Tienen TIP
T
Vertrekpunt : Toeristisch infokantoor/ Streekshop, Grote Markt 6, 3300 Tienen Parkeergelegenheid : parking Kazerne, ingang via Minderbroedersstraat GPS-coördinaten : N : 50.80740° / E: 4.93729° | Lengte : 3,5 km
Evenementen
- Eerste zondag na Allerheiligen: Kaarskensprocessie Scherpenheuvel - zaterdag voor 21 juli: Het jaarlijkse festival ZomerAnimatie in het Park (ZAP) zet op die dag de markt in Zichem op stelten. Er is die dag van alles te doen voor jong en oud, zoals optredens, kinder- en randanimatie, ..
>>
Rechts sla je de Rozenstraat in waar je even verder het Rusthuis Ter Sterre 9 ziet. August Michiels, een Brusselse wisselagent, liet dit kasteel
bouwen in zijn geboortestad. Hij verbleef er slechts één dag en nacht. De bouw was pas begonnen rond 1897 en in 1903 overleed hij reeds. Het landhuis met kasteelallures moest een eclectisch gebouw met neorenaissanceslag worden. Sindsdien wordt dit gebouw in de volksmond “het Peeterskasteel” genoemd naar zijn latere bewoner. Op het einde van de straat volg je de Noordervest. Zo kom je terug aan de imposante Basiliek.
9
Tienen, Tintelende Stad
28 | Ontdek de Hagelandse stadjes
Ontdek de Hagelandse stadjes | 29
Deze eeuwenoude stad, in het zuidoosten van het Hageland, is bij velen vooral bekend door de suikerindustrie die hier in de 19de eeuw ontstond. Tienen heeft echter heel wat meer te bieden.
200 m N at tra ins Gila
Leu ve
at ra st te or lp De
at tra es ns
t aa str en est V de Ou
2
1
uw
at
t ra
straa t
ark em nn He
ks
s vaar traat Ooie
Trapstraat
6
Veemarkt d au Be
Cultureel Centrum De Kruisboog
nst
Driem ole
ui ns tr aa t t a a r st d ar b Lom
Beg gaardenstraat
at tra rss tte e idv Hu
ikvest Moesp
Reizigersstraat at Bostsestra
te Gete Gro raat
Grote Bergstra at
est nav ele t-H Sin
at nstra aarde Hoeg
rbroedersstraat Minde
n Mee dijk straat
Kapelstraat
Wo lm ark t
Menegaard
t
est nsv sse Goo
B ro e
in le np re la te g ar an M ng fij De
t straa Mulk
e Ni
4 at tra rs pe Pe
ebroekstraat Dan
t ves trid As
8
5
Grote Markt
nweg iane Alex
at tra ies m e ad Ac
3
9
Stadspark
TIENEN
Ve ldb or ns tra at
0m
© Toerisme Vlaams-Brabant
Vinckenboschvest
30 | Ontdek de Hagelandse stadjes
at stra
Po tte rij
at Groenstra
weg sin Tor
In va ls we g
hof
n Groot Begij
7
De Erfgoedsite Tienen, met het Suikermuseum, het Toreke, het Toeristisch infokantoor en de Streekshop, vind je aan de Grote Markt. Op dit één na grootste marktplein van België staat ook de Onze-Lieve-Vrouw-tenPoelkerk te pronken. Op de Veemarkt, het oude forum van de stad, getuigt de statige Sint-Germanuskerk van de middeleeuwse welstand. Tienen heeft ook één van de oudste begijnhoven en op tal van plaatsen kwamen destijds heel wat kloosterorden zich vestigen. Maar ook wie geïnteresseerd is in architectuur uit de 19de en 20ste eeuw zal in de suikerstad zeker niet op zijn honger blijven zitten.
T
Tienen | Vrouwenwandeling Doorheen de geschiedenis van Tienen hebben vrouwen altijd een belangrijke rol gespeeld. Dames zoals de mystica Beatrijs van Nazareth, zuster Anna Wielandt, priorin Anna Papadopoli, hofmeesteressen als Isabella Baerts, Maria Theresia Loyaerts en Henrica de l’Escaille en de dichteres Julia Tulkens drukten hun stempel op deze stad. Enkele van deze vrouwen zullen tijdens de wandeling je pad kruisen. Net zoals enkele vrouwelijke heiligen die je zal ontmoeten of de meisjes van plezier in de Tiense kazernebuurt…. Ontdek Tienen met deze vrouwenwandeling!
