Stichting Vogelringstation Meijendel
Jaarverslag 2015
Vincent van der Spek Maarten Verrips Rinse van der Vliet
1
Foto’s voorpagina: Rinse van der Vliet haalt een nachtnet binnen tijdens de ochtendschemer, Meijendel, Wassenaar, 1 november 2015 (Menno van Duijn). Kerkuil, eerste-kalenderjaar, Meijendel, Wassenaar, 27 oktober 2015 (Vincent van der Spek) Spek, V van der, M Verrips & R van der Vliet (2016). Jaarverslag 2015. Stichting Vogelringstation Meijendel. Dit is een uitgave van Stichting Vogelringstation Meijendel. De stichting houdt zich bezig met de studie van in het wild levende vogels door middel van ringonderzoek in Meijendel, Wassenaar. Teksten Maarten Verrips (CES) Vincent van der Spek (overige teksten) Eindredactie Vincent van der Spek en Rinse van der Vliet Fotografie © Noël Aarts: p. 17 (Regenwulp) © Menno van Duijn: p. 1, 5, 43 © Arjan Dwarshuis: p. 7 © Cornelis Fokker: p. 20 (Rouwkwikstaart), 24 (Goudhaan), 25 (Koolmees), 26 © Wouter van der Ham: p. 39 © Wouter van Pelt: p. 14, 15 (bovenste Boomleeuwerik) © Jan Vegelin: p. 20 (Grote Pieper) © Rinse van der Vliet: p. 11 (Grote Pieper) © Vincent van der Spek: overige 29 foto’s Stichting Vogelringstation Meijendel Secretariaat: Acaciastraat 212 2565 KJ Den Haag t: 06 - 41 00 98 89 m:
[email protected] Giro: 1531203 t.n.v. Penningmeester Stichting Vogelringstation Meijendel te Den Haag Actuele resultaten van Vrs Meijendel zijn te vinden op www.trektellen.nl Het ringen door stichting VRS Meijendel is mede mogelijk dankzij Dunea (sponsoring, terreinvergunningen, faciliteiten en onderhoud), Staatsbosbeheer (terreinvergunningen Duivenvoordse Polder), het Vogeltrekstation (ringvergunningen) en de Haagse Vogelbescherming (sponsoring).
2
Samenvatting Waar ligt de lat? Na recordjaar 2014 (8.626 nieuwe vangsten) maakten we ons op voor een minder goed jaar, maar niets bleek minder waar. 2015 bracht Vogelringstation Meijendel (Wassenaar) nóg meer vogels dan een jaar eerder: 8.968 nieuw geringde en 785 terugvangsten. Van 49 soorten werden meer exemplaren geringd dan hun langjarige gemiddelde (2000-2014), waarbij van 21 soorten zelfs een recordaantal werd gevangen. Het was tevens een divers jaar, met 86 soorten en een ondersoort. Kleine Plevier en Grote Pieper waren niet geheel onverwachte nieuwe soorten voor zowel Vrs Meijendel (sinds 1963) als haar voorgangers (1927-1962) en Witkopstaartmees was een nog niet eerder geringde ondersoort. Beflijster werd voor het eerst sinds de herstart van de stichting (in het jaar 2000) geringd. De enige zeldzaamheid kwam in de vorm van een Noordse Nachtegaal. De maanden augustus en oktober waren getalsmatig de beste ooit. Met 4.130 nieuwe vangsten was oktober zelfs de allerbeste maand in de geschiedenis van het ringstation. Er waren enkele najaarsinvasies. Vooral die van de Goudhaan springt in het oog: voor het eerst in onze ringgeschiedenis was dit de algemeenst gevangen soort van een kalenderjaar. We draaiden de onderzoeken zoals die in recente jaren gebruikelijk zijn. In het voorjaar was er het broedvogelonderzoek CES, waarbij het aantal adulte vogels hoog was, maar het aantal jongen laag. Het resultaat van het Nachtegalenonderzoek in de zomer was slecht. Het DNA-onderzoek aan Tjiftjaffen, Braamsluipers en Fitissen werd ook dit jaar voortgezet. Buiten Meijendel werden nog eens 174 vogels van 14 soorten geringd. Daarvan werden vijf soorten niet ook in Meijendel gevangen. In totaal zijn daarmee in 2015 op naam van de stichting binnen en buiten Meijendel 9.142 vogels van 91 soorten geringd. De buiten Meijendel geringde vogels waren met name pullen in Den Haag, Wassenaar, Oegstgeest en Leiden. In de Duivenvoordse Polder werd het in 2010 gestarte RAS-project (Retrapping Adults for Survival) voor Bokjes voortgezet. Met 22 exemplaren was dit het beste jaar sinds de start van het project.
Afbeelding 1. Goudhaan, eerste-kalenderjaar vrouwtje, Meijendel, Wassenaar, 9 oktober 2015. Goudhaan was dankzij een omvangrijke invasie de absolute ster van het najaar.
3
Inhoudsopgave Inleiding
5
Hoofdstuk 1 Algemene informatie 1.1 Geschiedenis van de ringstations in Meijendel 1.2 Leden in 2015 1.3 Vergunningverlening 1.4 Publicaties in 2015 1.5 PR en educatie 1.6 Dankwoord
6 6 6 6 6 6 7
Hoofdstuk 2 Methoden en het weer 2.1 Methoden, onderzoeken en inspanning 2.2 Het weer in 2015
8 8 9
Hoofdstuk 3 Resultaten 3.1.1 Inleiding resultaten 3.1.2 Jaarrecords 3.1.3 Nieuwe soorten 3.2 Constant Effort Sites (CES): broedseizoen 2015 3.3 Voorjaarstrek, dispersie en najaarstrek: soortbesprekingen 3.4 Najaarsfenologie 3.5 DNA-onderzoek 3.6 Aantal geringde vogels in Meijendel per soort 2000-2015 3.7 Vangsten buiten Meijendel
10 10 12 12 12 16 26 27 28 30
Hoofdstuk 4 Terugmeldingen 4.1 Eigen terugvangsten 4.2 Elders geringd, in Meijendel teruggevangen 4.3 In Meijendel geringd, elders teruggemeld 4.4 Terugmeldingen Zwartkop en Kleine Karekiet 2000 – 2015
31 31 32 34 34
Hoofdstuk 5 Waarnemingen in en rondom de ringbaan 5.1 Vogelwaarnemingen 5.2 Overige waarnemingen
39 39 41
Literatuur
43
4
Inleiding In dit jaarverslag worden de inspanningen en resultaten van Stichting Vogelringstation Meijendel, Wassenaar (Zuid-Holland; hierna: Vrs Meijendel) uit het jaar 2015 gepresenteerd. Hoofdstuk 1 behandelt diverse algemene onderwerpen aangaande het ringstation, in hoofdstuk 2 worden de methoden en het weer besproken. Het derde hoofdstuk gaat in op de resultaten van de verschillende projecten van Vrs Meijendel. Dat zijn achtereenvolgens: -
Broedvogelonderzoek CES Dispersie van Nachtegalen Voorjaarstrek, dispersie en najaarstrek DNA-onderzoek naar Tjiftjaffen, Fitissen en Braamsluipers Vangsten buiten Meijendel
Hoofdstuk 4 behandelt de terugmeldingen die het afgelopen jaar werden ontvangen, met daarin een selectie van de eigen interessante terugmeldingen; de elders geringde vogels die in Meijendel werden gecontroleerd/teruggevangen en de vogels die in Meijendel werden geringd en elders werden afgelezen. Tot slot is er aandacht voor opvallende losse waarnemingen van vogels en andere soortgroepen op en rondom de ringbaan.
