VIJFTIG JAAR 1 MEI-VIERING

VIJFTIG JAAR 1 MEI-VIERING P. DE GROOT De eerste Mei valt dit jaar te midden van het diplomatiek en krijgsrumoer van de beginnende tweede imperialistische oorlog. Dit alles overheersende feit bepaalt het karakter van deze Mei-dag en van de leuzen, die de arbeidersklasse die dag in haar vaandels schrijven moet, in haar demonstraties en bijeenkomsten moet doen horen. 1 Mei beleeft dit jaar ook zijn vijftigste verjaardag. Het is vijftig jaar geleden sinds het eerste kongres van de Tweede Internationale het volgende besluit nam: "Er dient op een bepaald tijdstip een grote internationale manifestatie georganiseerd te worden, en wel derwijze, dat gelijktijdig in alle landen en alle steden op één bepaalde dag de arbeiders aan de autoriteiten de eis richten, de arbeidsdag op 8 uur vast te stellen en de overige besluiten van het congres te Parijs ten uitvoer te brengen. " In dit besluit leefde nog de geest van de Eerste Internationale van Marx en Engels. De kern ervan bestond immers in het i n t e r n at i o n a I e karakter van de actie, die voor de acht-urendag en andere eisen zou worden gevoerd. De arbeidersbeweging had de onafwijsbare noodzakelijkheid ingezien om haar actie in alle landen te combineren, om internationale actie te voeren. De behoefte daaraan deed zich gevoelen door de vervlechting van de kapitalistische ondernemingen over de landsgrenzen heen, door de vorming van trusts en kartellen, van internationale kapitalistische belangengroepen. In die jaren, toen het historische besluit van de Meidag genomen werd, had de samenwerking van kapitalisten van verschillende landen en nationaliteiten nog hoofdzakelijk primitieve vormen aangenomen. Bij stakingen in het ene land, wierf men onderkruipers aan in het andere. Men speelde de loonstandaard in het ene land tegen die van het andere land uit. De arbeidersbeweging stelde daar haar internationale verbindingen en organisatie tegenover, die tot taak had de arbeiders der betrokken landen in te lichten, hen voor de methoden der kapitalisten te waarschuwen en internationale solidariteit te organiseren ten gunste van de acties, die in een bepaald land werden gevoerd. Een groot feit had echter plaats gevonden, dat bewees, dat de bourgeoisie, wanneer het om haar klassebestaan ging, dit vóór de nationale belangen liet gaan. ln 1871, tijdens de Commune van Parijs, de eerste historische strijd voor de diktatuur van het proletariaat, werkten de Franse reaktionairen samen met Bismarck, den ijzeren kanselier van Duitsland, om het proletariaat te onderwerpen en de klasse-heerschappij van de bourgeoisie in Frankrijk te herstellen.

*

257

P. DE GROOT

VIJFTIG JAAR 1 MEI-VIERING

Gedurende vijftig jaren hebben de reformisten in de arbeidersbeweging al hun best gedaan om den Mei-dag zijn revolutionair en internationalistisch karakater te ontnemen. Ging de Mei-viering aanvankelijk gepaard aan massastaking en demonstratie, spoedig wisten de leiders van de partijen der Tweede Internationale, met uitzondering van de Russische bolsjewiki, de werkstaking in een "rust-dag" te veranderen. De Meidag werd tot een "Lente-feest" gedegradeerd, de manifestaties werden in feestelijke, onschuldige optochten omgezet. In de eerste jaren van de fascistische diktatuur in Duitsland poogde Hitier de traditie van de Mei-dag voor zijn doeleinden te gebruiken en te ontwijden. Doch de weerzin van de arbeiders tegen dit misbruik is zo sterk, dat de fascistische demonstraties weldra tot eenvoudige parades van de nazi-stormtroepen en de door hen geterroriseerde bevolking werden. De communisten hebben van hun kant steeds gestreden voor het karakter van de Mei-dag als werkelijk internationale strijd-dag en wapenschouw van de krachten van de arbeiders uit alle landen. Onvergetelijk blijft de Mei-demonstratie van de Duitse arbeiders, onder leiding van Karl Liebknecht, op het Potsdammerplein te Berlijn, in het eerste jaar van de wereld-oorlog van 1914. Zij was het eerste signaal van de opstand der volksmassa's tegen het oorlogvoerende imperialisme. Zij was de eerste slag tegen de heersers over het Duitse Rijk, die het volk in een bloedige slachting voor hun kapitaalsbelangen hadden gestort. Zij vond weerklank op de slagvelden, in de rijen van de soldaten in de loopgraven, in de munitie-fabrieken achter de fronten. Men heeft Liebknecht toen gekerkerd, zoals men thans Thaelman gekerkerd houdt. Doch het imperialisme is de nederlaag niet ontgaan. De Mei-dag 1917 vond de Russische arbeidersklasse reeds in volle revolutie, die uit zou groeien tot de oprichting van de socialistische Sowjet-macht, onder leiding van Lenin en Stalin, die het imperialisme in alle landen in zijn grondvesten aan het wankelen heeft gebracht, en het een slag toebracht die ten slotte zijn ondergang ten gevolge zal hebben. Thans, na vijftig jaren, heeft de samenwerking van de kapitalisten derverschillende landen en imperialistische belangen-groepen vormen aangenomen, waarbij de aanwerving van onderkruipers in stakingen nog slechts kinderspel lijkt. Doch wij hebben ook te maken met een internationale arbeiderssolidariteit, die tot de hoogste uitingen is gestegen. Wij hebben de internationale interventie van de imperialisten· tegen de Sowjet-Unie gekend, die met behulp van de internationale arbeiders-solidariteit werd afgeslagen. Wij hebben de samenzwering van Chamberlain-Daladier met Hitier en Mussolini te München gekend, waarbij de eersten met tenachterstelling van de nationale belangen van de landen die zij heten te vertegenwoordigen en de belangen van de vrede, Tsjecho-Siowakije: als eerste oHer het fascisme in de muil wierpen.

258

P. DE GROOT


Wij hebben de interventie van de fascistische "as" en de non-interventie van de zogenaamde democratische kapitalistische staten tegen de Spaanse republiek beleefd. De Spaanse republiek kon daartegen geen stand houden, doch in haar strijd speelde de internationale arbeiders-solidariteit een grotere rol dan ooit. Zij nam de vorm aan van de "Internationale Brigade", een in de historie blijvend voorbeeld van internationale strijd met de wapens in de vuist tegen fascisme en imperialisme. De materiële ondersteunings-campagne voor het republikeinse Spanje nam een ongekende omvang aan; zij omvatte niet alleen arbeiders, doch berustte op de samenwerking van arbeiders, boeren en middenstand tot in de rijen der liberale burgerklasse toe. Een schitterend voorbeeld van internationale solidariteit was ook de actie voor de bevrijding van Dimitrof, die door een campagne van de breedste omvang in alle werelddelen aan de beulen van het fascisme te leipzig werd ontrukt. Deze voorbeelden bewijzen dat het de reformisten niet is gelukt de geest van internationale actie, die de Mei-dag karakteriseert, te doden. Integendeel. De geest van internationale samenwerking in de strijd tegen het fascisme en imperialisme is sterker geworden. Zij steunt op een der machtigste staten ter wereld, de Sowjet-Unie. In de Sowjet-Unie zijn de aanvankelijke eisen van het internationale congres van Parijs volledig vervuld en overtroffen. Niet slechts de achturendag hebben de arbeiders daar veroverd, niet slechts sociale verbeteringen en politieke vrijheid,doch de macht zelve houden zij in handen, het instrument waarmee zij het socialisme hebben verwezenlijkt en waarmee zij bezig zijn de weg te banen tot het communisme. De Sowjet-macht staat in het teken van het internationalisme, Bij elke internationale actie, die in de periode sinds het bestaan van de Sowjet-Unie door de arbeiders aller landen werd gevoerd, stond de Sowjet-Unie voorop, vanaf de ondersteuning van stakingen als de Engelse kolen-staking in 1927 tot aan de ondersteuning van de Spaanse vrijheids-oorlog toe. 1 Mei 1939 moet staan in het teken van de internationale strijd tegen de verdere ontplooiing van de tweede imperialistische oorlog. Stalin karakteriseerde de oorlog, die thans begonnen is als een "nieuwe imperialistische oorlog", waarvan het kenmerk hierin bestaat, "dat zij nog niet tot een algemene, tot een wereld-oorlog geworden is". "Voor onze ogen, zeide St a I in op het 18e congres der C. P. der SowjetUnie, voltrekt zich een openlijke herverdeling van de wereld en de invloedssferen op kosten van de belangen der niet-aanvallende staten, zonder dat hunnerzijds enige poging tot afweer wordt ondernomen, ja, zelfs met een zekere begunstiging van de zijde van deze staten." Tegenover deze imperialistische oorlog wees hij den weg voor de arbeiders aller landen, om verdere uitbreiding van deze oorlog te verhinderen en de fascistische machten tot de vrede te dwingen.

259

P. DE GROOT


Deze weg is de strijd voor verwerkelijking der collectieve veiligheid, voor de weerstand tegen de fascistische machten "en voor de ondersteuning der volkeren, die het slachtoffer van de fascistische agressie geworden zijn en voor de onafhankelijkheid van hun land vechten". Dit is de revolutionaire politiek der arbeidersklasse in de nieuwe imperialistische oorlog, waarvan de richtlijnen in de politiek der Sowjet-Unie verwerkelijkt worden. Tegen de i m p e r i a I is ti s c h e oorlog strijden, betekent gelijktijdig het ondersteunen van de re c h tv a a r d i ge o o r I o g die het Chinese volk tegen de Japanse invallers voert. Het betekent gelijktijdig de bereidheid om een re c h tv a a r d i g e verdedigings-oorlog te ondersteunen van elk volk dat het slachtoffer van een fascistische aanval worden mocht. Voor ons, Nederlandse arbeiders, die behoren tot een volk, dat ondanks alle "verklaringen" van Colijn, onder de onmiddellijke greep van het aanvallende Duitse fascisme staat, is de strijd tegen de imperialistische oorlog en voor de vrede onverbrekelijk verbonden met de ondersteuning en deelname aan de verdediging van de Nederlandse onafhankelijkheid, indien ons land het slachtoffer van de fascistische agressie worden mocht. Voor de volksmassa van Indonesië is de afweer van een Japanse rooftocht tot eventuele inlijving van de Indonesische gebieden onverbrekelijk verbonden met de strijd voor de vrede, tegen de imperialistische oorlog en met de ondersteuning van het Nederlandse volk, dat zijn onafhankelijkheid wil verdedigen. In dit tijdschrift en op andere plaatsen is reeds uitvoerig uiteengezet dat hierbij niet op de Nederlandse bourgeoisie als geheel, niet op de olie-kapitalisten en rubber-magnaten kan worden vertrouwd, doch cat de arbeidersklasse de leiding in de verdediging van de onafhankelijheid des lands moet veroveren. Het is niet nodig het hier uitvoerig te herhalen. Doch wel dienen wij er ons op deze Meidag 1939 diep van te doordringen, dat de verdediging van de onafhankelijkheid van Nederland tegen een fascistische aanval 'n éen en ondeelbaar geheel vormt met de internationale actie van de arbeidersklasse en van allen, die de fascistische agressie wensen te weerstaan, met de strijd voor behoud van vrede en veiligheid in de gehele wereld, voor de nederlaag van het fascisme èn van de Chamberlain-Colijnse "verzoenings" -politiek met het fascisme in deze imperialistische oorlog. Daarom heeft deze Meidag voor ons land zulk een uitzonderlijke betekenis. Daarom moeten op de Meidag de leuzen voor vrede en onafhankelijkheid, voor vrijheid en tegen fascisme weerklinken om rond deze leuzen voort te bouwen aan de vereniging van de arbeidersbeweging, aan de vereniging van alle gezonde volkskrachten die bereid zijn weerstand te bieden tegen eiken aanval op hun bestaan, hun rechten en hun land.

260

LESSEN UIT DE STATENVERKIEZINGEN KO BEUZEMAKER De uitslag van de Statenverkiezingen is in heel Nederland met grote belangstelling tegemoet gezien. Dat had dan ook zijn redenen. Want de Statenverkiezingen werden ditmaal als veel belangrijker beschouwd dan vorige malen. Zij ontleenden deze betekenis aan de uiterst gespannen situatie in de wereld en daarbij in het bijzonder aan de veel scherper sprekende bedreiging van de Nederlandse onafhankelijkheid. Daarom was er meer belangstelling voor de uitspraak van het Nederlandse volk. Belangstelling is het juiste woord. Want deze verhoudingen, noch de binnenlandse politieke toestand hebben de actie voor de verkiezingen een nieuwe krachtimpuls gegeven; de strijd voor de 19e April was mat. Een algehele verstijving van het politieke leven overheerste in de weken voor de 19e April, naast een zenuwachtige, geprikkelde belangstelling voor "wat er nu weer gebeuren zou". Dat komt ook in de uitslag van de verkiezingen naar voren. Deze uitslag is weinig bevredigend, gezien van de belangrijke gezichtspunten, van de steeds grotere spanning internationaal en de steeds grotere gevaren voor de vrijheid en zelfstandigheid van het Nederlandse volk. Er ontbrak bij deze verkiezingen een leidende kracht, die perspectief bood. Wij zullen verder in dit artikel nog zien, wat de oorzaak hiervan is. Wat bij de beoordeling van de verkiezingsuitslag voorop gesteld moet worden is het resultaat, dat de fascistische partij, de N.S.B. behaald heeft. Hier toont zich heel de zwakte van de zogenaamde kleinburgerlijke bestrijding van de N.S.B., van het fascistische gevaar zoals de burgerlijke partijen, E.D.D. en ook de rechtse elementen in de S.D.A.P. die voeren. De N.S.B. was in 1937 bij de kamerverkiezingen teruggelopen, sindsdien zijn nieuwe nog duidelijker fascistische gewelddaden in het buitenland gevolgd, in België werd de Rex-beweging even tevoren vernietigend verslagen - wat nood, zo dacht men, in Nederland zal de N.S.B. ook verpletterd worden. Deze stemming overheerste en in tientallen vergaderingen kon men het meest grenzenloze optimisme hierover horen. Er is echter geen overwinning zonder strijd. Dat geldt in het bijzonder in deze tijd en het is bij de Statenverkiezingen weer eens bewezen. Lichtvaardigheid wreekt zich. Men kan zich nu in alle burgerlijke en sociaal-democratische kranten verheugd tonen over de zware nederlaag van de N.S.B., men heeft dan zelfs een schijn van recht, immers een verlies van 23 zetels op de 44, een teruggang van 294.598 tot 159.872 stemmen, . van 7.94 tot 3.89 procent is belangrijk. Maar .... hoe staat het sinds 1937? Vergelijkt men de uitslag van 261

KO BEUZEMAKER

LESSEN UIT DE STATENVERKIEZINGEN

1937 met die van 1939, dan blijkt, dat de teruggang van de N.S.B. wat het stemmenaantal betreft, slechts van 171.137 tot 159.872 bedroeg of in percentage van 4.22 tot 3.89. Dan blijkt dat in de oostelijke provincies de N.S.B. in verschillende delen nog gewonnen heeft. Het tempo van de teruggang is sterk verlangzaamd. De N.S.B. heeft haar kern behouden. Wat zijn de oorzaken? Allereerst: in 1937 stonden we in de toen toenemende tijdelijke economische opleving, thans in de steeds meer sprekende nieuwe economische teruggang. In deze twee jaar heeft de politiek der regering Colijn haar aanpassingskoers, zij het in andere vormen voortgezet. Verder hebben de brutale successen der fascistische staten niet alleen schrik en afkeer gebracht, maar ook geïmponeerd. En ten slotte heeft de burgerlijke democratie in Nederland bij de politiek van de rechtse coalitie de N.S.B. niet krachtig bestreden, maar zo goed als vrij gelaten. Ja, zij kreeg in velerlei opzichten hulp van de burgerlijke reactie, bijv. van de reactie in Amsterdam; de "Telegraaf" met haar "Erfpachtrel" zal er bijv. niet geheel vreemd aan zijn geweest, dat de N.S.B. in Amsterdam haar 24.756 stemmen van 1937 zo goed als behield. Het is waar, zij verloor het meeste in de grote steden, behalve Amsterdam en het minste in Overijsel en Drente, maar het _resultaat vergeleken met 1937 vooral is onbevredigend. Tegelijkertijd bewijst de verkiezingsuitslag, dat in Nederland het Trotzkistische agentuur van het fascisme nog steeds niet krachtig gegenoeg bestreden wordt. Er zijn geen totaal cijfers der R.S.A.P. bekend. "Maar de uitslag in de grote steden toont een groei van de R.S.A.P. invloed tot 12.979 stemmen in Rotterdam bij 7.147 in 1935 en in Amsterdam een halvering sinds 1935 n.l. van 15.553 op 8.157, maar een gelijkblijven sinds 1937, toen de R.S.A.P. 8.173 stemmen behaalde. De R.S.A.P. heeft bij deze verkiezingen verder verloren er is verdere teruggang sinds de kamerverkiezingen, maar die is onvoldoende. De R.S.A.P. moet geliquideerd worden. Hoe staat het met de partijen van de rechtse coalitie? Nemen wij allereerst het totaal resultaat. Wat leert ons het eenvoudige staatje, dat hier volgt:

R. K. A. R.

C. H. Totaal

Kamerverkiezingen 1937 1.170.431 28.77 % 665.501 16.40 % 302.829 7.46% 2.138.761 52.63%

Statenverkiezingen 1939 1.228.005 29.86 % 519.498 12.63% 405.648 9.86 % 2.153.151 52.35 %

Er is dus in totaal voor de partijen der rechtse coalitie een stemmenwinst van een paar duizend, maar relatief gezien volgens de percentages een teruggang, die echter onbeduidend is. Wat betekent dat? Dit toont heel het conservatisme in Nederland, heel het weinig beïn262

KO BEUZEMAKER


vloedbare door de stormen, die om Nederland heen in Europa razen en angstwekkend dichterbij komen. De rechtse coalitie heeft een buitenlandse politiek gevoerd - die van Patijn -, die volkomen de Münchener koers volgde en die sinds de inlijving van Tsjecho-Siowakije ontmaskerd is, het deert niet, de rechtse coalitie behoudt haar meerderheid en lijdt zo goed als geen teruggang, de meerderheid van het Nederlandse volk schenkt haar het vertrouwen voor de verdediging van de onafhankelijkheid van het land. Wat zien wij, wanneer we de uitslagen van de coalitie-partijen wat nader beschouwen? De R.K. Staatspartij is nog vooruit gegaan, ook procentueel. Zij heeft ongetwijfeld in Brabant en Limburg stemmen teruggewonnen van de N.S.B., maar zij heeft ook in de grote steden gewonnen, bijv. in Amsterdam. Zij breidt haar kiezerskorps nog steeds uit. En dat, terwijl in haar rijen de semi-fascistische vleugel aan invloed toeneemt, terwijl haar ministers in de Regering een politiek hebben gevoerd, die de noden der massa's niet verlichtte, hoogstens hier en daar wat zalf op de wonden smeerde. De Antirevolutionaire Partij is achteruitgegaan sinds 1937 bij de kamerverkiezingen. Algemeen wijt men dat aan het feit, dat Colijn niet zelf candidaat was. Ongetwijfeld zal dit een rol hebben gespeeld. Maar het zou zeer interessant zijn geweest te weten of, als Colijn thans candidaat was geweest, hij hetzelfde aantal stemmen zou hebben behaald. Tussen de verkiezingen van 1937 en nu ligt de rechtse coalitie. Colijn had niet meer als de man van de "brede basis" hebben kunnen optreden, evenmin als de man van de "vrijhandel", althans van wat toen daarvan nog overgebleven was. De Antirevolutionairen hebben ongetwijfeld achteruitgang in eigen kring door hun politiek van de rechtse coalitie. Er is dit keer stuivertje gewisseld tussen Antirevolutionairen en Christelijk Historischen. Wat is de reden hiervoor? Ongetwijfeld deze, dat de Chr. Historische Partij voor een deel opving wat Colijn sinds 1937 verloor en ook omdat zij niet zo sterk aan de aanpassingspolitiek gebonden is, maar in hun rijen een vleugel is, die voor een ruimere politiek van werkverruiming is.

*

Bezien wij thans de Liberale Staatspartij en de Vrijzinnig Democratische Partij. Hoe was hun positie de laatste jaren? Dat leert het volgende staatje:

Statenverk. 1935

Kamerverk. 1937

Statenverk. 1939

Lib. Staatsp. 226.940 6.12% Vrijz. Dem. B. 156.206 4.21 %

160.260 3.95% 239.502 5.90%

256.031 6.23% 276.295 6.72%

Deze ontwikkeling is zeer interessant. In 1935 was de Liberale Staatspartij nog de grootste. De Vrijzinnig Democratische Partij had onder haar aanhang van kleine boeren, tuinders, kleine burgers, ambtenaren vooral verloren door haar regeringsdeelname aan de aanpassing. De Liberale Staatspartij had vooral verloren aan de N.S.B.

263

IKO BEUZEMAKER


Thans zien we, dat zij beiden weer boven 1935 en vooral boven 1937 uit zijn. Wat zijn de oorzaken? De Liberale Staatspartij heeft vooral van de N.S.B. teruggewonnen. De Vrijz. Democraten hebben zich vooral hersteld van de verantwoordelijkheid voor de aanpassing, maar hun voortgaande winst sinds 1937 toont vooral het opleven van de burgerlijk democratische tradities in de massa's der middenlagen. Beide partijen hebben ook geprofiteerd van het feit, dat zij door de rechtse coalitie waren uitgesloten, verder van het overstag gaan van Colijn naar de tarievenpolitiek. Als burgerlijke oppositie tegen de rechtse coalitie,hoewel zij in vele opzichten de politiek der rechtse coalitie steunen, hebben zij gewonnen. De slinger beweegt zich slechts heel langzaam heen en weer in een kleinburgerlijk land als Nederland.