De wandeling vertrekt in het Toeristisch infokantoor/Streekshop. Wie het MuseumCafé inwandelt, ziet een gedenkplaat die vermeldt dat hier de bekende chirurgijn Joannes Carolus Huart woonde. Hij beschreef als eerste de keizersnede in zijn boek Enchiridion artis obstetricandi of kort begryp der vroedkunde als oock de konst bewerkinge der keyserlycke snee (...). Dit boekje werd speciaal geschreven voor de opleiding van vroedvrouwen en verscheen in 1770.
2
TIP
>> Je verlaat het Toeristisch infokantoor/Streekshop en wandelt het Torekesplein op. Hier kan je sinds 2002 het Suikermuseum 1 bezoeken of een kijkje nemen in het Toreke 2 . In deze voormalige doorgangsgevangenis uit 1848 werden mannen en vrouwen netjes gescheiden opgesloten in aparte cellen. De vrouwen hadden hierbij nog het voordeel dat zij in hun gedeelte van de gevangenis een kacheltje hadden om zich te verwarmen. In 1979 kreeg het stedelijke museum er een onderkomen. Vanaf dat moment zwaaien vooral Romeinse godinnen als Fortuna en Venus hier de plak. Maar ook de Hagelandse geschiedenis tussen de 16de en de 20ste eeuw komt in het Toreke aan bod. Voor je dit pleintje verlaat, kan je nog even stil staan bij het moderne kunstwerk ‘Moederschap’ van de Tiense kunstenaar Jef Vaes.
cultuur Suikermuseum en het toreke Tijdens een interactief bezoek aan het Suikermuseum wordt de bezoeker ondergedompeld in de wondere wereld van suiker en zoetigheden. Alle aspecten komen aan bod: van de suikerbietenteelt tot de verwerking ervan tot suikerproducten, het gebruik van suiker in voeding, de invloed ervan op onze gezondheid en het gebruik van suiker in de kunst. In museum ‘het Toreke’ maak je kennis met het ontzettend rijke verleden van de stad. De resultaten van de opgravingen geven een beeld van de Gallo-Romeinse tijd in Tienen, terwijl tal van voorwerpen en kunstwerken de Hagelandse geschiedenis van de 16de tot de 20ste eeuw schetsen. Ligging : Erfgoedsite Tienen, Grote Markt 3-6, 3300 Tienen Openingsuren : www.erfgoedsitetienen.be, tel +32(0)16-80 56 62
Ontdek de Hagelandse stadjes | 31
T >>
3
5
Je wandelt onder de bogen van de voormalige stadshalle (niet te verwarren met de lakenhalle) en ziet meteen de prachtige Onze-LieveVrouw-ten-Poelkerk 3 . “La gente dame du gothique brabançonne…” zo beschreef archivaris-dichter Paul Dewalhens deze kerk die als de wieg van de Brabantse hooggotiek wordt beschouwd. De kerk dankt haar naam aan de legende waarin de Heilige Maagd en de gedempte poel een hoofdrol spelen (de huidige Grote Markt was destijds een poel). Met Pasen 1173 reisde Diederik, klerk en lector aan de universiteit te Parijs, terug naar zijn geboorteplaats Kampen in Overijssel. In Tienen overnachtte hij in een herberg niet ver van ‘den poele opten driessche’. ’s Nachts werd hij door de waard vermoord en het lijk werd in de poel geworpen. Plots verschenen talloze kleine lichtjes boven de poel. De verwonderde poorters stroomden toe. Een zeer godvruchtige vrouw knielde neer bij de poel en voorspelde dat op die plaats een heiligdom zou oprijzen ter ere van de Hemelmoeder. Er deden zich hoe langer hoe meer wonderbare feiten voor en de poorters en de geestelijkheid vroegen toestemming aan de Brabantse hertog Jan I om het moeras te dempen en er een kapel te bouwen. Bij het leggen van de grondvesten vond men het lijk van Diederik tussen drie klare bronnen, waarvan het water zieken genas. Aan de noordzijde van de kerk kan men in ‘het grotteke’, gebouwd na de verschijningen te Lourdes in 1858, dagelijks één van die bronnen, verscholen achter een hek, gaan bekijken. Aan de andere zijde van de Grote Markt, tegenover het Suikermuseum, valt de neoclassicistische voorgevel van het stadhuis 4 meteen op.
