoeld onder 18.5.

19.2.5

Aanduiding van Demeter producten in een abonnement systeem

Bij een abonnement systeem kan voor het geheel van producten en verpakking (hierna het abonnement genoemd) sprake zijn van twee situaties: a.

Het abonnement bestaat voor meer dan 90% uit Demeter producten en de verpakking wordt afgesloten. In dit geval gelden de normen voor normaal gebruik van het Demeter beeldmerk. De tas fungeert als verpakking van een samengesteld product en mag op dezelfde wijze worden voorzien van het Demeter beeldmerk.

Pagina 60 van 77


b.

Het abonnement wordt niet afgesloten en de Eko- en Demeter producten zitten los in de verpakking. Dit geheel vormt geen samengesteld product waarbij de normen voor aanduidingen gelden voor normaal gebruik van het Demeter beeldmerk. Eventuele bedrukking op een dergelijke tas is een algemene reclame-uiting, eventueel met gebruik van het Demeter keurmerk. Hiervoor gelden de normen voor Algemene reclameuitingen (Hoofdstuk 20.1.2).

Aanduiding van Demeter producten in een abonnement kent in dit geval twee vormen:

Normale aanduiding met het Demeter beeldmerk Aangezien het abonnement doorgaans uit zowel Demeter-producten als biologische producten bestaat, geldt dat alle Demeter producten afzonderlijk verpakt dienen te worden en te worden voorzien van het Demeter beeldmerk. Voor ieder afzonderlijk product zijn de Demeter-voorwaarden van kracht.

Aanduiding van de Demeter producten via een Nieuwsbrief Voor abonnementen kan de productaanduiding met het keurmerk via de Nieuwsbrief gedaan worden. De producten hoeven dan niet meer afzonderlijk te worden verpakt en aangeduid. In een bij het abonnement ingesloten Nieuwsbrief dient te worden aangegeven welke producten het abonnement bevat en wat de productiekwaliteit van ieder product is. In de Nieuwsbrief dient tevens te worden vermeld hoe hoog het gemiddeld aandeel Demeter producten op jaarbasis is. Dit gemiddelde wordt berekend op basis van de inkoopprijs. Zowel administratief als fysiek dient gecontroleerd te kunnen worden of de aanduidingen kloppen. De administratie dient hierop ingericht te zijn. Voor aanduiding van Demeter-producten via de Nieuwsbrief is ontheffing vereist van de Demeter Licentie Commissie. Bij het ontheffingsverzoek dient te worden aangegeven hoe de administratie op dit punt is ingericht en hoe de aanduiding in de Nieuwsbrief zal worden gedaan. Over het Demeter aandeel van het abonnement is omzetbijdrage verschuldigd.

19.3

Bijzondere vormen van Demeter aanduiding voor landbouwers

19.3.1

Aanduiden van Demeter producten via een algemene mededeling

Landbouwers hebben de mogelijkheid af te zien van individuele aanduiding van geregistreerde en gecertificeerde producten van het eigen bedrijf. Aanduiding kan worden gedaan door middel van een algemene mededeling in de eigen verkoopruimte (boerderijwinkel of marktkraam). De tekst van deze algemene mededeling dient als volgt te zijn:

“Alle producten van het eigen bedrijf [bedrijfsnaam] zonder aanduidingen, zijn van Demeter kwaliteit”. Alle verwerkte producten vallen volledig onder de Demeter productcertificering.

19.3.2

Niet-Demeter gecertificeerde verwerkte producten van een Demeter landbouwbedrijf

Wanneer verwerkte producten van een Demeter landbouwbedrijf niet zijn gecertificeerd en ze worden zonder Demeter aanduiding op het eigen Demeter gecertificeerde bedrijf of op bijvoorbeeld een boerenmarkt verkocht, mag niet de suggestie worden gewekt dat het om Demeter producten zou gaan. Ook een verwijzing naar de biodynamische landbouw is niet toegestaan.

Pagina 61 van 77

20.

Gebruik van het Demeter beeldmerk in reclame-uitingen

Demeter licentiehouders zijn gerechtigd het Demeter beeldmerk te voeren. Het Demeter beeldmerk kan worden gebruikt om producten aan te duiden als zijnde van Demeter kwaliteit. Het Demeter beeldmerk mag ook worden gebruikt in (algemene) reclame-uitingen. Hieronder wordt onder meer verstaan: advertenties, folders, brochures, informatiemateriaal, reclamemateriaal en dergelijke. Een zogenoemde “sleeve” om een verpakt product, of een halskraag om een fles is dusdanig verbonden aan het betreffende product, dat in deze gevallen geen sprake is van algemene reclame, maar van productaanduiding.