* En thans het voornaamste: de arbeidersklasse. In de sociaal-democratische pers heeft men na deze verkiezingen gejuicht: "Wij kunnen tevreden zijn". Deze woorden van Ed. Polak stonden met gro~e letters als kop in "Het Volk" de dag na de verkiezingen. Is er reden tot tevredenheid? Absoluut niet! Het verlies van de N.S.B. sinds de laatste 2 jaren is gering. De rechtse coalitie verliest zo goed als niets. De burgerlijke oppositiepartijen winnen! En de arbeiderspartijen? Ziehier de cijfers: Statenverk. 1935 Kamerverk. 1937 Statenverk. 1939 782.446 21.09 % 890.661 21.95 % 877.897 21.35 % 127.602 3.44% 136.026 3.35 % 132.738 3.23 % Wat zien we dan in de eerste plaats? De S.D.A.P. loopt sinds de kamerverkiezingen iets terug, al wint ze nog iets in vergelijking met 1935. De C.P.N. loopt sinds de kamerverkiezingen schijnbaar terug. Maar zij kwam niet uit in Zeeland, Brabant en Limburg. Daar behaalde ze bij de kamerverkiezingen ongeveer 6500 stemmen. Houdt men hiermee rekening dan is zij ook in verhouding met de Kamerverkiezingen iets vooruitgegaan! Hierdoor is ook de uitslag der S.D.A.P. in 1939 gunstiger. want de resultaten bewijzen, dat in Brabant, Limburg en Zeeland de communistische stemmen winst voor de S.D.A.P. hebben bezorgd. Maar het totaal beeld is in deze tijd van vergrote fascistische bedreiging van Nederland, van haast voortdurende economische teruggang: stagnatie en stilstand van de arbeiderspartijen. De arbeidersbeweging vangt de - veel te geringe - verschuivingen die er zijn niet op, dat doen de burgerlijke partijen. Wat is de oorzaak? Het is het feit, dat het Volksfront ontbreekt! Het is het feit, dat in S.D.A.P. C.P.N.

264

KO BEUZEMAKER


de S.D.A.P. de rechtse koers heerst, die de verdeeldheid in de arbeidersbeweging in stand houdt. De S.D.A.P. staat geïsoleerd en met haar als grootste arbeiderspartij de gehele arbeidersbeweging. De rechtse leiders der S.D.A.P. hebben met hun politiek geen aantrekkingskracht op de R.K. en Chr. arbeidersmassa's, deze blijven hun reactionaire leiding trouw. Waarom ook niet, als de rechtse S.O.A.P.-leiders zich voor de monarchie verklaren, het Wilhelmus meezingen, het Plan-Westhof aanprijzen en Colijn prijzen als "niet gaande naar Berlijn"? De S.D.A.P. staat geïsoleerd, en met haar de arbeidersbeweging, van de democratische middellagen. Waarom zouden deze de S.D.A.P. kiezen, indien er geen - of zo goed als geen verschil meer is tussen vrijzinnig democraten en sociaaldemocraten? Hierdoor komt het, dat in de masa's geen nieuwe krachtsimpuls ge· geven kan worden. Hierdoor komt het, dat de politieke krachtsverhoudingen ontoereikend zijn om het fascisme vernietigend te slaan, om de burgerlijke reactie de leiding uit handen te nemen en de mogelijkheid te scheppen voor een betere, krachtig democratische koers in Nederland, die een sterke garantie schept voor de afdoende verdediging van de onafhankelijkheid en vrijheid van het Volk. De rechtse koers leidt tot stilstand en nederlaag. De uitslag van de statenverkiezing bewijst het opnieuw. Als de S.D.A.P. een andere koers volgde, een koers van eenheid der arbeidersklasse, van Volksfront met de Katholieke en Christelijke massa's en de demokratisch gezinde kleinburgerlijke bevolking in de steden en op het land, dan zou de arbeidersbeweging in de opmars kunnen gaan en de leiding in de levensvraagstukken voor het volk van Nederland kunnen krijgen. Daarop is onze politiek gebaseerd, thans de sociaal-demo· cratische arbeiders op te wekken communisten te kiezen. Zeer kentekenend is de ontwikkeling in Amsterdam. Daar is de S.D.A.P., en vooral de Trotzkistische elementen in haar leiding, ertoe overgegaan bij deze verkiezingen haar aanvallen haast uitsluitend tegen de communisten te richten. Koos Varrink zeide het in zijn rede voor het Amsterdamse kader: men moet in Amsterdam de Communisten liquideren. Hei resultaat is, dank zij de krachtige bestrijding van de reformistische politiek in antwoord op deze aanvallen, dat de stemmencijfers het volgende beeld geven: Statenverk. 1935

S.D.AP. C.P.N.

Kamerverk. 1937

Statenverk. 1939

118.031 31.02 % 132.719 33.81 % 127.092 30.76% 47.291 12.50% 51.350 12.77% 54.245 13.13 %

We zien hier, hoe in de hoofdstad, in het meest uitgesproken politieke centrum van het land, de reformistische politiek, het weigeren van het gebruiken van de bestaande meerderheid der arbeiderspartijen, er toe leidt, dat de sociaal-democraten in verhouding tot de Kamerverkiezingen absoluut en procentueel reeds gedurende 4 jaar

265

KO BEUZEMAKER


langzaam teruglopen, terwijl de C.P.N. in deze 4 jaren voortdurend vooruit gaat. Dat is een les voor de Amsterdamse sociaal-democraten. Wanneer we de positie van de Communistische Partij meer gedetailleerd beschouwen, mogen we ondanks het feit van de matige, stabiele vooruitgang, niet tevreden zijn. Het is waar, dat het de reactie, noch de rechtse sociaaldemocraten gelukt met hun campagne tegen fascisme en communisme deze terug te drijven, het is ook waar, dat de aanvallen op de partij veel sterker zijn dan vroeger. Maar in een tijd, van zulke blijvende crisistoestand, van zulke spanningen en zo duidelijke gevaren, zouden we in de arbeidersklasse veel sterker en sneller moeten groeien. Practisch is de groei na de snelle sprong in de jaren 1929 tot 1933 niet snel meer verder gegaan. Wanneer we daarbij vaststellen, dat de verhouding in ons kiezerscorps zo is, dat onze groei haast uitsluitend in de provincies Noorden Zuid-Holland plaats vindt is dit ook veelzeggend. Tevens zien we, dat in de rest van het land - de plaatselijke uitslagen bewezen het - de partij ten dele achteruitgaat, ten dele stagneert, met slechts beperkte plaatselijke vooruitgang hier en daar. De partij moet deze toestand overwinnen, ook om in de provincies Noord- en Zuid-Holland vooruit te gaan. Dat geldt in het bijzonder Gelderland, waar achteruitgang is, Overijse!, Drente en Friesland. Hierbij zal krachtig aangepakt moeten worden. De lessen van de Statenverkiezingen leren, dat de Communistische Partij met meer energie en kracht zelfstandig moet optreden om de eenheidsfront- en volksfrontpolitiek onder de massa's te dragen. Zij moet daarbij de hoofdaanval nog meer op de N.S.B. richten, dan reeds gebeurde, krachtiger trachten het Trotzkisme uit te roeien, de rechtse coalitie-politiek krachtiger te bestrijden en in de arbeidersbeweging de schadelijke gevolgen der rechtse politiek onder de arbeiders der moderne arbeidersbeweging scherper aan de kaak stellen. Zij moet onvermoeid voortgaan de massa's te tonen, dat alleen het volksfront der werkende massa's in staat is de onafhankelijkheid en vrijheid van het volk te verzekeren en welvaart te brengen. Daartoe vooral moet de Partij bij de thans komende gemeenteraadsverkiezingen aan de massa's duidelijk maken, dat een versterking van de invloed der Partij een stap verder naar de eenheid der arbeidersklasse en het Volksfront is.

266

HET 18de CONGRES VAN DE COMMUNISTISCHE PARTIJ VAN DE SOWJET-UNIE A. S. DE LEEUW DE INTERNATIONALE SITUATIE. Het achttiende congres van de communistische partij van de SowjetUnie, dat van 10 tot 21 Maart van dit jaar bijeenkwam, was èn door zijn beraadslagingen, èn door zijn beslissingen, een van de belangrijkste, welke de partij, die de schepper van de Sowjet-Unie en de leidende voorhoede bij de opbouw van het socialisme is, ooit gehouden heeft. Het zal ons niet mogelijk zijn om in een kort artikel hiervan ook maar een overzicht te geven. Willen wij althans op het belangrijkste wijzen, dan moeten wij allereerst de aandacht vestigen op de internationale situatie, waarin dit congres bijeenkwam. Deze internationale situatie werd gekenmerkt door de aanval van de fascistische "driehoek" -mogendheden op de democratische staten van West-Europa en hun bondgenoten. In de kapitalistische wereld heerst de grootste verwarring. Een staat als Engeland is gedwongen om in enkele weken tijds een wending in zijn buitenlandse politiek te voltrekken en met koortsachtige haast naar bondgenoten te zoeken tegen het fascistische gevaar, dat zich nu maar al te duidelijk als een aanslag op het leven van het Engelse volk doet kennen. Overal verwarring, vrees en paniek, eeo economische crisis die zich voortsleept en door de politieke crisis verergerd wordt. Een algemeen gevoel van angst en onzekerheid in de "democratische" staten; en in de fascistische honger en gebrek, ondanks alle "successen" in de buitenlandse politiek, en vrees voor de gevolgen van de afpersingspolitiek van de bankroetiers, die het roer van staat in handen genomen hebben. In de Sowjet-Unie daarentegen, de rustige zekerheid van hen, die hun eigen kracht kennen; een volkomen binnenlands evenwicht, een snelle opbloei van de economische krachten, een verbetering van het levenspeil, die daaraan beantwoordt; de definitieve opheffing van de werkloosheid, de definitieve verankering van het socialisme in de industrie en de landbouw, de eendracht der naties, de opbloei van een socialistische cultuur. Onwillekeurig kwam ons het boekje in gedachten, dat dr. J. Romein een jaar geleden heeft laten verschijnen, en waartegen de communistische pers toen scherp heeft moeten polemiseren. Daarin was namelijk sprake, naar aanleiding van de zuivering van de SowjetUnie van trotskistische spionnen en saboteurs, van een "huiveringwekkende crisis", waarin de Sowjet-Unie zich zou bevinden! Nu is het een jaar verder, en de volkomen misslag van deze beoordeling is zonneklaar geworden. Terwijl de kapitalistische wereld meer dan ooit tevoren in haar eigen tegenstellingen verstrikt is, staat 267

A. S. DE LEEUW

HET 18e CONGRES VAN DE COMM.PARTIJ DER U.S.S.R.

de Sowjet-Unie daar als een rots van kracht, waartegen het agressiefste fascisme geen aanval waagt. "Huiveringwekkende crisis", inderdaad - alleen maar niet in de Sowjet-Unie .... Dat wil niet zeggen, dat de bolsjewiki de ernstige dreigingen van de internationale situatie zouden onderschatten of dat zij zich door zelfingenomenheid laten verleiden, om in hun waakzaamheid te verslappen. Dit congres was een congres van krachtsbewustzijn en grootse toekomstplannen, maar ook van nuchterheid en strenge zelfcritiek. De Sowjet-Unie en haar leidende partij staan gereed, om in de grote gebeurtenissen, aan de drempel waarvan wij staan, de gewichtige rol te spelen, die hun toekomt. DE ECONOMISCHE CRISIS. De redevoering van Stalin moet in zijn geheel gelezen en bestudeerd worden. Zij was de samenvatting van vijf jaar van succesvolle arbeid en rijke ervaring, en zij tekende het perspectief voor de toekomstige ontwikkeling van de Sowjet-Unie, met die meesterlijke klaarheid, forsheid en theoretische diepgang, die Stalin's referaten kenmerken. Wij willen hier op zijn ontleding van de i n te r n a ti o n a I e toest a n d wijzen, die zoveel nieuws en belangrijks bracht. Dit geldt in de eerste plaats voor zijn beschouwingen over de nieuwe economische crisis, die in de kapitalistische wereld in 1937 begonnen is, en welke zich in de crisis van 1929 "niet in gunstige, maar in ongunstige zin onderscheidt." Deze ongunstige omstandigheden liggen hierin, dat de crisis van 1937 niet op een hoogconjunctuur is gevolgd, zoals die van 1929, maar op een langdurige depressie, gevolgd door een opleving, die echter niet in een hoogconjunctuur is overgegaan. "Dat betekent, dat de tegenwoordige crisis zwaarder' zal zijn, en dat het moeilijker zal zijn daartegen te strijden, dan tegen de vorige." Vervolgens is de nieuwe crisis niet in vredestijd, maar tijdens èle reeds aangevangen tweede imperialistische oorlog begonnen, nu de aanvallers-staten, Japan, Italië en Duitsland, reeds hun gehele economie op de oorlogs-verspilling hebben ingesteld, terwijl de andere kapitalistische grote mogendheden hetzelfde beginnen te doen. "Dat betekent, dat het kapitalisme over veel minder hulpbronnen zal beschikken om op normale wijze de tegenwoordige crisis te boven te komen, dan tijdens de vorige crisis." Tenslotte is de tegenwoordige crisis nog niet algemeen, hij omvat in hoofdzaak slechts de economisch machtige landen, die nog niet tot de oorlogs-economie zijn overgegaan, in de eerste plaats de Ver. Staten. Hieruit volgt Stalin's conclusie, die voor de politieke ontwikkeling van de komende jaren van geweldig gewicht is: "Dit betekent, dat wanneer de economisch-machtige, nietagressieve staten zich uit de crisis zullen beginnen op te werken, de agressieve staten, die hun voorraden aan goud en grondstoffen tijdens de oorlogskaarts zullen hebben opge· maakt, in de periode van de verschrikkelijkste crisis zullen moeten binnen treden". 268

A. S. DE LEEUW

HET 18e CONGRES VAN DE COMM.PARTU D.ER U.S.S.R.

Inderdaad, de snoeverij van de fascisten, dat hun landen voor de crisis gevrijwaard zijn, berust op niets. In Italië en Japan is de pro~ ductie van de industrie in 1938 al begonnen te dalen, in Duitsland was nog een kleine stijging, maar "er is geen twijfel aan dat, als er niets onvoorziens gebeurt, de industrie van Duitsland dezelfde neergang zal moeten beginnen, die in Japan en Italië reeds begonnen is". Er bereidt zich in de fascistische staten een economische crisis van ontstellende afmetingen voor - terwijl de Sowjet-Unie in de laatste jaren opnieuw het enige land ter wereld gebleken is, dat geen crisissen kent, en waar de industrie ononderbroken opwaarts gaat. DE NON-INTERVENTIE POLITIEK. De ongunstige wending in de economie heeft geleid tot een verscherping van de tegenstellingen tussen de mogendheden, tot een strijd met de wapens om de her-verdeling van de wereld, van de invloedssferen en de koloniën. Stalin schildert deze nieuwe oorlog, waarin de fascistische staten de aanvallers zijn, en waarin reeds 500 millioen mensen werden betrokken. " D e n i e u we i m p e r i a I i st i s c h e o o r I o g i s e e n f e i t g e w o r d e n . " Maar een algemene, een wereldoorlog is er nog niet. "Het zijn de aanvallers-staten, die de oorlog voeren en op elke wijze de belangen van de niet-agressieve staten, in de eerste plaats Engeland, Frankrijk en de Ver. Staten, schenden - en deze laatsten wijken terug en doen aan de aanvallers de ene concessie na de andere". Hoe is dit vreemde en "eenzijdige" karakter van de nieuwe oorlog te verklaren? Zijn de democratische staten misschien te zwak, om weerstand te bieden? "Natuurlijk niet! - antwoordt Stalin. De nietagressieve democratische staten zijn tezamen onbetwistbaar sterker dan de fascistische staten, zowel economisch als militair". Maar hoe dan die eeuwige concessies te verklaren? Uit vrees voor een revolutie, die op een wereldoorlog zou kunnen volgen? Dat is op dit ogenblik niet de enige, en zelfs niet de voornaamste reden. De voornaamste reden is, dat de meerderheid der niet-agressieve staten en in de eerste plaats Engeland en Frankrijk, afstand gedaan hebben van de politiek van de collectieve veiligheid, dat zij tot de "non-interventiepolitiek" zijn overgegaan. En Stalin omschrijft het ware, maar verborgen doel, dat deze non-interventie-politiek gehad heeft, als volgt: "In werkelijkheid betekent de niet-inmengings-politiek een medeplichtigheid met de aanval, het ontketenen van de oorlog, en dus het maken daarvan tot een wereldoorlog. In de nietinmengingspolitiek komt het streven, de wens aan het licht, om de aanvallers niet te hinderen bij het uitvoeren van hun zwarte zaak; het streven, om b.v. Japan te laten begaan, terwijl het zich vastwerkt in een oorlog tegen China en nog beter, tegen de Sowjet-Unie; het streven om b.v. Duitsland zich te laten vastwerken in de Europese zaken, het in een oorlog met de

269

A. S. DE LEEUW


Sowjet-Unie te verstrikken, aan alle deelnemers aan de oorlog de gelegenheid te geven, om diep in de modder van de oorlog te blijven steken, elkaar te verzwakken en uit te putten, om dan, als zij voldoende verzwakt zijn, zelf op het toneel te treden met frisse krachten, natuurlijk "in het belang van de vrede", en aan de verzwakte deelnemers aan de oorlog zijn eigen voorwaarden te dicteren". Men herinnere zich maar het geschreeuw van de burgerlijke pers van Frankrijk, Engeland en Nederland over de krijgstocht, die Duitsland in dit voorjaar wis en zeker tegen de Sowjet-Oekraïne zou beginnen! Dat was dus de bedoeling van de "non-interventie-politiek": de fascistische aanval op de Sowjet-Unie af te leiden, om dan zelf later "met frisse krachten" tussen beide te komen. Stalin ontmaskerde deze politiek en hij voegde eraan toe: "Het is echter nodig op te merken, dat het grote en gevaarlijke spel, dat de aanhangers van de non-interventie-politiek zijn begonnen, voor hen met 'n ernstige mislukking kan eindigen". Wel zelden is een politieke voorspelling zo spoedig en zo volledig door de feiten waar gemaakt! Inderdaad, de niet-inmengingspolitiek i s voor Engeland en Frankrijk reeds op een "ernstige mislukking" uitgelopen; het is met volle duidelijkheid gebleken, dat de fascistische staten hun aanval juist tegen Frankrijk en Engeland richten, t e r w ij I z ij d e S o w j e t - U n i e v r e z e n . Getuige de trotse Japanners, die na al hun dreigementen, in het visserij-conflict in het Verre Oosten een smadelijke terugtocht hebben aanvaard. Thans gevoelen de Engelse en Franse regeringen zich bedreigd, zij brengen haastig wijzigingen in hun buitenlandse politiek aan, zij geven garanties en zoeken naar bondgenoten, ja, zij komen ook soebatten om steun in ... Moskou! Zo smadelijk is de mislukking van de non-interventie-politiek; zo groot is de kracht van de Sowjet-Unie gebleken, dank zij de opbouw van de socialistische maatschappij, dank zij ook het feit, dat met de handlangers van het fascisme, de kliek van Trotski en Co. op tijd afgerekend werd. DE BUITENLANDSE POLITIEK VAN DE SOWJET-UNIE. "Hoe is het standpunt van de Sowjet-Unie?" - dat is de vraag, die men nu allerwege te horen krijgt. Stalin heeft de buitenlandse politiek van de Sowjet-Unie in vier punten afdoende geformuleerd. De Sowjet-Unie is voor de vrede met a 11 e landen, voorzover zij eveneens vredelievend zijn en de belangen van de Sowjet-Unie niet aantasten. De Sowjet-Unie is in het bijzonder voor goede betrekkingen met alle buurstaten, "voorzover zij niet trachten, hetzij direct of indirect, de belangen van de zelfstandigheid en de onaantastbaarheid van de grenzen van de Sowjet-Unie aan te randen". De SowjetUnie vreest geen aanvallers en zal op elke slag met een dubbelzware slag antwoorden. En tenslotte: "Wij zijn voordesteun aan de v o Ik eren, die het sI achtoffervan een aan-

270

i.

