Verzamelde gedichten

Verzamelde gedichten H. Marsman

bron H. Marsman, Verzamelde gedichten. Em. Querido, Amsterdam 1941

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/mars005verz03_01/colofon.php

© 2011 dbnl

5

Eerste periode

H. Marsman, Verzamelde gedichten

7

I Verhevene Eeuwen wentelden hun volheid samen: zijn fundament; nauw kon hun denkgedrocht omvamen zijn schedeltent. haren sloegen hun vlag langs den hemel: bepantsering; scherp was zijn lijf, geel en vermetel, dat dansen ging. maar hij, blonde boorling der zwellende jaren, hij tartte nacht en vlocht het ruige duister samen met zijn haren tot veilge vacht. zoo, schragend geleund in de nis der kimmen, zuigende schacht, zag hij ellende den hemel beklimmen: zijn eerste wacht.


8

Vlam Schuimende morgen en mijn vuren lach drinkt uit ontzaggelijke schalen van lucht en aarde den opalen dag.


9

Vrouw Lichaam, wentelend al-leven gedrochtlijk staan wij en massaal geheven tegen den rottend-paarsen hemel van verlangen hijgende nacht mijn vale handen tasten even het slierend kransen van uw blauwe haren, die, gif en scheemring, vachten hemel waren over al-ruimte, uw gelaat, ivoor ovaal, waarin uw oogen, spitse spleten, hangen: een groen signaal.


10

Heerscher Hij schreed en ruimte was hem soepel kleed aan 't koele lijf. de gladde luchten spatten uit elkander en roode sterren walmden àl hun wonder in wankelenden nacht. hij schreed en ruimte brak aan zijn metalen tred en lucht verkromp voor zijn doorzengden zucht. leven was enkle vlokken violette geur. hij at en aarde trok haar gillende spiralen door schrompelenden nacht: hij had geproefd. hij stond, atoom en kosmos beide, en heerschend was in ertsen greep over den werveldans der elementen d'ivoren glimlach van den stillen knaap.


11

Bloei O, vrouw, bloeit schaduw waaierbloem en firmament, dat sterren schrijden in den gang mijns bloeds en nacht de weerklank van den roep der handen en uit den zoom van mijne donkerheden, onder de hemelbruggen mijner armen, het maanzeil tastend over dansend stroomlijf o, het zal stranden aan gifspelonk der oogen, vrouw


12

Einde Terzij de horde nooit gleed een bloemsignaal tegen de steilte van mijn schemernacht, waar ik, gewelfd over den rand der ruimte, den geur der eeuwen puur uit de bokaal der lucht en zelve drijf, een late, smalle bloem, op den verloomden maatslag van den tijd.


13

Gang Smarten tasten zijn gang. het vlak is blind en oogen branden dieper dan het doel o, grenzen, horizonten en vervloeien. terzijde zal de wereld branden: een scheeve bloem in wapperenden mond der ruimte maar toen de luiken gleden voor zijn oogen, draaide de wereld zich een kwartslag om.


14

Schaduw Vreugde is zwartgebrand: asch en omwalming lijden tot kruis zich spant uit nachts omarming leven is weggebloed naar alle wenden; geen witte doodengroet breekt uit de lenden martel, éen ruischeling, lokt mij dit enden: scheemrende kruiseling aan hemels enden.


15

Wacht Zee, storm en duister en eeuwigheden breken in den nacht; mij worde dracht van firmamenten zeer verzacht. ik kan der vuren huiverende wacht niet langer hoeden ik ben gansch ontkracht geef mij uw schemering geef mij uw grijzen wind


16

II Virgo Morgenmeren. uw omgrenzing ordent. bergen klimmen in het tinnen licht en uw stille, virginale lippen kuischen aan de sidderende beken zoete smetten van het groene duister en uw oog wordt licht. maar de nacht stort ruglings in den nacht en uw mond is in zichzelf besloten en uw bloed is door uw bloed omringd.


17

Bloesem Oneindig zijn de vloeren van den nacht en droomend bruinen vrede, deint, o akkeraarde, dit donkre nachtland in uw warmen schoot o, paarlen licht aan donkers zachte zoomen schoort een verlaten boom den wankelenden boog der nacht. als gij den avond om uw schouders plooit, figuur, gekerfd uit nachtelijk ivoor, den droom der wimpers langs de luchten spant en scheemrend schrijdt blauwen uw oogen bloei en slaan de velden witten geur en wijn, die uw omdroomde schreden kostbaar siert; en firmamenten ruischen sterrenbloesems, die uwer handen tasten scheemrend dauwt. en door ons warme schrijden schrijdt de nacht. maar hoor, het wappren van haar grijzen mantel over den loomen stap der eeuwigheid.


18

De blauwe tocht Huizen hangen scheef in sluimering en de straten klagen eindeloos-verwezen is dit de straat, vriendin, die daags uw lach in fonkelenden bloesem slaat? die stroomt, bij schemering - o! ruischende verteedering der harten van 't grijze vuur, dat aan uw oog ontwelt? die deinde, een andren nacht, in 't hijgend zich omarmen van al avonds vreugden, één blauw geluk, dat onze schreden drenkt? en dit de weg, vriendin, die voor uw zachten tocht, haar harden wand als waaier openbuigt? dit dorp is zonder u mij vaag en vreemd, zonder de vlam der haren in den wind, zonder de schaduwen, die van uw handen waaien en zonder uwen schemerenden gang. enkel der linde groene ademing is van den bloesemdroom dier nachten vol: een ronde stem, die door de wegen luidt.


19 Kom, laat ons gaan; geef mij uw hechte hand, zonder te tasten; ik ben zeer aardsch, ik ben u zeer verwant. hoort ge, mijn stem werd ruig, mijn oog gewet aan grijze horizonten en smedend buigt mijn wil de daden van mijn hand en van mijn mond en oog. neen, schuchter niet: ik ben zoozeer ontdaan van overluchtsche tochten en zoo afkeerig van het schaduwzeilen langs wankelende regenbogen, die droomen huifden over maanrivieren, dat ik in dezen nacht, die als een bloem verging, met harden wil het tasten mijner enkels schorend, mij tuimelende, wilde wegen brak langs steigerende rots en wapperende stroomen met witte vlag bezeilde naar uw open dag! geef mij uw hechte hand, zonder te tasten: ik ben zeer aardsch, ik ben u zeer verwant. en d' eendre maat gebrand in onze schreden, doorwaden wij dit land der herfstelijke nachten en wij vervoeren het met ons verheerlijkt hart.


20 Bevreemd: kunt gij den breuk der kernen overbogen, wanneer de sterren tegenkant'len aan de lucht en alle bloemen anders luiden dan uw stem? neen, neen, vriendin, de breuk der kernen zij; maar mij verheugt de stilte uwer tuinen, nu smart dit jaar uw oogen duister sloeg. en, weergekeerd van huiverende hoogten, koel, maar verheerlijkt, zwaar van firmamenten, dreef mij het lot u zingend tegemoet. laat ons den stroom bevaren van den nacht, omhoog het zeil! - hoort ge: de avond ruischt. o! ons doorwaaid geluk, dit wapperend fregat, dat als geen boot vóor haar de ruimte kerfde en u aan boord, vriendin, u, die ik nimmer derfde, wijl ik u nooit bezat. nu is het goed: hier is mijn zachte hand gij zijt zeer aardsch, gij zijt mij zeer verwant.


21

Invocatio Laat mij in uwer haren mantel slapen en leg uw donker om mijn wilde hart, verban het licht uit mijner oogen dalen en vouw uw venster open in den nacht. want ik ben moe, de dag heeft mij geslagen met vuur en wijn uit zijn verweerde bron mijn angst versteende teere rozenhagen: ik ben een blindelings bezetene van zon. omhul mijn hoofd en laat de schuwe handen, verborgen in de schee van uw gewaad, zich ankren mogen aan de heuvelflanken, waardoor de hartslag van den schemer waart. en neem mijn mond, want haar verdroogde vlammen verzengen naar de schaduw van uw bloed, bedauw mijn stem met schemerende glanzen en gord mijn oogen aan met zachten moed. laat mij in uwer haren mantel slapen en leg uw donker om mijn wilde hart, verban het licht uit mijner oogen dalen en vouw uw venster open in den nacht.


22

Madonna Gij slaapt met ons als paarden in uw armen, die schuilen aan de zoomen van uw bloed en uwe haren duisteren erbarmen over de tochten van ons waaiend bloed. wij tasten u in een verloren golven en monden in de schalen van uw hart en zijn zoo grondloos in elkaar bedolven, dat wij de merken ruilen van ons hart. en worden stil, madonna, aan uw handen en onze vezelen verzachten zeer wij bloeien onuitblusschelijke lampen over den schemer van het nachtlijk meer. en huiveren als reeën aan uw slapen, biddende planten in gemeenen nood, en zijn omvleugeld door een wijde schaduw in de omraming van den grooten dood.


23

III Berlijn De morgenlucht is een bezoedeld kleed een bladzij met een ezelsoor een vlek de stad een half ontverfde vrouw maar schokkend steigert zij den hemel in als een blauw paard van Marc in 't luchtgareel Berlijn de zon is geel


24

Stralsund Zon korte gevechten van smalle schepen in ommuurde verten Rügen sluimerend slagschip dat eeuwig voor anker den dag verspert avond kalmte wakend hert


25

Hiddensoe Bronzen boot de sprong uwer flanken stoot een mes in den nacht zilvren dood maan die de dolk van den boeg aan den muur van den nacht tot scherven sloeg schuim flarden bloed


26

Fort Fort donder stormend ontsprongen de wervelkolommen de schokkende monden van de kanonnen donder de horizonnen gaan onder muren der sterren gitzwarte vuren kolen en tonder en de toren der zon laaiende ton stort onder donder fort


27

Bazel Groen is de slag van den stroom door het dal van den dag heuvlen van licht zijn de wallen de stad is een fort door de poorten der bruggen ligt zon gestort over de ruggen der golven de stad is bedolven onder het haar van de zon


28

Amsterdam De maan verft een gevaar over de gracht. ik schuifel elken nacht na middernacht, in een verloren echoloozen stap, ruggelings schuivend langs de hemelschuinte, de treden der verlaten wenteltrap van de ontstelde ruimte


29

Potsdam Schrijden goed soldaat zijn trommelvuursein inniger beminnen dan de schaduw van de blondste vrouw schrijden Ruimte open orde droge zandsteendoorsnee van het licht weerstand uitgeëffend evenwicht Hemel breed bestek sober overwogen staalgewelven glazen bogen koepeldek Smidse hamerslagen schrijden door de straat harde vreugde om de regelmaat waarin hemel tusschen ruimtebreuken staat gele schuinte grijsheid koel quadraat


30

Weimar Doodenhuis hooge vensters droomen hun vergaan luikenkruis vleermuisschaduwen daaraan


31

Delft Sluimer dood zacht verdronken donker nacht groene dood in de gracht verzonken blinde non waanzin spon zacht geflonker in de oogen donker pracht


32

Val Ich falle nach Venedig hinunter und so weiter - bis zu den Sternen Trakl Val lichtende rank die heelal na heelal ontbrandt steen dier plant Schal grondeloos lood aan het snoer diep door den schoot van het al slaat aan den vloer van den dood


33 Val achter den wal van den dood blind door het luik van de hal boot ster dal


34

IV Penthesileia De bronzen kling omheuvelt ademend het schemerdal. daarachter zingt de zee een zachten dood wuivende zeilen, droomend aan den voet der weeke heuvlen, deinen de tenten van het maagdenkamp. Penthesileia slaapt een laatste vrouw die haar omarmen mocht en sluimeren in 't warme schaduwrag van haren flank, bezweken en ineengeworpen, ergens in de tent, buiten den samenhang van 't zwalpend bloed achteloos weggelegd zoo ligt haar pantser Penthesileia slaapt. met haren helm, besmeurd door 't zware bloed der late zon die zij tot aan haar rooden dood bevocht, legt zij de ruimte van zich af en wischt den dag uit heur versomberd haar en baadt zich, lang en loom, in schemerschaduw der naderende nacht.


35 zij peinst: dit gaat voorbij. geen dezer lievelingen kan de pracht van mijne haren dooven in den gloed van mateloozer pracht. geen kan mijn bloed vermoeien tot den dood. uit elk omarmen schittert het schild van mijnen schoot wit-stralender. de zuilen mijner schenkels spannen zich rijziger. uit de verstrengeling der leden puren de mijne kracht en glans, de hare welken week, zij bloeden als gestorven rozen, rood en zwart. zij hebben haar angst gekoeld. haar bloed verstroomt. zij voeren in de boot van mijn omarmen voorbij den dood. zij zijn bedwelmd van zaligheid, vervoerd ik echter rijs, als riet uit streelingen van wind en water, machtiger. ik breek den dood dien zij mij schenken willen, dien ik zelf verbeid, achteloos schier. er is geen schoot waarin ik duizelend verzinken kan. er is geen vrouw die mij de dronkenschap, het zelf-vergeten storten kan in mond en hart er is een man, misschien schreiend om dit verlang, hunkerend naar verraad en ondergang en angstig om die beide, diep ontsteld,


36 weert zij de warende gestalt' die door haar tent sluipt, vaag en overal en kantelt zich en klemt zich aan den wand.


37

De vrouw met den spiegel Den spang, die de roodkoopren pracht des haars omsloot, hebt gij, gedachteloos, in een zacht-mijmerend gebaar, dat in zichzelve rustte en vergleed, uit uwe hand gelegd en onbeschroomd der lokken val, die u ommantlen wilde, losgewoeld. zoo staat gij, koud en onberoerd binnen den blauwen nacht. Gij neemt den spiegel in uw hand en uit zijn droomend-donkren schoot ontwaakt en groeit - a dream within a dream de rankheid van uw mat-albasten naakt en gij staat groot en virginaal in het weerkaatst heelal. Gij hebt het oog van een ontwakend hert, en uw gelaat, uit doodsbleek licht der maan gegrift, is op uw marmren tors een koele vlam. Gij hebt u-zelf zeer lief, en zoozeer houdt uw beeltnis u geboeid, dat zij den adem aan uw mond ontrooft


38 en uwen bloedklop in haar aad'ren zuigt en u verteert, zoozeer, dat gij de schim uwer weerkaatsing wordt, bezwijmt en sterft.


39

De vrouw van de zon Ik zag een vrouw, die schreed alsof zij nooit zou sterven. A. Roland Holst Vrij en eeuwig, tijdeloos ontheven, in een hoog en onaanrandbaar zweven, schrijdt gij, koninklijk geheven, langs de blauwe muren van het licht o! de sneeuwstorm van uw gouden mantel o! de zon, het diamanten vlamsel, dat de heemlen uitstroomt uwer haren langs de wolkenlooze bergen van den dag o! de nacht waar uw fonkelende gouden tocht in den hoogen, sidderenden loop der herten eenzaam eindigt, in de diepste verten.


40

De vreemde bloem ... een steile raadselige bloei, eenzaam en ongezien ... doch later zal, wellicht na veler jaren val, in de omarming van een sombren knaap, den laatsten zoon van een vermoeid geslacht, een donkre vrouw ontstellen tot den dood wijl in zijn oogen, ondoorgrondlijk klaar een ondoorgrondlijk donker, staat de angst, waar zich zijn bloed herinnert aan den droom, waarin een vreemde bloedkoralen bloem verscheen die zijnen mond beroerde, diep en lang -


41

De blanke tuin Dien avond, vrouw, nestelend in uw schoot, als uw beminde eerstgeboren zoon, werden de laatste woorden van de monoloog mijns levens door 't scheem'rend woord van uw erbarmend zwijgen snikkend en stamelend tot samenspraak en in den blanken tuin uws aangezichts, onder de donkre rozen van uw haar en uwer oogen scheemrende anemonen, steeg de gebogen rank van mijn gehavend hart tot nieuwen, duizelenden bloei.


