35 40 transpersoonlijk tijdschrift
panta najaar 2005
•Wereldburger zijn gaat een stap verder •Evolutie of creatie? •Families in beroering in Hongarije en Polen •Koppig weten: over het hervinden van het licht van je ziel •Smelten en stollen •Stilte •Lege handen
I nternationale T ranspersoonlijke A ssociatie Nederlands T aalgebied I T A N T
Colofon
Inhoud
nummer 40, najaar 2005
‘Wereldburger zijn gaat een stap verder dan slechts de behoefte aan samenleven.’
Redactie
Rumold Mol Frank Visser (eindredactie) Ank van Gulik Kees Aaldijk Uitgever
Stichting ITANT, Heemstede PANTA verschijnt 3x per jaar. Redactie- en ITANT-secretariaat
Heemsteedsedreef 59 2101 LM Heemstede Tel+fax (023) 529 15 00 email:
[email protected] ITANT http://www.itant.org EUROTAS http://www.eurotas.org Ontwerp en productie
diDesign & d, Breda 076-542 76 97
“Wereldburger zijn gaat een stap verder dan slechts de behoefte aan samenleven.”
3
Beschaving is de wens om samen te leven Ortega y Gasset
Ank van Gulik in gesprek met Lisinka Ulatovska
Evolutie of creatie?
6
Kees Aaldijk
Bussum, waar Lisinka Ulatovska woont is vlakbij. Het All-win principe waaraan zij haar leven heeft gewijd bracht mij echter overal en vooral bij de modellen die verwant zijn aan all-win,
Families in beroering in Hongarije en Polen
11
zoals de sociocratie en geweldloze communicatie. Lisinka’s derde boek, Fearless, is zojuist verschenen (september 2005) en het all-win netwerk is een zeer actieve beweging. Ank van Gulik
Anja Brasser
in gesprek met Lisinka Ulatovska. Koppig weten: over het hervinden van het licht van je ziel
14
Lenne Gieles
Smelten en stollen
staat is macht de polariteit. All-win gaat over
over de wereld als jonge vrouw met en soms
die verdeling van macht, over vrede en uitein-
zonder vrienden in een groep.
delijk over het produceren van liefde. Toch
Lisinka: ‘Je hebt te maken met mensen in een
22
heeft het iets van een sprookje, een utopie, een
land waar je logeert, daarom moet je een
mythe.
manier zien te vinden om te doen waarvoor je
Er waren eens enkele ‘koningskinderen’. Het
gekomen bent in relatie tot die cultuur; inle-
moeten wel koningkinderen geweest zijn,
ven in wat nodig is vanuit je eigen standpunt,
anders bekommer je je niet om het ‘rijk’ waar-
dat te communiceren en toch in je eigen waar-
in je leeft en ben je niet zo intens betrokken bij
den blijven. Dat is een enorme investering.
Ank van Gulik
je ‘onderdanen’.
Wereldburger zijn gaat een stap verder dan
is therapeut-trainer.
Een van die ‘koningskinderen’, Gerard Enden-
slechts de behoefte aan samenleven. Ouder
De thema’s waar ze bij
burg heeft bij Kees Boeke op dezelfde school
geworden brachten mijn ouders mij in kontakt
voorkeur mee werkt
gezeten als ‘onze’ koninklijke Trix. Hij ontwik-
met Krishnamurti. Ik onderging zijn invloed en
zijn: relaties, communicatie,
kelde sociocratie: een besluitvormingsmodel
volgde vele van zijn lezingen. Dat kreeg een
verlies & rouwverwerking.
voor organisaties waarbij mensen ‘ertoe doen’.
plek in mijn denken en handelen.’
Nu pas vertelde Gerard mij dat zijn ouders na
Er zijn altijd mensen geweest die door hun
de oorlog al hun vrienden kwijtraakten toen zij
jeugd en achtergrond zich bezighielden met
zich met passie gingen bezighouden met
wat je utopische modellen zou kunnen noe-
Wilmy Berghuis
Lege handen
23
Ank van Gulik
Uitgelezen
Zelf zette zei dit soort leven voort en zwierf
20
Karel Klumpers
Stilte
Als all-win aan het ene eind van de schaal
25
Aanleveren tekst
Digitaal aanleveren (Word of WP), als email attachment sturen naar
[email protected] Duidelijke kop, leader, plus persoonsbeschrijving van de auteur, gaarne met recente foto. Evt. digitale illustraties of foto’s apart bijvoegen in voldoende resolutie.
PANTA Het Transpersoonlijke Tijdschrift PANTA is een
resultaat voor het creëren van mogelijkheden
maatschappijhervormingen. Ondergedompeld
men. Of ze er rijk van werden of niet. Met
Losse nummers
uitgave van de Stichting ITANT -’Internationale
voor de gezamenlijke ontwikkeling.
in die passie groeide Gerard op.
Lisinka is het al niet anders. ‘Dit is mijn pad’
€ 5,50 incl. verzendkosten. Na overmaking van het bedrag met vermelding van de nummers wordt PANTA aan u toegezonden.
Transpersoonlijke Associatie Nederlands Taal-
De voorkeur van ITANT is dat u de schenking
Marshall Rosenberg ontwikkelde geweldloze
zegt ze. ‘Ik kan niet anders. Als ik anders deed
gebied’- en richt zich op al degenen die
doet per machtiging die op verzoek wordt toe-
communicatie. Deze Amerikaan die tegelijk
en van mijn pad afweek werd ik ziek. Werkelijk
geïnteresseerd zijn in studie van het trans-
gestuurd. Wanneer u per machtiging een
studeerde met Carl Rogers had een talent voor
zo ziek, totdat het tot mij doordrong dat wat ik
persoonlijke. Bijdragen worden vooral getoetst
schenking doet van meer dan € 33, - per jaar
taal en maakte er een overdraagbaar model
deed niet goed voor mij was. Rijk word ik niet
op de mate waarin ze een transpersoonlijk para-
ontvangt u bovendien een reductie op ITANT-
van. Hij schrijft: ‘onze behoeftes zijn verlangen
van mijn activiteiten, maar dit is wat ik te
digma helpen ontvouwen. Plaatsing van een
evenementen.
naar veiligheid, behoefte aan voldoende voe-
doen heb. Hierin geloof ik, dit heeft voor mij
Opzegtermijn
Het abonnement loopt parallel met het kalenderjaar en wordt automatisch verlengd, indien niet opgezegd voor 30 november.
ding, kleding en onderdak. Bovendien wil een
zin en geeft mij vreugde’.
redactie het met de inhoud ervan eens is.
Betalingen
leven enigszins zinnig voelen, dan moet het
Het woord ‘wereldburger’ valt regelmatig in
ITANT is volgens de wet een stichting en kan
In Nederland:
toch enige vreugde bevatten’.
ons gesprek. Het gaat een stap verder dan
dus geen leden hebben, maar wel donateurs.
t.n.v. Stichting ITANT te Heemstede
Lisinka Ulatovska ontving haar scholing tot
slechts
Advertenties
Bij een schenking van € 16,50 (buitenland € 5,-
Postbank 6217371
wereldburger al als heel jong kind. Haar engel-
Wereldburger zijn is cultuuroverstijgend kun-
U kunt ook adverteren in PANTA. Advertenties dienen opgemaakt te worden ingeleverd en verband te houden met de doelstelling van ITANT. Voor informatie kunt u zich wenden tot het secretariaat.
meer) eenmaal per jaar geeft u te kennen het
ABN/AMRO 49.65.13.141
se vader en nederlandse moeder werden in de
nen denken.
werk van ITANT te willen volgen en ontvangt u
In België:
oorlog vanuit Engeland naar Duitsland gezon-
Met de all-win gedachte in mijn hoofd wilde ik
PANTA. Bij iedere hogere of frequentere schen-
t.n.v. Stichting ITANT te Gent
den. Haar vader had een functie bij de toen-
deze toetsen aan de sociocratie en geweldloze
king zullen de extra gelden besteed worden aan
BBL 390-039 4021-62
malige regering en kreeg de taak een brug te
communicatie. Het werd een vergadering op
het Oost-West samenwerkingsproject van de
Betalingen t.n.v.
zijn tussen Engeland en Duitsland. Haar
een zonnige ochtend in het Sociocratisch cen-
aaneengesloten Europese Transpersoonlijke
Stichting East/West EUROTAS te Heemstede
wereldburgerschap komt voort uit die situatie.
trum in Rotterdam met Gerard Endenburg,
Associaties. Dit project heeft een vergaand
ING Bank 66.10.17.540
artikel betekent niet zonder meer dat de
Gezocht: vrijwilligers voor de administratie van ITANT en/of PANTA: Interesse? Bel (023) 529 15 00.
3
panta 40
panta 40
de
behoefte
aan
samenleven.
Paula Kolthoff, coach in sociocratie en commu-
ergens toe kunnen besluiten. Als de vraag naar
betrokken bij wat er gebeurt - blijf de leiding-
Ontkennen van je eigen behoeften. Het is een
nicatie zonder geweld en Martin van der
onze behoeften opkomt ontstaat er een magi-
gevende van je gevoel en wordt geen slacht-
ziekmakende sfeer. Eer je verlangens. Let wel,
Meulen. Hij geeft workshops in Tai-Chi en
sche vonk. Consent is een middel om niet weg-
offer.
we hebben het hier niet over een consumptie-
geweldloze communicatie. Ik vertegenwoor-
gespeeld te worden, want ik word verplicht tot
dig op dat moment het all-win principe.
deelname.
Optimisme is niet hetzelfde als idealisme
essentie. Waarom dat dan zo zelden gebeurt?
ve houding. Maar over het verlangen naar Omdat, als de structuren die de macht hebben
Gerard zegt: ‘Al deze modellen hebben de beste
Dan is er het all-win principe. In de Verenigde
bedoelingen, maar er verandert niets als er
Naties worden op deze wijze de besluiten
aan de bestaande machtsstructuren niets ver-
genomen. We hebben het zien werken in
Optimisme moet je durven las ik ergens.
Het is prachtig om empatisch zijn te ontwikke-
andert. Macht is altijd aanwezig. Soms hebben
Polen. De poolse filosoof Bolek Roc begeleidde
Lisinka durft. Je kunt op een intelligente
len, geweldloos te communiceren, sociocra-
we het over overmacht’. Ank: ‘Mijn grote ont-
het proces van de mijnensluiting. Alle betrok-
manier optimistisch zijn. All-win heeft alles te
tisch te zijn, maar er is altijd macht. Er is altijd
dekking in 1968 was de vraag en het vinden
kenen: mijnwerkers, eigenaren, aandeelhou-
maken met relatie. Relatie en commitment.
meer en minder.’
van een antwoord op deze vraag: Hoe kun je
ders en zij die de produkten afnamen werden
Het moet je iets kunnen schelen hoe het de
Lisinka: ‘Op mijn pad zijn is voor mij een
macht sturen? En weet wel, dat we leven in
erbij betrokken. En ieder moet tot zijn recht
ander vergaat en wat je aanricht om je heen.
belangrijk item. Heel vaak in mijn leven was ik
niet veranderen, verandert er absoluut niets.
een sfeer van schaarste. Bij schaarste ben je te
komen, zoals Lisinka zegt. In Polen ‘liep het uit
Lisinka:’ In het westen zijn wij erg doelgericht
niet op mijn pad. Ik deed dingen om de ver-
manipuleren. Bovendien is de gewone com-
op’ een succesverhaal.
en dat is min of meer een agressieve actie.
keerde redenen. Zo ben ik Duits gaan studeren
municatie, die we nu gebruiken op te splitsen
De filosoof/psycholoog Kees Kraaijeveld
Maar het vrouwelijke, dat ontvankelijke, het
in Amerika om bij mijn man te kunnen zijn.
in winnen en verliezen. Ik praat vanuit gelijk of
schrijft in een artikel in de Volkskrant van 2 juli
mee- en invoelen is erg achtergebleven. Ik
Collegegeld is daar enorm hoog dus ik moest
ongelijk.’
2005: ‘Geef mensen inspraak en ze gaan mee-
noem dat het intuïtieve. Bij primitieve natuur-
een baan hebben en werd manusje van alles
doen. Laat mensen meedoen en ze worden
volken is dat soms nog aanwezig. Het abusie-
op een kantoor. Maar dat lag me niet. Ik werd
blij’.
velijke idee over de edele wilde. Door onze
ontzettend ziek. Pas toen ik besloot die baan
Lisinka brengt groepen bijeen die het all-win
intuïtie kunnen wij in kontakt treden met ons
op te geven hield dat op. Voor die studie had ik
principe aanleren. Daarvoor gebruikt ze een
hogere zelf.
verstand genoeg, maar ik was niet op mijn
zorgvuldige manier van communiceren. Ze
Het all-win principe is de basis van alles wat de
pad. Ik heb veel mogelijkheden, maar als ik
leert mensen hun empathische vermogens
VN doet.
afdwaal dan word ik met mijn haren teruggesleurd naar mijn pad. Ik heb geen vermogen
aan te scherpen en geeft daarbij een aantal
Geef mensen
richtlijnen die steunen op bijna dezelfde pei-
Lisinka: ‘Ik ben NGO vertegenwoordigster bin-
om van mijn pad af te dwalen. Er is altijd weer
lers als de geweldloze communicatie. Ook hier-
nen de VN. We hadden drie dialooggroepen
een bouwen aan wat ik gedaan heb. Dit derde
bij meet je ‘binnen’ met een verhoogd gewaar-
waar we verschillende aspecten van de VN
boek schreef ik nadat ik met de ambassadeurs
zijn (awareness) en word je je van je eigen
onder de loep namen. De eerste opdracht was
van de VN had gesproken over hoe zij met de
emoties bewust. Je meet ‘buiten’ en blijft in
om de werkmethode van de Verenigde Naties
Bush-politiek kunnen omgaan zonder zich te
kontakt met je gesprekspartner. Hierbij blijf je
naar buiten te brengen, zodat mensen daar-
laten kwetsen. Toch is dit boek niet enkel voor
leidinggevende van je gevoel. Je kunt geen
mee kunnen werken. Een anders aspect is om
ambassadeurs, maar ook voor ‘gewone’ men-
slachtoffer worden.
mensen te laten weten wat de VN doet. Dat is
sen. De politiek heeft een ingrijpende werking
Communiceren met je ‘tegenstander’ in de
een vorm van voorlichting. Het derde aspect is
in ieders leven. De globalisering is één aspect
geest van all-win kent nog enkele stappen.
de lobby voor de VN. Daar zoek ik het goede
van de politiek, ieder wordt hierdoor beïn-
Niet
inspraak en ze gaan meedoen. Laat mensen meedoen en ze worden blij
emotie.
moment voor uit’. Lisinka gaat verder: ‘Het all-
vloed. Ik voel dat ik nu ben aangekomen op
Aandachtig luisteren en de zinnen beginnen
win principe is eigenlijk heel eenvoudig. Jij
een punt waar ik absoluut volledig alle unieke
met ‘ik’ en niet met ‘jij’. En vul niets, maar dan
moet tot je recht komen, ik moet tot mijn recht
potentieel dat ik heb dagelijks gebruik. Het
ook niets in voor de ander. Wees welwillend in
komen en de anderen moeten tot hun recht
heeft te maken met mensen begeleiden,
je innerlijke houding.
komen’.
schrijven en lesgeven zodat ik anderen in hun
Feedback geven waardoor blijkt dat jouw
Ank: ‘De Gestalttherapie en het oude
wordingsgang kan steunen.
interpretatie van wat je hoorde juist is. Het
Gestaltdenken uit de ‘ik’ periode heeft ons ten
Dat pad heeft plaats op indi-
succes van dit soort overleg hangt af van de
onrechte het idee verkocht dat we enkel op
vidueel niveau. Dat is mijn
Daarom is het leven van deze communicatie-
mate waarin de ander en ik zelf zich gehoord
onszelf zijn aangewezen. Je moet het allemaal
pad.’
techniek interessant. Het is filosofisch en spiri-
en begrepen voelen.
alleen kunnen. De Joodse filosoof Martin
tueel. ‘We gaan dingen over onszelf ontdekken
Creëer een all-win situatie in je relatie: - ont-
Buber legde ons in zijn boek Ich und Du uit
Internet
en je komt uit bij het produceren van liefde’,
wikkel je empatische vermogens (tonglen) -
wat verbinding is. Ertoe doen heeft daarmee te
zegt Paula Kolthoff. De verrassing is ook dat we
ontdek hoe groot je cirkel van invloed is - wees
maken. Er heerst een ontkenningstechnologie.
http://www.worldcitizensaction.com http://www.allwinnetwork.org/
Er verandert niets als de bestaande machtsstructuren niet wijzigen
oordelend
praten
over
4
5
panta 40
panta 40
Literatuur
Fearless: Ordinary people doing extraordinary things in a world full of fear.