4
TIP
32 | Ontdek de Hagelandse stadjes
natuur recreatiedomein De Viander Recreatiedomein ‘Viander’ is een wandelpark dat zich uitstrekt over 8 hectaren. Je kan er rustig verpozen aan één van de drie visvijvers. Voor de kinderen is er een speeltuin met zandbakken en een dierenpark. In de cafetaria of op het prachtige zomerterras kunnen de meegebrachte boterhammen opgegeten worden. Drankjes en snacks kunnen ter plaatse gekocht worden. Groepshengelen is mogelijk mits vooraf gemaakte afspraak. Ligging : Domein Viander, Hamelendreef 77, 3300 Tienen Info : +32 (0)16-81 10 51, www.vianderdomein.be Openingsuren : alle dagen (cafetaria op maandag gesloten).
In 1836-1837 verbouwde stadsarchitect Drossaert ‘het huis Immens’ tot een neoclassicistische tempel, voorzien van kolommen en Korinthische zuilen. Op één van de kolommen prijkt er een gedenkplaat voor de dichteres Julia Tulkens-Boddaer (1902-1995), ereburger van de stad. Zij maakte naam met haar dichtbundel “Ontvangenis” (1936) waarin zij haar zwangerschap en de geboorte van haar dochter Hilde beschreef. Deze op en top vrouwelijke poëzie, over een onderwerp dat in de mannenmaatschappij van de jaren ’30 in het katholieke Vlaanderen zeker nog taboe was, bracht tegelijk een maatschappelijke revolutie teweeg en kon tevens op heel wat lof rekenen. In een brief schrijft Willem Elsschot: “Ik kan u niet genoeg bedanken voor ONTVANGENIS. Dat zijn tenminste verzen. Dat is geen gelul. Dat is niet geschreven om pagina’s te vullen. Dat is verstaanbaar. Zonder u ’t minst te willen vleien durf ik u gerust te zeggen dat dit de eerste Vlaamsche gedichten zijn (buiten een paar van Gezelle en van Marnix Gyzen) die mijn bewondering hebben afgedwongen. Van harte proficiat.”
Julia Tulkens woonde de laatste jaren van haar leven op de Veemarkt in de schaduw van de Sint-Germanuskerk. Zij vereenzelvigde zich graag met Beatrijs van Nazareth: (…) Ik woon op ’t oude Forum van Sint Germanus Kerk waar zij, in wachtend glasraam in ’t hemelse blijft leven… Wij vinden ons weer saam in ’t Veld van Maagdendael waar zij en ik (maar zij in de Abdij) onze liefdesbiecht hebben geschreven… (…) (fragment uit ‘De eeuw is aan het kantelen’, Julia Tulkens, 1991).