42

De laatste nacht De nacht gaat over ons heen diep onder het raam slaapt het dorp, ver achter de huizen de zee. nog lijkt hier alles vertrouwd: de kamer, het raam en het licht, en mijn hand die schaduwen vouwt om den weemoed van uw gezicht. De nacht staat tusschen ons in en de duisternis wordt een gezicht: o! de engel wiens wrekende hand ons roept naar het laatste gericht. o! mijn God, om het lieflijke land waar de lelie van haar gezicht sliep in de schaûw van mijn hand. Nu is alle luister gedoofd, elk gaat zijn eenzaamheid in. was het donker ons niet beloofd als een gemeenzaam begin en de nacht als een vochtige schaûw die ons, sluimerend flank aan flank, zou drenken met diepen dauw, twee bloemen aan éénen rank? de duisternis is een gericht en de nacht een tweesnijdend zwaard.


43 is dit masker uw eigen gezicht? is dit masker mijn eigen gelaat? de nacht gaat over ons heen, diep onder het raam slaapt het dorp, ver achter de huizen de zee.


44

De gescheidenen De kamer leeg. een vale grauwe nacht. een schemering die aan den dood ontsteeg wij liggen eenzaam op de zwarte baar en zullen weldra op de klippen stranden drijven wij naar den dood of in den ronde? de rozen worden zwarter in uw haar waar zijn uw handen?


45

Afscheid Slaap met het donker, vrouw slaap met den nacht ons diepst omarmen heeft den droom omgebracht donker en zonder erbarmen zijn bloed en geslacht slaap met het donker, vrouw slaap met den nacht.


46

V De vreemdeling Laat mij alleen. dit is de tweesprong onzer wegen. gij hebt mij tot den versten rand geleid. maar keer hier om, ween niet. gij kunt den laatsten tocht naast mij niet schrijden, noch ik met u, gij gaat hem eens alleen. gij zijt mij nochtans onverdeeld verpand: ik heb uw bloed den donkren kus gegeven van hen, die boven dood en leven ontstegen zijn. ik ben hun afgezant. ik beid uw komst. wij zullen eens den zwarten wijn van dood en donker uit één beker drinken, wij zullen stroomend in elkaar verzinken en eeuwig zijn. vaarwel. ik keer niet weer. maar gij komt zelve, later. vaarwel. het water roept voor de derde keer.


47

De voorteekenen Soms was zij heel den dag met zichzelve alleen. langzaam boog zij zich dan af naar den wand en zij verdween in onzichtbare verten; hij bleef alleen achter, wachtende of zij wel keeren zou uit dat land. later keerde zij dan, maar zij was zoo doordrenkt door vijandige geuren en vreemde, geheimzinnige glanzen, dat hij zich door haar kussen verraden vond, en zich, gekrenkt door de teederheid van haar machteloos en vermoeid erbarmen langzaam uit den angst van haar tengere armen bevrijden moest.


48

De stervende Van hare handen die zijn hoofd namen en het wegborgen binnen haar schoot is toen het koele glanzende streelen begonnen als een ijl sneeuwen over een groot, somber land. en toen hij de oogen sloot over een leven, tot den dood toe vermoeid, was wat het donkere bloed had misdreven in een blind brandend weenen vergeven en uitgeroeid; en behoed door een vrede, die hem begroette en overstraalde doorheen de hemelsche regenbogen die uit de barnsteenen zon harer oogen door een sluier van tranen naar hem neerdaalde, is in een groot en roekeloos zweven de zwarte boot de machtige wateren binnengedreven van het eeuwige leven of den eeuwigen dood.


49

De overtocht De eenzame zwarte boot vaart in het holst van den nacht door een duisternis, woest en groot, den dood, den dood tegemoet. ik lig diep in het kreunende ruim, koud en beangst en alleen en ik ween om het heldere land, dat achter den einder verdween en ik ween om het duistere land, dat flauw aan den einder verscheen. die door liefde getroffen is en door het bloed overmand die ervoer nog het donkerste niet, diens leven verging niet voorgoed; want de uiterste nederlaag lijdt het hart in den strijd met den dood. o! de tocht naar het eeuwige land door een duisternis somber en groot in de nooit aflatende angst dat de dood het einde niet is.


50

[Ik lig niet meer alleen in het ruim] Mutual forgiveness of each vice, Such are the gates of Paradise. Blake Ik lig niet meer alleen in het ruim. de dood heeft mij samengelegd met het teedere witte kind dat ik eens in den verren tuin onuitsprekelijk heb liefgehad. nu zullen wij samen vergaan. haar stem in de duisternis zegt: neem mijn hand, het donker is koud. neem mijn hand, het donker is groot. die de liefde niet samen houdt worden éen in den angst voor den dood. in een weerlicht verblind en onthuld grijpt een mond een bevenden mond en een leven van lust en schuld wordt wit in die duistere stond waarin alles te niet wordt gedaan: angst en bloed, hoovaardij en lust, en mijn trotsche purperen naam wordt smetteloos uitgewischt met haar zuiveren sneeuwwitten naam. nu zijn wij bijna vergaan - is dat licht daar het Paradijs? nu zijn wij bijna vergaan - is dan alles voorgoed voorbij?


51

Leopold (de dichter van Cheops) Dwars door den nacht riep hij met klare stem van 't voorgebergte af der eeuwigheid den vuren naam van een doorgloeid kristal waarin genezend werd uiteengebrand de kranke dood van een vergaan heelal en morgenlijk het jonge sperma sliep van een bezield, oorspronkelijk getal. zoo' voormaals God een jonge wereld riep - een duister vocht tot grootsch kristal gestold die in de lendenen der chaos sliep, zoo déze Leopold, die Cheops schiep.


52

Ichnaton een vluchtige planeet tusschen oeroude sterrebeelden een virginaal, ontijdig morgenlicht De dag verwoei. het ijl vaalsneeuwend schuim van een zeer lichte, wervelende zee, stormachtig dreunend, die te pletter sloeg tegen de blinde rotsen van den nacht en ook de ruimte stierf. eeuwen en koningen, wien het zwaard uit de handen sloeg en horden, die de vluchtende legerbenden in een weerlicht over de grenzen sloegen, allen zijn, in een tijdloos staren de ruimte versteenend sneuvelend over de westlijke heuvlen verdwenen, spoorloos en zonder naam. Weerloos en kwijnend is de veege rank ontsproten aan den eindeloozen muur van loodzwart duister tusschen niets en niets een vale schemerende plant


53 Pijlsnel uitgroeiend is de zieke rank een vlam geworden: tusschen tweevoudig duister een slank, snijdend vuur, dat, ster-snel wentelend, den boom des duisters tot den wortel spleet. de nacht ontvlamde, brandde en verwoei goddelijk, uitverkoren, kuisch en wit, straalde de zon door het aegyptisch duister, maar met den morgen sloeg hij, wankelend, van zijn laag zenith naar den horizon. zoo stierf de smalle knaap onder de Pharaonen het onaanrandbaar godskind Ichnaton.


54

Heimwee De tijden zijn zwart. wij zijn eeuwen en eeuwen te laat geboren. in een mantel gehuld, door een engel op weerlichten doortocht verloren en door het onuitroeibaar heimwee vervuld den Koning te zien voor Wien ik had willen strijden, schrijd ik naar den Dood en die een krijgsman had willen zijn in de hartstochtelijkste aller tijden, moet nu in late verwilderde woorden gewagen van eeuwen, die versomberden tot verhalen - duister en vurig - van Kruistochten en Kathedralen.


55

VI Sneeuwstorm Toen sprongen wij plotsling met jonge vrouwen in sleden, die pijlsnel den nacht in gleden eéne, huiverend in onze armen: ‘o!... het is of wij nachtenlang reizen door toovertuinen en paradijzen, alsof het begin van den tocht al eeuwen, eeuwen achter ons ligt -’; het sneeuwen wordt dichter; in het ruischende rijden door grijze landen, in vreemde tijden verschemert de oorsprong, verdoolt het einde. rakelings scherende onder de wolken, springen wij verende over ravijnen; kolken van duister, afgrondlijke angsten, branden daaronder, striemend vliegt ons spoor door de ruimte, onmid'lijk verstoven vlijm door den nacht. het duister gereten. aadren geopend, in tweeën gesneden. veege gedaanten verbloeden terzijde. horden van levens, die langs ons strepen, schrompelen, naar spelonken gedreven, omgebracht en in stilte verdronken. ‘zweven wij? hangen wij tusschen twee angsten? o! het monsterlijk dier aan mijn schouder achter ons (niet omzien, niet omzien!) wordt tusschen blinde, doovende doeken op een afschuwlijk-gedempte wijze gemoord!’...


56

‘Paradise regained’ De zon en de zee springen bliksemend open: waaiers van vuur en zij; langs blauwe bergen van den morgen scheert de wind als een antilope voorbij. zwervende tusschen fonteinen van licht en langs de stralende pleinen van 't water, voer ik een blonde vrouw aan mijn zij, die zorgeloos zingt langs het eeuwige water een held're, verruk'lijk-meesleepende wijs: ‘het schip van den wind ligt gereed voor de reis, de zon en de maan zijn sneeuwwitte rozen, de morgen en nacht twee blauwe matrozen wij gaan terug naar 't Paradijs’.


57

Salto mortale (‘Variété’, 6e acte) Ik zelf maakte, van trapeze zwevend naar trapeze, den duizelingwekkenden doodensprong, en in de ondeelbare eeuwigheid dier seconde, bliksemde ergens - beneden mij? boven mij? aan welken kant en in welk heelal? de laatste regen der sterren voorbij nu flikkert mijn leven mijn lichaam uit. de eeuwigheid fluit in een kogel voorbij. aeonen. (Kiriloff, Kiriloff in de Daemonen!) - ‘Vang!’ het lijf vangt de ziel als een boemerang. terwijl ik sidderend tusschen de sterren hang, zit ik beneden - ‘hier is mijn hand’ de laatste acte is aan den gang.


58

Twee vrienden De maan maakt den nacht tot een sneeuwwit veld. een man heeft zijn vriend van zijn leven verteld: er is door dit spreken een wonder gebeurd: hun harten zijn zoozeer eender gekleurd dat de een als hij soms naar den ander ziet bij zichzelven zegt: maar ben ìk dat niet? een vrouw; nog een vrouw; een verterend gemis. het is alsof alles ten einde is: want één hart blijft thuis en één hart gaat op reis maar geen van twee vindt het Paradijs.


59

‘Les soldats de Dieu’ De kamer is zwart. de nacht staat scherp in de ramen gebrand, hard en hel als een diamant. ik zit naast het bed en houd den stervende bij de hand. maar hij heeft zich afgewend naar den wand voor het laatste gevecht, oog om oog met God en den Dood, tand om tand. hij hoort den dreunenden stap der soldaten die langs de straten der eeuwigheid schrijden. hij heeft zijn leven achtergelaten. de dag is verbrand. o! om éen uur van de sneeuwwitte tijden dat wij op snelle onstuimige paarden stormachtig den stralenden morgen doorreden maar leven en liefde werd hem een legende hij zegt: ‘geef mij een zwaard’ de soldaten komen nader en nader. dan, een ondeelbaar oogenblik later: ‘jij, Radiguet? jij, die aan mijn zijde een zwarte engel, God zoudt bestrijden!’ maar Raymond, die zijn leven lang heeft gezwegen, zwijgt en grijpt naar zijn zwaard. het gevecht


60 zij staan op de bres die het fort van den tijd splijt in den ringmuur der eeuwigheid. arm hart, arm hart. dappere, dappere citadel. nog één nacht, nog één uur, nog één tel.


61

Lex barbarorum Geef mij een mes. ik wil deze zwarte zieke plek uit mijn lichaam wegsnijden. ik heb mij langzaam recht overeind gezet. ik heb gehoord, dat ik heb gezegd in een huiverend, donker beven: ik erken maar één wet: léven. allen, die wegkwijnen aan een verdriet, verraden het en dat wìl ik niet.


62

Doodsstrijd Ik lig zwaar en verminkt in een hoek van den nacht, weerloos en blind; ik wacht op den dood die nu eindelijk komen moet. het paradijs is verbrand: ik proef roet, dood, angst en bloed. ik ben bang, ik ben bang voor den dood. ik kan hem niet zien, ik kan hem niet zien, maar ik voel hem achter mij staan. hij is misschien rakelings langs mij gegaan. hij sluipt op zwarte geruischlooze voeten onzichtbaar achter het leven aan. hij is weergaloos laf: hij valt aan in den rug; hij durft niet recht tegenover mij staan; ik zou zijn schedel te pletter slaan. ik heb nu nog, nu nog, een wild ontembaar verlangen naar bloed.


63

Crucifix Tusschen het venster en den donkren wand een eenzaam man, een kruisbeeld in de hand. zijn hart wordt stil en bovenwerelds wit: het hoort hoe hij in duizend angsten bidt. en het ivoren Lichaam van den Man tusschen twee zwarte kruisen wordt een vlam, die het beslagen duister diep doorlicht: een weergaloos, doorschijnend vergezicht: over een woest, ontembaar bergland, groot en weerbarstig, het donker randgebergte van den Dood, klimt langs een wankel gemzenpad een man naar het verborgen ontoeganklijk hart der hemelgletschers, steil, vermetel, smal. en stijgend, roekeloos aan zichzelf ontstegen, vindt hij, verscholen tusschen puin en ijs, den schemerenden bloei van edelweisz en alpenrozen, de stille bloemen van het Paradijs.


64

Seine-et-Marne De zon sprong op van de brug te Châlons, uren ver weg achter Montereau, trok over Nemours naar Fontainebleau en viel door een avond van schemerdauw in de Seine bij Charenton. toen bloeide de nacht. langs de oevers der kimmen flakkerde weerlicht na zwarten donder. over de glanzende schemermeren dreven boven verzonken puinen zachte schimmen van maanlichtwolken tusschen de eilanden der populieren en diep-weerspiegelde droomfragmenten van sterrentuinen en firmamenten wiegelden over het witte water zilveren en lazuren droomen. dan een hel-gele dag: boven de teedere bergen der verten waar woeste zonnen branden en breken langs de doorschijnende hemelklingen der rondom zichtbare horizonnen bezeilen ontelbare zachte schepen van licht en wolken de blauwe zeeën en koele meren der hemelstreken: onzichtbare, sluimrende, teere zwanen. o, Seine-et-Marne, fransch Toscane!