Afbeelding 2. De ringbaan bij zonsopkomst, Meijendel, Wassenaar, 1 november 2015.
5
1. Algemene informatie 1.1 Geschiedenis van de ringstations in Meijendel Het ringen in Meijendel startte in 1927 met de oprichting van Ringstation Wassenaar: het eerste ringstation in Nederland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de ringactiviteiten vanaf 1942 noodgedwongen gestaakt. Door de bouw van de Atlantikwall verdween deze ringbaan in zijn geheel; wederopbouw was na de oorlog op deze plek niet meer mogelijk. In de periode 1955-1962 was, wat nu het Centrum voor Vogeltrek en – demografie is (“Het Vogeltrekstation”), destijds gevestigd in Leiden, actief op de huidige ringplek: ca. 700 meter zuidelijker en 100 meter oostelijker ten opzichte van de oude plek. In 1963 werd, na het verhuizen van het Vogeltrekstation (VT) naar Arnhem, Stichting Vogelringstation Meijendel opgericht. De vangmiddelen werden door het VT aan de kersverse stichting geschonken. Medio jaren ’90 werd nog maar weinig actief geringd. Binnen de gebieden van beheerder Duinwaterbedrijf Zuid-Holland (thans Dunea) werd eveneens door in omvang kleine clubs geringd aan de Wassenaarse Slag (Vrs De Beer) en op Solleveld (Vrs Van Engelen). Om de voortgang te bewaken besloot de beheerder, nadat zij De Beer wilden ontmantelen wegens regeneratie van hun vanggebied, alle activiteiten te centreren op de huidige plek. Zo maakte de stichting in 2000 een herstart. De huidige activiteiten zijn daarvan het gevolg.
1.2 Medewerkers in 2015 In 2015 bestond de ringgroep uit de ringvergunninghouders Wijnand Bleumink (voorzitter), Morrison Pot, Vincent van der Spek (secretaris), Maarten Verrips, Jan Vegelin en Rinse van der Vliet (penningmeester) en de assistenten Cornelis Fokker, Wouter van der Ham, Peter Lina, Richard Notenboom, Wouter van Pelt, Peter Spierenburg, Gijsbert Twigt en Max van Waasdijk.
1.3 Vergunningverlening De benodigde ringvergunningen worden op voorspraak van het Centrum voor Vogeltrek en – demografie (“Het Vogeltrekstation”) te Wageningen afgegeven door het Ministerie van Economische Zaken. De benodigde terreinvergunningen worden verstrekt door terreinbeheerders Dunea (Meijendel) en Staatsbosbeheer (Duivenvoordse Polder).
1.4 Publicaties in 2015 In 2015 verscheen het jaarverslag van 2014 (Van der Spek, Verrips & Van der Vliet, 2014). In Holland’s Duinen verscheen een stuk over het DNA-onderzoek in Meijendel (van der Spek, 2015).
1.5 PR en educatie Tijdens de voorjaarsvergadering van VWG Meijendel hielden we een presentatie over het ringen van vogels anno 2015: welke meerwaarde heeft het na ruim honderd jaar nog, zeker na de introductie van allerlei zenders? In september en oktober waren er drie excursies op de ringbaan: traditioneel werd er eentje georganiseerd door beheerder Dunea. Op 8 september legde Jennifer Rowlands (Saeftinge en Westenschouwen) met succes haar examen bij ons af, op 11 oktober volgde Henk-Jan Koning (Vrs AW-Duinen) haar goede voorbeeld. Op 4 oktober ringden we ter demonstratie vogels in het Haagse Bos tijdens de Haagse Vogeldag, die ter ere van het 90 jarige bestaan van de Haagse Vogelbescherming georganiseerd werd. In oktober werden twee televisie-items opgenomen: een kort filmpje voor RTL Late Night en een langer item over vogeltrek voor het KRO-NCRV-programma BinnensteBuiten. Beide items werden
6
opgenomen met ‘tv-vogelaar’ Arjan Dwarshuis. Vooral presentator Humberto Tan was enthousiast: hij verliet de ringbaan twee uur later dan zijn schema eigenlijk toeliet.
Afbeelding 3. Tv-opnamen voor RTL Late Night. Humberto Tan krijgt uitleg van Vincent over hoe je een vogel vasthoudt, in dit geval een Koperwiek. Meijendel, Wassenaar, 16 oktober 2015.
1.6 Dankwoord Allereerst zijn wij dank verschuldigd aan beheerder Dunea voor het afgeven van de terreinvergunningen en voor de financiële bijdrage. Wij bedanken met name Hans Lucas voor de reguliere contacten. Noël Aarts wordt bedankt voor de foto van de Regenwulp. Peter van Osch en Rutger Zeijpveld van Staatsbosbeheer verzorgden de terreinvergunningen in de Duivenvoordse Polder (Bokjes) en Jenny van Leeuwen hielp bij de organisatie van de Haagse Vogeldag. Adri Remeeus van VWG Meijendel wordt bedankt voor de constructieve samenwerking. Adri bedanken we daarnaast ook voor zijn inzet bij het vangen van Bokjes. De inspanningen van Peter de Knijff en zijn studenten (LUMC; Universiteit Leiden) zijn onontbeerlijk bij de DNA-analyses van veermateriaal. Het bestuur van de Haagse Vogelbescherming zijn wij zeer erkentelijk voor de geboden financiële steun. Oscar Verhoeven heeft ons wederom fantastisch geholpen met de invoer van gegevens. Arjan Dwarshuis haalde tot twee maal toe een cameraploeg naar onze baan en fotograaf Menno van Duijn maakte prachtige sfeerplaten van een vangdag.