Evolutie of creatie? Kees Aaldijk in 1866 publiceren maar deze zouden nog tot “Een schitterend ongeluk”, zo wordt de mens omschreven door de pale-
Volgens alle mystieke tradities is ons uiteinde-
begin 1900 tamelijk onopgemerkt blijven.
ontoloog Stephen Gould. We zijn, volgens de evolutie leer, het toevallige
lijke potentieel een universeel bewustzijn te
Daarna zou het nog tot 1908 duren voordat de
resultaat van toevallige mutaties waarbij alleen de meest aangepaste
ontwikkelen van waaruit we de mystieke een-
functie van genen in het erfelijkheidsproces
vormen konden overleven. Dat er ooit zoiets als bewust leven kon ont-
heid van de hele schepping kunnen ervaren.
en de evolutie bekend zou worden. Daarmee
staan is mooi maar berust dus op louter toeval.
De paleontoloog Pierre Teilhard de Chardin
kon uiteindelijk, een halve eeuw na Darwins
Niet iedereen is het met deze opvatting eens. In de Verenigde Staten is
noemde dat het punt Omega. In de Joodse
publicatie, de ontwikkeling en evolutie van
op sommige scholen de evolutieleer dan ook vervangen door het
mystiek heet het Kether. In de Christelijke mys-
soorten worden verklaard en tot op moleculair
scheppingsverhaal omdat men daar de hand van God ziet achter het ont-
tiek spreekt men van de Unio Mystica, de mys-
niveau wetenschappelijk worden onder-
staan van de mens. Hij immers heeft ons naar zijn beeld en gelijkenis
tieke eenheid van alle dingen en in het
bouwd. Inmiddels is, onder andere met behulp
geschapen.
Boeddhisme en Hindoeisme wordt het
van gen-technologie en gen-therapie, de ver-
Ondanks het afwijzen van alternatieven voor
Voor weer anderen gaat deze goddelijke inmenging wel wat ver. Daar
Brahman of Atman genoemd. In zijn boek Het
andering van erfelijk materiaal en het doorge-
een Darwinistische theorie blijft deze voor veel
spreekt men liever over Intelligent Design. Dat is de opvatting dat het
Atman Project beschrijft Ken Wilber ieders
ven daarvan aan opeenvolgende generaties
mensen als verklaring intuïtief onbevredi-
leven zich niet heeft ontwikkeld vanuit een blind proces maar dat er een
individuele streven om dit Atman te bereiken.
uitvoerig in de praktijk onderzocht.
gend. Is de mens, als eindproduct van een
intelligent ontwerp aan ten grondslag ligt.
Echter, het idee dat de mensheid in zijn geheel
Tegenstanders van de Darwinistische evolutie-
natuurlijk selectie proces eigenlijk wel het
Voor de transpersoonlijke psychologie is deze discussie van belang omdat
zich in de richting van een transpersoonlijk
leer hebben zo op het oog dan ook geen sterke
meest aangepast? Als het om de ‘survival of
het transpersoonlijke gedachtegoed uitgaat van een steeds toenemende
bewustzijn zou ontwikkelen is wetenschappe-
argumenten.
the fittest’ gaat, zijn dan bacteriën of vliegen
bewustzijnsontwikkeling, een doelgericht proces dus. Hoe verdedigbaar
lijk gezien nogal controversieel. Een doelge-
• Creationisten gaan ervan uit dat God de
of kakkerlakken niet gewoon veel betere over-
is deze transpersoonlijke benadering eigenlijk en waar staat ze in de
richte evolutie immers zou in strijd zijn met de
aarde, inclusief alle soorten heeft gescha-
levers? En wanneer dat zo is, hoe zijn de meer
discussie over evolutie en creatie?
algemeen geldende opvattingen die ervan uit-
pen. Een dogmatische opvatting die in de
ontwikkelde en daardoor meer kwetsbare
gaan dat de evolutie verloopt als een toevallig
tijd na Galileï niet langer overtuigt.
organismen dan eigenlijk ontstaan? Een
en ongericht proces. De ‘survival of the fittest’
• Vitalisten als Henri Bergson gingen er nog
belangrijk theoretische bezwaar tegen de evo-
Omega
bepaalt wie zich kan voortplanten, wiens
tot in het begin van de 20ste eeuw van uit
lutieleer is ook dat deze strijdig lijkt te zijn met
De persoonlijke inspanning van ieder van ons
genen worden doorgegeven aan volgende
dat er voor het functioneren van een orga-
de tweede hoofdwet van de thermodynamica.
om zich geestelijk te ontwikkelen is ieders
generaties en in welke richting toekomstige
nisme meer nodig is dan de fysiologische
Deze stelt namelijk dat de natuur streeft naar
individuele bijdrage aan de evolutie van het
generaties zich zullen ontwikkelen.
machinerie. Ze stelden zich één of andere
een maximale entropie, dat wil zeggen, naar
menselijke bewustzijn. Dat is althans de visie
Teleologie, het idee dat de evolutie een doelge-
immateriële kracht voor, een élan vital, of
een minimale ordening. Elk geordend systeem
van de transpersoonlijke psychologie.
richt proces is, wordt in de psychologie dan ook
‘God’, die het mechaniek in werking zou stel-
zal na verloop van tijd tot chaos vervallen. Kijk
De transpersoonlijke psychologie is niet alleen
met nadruk afgewezen (Schreurs 1998). Met
len. Echter, hoewel de meerderheid van alle
maar wat er in je huis gebeurt wanneer je niet
- en misschien zelfs niet in de eerste plaats -
het afwijzen van deze doelgerichtheid wordt
mensen, inclusief natuurwetenschappers, in
af en toe een doelgerichte opruim actie onder-
een model voor persoonlijkheidsontwikkeling.
ook het transpersoonlijke gedachtegoed door
één of andere vorm van God gelooft, wordt
neemt. Er zal chaos ontstaan. Een spel kaarten
Het is ook en vooral een evolutionair model
de academische psychologie afgewezen.
het onwetenschappelijk gevonden zijn hulp
zal na een paar keer schudden een willekeuri-
voor de ontwikkeling van het bewustzijn en de
Omdat deze doelgerichtheid voor een belang-
in te roepen voor het verklaren van weten-
ge volgorde aannemen; warme en koude voor-
rijk deel bepaalt hoe aannemelijk de transper-
schappelijke verschijnselen. Dit wordt
werpen zullen beide de temperatuur van de
soonlijke psychologie als theorie is, is het
beschouwd als ‘valsspelen’ (Dickerson in
omgeving aannemen en een menselijk
positie van de mens daarin.
belangrijk om stil te staan bij de discussie over evolutie en creatie.
Behe, 1996).
ordenende principes verloren zijn gegaan, uit
ven - aangeleerde-, kwaliteiten mede een rol
elkaar vallen. De natuur streeft naar een mini-
Twijfelen aan Darwin
speelden in de ontwikkeling van de soort.
male ordening. Het zou dan ook te verwachten
Toen Darwin in 1859 zijn theorie over de evolu-
Omdat aanvankelijk geen duidelijk wer-
zijn dat een organisme na een aantal toevalli-
tie van de soorten publiceerde was de onder-
kingsmechanisme voor de evolutie van soor-
ge mutaties zou degenereren. In de evolutie
bouwing hiervan nog tamelijk speculatief. Hij
ten bekend was, werd dit als een plausibele
zien we daarentegen steeds meer ordening
had de ontwikkeling van soorten in de vrije
deel-verklaring gezien. Zelfs Darwin was
ontstaan in de vorm van steeds complexere
natuur onderzocht en daarnaast praktische
daarom een aanhanger van deze theorie
organismen en deze zelforganisatie is moeilijk
ervaring opgedaan met het kweken van dui-
(Koestler 1981). Inmiddels is wel duidelijk
op basis van het toevallige proces van natuur-
ven, maar de werkelijke achtergronden van de
geworden dat er inderdaad een evolutie is
lijke selectie te verklaren. De hoogleraar weef-
waargenomen veranderingen bleven onbe-
van aangeleerde ervaringen, maar dit wordt
selleer Van den Hooff (1995 pg. 123) zegt dan
kend. Mendel zou zijn erfelijkheidswetten pas
dan gezien als een culturele evolutie.
ook: “Er blijft naar mijn besef aan de evolutie
7
panta 40
panta 40
wel duidelijk
geworden dat
er inderdaad
een evolutie is
van aangeleerde
ervaringen,
maar dit wordt
lichaam zal na het overlijden, wanneer de
• Lamarckisten veronderstelden dat verwor-
6
Inmiddels is
dan gezien als
een culturele
evolutie
iets onbegrijpelijks. De ‘vader’ van de evolutie-
uiterst onwaarschijnlijk is dat moleculaire
op toekomstige ontwikkelingen. Het was alsof
rende de eerste levensja-
leer Charles Darwin heeft het zelf al uitgespro-
structuren bij toeval zijn ontstaan. De opbouw
een T-Ford was uitgerust met een Ferrari
ren tamelijk hulpeloos. Ze
ken: “Ik kan niet geloven dat de wereld zoals we
is zo complex en er zijn zoveel factoren die
motor. Zelfs nu, een half miljoen jaren later,
zijn dus nadelig voor
die ervaren het resultaat van toeval is; en toch
onderling van elkaar afhankelijk zijn dat het
gebruiken we diezelfde hersenen nog maar
zowel het individu als voor
kan ik niet elk ding beschouwen als het resul-
toeval als verklaring hier hopeloos tekort
ten dele.
de
taat van een bepaald ontwerp…. Ik ben volko-
schiet.
Volgens Darwinstische begrippen zouden de
belast is met de zorg voor
hersenen zich geleidelijkaan en naar behoefte
de kinderen. Daarnaast
men in verwarring en zal dat altijd blijven.””
gemeenschap
die
De evolutie van de menselijke hersenen
moeten hebben ontwikkeld. Uit paleontologi-
verbruiken ze heel veel
In De Nieuwe Biologie van Augros en Stanciu
sche gegevens blijkt echter dat de hersenen
energie
wat
in
een
wordt een groot aantal argumenten aange-
De Darwinistische onderbouwing als verkla-
een in geologische begrippen plotselinge ont-
gemeenschap waar hongersnood eerder regel
voerd, waarom de evolutietheorie tekortschiet
ring voor de evolutie is niet altijd overtuigend.
wikkeling hebben doorgemaakt. Deze ontwik-
is dan uitzondering, een extra overlevingsrisi-
bij zijn verklaring voor de ontwikkeling van
Laten we als voorbeeld kijken naar de mense-
keling kan niet worden verklaard door de
co met zich meebrengt. Voor onze nomadische
soorten. Niet dat de theorie onjuist is; ze is
lijke hersenen.
selectieve overleving van individuen met een
voorouders die leefden van de jacht en het ver-
onvoldoende.
De ontwikkeling hiervan is in paleontologisch
grotere herseninhoud omdat die grotere her-
zamelen van vruchten werkt de ‘survival of the
Zo kan het Darwinisme niet verklaren waarom
opzicht welhaast explosief verlopen, zoals
senen in eerste instantie niet bijdroegen aan
fittest’ hier dus vooral in het nadeel van grote
bijvoorbeeld insecten een volledige gedaante-
door Brum & McKane wordt aangegeven
de individuele overlevingskansen. Individuen
hersenen.
verwisseling zouden moeten ondergaan of
(1989). Ongeveer 2 miljoen jaar geleden had
moesten namelijk eerst leren om hun herse-
waarom glasaaltjes vanuit hun broedgebied,
één van onze directe voorouders, de Homo
nen ook te gebruiken en het effectieve gebruik
Dat we op een wetenschappelijk overtuigende
de zee van Sargasso, de hele Atlantische oceaan
habilis, een hersenvolume van 650 tot 800 cc.
daarvan werd pas mogelijk nadat er een veel
manier kunnen verklaren op welke manier
zouden moeten overzwemmen om vervolgens
(Ter vergelijking, de chimpansee heeft een her-
complexere cultuur was ontstaan. Dat een
genen ons erfelijke materiaal representeren
in onze rivieren op te groeien. Op paleontolo-
senvolume van 450 cc.) De Homo erectus ver-
overlevingsstrategie de vorm aanneemt van
en doorgeven aan ons nageslacht is één ding.
gisch gebied is het bijvoorbeeld opmerkelijk
scheen ongeveer 1,5 miljoen jaar geleden met
een culturele ontwikkeling die pas in de loop
Dat we op basis daarvan iets kunnen zeggen
dat tijdens het eerste deel van het Kaeno-
een hersenvolume van 850 tot 1100 cc. Zij en de
van honderdduizenden jaren zijn vruchten
over het bij puur toeval ontstaan van onze her-
zoïcum, zo’n 50 miljoen jaar geleden, er in
zich daaruit ontwikkelde mensachtigen leef-
afwerpt, is voor de overleving van het individu
korte tijd meer dan 20 orden van zoogdieren
den tot ca. 0,5 miljoen jaar geleden. Inmiddels
niet van voordeel. In tegendeel, hij draagt
senen, een goed functionerende organisatie van 1010 neuronen die zijn samengepakt in
ontstonden met een groot aantal geslachten
hadden ze een begin van een culturele ontwik-
alleen de last van het grote hoofd en kan er
een bol ter grootte van een voetbal, is een heel
per orde. Ook dit is in strijd met de Dar-
keling doorgemaakt, leefden in groepen,
verder voorlopig nog niets mee beginnen. Het
andere zaak. De evolutionaire verklaring voor
winistische theorie die juist een geleidelijke
gebruikten vuur en hadden een taal. Hieruit
was, (volgens Koestler 1981) ‘een luxe orgaan
het ontstaan van de menselijke hersenen is op
ontwikkeling voorspelt. Er is dus een overvloed
ontwikkelden zich vervolgens de Homo
waarvan de juiste toepassing de bezitter nog
z’n best twijfelachtig en geeft nogal wat ruimte voor andere benaderingen.
aan verschijnselen die niet kunnen worden
sapiens neanderthalensis met een hersenvo-
duizenden jaren van geduldige oefening zal
verklaard vanuit de Darwinistische opvattin-
lume van 1450 cc en de Homo sapiens sapiens
kosten – veronderstelt dat hem dit ooit lukt’. In
gen of waar een Darwinistische verklaring
met een volume van 1400 cc. Zij leefden vanaf
‘The origin and evolution of intelligence’ halen
Doelgerichte ontwikkeling
weinig overtuigend is. Augros en Stanciu cite-
ongeveer 0,4 miljoen jaar geleden. De nean-
Scheibel en Schopf (1997 p. 154-155), David
Konrad Lorenz (1973), bioloog en Nobel-
ren Raup, die stelt dat ‘het niet altijd of eigen-
dertaler stierf ca. 35000 jaar geleden uit. De
Premack aan die niet zozeer het hersenvolume
prijswinnaar, is een duidelijke aanhanger van
lijk bijna nooit duidelijk is dat de afstammelin-
Homo sapiens sapiens leeft in ons nog steeds
als wel de overmatige capaciteit tot taalont-
de evolutietheorie maar maakt daar wel wat
gen daadwerkelijk beter aangepast waren dan
voort.
