Sylvie Dhaene
“ Het boek is de verbindende factor ”
interview
Interview: Simha Chardon en Julie Hendrickx Foto’s: Marc Engels
Juni 2014: directeur Majo De Saedeleer neemt in META afscheid van Stichting Lezen met goede raad voor haar opvolger. Nu bijna twee jaar verder vonden we het tijd om te polsen hoe het gaat met de organisatie. Bracht de nieuwe naam ook een nieuwe wind? En heeft Sylvie Dhaene, de nieuwe directeur, de goede raad van haar voorgangster gevolgd? Hoe hebt u de overgang van Het Huis van Alijn naar Iedereen Leest, van erfgoed naar leesbevordering ervaren? Heel goed. Het was voor mij een uitgemaakte zaak om niet in de ergoedsector te blijven en dus ook niet te kiezen voor een ander museum. Ik wilde iets nieuws, iets waar ik niet vertrouwd mee was. Het boeken- en letterenvak is voor mij zo’n nieuw terrein, maar uiteindelijk blijft het werken binnen de cultuursector en zijn er ook veel raakvlakken. Doordat ik uit de erfgoedsector kom, kan ik met een andere en open blik kijken naar het leesbevorderingsveld. Het was dus voor mij belangrijk om gedurende het eerste jaar zoveel mogelijk inzichten op te doen. Hoe vertrouwd was u op voorhand met Stichting Lezen? Ik kende Stichting Lezen enkel van de affiches van de Jeugdboekenweek. Dus eigenlijk niet. Ik herinner me wel nog een avond met Gerda Dendooven in Studio Skoop in Gent, dat was een initiatief van Stichting Lezen rond kinderen en (het recht op) verveling. Gerda was naar het Huis van Alijn gekomen met de vraag of wij hieraan wilden meewerken door bewegend beeld ter beschikking te stellen. Dat was voor mij de eerste kennismaking.
thema te gaan. Daar zie ik een grotere opdracht en daar wil ik me graag voor inzetten. Ik leer een heel andere wereld kennen. Als buitenstaander kijk je toch heel anders naar bibliotheken dan dat je er middenin zit? Het lezen is in goede handen bij iemand die de cultuur van alle dag hip wist te maken? Ik hoop het. Maar het gaat voor mij vooral over om iets relevant te maken, niet hip of sexy. Dat laatste associeer ik met gladde reclamejongens. Terwijl ik wil dat lezen zoveel mogelijk mensen aanspreekt. Ik wil met ‘Ik lees’ (wijst naar haar button) zo veel mogelijk mensen, en vooral jongeren, aanspreken. Ik wil hen laten zien dat het oké is dat je graag leest en dat je daar gerust mee mag uitpakken. Mensen of kinderen die graag lezen daarvan wordt nog te vaak gedacht dat ze saai, verlegen of zelfs asociaal zijn. Terwijl het iets is om trots op te zijn! Het gaat er niet alleen om om meer mensen te bereiken maar ook om lezen een positief imago te geven. Aan jongeren willen we de boodschap geven dat lezen cool is en aan volwassenen dat lezen belangrijk is. Die nuance tussen hip en relevant vind ik dus wel belangrijk.
“ Aan jongeren willen we de boodschap
geven dat lezen cool is en aan volwassenen dat lezen belangrijk is.