7
2. Methoden en het weer
Afbeelding 4. Beflijster, mannetje, Meijendel, Wassenaar, 24 april 2015.
2.1 Methoden: onderzoeken en inspanning Onderzoeken In Meijendel zijn vier projecten uitgevoerd: het gestandaardiseerde broedvogelonderzoek Constant Effort Sites (CES); het vangen van uitzwervende, jonge Nachtegalen; de najaarstrek/dispersie van overige vogels en het DNA-onderzoek naar het voorkomen en de timing van Tjiftjaffen, Fitissen en Braamsluipers. In Meijendel wordt gebruik gemaakt van geluid (tijdens de CES alleen van niet-zangvogels), twee slagnetten (niet ingezet voor CES-vangsten) en maximaal 245 meter mistnet (meestal ca. 200). Buiten Meijendel zijn onder de vlag van de stichting pullen geringd in Leiden, Oegstgeest, Den Haag en Wassenaar. In het kader van Retrapping Adults for Survival (RAS) zijn Bokjes geringd in Wassenaar. De vangsten buiten Meijendel worden (kort) apart behandeld en komen niet terug in de jaartotalen, de tabellen enz. Inspanning In 2015 is in Meijendel op 98 dagen (tabel 1) een kleine 800 uur geringd (trektellen.nl). Op de meeste dagen werd alleen in de ochtenduren geringd, maar in een enkel geval ook (bijna) de hele dag. Daarnaast werd ca. 25 maal ’s nachts gevangen. Tabel 1. Aantal ringdagen per maand in 2015 jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec tot 1 0 2 3 3 7 11 21 14 28 8 0 98 zwart= alleen geluid van niet-zangvogels toegestaan i.v.m. broedvogeltellingen (maart – juni); CES beperkt aantal vangdagen met mistnetten en gebruik van geluid (ook in juli) groen= maanden waarin vrijwel zonder beperkingen geringd kon worden, behoudens middelste zaterdagen van september – maart (i.v.m. wintervogeltellingen; geen geluid).
8
Afbeelding 5. Rugtekening van IJsvogel, eerstejaars, Meijendel, Wassenaar, 24 juli 2015. Na recordjaar 2014 (21 vangsten) was 2015 met 11 nieuwe en een terugvangst uit Duitsland het op één na beste jaar ooit.
2.2 Het weer in 2015 De winter was zacht en leende zich daarom niet voor wintervangsten: er was in heel 2015 zelfs geen enkel etmaal waarbij de temperatuur onder nul bleef. Het voorjaar was vooral droog: het droogste sinds 1976 (bron: www.knmi.nl). Toch waren er maar heel weinig dagen gunstig voor vogeltrek. April was zonnig, maar fris en vaak kwam de wind uit een westelijke hoek. Ook mei was droog. Westelijke stromingen overheersten en waren voor de tijd van het jaar ongebruikelijk vaak krachtig tot hard; oostenwind was met een nachtkaarsje te zoeken. Het matige weer hield aan tot begin juni. Daarna waren er af en toe (eindelijk) dagen met (zuid)oostenwind, dikwijls gepaard met tropische temperaturen. Ook deze maand was het vooral heel erg droog. Juli was een maand van extremen. De maand begon met een hittegolf (met daarbij de warmst gemeten nacht ooit in Nederland), halverwege de maand was er een nacht met grondvorst en de laatste week was ronduit onstuimig, met op de 25e de zwaarste zomerstorm in bijna 100 jaar, waarbij de noordwestelijke wind soms 9 Bft. was. Diverse struiken op de baan sneuvelden. In augustus tot begin september was het vaak uitstekend vangweer, al viel er ook (eindelijk) flink wat regen. Medio september was er een stevige storing, waardoor er nauwelijks gevangen werd, maar later in de maand sloeg het weer om. Een kleine vier weken lang schommelde de wind vrijwel dagelijks tussen oost en noordoost: goed voor de vogels (meewind), slecht voor zichtbare trek (te hoog). Het zorgde echter wel voor een constante aanvoer van nachttrekkers, waardoor mooie aantallen vogels geringd werden. Vervolgens draaide de wind naar een overwegend zuidoostelijke richting, die tot in november aanhield: daarmee was er een ongekend aantal dagen met geschikt vangweer tijdens de piek van de najaarstrek. In november sloeg het weer eindelijk om en was er een langdurige storing met harde wind en veel regen, waardoor ons najaar opeens over was. Het onstuimige weer hield – op een enkele rustige dag na – aan tot het einde van een ongekend zachte decembermaand.
9
3. Resultaten 3.1.1 Inleiding Met een recordaantal vogels was 2015 een uitermate goed jaar. In totaal werden in Meijendel op 98 vangdagen 8.968 vogels van 86 soorten en een ondersoort geringd. Daarnaast waren er 785 terugvangsten. Liefst 21 soorten kenden het hoogste jaartotaal ooit. Er werden twee nieuwe soorten voor de locatie geringd. In tegenstelling tot het eveneens goede 2014 waren er dit jaar wel enkele invasies, waarvan vooral die van Goudhaan en Zwarte Mees opvielen. Het totaal aantal vangsten per soort in 2015, het aantal vangsten per soort in de periode 2000-2014 en het jaargemiddelde over die periode is weergegeven in hoofdstuk 3.7.
Afbeelding 6. Kleine Plevier, adult mannetje, Meijendel, Wassenaar, 24 april 2015: de eerste voor VRS Meijendel.
De CES was dit jaar redelijk, met een hoog aantal adulte vogels, maar met een laag aantal jonge vogels, wat een slecht broedresultaat suggereert. Juli was met 530 nieuw geringde vogels een matige maand, maar augustus was uitstekend. Met 2.228 geringde vogels lag het aantal bijna 900 boven het vorige augustusrecord. September was vervolgens matig (1.316), maar oktober was met 4.130 nieuw geringde vogels weer ongeëvenaard: nooit eerder vingen we zo veel vogels in één maand. We werden daarbij zeker ook geholpen door het aanhoudende goede weer, waardoor ook het aantal vangdagen ongekend hoog was: 28. Wat betreft aantal vangsten (291) was 22 augustus de beste dag van het jaar. Met 24 soorten was 6 augustus de meest diverse dag. Er waren dit jaar overigens opvallend weinig dagen waarop meer dan 20 soorten werden gevangen.
10
Afbeelding 7. De eerste Grote Pieper voor de ringbaan, Meijendel, Wassenaar, 8 oktober 2015.