65 Tusschen Marlotte, Montigny en Grez staat op een heuvel een klein houten huis. een stem vraagt loom: is de zon wit of grijs? wordt de dag snikheet? en de stem van den jongen die buiten staat en de reis verspiedt van het vroege licht, lacht en zijn lach is een lied. hij toovert een fonkelend vergezicht: de dag is een meer; het snelle, veerkrachtige morgenlicht scheert er zijn kleurlooze schepen over. de zon, de felste der morgenrozen gloeit tusschen tomaten en tuberozen. smetteloos, smetteloos is het blozen der jonge berken en populieren. links langs het verschiet broeit het doffe paars van beslagen druiven. de donderkoppen en heuvels zwellen; vlak onder de verende ruggen der kimmen - gladde, gebogen, springende herten hijschen de verten de teedere zeilen, grijze (‘grijze?’) ja, van amandelbast het nauwlijks groene grijs, en maar wie slaapt, slaapt door in het houten huis in het warme hart van het paradijs, op den heuvel aan den weg naar Grez. 1927


67

Tweede periode


69

VII In memoriam P.M.-S. ... een non. een hertogin. een vrouw voor wie de zin des levens pas voorgoed begon kort voor haar dood en groeide met dien dood; binnen een groot volkomen afgestorven-zijn der wereld hervond zij haren oorsprong; en na den korten loop des levens ving zij zichzelve in zichzelve op en hing daarin gelijk in het begin. maar tegelijk was zij zoo vol en zoo koelbloedig wereldsch dat zij een middag kort nog voor haar dood omdat de zon zoo prachtig scheen op het gazon nog eenmaal loopen wilde door het licht. driemaal doordrong het bloed dat uit haar wonde sprong haar kleed en kleurde het met dood'lijk vermiljoen; haar witte handen grepen het en scheurden het in wilde repen weg. driemaal doorstond zij nog dat iemand haar verbond en pantserde in een hel zomersch kleed; en langzaam daalde zij de trappen af en schreed zij langs het bloeiend grasveld door de middagzon,


70 hoewel het bloed in haar toen al zoozeer vervaalde en ook de dood haar al zoo diep benauwde dat zij haast niet meer ademhalen kon. een hert niet alleen om het teedere beloop van hare enkels die als bij de reeën bijna te breekbaar leken voor haar romp; noch om haar half geloken oogen die vol van vreemde bange droomen waren en zacht amandelvormig, noch om het vage trillen van haar wimpers of om de teere schelpen van haar mond. maar om iets onnaspeurlijk wondbaars en koninklijks; iets avondlijks dat veel langs meren dwaalde en dat, gewond door pijn maar dieper door vermoeden het leven als iets zoo ontzettend duisters voelde dat het vergeefs en radeloos een uitweg zocht. maar dien niet vond; en in 't verborgene onhoorbaar snikkend, lag zij met groote open oogen langzaam en geheimzinnig te verbloeden. tot in den dood droeg zij den eenen ring. het wereldlijk en onopvallend teeken dat in zijn doffen diep bestorven bloedgloed het wapen droeg van haar vervallen staat. haar handen waren tenger, smal, zacht elpenbeenen; soms was men bang dat zij zouden verbranden in lange vlammen die zich zelf doorschenen


71 zoo lang en slank en wit waren haar handen. hoe haar leven was? wat weet men van een leven? wat weet ik van de sidderende angsten die haar misschien haar leven lang opjoegen en waaraan bleven haar gedachten hangen de lange regenende schemerdagen; waaraan heeft zij haar zachtsten droom gegeven? nu is zij jaren lang alweer begraven. haar zoon en ik gaan zeer verscheiden wegen. wacht zij op ons in gindsche verre streken waarheen al reeds toen wij nog kindren waren op lange regenende winterdagen haar droomen en herinneringen negen?


72

De bruid Ik dacht dat ik geboren was voor verdriet en nu ben ik opeens een lied aan 't worden, fluisterend door het ijle morgenriet. nu smelt ik weg en voel mij openstroomen naar alle verten van den horizon, maar ik weet niet meer waar mijn loop begon. de schaduwen van blinkend witte wolken bespelen mij en overzeilen mij; en scholen zilvren visschen bevolken mijne diepte en bliksemend voel ik ze mij doorschichten en mijne wateren alom doorkruisen en in mijn lisschen vluchten zij zijn mijn kind'ren en mijn liefste droomen ik ben nu volgegoten met geluk. de tranen die ik schreide en de zuchten zie ik vervluchtigen tot regenbogen die van mijn oogen springen naar de zon. waar zijn de bergen van den horizon? ik zie ze niet


73

De hand van den dichter Glazen grijpen en leegen; veel jagen en reizen; vrouwen omhelzen en streelen; strijden op felle paarden en blinkende wateren splijten; spelen met licht en donker; den dag en den nacht doorrijden onder fluweel en schaduw en flonkrende sterrebeelden. het staat niet in mijn hand gegrift; en een hand is een leven, een lot; ik lees slechts in fijn scherp schrift - en dit geldt voor vroeger en later weinig liefde en wijn, veel water, soms een racket, een zweep, maar stellig nimmer een zwaard. zoo is mij enkel bewaard langzaam maar vast te verwijven in nijver monnikenwerk: bidden en verzen schrijven geel op geel perkament, en mijn hand alleen te verstrengelen met mijn eigen andere hand en in een cel te versterven oud op een houten bank.


74

Sterfbed Ik zie de zon nog in het venster staan maar reeds vervaagt de schemering de uren. ik weet dat het niet lang meer duren kan, totdat ik met den dood alleen zal zijn. gij hebt mij lief; ik heb vergeefs getracht u zoo volledig lief te hebben als gij mij; vergeef het mij: ik heb het slecht gedaan, en bid voor mij en ga dan van mij heen; hoe teer en machtig het ook is geweest het heeft voor mij nu alles afgedaan. schrei niet, ik zal u nazien totdat gij de deur volkomen achter u zult hebben afgesloten en mij alleen gelaten met den dood; ik heb een leven lang in lafheden verdaan, en groot zal het ook in het eind niet zijn, maar ik wil in het eenige gevecht dat er op aan komt, trachten geen knecht te zijn. kom, ga nu heen, slechts dan heb ik de kracht dit laatste te doorstaan zooals gijzelf dit laatste tusschen u en mij doorstaat: zonder veel tranen, woordenloos en recht.


75

De grijsaard en de jongeling Grootsch en meesleepend wil ik leven! hoort ge dat, vader, moeder, wereld, knekelhuis! ‘ga dan niet ver van huis, en weer vooral ook het gespuis van vrouwen buiten uw hart, weer het al uit uw kamer: laat alles wat tot u komt onder groote en oorlogszuchtige namen buiten uw raam in den regen staan: het is slecht te vertrouwen en niets gedaan. alleen het geruisch van uw bloed en van uw hart het gehamer vervulle uw lichaam, verstaat ge, uw leven, uw kluis. zwicht nooit voor lippen: samenzijn is een leugen en alle kussen verraad; alleen een hart dat tegen eigen ribben slaat is een zuiver hart op een zuivere maat. zie naar mijzelf. ik heb in mijn jeugd mijn leven verslingerd aan duizend dingen van felle en vurige namen, oproeren, liefdes en wat is het alles tezamen nu nog geweest? over hoeveel zal ik mij niet blijven schamen en hoeveel is er dat misschien nooit geneest?’ de jongen kijkt door de geopende ramen waarlangs de wereld slaat; zonder zich te beraden stapt hij de deur uit, helder en zonder vrees.


76

Ontbinding De linden temperen het licht. wild en bedwelmend slaan de voorjaarsstormen over de blinde aangezichten van de graven. onder de donkergroene vlammen van de boomen schemert het warme zomermiddaglicht. dit is haar graf. hier onder deze zoden ligt nu haar hertelichaam, al geheel ontbonden langzaam en onverschillig te verrotten. haar aderen, de zachte roode stroomen in 't schemerende zacht-ivoren bergland zijn nu de bedding voor een wild bederf. legers van maden, wormen en insecten wemelen langs de schimmelende paden en door de gaten in haar buik en flanken. en aan haar zieke diep-bedorven handen ontkiemen ranke wilde voorjaarsbloemen. is het een troost dat ik nu kan bedenken dat het dooraderd leven van haar armen een vruchtbaar vocht werd in de moederaarde? misschien; wanneer de kindren in haar schoot gestorven haar eenmaal moeder hadden kunnen noemen en hier nu speelden in de jonge bloemen onder het warme zomermiddaglicht.


77

Berusting Tusschen dit oogenblik en mijn dood ligt misschien een lang leven; ook een groot? de hoop daarop heeft mij allengs begeven; maar is het groot of klein niet om het even voor wie gelooft dat wij pas met den dood gaan leven?


78

Herfst De avonden donkeren al. dit is het regenende jaargetijde waarin wij haar eenmaal ten grave droegen; ook toen sloegen de bladeren en de regen over de paden en de zwarte wegen en het woei duister in de donkre groeve. alleen was het toen vroeger herfst en droever.


79

Graf Dit is haar graf, onder de jonge linden vergaan haar handen en haar zachte oogen. moet men gelooven dat wie haar beminden haar eens hervinden en herkennen mogen?


80

VIII Phoenix Vlam in mij, laai weer op; hart in mij, heb geduld, verdubbel het vertrouwen vogel in mij, laat zich opnieuw ontvouwen de vleugelen, de nu nog moede en grauwe; o, wiek nu op uit de verbrande takken en laat den moed en uwe vaart niet zakken; het nest is goed, maar het heelal is ruimer.


81

Drie verzen voor een doode De avond daalt; er valt een vage schemer. ik zoek den vrede dien de dag mij nam; en onweerstaanbaar brengen mij mijn schreden naar 't stille kerkhof waar ik na uw sterven berooid en eenzaam iedren avond kwam. waarom? ik weet te goed dat ik u niet kan wekken en dat gij daar zijt en ik hier en dat dit graf ons scheidt; dat ik aan dezen steen niets kan onttrekken van uwen staat van ongenaakbaarheid. dooden zijn ver en koud en dichters eenzaam, maar zij beluisteren elkanders lied; ik zing en gij en ik worden opnieuw gemeenzaam; zegen - en vloek der verhoovaardiging. schuw dus dit lied, vergeef het, blijf mij wachten; bid voor mij al de dagen uwer eeuwigheid, opdat mijn boot bij 't zwichten mijner krachten niet nog in 't zicht der kust te pletter splijt.

2 Een middag blind van zon, bloemen en dieren rekken en wentlen zich in het verblindend licht. over de heuvelen aan d'einder der rivieren koepelt en straalt een blinkend vergezicht.


82 maar hier, achter een koel en lieflijk glinstrend water, waaraan het middaglicht een groene schaduw gaf liggen de dooden zij aan zij in de geschroeide aarde; een dezer steenen dekt uw jonge graf. misschien - denk ik - misschien zullen wij later als engelen met heerlijkheid bekleed te samen klinken, in hetzelfde water twee golven klinkend tot in eeuwigheid. wij zullen vredig dwalen door de bloemen ontdaan van hartstocht en van schuld bevrijd in argeloosheid en een niet te noemen zwevende, zwevende gelukzaligheid. maar waartoe vóór mijn dood dit heil te roemen? ik ben een prooi der wisselvalligheid: soms zoek ik vrede, soms is het zwartst verdoemen mij liever dan uw blanke zaligheid. zoo nu. - waarom verrijst gij niet? ik kan bij zulk een zon den dood niet lang gedenken; sta op; opdat ik u een heerlijkheid kan schenken heller en lieflijker dan uw onsterflijkheid!

3 Soms, dwalend over heuvels, hoor ik uwe stem. meestal op stille ongerepte plekken waar de natuur nog iets gevangen houdt van haar vóormenschelijke zuiverheid. soms aan een water, soms ook in het woud.


83 maar op de rotsen met de zachte wieren die onweerstaanbaar aan uw haar doen denken vrees ik u telkenmale te gaan herkennen in de gedaante van een vluchtend hert. maar waartoe kwelt gij mij? gij weet dat ik nog niet tot sterven ben bereid; ik kan geen afstand doen, noch van mijzelven noch van mijn wrevel en opstandigheid. misschien ben ik verdoemd; wanneer reeds nu de dood mij plotseling in den rug zou overvallen zou ik niet, stervend met de honderdtallen, neerstorten in de Poelen, heet en rood? en daar, juist daar, een prooi der helsche koren, vervolgt mij nog het hemelsche verwijt van uwe stem, een lieflijk lied, verschrik'lijk om te hooren o, klinkende bazuin van 't nieuw Jeruzalem.


84

Zinkend schip De avond daalt; een zinkend schip. de kiel slaat op een blinde klip. - o, hartstocht van dit stil vergaan, in koele nacht, in koele maan. ‘en gij, die eens dit leven prees met sterke stem en harde keel, is dan het glanzen van uw woord bestorven en voorgoed teloor?’ - ik heb geleerd dat in den dood de ziel zal stijgen levensgroot of dalen in het schimmenrijk en falen onherroepelijk


85 en dat al wat der wereld is een waan is, een bekommernis na deze woorden wordt het stil, alsof de nacht omvamen wil een zinkend schip, een koele maan twee stemmen, stijgend uit de klip: - o, red ons, wij vergaan!


86

Quel être n'aime pas qu'on se souvienne de lui? De wolken en het water gaan voorbij; oorlogen en gerichten, vluchtige bloesems en oude sterrebeelden, zij worden allen spoorloos weggewischt. en wat, mijn hart, rest er van u en mij? een handvol verzen, niet langer dan de wind het vallend loover draagt en het getij hen als dood blad voorbij sleurt en laat verrotten in vergetelheid; en in het hart van eene die mij nu nog liefheeft, een droefheid, die zij overleeft.


87

Regen De regen valt in den nacht in het dal, tusschen donkere bergen; uw haar en uw handen zijn zacht, maar waar, waar moet ik mij bergen in dien laatsten verwilderden nacht als de hitte de overmacht zal verkrijgen op al het zijnde en de dood in de vlammen ons wacht. nu kan ik nog wel bij u schuilen maar hoe zal het zijn in dien nacht als de winden als wolven huilen en de eeuwige vierschaar ons wacht. o God! sta ons bij in het einde; wij zelven zijn zonder kracht.


88

Twee meeuwen Septemberavond; de schemering had de oneindigheid tusschen de golven en den hoogen hemel doorzichtig grijs getint; de zee was stil, bijna al ingeslapen; haar golfslag had in ruischend ademhalen de wereld van dien avond vaag bevolkt met droomen. Ik lag beneden aan den voet der duinen, waar het strand rond oploopt - de hemel gloeide wazig violet; maar naar de kim toe werd hij donkerder en somber bloedend woei het avondrood boven de kartellijn der verre horizon. dit is het uur waarin het àl zoo stil is, zoo onbeschrijflijk transparant en vredig dat het niet anders meer dan sterven kan aan zulk een wijdheid, zulk een doodlijk leven. een trilling lang - en reeds is het verzonken, vallende uit het ijl, ondenkbaar zweven tusschen waak en droomen in een steeds dieper zich verdichtend donker. twee meeuwen hebben in dat uur het nest verlaten. met kalmen, tragen wiekslag komen zij aandrijven over de duinen, die nu al bijna donker zijn geworden; zij vliegen zeewaarts, een ondeelbaar paar dat voeling houdt met alle krachten die dezen avond het heelal beheerschen, en meer dan met die krachten met elkaar; alleen niet met het landschap achter hen,


89 niet met de warme nesten van hun zwermen, zelfs niet met hun jongen; zij vliegen westwaarts in een rechte lijn, als zachte pijlen, die den nacht doorboren, totdat zij, roekeloozen, niet meer kúnnen keeren. onder het vallend donker liep ik terug naar huis.


90

Zonnige septembermorgen De zomer en de late rozen zijn zacht ontblaadrend uitgebloeid; het bloedend vuur, het heete blozen tot oud octobergoud vergloeid. de groene vlammen van de boomen - bestorven bruin en wingerdrood zijn van hun donkre drift benomen o dag, o droom van blauw en goud! het licht hangt in de honigraten den vensters als een vochtig vlies en morgenzon in de gelaten waarin bij nacht de droefheid wies. o zijden zonlicht, zacht kristal hoe onbeschrijflijk mild en edel verzilvert gij het smal ravijn der huizen en de ranke schreden der meisjes langs den waterval en langs de gracht en op de bruggen die teer gebogen ruggen welven over het fulpen waterdal; de kindren vangen met hun handen de zachte speren; en hun mond vangt het geluk met open tanden van dauw en vochte morgenstond.


91 o witte wel, o waterval omhuiverd door die vroege tent van hemelsblauw, o firmament dat koel en diep doorschijnend is; genees mijn hart dat in den zomer zoo ruw en rood gehavend werd; genees het in het klare stroomen voordat het droef en avond wordt.


92

Afscheid Ik ga op weg en laat mijn huis verdonkren in het avondrood - o, ga niet weg, de nacht is groot. ik kan niet blijven lieveling, de dood ontbood mij tot zijn kring; vergeef mij dat ik achterlaat wat ik zoozeer heb liefgehad: mijn huis, mijn stad, mijn kleine straat en u mijn eigen hart, ik hoor een lied een groote stem. - zijt gij dan niet van mij? van hem.