A. S. DE LEEUW

HET 18e CONGRES VAN DE COMM.PARTIJ DER U.S.S.R;

v a I z ij n g e w o r d e n e n d i e v o o r d e o n a f h a n k e I ij k h e i d v a n h u n v a d e r I a n d s t r ij d e n " . Dat is duidelijk genoeg. De Sowjet-Unie is voor het herstel van de collectieve veiligheid, voor de samenwerking van alle vredelievende landen tegen de aanvallers, om hen te dwingen de vrede te bewaren. Dat vereist een wederzijdse loyale samenwerking. Dat betekent, dat Frankrijk en Engeland, die zich zo trouweloos en verraderlijk hebben gedragen tegenover Abessynië, Spanje, Tsjecho-Siowakije en China, eerst de bewijzen moeten afleggen van hun goede trouw. Dat betekent, dat de Sowjet-Unie, als grote mogendheid, bereid is tot samenwerking met vredelievende staten, wat meebrengt, dat Frankrijk en Engeland moeten afzien van elk streven en elke gedachte om den fascistischen aanvaller de vrije hand te geven naar het Oosten. De Sowjet-Unie denkt er niet aan, voor Londen of Parijs de kastanjes uit het vuur te halen, maar zij is bereid tot samenwerking, tot grondvesting van de collectieve veiligheid. Zijn de tegenwoordige regeringen van Frankrijk en Engeland daartoe ook bereid? Wie kan er vertrouwen stellen in de verraders van Tsjecho-Siowakije, in de capitulanten van München? Het staat aan de werkelijke democratische krachten in Frankrijk en Engeland, het staat aan de arbeidersbeweging in de eerste plaats, om een regeringspolitiek van collectieve veiligheid en van loyale samenwerking met de Sowjet-Unie af te dwingen. Dat is noodzakelijk, om aan de fascistische aanvallers, voor wie ook Albanië slechts een schakel in de keten is, een halt toe te roepen. HET DERDE VIJF-JARENPLAN. Zowel in het referaat van StaJin als in dat van Molotof is met een schat van gegevens het bewijs geleverd van de grootse vooruitgang, die de Sowjet-Unie gedurende de laatste jaren te boeken heeft, en zijn de omtrekken getekend voor het nieuwe, voor het Derde Vijfjarenplan. Eén gedachte is leiding-gevend voor de toekomst van de Sowjet-Unie; het is de ge Ie i de I ijk e overgang van s oe i a I i s m e t o t c o m m u n s m e, waarvoor het nodig is, de voornaamste kapitalistische landen, die de Sowjet-Unie reeds overtroffen heeft wat betreft de techniek en het groei-tempo van de industrie, nu ook te overtreffen in e c o n o m i s c h o p z i c h t. Hieronder is te verstaan, dat de productie zo moet worden uitgebreid, dat zij p e r h o of d va n d e b e v o I k i n g die van de meest vooraanstaande kapitalistische landen, zoals de Verenigde Staten, gaat overtreffen, en hiervoor is tijd nodig, een tijdsruimte, die Stalin op 10 tot 15 jaren raamt. Waarom zijn er nog jaren nodig, om dit doel te bereiken? Waarom kon het doel, om ook wat betreft de productie per hoofd van de bevolking de eerste plaats te gaan innemen, eerst nu door de Sowjet-Unie in volle omvang worden gesteld? Molotow heeft hierop in zijn referaat een duidelijk antwoord gegeven, dat wij hier laten volgen: 271

A. S. DE LEEUW


"Waarom staan wij, ondanks al het werk, dat reeds gedaan is, ondanks het geweldig-snelle tempo van de groei onzer industrie, nog altijd in economisch opzich bij de meest ontwikkelde kapitalistische landen ten achter? Het antwoord op deze vraag is duidelijk. Omdat ons land nog maar kort geleden in industrieel opzicht verschrikkelijk achterlijk was, en omdat de industrie-productie per hoofd van de bevolking, gezien het grote aantal inwoners, uitermate laag was. In de verlopen korte periode kon de vroeger verzuimde tijd nog niet ten volle ingehaald worden. Herinnert u, wat Lenin in 1913 nog schreef: "Rusland blijft een onwaarschijnlijk, ongehoord achterlijk land, een ellendig en half-barbaars land, dat aan moderne productie-middelen slechts een vierde van Engeland, een vijfde van Duitsland, een tiende van Amerika bezit" ... De landheren en kapitalisten, die aan de macht waren, kluisterden door middel van het tsarisme de reuzen-kracht van ons volk, gaven het niet de gelegenheid, zijn kracht te ontwikkelen. Het verdient bijzondere opmerking, dat Rusland destijds de meest ontwikkelde kapitalistische landen niet alleen niet inhaalde, maar integendeel steeds méér bij hen ten achter bleef. Bij de productie van gietijzer b.v. was de Russische productie in 1900 Ya van de Amerikaanse, en in 1913 was zij nog maar 1/ 11 • Ge ziet, dat de bolsjewiki niet voor een gemakkelijke taak stonden, maar zij waren niet bevreesd voor moeilijkheden. Reeds thans is er niet weinig bereikt. In plaats van het smadelijke achterblijven van voor de revolutie, brengt de Sowjet-Unie thans met succes het ontwikkelingspeil van haar industrie elk jaar nader en nader tot dat van de meest ontwikkelde kapitalistische landen. De bolsjewistische revolutie heeft Rusland van die smadelijke achterstand tegenover andere landen gered. Zij heeft onze industrie tot een hoog peil verheven. Evenwel, de taak is nog niet vervuld. Wij moeten erkennen, dat wij ook nu nog in economisch opzicht achterstaan, maar wij willen en zullen ons daarbij niet neerleggen! De tijd is gekomen, om de vervulling van de voornaamste economische taak van de Sowjet-Unie practisch ter hand te nemen en wel, om ook in economisch opzicht de meest ontwikkelde kapitalistische landen van Europa en de Ver. Staten in te halen, en dit in de nu komende tijdsperiode definitief te bereiken. Daarmee zullen wij de Sowjet-Unie in alle opzichten tót het meest vooraanstaande land ter wereld hebben gemaakt. En dit niet alleen in politiek opzicht, wat wij reeds lang geleden hebben bereikt, niet alleen wat betreft het peil van de techniek, hetgeen wij ook reeds hebben bereikt. Wij zullen de Sowjet-Unie ook in economisch opzicht op de eerste plaats ter wereld stellen. Dan, en dan eerst, zal de betekenis van het nieuwe tijdperk in de ontwikkeling van de Sowjet-Unie, het tijdperk van de overgang van de socialistische naar de com272

A. S. DE LEEUW


munistische maatschappij, in volle omvang aan treden".

het licht

Tot het bereiken van dit doel - de vooraanstaande kapitalistische landen ook in de productie per hoofd van de bevolking te overtreffen - zal het Derde Vijfjarenplan {1938-1942) een grote stap doen. Reeds de vervulling van het Eerste en het Tweede Vijfjarenplan hebben de Sowjet-Unie een geheel andere positie in de wereld gegeven, dan zij tevoren bezat. Het is genoeg te zeggen, dat de productie van de industrie in de vijf jaar van 1932 tot 1937 met 120 procent gestegen is - voor de kapitalistische wereld waren dit jaren van diepe crisis! Het Derde Vijfjarenplan is opgesteld met het oog op een nieuwe stijging met 92 procent, dus bijna een verdubbeling, waaraan een verheffing van het levenspeil der bevolking in snel tempo beantwoordt. VAN SOCIALISME NAAR COMMUNISME. Deze snelle stijging van de productie is alleen mogelijk gemaakt door de opbouw van het socialistische produftiestelsel, dat zowel in de industrie als in de landbouw van de Sowjet-Unie het uitsluitendheersende is. De resolutie over het Derde Vijfjarenplan kan het met trots vaststellen: "Als resultaat van het slagen van het Tweede Vijfjarenplan (1932 tot 1937) in de Sowjet-Unie is de fundamentele historische taak van het Tweede Vijfjarenplan vervuld: definitief werden alle uitbuitersklassen gelikwideerd, volledig werden de oorzaken opgeheven, die de uitbuiting van den mens door den mens en de verdeling van de maatschappij in uitbuiters en uitgebuiten doen ontstaan. De moeilijkste taak van de socialistische revolutie is vervuld: de collectivisatie van de landbouw is voltooid, het systeem van het collectieve bedrijf heeft definitief vaste voet gevat. In ons land is "de eerste phase van het communisme, n.l. het socialisme, in hoofdzaak verwezenlijkt" (Stalin). De overwinning van het socialisme is in de nieuwe Grondwet van de Sowjet-Unie wettelijk verankerd". Wat deze overgang van het eerste naar het tweede stadium van het communisme, of wat hetzelfde is, van het socialisme naar het communisme, betekent - hierover heeft Ing. Rutgers in het Januari· nummer van dit maandblad uitvoerig geschreven. Op het 18e congres heeft de voorzitter van de Staats-Plancommissie Wosnessenski erop gewezen dat voor de overgang van het socialisme naar de hogere phase van het communisme vereist is: 1. Een machtige ontwikkeling van de over het gehele land rationeel verdeelde productiekrachten, die het mogelijk maakt, de kapitalistische landen in economisch opzicht in te halen en te overtreffen; 2. Een zodanige ontwikkeling van de productiviteit van de 273

A. S. DE LEEUW

HET 18e CONGRES VAN DE COMM.PARTIJ D.ER U.S.S.R.

arbeid, dat er in het land overvloed aan producten zal zijn, hetgeen de grondslag zal leggen voor de verdeling van de producten naar ieders behoefte; 3. De overwinning van het overblijfsel van de tegenstelling tussen stad en land en van de overblijfsels van het oude klassenonderscheid; 4. De verheffing van het peil van de arbeidersklasse op het gebied van de cultuur en de techniek tot op het peil van Ingenieurs en technici, hetgeen de grondslag zal vormen voor de opheffing van de tegenstelling tussen geestelijke en lichamelijke arbeid in de toekomst; 5. Het voortbestaan en de ontwikkeling van de socialistische staat in nieuwe vormen, zolang de Sowjet-Unie, ook tijdens de opbouw van het communisme, nog in een kapitalistische omgeving zal leven. Dat is het grootse werk, dat de Sowjet-Unie nu ter hand kan nemen, en waartoe de jaren van het Derde Plan een geweldige bijdrage zullen leveren. Wij moeten er van afzien, heel veel andere onderwerpen van het grootste gewicht, die op dit congres ter behandeling kwamen, toe te lichten. Wij kunnen niet uitvoerig zijn over het referaat van Zjdanow, de discussies en besluiten daarover - welke alle de strekking hebben, om de democratie binnen de Communist is c h e Pa r tij uit te breiden en de rechten van elk individueel lid te waarborgen. Wij moeten het ook tot een andere maal uitstellen, over de ontwikkeling van het collectieve bedrijf in de landbouw te schrijven. Maar wij willen nog vermelden, wat er op dit congres zelf gezegd werd over de i n t e r n a t i o n a I e b e t e k e n i s van de opbouw van het socialisme in de Sowjet-Unie en van de nieuwe, thans aangenomen plannen. "EEN MACHTIGE PROLETARISCHE ECHO". Molotow zeide hierover, aan het slot van zijn referaat: ... Het is waar, dat er in de Sowjet-Unie minder van zulke belangrijke industrieprodukten als b.v. ijzer en electrische stroom per hoofd van de bevolking wordt geproduceerd, dan in de Ver. Staten en Duitsland. Maar anderzijds is het onbetwistbaar, dat het technische peil van onze industrie reeds hoger is, dan in welk land van Europa ook, en over de landbouw behoeft men niet eens te spreken; het technische peil van onze landbouw is niet lager, dan dat in Amerika zelf. En wat de hoofdzaak is: bij ons heeft de jonge Sowjetstaat, die vol van krachten, van gezondheid en onoverwinnelijke eenheid is, voor goed vaste voet gevat! Welnu, wij denken: het is tijd, om ook in het strijdperk van de economische wedijver de weg vrij te maken voor de jonge, maar reeds sterk geworden Sowjet-krachten.

274

A. S. DE LEEUW


Natuurlijk, dat is geen bedreiging, en niemand kan door zulk een vreedzame wedijver schade lijden. Maar toch gaat het hier om een krachtproef op grote schaal. ... Wij hebben een prachtig middel gevonden om de krachten van de arbeiders en boeren van de gehele, uit vele volkeren bestaande Sowjet-Unie tot één geheel te verbinden, om de kracht van de verschillende volkeren te verenigen, om de hulp van het ene volk aan het andere te organiseren en alles op één algemeen doel te richten. De onzen kunnen zeggen, wanneer zij zich b.v. tot het Westen richten: "Waarom zoudt ook gij u deze aantrekkelijke ervaring niet ten nutte maken? Al die "assen" zullen immers bij de eerste diepe kuil in de weg al barsten, en zij kunnen geheel in stukken vliegen. Maar een goede Unie van volkeren, dat is geen "as", dat is een grote zaak!" Deze stem zullen daarginds velen natuurlijk niet willen horen, maar hij is toch van doordringende kracht, en vér klinkend tot onder de massa van het volk, zal hij nog tezijnertijd tot ons terugkeren als een machtige proletarische echo". Men behoeft maar een blik te werpen op de toestand, waarin de kapitalistische wereld in politiek, economisch en moreel opzicht verkeert om het vertrouwen van Molotof in de uitslag van de wedijver tussen het oude kapitalisme en het jonge socialisme te delen. In de wedijver, die de komende jaren zal vuiien, tussen het eensgezind ópstrevende Sowjet-volk en de zich in onderlinge strijd uitputtende krachten van het kapitalisme, zal de Sowjet-Unie de overwinning behalen.

275

·DE VERDELING VAN DE BELASTINGDRUK W._J. DE GROOT Als vervolg op de twee publicaties over de huishoudrekeningen van 598 gezinnen (besproken in "Politiek en Cultuur" van December 1938) heeft het Centrale Bureau voor de Statistiek thans een onderzoek het licht doen zien naar het aandeel van de i n d i re ct e b el a s t i n g e n en de I a n d b o u w-c r i s i s h e f f i n g e n in de uitgaven van dezelfde 598 gezinnen. We zullen enkele van deze gegevens in het volgende artikel nagaan en kort bespreken. Indien we de statistische "Jaarcijfers voor Nederland" inkijken, vinden we daarin de totale cijfers voor de inkomstenbelastingen; daaruit is wel de druk van de verschillende directe belastingen op de i n k o m e n skI a ss e n na te gaan, maar niet de druk van de indirecte belastingen. Nu is het wel zonder verdere berekeningen duidelijk, dat de indirecte belastingen - die voor een belangrijk deel belastingen zijn op de noodzakelijke voedingsmiddelen, verder de invoerrechten, etc. - het zwaarste drukken op de lagere inkomens. Nemen we als voorbeeld een indirecte belasting op het b r o o d . Een gezin met 900 gulden inkomen en 4 kinderen zal ongeveer even veel - of meer - brood gebruiken dan een gezin met 9.000 of 90.000 gulden inkomen en 4 kinderen. Al deze drie gezinnen zullen evenveel betalen aan indirecte belasting op het brood. Dit gelijke bedrag zal echter veel zwaarder worden gevoeld bij een inkomen van 900 gulden, dan bij de andere inkomens van 9 en 90 duizend gulden. Dergelijke algemene redeneringen kunnen slechts de algemene richting aangeven, doch de precieze cijfers waren tot nu toe niet bekend. Deze precieze cijfers - die thans gepubliceerd zijn in de bovengenoemde uitgave - zijn eenvoudig ontstellend. Nemen we eerst de druk van de echte i n d i r e c t e b e I a s t i n g e n. 1nkomensklasse Totaal in procenten van de indirecte

belasting per jaarInkomen.

I

I

minder dan

11. 14.00

5.40

11. 14.00· 11. 18.00., 11. 23.00. 11. 3.000. 11. 4.000. 11. 6.000 11. 18.00 11. 23.00 fl. 3.000 11. 4.000 11. 6.000 en meer

5.01

4.70

I

4.44

3.86

3.69

2.86

De indirecte belastingen drukken dus op de kleine inkomens 2 maal zo zwaar als op de grotere inkomens. En dan zijn de grotere inkomens van het onderzochte materiaal nog slechts hoogstens 20.000 gulden {een ingenieur in Eindhoven)! De druk van de indirecte belastingen op de allergrootste inkomens - tussen de 20.000 en de millioen{en) is nog veel geringer, dan de 2.86 % uit het bovenstaande staatje. Sedert enkele jaren zijn deze indirecte belastingen met een nieuwe soort vermeerderd, de I a n d b o u w-c r i si s h e f f i n g e n. Deze

276

W. J. DE GROOT

DE VERDELING VAN DE BELASTINGDRUK

nemen eveneens een belangrijke plaats in de uitgaven van de gezinnen met kleine inkomens in. Dit kan blijken uit de volgende staat: Inkomensklasse

Totaal In procenten

van de crisishelling

mlnder dan 111. 1.400-~11. 1.800-111. 2.300- 11. 3.000-111. 4.000- 11. 6.000 11. 1 .400 11. 1 8.00 11. 2.300 11. 3.000 11. 4.000 11. 6.000 en meer

I

3.59

per jaarinkomen.

3.41 1 3.58

I

3.05

2.30

1

1.84

1.20

De verhoudingscijfers van deze landbouw-crisisheffingen zijn voor de lage inkomens nog ongunstiger, dan die van de indirecte belasting. Bij de indirecte belastingen was de druk op de lagere inkomens 2 maal zo hoog, hier is zij ruim 3 maal zo hoog. In de verschillende burgerlijke kranten, in de publicaties van de conservatieve en reactionaire "geleerden" wordt er steeds met nadruk op gewezen, dat ons belastingstelsel toch zo goed is, gezien de p r o g r e s s i e in de belastingpercentages; d.w.z. gezien het feit, dat de hogere inkomens meer procenten i n k o m s t e n-belasting moeten betalen dan de lagere inkomens. Inderdaad is dit zo. De d1recte belastingen stijgen bij het materiaal van deze statistiek van 1%% bij de lage inkomensgroepen tot 13%% bij de hoge inkomensgroepen. Maar indien we de tot a I e s o m va n d e b el a s t i n g e n bezien, die van de directe + de indirecte belastingen, zien deze percentages er heel anders uit. Inkomensklasse

Totaal Indirecte belastlng + landbouw(In crisisheffingen

minder dan

11. 1.400

11. 1.400-111. 1.800 - 11.2.300- 11. 3.00011. 1.800 11. 2.300 11. 3.000 11. 4.000

8.99

11. 4.00011. 6.000

11. 6.000 en meer

8.42

8.27

7.49

6.16

5.52

4.06

2.45

3.44

4.42

6.70

9.37

13.52

10.87

11.71

11.91

12.86

14.89

17.58

procer1ten)

Totaal directe belastingen in pCt.

1.49

Totaal gezamenlijke belastingen In pro-

10.48

I

centen.

Hieruit blijkt, dat tot een inkomen van 4000 gulden, de percentages van de totale belastingen tussen de 10% en 12%% schommelen, dus ook de lagere inkomens betalen ruim één tiende deel aan belastingen. Bij de hogere inkomens worden deze percentages wel hoger, maar in een betrekkelijk gering progressieve mate. Terwijl men het vaak doet voorkomen, alsof de hogere inkomens relatief bijna 10 maal zoveel belasting betalen, door slechts uit te gaan van de d i re ct e b e I a s ti n g e n, blijkt het, dat door de invloed van de i n d i r e c t e b e I a st i n g e n de t o t a I e b e I a s t i n g van de hogere inkomens (boven de 4000 gulden) in werkelijkheid veel minder progressief is. Nemen we de groepen tot 4000 gulden en boven 4000 gulden inkomen, dan betalen de laatsten gemiddeld slechts 1% maal het percentage van de lagere inkomens aan be277


W. J. DE GROOT

lasting. Het blijkt dus, dat d e i n d i re ct e beIast i n gen de progressie van de directe belastingen weer voor een zeer groot de eI ongedaan maken! Het is ook tekenend, dat in de crisistijd, speciaal de indirecte belastingen weer verhoogd zijn geworden - als invoerrechten, accijnzen, crisislandbouwheffingen. Dat wil dus zeggen, dat de lasten van de crisis in sterkere mate worden geschoven op de kleinere inkomens. En wel in zo'n sterke mate, dat de typische crisis-belastingen, zoals de landbouw-crisisheffing, in veel sterkere mate op de lagere inkomens drukt, dan de andere indirecte belastingen. We verwijzen naar de beide bovenstaande staten, waaruit duidelijk valt af te lezen, dat d e gewone indirecte beI a st in gen twee ma a I, doch de crisisheffingen drie maal zo zwaar drukken op de kleinere inkomens! We zullen thans de verdeling van de verschillende uitgaven weergeven in verband met de verdeling van de indirecte belasting over deze groepen. De genoemde statistische uitgave geeft hierover uitvoerige gegevens; we nemen echter slechts de cijfers over, die in de beeldstatistiek de groep van inkomens beneden 1400 gulden weergeven. Daarin worden onderscheiden de uitgaven voor zes groepen:

T ctale uitgaven

Daarvan aan indirecte belasting en crisis· heffingen

voeding . huishuur. bewoning kleding en schoeisel diversen. . . . directe belasting.

11.492... 170... 127.-87... 232.16.-

11. 70... 143.3.9.-

Totaal

11.1096.-

..

99.-

Bij korte beschouwing valt hier reeds op: 1) de indirecte belastingdruk is f 99; 2) de directe belastingdruk is f 16. Hieruit volgt, dat de indirecte belastingen in deze inkomensgroep ruim 6 maal zo hoog zijn, als de directe belastingen! 3) de indirecte belastingen zijn het hoogst bij de groep voor de voeding, niet alleen in totaal, maar ook verhoudingsgewijs. We kunnen deze hoge druk van de i n d i re ct e beIast i n gen o p d e v o e d i n g nog weer demonstreren aan de staat, die hierover in de genoemde statistische uitgave voorkomt: Inkomensklasse Totale heffing op in provoeding centen van inkomen

278

minder dan

fl. 1.400

6.41

!1. 1.400-1 11. 1.800-,ll. 2.300-,11. 3:00011. 1.800 ' 11. 2.300 11. 3.000 11. 4.000

5.84

1 5.73

I

504 1 3.90

11. 4.000-,11. 6.000 fl. 6.000 en meer

3.28 1 2.21

W. J. DE GROOT


Relatief wordt dus de uitgave voor het voedsel in de lagere inkomensklassen bijna drie maal zo hoog belast, als in de hogere inkomensklassen. Zonder de cijfers verder precies te noemen, nemen we uit de statistische gegevens over, dat al naar de groepen 14-17 % van de totale uitgaven voor voedsel weggaan aan indirecte belastingen en crisisheffingen. De voedingsmiddeI en zijn dus met 1h tot 1/6 va n de k Ie i n ha n de Is prijs beIast ! Het is bovendien bij het onderzoek gebleken, dat de totale belastingdruk bij de grote gezinnen gemiddeld geringer is, dan die voor de kleine gezinnen. Behalve juist weer in de laagste inkomensklasse! Daar is de belastingpost voor grote gezinnen relatief groter. Het is duidelijk, waarom dat zo is. Bij de kleinere inkomens gaat een zeer groot deel van het inkomen weg aan voedsel (zie staat IV). Hoe groter de familie, hoe meer juist deze post zal stijgen. En deze post is (zie staat IV) relatief het zwaarste belast met de indirecte belasting en met de crisisheffingen. De statistiek geeft als cijfers, dat de grote gezinnen 1.6 tot 2.3 maal zoveel op hun uitgaven voor voeding in de belastingen en heffingen moeten bijdragen, als de kleine gezinnen van dezelfde inkomensgroep.l) Gezien deze verhoudingen van de directe en de indirecte belastingen is het dan ook geen wonder, dat de verschillende indirecte belastingen een veel grotere opbrengst geven, dan de. directe belastingen. In 1937 waren de verhoudingen (volgens de "Jaarcijfers voor Nederland") voor de Rijksbelastingen: totaal opbrengst van de Rijksbelastingen totaal opbrengst van de belasting naar de verteringen . totaal van de rest der Rijksbelastingen

f 501.725.000 " 394.554.000 107.171.000

D e o p b r e n g s t v a n d e i n d i r e c t e R ij k s b e I a s t i ng e n i s d u s 3% m a a I z o g r o o t, a I s d e o p b r e n g s t va n d e d i re ct e R ij k s b e I a st i n g e n. Nu drukken natuurlijk niet alle indirecte belastingen op de kleinere inkomens; er zijn enkele, die hoofdzakelijk op de grotere inkomens drukken, zoals de belasting op motorrijtuigen. Maar ook hieronder worden nog weer de bedrijfsauto's gevangen van vele kleine transport- en dergelijke bedrijven. De meeste indirecte belastingen, en zeker de landbouwcrisisheffingen, worden echter vrijwel pondsponds-gewijs naar het verbruik over de gehele bevolking verdeeld, zonder rekening te houden me de hoogte van het inkomen. Het is dan ook geen wonder, dat bij de berekening van de totale belastingdruk per hoofd van de bevolking de lagere inkomensklassen I) Hier ligt een mooi werk voor de Katholieke ministers en kamerleden I Indien zij werkelijk hun grote gezinnen willen helpen, behoeven ze slechts te helpen om de indirecte belastingen en heffingen te verminderen en de directe belastingen meer progressief te maken. De socialistische en communistische fracties zullen hen daarbij wel steunen !