Op de een of andere manier kwam Stichting Lezen dus nooit op mijn radar. De Kinder- en Jeugdjury kende ik ook niet en ook de Voorleesweek ontsnapte aan mijn aandacht. Zo moeten er dus nog mensen zijn. Neem nu de Kinder- en Jeugdjury: al die duizenden kinderen, honderden vrijwilligers en bibliothecarissen die daar mee bezig zijn, dat is dus nog te weinig bekend bij het grote publiek. Daar wil ik graag verandering in brengen. Stichting Lezen heeft enorm mooie dingen opgebouwd en ik denk dat we die kunnen versterken zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit. Het is zo’n mooi en belangrijk werk. Dat is ook de rede waarom ik de overstap heb gemaakt. In de vacature stond één zinnetje dat mij bijzonder aantrok: “Wil je meewerken aan een maatschappelijk belang en het lezen meer onder de aandacht brengen?” Daarom heb ik gesolliciteerd. Het was tijd om uit de cocon van de musea te stappen en voor een sociaal
De naam van Stichting Lezen is ondertussen veranderd naar Iedereen Leest. Dekte de vlag de lading niet meer? De naam Stichting Lezen creëerde een grotere afstand met het publiek dan Iedereen Leest. In Nederland is ‘stichting’ een veelvoorkomende term en heeft het ook een iets andere betekenis. De conotatie van ‘stichtend werken’ wilden we vermijden. Maar we willen echt meer mensen aan het lezen krijgen. Dus is Iedereen Leest het ultieme doel. Daarnaast willen we leesplezier ook meer onder de aandacht brengen. We gaan het bijgevolg in onze communicatie niet hebben over de ‘ontlezing’ en hoe erg het daar wel niet mee gesteld is. Wel over de positieve kracht van lezen en hoe je daar ook je tijd voor mag en moet nemen. Iedereen Leest is als naam opener en toegankelijker. Een naam is belangrijk. Een naam zorgt ervoor dat mensen zich kunnen identificeren of associëren met een organisatie. Iedereen
META 2016 | 4 |
17
interview
Leest heeft ook heel veel op zichzelf staande programma’s: de Jeugdboekenweek, de Voorleesweek, Boekbaby’s, … Allemaal aparte projecten waarvan het publiek niet altijd wist wie ze nu juist organiseerde. Iedereen Leest moet dus een grote kapstok worden waar al die projecten aan opgehangen kunnen worden. We willen van Iedereen Leest een merk en kwaliteitslabel maken.
Op beleidsniveau willen we dan weer de urgentie van leesvaardigheid en leesplezier aankaarten. Digitale vaardigheden en mediawijsheid staan heel hoog op de agenda en zijn ook noodzakelijk. Maar leesvaardigheid wordt daar minder bij betrokken, het wordt als te vanzelfsprekend beschouwd. En dat is een risico. Als je niet graag of goed kunt lezen dan blijven de digitale vaardigheden en mediawijsheid ook uit. Het is meer dan
“ Als je niet graag of goed kunt lezen
dan blijven de digitale vaardigheden en mediawijsheid ook uit.
Verliep die naamsverandering gemakkelijk? Toch wel. Vorig jaar moesten we een nieuw meerjarenplan, voor 2016-2020, afleveren. Dat was hét moment voor de medewerkers en de raad van bestuur om te kijken waar we naartoe wilden de komende jaren. Eerder hadden we daarvoor ook al het Lezerskabinet opgericht om iedereen te bevragen over hun verwachtingen van, toen nog, Stichting Lezen. En we hebben geluisterd naar ons publiek en onze stakeholders. Er was bovendien niet alleen een nieuw meerjarenplan waarmee we een nieuw verhaal konden schrijven maar ook een nieuwe positie voor Stichting Lezen als organisatie. Sinds 2014 vallen we niet meer onder het participatiedecreet maar onder het Vlaams Fonds voor de Letteren als uitvoerder van het leesbevorderingsbeleid. Het was nu of nooit! Is er met de nieuwe naam ook al een verandering gekomen in het publiek? Het is nog te vroeg om dat al te zeggen. We veranderden de naam in november 2015. Tot hier toe kregen we alleen nog maar positieve reacties. We hebben de naamsverandering aangekondigd op de Boekenbeurs en de reacties daar waren unaniem positief. Iedereen Leest was snel ingeburgerd. Ik herinner mij dat dat bij het Huis van Alijn niet zo was. Daar was de oorspronkelijke naam het Gents Museum voor Volkskunde. Die overgang lag veel moeilijker want de woorden ‘museum’, ‘volkscultuur’ en ‘Gent’ waren ineens weg. De overgang naar Iedereen Leest voelde zo logisch. De tijd was er ook rijp voor. Vanuit het boeken- en letterenvak hebben we alleen maar positieve reacties gehad. Ik merk dat Iedereen Leest ook makkelijk in de mond genomen wordt. Als er iemand zich nog eens verspreekt, dan ben ik het meestal (lacht). Hoe ziet u de toekomst voor Iedereen Leest, wat zou je graag verwezenlijken? We willen uiteraard een inspirerend leesklimaat, een sterke leescultuur en een positief imago voor het lezen. Het is de bedoeling om sensibiliserend te werken rond lezen en wel op zo’n manier dat onze partners hier ook de vruchten van plukken. 1 8 | META 2016 | 4