93 o, vrouw die eenzaam achterblijft in het verwaaiend avondrood o dood, o stem de nacht is groot en sterk de stem die tusschen slaap en morgenrood roept uit het nieuw Jeruzalem.


94

Slapende vrouw De onrust en de lichtbewogen ontvank'lijkheid van hare trekken zijn weggewischt en overtogen door maanlicht, dat in zachte plekken gestort ligt over kruin en peluw; en dekens die haar slaap bedekken welven het maanlicht tot een landschap, een keten die zijn teere bekkens van zilverglans doet overstroomen. hoe lieflijk droomt het hoofd daarboven: de mond, die vlinders niet zou wekken is vaag geopend en de oogen die overdag het leven vingen liggen behoedzaam nu geloken tusschen de ijle zwarte veeren van wimpers en van wenkbrauwbogen.


95

Ontwaken Ik lig nog te bed in den blinkenden morgen en hoor in mijn hart en daarbuiten het ruischen der nieuwe zee, reuken en blijde geluiden en de bloeiende geuren der kruiden vervliegend als schuim in het zonlicht en op den wind drijft het mee. nu is er rust en een wijdheid vol nieuwe kracht; voor mijn vertwijfeling en mijn stoutmoedigen droom een onpeilbaar heelal: water, zonlicht en gletschers en ook bij nacht de kristallen der glinstrende eeuwige sneeuw. en hier - aan mijn zijde - het dal: als de zachte gebogen kust van een klein en sluimerend meer; zie hoe zij zich vouwt in de bocht van een teeren en onuitputlijken droom.


96

Verzet Toen zei de man: ik ben moe; vijand laat van mij af; ik verweer mij niet meer; ik lig nog maar wat en wacht af of ik gehaald word vannacht. en de priester: ik breng u den Heer. maar hij met een laatsten slag sloeg het kruisbeeld weg van zijn mond en krijschte: ga weg neem mijn laatst bezit mij niet af: mijn zonden gaan mee in mijn graf.


97

Holland De hemel grootsch en grauw. daaronder het geweldig laagland met de plassen; boomen en molens, kerktorens en kassen, verkaveld door de slooten, zilvergrauw. dit is mijn land, mijn volk; dit is de ruimte waarin ik wil klinken. laat mij één avond in de plassen blinken, daarna mag ik verdampen als een wolk.


98

Drie kwatrijnen Zonder weerklank Volk, ik ga zinken als mijn lied niet klinkt; ik moet verdrogen als gij mij niet drinkt; verzwelg mij, smeek ik - maar zij drinken niet; wees mijn klankbodem, maar zij klinken niet.

Verbittering De namen van wie eens mijn vrienden waren werden tot asch tusschen mijn tanden en ik spuw ze uit. eenzaam schijnt men te moeten zijn in deze doode landen; het leven dooft in kaars na late nachtkaars uit.

Voor het inslapen In deze kleine kamer vind ik soms nog vrede. al wat daarbuiten ligt heeft voor mij afgedaan; wat rest mij nog, dan ‘Krieg und Frieden’ lezend, tot mijn verwoeste droomen in te gaan?


99

Maannacht De maan breekt de wolken uiteen; en stroomende uit die wel breken kolken en kreken, gletschers en meren naar alle verten uiteen. de aarde is klein en alleen, een slingerend schip in het ruim, dat zich stampend en schuin overstag gaand in doodsangst kampende boven houdt op het kolkende water des donkers onder het stormende schuim. ik lig in het ruim naast een vrouw. haar borsten rijzen en dalen; zij slaapt, zij denkt nu alleen in haar droomen aan het geluk; hoe vredig haar ademhalen: zij weet niets van den nood van ons schip, zij hoort de seinen niet gillen noch het angstige fluiten driemaal, als een signaal van den dood. gun mij nog twee uren slaap, ik kàn zoo niet blijven waken. - neem dan nu afscheid van haar, misschien zult gij den morgen niet halen, tenzij in een ander land.


100 ik schuif mijn hand in haar hand - zie, even beven haar wimpers zoo liggen wij naast elkaar als tweelingen, sluimrende kindren. zullen wij elkaar niet meer vinden dan zij mij dood - of ik haar?


101

Vrees Ik vraag mij af hoe lang het nog duren zal dat ik als een bal heen en weer word geslingerd en van vreezen verval tot steeds dieper vreesachtigheid. en hoe kort is de tijd, hoe kort is de tijd dat ik als een bevende voorjaarswingerd tegen den machtigen muur van het leven hang! waarvoor ben ik bang? ik ben bang voor het uur dat de dood mijn lichaam ontbinden zal en mijn ziel wordt gezet in het vuur. ik ben bang dat ik staan zal tegen den muur en dat de kogel niet missen zal. ik ben bang, dat ik noch in den duur noch daarna in de schaduwen van het Dal den weg naar het hart des levens meer vinden zal ach, de vreezen zijn zonder tal


102

Terugkeer uit den vreemde Dit gebied is een landstreek des doods en de middag is grauw als de nacht. ach, hoe lang heb ik niet gezocht naar het pad van haar huis, naar haar tuin, naar het gras dat haar schrede betrad. zij was de eerste die in de lente des levens een zomer lang met mij was; maar zij verliet mij en zij verried de vluchtige tenten voor het veilge vijandelijk dak. ik heb haar vervloekt en veracht, want zij liet mij zwervende gaan alleen langs de wegen des levens, maar naar haar bleef ik hunkren, in welk bed ik ook lag. en met het stijgen der jaren steeg ook de wanhoop en verschraalde de moed; ik had allengs haast geen wensch meer dan nog eenmaal bij haar te zitten, in den gloed van het haardvuur, desnoods als mijns vijands gast. want al deze dingen die ik bestreefd en gehad heb: trots en verwoedheid en moed, zij verdwijnen in een onstilbaar verlangen als de schaduw des doods wast.


103 en zij wast, ik voel mij langzaam vermoeien, en de vrees haar nóóit meer te zien trok mij weg uit het zuiden, uit het gloeien, om nog eenmaal haar handen te zien. en wat rest mij hier bij haar graf dan herdenken en bitterheid die zij wie haar gaf: vrijheid en namen en droomen als geen minnaar haar gaf, ook dit heeft genomen: bij haar te zijn in haar graf.


104

Ontmoeting in het donker Vaag, geheimzinnig en grootsch gaat de avond over in nacht. alle grens en gloed wordt gedoofd en het donker regent als asch. en ik, dien de roepstem des doods heeft bezworen als nimmer voorheen van mijzelven afstand te doen, en ik, wien de engel verscheen zonder blinkende rusting of zwaard zwart en stil aan het eind van de laan, ik prevelde: waar moet ik heen? en hij zeide: naar waar ge vandaan zijt gekomen, en waarom waagt gij het niet? waarom laat gij mij telkens hier staan en doet luid en alsof ge niet ziet dat wij eindelijk sâem moeten gaan? - omdat ik u haat en vrees. - maar gij haat en vreest ook het leven. zoo is het altoos geweest, ik ben bang voor den dood en bemin niet het leven. hij ging en ik hoor nóg het lied als een vogel die fluit in een wolk, maar ik weiger, ik ga nog niet. o Vlerk in mijn rug, o Dolk!


105

IX Breeroo Breeroo is moe: hij heeft den heelen dag door Amsterdam geloopen, geslenterd en gedagdiefd, rondgeloopen langs de kaden en het wijde glinsterende water en de snelle booten die erover glijden met hun hooge zeilen die als groote witte vlerken zijn en als ijle zachte nooit vervulde droomen. hij heeft gezworven langs de bronzen grachten, over de bruggen die hem liever werden dan de slankste ruggen, hij heeft gehangen over balies en omlaag gestaard. soms stond hij stil bij een vervallen poort waarin het altijd nacht scheen, soms liep hij sneller langs een open water en lachte in den wijden zachten morgen en lonkte naar de meiden; hij liep langs muren, tusschen tuinen, door vervuilde stegen en door de smalle kronkelende straten van zijn onsterfelijk, prachtig Amsterdam doelloos en vroolijk, schuw en uitgelaten en in zijn hart een vlam, een vlam, een wilde vlam! rusteloos, uitgehongerd, onverzadigd branden zijn voeten en zijn hart en nu vooral zijn keel en uitgeput valt hij neer bij de tonnen onder de zacht verlichte kegels van de olmen voor een taveerne die nog open is; - goddank, goddank, de kroegen zijn nog open, er kan gezongen worden, gedronken en gedanst.


106 Zwarte regen. door de nachtelijke straten slaat een oproerig onheilspellend donker; lichten zijn er niet en huilend om de hoeken 't uitgehongerd klagen van den ijzigen novemberwind. een portiek tot schuilplaats, weggedoken in de vlerken van zijn mantel huivert Breeroo en een wild verlangen grijpt en kwelt en overweldigt hem. waarom wachten, waarom aldoor wachten? dag en nacht en nu al hoeveel maanden zweeft hem dat vervloekte en geliefde beeld voor van de vrouw die hij nooit hebben zal! nat en koud tot op de laatste vezels van zijn kleeren, van zijn huid en hart staat hij in den wind en in den regen aldoor opziend naar de hooge ramen naar de gele zacht verlichte vensters van het huis van Roemer Visscher, en bij het voorbij gaan van één van de schimmen die zacht over de gordijnen glijden snikt hij en hij fluistert zachte namen. Gerbrand, Gerbrand, was is ongewisser dan de liefde van dat trotsche hart? en een stem zegt tergend binnen in hem: Breeroo, arme jongen, rokkenjager, is die eene schim de schim van Tesselschade? schaadt je dat? zijn er geen honderd meiden die je kunt ranselen en rijden, Breeroo? - ja, die zijn er, zegt hij, maar zij is de eene die ik niet wil ranselen en rijden maar die mij kan bedden in groote zoete wijde


107 rust, en verder zoek ik niets meer, enkel vrede, enkel vrede voor mijn wankel, uitgestreden en opstandig hart. Groote zware wolken boven Amsterdam; de besmetting in de grachten woekert dieper en doortrekt het water met een walmend groen en vaal bederf; de golven van den Amstel, van het Y die zilverblauw zijn onder het geweld van zonlicht, schuimend herfstweer en de duizend masten zijn nu verweerd, roestbruin, beslagen tot metaal. de stad is in dit donker voorjaar donker en somber, drachtig van gevaar; en alle hoop die soms een oogwenk flonkert, een zwakke ster, een lichtend zilvren rimplen wordt weerloos weggezogen en verdronken in deze klamme damp. - en Breeroo? Breeroo zwierf, den ganschen winter lang en hongerde en zocht den laatsten uitweg. hij walgde dieper en voortdurend wilder van de orgieën die hij vreugde noemde en van de modderbaden leeger lust. hij zat nu, dezen avond, op zijn kamer en werkte ingespannen bij het kaarslicht dat de vertrouwde handen van zijn moeder voor hem ontstoken hadden; hij zat en werkte; de wervelstorm van de genade, koel en verterend tegelijk als vuur en ijs woedden in hem, en hij zag vergezichten, berglandschappen, vrouwen en rijen van engelen en de gevouwen handen vromer scharen, en boven alles het almachtig licht der eerste scheppingsdag,


108 dat niet vervluchtigde en niet bedaarde voordat de avond dier verbeelding viel; en deze viel; met zachte stroomen van een wuivend donker over de late hellingen en langs de kreken die nog bleven blinken terwijl het daglicht in het bergland stierf; en langzaam werd ook deze droom, dit laatste troostland overweldigd en weggezogen in dien duistren vloed. hij was alleen, koud, rillend, uitgeput; beroofd van zeggingskracht, beroofd van de geweldige vervoering die hem gebeurd had boven alle zorgen over zijn hart, zijn heil, zijn dood, zijn eeuwige onzekere bestemming. Hij viel terug tusschen de doode puinen van zijn bekommernis en angst, zijn vale angst. avond aan avond kwam die hem verzoeken als hij op bed lag en niet slapen kon; hij lag dan achterover, langgestrekt en staarde wachtend in het koude donker dat langzaam vorm zou worden en de gedaante aannemen van een lang smal lichaam dat aan het voeteneinde van zijn bed ging staan. zwijgend en onverbiddelijk - terwijl hij biddend smeekte dat het voorbij zou gaan en met gesperde oogen en gestrekte handen het weren wilde boog het zich langzaam sluipend naar hem over en het betastte, schuivend langs het dek, zijn voeten en zijn knieën en zijn buik;


109 dan stortte het zich - maar hij kon niet gillen in zijn gestrekte volle lengte op zijn lengte en boven zijn gezicht zag hij het staren van doode oogen die zijn oogen zochten en van den mond het dreigende bederf dat zijn mond naderde; en als hij, haast bezwijmend, het zwarte gif tusschen zijn tanden proefde, en dan de tong nog die het teveel aan gif spaarzaam en gulzig weer terugzoog, voelde hij zich, gezwollen en beschonken als een drenkeling langzaam wegvallen naar onpeilbre gronden; en plots'ling, schokkend, maar zoo uitgeput alsof hij weer zal vallen, ligt hij alleen, ontzet, rillend tot in zijn beendren, in het donker, veeg en nat van doodszweet, maar toch alleen, zonder dat andre, zonder den vijand, die hem langzaam afmat en die hem eenmaal zonder slag of stoot, met een onmerkbaar duwen over den rand zal schuiven, den vollen langen val langs deze laatste steilte en als een rotsblok-zelf te pletter slaan tegen den rotsgrond van den doodenkuil. dat zal het eind zijn, nu vannacht of later dan liever nog vannacht; niet nog eens deze angst. o, als ik eens temidden van Uw engelen zal staan laat mij dan nu vannacht van hier weg mogen gaan. Hij zakte schaatsenrijdend door het ijs - een klein gevaar dat hij eerst nauwlijks achtte en stierf drie maanden later; hij was nog jong, maar drie en dertig jaar.


111

Derde periode


113

X Voorschrift Trek de woestijn in, laat de karavaan den groenen rijkdom der oasen, u zij de dorre oceaan van zand; goud en topazen bewaart ge niet, die zijn voor uw vriendin, de koningin van Scheba; den stierenvechter laat ge de arena, den volkstribuun het duizendvoudige gehuil van de hyena's die beurtlings ‘kruist hem’ en ‘hosannah’ roepen; gij gunt den boetprofeet zijn sprinkhaan en zijn kemelshaar. ontgin, waar niemand vruchtbaarheid vermoedt, elke woestijn heeft zijn wel; geloof onafgebroken: hier móet water zijn; uw eenige toeverlaat zij het woord: ‘o, bolwerk, o, citadel, bekleed mij met een nieuwen mantel, laat het firmament mijn huis zijn, zorg, dat mij niemand kent.’


114 vraag elken dag een witten keursteen en het onbeperkt gezag van een nieuwen naam.


115

Tweede voorschrift Wie kent zichzelf? ga zitten in een nieuw gewelf en neem een korte, scherpe stift die voor de drift en 't vliegend weer van het gevoel niet aanstonds zwicht; die wachten kan tot 't vergezicht en 't donker landschap van de ziel naar alle zijden openligt onder het koopren avondlicht. en als dan vogels zonder tal zijn neergestreken in uw dal, ga dan op reis, en laat uw schaduw achter in de zaal. vertel geen mensch het doel van uwe reis; hoevelen onzer zijn al niet bezweken door 't heilloos en voortijdig spreken van Londen en Parijs vertrek, verdwijn spoorloos naar nieuwe streken. wees van binnen vuur, van buiten ijs.