20.1

Reclame-uitingen van licentiehouders

20.1.1

Reclame-uitingen, specifiek voor Demeter producten of Demeter producenten

Wanneer de reclame-uitingen uitsluitend gericht zijn op Demeter producten of wanneer producenten uitsluitend Demeter producten voeren mag met Demeter beeldmerk worden geplaatst volgens de normen voor plaatsing op een productverpakking (midden bovenin, 1/3 van het zichtveld) of gelijkend hierop.

20.1.2

Algemene reclame-uitingen

In algemene reclame-uitingen over producten of bedrijven die producten leveren in zowel Eko- als Demeter kwaliteit, mag het Demeter beeldmerk niet worden gebruikt zoals dit is toegestaan op een productverpakking. Het dient dan samen met het biologische keurmerk geplaatst te worden in een passende verhouding (dezelfde hoogte als het biologische logo). De volgende zin dient te worden toegevoegd indien de kwaliteit van een product niet altijd direct is te herkennen aan een keurmerk (bijvoorbeeld in de Horeca): “Het Demeter keurmerk op het product garandeert dat het betreffende product van gecontroleerd biodynamische kwaliteit is.” Zodra in reclame-uitingen de suggestie wordt gewekt dat er sprake is van Demeter producten, terwijl dit niet het geval is, heeft Stichting Demeter het recht de uitingen te laten vernietigen. In reclame-uitingen waarin reclame wordt gemaakt voor uitsluitend biologische producten, mag het Demeter beeldmerk niet worden gebruikt.

20.1.3

Algemene reclame-uitingen op losse productverpakkingen

Op losse productverpakkingen (bijvoorbeeld tassen, broodzakken, kaaspapier) mag het Demeter beeldmerk niet worden gebruikt als op een productverpakking, tenzij gegarandeerd kan worden dat altijd uitsluitend Demeter producten worden verpakt en de verpakking wordt afgesloten. Het Demeter beeldmerk dient samen met het biologische keurmerk geplaatst te worden in een passende verhouding (dezelfde hoogte als het biologische logo). De volgende zin dient duidelijk herkenbaar op de losse verpakking geplaatst te worden: “Het Demeter keurmerk op het product garandeert dat het betreffende product van gecontroleerd biodynamische kwaliteit is.”

20.2

Algemene reclame-uitingen van niet-licentiehouders

Uitsluitend met toestemming van de Demeter Licentie Commissie is het mogelijk voor nietlicentiehouders om het Demeter-keurmerk te gebruiken. Het kan in dergelijke gevallen gaan om algemene reclame (bijvoorbeeld reclame door winkelketens) of om algemene informatieverstrekking (bijvoorbeeld achtergrondinformatie over het keurmerk door belangenorganisaties). Het Demeter beeldmerk dient samen met het biologisch keurmerk geplaatst te worden in een passende verhouding (dezelfde hoogte als het biologische logo). Pagina 62 van 77

Bijlagen Demeter Voorwaarden

Appendix 1

Nationale ontheffingen

Demeter International heeft aan sommige landen ontheffingsmogelijkheden toegekend op de Internationale Demeter Standards. Licentiehouders dienen zonodig een ontheffing aan te vragen bij de nationale organisatie.

Nationale ontheffingen landbouw Jaar van Land eerste goedkeuring

Hoofdstuk DI- Ontheffing Standards

Goedgekeurd tot

2002

Zwitserland

5.5.8

In bergstreken is het toegestaan meer Demeter-granen aan te voeren als aanvulling op het bedrijfseigen voer.

2016

2005

Groot Brittannië en Ierland

App 5

Gebruik van koper op aardappels. Export van deze producten is niet toegestaan.

2017

2006

Italië, Frankrijk

App 5

Gebruik van koper op aardappels en 2018 tomaten. Export van deze producten is niet toegestaan.

2007

Brazilië

5.5.1

Vanwege schaarste aan biologische voedermiddelen mag een deel gangbare voedermiddelen worden aangevoerd. Er zijn maxima gesteld. Geen export.

2016

2009

Nederland

App 2

Aanvoer van 5% gangbare ingrediënten in krachtvoer voor leghennen. Er zijn voorwaarden gesteld.

2016

2009

Italië

App 5

Gebruik van feromoonvallen met synthetische pyrethroiden tegen olijfvliegen.

2016

2011

Zwitserland

Bijenhouderij

Voeding zonder honing

2017

2013

Duitsland

Toestemming om volledig biologisch opfokvoer te verstrekken aan in opfokhennen.