techniek alleen. Dus we blijven hameren op die leesvaardigheid. Zonder ons daar op blind te staren want ook het digitale verhaal is belangrijk, het vult elkaar aan. Je hoort soms zeggen dat jongeren minder lezen. Terwijl wij denken dat jongeren anders lezen. Als apps en sociale media voor jongeren een beter kanaal zijn om te lezen dan is dat ook goed. Het andere uiterste dat je soms hoort waaien, is dat het hoe en wat van lezen eigenlijk niet zo cruciaal zijn. Dat jongeren al lezen, zou het belangrijkste zijn. Dat is ook niet waar. Leesplezier hoeft niet uitsluitend geassocieerd te worden met fictie maar ook met non-fictie, graphic novel, poëzie, strips, kranten, blog-artikels, … We hebben een brede visie op lezen maar we gaan het niet hebben over technisch lezen of methode lezen want dat is niet onze essentie. Wat is de stand van zaken van het Lezerskabinet? In totaal ontvingen we meer dan vijfhonderd reacties op onze vragen, waarvan er zeker 70 procent van bibliothecarissen en/ of bibliotheekmedewerkers komt. Zij zijn een bijzonder geëngageerde groep, alert en betrokken bij de vragen. Een lezer die niet verbonden was aan een organisatie mocht die vragen ook even goed beantwoorden. We hebben het Lezerskabinet gebruikt als een instrument om het publiek te bevragen over enkele relevante thema’s. En dat willen we ook blijven doen. Niet te pas en te onpas maar wanneer we het noodzakelijk vinden. Zo hebben we bijvoorbeeld net een opiniestuk geschreven over onderwijs en leesplezier in het kader van de vernieuwing van de eindtermen. Dat opiniestuk delen we met de achterban van het Lezerskabinet met de vraag om een mening te vormen over leesplezier in het onderwijs en dit ook aan te kaarten op het platform onsonderwijs.be waar de eindtermen bediscussieerd worden. We gebruiken het Lezerskabinet dus ook voor een maatschappelijk debat. Als je onsonderwijs.be nu doorzoekt met de zoekterm ‘leesplezier’ dan krijg je geen resultaat. Het gaat wel over allerlei thema’s zoals leesvaardigheid maar wij willen het debat ook richten op leesplezier. Dat is de minimale versie van het Lezerskabinet. We zijn ook bezig met een traject voor een kennisplatform. De website van Iedereen Leest is dus nog volop in ontwikkeling, voorlopig
interview
stellen we ons tevreden met een tijdelijke versie. Via het lezerskabinet gooien we relevante vragen de ether in. Met welke uitkomst van het Lezerskabinet bent u tevreden? Als er zich een grote community heeft gevormd en als het grote publiek zich ook aangesproken voelt. Als organisatie zit Iedereen Leest niet bij het beleid maar ook niet in het veld. We werken wel voor beide. Daardoor hebben we vaak met professionele partners te maken maar we vinden het even belangrijk dat Iedereen Leest ook door lezers gedragen wordt. Doet u hiervoor een beroep op sociale media? Ik geloof zeker in sociale media. Ook daar liggen nog kansen. Ik merk bijvoorbeeld dat we via de sociale media de band met de bibliotheken beter kunnen aanhalen. Alle activiteiten die bibliotheken plannen, kunnen wij doorlinken naar een groter publiek. We willen sociale media niet enkel gebruiken om onze eigen activiteiten te promoten maar ze inzetten als een groot venster om bijvoorbeeld bibliotheekactiviteiten een breder bereik en publiek te geven. Zo wordt iedereen ook door iedereen geïnspireerd. Nu heeft elke bibliotheek zijn eigen kanaal. En aangezien ik in Gent woon, ga ik dus enkel naar de bibliotheek in Gent en niet die van Beernem of Brugge. Maar ook op die locaties gebeuren zoveel interessante dingen! Zo kunnen we niet alleen bijdragen aan een positief imago voor het lezen maar in het kielzog daarvan ook voor al die andere leesbevorderende