279

W. J. DE GROOT


veel minder verschillen van de hogere inkomensklassen, dan men: vaak voorgeeft. Uit de staat IV volgt, dat de totale belastingsom per gezin met inkomen beneden 1400 gulden gelijk is aan 115 gulden. Indien we een gezin gemiddeld rekenen op 4 personen, 1) betekent dit per hoofd een belasting van ongeveer 29 gulden. De totale opbrengst van de belasting per hoofd van de gemiddelde bevolking van Nederland is ongeveer 92 gulden, of drie maal zo veel. Zelfs in de gezinnen met de kleinste inkomens betaalt men dus verhoudingsgewijs nog het derde deel van de gemiddelde belasting; per hoofd, terwijl het inkomen een veel kleiner onderdeel van het gemiddelde is. 1 ) Als vergelijking dient, dat in deze inkomensklasse het gemiddelde aantal verbruikseenheden 3.36 is.

280

buitenlands overzicht DE LEVENSRUIMTE DER BALKAN-VOLKEN Mr. A. JACCBS Op de inbraken in de levensruimten der volken van China, Abessinië, Spanje, Oostenrijk en Tsjechoslowakije is thans de inbraak in de bescheiden Lebensraum der Albanezen gevolgd. De Balkan, eens de onrusthaard, later bijkans de vreedzaamste plek van Europa, is weer onrusthaard geworden. Laat ons dus de Balkan bekijken, d.w.z. de levensruimte van de volken, die er wonen, hun economie, hun politiek. Eén opmerking ga vooraf. Het woord "levensruimte" wordt hier in een ietwat andere betekenis gebruikt dan het geval is, wanneer Hitier en zijn imitator Mussolini, benevens de Japanse generalen en admiralen, het over hun "Lebensraum" hebben. Wij moeten hier, om misverstand te vermijden, even een precies onderscheid maken. Als Hitier en Mussolini en die Japanners over hun "Lebensraum" spreken, dan bedoelen zij niet Duitsland, Italië en Japan, maar de ruimte, waarin àndere volken leven, en die zij willen inpikken. Wij gebruiken hier echter het woord in zijn eenvoudige eerlijke betekenis: de levensruimte van een volk, is de ruimte, waarin dat volk leeft. De levensruimte der Balkan-volken - en daartoe rekent men in politieke zin, al is daar aardrijkskundig gesproken wel wat op af te dingen: Roemenen, Joegoslaven, Bulgaren, Albanezen, Grieken en Turken - omvat het Balkanschiereiland, d.w.z. de Oostelijke van Europa's drie "uitlopers" naar de Middellandse Zee, benevens (politiek dan) een brok van Midden-Europa, plus het grootste, buiten Europa gelegen deel van Turkije, dat vroeger meestal met de naam Klein-Azië en tegenwoordig met de naam Anatolië wordt aangeduid. DE BRUG NAAR AZIE. Ook als men dat Aziatische gebied buiten beschouwing laat, is de Balkan, (die zijn naam aan een gebergte in Bulgarije ontleent) de grootste en volkrijkste van de drie "uitlopers". Een klein tuiltje statistiek: het Iberische schiereiland (Spanje en Portugal) is ruim 17 maal zo groot als Nederland en heeft ruim 31 millioen inwoners (53 personen per K.M.2); het Apenijnsche schiereiland (Italië) is ruim 9 maal zo groot als Nederland en heeft 44 millioen inwoners (142 per K.M. 2); de Balkan (het belendende stukje Midden-Europa inbegrepen) is bijna 25 maal zo groot als ons land en heeft ruim 51 millioen inwoners (62 per K.M. 2). Er zij tussen twee haakjes op gewezen, dat al deze landen in bevolkingsdichtheid niet bij Nederland kunnen halen: bij ons zitten 256 burgers, boeren en buitenlui op elke vierkante Kilometer tezaamgedrongen, of wij het prettig vinden of niet. 281

Mr. A. JACCBS

BUITENLANDS OVERZICHT

Het is niet de bedoeling hier uitvoerig de historie van de Balkan te gaan vertellen. Laat ons er mee volstaan te zeggen, dat die historie er een is van veel strijd. Strijd van de Balkanvolken onderling. Strijd ook van de Balkanvolken tezamen tegen overheersing en tegen de pogingen, herhaaldelijk door grote mogendheden aangewend om den Balkan - brug naar Azië en Europa en belangrijke etappe op de grote handelswegen naar het Oosten - tot hun invloedssfeer te maken. Turkije, d.w.z. het oude Osmaanse Rijk, heeft dit geprobeerd bij zijn opmars naar het Westen; eeuwenlang onderdrukten Turkse Pasja's en bey's de kleine Slavische en mengvolken (Grieken, Romeinen, Albanezen), tot Turkije, door nederlagen gelouterd en wijs geworden, een gelijke onder gelijken werd en een vriend zonder verdere pretenties. Het tsaristische Rusland en de Oostenrijks-Hongaarse dubbel-monarchie hebben gekuipt en gevochten om de Balkan onder de duim te krijgen. Het tsaristische Rusland en de dubbelmonarchie zijn dood; zij hebben den Balkan slechts broksgewijs en af en toe kunnen beïnvloeden, en de geschiedenis heeft met hen afgerekend. De roofdieren, die thar.s, op dit ruige levenskrachtige deel van Europa azen, dragen andere namen. Hoeveel succes kunnen Duitsland en Italië hebben, wanneer zij ingaan tegen de leuze, die sedert den wereldoorlog met steeds meer nadruk geklonken heeft, de leuze: De Balkan voor de Balkanvolken? Hoe groot is het gevaar, dat nieuwe inbraken in diezelfde levensruimte slagen, zoals de inbraak in Albanië slaagde? Laat ons, alvorens daaromtrent vermoedens en verlangens te uiten, eerst ko;telings de economische en politieke toestand der betrokken landen afzonderlijk bezien.

-,.r

. ROEMENIE-

R o e m e n i ë. Het (in Europa) grootste, volkrijkste en dichtst-bevolkte Balkanland. Bijna negen maal zo groot als Nederland en met bijna 20 millioen inwoners (67 per K.M. 2). Een landbouwland (vier 282

Mr. A. JACOBS


van de vijf Roemenen werken in kleine bedrijfjes op de akker), met daarnaast als groot product de petroleum, benevens wat ertsen. De uitvoer - behalve olie vooral graan, hout, mRis en vee - richt zich vooral op Duitsland, Engeland en Italië. De bevolking voor 75 % zuiver Roemeens, met daartussendoor levend, zonder dat steeds scherpe grenzen kunnen worden getrokken, vele Hongaren, Joden, Duitsers, Oekraïners, Russen, Bulgaren enz. Binnenlandse politiek: een naar het fascisme zwemende dictatuur des konings, met een nationale eenheidspartij (andere mogen niet bestaan), maar niettemin mogelijkheden voor burgerlijke opposanten om hun stem te laten horen. Scherp optreden tegen het communisme (dat veel "geheimen" aanhang heeft, o.a. onder de studenten), maar eveneens scherp optreden tegen de Roemeense Hitler-agentuur, de IJzeren Garde. Zeer sterke persoonlijke factoren in de politiek, gepaard gaande met veel corruptie. Buitenlandse politiek: vrees van de reaktionaire regering en haar aanhangers voor de invloed van de Sowjet-Unie, maar op het ogenblik een vrij redelijke verhouding; verzet tegen de grensherzieningswensen van Hongarije en Bulgarije, die door Duitsland en Italië worden aangemoedigd. Sterke economische druk van Duitsland, waaraan men moeilijk weerstand biedt, maar het niettemin probeert door heul te zoeken bij Engeland (het hof is sterk Engels-georiënteerd) en door de banden met Polen enerzijds, met de andere Balkan-staten anderzijds nauwer aan te halen. J o e g o s I a v i ë : Ruim zeven maal zo groot als Nederland, met 15.5 millioen inwoners (62 per K.M. 2). Ook alweer: een lanndbouwland, maar een bodem vol ertsen, steenen bruinkool. Tot de grote uitvoerproducten behoort koper, maar de voornaamste zijn hout, vee en vlees (varkens), benevens fruit (de vermaarde pruimen). En waar gaat dat in hoofdzaak heen? Naar de belendende twee grote staten Duitsland en Italië. De bevolking voor 86% Joegoslavisch, d.w.z. Servisch, Kroatisch, Sloveens of Macedonisch, met Hongaren, Duitsers en Albanezen aan de Noord- en Westranden. Binnenlandse politiek: een half-fascisme, dat vaak concessies moet doen aan een democratisch, vrijheidlievend volkskarakter. Scherp optreden tegen het communisme, dat ook hier weer veel "geheimen" aanhang heeft, o.a. onder de studenten. Een parlementair stelsel zonder geheim kiesrecht en dat dus ten nadele van de democratische partijen werkt. Een tegenwicht hiertegen vormt evenwel het sterke oppositie-blok in Kroatië, waarmee terwijl dit geschreven wordt juist onderhandelingen worden gevoerd over een reorganisatie van de si:aat, waarbij de Kroaten autonomie zouden krijgen. Buitenlandse politiek: Een zoetsappige, uit beduchtheid, doch niet uit liefde geboren houding tegenover de grote buren Duitsiand en Italië. Onder het volk sterke sympathieën voor Frankrijk en de Sowjet-Unie. Aan het hof familie-voorkeur voor Engeland en een dodelijke haat tegen het bolsjewisme; Joegoslavië is het enige Balkanland, dat geen betrekkingen met Moskou onderhoudt. Alles bijeen: een koorddansend land, dat de ene hachelijke stap na de andere zet 283

Mr. A. JACCBS

BUITENLANDS OVERZICHT"

en dat zijn betrekkelijke veiligheid alleen ontleent aan de concurrentie tussen Duitsland en Italië, die elkaar juist in die hoelc: raken en die elkander de hegemonie in Joegoslavië niet gunnen. B u I g a rij e : Driemaal zo groot als Nederland, met 6.4 millioen inwoners (62 per K.M. 2). Het verhaal wordt eentonig: een landbouwland met een beetje ertsen en kolen. Een land, dat de wereld graan, eieren en tabak te bieden heeft, plus één luxe-artikel, rozen-essence, die naar Frankrijk gaat voor de parfumpjes. De rest gaat goeddeels naar Duitsland, Engeland, Italië en Zwitserland. Van de bevolking is 84 % Bulgaars en 11 % Turks; al met al een zeer stoer en wakker boerenras. Wij zijn hier in het land van Dimitrof. Binnenlandse politiek: een parlement met oppositie compleet, maar zonder dat er sprake is van een eerlijke democratie. Zwakke actie tegen het nationaal-socialisme, scherp optreden tegen het communisme, dat een buitengewoon sterken aanhang heeft (sedert 1918 al) onder de boeren. Buitenlandse politiek: Twee stromingen; de ene wil met Duits-Italiaanse steun Griekenland en Roemenië te lijf om te heroveren wat in 1913 en 1919 verloren ging, en hoopt dan ook winst te behalen bij een nieuwe oorlog; de andere streeft naar een accoord met de naburen en ziet alleen heil in een sterk blok der Balkanstaten, waarbij de rechten van alle nationaliteiten deugdelijk worden gewaarborgd. Het hof is vermaagschapt met het Italiaanse, hetgeen uiteraard niet zonder betekenis is. Turkije: Ruim 22 maal zo groot als Nederland, met 17 millioen inwoners (22 per K.M.2); het Europese deel is bijna zo groot als ons land en heeft 1.4 millioen inwoners (60 per K.M. 2, doordat in dit deel de wereldstad Istanboel ligt, het oude Constantinopel). Alweer: een landbouwstaat, met wat ertsen en steenkool en een begin van industrie, met Russische hulp ontstaan. Uitgevoerd worden: tabak, katoen, druiven, noten, vijgen; vooral naar Duitsland, Amerika en Italië. De bevolking voor 87 % Turks; verder vooral veel Koerden, in het Oosten des lands. Binnenlandse politiek: feitelijke dictatuur van één partij, de door Moestafa Kemal gestichte Volkspartij. Het bijzondere in deze dictatoriale partij is haar onloochenbare vooruitstrevendheid. Zij duldt daarbij echter geen enkele "concurrentie" naast zich. Buitenlandse politiek: Sedert de Russische revolutie Turkije hielp, zichzelf te worden, een bijkans traditionele vriendschap met de Sowjet-Unie, die een tijd geleden wat leek in te zinken, maar het laatste jaar weer stevig bekrachtigd is. Vriendschap met Engeland en Griekenland, wantrouwen tegenover Italië, dat al herhaaldelijk een begerig oog heeft geslagen op een brok Anatolië. Een soort arbiter-positie op de Balkan, waar Turkije de idee "de Balkan voor de Balkanvolken" poogt te bevorderen door bruggen te slaan tussen Bulgarije en zijn naburen. Grieken I a n d : Bijna vier maal zo groot als Nederland, met 7 millioen inwoners {54 per K.M. 2), voor 93% Grieken; daarnevens vooral Turken en Macedoniërs. Niet zó overwegend boerenland als

284

M. A. JACOBS.


de andere Balkanstaten. Sterk ontwikkelde scheepvaart, met vooral veel kleine vrachtboten in de wilde vaart; een flinke textiel-industrie met ook politiek goed geschoolde arbeiders; en wat mijnbouw. Maar de export is alweer agrarisch: tabak, graan en mais, krenten, vijgen, olijven en olijfolie. De afzetgebieden liggen door 's lands ligling en de aard der producten verder uiteen dan bij de andere Balkanstaten; het zijn vooral Engeland, Duitsland, de Ver. Staten, Roemenië en Argentinië. Binnenlandse politiek: Evenals in Roemenië een naar fascisme riekende koninklijke dictatuur, met generaal Metaxas als de harde sterke man, die bijzonder ongenadig te keer gaat tegen al wat naar communisme zweemt. Telkens weer vrijheids-adies - allicht, bij een zo vrijheidlievend volk! - die tot dusver nog konden worden bedwongen. Buitenlandse politiek: gebalanceer als in Joegoslavië, maar hier tussen Italië, dat men vreest, en Engeland, waarvan eventueel redding moet komen. Nauwe vriendschap met Turkije; ten bewijze, dat het begrip "erfvijand" nonsens kan zijn. Over A I b a n i ë, dat thans een deel van het Italiaanse Rijk geworden is, slechts een enkel woord. Het land is bijna zo groot als Nederland en telt 1.1 millioen inwoners, weinig cultureel-ontwikkeld, maar uitzonderlijk vrijheidlievend. Een boerenvolk, dat zich in een ruig bergland een karig bestaan schept, met landbouw en kleinvee-teelt. De binnenlandse politiek was er goeddeels een van stam-veten. Buitenlandse politiek: Koning Zog was een vazal van Italië en daarom niet bemind bij zijn onderdanen; maar hij was nog niet vazal genoeg en werd met behulp van een aantal landverraderlijke notabelen verdreven. Voor buitenlandse politiek zie verder (voorlopig) naar Rome. SAMENVATTING. Beschouwen wij nu de Balkan in zijn geheel, dan zien wij in al die landen, naast de onderlinge verschillen, ook veel gemeenschappelijks: het zijn in hoofdzaak agrarische landen, met een begin van mijnbouw en nijverheid; er zijn overal sterke democratische lendenzen, die echter, vaak met geweld, worden onderdrukt; er zijn tegenstellingen tussen de nationaliteiten, maar die kunnen - men heeft het aan Turken en Grieken gezien - met enig verstandig beleid wel worden overbrugd; er zijn nauwe handelsbetrekkingen met Duitsland en Italië, hetgeen door ligging en voortbrengselen van het Balkan-schiereiland geredelijk wordt verklaard; en er zijn, naast de sterke democratische elementen, ook vrijwel overal invloedrijke fascistische of half-fascistische groepen; die bereid zijn hun landen politiek en economisch te onderwerpen aan de staten van de as. Tot dusver heeft het gevoel van saamhorigheid der Balkanvolken tegen de gevaren naar buiten de doorslag gegeven. Het is tot uiting gekomen in de Balkan-entente van 1934, aanvankelijk vooral gericht tegen de revisie-wensen van Bulgarije, maar meer en meer geworden tot een bolwerk tegen inmenging van de buitenwereld. De bereidheid van Griekenland en Roemenië (landen die onderscheiden285

M. A. JACOBS.


lijk door Italië en Duitsland worden bedreigd) om steun-garanties te aanvaarden van Engeland en Frankrijk, een bereidheid die door de bevolkingen van die landen met meer geestdrift is begroet dan door hun regeringen aan de dag was gelegd, betekent een versterking van dat bolwerk. Een nog veel grotere versterking zou zijn: een regeling met Bulgarije, waardoor dat land ook in de Balkan-entente kan komen en niet langer door Berlijn en Rome als een lont kan worden gebruikt, die Oost-Europa in brand kan zetten. Het allerbest voor de vrede zou het echter zijn, als de Balkan-volken weer de volle vrijheid bezaten om zich politiek te uiten. De halffascistische dictaturen, die tegen landverraderlijke elementen niet of te tam optreden, zijn voor vrede en vrijheid gelijkelijk een gevaar. Men heeft dat in Albanië gezien. Als er in de andere Balkanlanden geen forse zwenking in democratische zin wordt volbracht, zal het gevaar blijven bestaan, dat zich ook elders iets dergelijks afspeelt. Het buitenland kan waarborgen aanbieden tegen rechtstreekse agressie. Maar alleen· de volken zelf kunnen er voor zorgen, dat hun land niet van binnen uit, door fascisme en, landverraad wordt veroverd. Wil de Balkan vrije levensruimte voor de Balkanvolken blijven, dan dienen die volken zelf democratische orde op hun zaken ie stellen.

DISSONANT JAAP VAN Dromerig ligt de nette straat, de stille. Er is wat bleke voorjaarszonneschijn, Een hyacint bloeit in het raamkozijn, De dichter neuriet zacht. Lente-idylle. Maar dan. Een schaamle zwerver jaagt met schrille Stem door de straat zijn weemoedsvol refrein, De waarheid grijnst achter de schone schijn En doet een snaar vol mededogen trillen. Mevrouwtje leest, gesticht, wat in de Bijbel, Mijnheer zit weggedoken in z'n krant En moppert, nauw verstaanbaar: "Wat een heibel". Mevrouw kijkt over haar lorgnet, gegriefd, En prevelt iets van "gore dissonant", Dan gaat zij verder en leest: "God is liefd'." APRIL 1939 286

IJ PEREN

HE IN E, DE TIJDGENOOT THEUN DE VRIES

111.

Ve

r sc

he

u r

dhe id

en e in

de

1 De laatste tien jaren van Heine's leven behoren niet tot de moedigste en gelukkigste. Heine begreep heel goed, dat de jonge, opkomende generatie, waarvan Marx en Engels aan de spits stonden, en waaromheen zich een hele schaar van jonge politici en ook van literaire talenten schaarde (zoals een Freiligrath, een Georg Weerth, een Herwegh) het niet bij fulmineren en hekelen alleen zou laten; dat zij aan hun critiek ook de opbouwende daad wilden verbinden, dat zij streefden naar de tastbare en directe verwerkelijking van een nieuwe orde in de realiteit. En naast hen voelde Heine zich reeds vermoeid en oud, behorend tot een voorgaand geslacht, dat tussen de denkers en de daders schommelde en nooit tot een levenskeuze zou kunnen komen. - Dit, en het feit van de langzaam zich aankondigende ziekte, die Heine zou slopen, stemden hem na de eerste gloed en moed, die de kennismaking met het communisme in hem gewekt hadden, zwaarmoedig. Het dreef hem terug in zichzelf, het deed hem meer en meer elke verbinding met het socialisme ontlopen, en heil zoeken in vage godsdienstige bespiegelingen. Zó verloopt de periode van Heine's gevoelscommunisme in lusteloosheid en doelloosheid, omdat de dichter zichzelf niet had kunnen overwinnen en de zaak van het proletariaat tot de zijne durven maken. Maar ook dit beduidt weer niet, dat Heine nu voorgoed met het communisme heeft afgedaan. De gedachte er aan blijft hem vervolgen en vervullen; en 10 jaar later, in zijn sterfjaar, als hij een voorrede schrijft bij de Franse vertaling van zijn in 1854 ontstane boek "Lutezia", dat men als een voortzetting van de "Franse toestanden" kan beschouwen, horen wij de stem van een twijfelaar, die de waarheid heeft gezien en haar niet w i I d e en d u r f d e verstaan, de stem van iemand, die tot zijn dood toe geslingerd wordt tussen twee gedachten. Dit fragment is te kenmerkend voor Heine's gehele houding tegenover het sociale vraagstuk, om het hier niet volledig fe laten volgen: "Slechts met afschuw en huivering denk ik aan de tijd, waarin deze sombere beeldenstormers tot de heerschappij zullen geraken; met hun eeltige knuisten zullen ze meedogenloos de marmeren kunstwerken vernielen, die mij zo na aan het hart liggen; ze zullen al het fantastische en speelse in de kunst vernietigen, dat de dichter zozeer beminde; ze zullen mijn lauwerpriëel omhakken en er aardappelen poten; de lelie's, die niet sponnen en niet werkten en toch zo schitterend gekleed waren als koning Salomo in al zijn heerlijkheid, zullen ze uit de 287

l"HEUN DE VRIES

HEINE, DE TIJDGENOOT

bodem der maatschappij wegrukken, tenzij ze van plan zijn, het spinrokken ter hand te nemen; de rozen, de bruiden der nachtegalen, die geen arbeid kennen, zullen eenzelfde lot ondergaan; de nachtegalen, deze nutteloze zangers, ze zullen verjaagd worden, en ach! mijn "Boek der liederen" zal den kruideniers slechts te pas komen, om er zakjes van te plakken, waarin zij de koffie en de tabak zullen schudden voor de oude wijven der toekomst. Ach! ik zie dit alles eenmaal gebeuren, en ik word gegrepen door een onuitsprekelijke droefenis, als ik aan de ondergang denk, waarmee het zegevierende proletariaat mijn verzen bedreigt, die met heel deze oude romantische wereld ten onder zullen gaan. En toch, ik beken het vrijmoedig, oefent dit communisme, dat de vijand is van al mijn neigingen en belangen, een tovermacht op mijn ziel uit, waartegen ik me niet kan verzetten; twee stemmen verheffen zich in mijn binnenste te zijnen gunste, twee stemmen, die zich niet willen laten kalmeren en die in de grond van de zaak misschien verzoekingen des duivels zijn -maar hoe dit dan ook mag zijn, ik word er door beheerst, en geen toverformule kan ze bedwingen. Want de eerste stem is de stem der logica. De duivel is een logisch denker, zegt Dante. Een verschrikkelijke sluit-redenering houdt mij omstrikt en als ik de stelling niet kan weerleggen, dat alle mensen het recht hebben, om te eten, dan moet ik mij ook aan de consequenties daarvan onderwerpen. Terwijl ik daaraan denk, loop ik het gevaar, mijn verstand te verliezen; ik verbeeld mij, alle duivels der waarheid triomfantelijk rondom mij te zien dansen, en ten slotte bemachtigt zich een grootse wanhoop van mijn hart; en ik schreeuw: Ze is reeds lang geoordeeld, gevonnist, deze oude samenleving. Haar geschiede volgens recht en wet! Moge ze verwoest worden, deze oude wereld, waar de onschuld krepeerde, de zelfzucht woekerde, waar de mens door de mens aan de honger werd prijsgegeven! Mogen zij van fundament tot dak verwoest worden, deze gepleisterde grafsteden, waarin de leugen en de ongerechtigheid woonden. En gezegend zij de kruidenier, die uit mijn verzen zakjes zal draaien, om er de koffie en de tabak in af te wegen voor de arme, oude wijven, die zich in de wereld van thans met haar onbillijkheden misschien dergelijke veraangenamingen moesten ontzeggen vivat justitia, pereat mundus! 1) De tweede van de gebiedende stemmen, die mij beheksen, is nog machtiger en demonischer dan de eerste, want het is de stem van de haat, de haat, die ik koester jegens een partij, wier vreselijkste tegenstandster het communisme is en die om deze reden ons beider vijandin is. Is spreek nu van éfe partij van de zogenaamde vertegenwoordigers van de Duitse natie, van die verraderlijke patriotten, wier vaderlandsliefde slechts. 1)

288

De gerechtigheid leve, ook al moest de wereld ondergaan.