>> Van hieruit stap je naar de Kalkmarkt waar op een arduinen zuil een bronzen vrouw troont. Het beeld in verguld brons van Nikè 5 , de godin van de overwinning, is van de hand van de Brusselse kunstenaar Egide Rombaux. Dit monument werd opgericht door de stad Tienen ter ere van de Tiense gesneuvelden en gedeporteerden van de Eerste Wereldoorlog. Deze gevleugelde vrouwenfiguur in loophouding (om de vluchtigheid van de overwinning te suggereren) houdt in de linkerhand de lauwerkrans vast en staat op een vergulde wereldbol. Haar vleugels zijn ingekort zodat zij niet terug zou kunnen wegvliegen en men zo de overwinning wil behouden… In de volksmond wordt er ook wel eens over ‘de gouden madam’ of ‘de vliegende madam’ gesproken. >> Wanneer je je tocht verder zet langs de Nieuwstraat en de Trapstraat kom je bij de Sint-Germanuskerk 6 op de Veemarkt. De opeenvolgende vergrotingen, verbouwingen en restauraties van dit oorspronkelijke kleine kerkje uit de 9de eeuw naar parochiekerk, leverden een samenvoeging van verschillende stijlen op. In de westbouw van de Sint-Germanuskerk (om veiligheidsredenen is de kerk niet altijd geopend) prijkt een glasraam dat Beatrijs van Nazareth (1200-1268) voorstelt. Deze Vlaamse mystica mocht Ontdek de Hagelandse stadjes | 33
T
TIP door haar vroomheid al op zestienjarige leeftijd haar geloften afleggen als novice in de cisterciënzerinnenabdij Florival in Archennes. Ze verhuisde in 1221 naar het klooster Maagdendaal in Oplinter en in 1236 vertrok ze dan naar het klooster in Nazareth bij Lier. Daar werd ze verkozen tot priorin en schreef er haar traktaat ‘Uan seuen manieren van heileger minne’”. Dit werk is het oudst gedateerde Middelnederlands proza. Het bevat de kern van de mystieke leer van Beatrijs: de opgang in de mystieke liefde…de Godsliefde!
>> De Grote Bergstraat brengt je naar het Torsinplein, de voormalige Véssemet, waar Stinne van de Wallin, e serpènt, ’n duvelin en zoew ’n spijsse van dragonder (manwijf), haar stammenijke “In den Donder” zou hebben gehad. Sport stedelijk zwembad de bleyckaert Het zwembad is uitgerust met een 25 meterbad, een instructie- en recreatiebad met stroomversnelling, een peuterbad en een 40 meter lange glijbaan! Ontspannen kan in de Turkse baden en de jacuzzi. Bij mooi weer kan je gebruik maken van de ligweide naast het zwembad. De cafetaria biedt een spectaculair zicht op de 7 meter diepe duiktank. Stedelijk zwembad ‘De Bleyckaert’,Reizigersstraat 81, 3300 Tienen Info en openingsuren :
[email protected], tel +32(0)16-80 48 80 Ligging:
>> Je wandelt de Bostsestraat in en komt zo bij de Onze-Lieve-Heerbrug over de Gete. De Sint-Katharinastraat, die je rechts liet liggen, wordt in de volksmond het Strontstraatje, een straatje van niets, genoemd. Deze straat, die verwijst naar Catharina van Alexandrië, zou haar naam ook ontleend hebben aan de poging tot verkrachting op 25 oktober 1723 van de 55jarige Catharina Marcaigne. Rond zeven uur ’s avonds heeft Germeijn de Bres, seeckeren mans persoen wesende den knecht Inde drij molen alhier, haar vastgepakt en haer forcelijck gesleurt & getrocken tot ontrent het middel van het voors. straetken willende haer deponente vercrachten.