wikkeling ter discussie stelt. Onze voorouders
kanttekeningen bij. Uit paleontologisch onder-
hun voorgangers’. Verder wordt Tinbergen door
Uit deze gegevens blijkt dat de hersenen in
waren analfabeten met een beperkte woor-
zoek blijkt volgens hem, dat de evolutie geen
hen aangehaald die zegt:’ Sommige mensen
betrekkelijk korte tijd geweldig in complexiteit
denschat. Wat moeten ze met de taalvaardig-
doelgericht proces is. Er zijn bij het vergelijken
gingen zover in het ondersteunen van onwaar-
zijn toegenomen. Hierdoor konden zich taal en
heidscapaciteit
mensen?
van fossiele resten nogal wat dwaalwegen
schijnlijke theorieën over de overlevingswaarde
cultuur ontwikkelen. Onze samenleving is
Premack stelt: “Human language is an embar-
terug te vinden in de ontwikkeling van de
van organen, kleurpatronen en gedrag dat ze
oneindig veel complexer dan die van 200 000
rassment for evolutionary theory because it is
soorten en dat wijst niet bepaald op doelge-
de hele benadering op den duur in diskrediet
jaar geleden maar maakt gebruik van dezelfde
vastly more powerful than one can account for
richtheid. Er is echter één opmerkelijk en con-
brachten’.
hersenen als onze vroege voorouders. Dit
in terms of selective fitness.”
sistent gegeven te ontdekken in de evolutie.
brengt de vraag naar voren waarom de herse-
Vanuit de Darwinistische evolutie zien we dan
Alle ontwikkeling gaat steeds van minder
Tel 06-142 742 93
Ook op microbiologisch niveau is er veel op het
nen zich al in een zo vroeg stadium tot een zo
ook een aantal problemen. Grote hersenen die
complex naar meer complex. Bij een ontwikke-
www.transpersoonlijk.nl
Darwinisme aan te merken. Michael Behe,
groot volume hebben ontwikkeld. Ze waren
niet gebruikt worden zijn duidelijk een nadeel
ling die uitsluitend van het toeval afhankelijk
hoogleraar biochemie, schrijft in ‘Darwin’s
een half miljoen jaren geleden duidelijk over-
voor het overleven. Ze veroorzaken moeilijkhe-
is, zouden ook voorbeelden van een regressie
Black Box’, (1996), dat het op moleculair niveau
gedimensioneerd en als het ware voorbereid
den bij de bevalling en maken het kind gedu-
gevonden moeten worden. Het leven blijkt
Kees Aaldijk Psycholoog,
8
van
moderne
9
panta 40
panta 40
Families in beroering in Hongarije en Polen De East-West EUROTAS Foundation Anja Brasser echter alleen maar steeds complexer te wor-
tot overgesimplificeerde waarheden. In die zin
den. Hoewel er volgens Lorenz geen doelge-
sluit de Darwinistische evolutietheorie vol-
Sinds bijna tien jaren geef ik onder auspiciën van de East-West EUROTAS Foundation aller-
richtheid is, is er volgens hem wel een richting
gens Arthur Koestler (1981) aan bij het behavi-
hande trainingen in persoonlijke en transpersoonlijke ontwikkeling in Oost Europa, vooral in
waarin de ontwikkeling plaatsvindt. Je zou het
orisme. Complexe processen worden opge-
Polen en Hongarije. De laatste jaren ben ik gevraagd om familieopstellingen te begeleiden.
kunnen vergelijken met een rivier die van een
deeld in kleine stapjes en er wordt a-priori
Het is me opgevallen bij de familieopstellingen in Boedapest en in Warschau dat naast de
berg afstroomt. Hij heeft geen specifiek doel
vanuit gegaan dat het hele proces op deze
altijd voorkomende familieverwikkelingen die op deze manier vaak opgelost kunnen worden,
maar hij gaat wel altijd naar beneden.
manier kan worden vereenvoudigd. Menselijk
ook vooral politieke thema’s een rol spelen binnen families. En dat er merkwaardigerwijze
Wanneer die ontwikkeling conse-
gedrag kan voor een gedeelte worden ver-
typerende verschillen zijn in beide landen.
quent in een bepaalde richting ver-
klaard op basis van reflexen zoals door Pavlov
loopt, dan moet er ook een structu-
en Skinner is aangegeven en enige tijd heeft men verondersteld dat het slechts een kwestie
De East-West EUROTAS projecten
workshops. Er werd besloten om de volgende
rerende kracht zijn die de evolutie deze kant opstuurt. Welke dat is,
van tijd zou zijn, alvorens alle menselijke
Voordat ik over deze workshops met opstellin-
een kasteel aan de Loire van 5 tot 8 oktober.
laat hij in het midden.
gedrag op deze manier zou kunnen worden
gen ga vertellen wil ik in het kort laten weten
Lorenz wijst er vervolgens op dat er
verklaard. Inmiddels is wel duidelijk dat dit
dat het goed gaat met de East - West projec-
Nieuwe landen
meerdere wegen zijn om tot kennis
een oversimplificatie is van de mens.
ten. Deze zomer heeft een team van vier
Het East - West EUROTAS project zou graag nog
Nederlandse therapeuten - Nico en Ariëtte
nieuwe landen interesseren voor dit transper-
lijke methode heeft natuurlijk tot
Menselijke motivatie is oneindig veel com-
Vissel, Louise Bloemen, en Ted Verhammeweer
soonlijke project. Ze is daarbij op zoek naar
opmerkelijke
te komen. De natuurwetenschappe-
bijeenkomst in 2006 te houden in Frankrijk in
geleid
plexer dan op basis van simpele reflexen kan
- een week lang in juli een Summerschool
inspiratie van PANTA-lezers om te helpen bij
maar is daarmee nog niet de enige
worden voorspeld. Datzelfde geldt voor de ont-
begeleid in Kecskemet in Hongarije. Onder lei-
het vinden van eerste contacten van mensen
resultaten
manier waarop de waarheid kan
wikkeling van de menselijke soort. Bepaalde
ding van de Hongaarse organisatrice Agnes
in de landen waar we nog geen contact heb-
worden gevonden of kennis kan
bouwstenen in dit proces zijn te verklaren
Füredi hebben zij in goede samenwerking
ben en waar we door samenwerking en trai-
worden verzameld. Hij wijst er bij-
maar het proces in zijn totaliteit onttrekt zich
hard gewerkt. Daarna werden elders nog meer
ningen zouden kunnen komen tot nieuwe
voorbeeld op dat de wetten van de
volledig aan ons inzicht en dat maakt dat we
workshops gefaciliteerd. In augustus begeleid-
associaties. Dat zijn er nog zo’n 14 tal.
wiskunde een heel andere bewijs-
op dit moment geen definitieve conclusies
de Jan Boswijk - nu een van Thich Nhat Hanh’s
Griekenland, Cypress, Bulgarije, Slowakije,
voering verlangen dan in de natuurweten-
kunnen trekken over toekomstige ontwikke-
leraren - bijvoorbeeld met 25 Nederlanders en
Slovenië, Bosnië, Macedonië, Servië, Albanië,
Anja Brasser
schappen gebruikelijk is. De mensweten-
lingen.
evenveel Hongaren op de berg Pilis een week
Estland, Wit Rusland, Oekraine, Georgië en
is sociaal pedagoog (U.v.A.1987),
schappen verlangen volgens Lorenz een
De veronderstelling is echter wel gerechtvaar-
lang een retraite. Door onze gezamelijke
Turkije. Wellicht weet een van de lezers
therapeutisch coach en trainer.
Gestalt-benadering die niet in overeenstem-
digd dat zo’n toekomstige ontwikkeling de lijn
inspanning gedurende vele jaren is er heel wat
iemand te vinden in een van deze landen die
Zij heeft een eigen onderne-
ming hoeft te zijn met natuurwetenschappe-
van historische patronen zal volgen. In het ver-
tot stand gekomen in de zes landen waarmee
er het voortouw zou willen nemen. Laat ons
ming CLEAR VISION. Sinds een
lijke opvattingen. Het éénzijdig gericht zijn op
loop van de tijd hebben organismen steeds
wij gewerkt hebben.
dat dan weten.
de natuurwetenschappelijke denkwijze ziet
beter uitdrukking gegeven aan een innerlijk
Een van de hoogtepunten van de verworven-
aantal jaren is zij zeer geinspieerd door het systemisch
hij als een beperking van onze waarheidsvin-
bewustzijn en het is daarom te verwachten
heden van het project was een EUROTAS confe-
Familieopstellingen
werk (Bert Hellinger). Met
ding. Dit wetenschappelijke reductionisme wil
dat toekomstige ontwikkelingen daarvan een
rentie in Moskou, georganiseerd door de presi-
Familieopstellingen zijn al vaak onder de
name door de diepe doorwer-
volgens Lorenz complexe processen reduceren
voortzetting zullen zijn. Dat sluit volledig aan
dent van de Russische Transpersoonlijke
loupe genomen in vorige nummers van PANTA
king ervan, niet alleen op het
transpersoonlijke
Associatie, Vladimir Maikov. Er was een deelna-
onder andere door mijzelf, Daarom kan ik hier
individu zelf maar ook op zijn
gedachtegoed dat ervan uit-
me van ruim tweehonderd mensen. In Moskou
kort zijn met een introductie. Bert Hellinger
of haar omgeving. Behalve
Behe, M. J., (1996), Darwin’s black box. Touchstone book: New York.
gaat dat er in de evolutie
was 12 jaar geleden al plaats ingeruimd voor
(1925, Duitsland) heeft een aantal psychothe-
met familie- organisatie-, indi-
bij
Literatuur Augros, R. and Stanciu, G., (1989), De nieuwe biologie. Lemniscaat: Rotterdam.
het
Brum, G.D. & McKane, L.K. (1889), Biology: Exploring Life. John Wiley& Sons: New York.
sprake is van een steeds ver-
de eerste ontmoetingen die geleid hebben tot
rapuetische methoden van anderen geïnte-
viduele, wonder- en consulta-
Hooff, A. van den., (1995), De schok der biologie. Sun: Nijmegen.
dere bewustzijnsontwikke-
de oprichting van deze associatie. De conferen-
greerd waardoor deze systemische opstellin-
tieopstellingen werkt zij ook
Koestler, A., (1981), De menselijke tweespalt. Van Gorcum: Assen.
ling.
tie, waar behalve veel Russen vertegenwoordi-
gen zijn ontstaan. Een van de menselijke
met politieke thema’s en
Scheibel, A. B. & Schopf, J. W., (1997), The origin and evolution of Intelligence. Jones and Bartlett
gers waren van twintig landen, was een wel-
eigenschappen die Ivan Boszormenyi Nagy
andere culturen.
publishers: Sudbury Ma.
daad voor de geest, voor inspiratie en voor
heeft beschreven en die een rol spelen in deze
Schreurs, B., (1998), Agressie en geweld, een kennismaking met de sociale wetenschappen.
ontmoeting. Er vonden een serie interessante
werkwijze is de onbewuste loyaliteit die men-
Coutinho: Bussum.
voordrachten plaats door David Lukoff, Stuart
sen hebben voor familieleden, soms genera-
Sovatsky, Ingo Jahrsetz, Tanna Jakubowicz-
ties terug. Psychodrama, door Jakob L. Moreno
Mount. Daarnaast een boeiende dialoog tus-
ontwikkeld, is een andere belangrijke pijler.
sen Brian Lancaster met Robert Frager, en nog
Het interessante is dat Hellinger ook een filo-
zeer veel andere waardevolle lezingen en
sofische stroming, de fenomenologie, gebruikt
Lorenz, K., (1983), Onze laatste kans, blauwdruk voor een menselijke toekomst. Elsevier, Amsterdam. Lorenz, K., (1973), De weerzijde van de spiegel, over de evolutie van de menselijke kennis. Ploegsma: Amsterdam
10
11
panta 40
panta 40
Ik ben erg enthousiast over de resulaten die met familieopstellingen te bereiken zijn. Je raakt een wezenlijke laag van de ziel, die anders is
bij opstellingen. Met name komt dit aan bod
verplaatsingen gedurende de tweede wereld-
gezien. Zij hadden nu werk in de wegenbouw.
bevolking natuurlijk, juist omdat Hongarije
in het beschrijven van de gevoelens van de
oorlog en de ontwrichting en chaos die dat
De Europese Unie biedt hier degelijke hulp.
tijdens de Tweede Wereldoorlog een verdrag
diverse vertegenwoordigers die door de vraag-
met zich mee heeft gebracht, nog steeds door-
Alleen mannen in de dorpen die qua infrast-
met de Duitsers heeft gesloten. Misschien dat
steller gekozen worden als onderdeel van een
werkt in families. Mensen raakten elkaar kwijt,
ructuur gunstig liggen of mannen met goede
ik op een ander moment op een andere laag
vraag of probleem die hij of zij opstelt. Een
het lot van familieleden was ongewis. Maar
contacten, hebben de kans een karwei te vin-
van de ziel terecht kom waar ik andere infor-
interessant fenomeen is dat er morfo-geneti-
ook gedwongen deportaties na de tweede
den. De anderen in de achteraf dorpen en zon-
matie tegenkom. Ik heb verschillende keren
sche velden ontstaan tijdens de opstelling.
wereldoorlog laten nog steeds hun sporen na
der contacten vinden geen werk.
met mensen van Joodse afkomst gewerkt.
Rupert Sheldrake heeft dit ontdekt vanuit de
in families. De machteloosheid ten aanzien
In Hongarije werkte ik voor het eerst met fami-
Zowel in Polen als in Hongarije. Het werd me
biologie bij het onderzoeken van patronen die
van het systeem kwam bijvoorbeeld tot uiting
lieopstellingen. Van de 10 mensen die een
duidelijk hoe vogelvrij de mensen waren tij-
dieren op elkaar overdragen. In feite vormt dit
toen een Poolse vrouw, die steeds dominante
opstelling deden, gingen er twee over de
dens de Tweede Wereldoorlog.
de basis rond het denken over het hele proces
mannen uitkoos als partner, haar moeder en
gevolgen van de gedwongen collectivisatie,
Binnenkort ga ik weer, ik ben uitgenodigd, nu
van de opstelling. Gedurende een opstelling
vader opstelde in de ruimte. Haar moeder kon
opgelegd na de bezetting door Rusland na de
ook voor organisatie-opstellingen.
kan men vaak - tot veler verrassing - aan den
het niet verkroppen dat haar man afwezig was
tweede wereldoorlog. Een vrouw bijvoorbeeld,
En hoe zit het met ons Nederlanders? Bij fami-
lijve ervaren dat dit ook voor mensen werkt. Je
in haar huwelijk. Ze was nog steeds bezig zijn
moest nog steeds groot en sterk zijn, omdat
lieopstellingen in Nederland kom ik naast de
komt hierdoor in contact met het geheugen
aandacht te trekken. Terwijl hij, zoals Don
haar familie bijna om was gekomen van de
verstrikkingen binnen families vaak de
van het systeem.