2016

2013

Slovenia

Toestemming om ‘natural pyrethrum with synergist piperonyl butoxide’ te gebruiken in productie van druiven

2016

2014

Frankrijk

Additioneel gebruik van koper in wijnopstand boven de toegestane 3 kg/ha per jaar tot max 4.5 kg/ha per jaar

2017

koper

Pagina 63 van 77


Nationale ontheffingen verwerking Jaar van Land eerste goedkeuring

Hoofdstuk (DIStandards)

Ontheffing

Goedgekeurd tot

2004

Internationaal

4.4.2

Toevoeging van vitamines aan graanvoeding voor kinderen.

2017

2008

Duitsland

Vinificatie

Ontheffing voor het toevoegen van meer suiker en sulfiet.

2017

2008

Italië

B.7

Er mag geïsoleerd biologisch melkpoedereiwit worden toegevoegd aan yoghurt.

2017

2009

Italië

Vinificatie

Er mogen plastic containers worden gebruikt voor wijnopslag.

2018

2010

Duitsland

Cosmetica

Toestemming Kaliumsulfaat te gebrui- 2016 ken voor de productie van zeep

2010

Frankrijk

5.3

Enzym Natuzym X1 mag worden gebruikt bij productie van krentenstroop.

2016

2010

Groot Brittannië

Wijn

Toestemming meer suiker toe te voegen (import veto Oostenrijk/Italië)

2017

2010

Italië

13.3.2

Er mag manioc-siroop worden gebruikt in ijs

2016

2011

Duitsland

13.3.1

Toestemming om 5% Demeter-melkin-omschakeling toe te voegen

2017

2011

ICO

Wijn

Gebruik van eikenhouten staven bij de 2017 vinificatie

2013

Groot Brittannië, Zwitserland

Wijn

Toestaan van toevoegen van suiker en of druivensap om het alcohol percentage max. 2.5% te verhogen

2016

2013

Duitsland

Toestemming om lectine uit zonnebloem te gebruiken bij productie van rijstvlokken

2016

2014

Frankrijk

Toestaan van citric acid for bacteriological stabilisation to aqueous extracts of Demeter nettles.

2017

2014

Groot Brittannië

Sterke drank

Het Demeter bloem logo mag gebruikt 2017 worden op sterke drank gemaakt van Demeter ingrediënten

Pagina 64 van 77


Appendix 2

Ontheffingen landbouw

Ontheffingen dienen altijd te worden aangevraagd, zoals geregeld in Hoofdstuk 4.2. In deze voorwaarden zijn de volgende ontheffingsmogelijkheden voor de landbouw geregeld: 

Gebruik van folie voor onkruidonderdrukking of ter vervroeging (zie 7.5).



Het stomen van grond in bedekte teelten (zie 7.6.1).



Gebruik van FSC-gecertificeerd tropisch hardhout als steunhout in de fruitteelt (zie 7.7.3).



Gebruik van koper in de fruitteelt in appelopstanden die zijn aangeplant na 2006 of in oudere appelopstanden na 15 juli. En gebruik van koper in peren na 15 juli (zie 7.7.4).



Het ruimen van landschapselementen op het bedrijf (zie 7.6).



Het telen van nieuwe gewassen of het toepassen van nieuwe productietechnieken (zie 7.7).



Gebruik van gangbaar stro (zie 8.4).



Aanvoer van voer-in-omschakeling van eigen bedrijf (zie 8.6.2).



Verstrekken van niet bedrijfseigen melk of melkpoeder aan kalveren of lammeren (zie 8.6.3).



Het niet toepassen van de bd-preparaten in zeer extensieve natuurgebieden (zie 9.3).



Gebruik van vegetarische preparaten (zie 9.3).

Pagina 65 van 77


Appendix 3

Ontheffingen verwerking

Ontheffingsmogelijkheden volgens deze voorwaarden Ontheffingen dienen altijd te worden aangevraagd, zoals geregeld in Hoofdstuk 4.2. In deze voorwaarden zijn voor de volgende processen ontheffingsmogelijkheden geregeld: 

Invriezen van groenten en fruit (zie 13.1.4).



Gebruik van zout met antiklontermiddelen (zie 13.3.2).



Gebruik van verpakkingsmaterialen die niet voldoen aan de uitgangspunten (zie 13.4).



Gebruik van chemische middelen in de bestrijding van ongedierte (zie 13.5.2).

Ontheffingsmogelijkheden die niet zijn geregeld in deze voorwaarden Individuele landen kunnen nationale ontheffingen voor de verwerking toekennen buiten de geregelde ontheffingsmogelijkheden, mits dit de goedkeuring draagt van Demeter International. De Demeter Voorwaarden Commissie besluit over het al dan niet doorlopen van deze procedure. Hiervoor is het volgende afgesproken: 

op de jaarvergadering van Demeter International kunnen zusterorganisaties aanvragen indienen voor nationale ontheffingen;



zonodig bestaat er een verkorte procedure in samenspraak met de Standards Group van Demeter International, besluiten worden genomen door de Jaarvergadering van Demeter Internationaal;



jaarlijks dienen de zusterorganisaties uiterlijk 30 april een rapportage in te sturen met alle toegekende ontheffingen aan de coördinator van de Standards Group;



de toegekende ontheffingen worden besproken in de Raad van Accreditatie van Demeter International;



ter informatie en in verband met afhandeling ontvangen alle zusterorganisaties een samenvatting van alle toegekende ontheffingen.