organisaties. Dat is het idee achter Iedereen Leest. Onze baseline is “meer leesplezier, meer lezers”. We hopen dat alle andere leesbevorderaars leesplezier ook als een streefdoel naar voor zullen schuiven. In een interview met META vroegen we uw voorgangster Majo De Saedeleer of ze goede raad had voor haar opvolger. Ze hoopte dat de stichting geen praatorganisatie zou worden zoals het bij vele organisaties het geval is. “De sterkte van Stichting Lezen is dat het een projectorganisatie is.” Wat vindt u van deze raad? Het is voor mij absoluut even belangrijk dat er zaken kunnen bewegen en dat Iedereen Leest een organisatie is die de
veldorganisaties ondersteunt. Maar ook inspireert en initiatief neemt. Het is belangrijk dat we een visie omtrent lezen en leesbevordering hebben en een bijhorende strategie om meer mensen aan het lezen te krijgen. We hopen dat die visie door iedereen gedragen kan worden en dat van daaruit naar het veld gewerkt kan worden. Iedereen Leest mag geen organisatie worden die alleen maar beleidsnota’s of dossiers maakt maar wel één die goed weet wat er leeft op het veld. Het is onze taak om te weten wat de noden zijn en te weten wat er leeft binnen scholen, bibliotheken, jeugdwerk, media, … Anders doen we dingen waar niemand op zit te wachten. Door de verschuiving van Iedereen Leest naar het Vlaams Fonds voor de Letteren is de opdracht ook anders. We kunnen dus niet meer die projectorganisatie zijn die Stichting Lezen was. Een andere plaats vraagt een andere manier van werken. We richten ons daarbij op drie kapstokken: coördineren, inspireren en verbinden. De coördinatie van projecten is net als vroeger: elke bibliotheek of school gaat bijvoorbeeld met de Jeugdboekenweek aan de slag volgens eigen maat. Wij reiken het materiaal aan en zorgen voor inspiratie. Maar voor Iedereen Leest is het verbinden wel het belangrijkste aspect van de drie. We willen een verbindingsfactor zijn. Zoals ik al zei: onze sociale media moeten niet alleen een venster van onszelf zijn maar van alle betrokken organisaties. Met het op stapel staande kennisplatform willen we inzetten op het uitwisselen van ervaring. We vermoeden dat het warm water nog te vaak opnieuw wordt
uitgevonden terwijl er al zoveel goede voorbeelden zijn. Het is dan aan Iedereen Leest om er voor te zorgen dat iedereen die goede voorbeelden ziet. Hetzelfde geldt voor de faalverhalen, ook daar moeten we open over kunnen zijn: wat heeft gewerkt en wat niet? Door studiedagen, overleg en themadossiers te organiseren, kunnen we die verbinding realiseren. U wilt dat het veld mee de vruchten plukt van Iedereen Leest. Uw voorgangster vertelde in META dat ze onvoldoende oog heeft gehad voor het commerciële luik: “Je kan zeggen dat het goed is dat ik Stichting Lezen uit de commerce heb gehouden maar het had misschien op een andere manier gekund.” Hoe wilt u de commerciële kant aanpakken?
META 2016 | 4 |
19
INTERVIEW
In het boeken- en letterenvak heb je zowel commerciële als niet-commerciële spelers en iedereen heeft zijn eigen belangen. Er zijn niet alleen tegenstellingen tussen de commerciële en niet commerciële organisaties want ook binnen de non-profit heeft ieder zijn eigen agenda. Maar er zijn ook veel gemeenschappelijke belangen. De partners van het BoekenOverleg kozen ervoor om van leesbevordering een gemeenschappelijke doelstelling te maken. Elk vanuit zijn eigen terrein en vanuit de eigen organisatie. Dus samenwerken met de commerciële partners? Ja! Maar dat is niet hetzelfde als werken voor hen. Zo was de Jeugdboekenweek vroeger vooral gefocust op de bibliotheken en het onderwijs. Wij voegen daar nu de boekhandels aan toe. Want ook daar is leesbevordering op zijn plaats en er werken gepassioneerde vakmensen. Dus in die zin werken wij samen met uitgevers en boekverkopers om allerlei acties uit te denken maar we gaan niet die boeken promoten die zij graag gepromoot zouden willen zien. De suggestielijsten voor de Jeugdboekenweek wordt door een onafhankelijke redactie samengesteld op basis van een lijst van criteria en doelstellingen. Het is constant zoeken naar een evenwicht want we willen graag goed samenwerken en acties op poten zetten die ook voor hen goed zijn. We moeten elkaar versterken. Het verschil zit hem dan in het feit dat wij vertrekken vanuit het belang van de lezer en zij eerder op zoek zijn naar de koper in de lezer. Wij waken over een diversiteit aan boeken en focussen niet enkel op één niche. Dat dit lukt, heeft ook te maken met de aanwezigheid van het Boekenoverleg als platform waar alle partners samen zitten. Er is dus regelmatig overleg waar iedereen zijn eigen