Uitgebreide inhoudstafel Beknopte inhoudstafel Uitgebreide inhoudstafel Woord vooraf
5 7 15
H. Crevits
Inleiding 17 G. Gonsaeles & J. Coppens 1. Haat en liefde in de Scheldemond: de aanzet voor het Maritiem Symposium 17 2. Vijftien jaar Maritiem Symposium: gespreksstof in overvloed 19 2.1. Grensoverschrijdende thematiek in de Scheldemonding 19 2.2. Nieuwe uitdagingen voor de Scheldemondhavens 20 2.3. Ontwikkelingen inzake internationaal zeevervoer 22 3. Een blij weerzien... 23 3.1. Deel 1 – Grensoverschrijdende samenwerking in de Scheldemonding? 23 3.2. Deel 2 – Scheldemondhavens in een concurrerende logistieke omgeving 25 3.3. Deel 3 – Recente evoluties inzake internationaal zeevervoer 27
deel 1. GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING IN DE SCHELDEMONDING? I
Juridische context van scheepvaartverkeer op de Westerschelde: oude wijn in nieuwe vaten?
29 31
E. Somers 1. Inleiding 2. Het Scheidingsverdrag van 19 april 1839 2.1. Ontstaan en achtergrond 2.2. Basisbeginselen van het Verdrag betreffende de Schelde 2.3. Het onderhoud van de vaargeulen 2.3.1. Basisprincipe 2.3.2. Interpretatieverschillen 2.3.3. Onderhouden of verbeteren 2.3.4. Verdiepingswerken 3. Recente verdragsrechtelijke ontwikkelingen 4. De Scheldeverdragen van 2005 4.1. Nieuwe moeilijkheden 4.2. Samenwerking Maklu
31 33 33 34 34 34 36 37 39 40 41 42 45 7
met have, goed & schip over de schelde
4.3. Nautisch beheer 4.4. Loodsgeldtarieven 5. Conclusie 6. Bibliografie en relevante literatuur
II De lichtjes van de Schelde: een globale verkenning van enige veranderingen inzake de veilige en vlotte scheepvaart in het Schelde-estuarium in een periode van 120 jaren
45 46 47 48
49
J.W.P. Prins 1. Inleiding 49 4. Het verschil tussen de zeekaart van 1892 en van 2011 52 5. Het Verlichtingsverdrag van 1957 59 6. Het Walradarverdrag van 1978 / 1984 60 7. Nieuwe hulpmiddelen bij scheepvaartbegeleiding en navigatie 60 8. Ontwikkeling in scheepsgrootte, vaarbewegingen en diepgang (1822-2010) 63 9. Conclusie: de “Lichtjes van de Schelde” 66 10. Bibliografie en relevante literatuur 68
III Van stille wateren en diepe gronden in de Lage Landen: een historische schets van de andere waterwegen
71
W.T. van Gelder & O.C. Rosier 1. Inleiding 71 2. De Schelde 72 3. Voorns Kanaal, Nieuwe Waterweg, Noordhollandsch Kanaal en Noordzeekanaal 74 3.1. Voorns Kanaal 75 3.2. Nieuwe Waterweg 76 3.3. Noordhollandsch Kanaal 77 3.4. Noordzeekanaal 78 4. Beschouwing 80 5. Bibliografie en relevante literatuur 81
IV Scheepvaartverkeer naar de Scheldemondhavens vanuit een Vlaams perspectief
83
F. Rome & J.-P. Merckx 1. Inleiding 2. De haven van Gent wordt Scheldemondhaven 3. De Westerschelde als drukbevaren rivier 4. De Scheldemondhavens in de Hamburg-Le Havre range en de Rotterdam-Duinkerke range 5. Toegevoegde waarde en werkgelegenheid
8
83 83 84 85 88
Maklu
Uitgebreide inhoudstafel
6. Samenwerking tussen havens 7. Conclusie 8. Bibliografie en relevante literatuur
V Ruimtelijke economie in de havens: vechten tegen de bierkaai?