THEUN DE VRIES

bestaat uit een stompzinnige afkeer van vreemdelingen en nabuurvolken, die met name elke dag hun gal over Frankrijk uitspuwen. Ja, dit overblijfsel of dit nakroost van de Teutonen van 1815, die hun oude pakje van hyperduitse paljassen slechts iets gemoderniseerd hebben en hun oren een beetje hebben laten bijknippen - mijn hele leven lang heb ik ze verafschuwd en bestreden, en thans, nu het zwaard aan de hand van den stervende ontglijdt, voel ik mij getroost door de overtuiging, dat het communisme, dat zij het eerst tegenover zich zullen vinden, hun de genadestoot zal toebrengen; niet door een knotsslag, maar door een doodgewone trap zal de reus hen vernietigen als een reptiel. Dat zal zijn begin worden. Uit haat tegen de partijgangers van het nationalisme zou ik de communisten bijna kunnen liefhebben. Het zijn althans geen huichelaars, die het Christendom en de godsdienst slechts met de mond belijden; de communisten hebben weliswaar geen religie (niemand is volmaakt), de communisten zelf zijn atheïsten (hetgeen ongetwijfeld een grote zonde is), maar als hun voornaamste dogma belijden zij het meest absolute wereldburgerdom, een algemene liefde tot alle volken, een broederlijke gemeenschap van goederen tussen alle mensen, de vrije burgers van deze aardbol. Dit beginsel is ook eens gepredikt door het evangeli~ maar in werkelijkheid zijn de communisten veel beter Christenen dan de zogenaamde Duitse patriotten, deze bekrompen voorvechters van een eenzijdig nationalisme!" Thans, in het jaar 1939, zouden de communisten kunnen antwoorden: Wij dank~n U, dat ge ons hebt gezien, zoals wij er naar streven te zijn, Heinrich Heine. Gij hebt vele dingen doorzien en voorzien, die thans werkelijkheid worden; maar ge hebt één trek in het wezen van het communisme zeker geen recht laten wedervaren. Niet zij zijn het geweest, die Uw "marmeren schoonheden" hebben vernield en die uw "leliën en rozen" hebben uitgerukt. Integendeel .... de communisten hebben deze schoonheden gerèd; en wat meer zegt, zij ook zijn het, die Uw verzen hebben beschermd tegen de door U gehate "verraderlijke patriotten", die er niet eens "koffiezakjes van wilden draaien," maar ze volkomen wensten te vernietigen.

2 In de jaren, waarin Heine's verbindingen met Marx losser worden en zichzelf overleven, gaan er door Europa nieuwe revolutionaire bewegingen, niet alleen van het proletariaat - waarvan de oprichting van de "Communistenbond" door Marx, Engels, Schapper, Wolff e.a. tot de belangrijkste feiten behoort, - maar ook van de radicale bourgeoisie, die in de landen der reactie eindelijk naar liberale hervormingen haakte. Het zijn deze burgerlijk-democratische revoluties en revolutie-pogingen, die voorshands het meeste bereiken; in Frankrijk stortte de monarchie ineen, in Wenen en Berlijn wist de bour289

THEUN DE VRIES


geoisie een tijdelijke overmacht te verkrijgen, in Nederland kwamen de Liberalen met Thorbecke in de zadel en gaf de koning een grondwet. Kortom, het bewogen jaar 1848 gaf van begin tot einde aanleiding, om de vrienden van de vrijheid en de emancipatie der volkeren hoopvol te stemmen. Heine was nauwelijks hoopvol meer. Zijn belangstelling voor het bevrijdingsprobleem der mensheid was ineengeschrompeld. De onhoudbaarheid van het utopisch Saint-Simonisme en zijn angst voor het communisme stonden hem niet toe, geestdriftig te worden. Hij uit nog slechts een zwak beklag over de val van koning Louis Philippe in Frankrijk, van wien hij verwacht had, dat deze het "verlichte koningschap", waarvan Heine gedroomd had als de beste middenweg, in practijk zou brengen. Verslagenheid en onverschilligheid beide maken zich van hem meester; en als hij nog ergens iets voor voelt, dan is het voor de "eenvoudige waarheden van het Christendom". En ook die neiging tot het eenvoudige Christendom is weer tweeledig; eensdeels het gevolg van Heine's behoefte aan een steunpunt, dat niet schijnt te kunnen wankelen, aan de andere kant - wij lezen het in zijn hierboven aangehaalde beschouwing over het Christendom - als een gevolg van zijn verlangen, dat iedereen deel zal hebben aan de "suikererwten", aan de aardse gerech· tigheid. En diepzinnig worden voor hem de uitspraken van Jezus van Nazareth, die immers verklaarde, dat de "rijken van den arme nemen, ook wat hij niet heeft". Met de belangstelling in het sociale vervaagt ook Heine's inzicht in het politieke. De parlementen, die na 1848 in Duitsland in zwang komen, hoont hij als lichamen, die niets aan de oude stand van zaken kunnen veranderen; de scherpe, sarcastische Heine leeft in voile kracht op, als hij zijn bespotting van het Frankforter Parlement de wereld inslingert, om aan te tonen, dat de liberalen en democraten weliswaar een partij kunnen vormen, maar dat de conservatieve monarchistische nationalisten toch het heft in handen houden. In verschillende verzen hekelt hij deze nationalisten; het merkwaardige daarbij is, dat hij in hen juist datgene hekelt, wat van directe toepassing schijnt op de "rassenwaan", de bloed- en bodemverheerlijking en het mystische geloof in de Duitse meerderwaardigheid, die het nazisme ten toonspreidt Als een goed voorbeeld diene het vers .,De ezels ter stembus": Eens krijgt men ook van de vrijheid genoeg, En de republiek der dieren Verlangde, dat één despoot alleen Haar voortaan zou regeren. De dieren kwamen naar soorten bijeen, Stembriefjes werden geschreven; Partijzucht woedde vreselijk, lntrigues werden geweven. 290

1 f

~

THEUN DE VRIES


Het comité der ezels werd Geleid door Oud-Langoren; Met een kokarde van zwart-goud-rood Prijkten hun koppen van voren. 1) Er was nog een kleine paardenpartij, Maar die dorst zich niet laten horen; Ze was te bang voor het gebalk Der grimmige Oud-Langoren. Maar toen één de paardencandidatuur Ondersteunde, kwam een verbeten Oud-Langoor luidkeels tussenbei: "Dat moet men hoogverraad heten! Dat is hoogverraad! Er stroomt in jou Geen ezelsbloed verderrie! Je bent geen ezel, ik vrees haast nog: Jou wierp een Franse merrie. Je stamt van een Zebra misschien, jouw vel Is zo gestreept zebra-itisch; En ook het neusgeluid van je stem Klinkt faamlijk Egyptisch-Semitisch. En al was je geen vreemd'ling, dan ben je toch maar Een verstandsezel, arm aan gevoelen; Je begrijpt niet de diepten der ezelnatuur, Jou ontgaat haar mystieke bedoelen. Maar ik verzink met mijn ganse ziel In dat liefelijk gekwezel; Ik ben een ezel, tot in mijn staart Voelt elke haar zich ezel. Ik ben geen Romaan, ik ben geen Slaaf, Maar een ezel, bewust van zijn waarde, Zoals mijn vaad'ren. Zij leefden zo braaf, Zo zinrijk, vergroeid met hun aarde. Frivole fratsen, gemeen en laag, Werden door hen niet bedreven. Ze sjouwden fris-vroom-vrolijk-vrij Hun daag'lijkse last door het leven. Die vaadren stierven niet! In 't graf ligt slechts wat hen tijdelijk kleedde, Het sterfelijk hulsel. Uit hemelse sfeer Zien ze zielsvergenoegd naar beneden. 1)

Bespotting der monarchistische "Oud-Germanen".

291

THEUN DE VRIES


0 ezels, verheerlijkt in 't glorialichtl Op u zo willen wij lijken En nooit van de wegen onzer plicht Ook maar één vingerbreed wijken. 0 welk een zaligheid ezel te zijn! Natelg van zulke Langoren! Ik zou 't willen balken van ieder dak: Ik ben als ezel geboren! De grote ezel, die mij heeft verwekt, Hij was van Duitsen bloede; Duits was de ezelinnamelk Waarmee mij de moederborst voedde. Ik ben een ezel, en ik wil trouw Zoals mijn vaadren, de ouden, Mij aan het dierbaar ezelsdom En de ezelzeden houden. En als een goed ezel, raad ik U, Uw vorst moet van ezelsvel zijn; Wij stichten het grote Ezelrijk, Waar enkel de ezels in tel zijn. Wij alle zijn ezels! 1-A, 1-A! Wij zijn geen paardenknechten. Weg met de rossinantes! Hoera Voor den koning der ezels, de echte!" Zo sprak de patriot. In de zaal Juichten de ezels luidruchtig. Ze waren alle nationaal En hun hoeven trappelden duchtig. Ze tooiden het hoofd van den redenaar Met een krans van eikengeblaerte. Hij dankte woordeloos en begon Van vreugde te kwispelstaarten. Maar bij al de felheid en striemende hoon van zulke verzen vergeten wij één ding niet: dat Heine hier op zijn best is, en dat deze en dergelijke gedichten tot de uitzonderingen van zijn laatste levensjaren behoren. In zijn ruggemerg vrat de tering, in zijn hoofd spookte de teleurstelling; en wat er van zijn hand verscheen, werd meer en meer nu eens droevige, dan weer cynische klacht over de zinloosheid van het bestaan, wangeloof aan zijn eigen dichterlijke roeping, een algehele versombering naar lichaam en geest. Het zijn de jaren van de "Matrazen-gruft" - het "graf van het ziekbed" -, die 292


THEUN DE VRIES

Heine doorlijdt en waarin hij stukje voor stukje de wereld en haar problemen loslaat, waarin hij afscheid neemt van het bestaan. De illusie van een gelukkiger Duitsland uit hij af en toe nog vaag; het socialisme zegt hem niets meer; als in 1852 de neef van Napoleon, president Louis Bonaparte, zich meester maakt van de Franse troon, en het tweede Keizerrijk sticht, dan leeft er zelfs een zwakke voldoéning in Heine op. Zijn bewondering voor de Bonaparte's misleidt hem hier volkomen, en hij ziet niet meer met de adelaarsblik van voorheen, dat in dit Tweede Franse Keizerrijk een der oorzaken wordt geschapen van de verscherpte Frans-Duitse tegenstelling, zoals deze in de oorlog van 1870-'71 uitbarstte. Ziek en uitgeteerd, slechts bijgestaan door de trouwe Mathilde, die hij eens als een eenvoudig natuurkind tot zich had genomen, sterft hij jaar in jaar uit alle doden, die een ongeneeslijk-zieke maar sterven kan. Aangrijpend is dit gevecht om het leven, aangrijpend en huiveringwekkend bijna zijn zijn laatste dagen, waarin hij maar door blijft dichten, onder invloed van een meisje, dat door een vreemde liefde voor den dichter gedreven, zijn stervanshol weet te vinden, waarin hij dicht tot aan zijn verlossende dood: "Gestorven is hier in mijn borst Naar 's werelds ijdelheid de dorst, En even dood haast rust daarin De haat jegens 't slechte, zelfs de zin Voor eigen en voor and'rer nood En in mij leeft nog slechts de dood! 't Gordijn gaat dicht, 't .stuk is ten eind Terwijl een ieder geeuwend verdwijnt, Mijn brave Duitse toehoordersschaar, De lieden zijn niet dom voorwaar; Dat eet nog lekker voor de nacht En drinkt zijn glas, dat zingt en lacht Hij had gelijk, de ed'le heros Die sprak in het boek van wijlen Homeros: De kleinste levende burgermeneer In een achterafnest, is nog meer Dan ik, de Pelide, aan daden zo groot, 1) Maar nu een schim in het rijk van de dood."

3 Zo stierf, in 1856,Heine, de tijdgenoot. Tijdgenoot ook in het negatieve, zo goed als in zijn ondubbelzinnige stellingname tegenover de machten, die nog onze cultuur en onze toekomst bedreigen. Tijdgenoot ook in zijn gebrek aan handelen bij een terzelfdertijd volkomen begrijpen; tijdgenoot in zijn intellectuële en artistieke afzondering van de grote beweging der massa naar de horizon van haar vrijmaking. Pelide = bijnaam van den Grieksen held A c h i 11 e s, die in Homerus' .,Ilias" een beroemde dodenklacht slaakt.

1)

293

THEUN DE VRIES


Heine is geboren onder een ongelukkig gesternte; te vroeg voor 5ocialistisch strijder, had hij in zichzelf reeds het individualisme en de gevoelsengebondenheid der romantiek als remmend ervaren. Geen enkele trek in zijn verwikkeld en rijk karakter heeft hij gans en al tot ontplooiing kunnen brengen; of beter: het is hem niet mogen gelukken, een gelukkige samenvatting van de waardevolste en begaafdste trekken te vinden. En daarin is hij ook een tijdgenoot: het type van den bewusten, democratisch voelenden intellectueel, zoals we hem ook nu kennen, die niet de moed heeft, een levenskeuze te doen, wiens sympathieën en doorzicht hem naar de arbeiderklasse drijven en wiens gemakzucht hem weer terug doet krabbelen. Heine is een verbluffend "modern" mens, een der modernste van de gehele 19de eeuw, kenmerkend ook door de verscheurdheid,. die er in hem heerst en die hem belemmert, om gans en al aan één zaak te behoren; maar evenzeer van een prachtig temperament en een scherpzinnig verstand, dat in staat is tot het uitspreken van diepe ·waarheden en het doorzien van zijn tijd en haar problemen en daarmee van veel, wat zich in de toekomst als beslissend op zou dringen. Wij wagen het er op te zeggen, dat Heine in dit opzicht niet bij Marx ten achter stond, zij het ook, dat de laatste zich verreweg boven Heine verhief in een geniale onbevooroordeeldheid, die nooit Heine's deel zou kunnen zijn geworden, omdatHeineten slotte toch alles, wat hem in de wereld boeide of bezig hield, als een raskunstenaar op zichzelf betrok. Zo zien we Heine, op de drempel van een nieuwe tijd, bewust van de stromingen, die uit het verleden komen en door het heden naar de toekomst gaan; door gevoel en aanleg een individualist, maar door zijn verstand en zijn waarheidsliefde getrokken naar de menigte, wier lot hij beklaagde; beurtelings aangetrokken en afgestoten door het socialisme; maar zelfs bij zijn vlucht in de religie niet verlaten door de grootse grondtrek van zijn wisselend karakter: de honger naar gerechtigheid, die blééf, in welke onverwachte vormen de persoonlijkheid van dezen bijzonderen mens zich ook heeft gehuld.

294

VLAANDEREN JOHAN DAISNE De grootsteden hebben een seizoenvas( gelaat, een betonnen gelaat, met chroom gekroond, waar twaalf maanden de zon op schijnt, die oostrood in de toekomst staat. Zij overwonnen den grond, zij ankerden 't vaandel reeds, rijpen kunnen de zielen in hun warme hand. Daarrond liggen de kleine, de arme die volgen, de dorpen, gehuchten, ~e vlekken in 't brake land, in boamen en water, in graan en in wolken. Zij bezitten zich zelf nog niet, zij zijn nog niet vast, zij moeten met den mensch, nog den bodem maken. Schoon is hun taak, maar 't is een hard, een veelvergend gewas. Hun gelaat is nog 't losse van de rijke en naakte seizoenen, en daarin 't beeld, nog altijd herhaald, van de slagen en schulden eener wreede historie. De reiziger weet het, hij kent het lange verhaal dat men hier nog, in de winternachten, kan hooren, als de honden bevriezen, en 't water springt, en weer, in den wind, de woedende Spaansche paarden huilen. ts het een zwaard of een bijl die in de luiken wringt, en wie rukte aan de deur, een slaaf die wil schuilen? Des morgens, meewarig, heeft de sneeuw het wilde land overdekt, dag van rust en van klokken die luiden. Maar 's nachts vliegt een hut op de vlakte in brand, de sneeuw is weg, en 't is weer de onbarmhartige buiten, het bloote, grauwe, opengereten land, waarop, in de schaarsteenen die walmen, kinders en vrouwen kruipen, hongeren, sterven, om, de zweep op den kop, steenen te maken en huizen voor anderen te bouwen. De reiziger vlucht: wat een droefenis is dit land! Maar in zijn hart blijft met vreemde liefde geteekend het beeld van al die broeders, ginds geknoopt aan den band, van die boeren, die harde, en die kinders, die weeke. En hij keert in de lente .... Is een wonder geschied? 't Veld staat vol goud en bloemen drijven op 't water, meisjes, geelharige, zingen hun liefdelied, en de boeren studeeren, kunst droomt op hun gelaten. Zoo groeien de kleinen naar den toekomstigen dag, hard is hun taak, hun strijd tegen mensch en s~izoenen, maar hard is hun kop en oostrood wappert de vlag op hun toren, vlag van de zon en vlag van bloemen!

295

HET NEDERLANDSE MUZIEKLEVEN (SLOT)

A. LEUVENS Wiltem Pijper is vóór alles componist; het componistschap bepaalt zijn gehele wezen, en hij heeft dit steeds beschouwd als een roeping. Zijn enorme productiviteit, zowel op compositorisch gebied, alsook op paedagogisch en essayistisch terrein, moet gezien worden als een belijden van deze roeping. Kan het ons verwonderen dat in de huidige maatschappij, in Nederland bovendien, alleen deze roeping al voldoende is om de ene teleurstelling na de andere te beleven, om telkens weer zijn energie en streven te zien vastlopen in de gebruikelijke bekrompenheid, lauwheid, tegenwerking en warhoofderij? Pijper kan van teleurstellingen meespreken, meer dan de vele jongere componisten die van hem compositie-onderwijs kregen, want, hoe onbevredigend de situatie der moderne Nederlandse muziek nog steeds is, toch zijn er enkele verbeteringen te constateren, verbeteringen, die slechts verkregen werden door hardnekkige strijd. Pijper heeft in deze strijd een zeer belangrijk aandeel gehad, en daar hij in zijn vele artikelen en opstellen niets en niemand ontzag, indien het hem in het belang van de zaak nodig leek, diverse heilige en veilige huisjes te slopen, is hij niet bepaald een "lievelingskind" geworden van het publiek en sommige concertinstanties. Wij weten het: halfzachtheid troef, en tegen de soms strie· mende regen van het geweten en van de waarheid beschermt ons De Paraplu. Pijpers werk echter hebben zelfs zijn meest verwoede tegenwerkers, gelijk b.v. de Concertgebouw-gelovigen en hun heiligen Prof. Dr. Willem en Rudolf Mengelberg (de laatstgenoemde z.g. "artistiek leider" van het Concertgebouw) nooit kunnen negeren. Ja, Pijper geldt, ook bij velen die van zijn muziek niets begrijpen, als de officiële hedendaagse Nederlandse componist, en men handelt dan ook volkomen consequent: bij "feestelijke gelegenheden" haalt men eens een werk van hem te voorcschijn, knelt het zo in het programma dat het geen indrukken achter kan laten en dus geen schade berokkent aan de burgerlijke gemoedsrust, en men heeft zijn tol aan de nationale zaak aldus weer op officiële wijze betaald! Ook de vele kamermuziekwerken die Pijper schreef, worden door velen onzer uitvoerende kunstenaars en ensembles stelselmatig verwaarloosd. Van een algemene bekendheid buitenslands, een bekendheid die hij zeker verdiende, daar Pijper inderdaad een figuur van Europees formaat genoemd moet worden -, is dus nog steeds geen sprake. Natuurlijk is hij in vakkringen ook in het buitenland geen onbekende (Pijper heeft b.v. meermalen zitting in internationale muziekjury's), doch zijn muziek, zijn op sommige gebieden baanbrekend werk wordt door het internationale concertpubliek, dat wel Hindemith, Bartók of Stravinsky toejuicht, niet gekend. Tegenover deze tamelijk treurige feiten, staan gelukkig andere, die 296