accenten kan leggen. Daardoor is de tegenstelling tussen commercieel en niet-commercieel niet langer relevant. De grens vervaagt ook meer en meer want als non-profit functioneer je steeds vaker als een bedrijf. Ook wij gaan bijvoorbeeld op zoek naar flankerende financiële middelen en eigen inkomsten door verkoop en dienstverlening. Het onderwerp van de Jeugdboekenweek dit jaar was ‘Weg van de stad’, en denkt na over samenleven in de stad, in dorpen en landen. Waarom deze slogankeuze? Elke Jeugdboekenweek heeft een eigen thema en ik vind het belangrijk dat dit ook een maatschappelijke relevantie heeft. Wij vertrekken natuurlijk vanuit de boeken maar het is belangrijk dat de andere maatschappelijke partners er ook iets in zien zodat we ze kunnen betrekken. ‘Weg van de stad’ gaat over wonen, daar heeft iedereen mee te maken. Het gaat over de stad, het platteland, samenleven, natuur, cultuur, diversiteit, … Met de slogan willen we mensen doen nadenken over hun voorkeur: sommigen houden van de stad en anderen willen er liefst zo snel mogelijk weg. Waarom en hoe kunnen wij daar mee werken? We hebben ontzettend mooie dingen rond dit thema gezien. In Sint-Niklaas was Velt vzw actief op de openingsdag, in Gent waren er natuurwandelingen met kinderen en huistaakbegeleiders. Het effect van zo’n thema is dat er andere, minder voor de hand liggende, partners worden gezocht. Bij het leesbevorderingsbeleid vertrekken we vanuit cultuur maar bij alles wat we doen worden ook onderwijs en welzijn betrokken. Eigenlijk is 2 0 | META 2016 | 4
dat onze driepoot. Ook daar is het weer ‘iedereen leest’, lezen mag je niet opsluiten. Het boek is dus de verbindende factor. En dat willen we de volgende jaren echt verbreden zodat nog meer partners zich aangesproken voelen, zoals in het jeugdwerk. Daar liggen nog mogelijkheden. Bij de perslancering van de Voorleesweek werd er op negen plaatsen voorgelezen, ook door de drie ministers: Cultuur, Onderwijs en Welzijn. De minister van Cultuur heeft dat gedaan in de sociaal-inclusieve circusschool Circus zonder Handen, een organisatie in Molenbeek die circusateliers organiseert voor buurtjongeren. Maar er is ook voorgelezen geweest in een kinderopvang, een kringloopwinkel, een psychiatrische instelling, … Met die plaatskeuze willen we boeken ook een bredere plaats geven in plaats van ze te beperken tot scholen en bibliotheken. Dat beleidsdomeinoverschrijdende is een enorm belangrijke uitdaging. En het zou fantastisch zijn als dit een evidentie wordt. Worden die samenwerkingen ook structureel of blijven ze eerder projectmatig? Ik denk dan aan het thema ‘Gevaar’ dat in 2014 het centrale thema van de Jeugdboekenweek was in samenwerking met Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Die nood is momenteel erg hoog. Het gaat niet enkel over boeken maar eveneens over leescultuur en zorgen dat mensen rust kunnen vinden. Er is nood aan begeleiding en vrijwilligers die weten hoe ze (meertalig) moeten voorlezen. Kunnen we de mensen in de opvangcentra bijvoorbeeld naar de bib brengen? Er zijn zoveel vragen. Momenteel bekijken we met het Centrum voor Taal & Onderwijs wat we kunnen doen. En met MinorNdako, een organisatie binnen de jeugdzorg die niet-begeleide minderjarige jongeren opvangt. Daar zijn we onlangs op bezoek geweest om te weten wat daar de noden en de vragen zijn. Dit zijn dingen waar we echt onze tijd in moeten investeren. De Jeugdboekenweek lanceert de oproep “wat is je favoriete leesplek?”, we willen uiteraard graag weten wat uw favoriete leesplek is ! Ik heb er verschillende maar de plek waar ik thuis het best kan lezen is in bad. Dat staat gelijk aan rust en even alleen zijn. Maar ook onderweg lees ik graag. In het buitenland lukt het me beter om rustig op een terrasje te lezen, terwijl ik thuis nooit op een bank in het park zou gaan zitten om te lezen. Voor ons is die vraag een soort ingang om mensen te doen nadenken over (hun) leesomgeving. We willen ook werken rond een goede leesomgeving. Wat is dat eigenlijk? Dat gaat over de aanwezigheid van boeken, begeleiding door en stimuleren van ouders, bibliothecarissen, … Wat zou u voor uzelf graag verwezenlijkt zien binnen dit en tien jaar? Meer tijd om te lezen (lacht). Nee, hoe minder een leesbevorderingsbeleid nodig is, hoe beter. Dat wat we doen, dat het nuttig is en dat het een reëel verschil kan maken.