Pagina 66 van 77


Appendix 4

Meststoffen

Het principe van biodynamische landbouw is zelfvoorziening van ieder bedrijf op gebied van meststoffen. Aanvoer van toegestane meststoffen mag alleen wanneer daartoe behoefte bestaat. Bij de keuze van meststoffen is het van belang een passende afweging te maken ten aanzien van de kwaliteit. De mestkwaliteit werkt sterk door in de Demeter-kwaliteit van de producten. De biodynamische preparaten dienen zo mogelijk te worden gebruikt. Alle aangevoerde materialen dienen te worden opgegeven in de jaarlijkse controledocumenten. In sommige gevallen dient een residutest te worden overlegd (bijvoorbeeld bij aangekochte compost). Nieuwe meststoffen mogen alleen worden uitgetest na goedkeuring van de Demeter Licentie Commissie. Hoeveelheden en toepassing van meststoffen worden gereguleerd in hoofdstuk 7.2. Indeling van de verschillende mestsoorten in kwaliteiten 1, 2 en 3 wordt weergegeven in de onderstaande tabel: Matrix meststoffen. De definities van de verschillende kwaliteiten meststoffen staan in de Begrippenlijst. Tabel: Matrix meststoffen

Kwaliteit Bron

Vorm

C/N

Demeter

Biologisch

Gangbaar

(gem) Dierlijk Pluimvee

Vaste mest met strooisel

12,5

1

1

Verboden

Droge mest zonder strooisel

8,5

2

2

Verboden

Mestkorrels (zonder strooisel)

8,510

Bestaat niet

3

Verboden

Mestkorrels (met beperkt strooisel)

>10 en < 12,5

Bestaat niet

2

Verboden

Mestkorrels (met ruim strooisel)

>12,5

Bestaat niet

1

Verboden

Vaste mest

12

1

1

2

Drijfmest

5

2

2

Verboden

Gier

1,5

2

2

Verboden

Vaste mest

13,5

1

1

2

Drijfmest

7,5

2

2

Verboden

Gier

1,5

2

2

Verboden

Paarden

Vaste mest

28

1

1

2

Digestaat

Volledig biologisch (zowel mest als plantaardig)

6

Bestaat niet

3

Verboden

Plantaardig

(N wordt voor 10% meegerekend)

Landbouwbedrijf

Bedrijfseigen compost

30

1

1

Verboden

Champignonbedrijf

Champost

21

Bestaat niet

1

Verboden

Compostbedrijf

GFT-compost

12,5

Bestaat niet

Bestaat niet

Verboden

Groencompost

31

Bestaat niet

Bestaat niet

1

Structuurcompost

130

Bestaat niet

Bestaat niet

1

Varkens

Rundvee

Pagina 67 van 77


In de biologische landbouw wordt regelmatig gebruik gemaakt van plantvoedende hulpmeststoffen. Een aantal steeds meer gebruikte meststoffen uit de gangbare intensieve veehouderij is verboden. Hierbij gaat het specifiek om de volgende producten: Bloedmeel. Beendermeel. Kippenmestkorrels van gangbare oorsprong. Verenmeel.

De volgende meststoffen zijn toegestaan: Compost, mest en (afval)producten van biologische bedrijven Compost van biologische bedrijven. Meststoffen op basis van plantaardige producten van gecertificeerd biologische bedrijven, zoals bijvoorbeeld luzerneproducten (gedroogd of geperst). Stalmest en drijfmest van dieren van gecertificeerd biologische bedrijven. Digestaat van gecertificeerd biologische bedrijven met 100% biologische ingrediënten. Organisch afval zoals oogstresten van gecertificeerd biologische bedrijven. Stro van gecertificeerd biologische bedrijven. Overige afvalproducten van gecertificeerd biologische bedrijven zoals bijvoorbeeld meel van biologische veren, beendermeel, vleesmeel of emulsie van biologische vis. Vloeibare meststoffen van biologische planten. Organische meststoffen van plantaardige oorsprong van bedrijven zonder biologische certificering Compost vallend onder het Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet, zonder gft-afval. Tevens dient aan de biologische regelgeving te worden voldaan. Van deze compost dient een residu-analyse te kunnen worden getoond. De gestelde maximale gehalten aan zware metalen staan in de tabel: Eisen aan compost volgens het Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet. Bij voorkeur wordt compost gebruikt met Keurcompost garantie. Stro. Zaagsel, boombast, houtas en houtafval mits niet behandeld met pesticiden en verduurzamingsmiddelen. Turf zonder synthetische toevoegingen om zaailingen op te kweken, voor zover er geen alternatieven zijn. Zeewierproducten zonder chemische toevoegingen (hiervan dient bewijs te worden overlegd).