In totaal zijn in Meijendel sinds 1 januari 2000 77.184 vogels van 142 soorten (incl. de exoot Fazant) en vijf ondersoorten geringd (zie ook 3.6). Door de stichting zijn tussen 1963 en 2000 nog eens 17 soorten gevangen die vanaf 2000 (nog) ontbreken: Tafeleend, Patrijs, Blauwe Kiekendief, Smelleken, Zomertortel, Kortteenleeuwerik, Duinpieper, Noordse Kwikstaart, Raddes Boszanger, Grauwe Vliegenvanger, Grauwe Klauwier, Europese Kanarie, Frater, Roodmus, Wilgengors, Bosgors en Dwerggors. Van de tien in deze eeuw het meest in Meijendel geringde soorten (tabel 2) deden negen het gemiddeld tot uitstekend. Kleine Karekiet, Roodborst, Pimpelmees en Goudhaan boekten records, terwijl Graspieper het slechtste jaar ooit kende. De overige vijf soorten hadden een gemiddeld tot goed jaar. Vooral Goudhaan deed het – als algemeenste soort van het jaar – uitstekend en stijgt daardoor van de tiende naar de zesde plaats. Graspieper zakt van plaats zes naar plaats acht. Zwartkop blijft de Bohemian Rhapsody onder de vogels: liefst één op de vijf gevangen vogels in de afgelopen tien jaar is een Zwartkop en daarmee lijkt het de eeuwige nummer 1.
Tabel 2. De tien meest geringde soorten in Meijendel in de periode 2000-2015 Soort Zwartkop Kleine Karekiet Roodborst Koolmees Pimpelmees Goudhaan Tjiftjaf Graspieper Merel Veldleeuwerik totaal
Aantal 14441 8504 5660 4131 4119 3668 3510 3279 2880 2562 52754
% totaal 19% 11% 7% 5% 5% 5% 5% 3% 4% 3% 68%
Afbeelding 8. Eerstejaars mannetje Zwartkop met vergroeide snavel, Meijendel, Wassenaar, 3 november 2015.
11
3.1.3 Jaarrecords In totaal boekten, gerekend vanaf de herstart van het Vrs in 2000, liefst 21 soorten een jaarrecord wat betreft het aantal nieuwe vangsten (dus exclusief terugvangsten). Zie tabel 3. Tabel 3. Jaarrecords in 2015 in Meijendel (vanaf 2000) soort 2015 was jaar Witgat 23 21 2014 Bosruiter 3 1 + Grote Bonte Specht 8 5 + Huiszwaluw 12 9 2009 Winterkoning 94 74 2014 Roodborst 781 673 2008 Gekraagde Roodstaart 49 37 2014 Paapje 7 6 2014 Roodborsttapuit 5 3 2014 Grasmus 153 134 2014 Sperwergrasmus 5 4 2010 Tuinfluiter 279 226 2014 Bosrietzanger 105 51 2014 Kleine Karekiet 1231 984 2012 Rietzanger 70 57 2014 Sprinkhaanzanger 200 187 2014 Bladkoning 17 9 2014 Goudhaan 1502 680 2008 Boomkruiper 58 51 2012 Zwarte Mees 297 187 2005 Afbeelding 9. Vier Witgatten in één slag kan Maarten Ekster 5 4 2014 Verrips wel bekoren, Meijendel, Wassenaar, 24 juli 2015. + = meerdere jaren
Van Knobbelzwaan werd het jaarrecord uit 2014 (3) geëvenaard. Negen soorten kenden het op één beste jaar ooit. 3.1.4 Nieuwe soorten Er zijn in 2015 twee nieuwe soorten voor het ringstation (sinds 1963) en haar voorgangers (sinds 1927) gevangen: Kleine Plevier (24 april) en Grote Pieper (8 oktober). Ook was er een nieuwe ondersoort: Witkopstaartmees (zeven op 4 november). Beflijster (twee op 24 april) werd daarnaast voor het eerst sinds de herstart van de stichting in 2000 geringd. De laatste vangst van voor die tijd stamt uit 1992.
3.2 Constant Effort Sites: broedvogelonderzoek Zoals gebruikelijk werd in het voorjaar van 2015 weer het project Constant Effort Sites (CES) gedraaid. Dit richt zich op aantallen broedvogels, plaatstrouw van broedvogels en broedsucces. Methodiek Met een vaste mistnetopstelling worden tussen half april en half augustus 12 vangsessies ondernomen (in vooraf vastgestelde periodes), die een half uur voor zonsopgang starten en tot zes uur na zonsopgang doorlopen. Tijdens deze vangsessies wordt geen gebruik gemaakt van geluid. Drie dagen voorafgaand aan iedere CES-ronde mag er niet gevangen worden voor andere projecten.
12
Resultaten We draaiden 11 van de 12 ronden. Het is toegestaan om één ronde per jaar te missen. Wij slaan de laatste ronde al enige jaren over, omdat wij van mening zijn dat in de eerste decade van augustus de dispersie en trek dusdanig sterk is, dat dit de broedvogelonderzoeksresultaten te sterk beïnvloedt. Het resultaat van onze inspanningen is weergegeven in tabel 4. Tabel 4. Geringde en teruggevangen vogels tijdens CES 2015 Nieuw geringd 2015
Soort IJsvogel Boomleeuwerik Winterkoning Heggenmus Roodborst Nachtegaal Gekraagde Roodst. Roodborsttapuit Merel Zanglijster Rietzanger Sprinkhaanzanger Bosrietzanger Kleine karekiet Braamsluiper Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Tjiftjaf Fitis Staartmees Pimpelmees Koolmees Glanskop Boomkruiper Vlaamse Gaai Vink Goudvink Rietgors totaal
N1 1 1 2 12 2 14 2 0 6 5 0 8 1 23 22 34 10 14 16 19 3 7 10 2 0 1 2 2 2 221
1K 0 1 12 6 2 11 2 2 2 0 0 6 4 5 3 13 17 8 6 7 0 4 22 2 1 0 0 0 0 138
tot 1 2 14 18 4 25 4 2 6 5 0 14 5 28 23 47 27 22 22 26 3 11 32 4 1 1 2 2 5 360
Terugvangsten uit 2013 2012
2014
N1
1K
N1
2 2 1
1K
N1
1K
2011
N1
1K
2010
N1
1K
3
1
1 1
1
1
1 1
1 1
4 1 2 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1
1 1
1
1 1
1 1
1 1 6
2
1
1
2 19
17 3
10 1
2 1
0 1
1
N1= Ná eerste kalenderjaar (dus vóór 2015 geboren). 1K= Eerste kalenderjaar (vogel geboren in 2015).