116

Toren van Babel Ik zat op school en kreeg weer te hooren dat de Toren van Babel als een ton in duigen had moeten vallen, omdat de menschelijke ziel van de eene hoogmoed in de andere viel ‘en hoogmoed komt vóór den val’ -; zij had haar grenzen niet willen bewaren, zij had het niet kunnen verkroppen dat de toppen des hemels onbereikbaar waren, zij had Gods scheppingsmacht willen evenaren en wat niet al! en ik weet nog hoe ik met een woedenden kop achter mijn hand zat te brommen: ‘ja, huichelaar, dié kerels kon het niets verdommen om na hun dood in den hemel te kommen; zij wilden nú die befaamde muziek der sferen reeds hooren daarom trachtten zij dat gat in den hemel te boren; zij wilden de banen der meteoren en het blauwe stroomen van het uitspansel hooren, daarom waagden zij hun ziel; onvermoeid richtten zij hun gespannen gezichten op de tinnen der ruimte en zij richtten een sterrewacht op, die van de toppen van dag en nacht den hemel verkende en die de spil wilde zijn van een herboren heelal. van af de kanteelen der ruimte zagen zij nieuwe sterrenbeelden den weg naar het zenith beklimmen,


117 nieuwe continenten tegen den horizon van een nieuw getal. dit, het begin te zijn van het heelal, een karavaan in een onbestreden woestijn, dit was de zin van het eminente Gespuis op den Toren van Babylon; alleen van dit Golgotha, deze Hoofdschedelplaats zonder Kruis waaien de vanen van een nieuwe zon.’


118

Afscheid van het dorp De verte lokt. de zee en 't bronzen duin die golfden om mijn jeugd versmalden langzaam tot den kleinen tuin waarin mijn moeder nu begraven ligt. dit was haar raam, dit is de stille brink waarlangs zij schreed in 't vroege schemeruur. alles wat aan het leven vreugde gaf en vuur, zij heeft het meegenomen in haar graf. wat doe ik hier? wat kan ik hier nog doen? mijn moeder dood, mijn vrienden ver verspreid; en moederziel alleen loop ik de straten rond: mijn hart is zwaar en wijd. ik ga op weg naar onbekend verschiet, de heuvels over, naar een stroomgebied dat mijn verlangen stem geeft en de koorts der poëzie weer in mij aanblaast; meer begeer ik niet! Kracht der verbeelding, o, begeef mij niet! ik roep u aan met de verdorde stem van wanhoop en ontbering, zonder u kan ik niet verder gaan, de weg is lang en mijne kracht gering. ik heb om u mijn huis in asch gelegd, ik heb mijn moeder in haar graf gelegd en ben op weg gegaan, verlaat mij niet. in mijn bedroefde keel klopt een nieuw lied.


119

Bergland Dwalend over de hoogten gaat het lichaam zijn zwaarte vergeten; vaag herinnert het zich, dat in de spleten halverwege den top kleine roofvogels huizen en hoe de nesten zich vastklampen tegen de steilten; in het dal moeten huizen staan en vreedzame dieren gaan grazend over de weiden. ‘hoe lang zal de heugenis aan het dal nog kunnen duren?’ vraagt het zich af; want reeds nu zijn de uren doorgebracht op de hoogten tot tijden geworden die niet meer kunnen verstrijken, en ondenkbaar de reis die het lichaam eenmaal terugvoert naar het ondenkbare laagland, terwijl de ziel blijft vertoeven in die poolzee van licht en ijs.


120

Landschap In de weiden grazen de vreedzame dieren; de reigers zeilen over blinkende meren, de roerdompen staan bij een donkere plas; en in de uiterwaarden galoppeeren de paarden met golvende staarten over golvend gras.


121

Polderland Ik loop door 't polderland onder den hellen regen; oneindig is het land, oneindig zijn de wegen, die naar de kimmen gaan; in lage hemelstreken heerscht tusschen zwarte kreken het mistig licht der maan. o, dertigstroomenland, het volk dat u bewoont versombert in krakeelen die geld en God verdeelen, purper en doornenkroon. oneindig is het land, oneindig zijn de wegen die naar de kimmen gaan; ik loop den morgen tegen in 't mistig licht der maan.


122

Herinnering aan Holland Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan, rijen ondenkbaar ijle populieren als hooge pluimen aan den einder staan; en in de geweldige ruimte verzonken de boerderijen verspreid door het land, boomgroepen, dorpen, geknotte torens, kerken en olmen in een grootsch verband. de lucht hangt er laag en de zon wordt er langzaam in grijze veelkleurige dampen gesmoord, en in alle gewesten wordt de stem van het water met zijn eeuwige rampen gevreesd en gehoord.


123

Brief aan een vriend Tracht, na uw vijftigste jaar, langzaam te leeren, dat het goed is als de bladeren vallen; de sterken worden dan toch nog lang niet gerooid; zeg tot u-zelf: ‘ik wil pas vallen onder den winterstorm’. mij kan soms nu het verlangen al overvallen naar onze latere jaren, als ik niet meer gekooid in dit zwerfziek verlangen wonen zal in het huis aan de breede rivier. hoe goed zal het zijn de dagen te laten verstrijken met roeien en jagen; om verweerd en rijzig het land te doorloopen en te ervaren dat het verhaal van ons leven den slag van het water gaat krijgen dat wij rijpen bij wind en weer. dan slaat ook de gloed niet zoo licht meer met snelle en vluchtige slagen naar buiten in gelach en geween; maar er zal een stil vuur in ons zijn, verborgen in merg en in been. zwervend door het oneindige land zullen wij sterker en rustiger zijn, opgenomen in het stroomend verband der seizoenen, dieper verwant met de ruimte en het wisselend weer en dan? dan zitten wij 's nachts bij het vuur en ik lees u voor uit een boek,


124 dat ik dan heb geschreven, een boek als ‘De Waterman’. of lacht ge, dat dat niet kan? waarom niet, ik ben immers nog jong. kent gij de verborgen wegen? het roer kan nog zesmaal om! laat uw humor, uw gloed, uw snelle boosaardige tong u vooral niet begeven en bezoek mij, eenmaal, in het huis van mijn ouderdom.


125

Lezend in mijn boot Ik was nog een jongen toen ik voor het eerst het verhaal van den Vliegenden Hollander las. 't was zomermiddag, ik was in mijn roeiboot de plas opgegaan en liet mij drijven: ik lag op mijn rug, de ruimte, de teerlucht, de lichte golfslag tegen het boord verrukten mij en ik dacht: wie kan zeggen, dat hij het licht heeft gezien en muziek heeft gehoord, zoolang hij het water niet kent en dit landschap niet heeft gezien? van den hemel sneeuwde het licht. toen nam ik het boek, dat ik in den wind boven mij in de oneindigheid hield en ik las met een schok, die geen twijfel liet, het verhaal van mijn eigen ziel: dit was mìjn leven, mijn verzet tegen God, en groeiend van jongen tot man, begreep ik dat ik mijn leven lang veroordeeld was tot dit lot; en terwijl ik het boek op den bodem wierp en haastig de riemen greep, zag ik boven mij in een bliksemzweep den God, die mij vellen zou.


126

Zelfportret van J.F. Sterk golvend aschblond haar; een krachtig voorhoofd boven wenkbrauwbogen, die borstelig en half verschoten zijn; veel te gegroefd voor twee en twintig jaar. de oogen grijs, van een vertroebeld grijs dat slechts bij oogenblikken blauwe vonken spat over den grooten neus. een mond die snel en levendig kan spreken, vurig verwenschend, scherp van gloed en vrees, maar die te slordig nog in 't leven heeft gebeten om met volkomen zekerheid te weten wat deze angst beduidt, die zijn gezicht, met de geschonden huid, wringt in het zenuwtrekken van een zelfgericht.


127

Herman Gorter Hij was van vuur. een golf, een vlam, een stroomend stuk natuur, blinkend als water in den zomerdag. nooit, sinds ik hem zag, zag ik nog een man wiens wezen zoo bezielend overkwam tot in zijn blik, zijn praten en zijn gang. een rechte beuk, ook toen zijn einde kwam. de bliksem sloeg en van de bergen dreunde het naar zee, met echo's naar de sterren en de sneeuw en door de bloemen drong het in den grond: - ‘hij, die voor jaren in ons midden stond en afscheid nam om in de taal der menschen, juichend en kermend, niets dan het verhaal te zingen van het geluk, hij keert terug, hij is al doorgedrongen in aarde's moederschoot en blinkend in zijn oorsprong opgenomen, en door zijn dood gezuiverd van de pijn dichter te zijn in een verschroeiden tijd. hij, die vol hartstocht langs de aarde dwaalde, de schoonheid zocht en zong onder de blauwe tenten van den zomer en bij het gouden vuur des winters,


128 hij kwam terug, hij is weer element onder de elementen een golf, een vlam, een stroomend stuk natuur.’


129

Vooruitzicht Over enkele dagen zal het verleden zijn. om te vergeten zal ik mij overgeven aan den warmen schijn van wijn en hartstocht; maar wat is wijn, wat kan de duiz'lende verrukking der liefde zijn naast het geluk van dertig woorden, stuk voor stuk gezuiverd van den tijd? laat er geen wrevel zijn, bewaar mijn mond voor de jaloersche smaad en het armzalige gepraat van de onvruchtbaarheid. laat mij dankbaar zijn voor ieder lied! en doof de herinnering niet aan de drie gouden zuilen, als het lot mij versmeten heeft en mij vervuilen laat als een vod.


130

XI Twee maal twee Kaarsen staan naast ons bed. het donker hangt om het onrustige woud van de vlammen; maar in mijn armen houd ik den jongen, die bed, brood en gebeden met mij deelt. boven mij, tegen den zolder, verdeelt een waterpas spiegel de vage ruimte der kamer met de kleine trillende vlammen in twee bijna gelijke vertrekken; ook boven mij lekken de vlammen, ook boven mij houd ik den jongen in mijn armen, die bed, brood en gebeden met mij deelt. hier, onder het deinen van mijn buik voel ik het kloppende leven dat woelt in mijn schoot en door mijn bezwijming dansen de vlammen bij honderdtallen maar boven mij zie ik zijn rug zoo dreigend hangen alsof hij loodrecht omlaag zal vallen; en terwijl ik hiér mij verlies in vervoerende ondergangen, zie ik dáar mijn ontuchtig-spiedend masker neerhangen over zijn schouder - totdat ik de oogen sluit.


131

Jaloezie Laat mij den angel van 't venijn, door argwaan in uw hart gedreven uittrekken, en een felle pijn de aanvang zijn van het genezen. en laat ons langs het steil ravijn opnieuw den ouden weg betreden die ons terugvoert naar het huis, dat in de duisternis beneden nog aan den voet der heuvel ligt; waar gij zoo eenzaam hebt gestreden, toen leed de liefde had ontwricht; laat uitgeroeid zijn het verleden en uw gelaat weer zacht verlicht.


132

Memento mori O, jong en onbedorven vleesch dat blank onder het laken lag, bemin tot aan den jongsten dag, totdat de hartstocht u begeeft. laat het geklater van uw lach weer stijgen als een zilvren zuil, want eer ge 't weet, is 't lichaam vuil, het vleesch verdord, de borsten slap; de dag gekluisterd aan het dal, de maan veroordeeld tot een vaalt, wanneer zij door uw lichaam daalt, de zon een rouw en een beklag. bemin totdat de avondwind de laatste purpren rozen vindt, de jager schiet het laatste wild, de schemering wordt grijs en groot. bemin zoolang gij adem haalt, want eer ge 't weet, vergrijst uw haar, en wat eenmaal uw schoonheid was, uw mond, uw gang, uw heerlijk haar, neigt langzaam over naar het graf, en in uw roekeloozen lach klinkt uit een verte, snel gesmoord, een echo door van een accoord, dat ge eeuwig u verborgen dacht, het lachen van den dood.


133

Leda Gelijk een treurwilg zat zij in heur haar dat tot de lenden neerhing; een dunne schemering, waarin het bloedkoraal, de weemoed van den mond in pijn verging. vergeefs het teeder ademen van den buik en van de lendenen het donker dal waarin de vogel neerstreek; een somb're nacht, een lange blaadrenval waarin de melodie der vleugelen verdween. en in de eenzaamheid van dit heelal, een leege hel van duisternis en steen, waarin sindsdien geen zon of maan meer scheen lag zij, verloren in het wijde dal, onder den nacht van haar versteenend haar.


134

Paula slapend Dit is de vrouw die in mijn lenden sliep; die een rivier werd in het schaduwdal van mijn verborgen leven; de roode hel, de ziel van een heelal, dat vroeger slechts met dood en duister sliep. zij slaapt en in haar teeder lichaam slaapt de vlam, die overdag ons teistert met zijn gloed: haar trots, haar jaloezie, haar euvelmoed, haar vroolijkheid, als van een spelend lam. zij slaapt, de ree slaapt met de slang. hoe kort de nacht, hoe kort is het respijt dat mij nog scheidt van hartstocht en verwijt. want hel en hemel, vrede en venijn, zullen als zìj ontwaakt weer wakker zijn en woeden, heel den dag, in blinden samenhang.


135

De wijnpers Haren als gouden regen, haren als beukenrood, o, stroom langs wilde wegen over den blanken schoot. laat kleine borsten trillen als room in 't morgenrood, laat smalle schouders tillen hun vruchten, hun aroom; laat hooge, ranke beenen dragen den fieren romp, en over al hun leden ademen de morgenstond. als visschen in rivieren, als zon in 't berkenwoud, uw dunnen mantel zwieren van bruinrood beukengoud. o, weemoed te voorvoelen hoe al dit blank en goud, de golven met hun woelen reeds neigen naar den dood. hoe strakke, jonge borsten en 't glooien van den buik onmerkbaar reeds verdorren in 't glanzen van de huid.


136 eens zult gij niet meer lachen met tanden, vocht en wit, omdat bederf en schande in al uw leden zit. maar uit uw vleesch, vervallen, melaatsch geworden lust, stijgen bij honderdtallen de liedren langs de kust en doen de tuinen schallen van vreugden, warm en rood; gij zijt ten prooi gevallen den wijnpers van den dood.


137

Annie Haar lichaam golfde in het bed - de herten traden uit het woud van berkenzon en beukengoud en in het deinen van haar schoot, gevangen in het gouden net, verging mijn lichaam in het wed tusschen haar schouders en haar schoot. in 't zachte golven van haar buik verging de ziel en stroomde uit in 't donker, wijnrood golvend dal, en samen, hemel en heelal, waren in snellen wisselval wij beurt'lings golf en golvendal. maar golf of dal of mast of boot onder het weemlend sproetengoud, onder den wilden harenval van beukenrood en berkengoud, werden wij, hemel en heelal, een voorgolf van den dood.


138

Paula in een droom De vrouw die in den droom verscheen, was met den morgen weer verdwenen; maar nooit in aardsche werkelijkheden waren haar trekken zoo sereen. ik was te zeer, te diep ontsteld om in den engel 't dier te zien, dat mij in 't leven negen, tien, tien volle jaren hield bekneld in 't fuiknet van haar listig bloed, het helle haar, den lossen mond, en mij tot aan den morgenstond liet dansen naar haar euvelmoed. en toch, toen ik haar wijken zag terug naar 't blauwe engelenveld, was ik opnieuw zoo diep ontsteld, dat ik het dier in haar niet zag en mij het heimwee naar haar ziel zoo oppermachtig overviel als eenmaal in dien langen nacht, toen wij beminden totterdood. en totterdood, 't zij hier of daar, in 't hemelsche, in 't aardsche leven - 't is àl een hel en om het even laat mij de schaduw zijn van háar.


139 ja, liever nog tot aan mijn dood een poel van achterdocht en twist dan dat hier leeg mijn lichaam ligt verstoken van haar zachten schoot. en in 't Gericht of in den tijd, al zondigt zij scharlakenrood, zìj wordt onschuldiglijk beticht, en ik sta aan verwijten bloot al was ik schuldloos als een lam; in krijgsmanspak, in monnikswâ, ik werd verdoemd, als haar genâ niet altijd mij ten voorspraak kwam, en in den tijd of in 't Gericht, word ik gericht, word ik gericht. de vrouw die in den droom verscheen was met den morgen weer verdwenen, maar nooit in aardsche werklijkheden waren haar trekken zoo sereen.