Quichotte, verteerd werd door machteloze
honger, als gevolg van deze collectivisatie. Een
nasleep tegen van gebeurtenissen tijdens ons
Ik kom nu, met ‘familieopstellingen’, andere
woede t.a.v. het systeem naar aanleiding van
Hongaarse man, die veel in het buitenland
koloniale verleden met name in Indonesie. En
thema’s tegen dan tijdens de workshops ‘per-
de gedwongen migratie die zijn familie had
gewerkt had, had moeite om zich te binden
natuurlijk de verwerking van de Tweede
soonlijke ontwikkeling’. Ik ben erg enthousiast
ondergaan. Tijdens de reis was zijn jongste
aan zijn eigen land. Het bleek dat hij altijd nog
Wereldoorlog zelf. Indrukwekkend is om mee
over de resulaten die met familieopstellingen
zusje overleden. Zijn obsessieve aandacht, zijn
treurde om het land dat zijn familie als gevolg
te mogen maken wat de immense doorwer-
te bereiken zijn. Je raakt een wezenlijke laag
machteloze woede, was gericht op de Russen
van de collectivisatie, was kwijtgeraakt. Het
king is op de families die het bombardement
van de ziel, die anders is dan als je iemand als
die zijn land bezet hielden. Bij een andere
valt me in Hongarije op, ook bij de hongaarse
van Rotterdam hebben meegemaakt. Tot in
individu behandelt. Bij familieopstellingen zie
familieopstelling bleek de verscheurdheid van
Roma, hoe de mensen, letterlijk, verbonden
twee generaties erna.
beantwoorden
je de persoon als onderdeel van het systeem,
families die uit elkaar gedreven werden, nadat
zijn met de grond.
de familie, waarin hij of zij is opgegroeid. Met
Pools territorium na WO II bij Rusland ging
Het lijkt ook wel (voorzichtig gesteld) of het
Internet
ontstaat er een
name ook omdat bij een opstelling je je inner-
behoren. Een Poolse vriendin van me, beho-
hongaarse volk minder te lijden heeft gehad
www.clearvision-opstellingen.nl
lijke beeld door middel van mensen uit de
rend tot de Lemki, een Poolse minderheid,
van de Tweede Wereldoorlog, behalve dan
groep verbeeldt. Zelf weet je vaak niet wat dat
durft in de stad waar zij woont dat nog steeds
natuurlijk het Joodse en Roma deel van de
innerlijk beeld is. Je kunt geen afstand nemen
niet te vertellen. Dat is een Poolse minderheid
van jezelf. Door middel van een opstelling, kun
van oorsprong verwant met de Oekraïners.
je je innerlijk beeld letterlijk naar buiten te
Hoewel ik haar en haar familie ken sinds 1998,
projecteren. Dat innerlijk beeld kan verschui-
kon niemand mij ooit vertellen wat er is
ven door het proces wat dan plaats vind.
gebeurd in 1948. Er blijkt sprake te zijn
Tijdens het proces vinden ook rituelen plaats.
geweest van gedwongen verdrijving, waarbij
Niet alleen door het uitspreken van rituele zin-
veel huizen van deze minderheid in brand
nen maar ook bijvoorbeeld door te buigen.
gestoken werden.
iemand als individu
we vanuit een impuls uit naar onze ouders. Als die door hun eigen achtergrond die uitreiking niet kunnen
breuk in de relatie met hen. Door de buiging wordt de liefde weer hersteld
Zo’n ‘eenvoudige’ buiging vanuit een oprechte
dan als je
Als kind reiken
houding brengt een wezenlijke verschuiving
Hongarije
te weeg. Als kind reiken we vanuit een impuls
Sinds Hongarije per mei 2004 tot de EU
uit naar onze ouders. Als die door hun eigen
behoort is het toepasselijk om iets van mijn
achtergrond die uitreiking niet kunnen beant-
observaties te vertellen van wat er speelt in de
woorden ontstaat er een breuk in de relatie
achtergrond. In Hongarije op bezoek bij Roma
met hen. Door de buiging wordt de liefde weer
families (een zigeunervolk) in een van de armste gebieden, zie ik dat er plotseling veel
hersteld.
behandelt
wegen worden aangelegd. Zelfs het troostelo-
Polen
ze weggetje van de familie Putnoki is geasfal-
In het werken met familieopstellingen is mij in
teerd. Een aantal Roma mannen, die ik ken
Polen opgevallen dat de veelvuldige troepen-
sinds 1999, heb ik nog nooit aan het werk
Loopmeditatie gedurende retraite Jan Boswijk in Hongarije
12
13
panta 40
panta 40
Koppig weten Over het hervinden van het licht van je ziel Lenne Gieles Het licht waarmee het kwam, raakt vaak al in
Ik ben bang om mezelf te zijn want dan komt
… en ze ziet verwonderd, hoe haar eigen ziel
leven langzaam onderduikt en hoe je dit voe-
de eerste zes jaar onderdrukt en onder
er een afwijzing.’ Afkeuring is voor een kind
het meest genezend voor haar is …
lende en stille weten weer kunt hervinden met
geschoffeld. Het licht is niet meer zichtbaar en
echt een straf. Ieder kind heeft erkenning
je bewustzijn van nu.
het kind lijkt zichzelf te zijn kwijtgeraakt zon-
nodig. Ieder kind wil bevestigd worden in de
der dat het dat beseft. Het kunnen zware
liefde en eigenheid die het in zich draagt, juist
Als je geboren wordt, heb je een uniek pakketje licht bij je. We noemen dat zielenkennis of
De zwarte maan
omstandigheden zijn, zoals oorlog en armoe-
en vooral door degenen van wie het houdt en
gnosis, en die is heel oud. Deze zielenkennis is
Kinderen komen ons iets brengen. Ze kunnen
de, die dit veroorzaken, maar meestal is het
waarvan het afhankelijk is, anders kan het niet
verworven door ervaringen te doorleven zodat
nog niet onder woorden brengen wat het pre-
een gebrek aan contact. Ikzelf heb in mijn eer-
gaan beseffen wie hij/zij is. Hillman zegt hier-
goed en kwaad kunnen worden onderschei-
cies is, maar het geschenk is al aanwezig in de
ste levensjaar de bombardementen op Het
over in De code van de ziel: ‘Zijn is waargeno-
den en kwaliteiten zoals mededogen, begrip,
energie. Door het kind te zien kunnen we zijn
Bezuidenhout in Den Haag meegemaakt, de
men worden.’ Het lukt pas om jezelf te zijn als je
zachtheid en daadkracht eigen kunnen wor-
geschenk aanvaarden.
paniek, de gebroken ruiten, alle grotere kinde-
door anderen werkelijk waargenomen wordt.
den gemaakt. Ook een diep weten over klank
Bij veel kinderen is de ziel nog ongesluierd
ren die uit huis werden geplaatst, en toch zie
en kleur, over universele rituelen en genezing
aanwezig. Daarom kan het contact met een
ik op de foto’s dat de openheid nog in me blijft.
wordt bij de incarnatie meegenomen. Al deze
kind ook zo openend zijn. Een simpele ervaring
Die gaat pas weg, als ik ga praten en er vervol-
digd om iets te worden wat ze niet zijn.
verworvenheden van de ziel tezamen, de
met mijn kleinkind toen het twee jaar was,
gens wordt gelachen om wat ik zeg. Wat ik als
Waardoor ze, ook als volwassenen, nog steeds
manier waarop ze zijn opgebouwd en zich tot
heeft me laten zien dat haar ziel op dat
kind zie, zeg en voel, mag er niet zijn of wordt
een ingebouwde angst ervaren om te zijn wie
elkaar verhouden, vormen het unieke pakketje
moment nog helemaal in het tijdloze verkeer-
genegeerd. Bij de vele mensen die ik heb bege-
ze echt zijn. ‘Dit mag niet en dat kan niet.’ De
Veel mensen worden opgevoed en aangemoe-
licht dat eenieder van ons op aarde komt bren-
de. De directe energieoverdracht tussen onze
leid, heb ik gezien dat het vooral het gebrek
directe en automatische reactie is dan een
gen. Het is jouw specifieke bijdrage aan het
twee zielen gebeurde toen heel direct en in
aan contact met de ouders en de familie is, dat
zoeken in de buitenwereld naar erkenning en
geheel.
een flits. We waren kennelijk helemaal afge-
maakt dat het licht in het kind verdwijnt. De
bevestiging. Dit uit zich in extra je best doen
stemd op elkaar.
felle straaltjes die eerst uit de ogen kwamen,
en het niet kunnen verdragen van kritiek of
nemen steeds meer af.
gewone feedback. Of je stapt over de grens van
Bij ieder kind ligt alles waarmee het op aarde komt, opgeslagen in het onderbewuste, om tij-
Mijn kleinkind logeert bij mij. Ik help haar om
dens het leven weer aangeraakt en getoond te
de overgang van het potje naar de grote WC te
Zinnen als: ‘Kinderen hebben niks te zeggen’,
te krijgen. Kortom: je gaat iets doen om er te
worden. Bij baby’s kun je zien dat het kind zelf
maken door haar daarop stevig vast te houden.
of: ‘Doe maar normaal, dan doe je al gek
mogen zijn. Je gaat presteren om erkenning te
dit licht is. Ik kan heel lang naar een kind kij-
We zijn zo heel dicht bij elkaar, ze vertrouwt me.
genoeg’, en: ‘Wat ben je toch eigenwijs’, heb-
krijgen in plaats van jezelf te manifesteren van-
ken, dat brengt me dichter bij mezelf en het
Dan ontmoeten onze ogen elkaar. Ze kijkt volle-
ben we allemaal nog in ons systeem zitten.
uit wie je bent. Heel veel stress, onvrede en niet
maakt me zacht van binnen. In mijn ervaring is
dig open en onbevangen in de mijne en
Door zulke reacties is er langzaam maar zeker
meer kunnen genieten van dat waar je mee
de aanwezigheid van een kind voelbaar in het
zegt:‘Ha oma.’ Ik zie haar ‘wetende’ ogen en voel
een ‘wolk van niet weten’ over ieder van ons
bezig bent, komen hier direct uit voort. Het
wat je aankunt om deze goedkeuring alsnog
hele huis als een vloeibaar licht en een zoete
dat ze dwars door me heenkijkt. Het is een heel
heen getrokken. Er heeft een spontane en
patroon dat is ontstaan in de ouder-kind rela-
geur die in alles door dringt. Een kind is zo ope-
ontroerend moment. Ik weet ook, dat onze zie-
tegelijk niet bewuste beslissing plaats gevon-
tie, wordt dan voortgezet in de relaties met de
nend, omdat het mysterie er nog volledig in
len energie uitwisselen en dat ze alles van mij
den om maar te verdwijnen, om je te verstop-
juf, de leraar, vrienden, partner en werkgevers.
door komt. Het kind is één en dus eenduidig.
afweet en ik van haar. Alle informatie wordt in
pen en om ‘dat’ dan maar niet meer te laten
Het is wat het is en het doet wat het doet; het
dat ene ogen-blik holografisch uitgewisseld. Als
zien. Ook de onvoorwaardelijke liefde waar-
Elke afwijzing op volwassen leeftijd raakt aan
kind leeft in het nu. Een baby kijkt je recht aan
ze zegt: ‘Klaar’, is er een wereld van contact geo-
mee je kwam, toon je niet meer, want het doet
die eerste, op hele jonge leeftijd, opgedane erva-
en dat raakt je in je kern. Dat wat je zo raakt, is
pend. Daarna gaan we stil, hand in hand en
teveel pijn om ermee te worden weggestuurd.
ring van niet gezien zijn. Daardoor kwijnt de
niet benoembaar en heel intiem. Als je het
vanzelfsprekend buiten wandelen.
Oorspronkelijk is het kind heel ontvankelijk
ziel weg in de vele moetens, in de druk om
voor de energie en de sfeer in huis, maar wan-
erbij te blijven horen, onder het tempo van de
baby gezien die zichzelf achterhoudt? Het kind
Dit kleinkind heeft me er toe aangezet om te
neer het kind ervaart dat het niet bevestigd
prestatiedwang. Je doet dan ijverig wat de
komt open op aarde en het toont alles
kijken hoe mijn ziel zich voelde als kind, waar
wordt in zijn eigenheid en in zijn gevoelsleven,
ander zegt of wil en levert steeds meer eigen-
wat het bij zich heeft in zijn ogen, die
ze nog aanwezig is en waar ze is verdwenen.
trekt het zich terug en gaat dit gevoelsleven
heid in. Dit is leven in een illusie, het brengt je
onbevangen het eigen, unieke lichtje
De openheid van het kind kan er meestal niet
een eigen, ondergronds leven leiden. Een kind
verder van jezelf af en het houdt zichzelf in
laten zien dat het heeft meegenomen.
lang zijn. Langzaam maar zeker trekt het kind
kan namelijk, wanneer het zichzelf wegge-
stand. De valse hoop op erkenning en goed-
opmerkt, word je er stil van. Heb je ooit een
Via het kind kun je deze verfijnde erva-
zich terug en sluit het zichzelf af. Daarmee
duwd voelt door een sterk energiepatroon
keuring van je ouders heft zichzelf pas op wan-
ringswereld weer terughalen in je
komt er ook een vage treurigheid en dofheid in
zoals angst, woede of wanhoop van een van de
neer je dat wat je zoekt weer in jezelf gaat vinden.
bewustzijn.
de ogen, alsof het kind iets is kwijtgeraakt. Het
ouders, de eigen energie nog niet bewaren
In het volgende artikel wil ik laten zien
gaat zoeken, vragen, zeuren. Het zoekt naar de
omdat het ik-bewustzijn nog niet is ontwik-
Ook al willen we het kind tegen deze levens-
hoe het licht van de ziel tijdens het
oerstof waaruit het voort gekomen is: liefde.
keld. Het legt dan vast: ‘Ik mag mezelf niet zijn.
pijn beschermen, het is eigen aan de weg van
14
15
panta 40
panta 40
de aarde, met dualiteit, beperking en weer-
Ook al willen we het kind tegen deze levenspijn beschermen, het is eigen aan de weg van de aarde, met dualiteit, beperking en weerstand, dat het oorspronkelijke gezicht van het kind in de loop van de tijd ver-
nog precies zien waar mijn ziel nog vrij werk-
muziek in ons huis bracht. Zo herinnerde ik me
stand, dat het oorspronkelijke gezicht van het
zaam in me is. Ik zie ook waar mijn ziel lang-
kort geleden ineens helder het volgende voor-
gen, letterlijk onder de tafel verdwijnen.
kind in de loop van de tijd verdwijnt. Dus ook
zaam maar zeker verdwijnt en waar ik begin te
val. Ik ben er meer door gaan begrijpen van
Verborgen achter het pluchen kleed, dat tot
al doe je het als ouders nog zo goed, ben je
overleven. De bezielde Leentje van twee jaar
mezelf en van mijn passie voor klank.
bijna op de grond hangt, is dat een plek waar
bevestigend naar je kinderen toe, zie je hun
kijkt totaal open de wereld in. Ze kijkt nog
speciale licht en de kracht van hun ziel, toch
echt. Het is een kijken dat, zelfs vanaf de foto,
Mijn vader zit hardop te tellen in de huiskamer
vooral mijn verbazing en de steeds terugke-
komt ieder kind een afwijzing tegen.
dwars door me heengaat. Ik kan me vaag her-
en wij moesten stil zijn. Ik ben vrolijk en wil ren-
rende zin: ‘Hoe kan dat nou?’
mijn ziel onder. Ik zie mezelf in de jaren die vol-
ik mezelf nog kan bewaren. Ik herinner me ook
Langzaam maar zeker duikt het licht diep weg
inneren dat ik vroeger zo keek naar de wereld
nen en zingen. Als ik per ongeluk toch iets hard-
Ik snap er niets meer van. Later, bij het verdrin-
in het onderbewuste en neemt het ego (het
om me heen: urenlang op een pottenstoeltje
op zeg, is hij de tel kwijt en begint geïrriteerd en
ken van mijn lievelingspoes, dooft mijn kaars-
afgescheiden ik) de plaats in van het oorspron-
vastgegespt, kijkend naar voeten, benen en
nog luider tellend, opnieuw met de berekening.
je helemaal uit. Ik verberg mijn hoge voor-
kelijke Zelf waarmee het kind geboren werd.
bewegende rokken. Ik zie de vloer van de
Het is een kwellend geluid voor me, het zuigt
hoofd, achter een dikke pony. Ik kijk niet meer
kamer en de spiegeling van het bewegende
alle blijdschap uit me weg. Opgelucht haal ik
echt en word onzichtbaar. Als ik ouder word en
Het beeld van de zwarte maan uit de astrolo-
licht daarop. Af en toe komt er een gezicht
adem als hij eindelijk stopt met tellen, het boek
mijn ‘ik’ zich verder ontwikkelt, verdwijnt er
gie kan hier als metafoor dienen. Een astrologe
naar me toe, dat informeert of ik al ‘klaar’ ben.
met de rijen cijfers met een klap dichtslaat en
steeds meer van het licht van mijn ziel. Het
vertelde me dat ‘de zwarte maan’ (beter
‘Nee‘, knik ik, want dit zitten bevalt me goed.
aankondigt dat hij gaat eten. Direct vraag ik
begint weer wat te dagen op de middelbare
bekend als: nieuwe maan), staat voor datgene
Vanaf het pottenstoeltje ben ik de getuige van
aan mijn moeder of de radio aan mag. We heb-
school, waar ik de klank weer terugvind. De
wat je hebt meegenomen als kern: dat licht,
een druk levend gezin dat als geheel min of
ben een grote radio die centraal staat opgesteld
muziekleraar, waar ik direct verliefd op word,
die liefde en dat ‘weten’ waar ik het in dit arti-
meer anoniem voor me is, op een paar uitzon-
in de woonkamer. Dan, zodra de eerste klanken
leeft zó in de muziek die hij van binnen hoort,
kel over heb. Deze kern is aanwezig, net zoals
deringen na. Een ervan is mijn broer Theo, een
uit het wonderapparaat komen, begint de
dat hij zijn rubber overschoenen nog aan heeft
de maan er altijd is, maar ze is niet meer volle-
bezield mens. Ik vind hem zo mooi dat ik graag
kamer groter te worden. Langzaam zie ik het
als het alweer dagen lang zonnig weer is. Ik
dig zichtbaar. Ze is ergens in je ondergedoken.
bij hem ben. Hij is altijd vrolijk en heeft iets
plafond omhooggaan en vervagen tot het hele-
vind, in tegenstelling tot de meeste van mijn
Toch ontstaat er tijdens je leven, door de erva-
wat ik direct zie: aanwezigheid. Hij straalt als
maal verdwenen is. De muren van de kamer
klasgenoten, zijn lessen fantastisch en ik leef
ring heen, een ontwakend bewustzijn.
hij de kamer binnenkomt en hij ziet me echt.
wijken naar achteren en worden tot niets. Het
daar helemaal op. Het is voedsel voor mijn ziel
Langzaam komt de schijf van de maan weer
Als hij 18 is, gaat hij opeens uit mijn leven weg:
hele huis wordt stil en doorzichtig in een glan-
en mijn liefde voor muziek is altijd bij me
uit het donker tevoorschijn totdat ze vol is en
hij wordt als priester in opleiding naar
zend licht. Ik kijk en kijk, terwijl de tonen van de
gebleven. Ook ben ik altijd blijven geloven dat
haar licht het donker verlicht.