89 91 91
93
G. Allaert 1. 2. 3. 4.
Scheldemondhavens, motoren van de Vlaamse (regionale) economie 93 Een overzicht van de economische kracht van de Scheldemondhavens 94 De haven, een uitstekende Logistiek Economische Omgeving (LEO) 96 Ruimtelijke logistiek als kader voor de discussie “Vlaanderen logistieke draaischijf binnen Europa” 98 4.1. Spatial Logistics als kader 98 4.2. Ervaringen van bedrijven met Spatial Logistics 100 5. Pleidooi voor een veerkrachtig, robuust Scheldemondplan 102 6. Bibliografie en relevante literatuur 103
deel 2. SCHELDEmondHAVENS IN EEN CONCURRERENDE LOGISTIEKE OMGEVING I
Scheldehavens in een Europese context – Over de invloed van globalisering en Europeanisering op havenbeheer
105 107
P. Verhoeven 1. Inleiding 107 2. Size matters – De ingenieurscultuur van moderne havens 108 3. Living Apart Together – Havens en steden gaan hun eigen weg 110 4. Concurrentieverhoudingen veranderen 111 5. Mechanisering van de goederenbehandeling en de invloed op havenarbeid 112 6. Een nieuwe rol voor havenbeheerders en andere actoren van de havengemeenschap 114 7. Van emigranten naar plezierreizigers – de evolutie van het passagiersvervoer 116 8. Oude en nieuwe havenfuncties 118 9. Epiloog – De opkomst van de container, een brug naar de postmoderne tijd 119 10. Bibliografie en relevante literatuur 124
II Beïnvloedingsfactoren van havenconcurrentie
127
H. Meersman, E. Van de Voorde & T. Vanelslander 1. Inleidend kader 2. De haven als onderdeel van de logistieke keten 3. De werking van havenconcurrentie Maklu
127 128 131 9
met have, goed & schip over de schelde
3.1. Beslissingen in de keten 3.2. Beoordeling van concrete havens 3.3. Beoordeling van capaciteitsingrepen 3.4. Beoordeling van hinterlandmodi 3.5. Relatie havengrootte – prestaties 4. Concurrentiebeïnvloedende variabelen 4.1. Trends in de ontwikkeling van de actoren 4.2. Toekomstscenario’s 5. Besluit 6. Bibliografie en relevante literatuur
III Havenarbeid en havengebonden tewerkstelling in de Vlaamse en Nederlandse havens
132 133 134 135 135 137 138 139 143 144
145
T. Notteboom 1. Inleiding 2. Tewerkstellingseffecten in de Vlaamse en Nederlandse havens 3. Conceptueel kader inzake havenarbeidssystemen 3.1. Performance havenarbeid 3.1.1. Arbeidsproductiviteit 3.1.2. Flexibiliteit van de arbeidsinzet 3.1.3. Toegevoegde waardecreatie per arbeider 3.2. Directe kosten havenarbeid 3.3. Indirecte kosten havenarbeid 3.4. Wettelijke en sociale randvoorwaarden 4. Havenarbeid in de Vlaamse en Nederlandse havens 4.1. Havenarbeid in de Vlaamse havens 4.2. Het havenarbeidssysteem in de Nederlandse havens 4.2.1. Rotterdam 4.2.2. Amsterdam 4.2.3. Zeeland Seaports 5. Conclusies 6. Bibliografie en relevante literatuur
145 148 154 155 155 157 159 159 159 160 161 161 164 165 166 167 170 170
IV De integratie van maritiem transport in duurzame en efficiënte logistieke ketens onder het beleid van de Trans-Europese vervoersnetwerken 173 M. Vanderhaegen 1. Hoe zijn die Trans-Europese netwerken eigenlijk tot stand gekomen? 173 1.1. Vervoersnetwerken? Dat is toch een zaak voor de Lidstaten? 173 1.2. Een gedurfde stap 174 1.3. Van het één komt het ander 174 1.4. De ontwikkeling van het Trans-Europees vervoersnetwerk 177 2. Maritiem transport en TEN-V 178 10
Maklu
Uitgebreide inhoudstafel
2.1. Maritiem transport: een succesverhaal 178 2.2. De meest milieuvriendelijke vorm van vrachtvervoer... 179 2.3. Ook de veiligste? 180 2.4. De grote werven 180 2.4.1. De bijdrage van de snelwegen op zee 180 2.4.2. Wanneer komt dan die eengemaakte markt voor zeevervoer? 181 2.4.3. Voor een beter beheer van informatiestromen 182 2.4.4. Help, we worden groen! 184 3. En de havens dan? 185 3.1. Trans-Europese Netwerken? Wij zijn niet geïnteresseerd! 186 3.2. Maar waarom toch zo weinig steun voor de havens? 186 4. Een nieuw netwerkbeleid voor een nieuw transportbeleid 187 4.1. Minder is meer 188 4.2. Van modaal naar multimodaal 190 4.3. Van financieringsprogramma naar een netwerkbeleid 190 5. Wat zijn de verwachtingen? 191
V Cargo Community System: het belang van een adequate infostructuur voor de logistieke keten
193