A. LEUVENS

HET NEDERLANDSE MUZIEKLEVEN

ook genoemd moeten worden. Het was alleen noodzakelijk bij dit in deze vorm typisch Nederlands verschijnsel van tegenwerking en onbegrip stil te staan. Dirigenten als Evert Cornelis (1884 -1931 ), Eduard Flipse en tegenwoordig ook Willem van Otterloc waren en zijn pioniers voor de hedendaagse Nederlandse muziek, en dus ook voor Willem Pijper. Hetzelfde kan gezegd worden van zangeressen als Hans Gruys en Berthe Seroen, van pianisten als George van Renesse, Felix de Nobel, Piet Ketting, van een fluitist als J. H. Feitkamp, den hoboïst Jaap Stotijn, den cellist Marix Loevenssohn, van het hier gevestigde Nieuwe Hongaarse Strijkkwartet en vele andere kunstenaars. Zij allen deden en doen wat zij kunnen, en dat hun pioniers-arbeid maar al te vaak geremd wordt door de reeds genoemde belemmerende factoren der kapitalistische samenleving spreekt helaas vanzelf Sem Dresden zegt in zijn reeds aangehaalde boekje: "Pijper is zeker omstuwd door de gehele cosmopolitische muziek van onze tijd en de vernieuwingen der Franse school, Stravinsky, misschien hier en daar Schönberg en, in zijn eerste werken ook Mahler, hebben op hem ingewerkt, maar men kan toch niet spreken van directe overeenkomst, vooral niet in zijn later werk." Dit werd geschreven omstreeks 1923; Pijper had toen nog niet zijn volle rijpheid bereikt. Dresden heeft inderdaad juist gezien, zowel wat de invloeden als wat Pijpers ontwikkeling betreft. Want zijn muziek is zo volkomen eigen van klank en bouw geworden, dat zij tussen de muzieken van zijn tijdgenoten onmiddellijk herkenbaar is. Pijpers vakkennis is zeer groot. Hij beheerst vrijwel alle gebieden der muzikale compositie, en men vindt in de lijst van zijn werken dan ook naast alle mogelijke kamermuziek (trio's, strijkkwartetten, pianomuziek, liederen etc.) drie symphonieën, een piano- en een celloconcert, toneelmuziek, muziek bij Griekse treurspelen, a capella-koren, mannenkoren en een opera "Halewijn". Een eigenaardigheid en ook een moeilijkheid bij het verstaan van zijn muziek, is de uiterste en natuurlijk volkomen bewust toegepaste beknoptheid ervan. Verschillende thema's ontwikkelen zich vaak gelijktijdig; de muzikale elementen zijn als het ware samengeperst in een zo kort mogelijk tijdsbestek. Dit heeft wel eens een zekere krampachtigheid tengevolge, en vooral sommige vroegere werken, waarin de harmonie bovendien dikwijls zeer scherp en hard is, lijken daarom niet voorbestemd ooit gewaardeerd te worden dan door zeer enkelen. Evenals bij haast alle moderne componisten voor wie "moderniteit" en scherpheid in de samenklank wel zowat een zelfde zaak was, heeft zich echter ook bij Pijper een versoberingspraces afgespeeld: hij bereikt wanneer hij dat wenst samenklanken van de grootste welluidendheid, die toch zeer karakteristiek zijn. Bijzonder kenmerkend voor Pijper is de eigenschap, om in zeer kort bestek, soms in enkele maten, een enorme muzikale spanning teweeg te brengen, meestal natuurlijk gepaard gaande met een hevige climax. Vooral aan zijn orkestwerken (3e symphonie, die b.v. slechts -+-- een kwartier duurt!) is dit verschijnsel duidelijk te demonstreren. 297

A. LEUVENS


Er is nog een zijde van Pijpers persoonlijkheid, die men niet mag verwaarlozen, daar zij, gezien in historisch verband, van het grootste belang is. Wij doelen hier op zijn paedagogische werkzaamheid. Werd Sweelinck in zijn tijd wel "de organistenmaker" genoemd, naar aanleiding van het grote aantal organisten dat hij opleidde, voor Pijper zou de naam "de componistenmaker" alleszins gerechtvaardigd zijn. Het compositie-onderwijs is hem, zoals reeds gezegd werd, een onderdeel van zijn roeping, en hij volbrengt ook deze taak op zeer persoonlijke wijze, daarbij uitgaande van het feit, dat geen leerling gelijk is aan de andere, en het dus de taak van den leermeester is om ieder op de voor hèm passende manier te behandelen. Pijpers grote kennis op het gebied der psychologie komt hem hier zeer te stade. Daar hij zelf, zoals Sem Dresden zegt "met bewustheid zijn weg gaat, zich niet vergaloppeert aan harmonische trucjes of excentriciteiten, maar in de nieuwe, men kan zeggen, nieuwste stijl, elk werk als een geheel behandelt, waarin alle elementen op hun plaats staan" - zo streeft hij er ook in zijn compositie-onderricht naar, om vóór ailes op zakelijke wijze zijn leerlingen alle knepen van "het vak" bij te brengen, zonder dat het bovenzinnelijke er aan te pas komt. Niet omdat hij, gelijk zijn tegenstanders menen, zou ontkennen, dat de uiteindelijke k u n st-waarde der muziek juist bepaald wordt door factoren die buiten de rede, buiten het verstandelijk kenbare liggen, maar integendeel, daar hij als componist maar al te goed weet, dat een scheppend kunstenaar in zijn voortdurenden strijd om zijn buiten-redelijke visioenen in klank, kleur of woord vast te leggen, een des te grotere harmonie bereikt, een des te gaver kunstwerk tot stand brengt, naarmate hij meer middelen tot zijn beschikking heeft. Alvorens de namen te noemen van enige componisten der jongere generatie (allen na 1900 geboren) waarvan de vier belangrijkste, ook buiten Nederland reeds enigszins bekend, compositieleerlingen van Pijper waren -, moeten hier eerst enkele componisten van de oudere generatie worden vermeld. Daar het ons nodig leek iels langer uit te weiden over Pijper, moeten wij aangaande hen met enkele opmerkingen volstaan. Van de oudsten in leeftijd noemen wij slechts Willem Landré (geb. 1874), Jan lngenhoven (geb. 1876) en Henri Zagwijn (geb. 1878). Landré stelde zich al vroeg open voor de nieuwere stromingen in de muziek, met name voor de moderne Fransen. Zijn werk klinkt steeds goed en maakt overal de indruk volkomen eerlijk te zijn. Verwantschap met Diepenbroek is aan te tonen, zonder dat Landré tot diens hoogte reikt. lngenhoven was vooral van betekenis door zijn a capella-koren, waarin hij voor zijn tijd nieuwe principes heeft gevolgd. Zagwijn, autodidact, is een stille werker, die onder de baanbrekers altijd een zeker puriteins element vertegenwoordigde 1), maar zo ongemerkt in zijn muziek een natuurlijk klinkende moderniteit heeft bereikt. Matthijs Vermeulen (geb. 1888), eveneens autodidact, werd als componist nauwelijks bekend, Zie het werkje van Henk Badings ,.De Hedendaagsche Nederlandsche Muziek" (Caeciliareeks No. 2. Uitg. Bigot & van Rossum).

I)

298

A. LEUVENS


des te meer als muziekcriticus. Daar hij, evenals Pijper, een zeer fel strijder was, en daarenboven grilliger, romantischer zo men wil, heeft ook hij zich bij velen gehaat gemaakt, en deze haat werd verhaald op den componist Vermeulen: men negeerde hem. Wan· neer een componist die wat in zijn mars voert, in het verloop van acht jaren o.a. drie symphonieën schrijft, waarvan alleen de 1 e één enkele maal gespeeld werd, dan is het niet te verwonderen, dat hij de moed tot verder werken verliest. Vermeulen heeft in 1921 Nederland verlaten als "martelaar van onze muziektoestanden" (Paul Sanders); zijn werk is ons zo goed als onbekend. Marius Monniken· dam (geb. 1896) was compositieleerling van Sem Dresden en studeerde later in Parijs bij Vincent d'lndy. Hij heeft een voorkeur voor het grote orkest en het grote koor. Vooral Stravinsky's invloed heeft hij ondergaan. Hendrik Andriessen (geb. 1892) evenals Monnikendam katholiek, stond aanvankelijk zeer onder invloed van Diepenbroek, vooral in zijn religieuse muziek (missen), doch hij moet thans gerekend worden tot de moderne voorhoede. B. van den Sigtenhorst Meyer (geb. 1888), evenals Andriessen compositieleerling van Zweers, is bekend als auteur van een uiterst ingetogen, vaak wat schrale muziek (vooral kamermuziek), die eerder bloedarm dan werkelijk sober is te noemen. Een veel groter talent had ongetwijfeld Alex Voormolen (geb. 1895), die een geboren componistennatuur te noemen is. Helaas echter heeft hij, zeer zeker voornamelijk door verkeerde leiding in zijn jonge jaren, te laat gemerkt, dat hij zijn talent niet voldoende in alle richtingen ontwikkeld had, en meer en meer maakt hij gebruik van een muzikale stijl die lang voorbij is, slechts in een nieuw gewaad gehuld. Toch staan op zijn naam enkele zeer geslaagde uitingen der vroeg-moderne Nederlandse muziek. Voormolen is een voortreffelijk instrumentator. De vier belangrijkste componisten der jongere generatie die thans aan het Nederlandse muziekleven grote kleur verlenen (zonder dat hun muziek overigens overmatig veel wordt uitgevoerd!), zijn Piet Ketting (geb. 1905), Guillaume Landré (geb. 1905), Bertus van Lier (geb. 1906) en Henk Badings (geb. 1907). Zij allen waren dus leerlingen van Pijper; Badings is gedeeltelijk autodidact en werkte nog bij Sem Dresden. Hun muziek is onderling zeer verschillend en wijkt, nu deze componisten hun zelfstandigheid hebben verkregen, ook af van die hunner leermeesters. Zonder in technische details te treden is het ondoenlijk aan te tonen hoe en waar die verschillen tot uiting komen, doch in het algemeen kan men wel zeggen, dat Landré's muziek het makkelijkst "loopt", die van Ketting en Van Lier stroever is van karakter, terwijl Badings de meest Duits-georiënteerde is. Wat Badings betreft: hij geniet de laatste tijd een vrij grote populariteit, hetgeen op het eerste gezicht verwonderlijk schijnt, daar hij zijn hoorders toch vaak letterlijk een harde noot te kraken geeft. Dit feit moet o.i. echter verklaard worden uit het sterk dramatische (hier en daar al te Duits-romantische) karakter van zijn muziek. Zijn productiviteit is groot, te groot. Badings componeert met een kennelijk gemak, maar niet al zijn werk verdient de lof die

299

A. LEUVENS

HET NEDERLANDSE

MUZIEKLE~N

hem plotseling van alle zijden wordt toegezwaaid. Snobisme spreekt in deze verering ongetwijfeld een woordje mee, en het is te hopen, dat deze zo begaafde componist zich daardoor niet zal laten beinvloeden. De geest van zijn muziek is niet zo hedendaags als dat velen, afgaande op de samenklanken alleen, toeschijnt. Badings behaalde in 1931 "met lof" het ingenieursdiploma, en was gedurende enige jaren assistent aan de Technische Hogeschool te Delft; thans heeft hij echter een werkkring in de muziek. Ketting heeft het langst moeten vechten om zijn werk vrij te maken van Pijpers invloeden, en deze strijd had gedurende een bepaalde periode een ongekende rauwheid, hardheid in de samenklank ten gevolge. Het schijnt dat hij nu zijn eigen uitdrukkingswijze gevonden heeft: een muziek die weer welluidend zijn kan zonder iets in te boeten aan de strengheid van bouw. Als pianist is Ketting een belangrijke verschijning in de Nederlandse muziekwereld. Solistisch of in samenwerking met anderen (o.a. met Feitkamp en Stotijn) verricht hij op voorbeeldige wijze propagandistische arbeid voor onbekende oude en moderne, speciaal Nederlandse muziek, ook in het buitenland. De componist Guillaume Landré, zoon van den reeds genoemden Willem L., is meester in de rechten en leraar in de staatswetenschappen en het handelsrecht te Amsterdam. Zijn muziek is, in tegenstelling met die van Bertus van Lier niet wat men gemeenlijk "zwaar" noemt. In dg vlugge delen dikwijls pittig en vlot, in de langzame delen onvervalst lyrisch, biedt zij den hoorder (indien deze tenminste niet "antimodern" is) geen problemen. Bij van Lier is dit wel het geval, ondanks het feit, dat ook bij hem de klank gaandeweg minder hard wordt, het verloop der stemmen soepeler. Het is te horen, dat de muziek voor Van Lier niet slechts een spel is met klanken, maar dat zeer sterke innerlijke spanningen hem tot componeren nopen, spanningen waarvoor hij toch niet steeds een juiste muzikale uitdrukkingswijze vindt. Zijn oudere muziek wekt daardoor soms een indruk van zwaarte en verwardheid. Van Lier, die ook op muziek-journalistiek terrein werkzaam is, ontwikkelt zich den laatsten tijd meer en meer tot een dirigent van betekenis, die natuurlijk een grote belangstelling aan den dag legt voor de hedendaagse muziek. Hij is onder de jongere componisten een belangrijke figuur. Ten slotte worden hier nog genoemd Willem van Otterloc (geb. 1907), leerling van Dresden, thans tweede dirigent van het U.S.O., Robert de Roos (geb. 1907), compositieleerling van Milhaud en Dresden, Karel Mengelberg (geb. 1902), leerling van Pijper, Johan Franco (geb. 1908) en Hans Henkemans (geb. 1913), beide leerlingen van Willem Pijper. Wij willen dit vluchtige overzicht niet beëindigen zonder er met nadruk op te wijzen, dat in deze regelen een zeer belangrijk probleem met opzet niet werd uitgewerkt, n.l. het probleem in hoeverre de "moderniteit" van dezen of genen componist in de huidige samenleving, voor toekomstige tijden, waarin de muziek weer een maatschappelijke functie zal bezitten, nog historische geldigheid 300

A. LEUVENS


heeft. Een onderzoek in deze gebieden leidt naar de vraag: in hoevere is deze of gene muziek "individualistisch", en waaraan is dit individualisme te herkennen. Dit probleem is veel ingewikkelder dan men veelal meent, en kan o.i. niet uitsluitend langs sociologische weg benaderd worden. Want de zaak is niet zo simpel, dat men kan zeggen: die componist nam ten opzichte van dat en dat verschijnsel een individualistisch, of sterker, een burgerlijk standpunt in, en d u s is zijn muziek individualistisch etc. Het zou wel heel makkelijk zijn indien dit zo ware, maar de werkelijkheid is nu eenmaal anders. Juist ten overstaan van de "erfenis van deze (burgerlijke) tijd" voor toekomstige tijden, is het noodzakelijk een dergelijk onderzoek nauwkeurig, althans zo nauwkeurig mogelijk, te verrichten. Dit is een onderwerp op zich zelf, dat hier niet aan de orde gesteld kan worden.

301

natuurwetenschappelijke varia

DE GESCHIEDENIS VAN DE AARDE (I) De belangrijkste wetenschappelijke ontdekkingen van de negentiende en twintigste eeuw hebben als onbetwistbaar feit aan het licht gebracht, dat de natuur een geschiedenis heeft. De gehele natuur verandert voortdurend uit innerlijke oorzaken, dat wil zeggen uit zichzelf. Zij heeft reeds een lange geschiedenis achter zich en zij ontwikkelt zich steeds verder. Engels heeft in zijn "Anti-Dühring" gewezen op de bijzondere betekenis van de nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen voor het moderne, dialectische materialisme. "In tegenstelling met de heersende idee aangaande de natuur als een in enge cirkels zich bewegend, zichzelf gelijkblijvend geheel met eeuwige hemellichamen, zoals Newton dit leerde, en met onveranderlijke soorten van levende wezens, zoals Linnaeus dit dacht, vat hij (de moderne materialist) de laatste resultaten van de wetenschap samen, volgens welke ook de natuur haar geschiedenis in de tijd heeft." De moderne wetenschap weet inderdaad niets meer van "eeuwige hemellichamen". Zij spreekt veeleer van een geschiedenis van millioenen spiraalnevels in het heelal, waarvan ons Melkwegstelsel er één is. In iedere spiraalnevel ontstaan milHarden van sterren; onze zon is slechts één van de ontelbaar vele sterren van het Melkwegstelsel. En ook die sterren hebben hun geschiedenis; zij ontwikkelen zich, zij veranderen. Er ontstaan onafzienbaar vele zonnestelsels als het onze, ieder met een aantal planeten, die om een zon heen draaien. En die planeten kunnen - zoals onze aarde - een of meerdere manen hebben, die weer om hen heen cirkelen. Ook die planetenstelsels hebben hun geschiedenis, maken een ontwikkeling door, die wij hier verder buiten beschouwing laten. Wij zullen ons hier slechts bezig houden met de geschiedenis van een enkel van die onafzienbaar vele hemellichamen: onze aarde. Niet alleen Engels, ook Marx interesseerde zich voor de wetenschappelijke ontdekkingen van zijn tijd, die een zo duidelijke bevestiging leverden voor de juistheid van zijn wereldbeschouwing. Zo lezen wij in zijn aantekeningen van het jaar 1844: "De (voorstelling van een) schepping van de aarde heeft een geweldige klap gekregen door de geognosie, d.w.z. de wetenschap, die de vorming der aarde, de wording der aarde, als een proces, een zelfvoortbrenging beschrijft." (Oekonomisch-philosophische Manuskripte). De geognosie, of - zoals wij haar thans noemen - de geologie, 302

DE GESCHIEDENIS DER AARDE

stond toen pas in haar kinderschoenen. In de laatste 100 jaar is zij echter enorm vooruitgegaan, zozeer zelfs, dat de wetenschap nu al in staat blijkt te zijn, een betrekkelijk samenhangend beeld van de gedaanteveranderingen der aarde te geven. Onze aarde moet volgens verschillende berekeningen ongeveer twee milliard jaren geleden als zelfstandige planeet zijn ontstaan. Zij was toen een gloeiende, in hoofdzaak vloeibare bal, die zich langzamerhand begon af te koelen: een soort reusachtige druppel van gloeiende, gesmolten stof. In deze massa hadden echter de lichtere delen de neiging, op de zwaardere te gaan drijven, zoals in een glas, waarin water en olie vermengd zijn, de olie tenslotte op het water gaat drijven. Daardoor komt het, dat het inwendige der aarde bijzonder rijk is aan zware stoffen, terwijl de buitenste omhulsels voorallichtere stoffen bevatten. Vergelijken wij de aarde met een vrucht, b.v. een kokosnoot. De kokosmelk binnenin komt dan overeen met de aardkern. Deze bestaat in hoofdzaak uit zware nikkel-ijzerlegeringen, met weinig koolstof, zoals zij in de metaalbedrijven ook wel voor bepaalde gietstukken worden gebruikt Daaromheen komt het "vruchtvlees", een dikke laag van middelzware gesteenten, die het onderste gedeelte van de zogenaamde steenschaal vormt. Nu volgt bij onze kokosnoot de bruine, houten schaal, maar deze is bij de aarde niet volledig aanwezig. Hij zou overeenkomen met de continenten, de grote lappen vasteland, die op iedere landkaart ofaardbol getekend zijn, en die uit lichter gesteente bestaan. Deze continenten vormen het bovenste gedeelte van de steenschaal. Tussen de continenten, d.w.z. op de bodem der grote oceanen, komt dus het middelzware gesteente bijna of geheel bloot te liggen. De oppervlakte van deze tweedelige steenschaal is grotendeels bedekt met water (kijk maar op de kaart), dat echter gedeeltelijk in de oppervlakkige lagen van de steenschaal doordringt, gedeeltelijk gesteenten oplost als minerale zouten, waarvan vooral de zee grote hoeveelheden bevat; vandaar de akelige smaak van het zeewater. Er kan daarom tussen de steenschaal en het water geen al te scherpe scheiding worden getrokken. Om de bruine, houten schaal heen, die wij zoeven met de continenten vergeleken hebben, heeft echter aan onze kokosnoot nog een dikke laag van door elkaar gevlochten vezels gezeten, die overging in een gladde, buitenste schil. Deze laag is er afgehaald voordat hij in de winkel kwam. Hij komt zowat overeen met de gasvormige atmosfeer, die de gehele aarde omgeeft en die men in de meeste geologieboeken ook min of meer in gedachten van de aarde pleegt los te maken, met andere woorden:grotendeels buiten beschouwing laat. Wij zullen dat hier niet doen. Deze atmosfeer bestaat zelf weer uit verschillende, in elkaar overgaande lagen, van gassen; de onderste is de luchtlaag, waarin wij ademen; daarboven volgen nog verschillende andere; hoe verder men zich van het aardoppervlak naar buiten toe verwijdert, hoe 303


lichter de gassen worden, waaruit deze lagen gevormd zijn. De gasvormige lucht en het vloeibare water zijn mede door hun bijzondere toestand de meest bewegelijke delen der aarde. Maar ook binnen in de steenschaal vinden belangrijke veranderingen plaats. Al deze veranderingen tezamen bepalen tenslotte de gedaanteverwisseling van onze aarde, en deze zelf bepalen weer in belangrijke mate de veranderingen van het planten- en dierenrijk mee. De afkoeling der buitenste lagen van de aarde verliep iets sneller dan die van de kern, zoals men van een bord hete pap ook het eerst van de rand kan eten, terwijl het midden nog langer warm blijft. De aard-kern is nu nog steeds gloeiend, de steenschaal, waar wij op leven, is al veel verder afgekoeld. Men heeft zich pas een enigszins nauwkeuriger voorstelling kunnen maken van de inwendige bouw der aarde door de studie van zogenaamde meteorieten, dat zijn brokstukjes van hemellichamen, vermoedelijk zelfs van uiteengespatte planeten, die bij gelegenheid uit de hemel op aarde komen neervallen. Daarnaast was de studie van de voortplanting der aardbevingsgolven van belang. Steekt men een stok in het water, dan lijkt hij aan de oppervlakte van het water geknikt. Dat is echter een gezichtsbedrog, dat ontstaat, doordat de lichtstralen, de lichtgolven, zelf van richting veranderen, wanneer zij van het water in de lucht komen. Net zo planten zich ook de aardbevingsgolven niet recht door de aarde voort; zij veranderen van richting, wanneer zij uit de ene laag in de andere komen. Door te berekenen op welke diepte die golven plotseling van richting veranderen, kan men zich een beeld vormen van de gelaagdheid der aarde. In het binnenste gedeelte van de zware kern planten zich die golven niet voort. Men heeft hieruit kunnen opmaken, dat dit allerheetste gedeelte van de aarde volkomen vloeibaar is; de lagen, waardoor deze massa omgeven wordt, zijn minder heet; door de druk der weer op hen rustende lagen zijn zij tot een glasachtige massa samengeperst. Slechts de oppervlakkige lagen van de steenschaal zijn door de afkoeling gekristalliseerd. De hierboven beschreven algemene ontwikkeling der aarde schiep tevens de belangrijkste ontstaansvoorwaarden voor de eerste leven· de wezens, die zijn: een geschikte chemische samenstelling van de buitenste omhulsels en een bepaalde graad van afkoeling der aarde. De neiging van de lichtere delen der aaardkorst om op de zwaardere te gaan drijven, besliste over de chemische samenstelling van de buitenste omhulsels der aarde. Belangrijk is nu, dat in de zo ontstane steenschaal, het water en de atmosfeer, de levende wezens alle stoffen konden vinden, die voor de opbouw van hun lichaam noodzakelijk waren, zodat zij konden ademen en zich voeden. Zonder dat zou er geen leven op aarde denkbaar zijn geweest. De afkoelingsgraad, anders gezegd de temperatuur der aarde is

304


de tweede belangrijke ontstaans- en ontwikkelingsvoorwaarde voor de verschillende soorten van levende wezens op aarde, omdat van de temperatuur afhangt, welke stoffen vast, welke vloeibaar of gasvormig zijn. Men behoeft zich slechts in te denken, hoe het zou zijn, als de aarde nog zo warm was, dat er geen vloeibaar water, doch alleen waterdamp op haar te vinden zou zijn, of wanneer zij reeds zo koud zou zijn, dat het water er alleen als ijs, de lucht er alleen in vloeibare toestand zou voorkomen, om in te zien, hoezeer de bestaanvoorwaarden van de levende wezens door de temperatuur worden bepaald. Daarnaast zijn natuurlijk ook andere verschijnselen belangrijk, maar toch niet van zo'n doorslaggevende betekenis als deze twee eerstgenoemde levensvoorwaarden. Zo is b.v. de bestraling van de aarde door de zon van grote betekenis, en misschien ook het feit, dat de aarde blootstaat aan stralen van andere, onbekende oorsprong, die haar door het heelal bereiken. Het is namelijk mogelijk, dat ook deze stralen van invloed zijn op .de levende natuur, maar zekere resultaten heeft men hier nog niet. In een volgend artikel zullen wij de belangrijkste veranderingen binnen de steenschaal en het ontstaan van gebergten eens nader beschouwen.