Indonesië gestuurd om daar te studeren en
muziek door me heen glijden en ik zie de buren
het waar is wat ik als kind zag en voelde. Want
Ieder mens kan ervoor kiezen, en het als uitda-
zich op zijn taak voor te bereiden. Ik mis hem
aan tafel zitten. Ze praten en de buurvrouw,
vijftig jaar later zie ik, in een innerlijk droom-
ging gaan zien, om het licht van de ziel,
erg. Gelukkig is daar mijn zus Trudy die me
mevrouw Lamers, kijkt even naar me om. Ik zie
beeld, het gezonde kind stampvoetend in de
ondanks de tegenkrachten, weer terug te
echt ziet. Ik zie als kind een zacht licht om haar
haar zoons die niets zien en alleen oog hebben
keuken van mijn ouderlijk huis staan, roepend:
halen in het bewustzijn en om ‘de volle maan’
heen tintelen. Ze is vooral lief in haar voortdu-
voor de aardappels met jus op hun bord. Dan
‘Wèl waar, het is wèl waar!’ Het is een koppig
weer te laten opkomen. De weg terug ont-
rende zorg voor ons en iedereen. Niets is haar
kijk ik verder, de hoek om, naar het huis van de
weten dat mij nooit heeft verlaten.
vouwt zichzelf, zoals de maan in haar cyclus
teveel. Als zij me optilt, ben ik thuis. Zij is ook
bakker. De deur van de bakkerij is gesloten, het
ook weer vanzelf terugkomt tot haar volle
degene die me een nieuwe naam geeft:
is sluitingstijd tussen de middag, maar door het
licht. Het besef dat je dichter bij je ziel wilt
Liedewijde, die ik mooier vind dan Lenie. Deze
huis heen zie ik de bakker en zijn vrouw. Dan
gaan leven en jezelf wilt terugvinden, zal op
naam bevestigt me en maakt me vrolijk.
word ik aan tafel geroepen en mijn vader zet
oorspronkelijke natuur. Je begint aan een niet
Ik herinner me dat ik als kind nog volledig in
kan verstaan, maar het klinkt strak en klank-
meer te stuiten zelfonderzoek, omdat de kern
contact was met de ‘glanzende werkelijkheid’.
loos. Ik schrik ervan, ‘het licht gaat uit’ en alles
van je ziel je terugroept naar huis. Vanuit het
Vooral klank was het voertuig hiertoe. Klank is
om me heen gaat weer dicht. Ik ren naar de
perspectief van de ziel kun je helder zien waar
de taal van de ziel en brengt in mijn herinne-
keuken en vertel mijn moeder in één zin wat ik
je verdween, kun je je behoefte aan erkenning
ring de ruimte terug die de ziel innam in onze
heb gezien: ‘Mam, als de radio aan is verdwijnt
abrupt de radio uit. Hij bromt iets wat ik niet
een dag dagen. Dan begint de terugreis naar je
beter begrijpen en kun je die omzetten in zelf-
woonkamer. Er hing bij ons vaak een strakke
het plafond en kun je om de hoek kijken.’ Ze kijkt
erkenning. Ik zal nu eerst iets vertellen over
sfeer, die het denkwerk van mijn vader als
me even niet begrijpend aan en gaat door met
mijn persoonlijke ervaring met het principe
boekhouder ongewild teweegbracht. Muziek
de pannen. Ik slik de pijn direct weg en ga aan
van de zwarte maan.
is wat dat betreft een airconditioning eerst
tafel.
Klank als blik-opener
bewustzijn. Ik ben kennelijk heel gevoelig voor
Op dit punt in mijn leven begint ‘de zwarte
Op de foto’s in mijn eerste fotoalbum kan ik
sfeer en verlangde steeds naar het licht dat
maan’ te werken en duikt er een stukje van
dwijnt
klas, het maakt de ruimte schoon en opent het
16
17
panta 40
panta 40
Wassende maan: je ziel terugvinden
Het antwoord verschijnt soms vanuit de diep-
levenswil. ‘Ben ik dan niet goed voor haar?’,
leven tegenkomt. Je kunt de gebeurtenis
… je voelt dat het heilige in je groeit,
te als een beeld van, of een gevoel over, een
vraagt ze haarzelf af.
zien als iets dat gevoeld wil worden en je op
als je het zelf benadert …
gebeurtenis. Soms komen er spontaan woor-
Ik laat Greetje deze pijn direct ervaren en vraag
weg helpt naar huis;
den in je op die je kunnen helpen. Je kunt daar-
dan wat ze eigenlijk zou willen. Ze wil naar
4 De poort die dan open gaat is het zien en
Mensen die bij mij komen voor een therapeu-
bij vooraf de intentie uitspreken dat je de lief-
haar moeder toe en even bij haar in bed gaan
ervaren van het oorspronkelijke kind in jou
tische sessie en die al langer op zoek zijn naar
de en de kennis waar je mee kwam, wilt
liggen. Ze mist het contact beneden. Door mijn
oftewel de ziel. Dit geeft je een bevestiging
spirituele begeleiding hebben vaak al een tijd
terughalen in je bewustzijn. Je laat je persoon-
handen op de lever van Greetje te leggen en
van wie je bent en helpt je, om ook de pijn-
gezocht naar zichzelf, naar de rust en de zinge-
lijkheid even een stapje terug doen en je ver-
‘Kom maar’ te zeggen, komen al die gevoelens
lijke en gekwetste gebieden in jezelf te
ving die de ziel biedt. Ze stoppen het verlangen
bindt jezelf heel bewust met het ragfijne in je.
van eenzaamheid en gemis uit die periode in
erkennen en te laten helen;
om dichter bij zichzelf te komen en terug te
Zo kan er een wetend veld ontstaan, een stilte
haar kindertijd naar buiten stromen. En dan is
5 Nu kun je je levensverhaal gaan hercreëren
keren naar de kern van hun ziel niet langer
van waaruit van alles kan gebeuren. Dat is
het opeens opmerkelijk stil. De wolk van ver-
en geef je nieuwe boodschappen aan je cel-
weg en gaan ervoor. Dit verlangen is een eerste
voelbaar in de energie: die bouw je op en daar-
driet is plotseling opgeklaard en het licht komt
len door;
opening en het is de benodigde brandstof om
mee geef je vertrouwen aan jezelf. Natuurlijk
terug. Wat ze opeens scherp ‘weet’, is: ‘Ik heb een
6 Hierna heeft je lichaam tijd nodig om de
het draaipunt van 180 graden naar jezelf te
kun je ook je helpers aanroepen, maar als je
lichtje bij me, dat ik kom brengen aan de aarde
oude kramp en pijn ook los te laten, de nieu-
kunnen maken. Het licht van je ziel ligt te
eerst naar jezelf gaat, heb je al direct meer
en aan de mensen.’ (Greetje ziet haar ziel). Ze
we trilling toe te laten en deze te integreren.
wachten op het moment dat je ervoor kiest om
contact met je gidsen, omdat de energie dan al
voelt op dat moment ook de aanwezigheid van
die draai te maken en terug te keren naar wat
is afgestemd op je ziel.
haar overleden moeder, die haar nu helpt om
Rest mij nog om te zeggen dat zelfrealisatie
je in huis hebt. Door een oprecht gestelde
Soms komt het antwoord in de vorm van een
dit te helen. Dan herscheppen we deze gebeur-
een pijnlijk èn prachtig proces is.
vraag aan je innerlijke Zelf, ondersteun je dat
‘toevallige’ gebeurtenis of een ontmoeting.
tenis als volgt (ik geef hier de letterlijke tekst
Iedere sessie die je met jezelf of met een ander
verlangen en geef je blijk van je keuze. Je roept
Dat was ook het geval bij Greetje. Ik zal de the-
weer van Greetje): ‘Ik ben twee jaar en klim de
doet, is als een initiatie waarnaar je gaat leven.
dan direct de kracht en het weten van je ziel op
rapeutische sessie met haar hier als voorbeeld
hoge trap op en ik voel heel sterk mijn wil en
Het is het begin van een terugkeer, die je steeds
door je aandacht te richten en jezelf open te
geven en van daaruit verwijzen naar de stap-
mijn grote liefde. Ik heb het lichtje in mijn han-
weer maakt op allerlei verschillende niveau’s
stellen voor een antwoord uit de diepte. Je
pen die je kunt zetten.
den en als ik bij mijn moeders bed sta, geef ik
die er in je bestaan. Je voelt dat het heilige in je
kunt bijvoorbeeld vragen: • Waar is mijn ziel zich gaan terugtrekken? Waar verdween mijn licht? • Waar voelt het kind in mij zichzelf energe-
het aan haar. Ze neemt het heel blij aan. Ik hoef
groeit als je het zelf benadert. Langzaam smel-
nu helemaal niet meer bij haar in bed te liggen,
ten de ijsklompen van de afscheiding en voel
een leverreiniging. De sessie hiervoor heeft ze de
dit is genoeg. Ze ziet wat ik kom brengen, ze ziet
je het zachte licht in je hart. Het afgescheiden
vraag gesteld aan haar Hogere Zelf, waar het
wie ik ben. Mijn moeder geeft me nog een
aspect sluit zichzelf graag weer aan bij de
tisch weggeduwd, niet gezien of in een
licht van haar ziel verdwenen is en deze vraag
bevestiging vanuit haar sfeer en ik hoor duide-
heelheid van het licht van je ziel! Je kunt je
omgeving geplaatst waar het niet past?
neergelegd in de energie. De dag voordat ik
lijk de woorden: ‘Ik ben blij met je’. Er verschijnt
erop toeleggen om de ziel in alles en iedereen
Je hoeft hierop geen antwoord te weten; alleen
haar weer zie, belt ze ‘toevallig’, in een opwel-
een grote helderheid en rust in me en om me
te bevestigen.
de vraag duidelijk te stellen aan je Hogere Zelf.
ling, haar dochter en ze voelt zich daarna
heen.’
Doordat je dichter bij jezelf leeft, merk je het
vreemd en onbestemd. Ze vertelt me over dat
De pijn in Greetjes lever verzacht en er stroomt
stille weten steeds vaker op in het moment en
telefoontje, waar ze de (mannelijke) oppas aan
een gloeiende hitte uit die haar hele rug en buik
doorstroomt de universele energie je steeds sterker als persoonlijke kracht.
de telefoon krijgt met de mededeling dat haar
verwarmt. Ze geniet van de diepe rust. (Er ont-
Lenne is mede-initiatiefneemster van de Academie voor Transformatiewerk. Ze heeft een praktijk in Essentie-coaching®, geeft supervisie en spirituele verdiepingsdagen zoals De Thuisreis. Daarnaast biedt ze de volgende jaartrainingen aan: Ingangen naar spiritueel begeleiderschap en: Essentie-Coaching. Momenteel werkt ze aan een boek over De Thuisreis en geeft ze lezingen over dit onderwerp in het land. Lenne is aangesloten bij de RING (A-lid) en lid van de NVTM, VNGN en NVBT.
dochter erg moe is en op bed ligt. Ze hoort op de
staat rust en integratie).
je ziel terugvinden
… je voelt dat het heilige in je groeit,
Greetje heeft stekende pijnen in haar lever na
Over Lenne Gieles
Wassende maan:
als je het zelf benadert …
achtergrond een van de kinderen hard huilen. De pijn in haar lever wordt sterker als ze dit ver-
Stapsgewijs weergegeven verloopt boven-
telt en ik vraag haar om dieper in haar lever te
staand proces op basis van de volgende wet-
voelen en de boodschap te verstaan, wat
matigheden:
inhoudt: bereid zijn om de werking van het toe-
1 De eerste poort die geopend kan worden is
val te zien en de keuze te maken om erbij stil te
de keuze om je te richten op de intenties van
staan.
je ziel; Je kunt een gerichte vraag stellen aan
Direct komen er beelden uit haar kindertijd
je Hoger Zelf.