Industriële afvalproducten Plantaardige bijproducten uit de industrie, zoals Melasse, Vinasse, Protamylasse, Tarwe Gist Concentraat, Recykal en Maltaflor. Er dient een schriftelijke goedkeuring te zijn verkregen voor gebruik in de biologische landbouw. Visafval, mits vercomposteerd met de compostpreparaten. Er kunnen residutests (Hg) worden vereist door de Demeter Licentie Commissie. Industrieel visafval en vismeel zijn niet toegestaan. Hoornmeel. Minerale meststoffen . Gesteentemeel (samenstelling dient bekend te zijn). Kleipoeder (bijvoorbeeld bentoniet). Calciumchloride (CaCl2; tegen kurkstip in appels). Kalkmeststoffen, er dienen in principe langzaamwerkende types gebruikt te worden (dolomietkalk, calciumcarbonaat, schelpenkalk, kalk uit de ijzer- en staalindustrie*, zeewierkalk van dode zeewierbanken of fossiele herkomst). Snelwerkende ongebluste kalk alleen voor desinfectiedoeleinden. * voor zover wordt voldaan aan de vereisten in Appendix IIA van de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008.

Uitsluitend via een aanvraag tot ontheffing met aangetoonde tekorten (bodem en/of bladanalyse) aande Demeter Licentie Commissie kunnen de volgende meststoffen worden gebruikt: Natuurlijk fosfaatgesteentemeel, laag in zware metalen. Thomasslakkenmeel.

Pagina 68 van 77


-

Kaliumzouten, Kaliummagnesiumsulfaat (patentkali) en Kaliumsulfaat met een chloorgehalte van maximaal 3% en van natuurlijke oorsprong. Magnesiumsulfaat van natuurlijke oorsprong (bijvoorbeeld Kieseriet (MgSO4) of Bitterzout (MgSO2)). Kopermeststoffen (maximaal 3kg/ha/jaar en maximaal 500gr/ha/bespuiting) als bladmeststof in de fruitteelt of in veevoergewassen. Zwavelmeststoffen. Sporenelementen.

Bij de aanvraag voor een ontheffing dient de noodzaak voor gebruik van de meststof te worden aangetoond door middel van een recente bodemanalyse. Overige meststoffen Extracten en preparaten van planten. Compostactivators op basis van bacteriën of planten.

Tabel: Eisen aan compost volgens het Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet dd 1-1-2008

Metaal

Stichting Skal

Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet

Voor Demeter geldt de strengste norm

Cadmium

0,7

1,0

0,7

Chroom

70

50

50

Koper

70

90

70

Kwik

0,4

0,3

0,3

Nikkel

25

20

20

Lood

45

100

45

Zink

200

290

200

Arseen

-

15

15

Bovenstaande gegevens worden niet structureel bijgehouden. De gestelde eisen aan compost volgens het Uitvoeringsbesluit Meststoffenwet en de Skalnormen zijn bindend.

Pagina 69 van 77


Appendix 5

Gewasverzorging

De ondergenoemde materialen mogen worden gebruikt, maar preventieve maatregelen verdienen de voorkeur. Het dient in het bewustzijn te worden gehouden dat sommige stoffen (bijvoorbeeld zwavelpoeder, pyrethrum) mogelijk populaties van natuurlijke vijanden in gevaar brengen. Nieuwe materialen en methodes mogen alleen worden getest met toestemming van de Demeter Licentie Commissie. Indien handelspreparaten worden aangekocht, dient er zorg voor worden gedragen, dat ze vrij zijn van in deze richtlijn verboden stoffen en niet zijn geproduceerd met behulp van transgene technologieën.

Biologische hulpmiddelen en technologieën. Stimuleren en gebruik van natuurlijke hulpmiddelen tegen plantenaantasting (roofmijten, sluipwespen, enzovoort). Steriele mannetjes. Insectenvallen (gekleurde borden, kleefvallen, lokvallen). Feromonen (sex-lokstoffen, lokstoffen in vallen en verdelers). Mechanische bestrijding (mechanische vallen, slakkenbarrières en dergelijke methodes). Verjagingsmethoden (niet-synthetische hulpmiddelen om veroorzakers van plagen af te schrikken of te verjagen bijvoorbeeld thuja-olie).