6 34 | Ontdek de Hagelandse stadjes
Hierop schreeuwde zij hulp ende brandt. Maar De Bres zegde tegen haar Swijght stil en schreift nijet oft ick steecke u met mijn messe die keel af. Hij wierp zijn slachtoffer op de grond en gaf haar verscheidene slagen op haar hoofd en gezicht. Enkele personen kwamen voorbij, waarop Catharina wegliep, laetende aldaer liggen haere muijlen…
>> De Bostsestraat botst wat verder op de Moespikvest en de Vinckenboschvest. In de koker onder de huidige ringweg loopt de Borggracht die destijds beschermend langs de stadsmuren stroomde. Waar nu het kruispunt het drukke verkeer regelt, stond de Gevangenenpoort. Ter hoogte van de huidige ingang van de Tiense Suikerraffinaderij was in de vestingmuur den Toren van Geet opgetrokken. Vanaf deze toren beschoot men in 1635 tijdens de Furie van Tienen de vijand die zich in het Begijnhof had verscholen. Maar hoezeer men probeerde om de strooien daken van het begijnhof in brand te schieten, het lukte hen niet; de daken smeulden wel maar brandden niet. Sint Agatha zelf zou als patrones haar begijnhof hebben beschermd. Agatha van Catania, dochter uit een vooraanstaande Siciliaanse familie, werd halfweg de 3de eeuw vermoord voor haar geloof: haar borsten werden afgesneden, waarna ze over brandende kolen met scherven werd gesleept tot ze stierf. Zij wordt dan ook aanroepen tegen den brandt ende quade borsten. >> Je steekt de ringweg over en loopt bijna ongemerkt het Begijnhof
7
binnen. Een begijnhof was een ommuurde vrouwenmaatschappij op zich. Een priester zorgde voor de bediening van de erediensten en het verlenen van de sacramenten, maar maakte verder geen deel uit van het begijnhof. Begijnen waren godvruchtige vrouwen, onderworpen aan een mystieke regel en verenigd in een gemeenschap; al vormden ze geen kloosterorde. Ze woonden in aparte woningen, droegen specifieke kleding en kwamen weinig buiten de muren van het hof. Omdat ze niet onderworpen waren aan de gelofte van armoede, betaalden ze belastingen. Begijnen onderwierpen zich aan het gezag van de regentessen, grootjuffrouwen of hofmeesteressen. Vermoedelijk werd het Tiense begijnhof rond 1240 gesticht. Enkele oude bronnen zeggen dat de gemeenschap al snel groeide naar 300 begijnen.
7 Ontdek de Hagelandse stadjes | 35
T Vele begijnen waren van goede afkomst en in de 18de eeuw werden begijnen uit invloedrijke families verkozen tot hofmeesteressen van het Tiense begijnhof. Zo was Henrica de l’Escaille hofmeesteres van 1759 tot 1780 en was de tweede hofmeesteres, met wie zij collegiaal het hof bestuurde, vanaf 1759 tot 1776 Isabella Baerts en van 1776 tot 1780 Maria Theresia Loyaerts. Tijdens de Franse Revolutie werd het begijnhof afgeschaft. In 1823 waren er nog slechts 27 begijntjes overgebleven. Het laatste begijntje, Anne Catherine Kestens, stierf op 19 maart 1866. Bij bombardementen in 1944 werden de meeste huisjes van het begijnhof vernield. De vroeggotische Begijnhofkerk is de tweede oudste van België. Zij werd in 1843 eigendom van de Dominicanen. Stilaan werd deze kerk in de volksmond betiteld als de Paterskerk. Een brand vernielde de kerk in 1976. Na restauratie werd de ruïne ingericht als wandelpark. In de zijmuur van de voormalige kleuterschool in het Begijnhof herinnert een gevelsteen aan de schenking die Marie-Anne Van den Bossche in 1876 deed. Hierdoor werd de verdere uitbouw van dit schooltje voor arme kinderen mogelijk. Marie-Anne huwde met Henri Dediest, burgemeester van Loyers. Het echtpaar bleef kinderloos en Marie-Anne besteedde een deel van haar fortuin aan liefdadigheid. Haar oudste broer, Pierre-Antoine Van den Bossche, startte in 1836 een eerste suikerfabriek op in de toenmalige Kabbeekstraat.
>>
Vanaf het Begijnhof wandel je de Potterijstraat in. Tot de Franse Revolutie stond hier aan de linkerzijde van de straat - tussen de huidige Novicedreef en de Torsinweg - het kloosternoviciaat. De novicen (kandidaat-begijnen), werden er gedurende minstens een jaar ingeleid in het religieuze leven.