Voor meer informatie
naar boven. Ze ziet zichzelf in de huiskamer,
2 Er is de bereidheid om de synchroniciteit te
José Jager: 0596-630025, e-mail:
[email protected] Lenne Gieles: 0593- 540816
alleen met haar vader. Ze wil eigenlijk naar
zien, de werking van het toeval; dit werkt als
haar moeder toe, maar dat mag niet, want die
een tweede opening;
ligt boven te rusten op bed. Ze voelt zich verla-
3 Hierna komt als vanzelf de uitnodiging om
ten, boos en tegengehouden in haar spontane
direct te ervaren wat je op dit punt in je
18
Internet www.clearvision-opstellingen.nl
19
panta 40
panta 40
SMELTEN EN STOLLEN Inleiding voor een meditatiegroep Karel Klumpers Ik ben op dit spoor gezet door het boek MediVorige week had ik een ontroerende ontmoeting met een van mijn lieve-
Onnoembare – ik denk dat we allemaal er nog
tatie voor vrouwen, dat door de Amerikaanse
lingspatiënten. Deze man is ernstig ziek en het leek me hoog tijd om over
wel een paar zouden kunnen opnoemen. Maar
danseres Camille Maurine samen met haar
de dood te praten. We hadden het over wat er na de dood komt, misschien.
het probleem van de ontastbaarheid wordt er
man is geschreven. Maurine richt zich op
Eerst zei hij dat God volgens hem niet bestond. Toen ik hem ongelovig
niet door opgelost. Ieder weldenkend mens
moderne, Westerse vrouw. Ze zegt:
aankeek, corrigeerde hij zichzelf. Hij zei: “Nou ja ik geloof wel in God,
snapt dat er meer is tussen hemel en aarde
Duizenden jaren lang zijn vooral mannen de
maar niet in de God van de religies, met een baard en zo. Als ik ’s avonds
dan we kunnen zien. Alleen: wat?
bewakers van het domein van meditatie
achter die sterren ophoudt. Volgens mij is er achter de sterren nog iets,
De Russische schrijver Leo Sjestov waarschuwt
vanzelfsprekend is die techniek ontworpen om
een heel Groot Licht. Dat is voor mij God.” Ik vond dat in al zijn kinder-
voor cliché’s als het over deze zaken gaat en
aan hun behoeften te voldoen. Daardoor wor-
lijkheid een prachtig beeld.
roept op om alle beelden los te laten en inner-
den de meeste lessen in meditatie nog steeds
naar de sterren kijk, dan kan ik me niet voorstellen dat het universum
geweest en de scheppers van haar techniek, dus
lijk te smelten. Hij zegt dat we datgene moe-
mij) en we waren direct aan elkaar verkocht.
gevormd vanuit een instelling die in het verre
De goddelijke dimensie is voor mij het meest
ten laten breken wat beschouwd wordt als de
Muziek beluisteren en zelf muziek maken kan
verleden, in het Verre Oosten en voor teruggetrokken en celibatair levende mannen voldeed.
fundamentele aspect van het leven - en tege-
basis van ons bestaan:
een grote bron van genot zijn. Toch is stilte
lijkertijd denk ik liever niet te veel over God en
Al die kant en klare zekerheden en al die paskla-
voor de meesten van ons vaak nog fijner dan
goddelijke krachten na, omdat ik het zo vaag
re definities en begrippen, waarin wij gewend
de mooiste muziek. Waarschijnlijk omdat we
Die tradities vormen een zegenrijke inspiratie,
vind. Als het er op aankomt ben ik erg con-
zijn de zogenaamde eeuwige waarheden te
overprikkeld zijn, omdat er meestal te veel
ook voor mensen die nu in compleet andere
creet; ik wil iets het liefst zien voor dat ik het
zien. We moeten ervaren dat alles in ons vloei-
geluid en andere stimuli in ons leven zijn.
omstandigheden leven. Maar je moet ze niet
geloof. En dat is in dit geval een beetje lastig. In
baar geworden is, dat vormen niet op voorhand
Als er te weinig prikkels zijn, ga je je vervelen.
klakkeloos overnemen. Maurine en haar man
de Nieuwe Bijbel Vertaling staat een heel rijtje
door een eeuwige wet bepaald zijn, maar dat
Dat kan bijvoorbeeld optreden als je een hele
menen dat moderne meditatie betekent:
synoniemen voor het begrip ‘God’: JHWH,
de mens die voor zichzelf moet scheppen, elk
dag gaat mediteren. Ik merk dat ik dan erg kan
genieten van de zintuigelijke wereld, terwijl je
Aanwezige, Eeuwige, Enige, Heer, Levende,
uur, elk moment.
verlangen naar het einde van de meditatie, dat
rust in de eenvoud van je eigen wezen.
Dat is nogal wat. Het liefst willen we ons vast-
ik stiekem al zit te fantaseren over hoe heerlijk
Ik denk dat ik in de eerste jaren van mijn medi-
houden aan een paar zekerheden, en uitgere-
het zal zijn als ik straks weer kan bewegen en
tatiepraktijk veel te veel nadruk heb gelegd op
kend op de belangrijkste vraag zouden we
dingen doen. Volgens sommigen hoort verve-
discipline, op het werkaspect, op het volhou-
steeds opnieuw weer zélf een antwoord moe-
ling onlosmakelijk bij meditatie. Ik heb daar
den van een moeilijke oefening – en dat een
ten verzinnen! Ik heb het leven nooit makkelijk
mijn twijfels over. Ik raak er steeds meer van
ander deel van mij intussen zat te wachten tot
gevonden en deze benadering draagt daar
overtuigd dat mediteren fijn is, niet alleen als
het tijd was. Daardoor ben ik me soms gaan
zeker niet aan bij. Helaas zit er misschien toch
investering maar ook als handeling. De ver-
vervelen in plaats van dat ik me echt opende
wel waarheid in. Om te kunnen stromen moet
heerlijking van pijn, ook de pijn van verveling,
voor de steeds veranderende werkelijkheid. De
je eerst smelten. Om je werkelijke gezicht te
spreekt mij niet aan. Leven is vaak lijden, daar
laatste maanden stel ik mezelf tijdens mijn
vinden, moet je eerst je masker afzetten. En,
wil ik niet voor weglopen, maar je hoeft het
meditatie vaak de vraag: waar geniet ik nu
zoals mijn pas gevonden Zenmeester Ton
ook niet op te zoeken. Net zoals een maaltijd
van? Dat is een heerlijke, verlichting brengen-
Lathouwers zegt: het echte, het authentieke
altijd weer aangenaam kan zijn, zo mogen wij
de vraag. Ik kan hem jullie aanraden: waar
wat vrij komt als we een masker weghalen,
van meditatie genieten.
geniet je nu van?
stolt direct weer tot een nieuw masker.
Aan het eind van onze laatste meditatie hier
Ik wil graag liefdevoller worden. Daarvoor
zal ik opnieuw wat gongmuziek maken. Voel je
moet ik meer stromen. En om te kunnen stro-
vrij om daar al dan niet naar te luisteren.
men moet ik eerst smelten… Mijn ego loslaten,
Meditatie is misschien wel steeds een even-
mijn zekerheden, mijn wil misschien zelfs.
wicht zoeken tussen je sluiten bij te veel prik-
Innerlijk smelten. Niets willen, niets doen.
kels en je openen bij een tekort. Smelten en
Mediteren. Niet als een afgesloten harde
stollen, smelten en stollen, steeds maar weer,
Karel Klumpers
steen, maar meer als een bloem, open voor de
tot ons laatste adem.
is psychotherapeut in de
openheid.
reguliere GGZ. Hij is actief geweest in de mannen-
De Chinese gong waar ik net op heb geslagen
beweging en beoefent
is pas kort in mijn bezit. Ik ontdekte hem (of
zen-meditaite.
misschien moet je wel zeggen: hij ontdekte
20
21
panta 40
panta 40
Lege handen
Stilte
Ank van Gulik
Wilmy Berghuis Terug van vakantie, op een eiland in de stille Zuidzee, voel ik
Ieder mens zou er voor zijn dood naar ‘moeten’ streven te weten te komen
me overvallen door de voortdurende geluiden van mensen en
waarvoor hij op de loop is; waarheen en waarom.
hun ‘dingen’: buitenshuis het aanhoudende geraas van auto’s,
James Thurber
scooters, vliegtuigen, machines; in huis geluiden van radio en Er zijn van die dagen dan begin ik de dag als
TV, telefoons, klokken en wekkers…
een zwerver, zoekend naar licht, vorm, geur en Ik realiseer me opnieuw hoe bijzonder stilte is
negatief beïnvloeden, ons opslurpen of vernie-
kleur en met een innerlijk gevoel van niet
en hoe weldadig dit op mij uitwerkt. Hoewel?
tigend toespreken. Als we ons(-zelf) als een
weten. Ik vind geen vorm en als ik mijzelf de
Natuurlijk waren ook op die stille plekken daar
slaaf op stellen van onze gedachten en geen
vraag stel: wat doe ik vandaag?, komt direct
in dat prachtige land geluiden. Maar daar
tegenstand bieden tegen deze voortdurende
daarna de volgende vraag, maar waarom?
genoot ik juist zo van… Vogels die luidkeels
bezetting, zijn we medeplichtig aan onze
Waarom zou ik? Wat heeft het voor zin?
tjilpten, meeuwen die krijsten, krekels. Of de
stress. Wij zijn immers meer dan onze gedach-
Waarom zou ik het doen?
wind in bomen en struiken, die heftige golf-
ten! Het kan een (slechte) gewoonte zijn om
In gedachten pak ik het boek van Erich Fromm
slag van de oceaan, die snel stromende rivier.
aandacht te blijven geven aan tobbende
erbij: ‘Angst voor de vrijheid’. Zo komen er -
Waarom, zo vraag ik mij af, is een luid krijsen-
gedachten, die niet tot een oplossing leiden.
associatief denkend - nog wel meer schrijvers
de meeuw iets om verheugd omhoog te kijken
Deze terugkerende negatieve gedachten put-
voorbij die iets te maken hebben met deze
en sluit ik mijn oren voor een luid brallende
ten ons uit. We kunnen ervoor kiezen of we
stemming. Het is een van die dagen waarop ik
machine? Qua decibels maakt het niet eens
deze gedachten helemaal vrijspel geven of dat
met lege handen sta, terwijl ik op andere
zoveel verschil... Hoe kan het dat ik me door het
we, met onze aandacht, ons (-zelf)op iets
dagen, zelfs al is er maar één oog open, han-
ene geluid blij verrast voel alsof ik onver-
anders richten. Dat kan zijn: de verwarmende
denwrijvend uit bed spring, denkend aan
wachts een cadeautje krijg en door het andere
en stralende zon die schijnt op onze huid, blij
allerlei malse klusjes en er vol lust aan begin.
verstoord, bijna verontwaardigd, alsof mij iets
makende herinneringen of wensen in ons
Op die andere dag is er die begeerte niet.
wordt afgepakt.
leven. Of gewoon door onze aandacht te rich-
Als ik mijzelf bevraag zoals een therapeut haar
ten op onze ademhaling, die in en uit, in en uit
kliënt, of een moeder haar kind aandachtig
ons gaat.
bekijkend, vraagt:
ideëen van Nietzsche: volg de kudde totdat je
Wat is er dan? Niets, juist helemaal niets Wat
een eigen pad kunt volgen. Verlaat daarna de
En terwijl ik denk aan die meeuwen, zit ik op een bank buiten, te midden van druk pratende mensen, waarbij een overvliegend vliegtuig
Bewust aandacht schenken aan iets levert
wil je dan? Weet ik niet. Waar zoek je naar?
kudde en zoek je eigen vorm van vrijheid.
ook nog een duit in het zakje van geluidsprik-
vaak meer kwaliteit op. Op een bewuste
Naar nergens.
Ik mijmer over vrijheid. Vrijheid van denken.
kels doet. En ik voel me rustig
manier en met onze volledige aandacht een
Het leven heeft zin als je er zin in hebt.
en verstild. Alsof de herinne-
vervelend karwei klaren, maakt de activiteit
Onmogelijk. We zijn teveel ingebed in onze cultuur en zitten muurvast in ons eigen
ring aan die meeuwen daar
vaak zinvoller en dus prettiger. Probeer het
Er is dan niets. Ik sta met lege handen en het
gebouwde spinnenweb. Vrijheid van hande-
mijn innerlijk meer bepalen
eens uit. Doe eens die uitgestelde en nare klus
lijkt of ik mezelf vandaag helemaal opnieuw
len. Waar kan ik heen, ik stuit enkel op beper-
dan de actuele drukte.
met uw volledige aandacht, waarbij u aan
moet uitvinden. Er is van alles te doen, maar
king. Beperking van mijn fysieke mogelijkhe-
Zo kun je dus, besef ik, op ieder
andere gedachten geen aandacht schenkt. En
waarom zou je? Wat is dit voor vreemde
den. Beperking van kennis en ik voel me een
moment van de dag de rust in
laat u nu niet door de (gemakzuchtige)
wereld. Ik ken enkel vragen. Alle opvattingen
doener zonder doel.
jezelf bewaken, los van hoe je
gedachte leiden dat dit gemakkelijker gezegd
die ik gisteren nog vol overtuiging aanhing
Sinds enige tijd weet ik dat ik in de dynamiek
omgeving of je situatie van dat
dan gedaan is, want dat is ook zo. Maar oefe-
zijn me vreemd, trek mijn schouders op en
van een Grand Café tot mijn innerlijke stilte
moment ook is. Gevoelens van
ning baart de kunst van prettiger leven.
vraag: hoezo?
kom. Met koffie en in alle rust ontstaat er lang-
Ooit vroeg ik aan mijn grote broer die een aan-
zaam richting. Als verdwaalde zwerver ontdek
Ik dwaal af… Ik dacht na over de stilte. En ik ga
tal leefregels en ‘zo hoort het’ delibreerde:
ik een pad in de buitenwereld. Ik zoek licht,
te beheren, te besturen.
met mijn volle aandacht daarnaar terug:
‘hoezo, wie zegt dat’? Grinnikend antwoordde
vooral veel licht, geroezemoes en mensen om
We zijn zo gewend om onze
STILTE kun je vinden op drukke pleinen en volle
hij: ‘ik zeg dat, dat hoor je toch’. Hij had niet
mij heen en ik schrijf het op en denk: zodade-
gedachten de vrije loop te
trams. Op een bank temidden van pratende
genoeg autoriteit, ik lapte het aan mijn laars
lijk ga ik eens naar huis en aan de slag. Er is
laten. Of voor al onze gedach-
mensen. De enige echte stilte vind je in jezelf.
en trok mijn schouders even op.
een hoop te doen en ik heb er zin in.
ten de rode loper uit te leggen.
En soms reflecteert deze innerlijke stilte op uw
Verwonderd las ik dat de Dalai Lama zei: leer
Ze binnen te laten en te omar-
omgeving en/of vice versa. Dan is het pas echt
de regels kennen zodat je ze kunt breken of
men, zelfs als ze ons volledig
stil.
overtreden. Het lijkt een vrije vertaling van de
stress, kun je dus beïnvloeden, bijvoorbeeld door je gedachten
22
23
panta 40
panta 40
Uitgelezen
Leergang
In beweging komen vanuit oerkracht
Spirituele veranderkunde -de paradox van het loslatenWilt u meer weten? Bel 0252 62 14 74
om te leven vanuit een innerlijke attitude van
Zijn in essentie
de beginnersmind. Stond niet in de bijbel:
Els Kikke
wordt als kinderen, het optimistische kind en
Uitgeverij altamira-Becht, Haarlem
creatieve kind. Velen kennen de historie van Els en hebben
Het was één groot vrolijk feest tijdens de uit-
haar zien worstelen met de liefde en gezien
reiking van het boek van Els Kikke door uitge-
hoe ze pijn en verdriet omzet in goud. Maar dit
verij Altamira-Becht. Een boek over leider-
alchemistische proces is geen eenvoudige
schapsontwikkeling, over werken aan jezelf en
weg. Zo leert ze anderen wat ze met veel vallen
aan de belangrijke relaties in je leven. Wessel
en in beweging komend heeft geleerd over
Ganzevoort, hoogleraar bestuurskunde, hield
essentie. Geen betere leermeester dan zij die
de eerste speech over het boek van Els. Hij
zelf de leerling was.
bevroeg zichzelf op wat leiderschap is.
Els heeft in hoge mate wat Otto Duintjer –
Wessel: ‘De weg naar leiderschap heeft een-
onze Nederlandse filosoof – op een ITANT con-
zelfde route als je persoonlijke en therapeuti-
ferentiedag ‘een accepterende levenshouding’
sche ontwikkelingsweg. Het gaat hierbij om
noemde; ja zeggen tegen het leven, wat er zich
het ontwikkelen van kwaliteiten zoals: ont-
ook voordoet. Francisco Varela schrijft: ‘iemand
Kantooradres:
moeten, ontwikkelen, ontpoppen, ontmaske-
die zijn berusting heeft verwisseld voor het
Postbus 187, 2150 AD Nieuw-Vennep Tel 0252 62 14 74 Fax 0252 62 14 75 E-mail:
[email protected]
ren, onthaasten en op zoek naar de essentie.
concept van mogelijkheden’.
Liefdevol beschouwen van wat er is en dat er
Els schrijft: ‘De draagkracht is operationeel als
laten zijn. Dat heeft in mijn wereld iets merk-
we deze accepterende levenshouding hebben.
Intistuut voor Bewustzijnsmanagement
B
nershouding. Welke grootheid raadde ons aan
U
R
O
B
O
S
C
H
waardigs, want daar zijn de tegenstellingen
Er is in ons allemaal een reflex waarbij we bij
goed en fout. Er is gebrek aan stilzijn en stil-
angst overschakelen op onze (oude) overle-
staan.
vingsstrategiën. Een aspect van de tantrische
Alles wat met de ziel te maken heeft is onuit-
levenshouding is de bereidheid jezelf te bevra-
puttelijk. Alles wat met het ego te maken heeft
gen op dat wat zich voordoet.
is niet te bevredigen. Ik ben er vanaf om mijn
Aan het eind van elk hoofdstuk staan vragen.
pad uit te zetten van A naar B. Ik ga van A naar
Deze vind ik niet zo gemakkelijk te beantwoor-
ergens en dan wil er ontwikkeling ontstaan,
den. Er is rust, eerlijkheid naar jezelf, stilzijn en
dan moet je aanvaarden wat er komt.
stilstaan voor nodig om die te beantwoorden.