Hechtstoffen en materiaal om de plantgezondheid te bevorderen. Preparaten die de weerstand van planten tegen ziektes ondersteunen en ziekte en aantasting onderdrukken. Plantaardige preparaten (brandnetelgier, equisethumthee, alsemthee en dergelijke), propolis, melk en melkproducten. Waterglas* (natriumsilicaat, kaliumsilicaat).

Middelen tegen schimmelaantasting. Zwavelpap en zwavelpoeder. Waterglas* (natriumsilicaat, kaliumsilicaat). Bakpoeder (Kaliumbicarbonaat. Middelen bij het bestrijden van aantastingen. Preparaten van virussen, schimmels en bacteriën (bijvoorbeeld Bacillus thuringiensis, Granulose virus). Pyrethrumextracten en poeder, maar niet voor champignonproductie (geen synthetische pyrethroïden). Het gebruik als bescherming tijdens opslag is alleen toegestaan indien geen chemische versterkers in de receptuur zijn opgenomen. Dezelfde regeling geldt voor de landbouwproductie indien producten met vergelijkbaar effectieve natuurlijke versterkers beschikbaar zijn. Bitterhoutthee. Olie-emulsies (zonder synthetische, chemische insecticiden) van plantaardige of minerale olie in meerjarige teelten. Kaliumzepen (zachte zepen). Gelatine. Azadirachtin (Neem-insecticide)*. Gesteentemeel*, koffie*. Fe (III) Orthofosfaat tegen slakken. Rodenticides, zoals omschreven in de Demeter Voorwaarden Verwerking (Hoofdstuk 13.5). De middelen mogen uitsluitend worden toegepast in lokdozen, zodat geen andere diersoorten in gevaar worden gebracht.

Pagina 70 van 77


Toegestane hulpstoffen in meerjarige (speciale) teelten en bij de teelt van sierplanten. Diatomeenaarde (kiezelgoer)*. Calcium hydroxide. Koper, in geval van tekorten, tot een maximum van 3kg/ha/jaar, gemiddeld over 5 jaar, bij voorkeur met een maximum van 500gr per bespuiting (alleen toegestaan in boomgaarden en wijngaarden). Grondonderzoek van minder dan 4 jaar oud op koper dient te worden overlegd. Het moment van de eerste toediening dient te worden doorgegeven aan de certificerende instelling en tevens het gebruik van meer dan 3 jaar daaraan voorafgaand. Zwavelpreparaten, zoals Hepar Sulphuris*, kalkzwavel* (fungicide, insecticide, acaricide).

*) Voor zover wordt voldaan aan de vereisten in Appendix II A van de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008.

Pagina 71 van 77


Appendix 6

Voedermiddelen

Herkauwers: Basis ruwvoer, zoals hooi, stro, kuilgras, mais en bieten. Peulvruchten. Hooi van bladafval. Kruiden. Melasse. Akkerbouwproducten of voedergewassen die niet elders worden vermeld. Mengvoer dat bestaat uit bovengenoemde ingrediënten. Afval van groente of fruit. Bijproducten van de verwerking (dierlijke producten zijn uitgesloten behalve melk, melkproducten, wei en eieren).

Varkens: In aanvulling op het bovenstaande mag het volgende worden gebruikt: Magere melkpoeder zonder toevoegingen, en melkproducten. Plantaardige olie van natuurlijke oorsprong (vrij van schadelijke residuen). Schoon plantaardig afval.

Pluimvee: In aanvulling op het bovenstaande mag het volgende worden gebruikt: Gemalen en gedroogd groenvoer. Paprikapoeder.

Additieven in de diervoeding: Gist. Voerkalk. Afzettingskalk en schelpenkalk (grit). Zeewier en -kalk. Kruidenmengsels. Gesteentemeel. Zout. Mineralenmengsels. Vitaminemixen, bij voorkeur van natuurlijke oorsprong. De premixen mogen geen enkelvoudige (synthetische) aminozuren bevatten. Levertraan. Carob. Premixen (vitamine – en mineralenmengsels). Plantaardige oliën, zemelen, brouwersgist en melasse mogen worden toegevoegd als mineralenbron, als pershulp of om stof te reduceren (tot maximaal 2%). Voor de bijenhouderij: Suiker (volgens de Demeter-voorwaarden voor bijenhouderij). Toevoegingsmiddelen bij het inkuilen: Voedingskwaliteit suiker. Graanmeel van Demeter-kwaliteit. Melkzuurstimulerende toevoegingen. Wei. Melasse; zoute, natte of droge melasse. Zout. Om kwaliteit van inkuilen te behouden bij slecht weer: Organische zuren (GMO vrij)

Pagina 72 van 77


De volgende gangbaar geproduceerde basisvoeders mogen (met goedkeuring van de certificerende instelling en met GMO-vrijverklaring) worden aangevoerd, om bij ernstig tekort* tegemoet te komen aan de behoefte aan energie en structuur: Basisvoeders als hooi, grassilage, voor zover mogelijk van bedrijven met een lage productieintensiteit. Graan, bijproducten van graanverwerking en graanuitschot van malerijen. Peulvruchten (geen schroten). Oliezaden, olieschilfers en oliekoeken. Voederbieten. Dit vereist goedkeuring van de Demeter Licentie Commissie.