140

XII Dies irae Neergedwongen in de lage zeden van een sombren godvergeten tijd gaan wij schichtig om tusschen de beesten dien wij langzaam zijn ten prooi bereid. zie, ons leven in de zwarte kuilen onder roet en regen van den nacht, is nog slechts de echo van hun huilen dat het uur van zijn voldoening wacht. éene horde, schijnbaar in twee kampen, opgejaagd en weer belust op bloed, hunkrend naar de pijn van sterke rampen, en het leven van den geest verbloedt. o, de woede, machtloos tot de tanden bloot te staan aan dit grauw vagevuur! wanneer zal dit Babel dan verbranden van de schachten tot het zwart azuur? wanneer zal de horizon weer lichten met dien smallen gloorstreep onzer hoop? zij behoeft geen grootsche vergezichten om zich op te richten uit den dood; laat éen ster, een onaanzienlijk teeken flonkren boven de rampzaligheid en opnieuw gelooven wij in streken voorbij 't moeras van dezen lagen tijd.


141

Kerkhof te Carmona De dooden liggen hier goed. een jongen heeft mij er binnengeleid; eerst rende hij naast mij en voor mij uit als een jonge hond in de voorjaarszon, tot ver buiten de poort, waar de heuvelrug als een havenhoofd plotseling afbreekt, een brug van bazalt, hoog boven het andalusische land dat golft als een zee, tot den einder beplant met pril wintergraan. toen zijn wij naar het kerkhof gegaan aan den rand der stad. er heerscht stilte en heldere rust, geen treurwilg, geen droefenis; een hof met donker kort gras, in een hoek een palm en een bron; en rondom streng, blinkend wit, overstraald door de lentezon de hooge mansdiepe muur met de dooden erin, rij aan rij, naast en boven elkaar. geen kruisen, geen wasbloem, geen handenwringend misbaar; op een koperen plaat of in marmer gegrift enkele woorden, en de dood door die soberheid hersteld in zijn naakte waarde: het einde der aarde te zijn, het vuur aan het eind van den tijd.


142 hoog boven den muur, als een zwarte vlam in de harde oneindigheid het roerlooze zwaard van den doodenboom, een cypres die de ruimte splijt.


143

Non (Toledo) Tusschen de kloosterzaal en de kathedraal was een dubbel getralied hek en achter dat hek zat die non. zij had haast geen tand meer in haar mond, haar huid was geel, haar blik ongezond, zij was niet wijs en niet gek. en het leek wel alsof zij geen spaansch verstond, want op iedere vraag kwam hetzelfde verhaal half huilend haast door dat hek: ‘ik ben hier al drie en vijftig jaar, ik ben hier al drie en vijftig jaar, en ik kom hier nooit meer vandaan.’ maar toen ik zei: ‘kom, laten wij gaan, want dat mensch is gek’, toen keek zij ons plotseling aan met een blik, alsof er geen God in den hemel bestond en zij graag haar zaligheid prijs had gegeven om aan dezen kant van dat hek te staan en éen uur door dit helsche leven te gaan. 1934


144

Los Campos Elisios (Alcala de Guadaira) Een leemen stroom glijdt tusschen heuvels door. in de rivier staan oude watermolens, verweerd en vierkant, uit den moorschen tijd. hun stompe torens, met de vermoeid bouwvallige kanteelen splijten het blauw, en vormen in het zacht elegisch landschap met de geblokte velden de stukken van een trotsch, arcadisch ridderspel. tuinen; de korte, schelle vlam van de citroenen, met felle kogels fonklend in het blad; aldoor weer tuinen; welig overwaasd door der olijven schemergroene grijs. zuidwaarts deinen de heuvels in trage golven stijgend naar het Pijnbosch. het lage mos gloeit donker onder de pracht van leliën en violen. eindeloos, eindeloos kan men dolen over de roode velden, langs de holle wegen, omzoomd door 't manshoog zwaardgewas van cactus en agaven.


145 een kerk; een afgelegen hoeve, de uitgebrande rest van éen van de kasteelen, die eens den gordel vormden om de hoofdstad, tot zij, in twaalf honderd acht en veertig, onder den laatsten moorschen stormloop viel. daarachter, tot aan de witte, schitterende zeevlek van Sevilla, het matelooze laagland Andalusia. dit is de streek, waarvan een nuchtere kroniek vertelde, dat hiér de elyseesche velden lagen volgens Homeros, hier, aan de oevers van de Guadaira, in 't stroomgebied der Guadalquivir.


146

Maannacht in Elche De palmen staan recht en stil. donkerblauw liggen de schaduwen neergeveld. onder het staal van het firmament heerscht het roerlooze zilverblauw. de hemel is hel en de wereld is zoo stil en verlicht, dat de maan, verlost van haar licht, een onzichtbaar zilveren spoor in de zilveren ruimte verloor. tusschen de palmen het licht. De stilte ademt niet meer. de neerslachtige trots van het woud legt doodstille schaduwen neer op den bodem van 't zilvermeer, in den huiverenden dood. er is geen gerucht en geen wind. ik sta aan den zoom van het woud; aan mijn zijde het zwijgend kind, dat zijn hand in de mijne houdt. maar dan vraagt het: ‘is dit de pool?’ of het denkt dat dit sneeuwwitte veld de poolzee moet zijn van den dood? ik heb het gerust gesteld.


147 maar terug door het zilveren woud - de palmen staan recht en stil en de schaduwen liggen geveld langs den grond van het zilvermeer vraagt het bang: ‘wat is het verschil tusschen deze sneeuw en den dood?’ alsof het mijn angst had gehoord ik antwoordde niet en zwijgend liepen wij voort.


148

Mallorca Oase in zee afrikaansch klokgelui dorpen met huizen, die van binnen wit zijn liggen in grijze blokken in de dalen, onder het blauw van een verterend zonlicht, dor en aemechtig in den drogen gloed. tusschen Andraitx en Formentor een bergrug tot aan den top begroeid met steeneik en olijven en door een duister gloeiend rood doorvlekt. lager ontspringen dan de bergterrassen die trapsgewijze langs de helling dalen, door lage muren zorgelijk gestut. koren, cypressen, sinaasappelgaarden, de zilverstroken van de kleine baaien, die schuimend breken op de stille kapen en onder duizendjarig loof van eiken het rijpe terra cotta van den grond. afrikaansch klokgelui oase in zee.


149

Baai bij avond De schemer valt. een groote, roode maan stijgt langzaam uit de golven aan den oosterrand der nauwlijks ademende avondzee. de droomen komen met de golven mee en mijmerend gewordt mij, ongezocht, waarvoor ik jaren in vertwijfling vocht, denkende dat het geluk omstréden moest zijn en dat het leven zonder smeeken niet schenkt. o, hoe heerlijk is nu het talmen geworden aan deze reede! bij het dwalen onder de nacht'lijke palmen ben ik van vrede doordrenkt. 1934


150

Paestum De zuilen zijn vluchtig verguld. een oeroud zwijgen heeft zich opgericht uit de getijden der vergankelijkheid. en onberoerd staat dit verweerd geweld boven den wirwar en het gekrioel der mierennesten, en het zichzelf verdelgend menschelijk gewoel. geen bloem, geen schaduw zijn gebleven gelijk zij waren op den eersten dag en elken nacht een ander firmament vol nieuwe sterren, boven het onveranderd regiment, den gouden trouw der zuilen; onaangedaan, en onaandoenlijk voor het huilen van de hartstocht en haar hoog getij. dertig eeuwen dreven in een regen voorbij.


151

Tempel en kruis


153

De dierenriem


154

I De man van wien ik dit verhaal vertel keerde voor kort naar zijn geboorteland; 't wordt nu een jaar, dat hij zijn intrek nam boven het vredig makelaarskantoor dat op den hoek tusschen twee grachten ligt aan 't plein dat als een zeester in het zand zijn schachten uitzendt in de mijn der stad. rechts ziet zijn raam het krimpende gelid der smalle bruggen de verbinding slaan naar feodale deuren - een huizenrij die met zijn kelders in het water staat -, links raakt het scherend zoeklicht van zijn blik den top der boomen die geworteld staan in de verzakte werven van de gracht; en als een leege krater ligt het plein in het zieltogend duister uitgespreid van 't helsche neonlicht der doode stad. De kamer waar hij werkt is als een cel. geen schilderij, geen bloemen, geen portret. niets dat verteedring of herinnering wekt aan dood of liefde; de wanden naakt en licht, de ruimte leeg, en in de ramen stijgt het jong en blauw profiel der dageraad waarin de sporen van den nacht vergaan. een ijl vertrek, een absoluut wit nu, door niets gevlekt dan door 't verweerd papier, het palimpsest van het gemeene leven, dat hij ontraadslen moet en lezen als gedicht; een stilte, vol van de insectenplaag van zijn gedachten -


155 op het bureau een lamp, het eenig wezen dat hem gadeslaat en dat hem bijlicht als de zee rondom zoo hol en donker naar den hemel gaat dat hij den oever niet bereiken kan; de lamp - drie stangen draaiend om hun as en iedre as doorwentelt een heelal de lamp, die knielen kan als een kameel en rijst als een giraffe. Naar deze reede zenden zon en maan hun zwevend schip met droomen; zie, de jacht der bliksemende vleugels in hun val sneeuwen voorbij zijn raam; hij peinst en schrijft, en langzaam vult zich het geduldig blad met teekens die zijn hand bevreemd herkent als letterbeelden uit een dood visioen; en als 't papier doorschijnend wordt en zwart van woorden uit een blinden onderlaag van de moerassen der vergetelheid, bezweert zijn schrift als een mystiek getal het sterrenbeeld dat in zijn droomen hing en dat nu, volgezogen van 't geheim der noodlotsgronden, neergeslagen ligt in 't blanke veld, dat langzaam blauw en goud zich kleurt als 't byzantijnsch missaal dat hij als jongen las: wéer klinkt de taal der catacomben, ruischend als een bron. Het oud gesternte gloeit, en in den nacht leest hij het spijkerschrift van het heelal, dat in de sterren stond van Babylon en klinken zal wanneer de kinderstem


156 het dies irae zingt bij de Bazuin; en diep in 't microscopisch onderzoek van 't peilloos hart, hoort hij de nachtegaal de vlammen uitslaan van het pinkstervuur en in een vergezicht ziet hij den tuin die aan het einde blinkt van het Verhaal; want eenmaal zal het luiden van de schel den klank verkrijgen van een nieuw metaal. het wordt nu langzaam duister in de stad, en opziend van het dichtbeschreven vel draalt hij een oogwenk bij het avondraam, vóor hij het grijs struweel der schemering scheidt van het witte donker van zijn cel.

II De toren slaat. hij ziet hem echter niet. alleen den dunnen gouden ring der wijzerplaat, een roerloos rad, dat in het hart staat van het zwarte niets: de windroos van den tijd, als een rozet tegen het dof fluweel der eeuwigheid. dan, onder 't verder gaan, voelt hij de slagen door zijn lichaam gaan en denkt: de Vader dus, geradbraakt in den Zoon, en opziend naar de middernachtelijke zon, ontwaart hij 't draaiend kruis, dat de apostelen als cijfers draagt, een medaillon, God met den doornenkroon.


157 dus zoo ondraaglijk werd de eeuwigheid dat zij zich grijpen liet door 't vliegwiel van den tijd en in een speeldoos zich vermalen deed! door 't vliegwiel van den tijd? als hij het kruipen van de naalden ziet beseft zijn trots met een rebelschen spijt dat ook die ongeboren duizeling, gebroken en gestremd, den mensch wordt voorgezet in 't drama van de kreeft op het tapijt, en waar eens God in de arena stond en met een weerbaar man den strijd aanbond onder de vlaggen van het morgenrood, knielt nu een schaaldier traag den kruisweg rond en bidt de staties van de wijzerplaat.

III De nacht schrijdt voort; de laatste slag verklonk, en in zijn hart welt weer de droefenis om het verminkt bestaan en wat het werd, nadat de godenbeelden zijn vernield. en weer ziet hij zich op een morgen staan tusschen de glooiingen en 't heet azuur van het demetrisch eiland, éen brandend gouden uur bezield door het geweld van de antieke zuilen, en van een rust vervuld


158 zoo sterk en ongekweld dat hij den dood vergat, het sluipend schaduwbeest dat hem een leven lang een dubbelganger was geweest en hem tot in de holen van den slaap vervolgd. toen liet het van hem af hij voelde dat hij rees, terwijl hij dieper drong in het geheim der aarde en dat hij zonder vrees kon denken aan zijn graf. niet meer verteerd door een onwereldsch heimwee, ontstegen aan den angst van zijn ontredderd vleesch.

IV Terwijl hij loopt, ziet hij een vage maan genesteld in den kroon der teedre voorjaarsboomen en merkt niet dat hij gaat door het verlicht ravijn dat uitmondt op 't skelet der zwarte kathedraal, een monsterlijke rots, die uit den oertijd opstijgt in den nacht. hij denkt: ‘zonder die mastodont geen heden, zonder de dom geen stad, zonder die spil geen wentlend firmament, geen dierenriem, geen babylonisch jaar


159 dat zijn getal in 't aantal poorten sloeg van 't colosseum, en in de kralen van den rozenkrans.’ en dralend langs het plein, voert hij gedachteloos het roode beest zijn avondbrieven, en ziet den melkweg duizlen langs den trans.

V Het was donker, hij lag op zijn bed. hij had het raam op den haak gezet, opdat het getij van den nacht door de baai van zijn kamer kon gaan en zijn droomen stijgen en dalen op de golven der maan, en hij dacht: ‘hoe vaster ik slaap, des te zwaarder slaapt het heelal, hoe dieper ik ademhaal hoe hooger de nacht en het lied van den nachtegaal. kan het zijn, dat van Genesis af het parabolisch Verhaal, de Ellips der Geschiedenis tot het vuur van de Apocalyps de laatste beelden verbrandt, de luchter, het boek en het lam niets anders is dan het vluchtige spiegelbeeld van mijn slaap, tusschen droomen verdeeld?’


160

VI De droomen gaan door zijn slaap als gedrochten door het heelal; de maan is een dier dat vergaat in het schaamteloos wolkendal; en hem, wien het vuur van den geest met den beet van een schorpioen door het glad labyrinth van de schors in het weeke der hersenen drong als gif in een gulzige spons, breekt bij nacht in een doornenkroon het zweet der gedachten uit als een schimmel, een venuskrans. wie legt nu een doek om zijn hoofd? zijn schedel klopt als een wond; maar geen zwam met edik en gal kust den gemartelden mond.

VII ‘O vleesch dat uzelve bevlekt met het beursche vleesch der cultuur, wees een plant weer, een stroomend wier in de zwarte rivier der natuur. al de woorden verdampen als dauw en het zaad dat vruchtbaar zou zijn in den buik van een bloeiende vrouw verkwijnt in het knapenlijf


161 van den gladden hermafrodiet, de hetaire die 't embryo doodt; slaap niet met het intellect, paar niet met een kouden schoot. want nog steeds is addergebroed de vrucht van inteelt geweest en ook de infant van den geest zal den weg gaan van alle vleesch. zie, de maan heeft het schrift al gevlekt dat uw pen dreef in het papier; ook het vers dat het merg u onttrekt zal als het gras zoo kort zijn van duur. verzink in het dal van den slaap, in den humus der wereldgrond een bedwelming zonder naam, een vergetelheid zonder grond.’