J. Dejaeger, P. Van Laer & P. Geerinck 1. Maatschappelijke context en relevantie van het Cargo Community System 193 2. Werking van CCS vzw als overlegplatform 196 3. Stand van zaken: Vooraanmelding – ECS – vrijgavebericht container (CCRM) 198 3.1. ECS (Export Control System/E-balie) 198 3.2. ICS (Import Control System) 198 3.3. Vooraanmelding 199 3.4. Vrijgavebericht container 199 4. Toekomstige projecten en uitbreidingen 200 5. Conclusie 202
deel 3. RECENTE EVOLUTIES INZAKE INTERNATIONAAL ZEEVERVOER 203 I
Registratie van zeeschepen onder vreemde vlag: pros en cons van uitvlagging en herinvlagging
205
M. Nuytemans 1. De regels van het spel: UNCLOS 2. Scheepseigendom wereldwijd 2.1. Wereldvloot volgens eigendom
Maklu
205 206 206
11
met have, goed & schip over de schelde
3. Open, internationale en tweede registers 209 3.1. Open registers 209 3.2. Open register ≠ substandaard 210 3.3. Flag of Convenience 212 4. Uitvlagging 213 4.1. Redenen 213 4.2. Europa 213 5. Invlagging 214 5.1. Europese richtsnoeren 214 5.2. Belang van een adequaat scheepvaartbeleid 215 5.3. België 216 6. Conclusie 217 7. Bibliografie en relevante literatuur 218
II Vluchten kan niet meer – Beschouwingen over het stellen van een borgsom of andere financiele zekerheid als voorwaarde voor het bekomen van een toevluchtsoord voor schepen in nood 219 G. Gonsaeles 1. Inleiding 219 2. Analyse van de in het Zeerechtverdrag neergelegde bepalingen 222 2.1. Schepen op weg naar een toevluchtsoord in de interne wateren 222 2.2. Schepen op weg naar een toevluchtsoord in de territoriale zee of in de wateren van een vreemde kuststaat 223 3. Analyse van de internationaal-, Europees- en internrechtelijke bepalingen inzake toevluchtsoorden 227 3.1. Analyse van de internationale bepalingen inzake toevluchtsoorden 227 3.2. Analyse van de Europese bepalingen inzake toevluchtsoorden 231 3.3. Analyse van enkele internrechtelijke bepalingen inzake toevluchtsoorden 234 4. Analyse van de internationale verdragen inzake de aansprakelijkheid en vergoeding voor schade veroorzaakt door vervoer over zee 237 5. Analyse van de verdragsrechtelijk neergelegde waarborgen voor de vrijheid van de scheepvaart op de Belgisch-Nederlandse verkeersverbindingen in de Scheldemonding 240 6. Conclusie 243
III “M/S Twin Towers” – De invloed van ISPS op het zeevervoer en havengebonden activiteiten
247
G. Van Meel 1. Inleiding 2. Organisatie en verantwoordelijkheden 2.1. Wettelijk kader 12
247 248 248 Maklu
Uitgebreide inhoudstafel
2.2. Nationaal beveiligingscomité 249 2.3. Lokaal beveiligingscomité 250 3. Beveiliging van een havenfaciliteit 251 3.1. Veiligheidsbeoordeling 251 3.2. Actieplan 252 3.3. Veiligheidsplan 252 3.4. Goedkeuring 253 3.4.1. Alternatief veiligheidsarrangement 253 3.4.2. Veiligheidsverklaring (Declaration of Security) 253 3.5. Opleiding 254 4. Havenbeveiliging 255 4.1. Totaal havengebied 255 4.2. Freight Transport Security 256 4.3. Identificatie van personen in het Antwerps havengebied – Port Access Security System (PASS) 257 4.4. Amerikaanse initiatieven 258 4.4.1. Container Security Initiative (CSI) 258 4.4.2. Container Trade Partnership Against Terrorism (C-TPAT) 259 4.4.3. Bioterrorism Act of 2002 259 4.4.4. Megaports-project 259 5. Besluit 260
IV Scheepvaartemissies in een internationale en Europese context 261 L. Laffineur 1. Inleiding 261 1.1. IMO – EU 261 1.1.1. De rol van de IMO 262 1.1.2. De rol van de Europese Unie 262 1.2. Deep Sea versus Short Sea Shipping 263 1.3. CO2-uitstoot van scheepvaart 263 1.4. Barrières 264 2. Ontwikkelingen binnen IMO 266 2.1. Energy Efficiency Operational Indicator (EEOI) 266 2.2. Energy Efficiency Design Index 268 2.3. Ship Energy Efficiency Management Plan (SEEMP) 271 2.4. Beschouwingen inzake deze evoluties 272 2.4.1. Impasse binnen de IMO 272 2.4.2. UNFCCC 273 3. Polluenten – SOx, NOx en fijn stof (PM) 273 3.1. SOx 273 3.2. NOx 274 3.3. Fijn stof (PM) 275 3.4. 0,1% zwavellimiet in ECAs vanaf 2015 276
Maklu
13
met have, goed & schip over de schelde
4. Alternatieven 4.1. Scrubbers 4.2. LNG – de toekomst ? 4.2.1. Schepen 4.2.2. Prijs 4.2.3. Landzijde 5. Nabeschouwing 6. Bibliografie en relevante literatuur
277 277 278 280 281 282 282 282
Nawoord 285 E. Somers
Overzichtslijst Maritiem Symposium 1996-2011 Voorstelling van de editors Voorstelling van de auteurs
14
287 297 299
Maklu