Het totaal aantal geïdentificeerde broedvogels is de som van de in dit seizoen geringde volwassen (N1) vogels (221), plus de terugvangsten (55) van voor 2015 geringde vogels. Dit resulteert in een totaal van 276 verschillende volwassen vogels, verdeeld over 28 soorten. Het aantal volwassen broedvogels was het hoogste sinds 2010. Het gemiddelde over de periode 2010-2014 ligt op 194. Dit hoge aantal contrasteert sterk met het laagste aantal geringde eerstejaars vogels (138) sinds 2010. Het gemiddelde over de periode 2010-2014 is 197.
13
Een aantal van de 28 tijdens het CES-onderzoek gevangen soorten wordt hieronder kort toegelicht. Boomleeuwerik was nieuw op de CES -lijst. Op 27 mei werd een adulte vogel gevangen en op 7 juli een pas uitgevlogen juveniel. Het was voor het eerst dat er een territorium op de ringbaan zelf aanwezig was – de vogels werden vrijwel iedere CES-ronde gezien – en het broedpaar bleek dus ook succesvol. Winterkoning had een prima broedseizoen. Het broedsucces van Heggenmus was matig. Bij deze soort valt op dat veel plaatselijke broedvogels in eerdere jaren als eerstejaars zijn geringd (zij het lang niet allemaal in de broedtijd). De soort kan zich vermoedelijk dus uit eigen aanwas in stand houden. Van de Gekraagde Roodstaart ringden we twee adulte en twee juveniele vogels en controleerden we één vogel uit 2013. Het betrof een volwassen vrouwtje dat door ons als nestjong was geringd in de directe omgeving van het onderzoeksterrein. Ook van de Nachtegaal worden jaarlijks vogels uit eerdere jaren terug gevangen, dit jaar waren dat vijf exemplaren uit vier verschillende jaren. De Roodborsttapuit laat zich de laatste jaren steeds vaker in ons terrein zien. Dit jaar vingen we twee juveniele vogels. Er was in de directe omgeving van het ringstation één broedpaar Rietzanger aanwezig. Enkele malen werd een vogel gecontroleerd die we begin augustus 2014 als eerste-kalenderjaar hadden geringd.
Afbeelding 12. Gekraagde Roodstaart, adult vrouwtje, 23 mei 2015. Deze vogel was op 29 juni 2013 als nestjong geringd.
We vingen liefst acht adulte Sprinkhaanzangers. De eerste jongen vingen we pas vanaf juli. Kleine Karekiet en Braamsluiper laten al een aantal jaren hetzelfde beeld zien. Een uitstekende broedvogelstand, regelmatig controles van in eerdere jaren geringde vogels, maar een zeer matig aantal jonge vogels. Een op 23 mei gecontroleerde Braamsluiper was enkele weken daarvoor op het Kornwerderzand (Friesland) geringd. De Grasmus was in 2015 de talrijkste broedvogel. Slechts één van de zes gecontroleerde adulte vogels bleek (in 2013) als eerstejaars vogel te zijn geringd. Zeer opmerkelijk was de controle op 7 juli van een vogel die in 2010 als volwassen mannetje werd geringd en nu voor het eerst werd terug gevangen. Tuinfluiter deed het prima, zowel het aantal broedparen als het aantal jongen was hoog. Maar liefst 13 van de 17 geringde jongen kregen een ring op de laatste CES-ochtend. Fitis en Tjiftjaf werden in vergelijkbare aantallen gevangen, dat is wel eens anders geweest. Fitis neemt de laatste jaren toe. Terugvangsten uit eerdere jaren wijzen erop dat dat deels door eigen aanwas wordt veroorzaakt. Van de Staartmees werden drie adulten geringd. Beide terugvangsten betroffen vogels uit 2014 (één vogel geringd als volgroeid, het andere exemplaar betrof een juveniel). Koolmees en vooral Pimpelmees lieten het in 2015 afweten als broedvogel. Zij zijn normaal gesproken verantwoordelijk voor het grootste deel van de geringde eerstejaars, maar een feeding flock van jonge mezen werd dit jaar niet gevangen. Van de koolmees identificeerden we circa 10 broedparen, waarvan de helft een in eerdere jaren omgelegde ring droeg. De oudste werd in 2010 als eerstejaars geringd, een ander betrof een mannetje dat in 2013 als nestjong werd geringd.
14
We vingen slechts één jonge Boomkruiper en ringden geen enkele adult. De enige terugvangst betrof een in 2014 als adult geringde vogel.
Afbeelding 10. Boomleeuwerik, adult, Meijendel, Wassenaar, 24 mei 2015: een nieuwe CES-soort.
Afbeelding 11. Boomleeuwerik, onze eerste juveniel ooit, Meijendel, Wassenaar, 7 juli 2015 en na de vangst in mei de tweede CES-vogel.
15
3.3 Voorjaarstrek, dispersie en najaarstrek: soortbesprekingen De resultaten van de voorjaarstrek, de dispersie en de najaarstrek worden hieronder besproken.
Afbeelding 13. Flank van een adulte Porseleinhoen, Meijendel, Wassenaar, 7 augustus 2015
Zwanen tot rallen Op 14 oktober werd een adulte vrouw Knobbelzwaan met twee jongen geringd. De vogels wandelden uit zich zelf de baan op. Vorig jaar werd het mannetje van dit paar al gevangen. Vanwege het voor vogeltrek veelal matige weer werd in het voorjaar weinig gekwarteld. De eerste Kwartel, op 23 mei, werd zelfs met westenwind gevangen. Op de tropische 5 juni werd het dagrecord wel aangescherpt tot negen (was zeven). Er volgden nog vogels op 24 (zes) en 26 juni en 1 juli. Pogingen in augustus leverden wel waarnemingen, maar geen vangsten op. Vorig jaar ontbrak Sperwer voor het eerst sinds de eeuwwisseling op de jaarlijst. Dit jaar was er slechts één vangst en wel op 5 augustus. Er werden slechts 25 Waterrallen gevangen, maar in het najaar lag de focus tijdens nachtvangsten meer op Veldleeuwerik. Het Waterhoen op 19 september was de enige van het jaar. Porseleinhoen bleef ondanks vele vangpogingen schaars, met alleen adulte vogels op 6, 8 en 30 augustus. Steltlopers tot meeuwen Een adulte man Kleine Plevier op 24 april was een lang verwachte nieuwe soort voor de stichting. De enige Bonte Strandloper van het jaar dook op 20 augustus op de slag. Voor het derde jaar op rij vingen we een Regenwulp, ditmaal op 22 juli. Het bleek de enige die dit jaar op een Nederlandse vinkenbaan werd gevangen. Er werd een recordaantal Witgatten geringd. De eerste vier werden op 30 juni gevangen, met daarbij een zeer vroege juveniele vogel. In Castricum werden tot en met 2008 liefst 2.196 Witgatten geringd, met de vroegste juveniel op 1 juli (Levering & Keijl, 2008). In juli werden er nog eens 18 geringd. De beste dag was de 24e, met vijf exemplaren. Augustus was vervolgens merkwaardig slecht, met alleen een vangst op de 20e. Het totaal van 23 exemplaren betekende evengoed een jaarrecord (was 20 in 2014).