Tolerantie is weer een andere kwaliteit dan
Iets doen vanuit je oude programmering kan
aanvaarden.’ Aldus Wessel Ganzevoort.
een bezweringsformule zijn tegen angst. Een
Het eerste boek van Els heet ‘Loskomen’. In
overlevingsstrategie loslaten is doodeng. Je
beweging komen vanuit oerkracht’ lijkt een
van deze strategiëen bewustworden is de
logisch volgend deel.
grote stap waarbij dit boek je helpt en om een
Loskomen werd ontvangen als belangrijk om
omslag van controle naar acceptatie te laten
te lezen en jezelf te herinneren aan je basis en
plaatsvinden.
waar je ‘nou eigenlijk’ mee bezig bent.
Dit boek van 158 pagina’s heeft twaalf hoofd-
Els ken ik van dichtbij. Het feest rond haar boek
stukken. Een greep uit de titels: 1. Waar zijn we
geeft haar vitale en opgewekte visie op leven
in ’s hemelsnaam mee bezig. 2. Werkt mijn
weer waar ik oprecht van geniet. Dit tweede
instinct of stink ik erin? 3. De bewogen bewe-
boek, hoe kan het anders, is leren in deze sfeer
gende mens. 4. Het diepe vitale centrum van
van optimisme. Dit boek gaat voor mij voorbij
ons wezen heeft vele namen. 5. De betekenis
aan de indeling: beginners of gevorderde.
van ons leven en als laatste hoofdstuk: Dans je
Soms voel ik mij een gevorderde in het leven
leven!
Maar heel vaak betrap ik mijzelf op een begin-
24
25
panta 40
panta 40
AvG
Geef je woorden vleugels
Andere verhalen zijn geschreven voor kinderen
Ontdekkingsreis
opent zich als het ware laag na laag van de
Verhalen die kinderen kunnen helpen
met gescheiden ouders, een kind dat ziijn ont-
Koendalinie-energie
innerlijke wereld en dit heelal wordt door de
Anneke van der Meer
lasting vasthoudt, een manneke dat bang is in
Lees- en oefenboek voor spirituele ontwikke-
yogi in zijn fijne of causale vorm waargeno-
Uitgeverij Altamira-Becht, Haarlem
het donker en op zijn 11e nog bedplast. Er is een
ling
men. Dan alleen worden de oorzaken van dit
zesjarige die schrikt van oude mensen en
Pierjasi
heelal, zowel indruk als reactie, gekend zoals
Ook dit tweede boek van Anneke van der Meer
getroost wordt bij een sterfgeval. Het achtjari-
Gopher Publishers,
zij zijn en vandaar komt alle kennis’.
is bedoeld voor ouders met jonge kinderen. 29
ge jongetje met driftbuien, voor hem schreef
www.gopher.nl
In een lange vakantie deed ik met mijn part-
sprookjesachtige verhalen toegesneden op
ze het verhaal met de titel: de reddingswerker.
een probleem dat het kind uit balans brengt
Anneke legt aan het einde van haar boek uit
Geïntrigeerd door het voorwoord in dit boek
gronden en ons systeem schoonmaken, visu-
en geprojecteerd op het lievelingsdier van het
hoe om te gaan met een verhaal en geeft richt-
en op zoek naar kennis over koendalini-ener-
aliseren van rozen en deze op te blazen. De
kind.
lijnen hoe je als ouder zelf zo’n verhaal voor je
gie ging ik op bezoek bij de schrijver Pierre
volgende stappen waren om onze ‘aarde’
ner de oefeningen uit dit boek. We leerden
Soms kan de wereld een jong kind overweldi-
kind kunt maken en noemt dat: Toveren met
van Eijl. We zitten aan de thee in zijn huis in
energie te mengen met de ‘kosmische’ koen-
gen en lijkt het geen andere keus te hebben
taal.
Utrecht en Pierre vertelt hoe hij in Berkeley in
dalini-energie.
dan angstig zijn en afwijkend gedrag te verto-
Tonglen en visualiseren zijn de laatste twee
Amerika zijn opleiding koendalini heeft ont-
Het is niet eenvoudig om enkel vanuit een
nen. Een verhaal over hun lievelingsdier dat
hoofdstukken.
vangen.
boek, in je eentje of samen met iemand, deze
andere keuzes maakt kan hen helpen het pro-
In haar hoofdstuk over Tonglen schrijft ze over
Ik ben niet bekend met Koendalini-energie en
oefeningen door te werken. Het lijkt me fijn
bleem weer in kleine mensenmaat te herken-
haar behoefte en die van ouders om ‘het’ goed
er hangt voor mij een waas van geheimzin-
om dit te doen in een groep waar je elkaar
nen en nieuw creatief gedrag te gaan verto-
te willen doen met je kinderen en het boven-
nigheid rond. Bovendien is er zo’n verhaal dat
kunt stimuleren.
nen (Gestalt).
dien ook een beetje leuk te hebben met elkaar.
het gevaarlijk kan zijn als de koendalini plot-
Maar aan heldere beschrijvingen van de oefe-
Ik ken niet veel therapeuten die deze werkwij-
Het vorige boek heeft ook sprookjesachtige
seling ontwaakt en je hebt er geen grip op.
ningen mankeert het niet. Ik denk ook dat het
ze hebben met kinderproblemen en boven-
verhalen, maar was het verwijt aan Anneke
Pierre: ‘In Berkeley heb ik geleerd dat werkza-
van belang is van wie je iets leert. Dit boek is
dien zulke fascinerende sprookjesverhalen ver-
dat ze niet echt in haar ‘keuken’
me koendalini-energie je verder brengt in je
werkelijk een cursus op papier, want ook de
tellen kunnen.
liet kijken.
ontwikkeling op het spirituele pad. Om mees-
intermezzo’s – ingekaderde verhalen die een
Ik heb Anneke bezig gezien met mijn kleind-
Anneke vraagt zich af: ‘wat heb ik achterge-
ter te blijven over deze energie leerde ik het
leraar zo tussendoor vertelt aan zijn leerlin-
ochter en voelde diep dat zij kinderen aan-
houden? Wellicht is het spirituele ‘tonglen’ een
‘aan’ zetten, maar ook om het weer ‘uit’ te zet-
gen – zijn zeer behulpzaam.
spreekt op hun niveau, niet kinderachtig, maar
oefening uit The Tibetan book of living and
ten, zodat je meester blijft over je eigen vaar-
Het is natuurlijk een boek voor geïnteresseer-
dat ze wereld van het kind werkelijk invoelt en
dying van Sogyal Rinpoche - wel het geheim
digheden en het niet met jou op de loop gaat.
den. Er is een website en daar staan nog extra
begrijpt. Ik kan het helende van deze verhalen
van mijn verhalen. bij ‘tonglen’ sta je eerst stil
Terug in Nederland zette ik een kleine adver-
tips om met koendalini-energie om te gaan.
en het succes ervan goed begrijpen, want
bij je observatie van de werkelijkheid en ver-
tentie waarin ik geïnteresseerden de moge-
Een goed boek naar mijn smaak, toch zou ik
Intuïtief voelt een kind heel goed aan wat de
volgens transformeer je die: dat is in een
lijkheid bood om deel te nemen aan een koen-
nog veel liever in een groep
intentie van de volwassene is.
notendop wat je in de vertellingen doet.
dalini-oefengroep.
zitten geleid door Pierre van Eijl.
Het boek begint bij het ontroerende verhaal
Sogyal Rinpoche schrijft dat compassie de
In januari 1994 hield ik mijn eerste bijeen-
van Chris’ verre reis. Hij is tien jaar en heeft
kwaliteit is die je het meest nodig hebt voor je
komst en had een programma gemaakt van
nog maar twee maanden te leven.
spirituele ontwikkeling en jouw spirituele ont-
meditaties, aura-healingen gericht op het
Pierre van Eijl is te bereiken
De volgende verhalen hebben interessante
wikkeling is essentieel voor de verlossing uit
bewust laten stromen van de koendalini-
op tel. 030 2314345 of per e-
titels als: de geheimzinnige waaier. Hier gaat
het lijden van alle wezens. Met ‘tonglen’
energie in ons energielichaam’.
mail: eijl000@wxs,nl
het om een zesjarige waarbij oma’s jeugd in
verdiep je je vermogen tot compassie’.
In het boek staan oefeningen die je in staat
het jappenkamp nog doorspeelt in dit kinder-
Er is een mogelijkheid om een verzamel-CD te
stellen om op een rustige meditatieve manier
leven. Door de familie-opstellingen leren we
bestellen met acht verhalen uit dit boek. Na
de koendalini te activeren.
dat nu goed begrijpen hoe die verstrikkingen
storting van 10¤ op giro 1299 522 ontvangent u
Als ik hem vraag: waarom zou ik koendalini
tot stand kunnen komen.
deze CD.
leren gebruiken? Wat kan ik ermee?
Een kleine greep uit de titels: Eend Andrea,
AvG
AvG
zegt Pierre: ‘In India, het land dat op dit gebied
geschreven voor een meisje van acht jaar dat
een grote mystieke traditie heeft, zeggen de
haar ouders regelmatig in verlegenheid
yogi’s en andere mystici hier interessante din-
brengt door vieze taal uit te slaan. Dan is er het
gen over. Ramakrishna zegt hierover in zijn
verhaal over de klauwtjes van katje Minou
boek, meer dan een eeuw geleden: Naarmate
voor een drieëneenhalf jarige die jaloers is en
deze koendalinie-kracht reist (vanuit het
nagelbijt.
stuitgebied) van centrum naar centrum,
26
27
panta 40
panta 40
Integral Spirituality,
Wallace!), daar gold in premoderne tijden het
The role of spirituality in the modern and postmodern world, Ken Wilber, 2005.
niet op het uitgebreide terrein van de cogni-
een catechismus van alle ‘staties’ in het leven:
taboe op intersubjectiviteit: de grote invloed
tieve wetenschappen (zoals onder meer
er is een [magische] Christus, een [mythische]
van de cultuur op alles wat wij denken en
beschreven in Minds, Brains, Computers van
Christus, een [moderne] Christus en een [mys-
Online document (PDF),
waarnemen, ook tijdens meditatie, is pas een
Robbert Harnish). “We hoeven hier weinig over
tieke] Christus.” Je zou kunnen zeggen, staties
http://www.integralspiritualcenter.org/
ontdekking van het postmodernisme geweest.
te zeggen: de handboeken over cognitieve
zijn als stations langs een spoorlijn, geen van
In vroeger tijden werd de eigen religie en cul-
wetenschap zijn duidelijk genoeg”, zo verant-
hen is ‘hoger’ dan de ander, al brengen ze je
tuur verabsoluteerd, maar in een intercultu-
woordt hij dit. Toch moet de cognitieve weten-
toch steeds dichter bij je eindbestemming.
is het wat stilletjes rond Ken Wilber geworden
reel tijdperk beginnen we de grote invloed van
schap worden nagegeven dat op basis van een
Zo is ‘integrale spiritualiteit’ een pleidooi voor
(afgezien van de bundel mystieke passages uit
de cultuur op zijn waarde te schatten. Pas dan
uiterst beperkt mensbeeld een zeer vrucht-
een liberalisering en spiritualisering van de
zijn werk, The Simple Feeling of Being, die
kan een cross-culturele of algemeen geldige
baar onderzoeksprogramma is opgezet. Dat
religie, die gevoed wordt door de verworven-
zojuist in het Nederlands bij Ankh-Hermes
visie op spiritualiteit worden ontwikkeld.
laatste kan van de integrale psychologie nog
heden van modernisme en postmodernisme,
onder de titel De eenvoud van Zijn verscheen)..
Interessant om te zien dat Wilber de kleuren-
niet worden gezegd. Je zou wensen dat Wilber
maar daarbij niet blijft staan. Alleen religie
Hij lijkt te worden opgeslorpt door de vele akti-
terminologie van Spiral Dynamics, die in veel
zich daadwerkelijk in hedendaagse weten-
kan ons bij onze spirituele eindbestemming
viteiten die hij in de laatste jaren heeft opge-
van zijn recente boeken opdook nu vervangen
schappelijke discussies mengt, in plaats van
brengen.
start: Integral Institute, de websites Integral
heeft door een eigen kleurenleer, die meer is
een vakgebied in een paar alinea’s af te han-
In een Aanhangsel gaat Wilber nog kort in op
Naked (een audiovisuele site met iedere week
afgestemd op het kleurenspectrum van het
delen. Zone 4, tenslotte, is die van de neurolo-
de ‘gordiaanse knoop’ die inhoudt dat
een interview met een, vaak Amerikaanse,
licht. Wellicht duidt dit op een wens om weer
gie, die de mens ‘van buitenaf’ bestudeert en
Verlichting ook met de tijd mee moet gaan.
grootheid op het gebied van psychologie of
wat afstand te nemen van het SD-gedachten-
op die manier veel over de werking van de her-
Aanknopend bij zijn collega David Deida is
spiritualiteit), Integral University (nog in de
goed, we zullen het zien. Daarop wijst ook zijn
senen te weten komt.
Wilber van mening dat de Vrijheid die
testfase) en recentelijk het Integral Spiritual
terloopse opmerking “veel mensen die [de ter-
Wilber vervolgt zijn betoog met een interes-
Verlichting biedt in alle tijden hetzelfde is,
Center. Normaal was hij gewend toch ieder
minogie van] Spiral Dynamics gebruiken heb-
sante beschouwing over de schaduw en de
maar de Volheid ervan eeuw na eeuw toe-
jaar een boek af te leveren, maar de vele socia-
ben er problemen mee in te zien welke plaats
integratie daarvan – dit lijkt een teruggrijpen
neemt, omdat de evolutie voortschrijdt naar
le aktiviteiten rondom deze initiatieven zijn
de kennis die dit systeem voortbrengt inneemt
op zijn vroegste werk te zijn (zoals Zonder
hoogten die in vroeger tijden eenvoudig onbe-
niet bevorderlijk voor het tijdrovende schrijf-
binnen het grotere kader van de [integrale]
Grenzen), maar dan met behulp van zijn termi-
kend waren.
en vooral denkwerk. Op de website van het
theorie.”
nologie anno 2005.
Sinds in 2002 zijn roman Boomeritis verscheen
Integral Spiritual Center is onlangs een manu-
Zoals bekend gebruikt Wilber het model van
Pas vrij laat duikt het thema spiritualiteit op,
script geplaatst dat gratis is te downloaden:
de vier kwadranten om de diversie sociale
in de paragraaf ‘De lopende band: een opzien-
‘Integral Spirituality’. Hij kondigt het aan als
wetenschappen en hun onderlinge verhou-
barend nieuwe rol voor religie in de moderne
‘een samenvatting van twee werken die ik bin-
ding in kaart te brengen. Deze bestuderen
en postmoderne wereld’ – waarbij ook de link
nenkort zal publiceren – deel 2 van de Kosmos
respectievelijk het individuele, het culturele,
met het terrorisme (het thema van een nog te
trilogie en The Many Faces of Terrorism, want
het maatschappelijke en het gedragsmatige
verschijnen boek) wordt gelegd. Vrijwel elke
die hebben direct te maken met de rol van spi-
cq. neurologische aspect van het bewustzijn.
vorm van terrorisme is dogmatisch-religieus
ritualiteit in de moderne en postmoderne
Het belangrijkste theoretische nieuwe inzicht
gemotiveerd, waarbij de moderne wereld als
wereld’. Dit vlot geschreven document bestaat
in dit geschrift is de onderverdeling van de vier
des duivels wordt afgeschilderd (materialis-
voor de helft uit een overzicht van de integrale
kwadranten in vier ‘zones’, wat ook weer een
tisch, hedonistisch, individualistisch, etc.).
theorie, en voor de andere helft uit ‘een mani-
raamwerk biedt dat het veld van de menswe-
Leden van deze groeperingen slagen er niet in
festo voor de integrale spiritualiteit’.
tenschappen kan integreren. Zone 1 vertegen-
de overgang naar de moderne wereld te
Frank Visser
We zien dus weer bekende thema’s voorbijko-
woordigt dan onder meer de toestanden van
maken. Toch zou een meer liberale vorm van
is auteur van Ken Wilber:
men: de 4 kwadranten (met ditmaal een nade-
bewustzijn, zone 2 de stadia van ontwikkeling.
hun eigen religie precies die functie kunnen
Denken als Passie
re onderverdeling in 8 zgn. primordiale per-
Beide hebben betrekking op het innerlijk van
vervullen (wat bijvoorbeeld in het christen-
(Lemniscaat 2001), dat
spectieven), methodologische beschouwingen,
de mens, maar lijken op het eerste gezicht wei-
dom het geval is geweest, die religie heeft het
vertaald is in Duitsland,
beschouwingen over post-metafysica, integra-
nig met elkaar te maken te hebben. Zone 3 is
modernisme omarmd). Terroristen hebben
Amerika, Spanje, Polen en
le mathematica – taaie kost voor de gemiddel-
die van de zogenaamde ‘cognitieve weten-
een onvolwassen benadering van God.