*) Bij ernstig tekort is onder onvoorziene omstandigheden, zoals natuurlijke rampen, schade door brand enzovoort.

Pagina 73 van 77


Appendix 7

Verboden processen

In zijn algemeenheid geldt dat alleen processen die uitdrukkelijk zijn toegestaan mogen worden toegepast. Voor de volledigheid wordt hieronder (in aanvulling op de Verordening (EU)nr. 834/2007 en 889/2008 voor Biologische Landbouw) een aantal processen uitdrukkelijk verboden: 

Het toevoeren van andere gassen dan kooldioxide, zuurstof, stikstof en argon in CA-opslagruimten is verboden (zie 13.1.1).



Invriezen en vriesdrogen zijn uitsluitend na ontheffing toegestaan (zie 13.1.4).



Behandeling van Demeterproducten met microgolven (magnetron) is verboden (zie 13.2.1).



Verpakken van Demeterproducten in PVC en andere chloorhoudende kunststoffen is verboden (zie 13.4).



Reconstructie van sappen uit concentraten is niet toegestaan (zie 14.1.1).



Het ontzuren van diksappen met behulp van calciumcarbonaat is verboden (zie 14.1.1).



Het toevoegen van sacharose aan gedroogd fruit is verboden (zie 14.1.2).



Het zoeten van vruchtenmoes en –puree en stropen en jams is aan voorwaarden gebonden (zie 14.1.2).



Het produceren van azijnessences is niet toegestaan (zie 14.1.3).



Behandeling van melkzure olijven met natronloog is verboden (zie 14.1.4).



Bakken in folie is verboden (zie 14.2.1).



Malen van granen met hamermolens is niet toegestaan (zie 14.3.1).



Extruderen van granen is uitsluitend onder voorwaarden toegestaan (zie 14.3.1).



Vlees mag niet op smaak worden gebracht met kruidenpreparaten, kruidenextracten, vleesextracten en gistextracten (zie 14.5.2).



Het toevoegen van citroenzuur, ascorbinezuur, nitriet en lactaten aan vlees- en vleeswaren is niet toegestaan (zie 14.5.2).



Inzet van vleesgeleipoeder is niet toegestaan (zie 14.5.2).



Opslag van melk en melkproducten in aluminiumvaten is niet toegestaan (zie 14.6.1).



Thermische processen als UHT, ESL en sterilisatie zijn voor melk verboden (zie 14.6.1).



Homogeniseren van melk is verboden (zie 14.6.1).



Inzet van een wei-centrifuge is verboden (zie 14.6.1).



Het produceren van indirect gezuurde boter volgens de Nizo-methode is verboden (zie 14.6.1).



Het produceren van karnemelk door het aanzuren van magere melk is aan voorwaarden gebonden (zie 14.6.1).



Na bactofugeren mag het bactofugaat niet worden teruggevoerd in de melk (zie 14.6.1).



Bij het persen van oliën dienen eisen ten aanzien van de perstemperatuur in acht genomen te worden (zie 14.7.1).



Voor de bereiding van palmolie zijn de volgende processen verboden (zie 14.7.1):



Ontslijmen met behulp van zuren.



Verwijderen van de zuren.



De volgende bewerkingen bij de productie van oliën zijn niet toegestaan (zie 14.7.2):



Voorverhitten van te persen producten.



Extraheren met organisch-chemische oplosmiddelen.



Ontslijmen met minerale of organische zuren. Pagina 74 van 77




Ontzuren.



Ontkleuren of bleken.



Chemische modificatie (hydrateren, harden, hydroliseren).



De productie van suiker (ruw of geraffineerd) is uitsluitend toegestaan met toestemming van de Demeter Licentie Commissie (zie 14.8.1).



Bij de bereiding van cosmetica mogen geen grondstoffen worden ingezet, die met behulp van dierproeven worden getest (schriftelijke bevestiging van de toeleveranciers is vereist) (zie 14.9.1).