VIII Vroeg in den morgen dwaalt hij door de stad. de stilte schrikt, en vluchtig slaat de straat de leege oogen op naar het gezicht der oude scheemring aan den overkant, een wezenloos gelaat, of zij zichzelve in den spiegel ziet. hij volgt de gracht, het doode water slaapt in 't bronzen bed tusschen de werven nog, geen zon belaagt in het beschimmeld duister van de brug


162 met judaspenning het geheim der visch. de boomen stil, 't blad houdt den adem in van het doorschijnend lispelend verhaal dat het zich eindeloos herhalen wil en vreest den overval der dageraad.

IX Hij dwaalt niet meer. zonder dat hij het wist heeft een magneet zijn pas gericht naar 't golvend bolwerk waar het oude huis op den beschoeiden heuvel ligt. de singel vormt een lasso om 't plantsoen, de morgen draalt onder den nacht der olmen de zwanen drijven slapend in de gracht. hij loopt het huis rond en betast den muur; hier was zijn kamer hier lag zijn moeder in haar agonie; boven dat hooge raam op 't bastion voerde zijn vader elken sterrennacht zijn kijkers van het strand der horizon langs de woestijnen van het firmament. hier was de rattenkelder wiens geluid hem in den nacht deed huiveren van angst en zijn gezicht versponsde tot een zwam, voos van hetzelfde wreede vocht dat aan de ruggen van zijn boekerij 't lepreuse aanzien van een landkaart gaf.


163 hier eindlijk lag de tuin, kaal en verwaarloosd nu die eenmaal om zijn jeugd een labyrinth van koelte en schaduw was. Eens bood die tuin hem een beschutte plek, wanneer hij eenzaam in 't begroeid prieel kon treuren om het trouwelooze kind, waarvoor hij in zijn dagboek verzen schreef. waarom had hij de daad niet toch begaan, waaraan hij overdag niet denken dorst, doch die hij droomend elken nacht bedreef, de wraak, de doodslag, honderdmaal beraamd, maar steeds verschoven weer? - o wroeging om het ongewroken leed, om 't bitter recht, door lafheid haar verleend, hem met een koelen blik voorbij te gaan, hooghartig schertsend met den louchen knaap die eens zijn vriend en afgod was geweest, en die hem haar na kort beraad had afgenomen, omdat de roeping van den mensch bestaat in het verraad van droomen.

Leeg is het graf der jeugd Waarom dan kwam hij hier? hij legt het voorhoofd aan den harden muur, zijn wang rust aan het ruige wingerdblad. maar dan, alsof hij zich vergrepen had


164 aan 't dierbaarst deel van zijn herinnering, hoort hij zijn moeders stem die hem bezworen en gewaarschuwd had: ‘keer nooit weerom, zie naar uw jeugd niet om; geen ding houdt stand dan in d'erinnering; het beest dat in zijn langen winterslaap een schuwe salamander lijkt, spuwt bij het weerzien het venijn der slang.’ en opziend naar het raam waar achter hij geslapen had met 't eerste lijf dat in zijn handen viel, maakt hij zich los van den bemosten muur. Een afscheid dus? een afscheid, en voorgoed. ‘de mensch moet verder gaan’, had hij gezegd, ‘als het verleden trekt, zoek dan een land, dat niemand heeft begaan, zoek naar den leegen weg.’ ‘geen weg, geen pad, had hij terug gezegd, of 'k zie er sporen staan sinds menschenheugenis’, maar met een glimlach wees zij op de maan die alle sporen wischt. toen brak hij op en liep het tuinpad af.


165 er vloeide vocht uit den verweerden muur, en in 't voorbijgaan las hij op de deur waar eens de naam zijns vaders had gestaan een harden dooden naam.

X Teederheid, leg nu uw hoofd aan het ademend schoudergewelf deze man verloor het geloof in wat sterker was dan hijzelf. hij reisde de wereld rond. doch hoe weinig baat het den mensch of de ziel haar zaligheid won nu de wereld te gronde ging. hij stond op en liep naar het raam; van walging vervuld en vermoeid, zag hij neer in het pompende hart van de zwarte geteekende stad. toen klonk er geluid op de trap, een stap jong en rank als het licht; voor den schemer van dit gezicht week de duisternis van het vertrek. ‘ik heb altijd gevoeld, zei haar stem terwijl zij zijn handen nam, dat ik eenmaal terugkomen moest als de wanhoop het denken verlamt.’


166 hij zweeg, en zijn arm om haar heen werd het donkerder nog in zijn hart; hij wist dat ook liefde geen heul voor deze verlatenheid had. de avond verging en de nacht; toen de morgen hun lichamen vond, was hun ziel reeds ten prooi aan den nacht waarin ook de wereld verzonk.

XI De kamer is hoog en ruim. langs de ramen stuift regen en wind. in het halflicht herkent hij de tint van het kandinskiaansch schilderij dat als bloed in de schemering hangt dan komt de stem van zijn vriend die hij in jaren niet zag hem snel en verheugd tegemoet; deze geeft hem een hand en maakt licht, en terwijl hij langzaam ontdooit - de kachel staat rood, de kamer is blauw van de rook vallen drie jaren reis van hem af als een laag europeesche sneeuw. hij vertelt. hij loopt ijsberend door het vertrek, totdat hij glimlachend ziet hoe de flesch uit de kast wordt gehaald, en bij jenever en kaas


167 herleeft het gesprek - over vrienden en verzen, vrouwen en politiek alsof hij hem gistren verliet. het wordt langzaam donker op straat. door het raam is de naglans te zien van de vischmarkt die als een rivier van woelend geschubd parelmoer door de gloeiende herfstbloemen stroomt; en als buiten de lichten aangaan ziet hij zichzelf nog een oogwenk in Tetuan op het vrijdagsche marktplein staan, en den khalief tusschen een rij van blinkende trompetten de kleine moskee binnen gaan, maar dan, met den rug naar den wand, bladerend in een boek met halfvergeelde portretten, hoort hij plotsling een draaiorgel slaan en is weer terug in zijn land.

XII Na zulk een dag daalt in den nacht het vuur der poëzie in het verzadigd vleesch. de duisternis die op de waatren lag trok langzaam op en uit de golven rees, een eenzaam blinkend eiland in de zon, het wit papier in 't donker van de cel.


168 hij was alleen, en voor zijn handen steeg het sneeuwveld naar den zwarten horizon, het onbeschreven blad, de maagd die vrouw, de steengrond die oase wilde zijn. en in het donker klaagde de woestijn om levend water dat geen hitte droogt en om de sporen van een karavaan, en het sirenenlied der oceaan smeekt' om bemanning door een hooge vloot, want zonder schepen is de zee geen zee. verleen, o geest, aan deze smalle hand de rust en stille vastberadenheid het schip te sturen naar het morgenland dat sluimrend wacht in elken horizon; en geef den man, die naar het ruischen hoort dat langs het golven der planeten vlaagt en door het kolken van de groene zee, het instrument te stemmen op de vork die bij den aanslag de structuur verraadt van het onheuglijk europeesche lied, dat in den aanvang klonk van de cultuur die in d'azuren zee haar loop begon en golven zal door 't westersche revier, zoolang de geestdrift om de ruimten spant een firmament van intellect en droom.


169

De boot van Dionysos


170

XIII De morgenwind ontrolt zijn schuimende banieren door het vervalend nagrauw van den nacht; de ochtend brandt in hemelsblauwe vuren, het sterrengruis bekoelt tot sintelende asch. de kreet der hanen scheurt het donker van de muren, het eerste versche bloed springt uit den flank der dag, en die in 't donker lag, hoort in zijn laatste droomen de vlucht der hinden nog, de herten van den nacht. schaduwen eeuwenoud en het verbond der boomen smelten als zwarte sneeuw voor 't schroeien van de zon; Abraham voert het vee van de verdorde stroomen naar 't grazige gebied rond Mamre's eikenbron. en 't lichaam van de vrouw die 't donker met hem deelde - de nacht was als een moerbei aan hun mond komt boven uit den dood der ondergrondsche kreken en rekt zich als een dier in 't teeder morgenrood. nog sluimren tuinen tusschen oude muren, de dauw verdampt in 't vochtig zwarte zand, de wolken steigeren als hunkerende stieren naar het scharlaken uur dat de arena brandt. nog slechts een korte tijd en het heelal zal stroomen en vlammen als een zuil, den hemel in het haar, en 't dionysisch schip danst langs de roode stroomen, dolfijnen om de kiel, de mast een druivelaar.


171

XIV Terwijl hij nadroomt waar het open raam een rechthoek snijdt uit hemels neteldoek, verneemt hij vaag uit het vertrek daarnaast het neuriën van de vrouw, die haar toilet voltooit. wat rest er van den nacht, toen bij de gouden vlam hij wegzonk in het dal van het bedwelmend vleesch, wat bleef er van den gloed, den walm van het genot dan de gebroken pijn der lenden, wrak en leeg? doch in het stijgend uur, als alles is verdampt nadat het stortend bad de laatste broeische geur als afval weggespoeld en 't schemerende licht de zachte glooiingen der jonge leden tint, doortrilt een roode slag het lichaam, blank en nieuw, dat in den heeten nacht zijn diepsten vorm herwon, gelouterd van het vuil dat in den smeltkroes viel, terwijl het oerbeeld, slank, tot zijn gestalte kwam. weer hoort hij 't neuriën, het droomend nageluk dat tot een voorsmaak wordt van een hernieuwd genot, en ziet haar, in den geest, smal voor den spiegel staan, den soeplen ruggestreng en 't vlindrend schouderblad losser nog in de huid; en als het morgenrood in snelle gouden vlagen regent door het ruim, worden haar borsten ros en als de heuvels rood en rijst zij in den dag, als eenmaal uit het schuim.


172

XV De morgen scheert in huiverende vlagen over de wateren van het besterde gras; de zon droomt aan de kim de roode sage van het verborgen vuur, voordat de wereld was. ter weerszij van den weg slaan de verweerde olmen een woelende rivier in 't zachte morgenblauw, de nevel scheurt die dreef over de velden in langgerekte droomen van een vrouw. de paarden van den wind snuiven den horizon, boven den einder zwelt, een broeiend dreigement, het overkropt gemoed van een barokke wolk - de kim een kratermond - tegen de hemeltent. tusschen het hoog geweld der wilde voorjaarsboomen, wier vliegend haar gelijk een schubbig hemd schuimt van den zilverglans en hoog wordt opgenomen, splijtend de groene zee naar het beloofde land, neemt hij het leemen pad dat wentelt naar de verte, een populierenrij met sidderend gewei; een stille regen streept 't gestroomde vel der verten, de zwarte bui dreef schaduwend voorbij. vol van den zoeten wijn van het onstuimig weer bereikt hij de rivier, en rustend aan den dijk ziet hij het zomersch land onder de vuren lucht, éen matelooze bloei, zoover de hemel reikt.


173

XVI De zomermiddag lag in sidderende vuren, een bloedend offerlam, gestrekt voor 't firmament; in zuilen steeg het heil hoog boven de rivieren: braambosch en rookkolom van 't oude testament. de asschen hitte hing in een nerveus gewemel en sloeg in regens neer tot in den schoot der berm; de bijen dansten om zijn sluimerende leden, een gonzende muziek, als van een sterrenzwerm; en toen hij wakker werd, zag hij de witte paarden der wolken steigeren tegen de looden kim, over de bongerden en 't goud der uiterwaarden stortte de zon die in het zenith hing. links uit het blauw verschiet der blinkende rivieren, gleden de schepen traag en zwaarbevracht met licht; de torens flikkerden, en het geweld der speren sloeg naar den horizon de vlammen van 't gericht; vlammend was ook het dak der roode steenfabrieken, de schoorsteenpijpen dreigend in de lucht, een slanke batterij die de kanonnen richt op 't zwellend bolwerk der omwolkte zon; en schuimend spoot het bloed der jonge kerselaren zijn vlinderwitten bloei bij trossen in het licht, kasteelen tusschen olmen en het metaal der bruggen sprongen als klippen op voor 't duizlend vergezicht.


174 nergens kon koelte zijn dan in het glinstrend water en dalend langs de schoeiing van bazalt, dook hij omlaag en voelde 't donker woelen over zijn gladden rug, een spoel in het kobalt. druipend, daarna, van licht en planten in het haar, lag hij des avonds weer in 't wuivende gewas; van melk en honing zat, verdronken in de bloemen, een scheemrend kruis in 't roode avondgras.

XVII ‘Ik die bij sterren sliep en 't haar der ruimten droeg als zilveren gewei, en 't stuifmeel der planeten over den melkweg blies en in de maan gezeten langs 't grondelooze blauw der zomernachten voer, ik ben beroofd en leeg, mijn schepen zijn verbrand, mijn stem verloor haar gloed en vindt geen weerklank meer in 't doode firmament, niets dan de galm die keert van 't sombere gewelf van mijn ontredderd hart. ik sta alleen, geen God of maatschappij die mijn bestaan betrekt in een bezield verband, geen horizon of zee, geen poovre korrel zand in 't naamloos wel en wee der brandende woestijn. ik voel de waatren stijgen in den nacht, de angst rijst naar den mond en aan mijn lippen staan vermoeienis en walg, ik heb mijn merg verdaan in slaafsche hoorigheid aan het roofzuchtig bloed.


175 niets rest mij dan mijn val, laat mij te pletter slaan en kermen als een meeuw tusschen het zwarte wier; die eens als zon in 't zenith heeft gestaan, zal bijten in het zand als een krepeerend dier.’


177

De wanhoop


178

XVIII De wereld werd woest en leeg als eenmaal vóor het begin; als een haren zak was de lucht die over de ruimte hing; ziek van regen, van sneeuw en dooi, viel de duisternis neer in de stad en drong in het brein van den man die aan walging en wanhoop ten prooi, naar het einde te luisteren lag dat daalde in de wintersche stad.

XIX Hoe hard en blank was het beeld in de hooge branding geweest die ruischende hem had omspeeld toen hij sliep bij den zilverboom, en nacht aan nacht had gespeeld in dien eindeloos keerenden droom met de dieren van 't firmament aan den hoogen kruienden stroom van ijs en van zwart diamant.

XX Donkerder werd nog de dag; en die eens in den hellen lach van de vrouw die den morgen doorzong langs den blauwen oneindigen muur


179 slechts het blinken der vreugde zag van de springfontein der natuur, die zag nu in den oogopslag van het parelend morgenuur de schaduwen reeds van den nacht die hem vinden zou onder den muur. waar hij kreunend te sterven lag.

XXI Die, een roovend en zwervend dier, langs het rulle pad van den dag naar de sporen zocht die het bloed ten teeken liet dat het genot alweer sluipend in aantocht was, zat nu oud en vermoeid bij het vuur en warmde het kleumend karkas en vroeg aan het donkerend uur of de dood reeds in aantocht was.

XXII Toen rees hij op en stond, een geteekende, tegen den muur. wat is een bestaan zonder duur, een vlam die verduistert tot asch? en die hel en hemel vergat als het donkere gonzen begon - de sirene der roode natuur die zag nu in het nachtelijk uur de ontreddering van zijn bestaan als een dalende maan zonder vuur.


180

XXIII Waarheen, o brandende ziel, in het branden van de woestijn? zou er nergens een bron of een palm noch de zweem van een schaduw zijn? niets dan loodrecht de zon op het hoofd, in den schedel het kokende tin, in de leden ziekte en dood? moet dan elke stad aan de kim die vlamt in het avondrood met den morgen vervlogen zijn als een schim, een luchtspiegeling?

XXIV Hoe suisde het bloed in zijn hoofd van den doodslag en broedermoord! doch zoozeer zijn leven en dood elkanders kiem en geslacht dat toen ov'ral de kreet werd gehoord dat de mensch op zijn uiterste lag, de aarde in barensnood aan volkren het leven gaf die in 't aangezicht van den dood - of er einde noch ondergang was zouden strijden om glorie en brood.