305

LEUGEN MAX VAN AM STEL Ze leerden elkaar kennen op een feestavondje. Klaas en Nel. Ze dansten met elkaar. Telkens weer. Ze keken elkaar in de ogen. Klaas vond haar een fijne meid. Nel vond hem een Jeuken knul. Hij bracht haar naar huis en ze praatten onderweg over allerlei dingen waarover ze eigenlijk allebei niet wilden praten. Bij de deur van haar huis vroeg Klaas aarzelend of ze de volgende avond een bioskopie met hem wilde maken. Ze zei ja. En de volgende avond liepen ze samen naar de bioskoop en Klaas wist met zijn armen geen raad. Zij had daar geen last van, omdat ze een tasje droeg. Vreemd zaten. ze naast elkaar in de donkere zaal. Maar allebei met de heimelijke hoop op toenadering. En bij het afscheid nemen zoende hij haar. En zij zoende hem terug. Met een vreemd, licht gevoel door haar hele lijf ging Nel naar bed. Ze woelde om en om en de slaap wilde niet komen. Ze was gek geworden op dien jongen. Gek op zijn blonde haren, op zijn blauwe ogen, op zijn breed, grof gezicht, op zijn grote handen, op zijn linkse manier van doen. Toen, op een avond haar vraag: - Werk je?Aarzelend. Bang voor het antwoord. Niet omdat ze minder van hem zou houden als hij neen zou zeggen. Niet, omdat zij hem dan zou moeten laten lopen, met het oog op haar toekomst. Daar dàcht ze immers niet aan. Ze hield van hem en ook als hij werkloos was zou ze hem trouw blijven. Maar ze was bang voor het antwoord, om het verstrakken van zijn gezicht, de rimpels in zijn voorhoofd, de zenuwachtig samenknijpende handen, het afwenden van de ogen, de verbeten trek om de lippen. Zij was bang voor de hardheid van het "nee". Wat mal toch, dat je een jongen van twintig jaar moet vragen of hij werkte en dat je van te voren al bijna zeker wist dat het antwoord ontkennend zou luiden. Maar Klaas zei: - Ja. Dat is te zeggen .... ikke . . . . ik leer voor bouwkundige. Een kneepje in zijn arm. - Fijn jongen. Maar het antwoord had haar als een leugen in de oren geklonken. De klank van zijn stem was zo vreemd geweest. Had-ie nou tóch gelogen? Durfde hij haar niet zeggen, dat hij werkloos was? Bang om haar te verliezen? Malle jongen. Enfin, er maar niet meer over praten. Stil op zijn beloop laten. Nel had een vrije middag. Ze liep wat te wandelen, winkels te kijken. Blij, vrolijk, mantel open in de vroege voorjaarswarmte.

306

MAX VAN AMSTEL

LEUGEN

Ze hoorde de vogels rumoerig kwetterend zich verheugen in het aarzelend ontwaken van de natuur. De rozenstruikjes in de tuintjes voor de huizen hadden gezwollen knopjes aan de twijgen. Er bloeiden hier en daar al wat hyacinten en crocusjes. En Nel dacht er aan hoe fijn het toch was te leven. Ze moest even wachten voor de spoorbomen. Dat was ook gauw afgelopen. Er werd een viaduct gebouwd. Geïnteresseerd keek Nel naar het bouwwerk. Arbeid. Dat vond ze een prachtig gezicht. Arbeid. Dat gaf je een gevoel van welvaart, van leven, van koopkracht. Klinkende rijksdaalders op Zaterdag, brood in de kast, bloemen op tafel, zon in de kamer, kinderen. Geluk. Overal waren de machtige geraamten van de ijzeren betonwapening. Rechtopstaand ijzer. Staaf naast staaf. Staven dwars. Vlechtwerk. Kracht. Als je naderhand onder dit viaduct liep en de treinen daverden met do!lderend geraas over je heen, dan wist je dat je veilig was, omdat je had gezien hoe het viaduct was gebouwd, omdat je de kracht van het binnenwerk had gezien. Hier en daar was de bekisting. Daar boven de draaiende betonmolen, grint, zand, cement, water mengend tot een dunne, brijachtige massa, die straks, gedroogd, machtige ondoordringbare muren en pijlers vormde. Beton. Door een lange, ijzeren goot liep de brij naar beneden. Onderaan stonden een paar arbeiders, hielpen met hun lange schoppen het beton binnen de bekisting. Stevige figuren, die .... Nel kreeg een schok. Daar .... neen, ze vergiste zich niet .... die ene, die met zijn rug naar haar toestond, dat was-em. Daar stond Klaas. Beslist, hij was-et! Nou moest ze er ongemerkt voorbij. Langs die schutting, dat-ie der niet zag .... nog effe .... zo .... zo, nou was ze uit het gezicht. Klaas. Ze stond even stil, veegde met haar hand een lok weg. Klaas. Had-ie nou tèch tegen haar gelogen? Hij leerde voor bouwkundige! Neen, niet onaardig verzonnen. Eigenlijk tèch weer geen leugen! Was een bekwaam betonwerker soms géén bouwkundige? Ja, maar het was tèch een leugen geweest. Moest ze eigenlijk kwaad op hem zijn? Maar waarom had ze nou zo'n blij gevoel, diep in haar? Waarom kon ze nou wel hardop gaan lopen lachen of zingen? Ze leek wel mal! 307

MAX VAN AMSTEL

LEUGEN

Gekke Klaas. Schaamde zich voor zijn beroep. Maar wat moest ze nou doen? Wat moest ze nou zeggen, vanavond? Toen Klaas haar die avond kwam halen, was ze zichzelf weer geheel meester. Van opzij keek ze eens naar hem. Zijn goeie kop. Z'n schone boord, z'n onhandig gestrikte das. Had zich netjes gemaakt voor haar. Op haar handschoen rustte zijn grote hand, zijn breje vingers. Beschermend. Zijn nagels waren kort. afgesleten. Maar schoon, zorgvuldig uitgehaald met een mes. · De hand was rood. Het bloed scheen er door. Schoongeboend. Misschien met een panspons. Voor háár. Ze drukte die hand even. Dat kon ze niet laten. En hij drukte terug. Toen, zo langs haar neus weg: - Wat denk je, kunnen we gauw onder je viaduct doorlopen? Ze voelde de schrik in zijn arm schokken. En inwendig genoot ze ervan. Wacht maar jongetje! - 't Viaduct .... wat bedoel je? - hakkelde hij. Ze keek even naar hem op en zag zijn hoogrode kleur. - Schept dat beton nogal makkelijk? Ik zag je staan· vanmiddag, ging ze gewoon door. - Jéses Nel, wat is dat nou beroerd .... ik moet .... - Je moet, je moet een flink pak voor je broek hebben, - voer ze uit. - Meneer de bouwkundige! Moet jij je schamen voor je werkhanden? Moet jij je er voor schamen, dat je je brood kunt verdienen? Je moet er eens aan denken, dat er duizenden en nog eens duizenden zijn, die dolblij zouden zijn als zij hun vrouw of meisje het beton tussen hun nagels konden tonen! En jij wilde dat verbergen. Jij vond het beter als ik dacht dat je leerde voor bouwkundige. Een domme kwajongen ben je! - Ja maar Nel, lieverd, ik hou zo razend veel van je. Ik was zo bang dat je me misschien niet zou moeten als je wist, dat ik maar een gewoon betonwerker was. Jij bent zoo'n dametje. - Bah, wat een lafaard ben je. Als je een kerel was, dan zou je tegen een meisje, dat haar neus voor je ophaalt omdat je je brood met allebei je handen kan verdienen, zeggen: stik hartje, voor jou een betere! Ja, dat is misschien niet netjes gezegd voor een .,dametje", maar toch is het de waarheid. Denk je dat het een goed huwelijk zou worden met een meisje, dat eindelijk, met veel mooipraterij van jou genoegen zou nemen met je minderwaardig vak? God-bewaar-me, minderwaardig! Ik stond daar juist vanmiddag bij het werk aan te denken. Als straks de treinen over je prachtige viaduct zullen daveren, dan kan jij je op je borst slaan en zeggen: dat is mijn werk! En daar zou meneer zich voor schamen! Laat het schamen nou maar over aan de mensen die geld opstrijken en er niet voor werken! Laat die mensen zich schamen, die anderen het werken beletten! 308

MAX VAN AMSTEL

LEUGEN

- God, ben jij er zó een? Bewonderend en blij vroeg Klaas het. - Ja, ik ben er zó een. En jij moet geen ander meisje willen hebben dan "zó een". - Maar ik wilde jou niet verliezen Nel! Nel keek hem aan. Hij was beteuterd door haar heftigheid. Ze glimlachte en ging op haar tenen staan om hem op zijn mond te zoenen. - Afgelopen, zei ze toen, - jij hebt je standje te pakken. We praten er niet meer over. Jongen, Klaas, nou gaan we samen het leven door. Als bouwers! - Als bouwers? - Ja, als bouwers aan de wereld waarin de mensen trots zullen zijn op werkhanden! -

HET INDONESISCHE VOLKSLIED In het October-nummer 1938 van ons tijdschrift is het Indonesische volkslied "lndonesia Raja" opgenomen, met een Nederlandse vertaling. Uit Indonesië wordt ons thans gewezen op de onjuistheid van de toen gemaakte opmerking, dat de auteur van dit lied onbekend zou zijn. Aan een desbetreffend schrijven van den heer M. Sapija te Soerabaja ontlenen we de volgende mededelingen hieromtrent. "Juist omdat ik mij bewust ben, dat de redactie van "Politiek en Cultuur" indirect of direct een poging heeft aangewend om een zekere rechtvaardigheid tegenover mijn volk (d.i. het Indonesische volk) te betrachten, heb ik het gewaagd, om met mijn schrijven voor den dag te komen. De naam van den auteur van "lndonesia Raja" is: Y./age Rudo!f Soepratman. Hij was een Indonesische nationalist, tevens auteur en journalist. Zijn vader, afkomstig van Rewoeloe (Djokjakarta) heet Mas Ngabei Djoemoeno Kartodihardjo. Deze is nu nog in leven evenals diens vrouw Uganten Senen. De vader heeft in latere dagen de militaire rang van sergeant bereikt en is thans gepensioneerd. In 1910 werd W. R. Soepratman toegelaten tot de Boedi-Oetomoschool te Meester Cornelis. Hij werd zo in zijn jeugd doordrongen van de opvoedingsidealen van Boedi Oetomo. Toen zijn ouders overgeplaatst werden naar Bandoeng, ging hij de B. 0.-school te Bandeeng bezoeken. Dit gebeurde in 1912. In 1914 volgde hij zijn zwager naar Makasser. Deze zwager was detachementscommandant van de gewapende politie. Hier in Makas309

INDONESISCHE VOLKSLIED

ser volgde hij de lessen van de Nederlandse avondcursus en in 1917 werd hij aangenomen als leerling van de normaalschool. In 1920 volgde zijn benoeming tot onderwijzer aan een 2de gouvernementsinlandse school. In 1922 nam hij deel aan een klein-ambtenaarexamen en slaagde. In 1923 legde hij het onderwijzersbaantje neer en werkte vervolgens op het kantoor van een Nederlandse advokaat. Vanaf dien tijd voelde Soepratman zich aangetrokken tot de journalistiek. Zo werd hij in 1924, toen hij weer naar Bandeeng verhuisde, medewerker aan de "Kaoem Moeda" ("Jonge Generatie") waaraan een zijner vrienden verbonden was. In 1925 richtte hij met den heer Parada Harahap het persbureau "Aipena" in Batavia op. In 1926 gaf hij een boek uit; getiteld: "Perawan Desa" ("De Maagd van het dorp". Dit boek verwekte veel sensatie en de politie achtte het nodig, verdere verspreiding te verhinderen. In hetzelfde jaar trad hij als medewerker op aan het Chinees-Maleise blad "Sin-Po" te Batavia. Ten slotte dichtte hij in 1927 het beroemde lied, nu vooral bekend onder de naam "Kepandoean Bangsa lndonesia"' (K.B. I.) en eindelijk in 1928 slaagde hij in het samenstellen van het Volkslied van Indonesië, dat tot nu toe "lndonesia Raja" wordt genoemd. Dit lied is populair geworden, ja meer nog: het is in staat gebleken om het nationaal gevoel van ieder rechtgeaard Indonesiër op te wekken, zowel in eigen land als in den vreemde. Waarom is deze trouwe Indonesische nationalist, de auteur van een bemind lied, voor velen niet zo erg bekend? De reden ligt m.i. onder andere in het feit, dat door een zekere houding, die men in Indonesië tegenover maatschappelijke zaken pleegt in te nemen, men de vrijheid voor de Indonesische jeugd beperkt. De jeugd heeft vrijheid nodig, om haar nationale plicht na te komen. Onlangs is een comitee opgericht om gelden te verzamelen door een collecte, om het graf van den auteur van "lndonesia Raja" te herstellen. Dit comitee kwam er op initiatief van Indonesische jongeren. In het lied "lndonesia Raja" komen voor de versregels: "Disanalah akoe berdiri Mendjaga pandoe Hoekoe". In het kort zou men deze kunnen omschrijven met de woorden: "1 k za I waken". Dit is het devies van de Indonesiërs, het geloof van de jonge generatie van Indonesië."

310

boek-bespreking EEN VOLKSBOEK (louis de Visser: Herinneringen uit mijn leven).

D. J. WIJNKOOP Ir. twaalf hoofdstukken heeft De Visser ons zijn herinneringen gegeven tot aan de wereldoorlog toe. En het is goed, dat hij dit heeft gedaan, want hij heeft hiermede de geschiedenis van het Nederlandse volk verrijkt met een volksboek in de beste zin van het woord, zodat ik mij niet herinner iets dergelijks, vaak althans, in de mij bekende literatuur van Europa of Amerika te zijn tegengekomen. Het is in zijn beste delen, en daaronder versta ik zeker tien van de twaalf hoofdstukken, een monument geworden, dat de arbeidersklasse van Nederland zich in zij n verhaal heeft opgericht van het menselijkste, het strijdbaarste, het levenslustigste, dat die in de eeuwen zo naar lichaam en geest vertrapte klasse zich omstreeks het eind van de vorige en het begin van deze eeuw heeft weten te bewaren en te ontwikkelen. De Visser spreekt zelf ergens met een zachte ironie over het "geluk" dat hij gehad heeft, genoodzaakt te zijn geweest zich voor het leven te vormen in de harde leerschool van de Nederlandse kapitalistische uitbuiting, en hij wijst daarbij terecht op de grote voorsprong, die hij zodoende had op de Marxisten, die de nodige practische ervaring in de proletarische levensstrijd misten. Dit is volkomen waar, maar in zijn waarheid dan ook tevens een prachtige bevestiging van het wetenschappelijk inzicht in de maatschappelijke ontwikkeling, dat het historisch materialisme niet enkel voor vreemde landen, maar ook voor Nederland ons geeft, dat gegeven het moderne kapitalisme, gegeven ook de stormachtige imperialistische ontwikkeling het door twee eeuwen heen slaperigste Europese volk zèlf de arbeiders voortbrengt, die het van zijn onderdrukking zullen bevrijden. Want De Visser moge door zijn leven en dus ook door zijn herinneringen ons bewijzen verre vooraan te staan onder de Nederlandse arbeiders, hij bewijst ons toch niet minder, hij de communist, juist ook in dit levensverhaal, in de eerste plaats te zijn en te blijven niet enkel de arbeider in het algemeen, maar de Nederlandse arbeider in het bijzonder. Waardoor de dwaze praat alsof het communisme speciaal in Nederland van vreemden huize zou zijn, door dit levensverhaal van vóór de wereldoorlog en dus zeker van vóór de Russische revolutie, volkomen wordt weggewerkt. Het is in dit sectarische land waarschijnlijk wel een vrome wens, maar ik zou willen dat dit volksboek van Louis de Visser zou worden opgenomen onder de inventaris van die Nederlandse literatuur, die althans in bloemlezing op het program moet voorkomen van hetgeen bij het uitgebreid lager, middelbaar en voorbereidend hoger 311

----

-----~

BOEKBESPREKING

onderwijs moet worden gelezen. Want al is_ De Visser ook in dil boek natuurlijk de partijman bij uitnemendheid, hij is over het algemeen geenszins partijdig in de enge zin van het woord. Integendeel, en dit behoort ongetwijfeld niet alleen tot het karakter van het boek, maar tot het karakter van den man, hij heeft zich juist door zijn over veel kleine dingen heenreikend inzicht geplaatst op het vaak dieper, dat wil zeggen, in hun volledige samenhang begrijpen der voor den medestrijder soms zo verrassende verschijnselen van de dag en bij personen. In dit opzicht willen wij wijzen op de schitterende karakteristiek die hij in dit boek bijv. geeft van de moeilijke figuur van Troelstra, die hij zo juist typeert daar, waar zijn leven de politiekdodelijke knak heeft gekregen, n.l. bij de spoorwegstaking van 1903. Deze herinneringen van De Visser zijn, hoe kan het anders, in de eerste plaats persoonlijke herinneringen. Maar ze missen, hoewel we niet zeggen willen, dat e I k e uitspraak zijnerzijds voor ieder historisch onderzoek eeuwig juist zal blijken, het "gelijk willen hebben" dat quasi objectief opgezette memoires zo hinderlijk ontsiert. Integendeel, men zou soms niet eens willen geloven, dat een zo heftig strijder zelf aan het woord is; zo juist weet hij bijwijlen het zelf doorleefde laconiek op zijn werkelijke plaats te zetten. En bovendien missen deze herinneringen al wat maar naar de verveling van een niets vergetende kroniek zweemt. Ze zijn in werkelijkheid de weergave in de literatuur van het sprankelende leven zelf. En daarom ook juist zo aantrekkelijk voor de Nederlandse jeugd, voor wie De Visser ze ook in de eerste plaats neerschreef. Hier kan de jeugd aan zich zien voorbij trekken wat de Nederlandse arbeidersbeweging gemaakt heeft tot wat ze is, met haar zwakheid én haar sterkte. De beweging, die wij met haar eigenaardigheden in het Nederland van de jaren dertig dezer eeuw kennen, is immers niet uit de lucht komen vallen. De eigenaardigheden, die we deels bestrijden, deels versterken moeten, hangen samen met de opkomst der beweging in de vorige en het begin van deze eeuw. Als voortaan een Nederlander iets van die opkomst zal willen begrijpen, dan zal hij het niet zonder De Visser's herinneringen kunnen stellen. De Visser zelf wijst erop, dat anderer werk, bijv. Rüters "De Spoorwegstakingen van 1903", niet ontbeerd kan worden om de ontwikkeling van de door hem beschreven tijd te begrijpen. Maar hij brengt het leven erin, en na het verschijnen van dit boek zal althans geen Nederlandse arbeider of intellectueel meer een plausibel argument kunnen geven voor eventuele onkunde omtrent de aanvang van de Nederlandse arbeidersbeweging omstreeks 1900. Hoeveel malen heb ik De Visser gevraagd om zijn belevenissen neer te schrijven. Hoeveel malen heeft hij onze jongens met zijn verhalen verheugd en gesterkt. Het Nederlandse volk en de partij in het bijzonder, mag blij zijn dat zijn zestigste verjaardag eindelijk de aanleiding is geworden om dit boek te doen verschijnen.

312

"HET RAD DER FORTUIN' DOOR THEUN DE VRIES (Van Loghum Slaterus, Arnhem) In dit lijvig boek zet Theun de Vries zijn "Kroniek der Wiarda" voort. Terwijl de eerste twee delen zich beperkten tot het boerenbedrijf in Friesland, worden we hier in verschillende milleu's geïntroduceerd. Want onder de druk van de zich veranderende toestanden heeft zich de gezichtskring der mensen verruimd en hun bedrijvigheid is veel omvattender geworden. Ook is het aantal hoofdpersonen groter en de weg die zij volgen verschillend. OI Theun de Vries erin geslaagd is het verschil in milieu, stand en geaardheid overal met dezelfde vaardigheid voor onze geest te doen herleven, lijkt me twijfelachtig. Ontegenzeglijk blijft' hij o.z.t. in alle omstandigheden een machtig stylist als hij het boerenleven beschrijft, of de intrigues van de kleine handelaars uit de provincie, die hun bestaan vinden in het boerenleven. Minder goed is hij echter b.v. in het beschrijven van de studententijd van Rudmer, den aankomenden predikant, in het beschrijven van de bourgeoisie, ook in de al te zoetige idylle van den jonggetrouwden predikant. De personages uit deze milleu's blijven schimmen, die ons enkel en alleen interesseren in verband met de "Kroniek der Wiarda" op zich zelf, maar we voelen ze niet leven, handelen, zich uitspreken met de klem der overtuiging. Zelfs Vitringa, de godsdienstig- en sociaal-gekwelde medestudent van Rudmer Wiarda, van wien men gemakkelijk een bijzonder boeiend personage had kunnen maken, blijft hier een vage, ietwat belachelijke verschijning. Maar liguren als die van Tjalling Wiarda, zijn vrouw Reinou, hun zoon Herre of Regina, haar zoon Egge en zijn vrouw zijn meesterlijk beschreven. Typische figuren uit het Friese boeren· leven zijn ze. En wel zonder dat hier de auteur in een overdadig gebruik van overdreven karaktertrekken of gemakkelijke locale kleur vervalt. Het hele boek berust op tege~stellingen. Tegenstellingen tussen de kinderen van eenzelfde familie, tussen man en vrouw, tussen de milieu's, tussen de gezichtspunten, enz. Gelukkig is de schrijver erin geslaagd deze tegenstellingen niet op de spits te drijven, wat slechts ten nadele ware geweest van de echtheid van zijn personages. Maar niet alleen als studie van verschillende milleu's is dit boek interessant en van blijvend belang. Ook als schildering van een gans tijdperk is het van bijzondere waarde, van de sociale omwenteling in de jaren 1900 -1914. Het langzaam, maar onherroepelijk verdwijnen van het kleinbedrijf, zijn nutteloze strijd om zich te handhaven tegen de grote kapitalistische ondernemingen, de groeiende rol van het machinisme, het militarisme in Duitsland, dat als een spook begint te dreigen, de oorlog, die slechts door enkelen voorgevoeld wordt en door anderen als onmogelijk wordt beschouwd. Ook de groeiende macht van de arbeidersbeweging, de ontwikkeling van de vrouwenbeweging komen hierbij ter sprake. En de personages reageren elk op zijn eigen manier op deze belangrijke gebeurtenissen. Soms blijven zij onbewust. Soms hebben ze niets anders dan spot en wantrouwen. Soms ook juichen ze in het diepst van hun hart het streven tot meer geluk en betere levensvoorwaarden toe. En juist daardoor is "Het Rad der Fortuin" meer dan een hoofdstuk van de kroniek der Wiarda. Dit nieuwe boek heeft de Kroniek doen uitgroeien boven het speciale familie-geval. En wel tot een machtig epos van een Tijdperk. S. C. TOFELS.