16
Afbeelding 14. Kwartels worden na nachtvangsten nog regelmatig in de ochtend gevangen, een prettige bonus voor de dagploeg. Peter Spierenburg laat hier een tweedejaars mannetje los. Meijendel, Wassenaar, 5 juni 2015.
Op 11 juli werden in twee slagen drie Bosruiters gevangen, waarmee direct een jaarrecord werd gevestigd. Twee andere vogels landden die dag centimeters naast het net. Tussen 12 en 21 augustus werden ’s nachts zeven Oeverlopers geringd, met een dagrecord van vier op de 21e. Een Houtsnip op 3 november was de eerste in vier jaar tijd. De eerste Zilvermeeuw sinds 2010, een adulte vogel, werd op 15 juli geslagen.
Afbeelding 15. De derde Regenwulp in drie jaar tijd, adult vrouw, Meijendel, Wassenaar, 22 juli 2015.
Afbeelding 16. Zilvermeeuw, adult, Meijendel, Wassenaar, 15 juli 2015.
17
Afbeelding 17. Bosruiter, adult, Meijendel, Wassenaar, 11 juli 2015.
Afbeelding 18.Houtsnip, eerste-kalenderjaar, Meijendel, Wassenaar, 3 november 2015.
18
Duiven tot spechten Het lukte net als vorig jaar om meerdere Houtduiven te vangen en het lijkt er dus op dat we een structurele vangmethode hebben ontwikkeld. Tussen 8 augustus en 1 september werden er vijf geringd. Daarnaast was er op 1 september een terugvangst van een adulte vogel van 18 juli vorig jaar. Op 10 augustus 2014 werd de eerste Holenduif voor de stichting geringd. Op 24 april werd de ring van deze vogel afgelezen in de Libellenvallei en op 16 juli werd deze vogel weer teruggevangen. Een mannetje Koekoek werd op 24 april geringd. Tijdens een goede leeuwerikennacht op 26 oktober werd een prachtige eerstejaars Kerkuil geringd. Eerder die nacht – nog op 25 oktober – mocht Maarten ook al de eerste Ransuil in zes jaar tijd uit het net vissen. Eindelijk weer, want tot 2009 was dit een (vrijwel) jaarlijkse soort. Met negen vangsten tussen 30 juni en 23 juli van louter tweedekalenderjaar vogels was het een mager jaar voor Gierzwaluw. Na het ongelooflijke goede 2014 (21 vangsten) was ook 2015 uitstekend voor IJsvogel. Met 11 nieuwe vangsten was dit het op één na beste jaar. Op 5 augustus was er bovendien een spectaculaire terugvangst van een juveniele vogel met Helgolandring. Draaihals was schaars, met alleen vangsten op 14, 15 en 22 augustus. Kleine Bonte Spechten werden op 22 juli en 6 augustus (terugvangst van 16 juli 2013) gevangen en Grote Bonte Specht boekte met acht exemplaren een – nog altijd bescheiden – jaarrecord.
Afbeelding 19. Houtduiven hebben vaak ‘uitgelopen’ irissen, adult, Meijendel, Wassenaar, 1 september 2015.
Afbeelding 20. Kerkuil, eerstejaars, Meijendel, Wassenaar, 26 oktober 2015.
Leeuweriken tot lijsters Boomleeuwerik was voor het derde opeenvolgende jaar schaars. Naast de twee CES-vogels werden er in het najaar nog vier geringd. De nacht van 25 op 26 oktober was goed voor Veldleeuwerik, met 70 vangsten. Het najaarstotaal lag op 149. De enige Boerenzwaluw werd op 22 augustus van metaal voorzien. Voor het eerst sinds 2012 werden weer Huiszwaluwen geringd, en wel op 13 augustus (twee) en 10 (acht) en 11 september (twee). Met dit totaal van 12 werd het jaarrecord van 2009 (was negen) verbeterd. Er werden slechts vijf Boompiepers geringd, maar daar zat met een vangst op 5 oktober wel een late bij. Na topjaar 2014 deed Graspieper het met een wel heel schamele 27 exemplaren slechter dan ooit. Wel werd op 8 oktober (eindelijk!) de eerste Grote Pieper voor de stichting binnengesleept: de vele pogingen van de laatste jaren – met enkele vogels naast de slag – wierpen nu eens vruchten af. De vogel hing nota bene in een mistnet. Een (andere) vogel die een week lang rondom de baan ter plaatse zat, liet zich overigens niet vangen. Het aantal van negen Grote Gele Kwikstaarten was niet om over naar huis te schrijven. Het is een raadsel waarom de vangsten enkele jaren geleden makkelijker gingen: het aantal doortrekkende vogels dat vanaf telposten langs onze kust worden gezien neemt niet af. In het voorjaar werden (slechts) drie Witte Kwikstaarten geringd, in het najaar volgde nog een juveniel. Op 17 maart werd de eerste Rouwkwikstaart sinds 2007 gevangen, maar vooral de vangst van een (vermoedelijk tweedejaars) man in handpenrui op 8 augustus was bijzonder. Vorig jaar werd een recordaantal van 74 Winterkoningen geringd – een record dat al 13 jaar stond. Dit jaar werd dat met 94 exemplaren ruim verbeterd. Het ligt voor de hand dat het hoge aantal vangdagen gecombineerd met enkele zachte
19
winters op rij hieraan ten grondslag ligt. Heggenmus deed het met 79 vangsten maar matig. 781 Roodborsten betekenden een record (was 673 in 2008), al werd dat zonder opvallende pieken geboekt. Spectaculair was de vangst van een exemplaar met een Moskva-ring op 10 oktober, die op 16 oktober nogmaals werd gecontroleerd. De vogel verkeerde in matige conditie en viel gedurende de week af, van 13,8 tot 13,2 gram.
Afbeelding 21. Rouwkwikstaart, tweede-kalenderjaar man, Meijendel, Wassenaar, 13 augustus 2015.