>> De Groenstraat leidt je opnieuw naar de ringweg. Eens je de Moespikvest hebt overgestoken, kom je bij Sint-Helena terecht. Deze heilige, aan wie de vondst van het kruis en kruisnagels van Christus wordt toegeschreven, verleende haar naam aan het eiland waar Napoleon Bonaparte de laatste jaren van zijn leven in ballingschap doorbracht. Pottenbakker Antoine Pasch en zeepzieder Charles Verlat bouwden op de arm van de Gete een herberg: ‘cabaret’ Île Sainte-Hélène. Nadien werd de naam Eiland Sint-Helena aan de hele omgeving gegeven. Bij de aanleg van de huidige N29 in de jaren ’70 van de vorige eeuw bleef enkel het sluisgebouwtje, de Roos, overeind. 36 | Ontdek de Hagelandse stadjes
>> Het laatste stukje autovrije Sint-Helenavest brengt je in de Driemolenstraat en vervolgens in de Hoegaardenstraat. In deze straat genoten soldaten van de nabij gelegen artilleriekazerne – en niet alléén zij - in tientallen herbergen van het plaatselijke gerstenat en dongen er naar de gunsten van de talloze meisjes van plezier… Op een bepaald ogenblik werd tussen de Peperstraat en het Mulkplein de “taks op vermakelijkheden” geïnd in 42 bars, cafés en danscafés. Elk etablissement was voorzien van een achterdeur zodat bezoekers tijdig en ongezien het pand konden verlaten… >> De Minderbroedersstraat, Peperstraat en Broekstraat brengen je naar het Tiense stadspark 8 . Dit park was de tuin bij de woning van oud-diplomaat Léon Pierre Charles Vanden Bossche, telg van het ondernemersgeslacht dat in Tienen de eerste suikerfabriek oprichtte, en zijn echtgenote Ikbal Berzeg, afkomstig uit het noorden van de Kaukasus. Het paar, dat elkaar had leren kennen in Constantinopel, trad op 24 oktober 1883 in het huwelijk. Léon Vanden Bossche zijn collectie exotische planten groeide uit tot meer dan 3500 variëteiten. In het huidige stadspark staan nog steeds enkele merkwaardige bomen, zoals een tulpenboom, een Japanse noteboom of ginkgo biloba, een scheefgegroeide catalpa of trompetboom en een valse christusdoorn. In het voormalige familiegoed Vanden Bossche staat sinds 1952 de gespecialiseerde kinderkliniek of pouponnière Marguerite-Marie Delacroix 9 , een ontwerp van de Tiense architect Paul Nickmans. Ter nagedachtenis van hun vroeg gestorven dochter MargueriteMarie richtten Jules en Lucie DelacroixBeauduin een stichting op, die tot doel had het tekort aan hospitalisatiemogelijkheden voor kinderen in de regio op te vangen. Na een tijdje werden ook kinderen met een zwaar mentale handicap opgenomen. In de
TIP
8
evenementen - Suikerrock : het laatste weekend van juli wordt de muziekliefhebber 3 dagen lang verwend door internationale optredens op de Grote Markt. Op de Veemarkt staat er een tweede podium opgesteld voor een alternatief aanbod. In de omliggende straten is er randanimatie voorzien. Meer info: www.suikerrock.be - Paardenprocessie : op Paasmaandag zakken bedevaarders en ruiters van over het ganse land af naar Hakendover, om er de paardenprocessie bij te wonen. Deze unieke volksgebeurtenis beeldt o.m. de totstandkoming uit van de Kerk van de Goddelijke Zaligmaker. Na de zegening van bedevaarders en ruiters op de Tiense berg, draven de ruiters driemaal rond het altaar. Een niet te missen spektakel! Meer info: www.paardenprocessiehakendover.be - Elke woensdagavond in juli en augustus: Beiaardconcerten op de Witlockxbeiaard van de Sint-Germanuskerk, Veemarkt
Ontdek de Hagelandse stadjes | 37
Zoutleeuw volksmond kreeg de instelling de naam Bonlait of Bollè, een verwijzing naar de ‘Goede melk’; de aanduiding voor de plaatselijke melkkeuken voor zuigelingen. Juffrouw Pardon was jarenlang de bezielster van deze Bonlait.
Z
Ver trek pu nt en p arkeergelegen heid : Grote Mark t , 34 4 0 Zoutleeuw GP S - coördinaten : N : 50.83323° / E : 5.10262° | Leng te : 3 k m
>> De Delportestraat wandel je naar beneden en wat verder wordt deze straat automatisch de Dr J. Geensstraat. Eens aan het einde van deze straat ben je terug aan het vertrek op de Grote Markt.
Zoutleeuw, een snuifje historische pracht
38 | Ontdek de Hagelandse stadjes
Ontdek de Hagelandse stadjes | 39