181

XXV Waar eenmaal de engel des doods langs de nachtlijke muren schreed om te vrijwaren alles waar joodsch het bloed aan de deurposten kleefd' sluipen thans door den kreunenden nacht hyena's en jakhalzen rond in het schroeiende spoor van den dood; en de brandende stad van den nacht rookt het bloed van den Jood.

XXVI Alles immers is beter dan dit! zou ons hart niet moeten vergaan van wroeging en schaamte, dat dit ongestraft kan bestaan? want geen onzer heeft iets gedaan om met zijn bestaan te bezweren, dat er bloed aan de handen klit en het tuig uit de onderwereld de vulkanische tronen bezit.

XXVII De winter dreef langs het raam; geen dag of de duisternis lag als een hond voor den rookenden haard. geen nacht of hij rafelde stuk wat hij moeizaam geweven had op het grijze getouw van den dag.


182

XXVIII Brandende bleef ook dat jaar, toen hij over de wereld zwierf door het donkere dal van den dood de hunkering naar een groot, hartstochtelijk en heilig bestaan; en diep in zijn hart vrat de spijt in het heden geboren te zijn met dit lauw en laaghartig gebroed dat den droom verkwanselt voor goed, en het toornen tegen een tijd zonder adel en zonder gloed.

XXIX Hij werd langzaam gesloopt door zijn vrees. in den nacht, als hij wakker lag en dacht aan het schuimende feest dat al jaren lang achter hem lag kwam de bitterheid weer in zijn mond om het vale verval van het vleesch en de kamer die eens als een nest voor de dieren der lust was geweest werd zwart en koud als het graf.

XXX Hij zocht in het donker de rots die weerstand biedt aan den vloed, de vlag die den euvelmoed


183 van de wateren hoog overstijgt met een lied dat blinkt als een vuur, met de vlam van zijn vijandschap. o brand, die de wolven verschroeit in nachten zwart van de kou en het duister lachend verbrandt met het wilde vuur van een vrouw.

XXXI De geloovigen knielden als graan. langs de golven wandelde 't licht, als het eenmaal op zee had gedaan tot de storm was getemd en gezwicht. het kwam recht als een zwaard op hem aan, doch hoezeer ook verblind door dit licht, de man bij de zuilen bleef staan.

XXXII Door het venster sloeg regenbooglicht het verbond van God met zijn volk; de zuil brak uiteen in een wolk van bloesem en wemelende sneeuw en verdeelde zich over het volk als eenmaal het vuur van den Geest. doch voor hém was het feest van de Vlam als de vonkende hoefslag geweest van het Beest, dat het blatende Lam dat dalende was op de Wolk, vóor den nacht had verscheurd en ontvleesd.


184

XXXIII Toen sprong uit den mond van den knaap met den klank van klinkend metaal de zilverstem van de fontein door de duistrende avondzaal; de schemering werd tot een zee en het hart - een jonge dolfijn op de driftige waterstraal steeg extatisch in het heelal als een wervlende serafijn.

XXXIV Duizendmaal duizendmaal, had de stem van den priester gezegd, tusschen Golgotha en den Dag dat Hij wegen zal met de Schaal, daalt Hij neer in den dood en betaalt in gedaante van brood en wijn het verdoemd en schuldig gelag van wie heult en boeleert met den tijd. neem en eet van dit onderpand, en ontstijg aan het zand der woestijn naar het Eiland van Diamant als een vogel die rijst uit de asch.

XXXV De wanhoop doorvlijmde zijn hart met de adderbeet van het berouw, en vergiftigd als eenmaal de vrouw


185 zat hij neer aan het Avondmaal om vleesch te zijn van het Vleesch dat den dood overstralen zou en zetelen boven den tijd. gezuiverd en blank het gelaat, in een kleed van edel metaal dat de roest niet verteren zou noch de sulferdauw van het kwaad.

XXXVI De extase brak als een zuil. van de sneeuwtoppen van het heelal sloeg de ziel in verwilderden val naar de poelen van wanhoop en pijn: met een duisteren okeren gloed doordrenkte het avondheelal de zon die in 't zachtgroene dal de rivier had geronnen tot bloed.

XXXVII ‘Wat deedt gij binnen den muur van het kathedrale gewelf? gij die ook in het Vuur geen afstand zoudt doen van uzelf! wat rest er nu nog van den smaad dat de Droom van de Hoofdschedelplaats alleen in het bevende hart van het deemoedsgedierte bestaat?’


186

XXXVIII ‘Niets anders dan vrees voor den dood en de angst te verwaaien als asch dreef mij voort met dien avondval naar het donker verraad van het kruis. toen ik, walgend van schaamte en pijn werd meegevoerd met den drom verblind door het bloedend Visioen, werd mijn trots verteerd door de vraag: - wat doet gij, wat hebt gij gedaan? doch mijn hart gaf het antwoord al: - ik wil God zijn om niet te vergaan.’


187

De onvoltooide tempel


188

XXXIX De kamer waar hij lag werd weer een cel, de wereld een bouwvallig labyrinth, de steenprojectie van zijn eigen walg. de straten barstten naar den horizon door 't puin der nacht, riolen naar de vaalt van het heelal - het glinsterende strand waarheen hij eenmaal met zijn vrienden ging over de weeke velden van den nacht. en de fontein die met den avondval, een zachte regen onder 't firmament, het fluisteren der liefde overzong terwijl hij lag naast de omfloerste vrouw, gedrenkt in weemoed? het scheen verwaaid te zijn, tezamen met het sterrenbeeld vergaan waarvan geen glans meer door zijn venster drong dan, ver uiteen, de nagels van het kruis, het onverwoestbaar teeken van zijn val. hoe kon hij ooit zich zuivren van 't verraad? want de herinnering aan dat eene maal zat in zijn strottenhoofd gelijk een bal, een gummiring hem in den hals geschroefd als een gezwel, een onverteerbaar ding, waarin zijn levensdorst gebeten had, maar niets dan asch, bederf en dood geproefd.


189

XL Wie de kelk aan den mond heeft gezet, diens ziel is van onschuld beroofd en de hemel doorsnijdt hem het vleesch. wel is water veranderd in wijn maar de droesem vergiftigt den geest met een dorst die niet kan gelescht door een bron in het aardsche revier. want wie eet van het hemelsche brood en de eeuwigheid ent op het dier heeft het lijf op den woeker gezet van een zwerenden dubbelen dood.

XLI ‘Breek op en verdwijn in den nacht; zie niet om naar het huis van uw hart. laat uw leven liever vergaan en verbloeden in eenzaamheid dan nog langer de wegen te gaan waarvan iedere steen u weer zegt wat gij hebt misdacht en misdaan. ga heen en weiger te staan voor den bloedraad van een gericht waarin gij uw jeugd hebt verteerd, uw gloed en uw heerlijkheid. want te goed is het hart en te slecht om te krimpen onder die pijn


190 en te slijten in zelfverwijt; en het lijf om te worden verdeeld door de honden wroeging en spijt die knagend het vleesch en het been vermalen om slapen te gaan als gíj al uw kracht hebt verdaan en uw laatste woord hebt gezegd in het schuren van recht tegen recht. want voor gij het voelt of beseft is het vuur in uw oogen gedoofd en het blinkende zwaard van uw woord als een kaars bij de kaarsen gezet om te sterven zooals het behoort.’

XLII ‘Wie zegt mij dat het verraad niet herleeft in een ander land? waarom vluchten uit weerzin en leed, waarom hopen dat men vergeet wat de ziel heeft doorstaan en gemerkt? slechts zoolang de herinnering nog werkt is mijn leven mijn eigen bezit, onverschillig of het bestaat uit vervoering of nederlaag. als ik opbreek en wakker word in een nieuw maar ontworteld bestaan, zal de schaduw weer naast mij staan en ook onder de zuiderzon zal het hart weer te rade gaan met wat het ervoer en misdeed.


191 wie gebeten is door het leed en geschroeid door de knagende vlam zal niet willen dat hij vergeet wat hem, schuldig of niet, overkwam; wie strijdt om een eigen bestaan wil vallen of staan waar hij streed.’

XLIII Hij lag in het donker en dacht: - ik moet sterven of weggaan vannacht. als ik zitten blijf op die vaalt en de wanhoop mij weer overvalt is het reddeloos met mij gedaan. maar waar moet ik gaan of staan? heb ik zelf niet altijd beweerd: ‘als het hart zich niet meer verweert vindt men kracht en troost bij een vriend’? maar geen wezen zoo arm als een vriend en geen leven, hoezeer ook bemind, dat ons verkracht en vleugelen geeft als men zelf geen overvloed heeft. men leeft slechts zoolang men nog geeft. en wie in dit heillooze land die men niet heeft verzaakt of beroofd?


192 ik heb in de vriendschap geloofd, ik geloof nu alleen in mijzelf. laat er zonlicht en eenzaamheid zijn en het vuur van een zuidelijk land; vroeg of laat aan dit duistere strand krijgt de eb van het leven hen klein.

XLIV ‘De liefde slaapt in haar hart als de lente in den winterschen grond die in koude en duisternis wacht als een vlinder in haar cocon. in het dorp waar ik nu overnacht schijnt morgen een schuimende zon in een hemel met palmen bevlagd! geen regen geen schaduw, geen sneeuw, geen dooiende schemering die als een zwavelen zon in de rafels hangt van het weer, drijft mij terug naar het vuur van haar kamer, haar rooden haard. sluimer, liefste, en slaap uw eenzamen winterslaap, en ontwaak als de bevende zon door de lentlijke evening gaat, als een vlinder uit haar cocon, als het vuur in uw donkeren haard.’


193

XLV De schemer draalt. na maanden reizen zonder dat het hart veel van zijn bitterheid en vrees verloor, zat hij een avond in den paarsen gloor van een ruim, schaduwrijk bourgondisch plein het donker steeg, zooals het water stijgt tijdens het lenterijzen der rivier, tusschen de muren wier bestorven kleur het rosse duister inzoog, om met den dageraad weer koel en grijs in 't vochtig licht te staan dat bij de ochtendschemering der wereld wies. tusschen de schaduwen der platanen door die bevend vlekken wierp over de zilvren huid der duisternis, keek hij naar 't blauw geglinster der rivier dat langzaam stolde in het ijs der maan; en langzaam ook zonk de vermoeienis der jaren uit hem weg en het werd ruim en helder om hem heen. diep dronk hij 't zwarte purper van den wijn en luistrend naar het sterrenwiegelied dat de fontein zong in het maanbassin, wist hij dat het verleden van hem week en dat zijn hart bevleuglend was geraakt door 't scheren van een vlerk die hij niet zag of door een ster die viel door 't oerwoud van zijn droom.


194 hij rees, en liep tot in het hart der nacht; onder het duizlen der planeten door ging hij de heuvels over, bleek en hoogmoedig brandend als een lied waarin het laatste spoor der nederlaag zich met den wind verloor naar een gebied van schuld en duisternis.

XLVI Geen dragender, doodlijker wonde dan het knagend en sleepend besef van een schuld, een erflijke zonde, bedreven voordat wij bestonden en waarmee ook het vleesch is besmet. laat het lichaam allengs weer herrijzen in zijn trotschen oorspronklijken staat laat de zon ook de huid weer genezen van de angst die de leden doorvaart als het lijf, met een lichaam verwonden,


195 in vervoeringen ondergaat. slechts een blindlingsch en donker verslaven aan de koortsen van het genot, kan de ziel - uit het duister ontslagen weer zuiver doen ademhalen in een hemel van blauw en van goud. als een ruischende morgenvogel doorkruist zij het blinkend heelal en daalt - een geroofde genade, op de vleugels de sterren als dauw als een valk naar de vleeschlijke dalen in de onschuld van vóor het Berouw.

XLVII De zon scheen als helsche steen in het schuimende dal der Durance; hij stond op een landtong van steen en keek naar het schitterend dansen van het provençaalsche azuur,


196 dat - weerglinstrend in kolkende strepen verschoot in schichtige kreken onder een regen van vuur. het werd 's middags bedwelmend heet. aan den overkant van de rivier lag een dorp onder laaiende boomen, een fontein die den hemel doorsneed. hij stond op en doorwaadde het licht en het fonklend email dat in stroomen langs de kiezeleilanden sprong en liep door het bergpad omhoog. langs de helling het vuur van den wijn. nadat hij het maal had genoten op het stille beschaduwde plein lag hij sluimerend onder den muur die den vlammenden wijngaard omringde en sliep tot het duisterend uur in de westlijke heuvels verdween. de avond was kopergroen. doch het licht langs de steenroode aarde scheen doordrenkt van een schaduw te zijn die, terwijl de hemel vervaalde, den gloeienden naglans bewaarde van het purperen vuur van den wijn. hij rees op en dacht aan de zee. zijn gang had de veerkracht herwonnen die hem voortdreef naar zuidlijker stranden, zijn schreden namen hem mee. met de hartstocht der boomen verbonden


197 - de platanen ademden weer en voorvoelden het golven der zee liep hij in het nachtelijk donker door de delta der Rhônemonden naar Saintes-Maries-de-la-Mer; en hoezeer ook verweerd en geschonden, zijn hart was gedrenkt in azuur.

XLVIII - De hemel is leeg, de oneindigheid bloedt. in het nachtlijk gewelf niets dan sintels en roet; en de transen gescheurd van den brandenden schreeuw en de sneeuw weer besmeurd met het bloed dezer eeuw. - alle duister en gloed van 't beroofd firmament wordt een brandend ferment in het menschelijk bloed. zie, de aarde is rood van den tragischen wijn; 't paradijs een woestijn, maar het schepsel wordt groot.


198

XLIX De tocht door de kloven was steil; hij had langzaam den morgen bestegen langs witte verpulverde wegen, den rug gekromd naar de zee. van den hemel een stortval van licht, en in beken bij honderdtallen sloeg het neer langs de watervallen, hem regenend in het gezicht. om zijn schouders woei het azuur: de vleugels geweldig en blauw - als een vogel met vlerken van vuur sloeg de zon door een wereld van goud. toen het middag werd, zag hij de zee; en staand op het heete terras in het schaduwloos zenithuur steeg zijn hart uit de stervende asch.

L De zon hing laag. tusschen de witte muren verbloedde goud en zwart het avondrood. hij, van zijn hoog terras, volgde de lange strepen, het vluchtig zog van nooit geziene


199 nooit gedroomde schepen door het gemarmerd zilver van de zee. de huiveringen van 't geschubd metaal, door 't stijgend maanlicht rimpelend beschenen, waren dien nacht op zee het eenig teeken, dat twintig eeuwen ademloos verstreken en in zijn hart antieke vrede was gedaald.


201

De zee


202

LI ‘Wie schrijft, schrijv' in den geest van deze zee of schrijve niet; hier ligt het maansteenrif dat stand houdt als de vloed ons overvalt en de cultuur gelijk Atlantis zinkt; hier alleen scheert de wiekslag van het licht de kim van het drievoudig continent dat aan ons lied den blanken weerschijn schenkt van zacht ivoor en koolzwart ebbenhout, en in den dronk den geur der rozen mengt met de extasen van den wingerdrank. hier golft de nacht van 't dionysisch schip dat van de Zuilen naar den Hellespont en van Damascus naar den Etna zwierf; hier de fontein die naar het zenith sprong en regenbogen naar de kusten wierp van de moskee, de tempel en het kruis. hier heeft het hart de hooge stem gehoord waardoor Odysseus zich bekoren liet en 't woord dat Solon te Athene sprak; en in de branding dezer kusten brak de trots van Rome en van Babylon. zoolang de europeesche wereld leeft en, bloedend, droomt den roekeloozen droom waarin het kruishout als een wijnstok rankt, ruischt hiér de bron, zweeft boven déze zee het lichten van den creatieven geest.’ 1939


Verzamelde gedichten

Recommend Documents