Afbeelding 22.Grote Pieper, eerste-kalenderjaar, Meijendel, Wassenaar, 8 oktober 2015: een langverwachte nieuwe soort voor de stichting.
20
Na een zeldzame blanco in 2014 vingen we dit jaar weer Blauwborsten, met vier vogels tussen 31 juli en 9 september.
Afbeelding 23. Blauwborst, eerste-kalenderjaar vrouwtje, Meijendel, Wassenaar, 31 juli 2015.
Na het goede 2014 was het aantal Nachtegalen dit jaar bijzonder slecht. In de periode 15 juli tot 15 augustus worden normaliter iedere vangochtend vogels met geluid gevangen. Het project richt zich op de dispersie van jonge vogels na het broedseizoen. In deze periode werden slechts 56 exemplaren geringd (tabel 5). Wegens gebrek aan succes werden de pogingen dit jaar na 9 augustus al gestaakt. Het jaartotaal lag op 80. Tabel 5. Aantal gevangen Nachtegalen per dag tussen 15juli en 9 augustus 2014 juli augustus tot 15 16 18 22 23 24 23 24 31 1 3 5 6 7 8 9 56 2 0 2 6 9 4 9 4 9 3 3 2 2 1 0 0 Een Noordse Nachtegaal werd op 29 september knap door Rinse pal achter een mistnet ontdekt en vervolgens net zo knap door Wouter van der Ham gefotografeerd. Pas in de namiddag van 4 oktober – dus vijf dagen later, zonder verdere waarnemingen – werd deze eerstejaars vogel op exact dezelfde plek gevangen. Na een geval op 31 augustus 2008 was dit onze tweede vangst van deze soort. Dit is meteen de laatste datum ooit waarop deze soort in Nederland is vastgesteld (was 3 oktober 2013, Maasvlakte).
21
Afbeelding 24-25. Noordse Nachtegaal, eerste-kalenderjaar, Meijendel, Wassenaar, 4 oktober 2015. De tweede voor VRS Meijendel.
Van Gekraagde Roodstaart werd het prille jaarrecord van 2014 (37) met 49 vangsten ruim verbeterd. Was in 2014 met 25 vangsten juli veruit de beste maand, dit jaar was dat augustus, met 29 exemplaren.
22
Paapje kende met zeven vangsten tussen 13 augustus en 19 september ook al het beste jaar ooit (was zes in 2014) en er werd tevens een recordaantal van vijf Roodborsttapuiten geringd (was drie), waaronder een adulte man op 26 september. Na het uitstekende 2014 maakten de lijsters weer een pas op de plaats. Zanglijster bleef steken op 108 en Merel kwam tot 262. Twee mannetjes Beflijster op 24 april waren de eerste exemplaren sinds 1992, al is er een logische verklaring voor de lange afwezigheid: geen zangvogelgeluid in het voorjaar. Koperwiek deed het met 75 exemplaren niet eens onaardig, maar Kramsvogel kende met slechts één (!) vangst het slechtste jaar ooit.
Afbeelding 26. Twee mannetjes Beflijster, Meijendel, Wassenaar, 24 april 2015.
Rietzangers tot loofzangers Spotvogels lieten zich alleen op 14 en 15 augustus vangen. De algemene rietvogels deden het meer dan uitstekend. Kleine Karekiet kende met 1231 nieuwe vangsten een stevig recordjaar (was 984 in 2012). Daarmee vingen we voor het eerst van een andere soort dan Zwartkop meer dan duizend exemplaren in een jaar. Kleine Karekiet deed het de hele maand augustus uitstekend, met een uitschieter op de 22e: 185 exemplaren (inclusief een eigen terugvangst en een Stockholmring) betekende een stevig dagrecord. Het oude dagrecord uit 2012 lag op 135. De meest bijzondere buitenlandse ring was een vogel met Gdansk-metaal op 14 augustus, onze eerste Poolse Kleine Karekiet. Het laatste exemplaar van het jaar was een eigen terugvangst op 1 november. Het record Bosrietzanger (was 51 in 2014) werd voor de vierde keer in vijf jaar verbeterd. Of beter gezegd: verpulverd. In totaal werden er 105 geringd. Vooral de eerste week van augustus was met liefst 50 vangsten erg goed. Bovendien werd op 3 augustus het dagrecord aangescherpt tot 14 (incl. een eigen terugvangst; was 13 in 2002). Ook Rietzanger kende met 70 exemplaren het beste jaar ooit (was 57 in 2014). Daarnaast waren er zes vreemde terugvangsten van vogels die allemaal langs de kust in Noord- of Zuid-Holland geringd bleken. Het dagrecord van 11 exemplaren (ook uit 2014) werd op 15 augustus geëvenaard. Van Sprinkhaanzanger verdween het prille jaarrecord van 2014 (187 vogels) met exact 200 nieuwe vangsten ook alweer uit de boeken. De eigen terugvangst op 6 oktober van een vogel die een dag eerder werd geringd, betekende een datumrecord. Snor bleef in tegenstelling tot de andere rietvogels schaars, met alleen exemplaren op 22 en 24 juli.