313

--

--------

DE MINNAARS VAN TERUEL DOOR MARCEL COOLE

Eigen uitgave Ir. 15 Brusse

"Hij was arm en minde haar zeer Dona lsabella de Segura : Zij was rijk, maar hij was haar heer, Don Juan Diego de Marcella." Zo begint dit gedicht van Marcel Coole uit Brussel: "De minnaars van Teruel", opgedragen aan don Juan Diego de Marcelia en dona lsabella de Segura, gestorven te Teruel in 1217. En zo, in eenvoudige zinnen en in eenvoudig, krachtig rhythme gaan de coupletten voort te verhalen van de liefde van Don Juan de Marcelia en doona lsabella de Segura. Don Juan was arm en de vader van de rijke dona lsabell~ stond zijn dochter niet af aan den ridder, die wegtrekt en in de strijd tegen de Moorse indringers roem en rijkdom verwint en na vijl jaren terugkeert als : "een gouden ruiter op een bronzen paard." Maar dona lsabella, die eenzaam was blijven treuren en wachten, trad op hevig aandringen van haar vader, juist deze dag met Don Azagra in het huwelijk. Als don Juan dit verneemt, legt hij zijn schitterende wapenrusting af en als een arme monnik, steunende op zijn staf, verbergt hij zich, met de dood in 't hart, in het vertrek waar 't bruidsbed staat. Dan spreekt hij zacht met dona lsabella en vraagt haar om een allerlaatste zoen. Zij kan hem dat niet toestaan en don Juan sterft. Dan luiden de klokken en allen in Aragon. zijn bedroefd. Maar dona lsabella nadert stil de baar en zoent don Juan lang op de koude mond en sterft eveneens van liefdespijn. De gelieven worden niet gescheiden en men begraaft hen "samen in een gouden schrijn opdat zij voor eeuwig bij elkaar zullen zijn." De inhoud is mooi en de taal en de stijl van Marcel Coole zijn gevoelig, terwijl invloed van Werumeus Buning's: Maria Lecina merkbaar is. Het strakke rhythme vermoeit evenwel helaas op den duur en verliest daardoor veel aan waarde. Overigens is het ons zo moeilijk om, bij het lezen van gebeurtenissen in Teruel, nu juist op te gaan in een, weliswaar ontroerende, liefdesgeschiedenis van ruim 7 eeuwen geleden. Als wij aan Teruel denken, dan zien wij in de eerste plaats de arme, lijdende Spaanse bevolking voor ons, die zo bloedig moest strijden tegen haar aanvallers, de fascistische generaals en de vreemde indringers. Déze lijdensgeschiedenis van Teruel is zo veel grootser en belangrijker dan die van don Juan en dona lsabella. Het is niet mogelijk een kunstuiting buiten tijd en maatschappij te beschouwen en daarom moeten deze opmerkingen ons van het hart. Wij hopen, dat Marcel Coole nog meer en nog beter zal schrijven. En als hij zich blijft richten op Spanje, er valt véél te schrijven over Spanje. KARL P. 314

LEED EN GELUK DER DUITSE VROUWEN Een uitstekend boekje, dat ons in 54 bladzijden een indruk geeft van het leven van de vrouw onder het Hitler-fascisme. 1) Het behandelt achtereenvolgens : De beI ofte n van het nationaal-socialisme en de werk eI ij k h e i d: ontrechting der vrouw, gedwongen arbeid (het aantal vrouwen, werkzaam in de industrie nam met 60 %. in de bewapeningsindustrie zelfs met 150% toe, terwijl dat der vrouwelijke studenten tot de helft daalde!), dwang bij het gebruik van haar vrije tijd, dwang hij de opvoeding van haar kinderen, onderdrukking van de .,vrouwelijk-demokratische humaniteit", zoals Rosenberg het noemt - alles ten dienste van de oorlogsvoorbereiding. De v r o uw i n h et bed rijf: 2 millioen vrouwen zijn de laatste jaren nieuw in het bedrijf gekomen( De vroegere Nazi-leuze: .,de vrouw terug in het gezin" is nu geworden: .,de vrouw aan de werkbank". ledere bedrijfsleider heeft de .,völkische" plicht, vrouwen te zetten op de plaats van mannen, zoveel dat mogelijk is; zo worden alle beschikbare krachten in het land ekonomisch aangewend( In de met a a I industrie zijn nu al 41 , 7% van alle arbeidskrachten vrouwen! En hoe is de arbeid van de vrouw in het bedrijf? ·Ongezond, vaak veel te zwaar, geen extra-bescherming voor zwangere vrouwen, geen zorg voor moeder en kind, overwerk, dat niet betaald wordt, en ... tegen een loon, dat vaak niet meer dan 40 % van het loon van een man bedraagt( De v r o uw i n h et ge z i n: prijsstijgingen, surrogaten, de noodzakelijkste levensmiddelen zijn vaak niet te krijgen, alles tengevolge van Hitiers oorlogspolitiek. En dit alles moet met v re u g d e worden gedragen ter wille van het Duitse vaderland. De welgedane Nazi-leiders vertellen, dat het Duitse volk veel te veel vlees en vet eet, vergeleken bij zijn voorouders, en dat het daardoor ongezond en verslapt is! - En daarbij komt de voortdurende zorg van de arbeidersvrouw, om rond te komen, want honderdduizenden mannen zijn naar de grensgebieden gezonden voor het aanleggen van versterkingen, tegen een loon dat zo laag is, dat er niet genoeg overblijft, om iets aan het achtergelaten gezin te sturen. De vrouw moet dan maar zien, lïoe ze rondkomt, ze moet maar gaan werken in een munitiefabriek en haar kinderen onverzorgd achterlaten. Zo wordt het gezin uiteengerukt en het familiegeluk gebroken. De opvoeding der kinderen. Van klein af moeten de kinder~n in de Nazi-kinderen jeugdverenigingen; de ouders verliezen alle invloed op hen en moeten toezien, hoe hun kinderen worden opgevoed voor de oorlog en in haat tegen andersdenkenden, zelfs tegen hun eigen ouders, die vaak door hun eigen kinderen verraden worden, wanneer zij thuis hun anti-fascistische mening uiten( Kinderen van .,staatsvijanden" - socialisten en kommunisten, joden en katholieken, enz. enz. - worden geminacht, bespot en achteruitgezet. De meisjes, die allen een jaar in de verplichte arbeidsdienst moeten, worden niet zelden zwanger naar huis gestuurd en vaak krijgt de moeder dan te horen: .,Hitler wil het toch, dat w~ kinderen krijgen!" In een vergadering van medici werd het toenemend aantal geboorten bij minderjarige moeders .,een der interessantste kenmerken van de nieuwe tijd" genoemd! D e v r o u w e n d e o o r I o g s v o o r b e r e i d i n g. De wet van 1935 voerde de vrouwelijke dienstplicht in oorlogstijd in en hiervoor is het jaar vrouwelijke dienstplicht thans reeds de voorbereiding. De nat.soc. vrouwenvereniging heeft 1

)

.,Der deutschen Frauen Leid und Glück", prijs 10 cent.

315

LEED EN GELUK DER DUITSE VROUWEN een speciale wervingsdienst, om vrouwen in de oorlogsindustrie te krijgen: z.g . .,sociale bedrijfsarbeidsters" worden gevormd, die in de oorlogsbedrijven kontrole- en spionnagediensten moeten verrichten! Thans reeds worden honderdduizenden vrouwen geoefend voor de luchtbescherming; 70 % van alle soldaten van de civiele luchtbescherming moeten vrouwen zijn. De .,Frauenhillsdienst" is ingevoerd, om in de oorlog over goedkope ziekenverpleegsters te kunnen beschikken. Maar ook alle moed~rs moeten kursussen volgen in .,gezondheidsdienst" e.d. Terecht schrijft het boekje hierover: .,In de gezondheidskursussen kunnen wij vrouwen - evenals bij de luchtbescherming - veel leren, wat voor ons en onze kinderen thans en in de oorlog bruikbaar is. Maar wij moeten o p p a s s e n, dat wij daar niet iets anders leren, waaraan de Hitierregering veel meer waarde hecht: de onverschilligheid voor de verschrikkingen van de oorlog of zelfs de bereidheid, om aan de oorlog mee te doen." Het boekje bevat dus zeer veel waardevolle gegevens. En bovendien doet het ons zien, dat het voor de Duitse vrouwen, ondanks alle dwang en terreur, niet onmogelijk is, voor de rechten, die zij nog hebben, op te komen, mits zij de juiste aanleiding, ook de kleinste, daarvoor weten te benutten en mits zij solidair zijn en moedig volhouden. Tal van voorbeelden worden gegeven, hoe de vrouwen door haar eensgezindheid en juist optreden verbetering wisten af te dwingen of drukkende maatregelen te keren. En de konklusie luidt, dat zeer stellig door de e e n h e i d, de aaneensluiting van alle anti-fascistische krachten in Duitsland, de overwinning op het Hitler·regiem kan worden bereikt. We kunnen dit boekje dan ook aan iedereen ten zeerste aanbevelen. d. w.

316

HET NATIONAAL-SOCIALISME EN DE WARENHUIZEN Het is bekend, dat de demagogische politiek van hei nationaal-socialisme er in het bijzonder op gericht is, om de middenstand te vangen. Een van de middelen daartoe was in Duitsland vooral ook de agitatie tegen de warenhuizen, om daarmee de kleine winkeliers in het gevlei te komen. Luidde punt 16 van het program van de Nazi-partij niet: "directe overneming in gemeentebezit van de grote warenhuizen, om deze tegen lage prijzen aan de kleine winkeliers en handwerkers te verhuren"? De N.S.B. in Nederland volgt ook in dit opzicht slaafs het Duitse voorbeeld, en de Duitse graaf met de Franse naam, die deze "nationale" partij in de Tweede Kamer vertegenwoordigt, heeft dan ook reeds een voorstel aangekondigd, om de warenhuizen en de filiaalbedrijven aan een progressieve belasting te onderwerpen. Het is dus zeker van groot belang, ook voor de a.s. gemeenteraadsverkiezingen, om te weten, hoe de Duitse Nazi's hun beloften aan de kleine winkeliers zijn nagekomen. Wij vinden hieromtrent interessante gegevens in een artikel van Mr. R. Korthals Altes in "De Nederlandse Mercuur" van 2 Maart 1939. Reeds in 1927 waren er in Pruisen en later in geheel Duitsland speciale opcenten geheven op de belastingen voor grote handelsondernemingen. Maar wat was het gevolg? "De grootwinkelbedrijven wentelden deze hogere belasting op hun leveranciers af door het bedingen van lagere inkoopsprijzen, en deze op hun beurt weer op hun kleinere afnemers, zodat de belasting tenslotte opgebracht werd door ... de kleine middenstand, die men juist wilde beschermen". Toen kwamen de Nazi's aan het bewind. "Zij namen maatregelen tegen de grootwinkelbedrijven, voornamelijk bestaande in een verbod van nieuwe vestiging, uitbreiding en verplaatsing behoudens toestemming der bevoegde autoriteiten. Deze wettelijke maatregelen gingen gepaard aan een scherpe boycotactie tegen de grootwinkelbedrijven, vooral tegen de warenhuizen. Weldra bleek, dat de nationaal-socialistische actie tegen de grootwinkelbedrijven hoofdzakelijk een anti-semietische strekking had: nadat een grootwinkelbedrijf in "arische" handen was overgegaan, hield de actieve bestrijding op bevel van de partijleiding op, al bleven alle wettelijke maatregelen bestaan. En na enige jaren ging het den grootwinkelbedrijven weer zeer goed. Het Karstadt-concern bijvoorbeeld, dat warenhuizen, bazars en manufacturenwinkels exploiteert, zag zijn omzet in 1936 met 9.7%, in 1937 met 10.4% stijgen. De omzet van de Julius Meinl A. G. te Wenen steeg belangrijk na de "Anschluss". Leest men de officiele uitlatingen van later jaren over het grootwinkelbedrijf, dan geven deze een geheel ander beeld dan het programmapunt 16. Aanvankelijk (1934) geldt slechts het argument, dat men niet de talrijke employé's van warenhuizen op straat kan 317

HET NAT. SOC. EN DE WARENHUIZEN:

zetten zolang de zelfstandige middenstanders niet in staat zijn hen over te nemen. Later wordt met voldoening de gunstige ontwikkeling der grootwinkelbedrijven geconstateerd, terwijl verder wordt vastgesteld, dat de oorzaken welke tot de strijd tegen de grootwinkelbedrijven noopten, intussen grotendeels zijn weggenomen. Immers de eigendom en de leiding dezer ondernemingen is in "arische" handen overgegaan ... De kleine middenstand daarentegen mag zich volstrekt niet meer in de bijzondere gunst der Duitse regering verheugen. Nadat reeds aanvankelijk het van de bestrijding der grootwinkelbedrijven verwachte voordeel totaal was uitgebleven, bleek tenslotte het systeem van gedirigeerde economie ten nadele van de kleine winkeliers uit te vallen. De vaste marge, die de prijszettingspolitiek aan de detailhandel laat, is voor de grootwinkelbedrijven ruim voldoende, voor de kleine zelfstandigen ontoereikend. Eindelijk heeft de Duitse regering radicaal ingegrepen: de kleine winkeliers, die zich onvoldoende konden handhaven, zijn gedwongen over te gaan tot de arbeidersstand, nu er behoefte aan werkkrachten is". Wat is er dus in Duitsland onder het fascisme met de kleine winkeliers gebeurd? De deskundige schrijver komt tot de conclusie: " T a IJ o z e w i n k e I s z ij n g e s I o t e n . D e o n d e r s t e laag der kleine zelfstandigen, eens zulk een krachtige steun voor de nazi-beweging, is daarmede verdwenen." Behoeft men hier veel commentaar op te leveren? Het nationaal-socialisme, dat zich voordeed als de vriend van den kleinen man en van den verdrukten middenstander, heeft de Duitse middenstand, in het bijzonder den kleinen winkelier, te gronde gericht. Duizenden kleine zelfstandigen zijn geruïneerd, hun winkels zijn gesloten, en zij zelf zijn gedwongen om tegen een hongerloon in de fabrieken aan de productie van kanonnen en gifgassen te werken. In 1939 moeten volgens het plan der Nazi-regering 40.000 kleine tabakswinkels worden gesloten! Tegelijkertijd bloeien echter de warenhuizen, die alleen maar aan de Joodse kapitalisten zijn afgenomen, om ze aan de vriendjes van de Nazi's in handen te spelen; zij bloeien en maken grote winsten, terwijl hun kleine concurrenten met behulp van de staat worden onteigend. Aan deze feiten moet men ook in Nederland de volle bekendheid ~··tel geven!

318

schaken l'vir. G. C. A. OSKAI'vi W. W. SMYSLOW, DE JONGSTE SCHAAKMEESTER TER WERELD. De jongste schaakmeester ter wereld is W. W. Smy,stow. Wij vroegen hem "een goede partij", en ziet hier wat hij ons ter publicatie afstond : Wit: Belawenetz. Zwart: Smyslow. 1. d4 Pf6, 2. Pf3 g6, 3. Rf4 Rg7, 4. e3 c5, 5. Pbd2 00, 6 c3 b6, 7 h3 Rb7, 8. Rc4 d5, 9. Rd3 Pbd7, 10. 00 Pe4 I,

11. Dc2 Pd2 :, 12. Dd2: Te8, 13. Rg3 a6, 14. Tad1 e5, 15. de5: Pe5 :, 16. Re2 16, 17. Re5: fc5 :, 18. c4 de4 :, 19. Rc4 + KIS, 20. Dc3 ef3:, 21. Td8: Tad3:, 22. gf3: Td6, 23. Rd3 Ted8, 24. Re4 Rc8, 25. Kg2 a5, 26. Tb1 Re6, 27. b3 Rf6, 28. a3 Kg7, 29. b4 h6 I, 30. bc5 : Rg5, 31. De2 Td2, 32. Db5 Re3, 33. db6 : Tf2 :, 34. Kg3 K/6, 35. Te1 Tdd2, 36. Tg1 g5; hier overschreed wit den tijd, wat wel het beste was.

dammen F. RAI'viAN EEN FRAAI PROBLEEM.

HET PLEGEN VAN PLAGIAAT IN ONZE DAMWERELD.

Auteur F. Ram a n, A' dam. Eerste publicatie. ZWART

WIT Zwart: 6, 7, 8, 15, 18, 21, 26, 30 Wit: 16, 25, 27, 32, 34, 36, 37, 44

8. 8.

WIT SPEELT EN WINT. Hoe 7 Oplossingen worden gaarne ingewacht, maar liefst binnen 14 dagen na publicatie.

"Het bewust plagiaat plegen is zichzelf brandmerken". Voor de dammers, die eens per week hun club bezoeken en daar hun partijtje "leggen", vliedt het damleven onbewogen heen. Zij maken een combinatie, die natuurlijk voordien meermalen Is uitgevoerd, zij overzien een combinatie, die eveneens voordien meermalen Is uitgevoerd. Zij maken zich niet druk over de vraag "wien het auteursrecht van de combinatie toebehoort", die toch steeds nog weer "nietuw".i blijkt, zowel voor de gevorderden als in hoofdzaak voor de beginners. Het is duidelijk, dat het terrein der combinaties nog lang niet afgegraven is en velen dragen er het hunne toe bij, om vastlegging van alles wat tot heden bekend is, mogelijk te maken. Een mooi doch bijkans onbegonnen werk. Want waar is het archief, waar alles in vastgelegd wordt en waar is de dammer, die alles kan verwerken en waar is de administratie, die in dit alles orde en regelmaat schept en met historische 319

F.:RAMAN juistheid de authenticiteit (echtheid) vastlegt? In het min of meer beheersen van deze materie is de scheidingslijn te trekken voor de klasse-indeling der dammers. Hierbuiten staan de theoretici en de spelers wier spel, zoal niet geheel dan toch grotendeels, op het z.g. positie-spel is ingesteld. De theoretici zoeken op dat gebied steeds verder en komen daarbij onvermijdelijk op hetzelfde terrein, waar velen hen vóór geweest zijn. En de vinding van heden is dikwijls slechts de bevestiging van wat voorheen werd ontdekt. Wie in het heden iets ontdekt en dit als zodanig wereldkundig maakt, loopt de grote risico dat hem zonder meer .,plagiaat" wordt verweten. Neemt men dit al te letterlijk op, dan is het duidelijk, dat de onderzoekers van heden een soort nachtmerrie krijgen van de kans, dat hun werk voor .,letterdieverij" wordt uitgemaakt. Voor de onderzoekers op dit terrein vliedt het leven dus geenszins onbewogen heen, omdat, merkwaardige mentaliteit in de damwereld, de veronderstelling van .,te kwader trouw zijn" eerder ingang schijnt te vinden, dan die van .,te goeder trouw" zijn. Speciaal in de laatste tijd komen tal van kwesties over plagiaat, vermoedens van plagiaat, aanwrijving van plagiaat en verwerping van plagiaat tot ons door. Het moge U duidelijk zijn, dat het niet opgaat in de kolommen van dit blad al deze en soortgelijke zaken tot klaarheid te brengen. Slechts in algemene lijnen willen wij er op ingaan en vastleggen, dat de .,plagiaatskwestie" woekert in de 3 lagen van ons spel : partijspel, eindspel en problematiek. In het partijspel het minst vemJmg, omdat het hier een eis is, die men zich zelf kan stellen, om alle of althans de meest bekende combinaties te willen kennen. Natuurlijk met het doel, hiervan in het practische spel profijt te trekken door enerzijds de vallen te vermijden en

320

DAMMEN anderzijds deze open te zetten. In het eindspel in ergere mate, omdat gecomponeerde eindspelen tenslotte, willen deze onfeilbaar zijn in de oplossing, aan bepaalde normen gebonden zijn. Men komt hierbij zo onwillekeurig op dezelfde uitgangsvelden terug, dat dit terrein inderdaad met ontelbare .,plagiaatsangels" is bedekt. Iedereen, die zich wel eens gewaagd heeft aan een tric-trac motief of -bewerking, verzeilt in een of andere klassieke bewerking en tal van voorbeelden zijn bekend waarin de ontleding van een eindspel slechts verschilt in de eerste aanvangszet(ten). In de problematiek woekert de .,plagiaatsboom" in niet mindere mate als in de eindspelen. Dit is natuurlijk geenszins te verwonderen . Onwillekeurig komt men hier op terrein van .,een ander". In de eerste plaats is dit een terrein waar bijna iedere dammer wel eens 'n stap heeft gezet en als hij bij wijze van spreken begint met in den blinde een aantal schijven op het bord te plaatsen en daarna de stand gaat bewerken, dan eindigt hij vast en zeker op een terrein waar men hem vóór is geweest. Immers het probleem moet goed zijn : oplosbaar, zonder bij-oplossingen, het moet, in het algemeen gesproken, aan de regels der logica voldoen wat aanvangsstand betreft, er moet een tastbaar evenwicht in de positie zijn, enz., enz. Elke beginner eindigt dan ook bewust of onbewust in een bekend motief en ondergaat of de reduceer-critiek of de .,plagiaat-vuurdoop'. De 'groten onder de groten zijn echter nog lang niet .,uitgewerkt". De kleinen zullen voor het grote internationale podium weinig of geen nieuws meer kunnen brengen. Zodat de weg van een beginnend probiemist geenszins over rozen gaat en zijn werk veelal in de vergetelheid raakt of mogelijk in .beperkte kring opgang maakt. Bovenstaand artikel hebben we ontleend aan de interessante damrubriek van .,Het Volksdagblad".

VIJFTIG JAAR 1 MEI-VIERING

Recommend Documents