Pagina 75 van 77


Appendix 8

Toegestane additieven en hulpstoffen

Additieven

E-nummer

Actieve kool

E 153

Agar-agar (zonder fosfaat resp. calciumsulfaat en niet geconserveerd met zwaveldioxide)

E 406

Alginaten

E 400/405

Allantoin extract (uit smeerwortel) Aluin (kalium-aluminiumsulfaat)

Voor cosmetica Voor cosmetica

proceshulpstof

Aroma-extracten Atmosferische gassen (zuurstof, kooldioxide, stikstof en argon)

Beperking/opmerkingen

Toe te voegen aan het waswater voor bananen. Waar mogelijk van Demeter- of van biologische kwaliteit

E 948, E 290 E 941 en E 938

Bakferment

Voor het atmosferisch opslaan (in Controlled Air-ruimten) of verpakken van bederfelijke levensmiddelen. E290 ook als ingrediënt voor de productie van niet-alcoholische koolzuurhoudende danken. Granulaat van honing, graan en zout, eventueel aangevuld met erwtenmeel, als vervanger van gist

Bentoniet

E 558

Calciumcarbonaat

E 170

Alleen voor kaas van zure melk en granen en als hulpstof voor het strooibaar maken

Calciumchloride

E 509

Alleen voor kaas als hulpstof bij het stremmen

Calciumcitraat

E 333

Voor groenten en fruit

Cethyl alcohol Citroenzuur

Maximaal 3% in cosmetica E 330

Uitsluitend voor het verwijderen van slib bij de productie van olie en voor cosmetica

Coatings voor kaas

Vrij van conserverende toevoegingen

Ethanol

Voor cosmetica

Ethyleengas

Uitsluitend voor rijping van bananen en voor productie van ananas

Enzymen (geen geïsoleerde enzymen)

Zonder chemische conservering (voor toepassing in de vervaardiging van zoetstoffen kan ontheffing worden aangevraagd bij de Demeter Licentie Commissie)

Filtermaterialen

Vrij van asbest

Gelatine

Gist en gistproducten

proceshulpstof

Voor de bereiding van bakkerijproducten met daarin yoghurt, kwark of room en voor het klaren van sappen. Vermelding op etiket noodzakelijk (behalve bij wijn). Waar mogelijk gekweekt op biologische grondstoffen

Pagina 76 van 77


Gistextract

Voor de bereiding van soepen en sauzen (de wijze van extraheren dient te worden goedgekeurd) Toevoeging van gist-extract aan vlees is niet toegestaan

Guarpitmeel

E 412

Johannesbroodpitmeel

E 410

Kaliloog

E 525

Kalkwater

Voor de verzeping Voor het zuiveren van zoetmiddelen

Kaliumcarbonaat

E 501

Alleen voor het bereiden van peper- en honingkoek

Kiezelgoer (diatomeeënaarde)

proceshulpstof

Voor het filtreren van groente- en fruitproducten.

Kiezelzuur Lecithine

Voor cosmetica E 322

GMO-vrij Voor cosmetica en als additief in biologische chocola

Losmiddelen

Op basis van bijenwas, carnaubawas (E903) of plantaardige oliën en vetten (niet-gehydroliseerd en ongehard)

Maltodextrine

Voor cosmetica

Melkpoederproducten

Uitsluitend in bereide zuivelproducten (niet in melk, bakwaren en vleeswaren)

Melkzuur

E 270

Voor behandeling van natuurdarmen

Natronloog

E 524

Alleen voor het bereiden van looggebak en voor het produceren van zepen

Ozon

Voor het behandelen van ruimtes, niet te gebruiken op Demeter-producten

Pectine

E 440i

Perazijnzuur

E 599

Plant proteïnen (zoals van erwt)

Technische hulpstof bij groente en fruit verwerking

Rook

Van onbehandelde inheemse houtsoorten, heidekruid, jeneverbesstruiken, coniferen, specerijen

Startcultures

Zolang GMO vrij status aangetoond kan worden.

Stearyl alcohol

Voor cosmetica

Stremsel

Lebmaagstremsel of microbieel stremsel (GMO-vrij), vrij van conserveringsmiddelen

Tannine

Uitsluitend van natuurlijke herkomst, bij de bereiding van zoetstoffen

Vitamines

Voor cosmetica

Wijnsteenbakpoeder (wijnsteenzuur met natriumbicarbonaat of kaliumbicarbonaat)

E 334 met E 500 of E 501

Als medium is alleen graanzetmeel toegestaan. E 334 voor bereiding groenten en fruit. E 501 voor cacao productie.

Xanthaangom

E 415

Voor cosmetica

Xylose isomerase

Voor de productie van invertsuiker

Zuursel

Kaasmakerijzuursel is toegestaan

Pagina 77 van 77

Voorwaarden. Gebaseerd op de International Demeter Processing en Production Standards van juni 2015, zoals vastgesteld in Egypte

Recommend Documents