Griekenland. Hij studeerde
de gelukszoeker! Een belangrijke conclusie uit
schap’, die iets meer tot het innerlijk van de
Integrale spiritualiteit zou hen de weg kunnen
godsdienstpsychologie in
dit theoretische deel is dat waar het moderne
mens probeert door te dringen, maar nog
wijzen naar meer liberale en uiteindelijk meer
Nijmegen en is werkzaam in
denken vooral de subjectiviteit tot taboe heeft
steeds binnen een natuurwetenschappelijk
mystieke vormen van religie. In plaats van te
de Internet branche.
verklaard (lees vooral het door Wilber aange-
kader. Hier gaat Wilber in op het werk van de
spreken over stadia verwoordt Wilber het dit-
haalde The Taboo of Subjectivity van Allan
biologen Varela en Maturana, maar helaas
maal als ‘staties’: “Alleen de religie biedt ons
28
29
panta 40
panta 40
Frank Visser
V o r i g e n u m m e r s v a n PA N T A Het sluiten van de cirkel
mogelijkheden – het neerzetten van maximale
Spiritualiteit en verantwoordelijkheid.
kwaliteit in liefde: een liefde ‘in actie’ jegens
Eric Schneider
onszelf, de ander, het andere, de natuur, de aarde en jegens alle bewustzijn en leven in de
Steeds meer mensen raken ervan overtuigd dat spirituele ontwikkeling een noodzakelijke voorwaarde is om een gezonde
kosmos. Zo delen we de liefde die we krijgen om ons te ontwikkelen met de Bron en is de cirkel gesloten.
samenleving te kunnen creëren. Spiritualiteit wordt vaak toch nog te
Spirituele ontplooiing is in eerste instantie een
veel gezien als een kwestie van
dienst aan de samenleving
alleen individuele ontwikkeling. Maar spiritualiteit heeft alles te
Eric Schneider is psycholoog, filosoof en inter-
maken met maatschappelijke ver-
nationaal NLP-trainer. In zijn instituut
antwoordelijkheid. De wereld heeft
Arcturus verzorgt hij opleidingen NLP van ver-
vrede, liefde, eenheid, onzelfzuchtig-
schillende niveaus. Eerder publiceerden wij
heid, enzovoort hard nodig. Hoe gro-
van zijn hand Naar het hart van communicatie
ter onze spirituele ontwikkeling,
(3e druk).
hoe beter we die waarden verwezenlijken, des te groter is onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dat betekent – binnen onze eigen
Oproep deelname vervolgonderzoek
‘Ik word gek’. Vorig jaar heb ik mijn Master’s aan het
weken, of nog langer. Misschien was er alleen
Institute of Transpersonal Psychology in de VS
maar een perceptie van gek worden, mis-
afgerond met een onderzoek over ervaringen
schien begon daarmee iets wat achteraf ‘offi-
van ‘holy madness’, en de rol van het innerlijk
cieel’ als pathologisch te duiden zou kunnen
weten daarin. Ik ben nu begonnen aan een
zijn. Binnen mijn fenomenologisch getinte
vervolgonderzoek, bedoeld om bij te dragen
benadering is ruimte voor alle geuren en
aan de kennis hierover binnen de geestelijke
kleuren van ervaring. Degenen die hiervan
gezondheidszorg. Daarvoor hoop ik te kun-
verslag willen doen, verzoek ik contact met
nen spreken met mensen die net als ik erva-
mij op te nemen.
ring hebben met een dergelijk fenomeen. Daarvoor nodig ik iedereen uit, die in de loop
Fransje de Waard
van zijn of haar spirituele ontwikkeling heeft
Silodam 406
gedacht ‘gek’ te worden. Misschien was er een
1013 AW Amsterdam
ervaring van één enkel moment, misschien
tel. 020-642 22 33
kwam deze vaker terug, in de loop van dagen,
[email protected]
30
NR. 2, NAJAAR 1990 Muyen, Verlossing van de illusie. Hoogcarspel, Frankenstein in Straatsburg. De Vries-Robles, Het transpersoonlijke. Kampschuur, Geen transparantie zonder transcendentie. NR. 4, NAJAAR 1991 Kikke, Europese Oost-West conferentie. Kampschuur, Wat moeten we met macht? Muyen, Over dans, sacraliteit en de cirkel. Kampschuur, Groei, volwassenheid en transformatie. NR. 5, VOORJAAR 1992 Hoogcarspel, Mystieke minstrelen uit Bengalen. Alink, Tussen macht en onmacht. Muyen, Nu daagt het in het Oosten. Voorberg, Transpersoonlijke visie op conflicten. Hoogstraten, Volg de weg van het hart. Pop, Bewustwording en spontane genezing. NR. 7, ZOMER 1994 Mol, ITANT en Oost-Europa. Van Leeuwen, Bruggen tussen Oost en West. Tiberghien, Zwemmen met wilde dolfijnen. Kikke, Padwerk. Schlemper, De zin van de waanzin. Pop, Illusie: werkelijkheid scheppende mogelijkheid. Visser, Het Atman project. NR. 8, VOORJAAR 1995 Timmers, Spirituele crisis: bron van mogelijkheden. Kense, Wat maakt een crisis spiritueel? Van der Kroon, De wildeman. Pop, Kwaliteitszorg rond de geboorte van SEN. Lindeboom, Transpersoonlijke ervaring en Grof. NR. 10, NAJAAR 1995 Groote, Organisaties: uitdaging voor spiritualiteit. Bosch, Organisaties vanuit een rijkdomsperspectief. Versteegen, Spiritualiteit in management. Visser, Het feestje van Stanislav Grof. NR. 11, VOORJAAR 1996 Visser, Traditie: een kader voor de wetenschap. Visser, Interview met Ken Wilber. Garcan, Nieuwsbrief uit Kroatië. Timmers, Interview met David Lorimer. NR. 12, ZOMER 1996 Visser, Naar een transpersoonlijk mensbeeld. Klumpers, Wat is Zen? Hanselaar, Zojuist vloog hier een vogel. Van den Burgh, Interview met J.J. Suurmond. Van Luyn, Bezit... een kwestie van liefhebben. NR. 13, NAJAAR 1996 Mol, Verbinding met Oost-Europa. Visser, Transp. psychologie op een tweesprong. Klumpers, Wat is Zen? (2) Kampschuur, Verlichte met klinische ervaring. ITANT conferentie: De koning in het middelpunt. NR. 16, NAJAAR 1997 Van Gennip, Europees bewustzijn in Warschau. Fadiman, Vrouwen, drugs en religie. Kikke, Gidsen en hun boodschappen. Visser, Interview met Han de Wit. Van Luyn, De binnenkant van de buitenkant. Visser, Hele en halve transpersoonlijke waarheden. Kikke, De kunst van het helpen. NR. 18, ZOMER 1998 Van Gennip, Interview met T. Jakubowicz. Visser, Wegwijs in de transpersoonlijke psychologie. Bosscher, De opvang van Hannah in haar psychose. Doets, Interview met Hans ten Dam. Van Luyn, Kunst als wegwijzer naar liefde. Kikke, De heilige ideeën van het enneagram. Hoekstra, Kun je tegelijk arts zijn en medemens? NR. 19, NAJAAR 1998 Van Gulik, Interview met Frank Visser. Kampschuur, Alles is binnen. Kikke, Ontplooiing is zijn wie je al bent. Visser, Wat is transpersoonlijk... en wat niet? Kikke, Het niet-nulsom spel. NR. 21, ZOMER 1999 Mol, Het Oost-West samenwerkingsproject. Scheepers, Het spectrum model van Wilber. Van Gulik, Interview met Peter Kampschuur. Klumpers, Verlicht ruzie maken. Visser, De verabsolutering van de natuur.
NR. 22, NAJAAR 1999 Kampschuur, Oost, West, Buddha Pest. Visser, Integrale wetenschap. Scheepers, Psychologie, religie en spiritualiteit. Brasser, “Inner journey to your spirit, body & soul”. Doets, Mijn paradijsverhaal. Jacobs, Spiritualiteit in het dagelijks leven. Roodenberg, Wat is nu eigenlijk spiritualiteit? NR. 23, VOORJAAR 2000 Verslag ITANT-conferentie “De Innerlijke Weg”. Erkelens, Een jungiaans antwoord op Ken Wilber. Doets, De natuur als medicijn. Klumpers, Verlicht ruziemaken (2). Van Gulik, De hemel begint in jezelf. NR. 24, ZOMER 2000 Scheepers, Psychose of verlichting? Rozemond, Kerntransformatie. Van de Broek, Transp. loopbaanbegeleiding. Weiss, Wat is nu eigenlijk transpersoonlijke kunst? Klumpers, De stem van de Meester. Visser, Ken Wilber: Denken als Passie (voorpublik.) NR. 25 NAJAAR 2000 (jubileumnummer) Van Gulik, Interview met Pieter ter Haar. Visser, Van transpersoonlijk naar integraal. Van Erkelens, De geest in de materie. Huizinga, De vuurwerkramp in Enschede. Kampschuur, Het transpersoonlijke ego. Klumpers, Poëzie en het transpersoonlijke. Bos, Jij bent mij en ik ben jou. Roelofs, In de Pyreneeën de diepte in. Breg, De spirituele zijde van geven en ontvangen. Mol, De sterrenspiraal van EUROTAS. NR. 26, VOORJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Gerard Lange. Vissel, Transp. aspecten van de geneeskunde. Kikke, De geboorte van het werkelijke Zelf. Widdershoven, Oud, ziek en een beetje gek... Klumpers, Waarom mediteren? Frey, Verhaal van arts op zoek ging naar haar gidsen. Taal, Binnen en buiten. NR. 27, ZOMER 2001 Mol, Roemenië en het East-West Eurotas Project. Scheepers, Waar en waarachtig. Kikke, Andrew Cohen over verlichting en business. Erkelens, C.G. Jung en de pre/trans verwarring. Schut, Licht op mijn herstel. Kal, Het gras groeit vanzelf. Mol, Erkenning voor de transpersoonlijke therapie. NR. 28, NAJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Marga Adama. Pabon, Het transpersoonlijke in de kunst. Hartzema, De mandala. Derkse, De ezel en de meester. Olivier-Van der Kooi, Transpersoonlijke levenskunst. Moerings: Sporen door de Eeuwigheid. Wilber, Over smaak valt wel te twisten. Van Gulik, Wat doet kunst met mij. Klein-Wassink, Het huis van mijn jeugd. Vanden Abeele, Een gelukte ontmoeting. Klumpers, Waarom mediteren? NR. 29, VOORJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Marcel Derkse. Harris, De dynamiek van de spiraal. Visser, Verknipt of Verlicht? Scheepers, Psychose of Verlichting? Keppel Hesseling, Transpersoonlijke acupunctuur. Van Gulik, Het huis met de blauw luiken. NR 30, ZOMER 2002 Mol, Kleine ruzies in het licht van wereldconflicten Van Gulik, Interview met Maarten Zweers Hardon, De kracht van het nu Visser, De hemelpoort van cyberspace Kampschuur, Energetica van het transpersoonlijke Beijer, De reis van je leven Klopper, Waar gaat het om? Koks-de Roode, Van Goddelijke Luister naar Eenheidsbewustzijn. Van Gulik, Hechting
NR. 31, NAJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Anneke van der Meer Broeders, Familieopstellingen volgens Hellinger Klumpers, Zoektocht naar de bronnen van de droom Kamschuur, Wetenschap en inwijding Visser, Transpersoonlijke pscyhologie op de helling? Hardon, De helende reis NR. 32, VOORJAAR 2003 Van Gulik, Interview met Eric Schneider Kikke, Het Paradijs Kense, Orgaandonatie en orgaantransplantatie Knibbe, Schets van Zijnsgeorienteerde Opleidingen Drenth, Ayahuasca: liaan van de ziel Van Gulik, Het dansende hout NR. 33 ZOMER 2003 Van Gulik, Interview met Gerard Endenberg Strobosch, Spiral Dynamics Drenth, Overgangsrituelen Klumpers, Alle tranen zijn zout Zuiderveen, Kun je samenzijn leren? Groote, Studie over interventies bij organisaties NR. 34 NAJAAR 2003 Ank van Gulik, Interview met Johan Parmentier Mol, Transpersoonlijke visie op planetair burgerschap Klumpes, Als ons bootje over de kim gaat... Visser, Op zoek naar een Westers Dodenboek Gieles, Schets van opleiding transformatietherapie Hemer, De booschap van hoogbegaafde kinderen NR. 35 VOORJAAR 2004 Van Gulik in gesprek met Jan Taal Bishop, Ariadne's gebroken draad De Ruiter, Pad-werk en helperschap Niemandsverdriet, Het grote geheel Brasser, Een festival in Kazakstan Klumpers, Het legen van de geestelijke prullenbak Aaldijk, WAO problematiek vanuit transpersoonlijk perspectief Drenth, Het innerlijke landschap Kikke, Laat ons diepste verlangen NR. 36 ZOMER 2004 Mol, Van keizers naar kiezers, Europa in een transpersoonlijk perspectief Van Gulik, Interview met Ton Lathouwers, Van Gulik, Michel de Montaigne en Argentinië Drenth, Leven vanuit de bron Conferentie bij het 20 jarig bestaan van ITANT Alink, Jan van Ruusbroec Luyn, Het Landschap van mijn ziel, deel 1 Gieles, Essentiële Coaching, Schets vanuit de praktijk NR. 37 NAJAAR 2004 Johan van der Kooij, Interview met Susan Frank Frank Visser, Ken Wilber als mysticus Ank van Gulik en Anja Brasser, Eurotas conf. London Stamboliev/Koolbergen, Voice dialogue als ingang naar het transpersoonlijke Quispel, Onconventionele interventie Karel Klumpers, Loslaten Kees Aaldijk, Transcendente geneeskunde Van Luyn, De kast NR. 38 voorjaar 2005 Ank van Gulik, Mededogende communicatie Kees Aaldijk, Naar een nieuw mensbeeld in de wetenschap Wil Wauters en Lia VeeringIntegrale , Multidimensionele Psychologie Geert Groote, De invloed van de spirit Karel Klumpers, Buigen Heidi Muijen, De weg van het midden voor wie wil afwijken van het gemiddelde NR. 39 ZOMER 2005 Van Gulik, Interview met Paul Liekens Aaldijk, Problemen op het spirituele Pad Klumpers, Zieleroerselen Koenders, De verleiding van de geest Woolthuis, Stemmen horen Visser, De kleren van de goeroe Van Gulik, Stil kijken
Een set van alle (leverbare) vorige nummers van PANTA ontvangt u voor € 48,-. (excl. verzendkosten: Nl € 5,50/Europa € 17,-)
panta 40
Port payé
Port betaald
TPG Post
Afzender: Stichting ITANT, Heemsteedsedreef 59, 2101 LM Heemstede
panta
Pay-Bas