23
Zwartkop blonk niet zo uit als enkele andere Sylvia-soorten, maar met 1295 nieuwe vangsten was het al met al geen slecht jaar. Alleen op 19 september werden er meer dan honderd geringd: 110. Sperwergrasmus kende met vijf vangsten tussen 16 augustus en 10 september het beste jaar ooit (was vier in 2010). Van Tuinfluiter werd met 279 vangsten het kersverse jaarrecord van 2014 (237 exemplaren) verbeterd. Dankzij twee terugvangsten werd het dagrecord op 15 augustus aangescherpt tot 31 (was 30 nieuwe op 28 augustus 2014). Het aantal adulte Grasmussen en Braamsluipers in het voorjaar was hoger dan ooit. Doordat Grasmus ook een goede zomer kende, werd het record van deze soort uit – jawel – 2014 (136), verbroken: 153. Oktobervangsten zijn landelijk niet uitzonderlijk, maar de vogel op 3 oktober was voor ons de eerste uit deze maand. Van Braamsluiper werden relatief weinig juveniele vogels geringd, waardoor het totaal op 53 bleef steken. Siberische Braamsluiper werd niet eenmaal vermoed. Fitis kwam tot 130 vangsten, met daarbij een vrij late op 9 oktober (een mogelijke Noordse ssp. acredula). Op 24 augustus werd een eerstejaars gevangen met een vleugel van liefst 75 mm; de langste ooit in Meijendel gemeten. Na recordjaar 2014 (500 exemplaren) kende Tjiftjaf met 419 vangsten het op één na beste jaar ooit. De beste dag was 10 oktober, met 46 nieuwe en een terugvangst van een vogel met Deense ring. Siberische Tjiftjaffen waren dit najaar opvallend schaars in Nederland. In Meijendel werden er dan ook maar twee geringd, op 29 oktober en 12 november. Het jaarrecord Bladkoning (was negen in 2014) werd al op 5 oktober verbroken. Op die dag werd in 2014 pas de eerste geringd. Tussen 19 september en 12 oktober werden er uiteindelijk 17 geringd. Bijzonder voor Meijendel was de Goudhaan op 10 juli, onze eerste juveniele vogel ooit. Verrassend genoeg volgde op 3 augustus een tweede juveniele. Maar vooral het najaar stond dankzij een spectaculaire invasie – veruit de grootste in onze geschiedenis – in het teken van de Goudhaan. Met 1502 vangsten passeerden ze niet alleen voor het eerst in een kalenderjaar de duizend exemplaren, ook was het daarmee voor het eerst de algemeenst gevangen soort in een jaar. Er waren liefst drie dagen met meer dan 100 vangsten en het dagrecord (was 108 in 2008) werd daarbij op 2 oktober flink aangescherpt tot 173. Er was één buitenlandse terugvangst: een vogel met Stockholmring op 18 oktober. Ook aardig was de Goudhaan die op 31 oktober 2014 door ons was geringd, en dit jaar op 18 oktober werd teruggevangen in de Kennemerduinen. Vuurgoudhaan deed het met 190 vangsten ook prima. Een eerste-kalenderjaar mannetje dat op 17 januari werd geringd, werd op 11 oktober teruggevangen: een mogelijk geval van winterplaatstrouw. Daarnaast waren er op 13 en 23 oktober terugvangsten van elders in Nederland geringde vogels.
Afbeelding 27. Goudhaan, juveniel, Meijendel, Wassenaar, 10 juli 2015.
Afbeelding 28. Vuurgoudhaan, eerste-kalenderjaar, Meijendel, Wassenaar, 8 september 2015.
Vliegenvangers tot gorzen Met acht Bonte Vliegenvangers tussen 12 augustus en 9 september was 2015 een prima jaar.
24
Er was voor het eerst sinds 2008 weer een grote invasie Zwarte Mezen. Vooral dankzij twee topdagen werd tussen 27 september en 28 oktober een recordaantal van 297 vogels geringd (was 187 in 2005). Op 23 oktober werden er liefst 113 gevangen (dagrecord; was 78 in 2005), de volgende dag volgden er nog eens 108. Na een matige zomer kende Pimpelmees een vrij gelijkmatig, maar goed (laat) najaar, waardoor uiteindelijk een recordaantal van 525 vogels de boeken inging (was 500 in 2007). Koolmees, die in Meijendel gemiddeld een fractie algemener is, bleef dit jaar wat achter: 315. Op 16 juli werden twee juveniele Koolmezen gevangen met een pigmentstoring (afbeelding 29). Het jaartotaal Glanskop bleef steken op vier en de eerste Kuifmees sinds 2011 werd op 6 augustus geringd. Met name dankzij een goede novembermaand werden 42 Staartmezen geringd. Daarbij zaten op de 4e zeven Witkopstaartmezen, een nieuw taxon voor de ringbaan. Op deze dag werden ook nog 12 nieuwe en twee geringde ‘gewone’ Staartmezen gevangen: Afbeelding 29. Koolmees, eerstejaars met pigment21 Staartmezen is een dagrecord. afwijking, Meijendel, Wassenaar, 16 juli 2015.
Afbeelding 30-31. Witkopstaartmees, Meijendel, Wassenaar, 4 november 2015. Bij het opzetten van de kopveren is enige donkere tekening te zien boven en achter het oog, maar ook bij Witkopstaartmees is de basis van deze veren zwart: bij plat gehouden kopveren was dit niet zichtbaar. De zeer witte onderzijde met een ‘toefje’ roze op de flanken, het ontbreken van donkere borsttekening, de bijna geheel witte tertials en de scherp afgetekende zwarte nekband wijzen op ssp. caudatus en niet op een “intergrade”. Ook waren de vleugels en staarten van deze vogels gemiddeld langer dan van de andere staartmezen die in 2015 werden gevangen, met daarbij ook de langst gemeten vleugel van het jaar: 67 mm.
Boomkruiper kende met 58 vangsten een topjaar (record was 51 in 2012). De laatste jaren was juli de beste maand, maar dit jaar spande augustus met 29 exemplaren de kroon. Het dagrecord van acht nieuwe vangsten van 5 juli 2012 werd op 6 augustus geëvenaard.
25
Afbeelding 32. Een net vol Zwarte Mezen op 23 oktober 2015, Meijendel, Wassenaar. Er werden er tijdens deze recorddag 113 geringd.
Er werd een recordaantal Eksters geringd (was vier in 2014). Na een zomervangst op 18 juli volgden er na wat extra inspanning tussen 19 oktober en 6 november nog eens vier. In 2014 ontbrak Vlaamse Gaai voor het eerst deze eeuw op de jaarlijst. Dit jaar niet, al was het marginaal: alleen op 8 juli was er tijdens een CES-ronde een mistnetvangst. Spreeuwen ontbraken in de zomer. Het (najaars)totaal lag op 75. Tussen 11 en 31 oktober werden drie Ringmussen geringd. Het eindtotaal van Vink lag op een magere 21. De enige twee Kepen werden op 15 en 19 oktober geringd. In de zomermaanden zat een voor onze locatie ongewoon hoog aantal Groenlingen ter plaatse. Tussen 18 juli en 31 augustus werden er 34 geringd. In het najaar volgden er nog twee en daarmee werd dit, na 2007 (42), het op één na beste jaar deze eeuw. Op 4 juni werd de enige Kneu geringd. Leuk waren de zeven Kleine Barmsijzen op 21 oktober, later deze maand gevolgd door eenlingen op de 24 en 28e. Op 28 oktober werd tevens de enige Grote Barmsijs geringd. Goudvink deed het met zeven vangsten niet onaardig, Rietgors kende met tien exemplaren daarentegen een matig jaar.
3.4 Najaarsfenologie zangvogels Bij zangvogels is de najaarsfenologie van veel zomersoorten op ringbanen veel beter te bepalen dan in het veld. In 2015 werden voor Meijendel liefst vier datumrecords geboekt. Zie tabel 6 (z.o.z.).
26
Tabel 6. Laatste vangdata zomerzangvogels in Meijendel in 2000-2015 soort 2015 2000-2014 Boompieper* 5 oktober 14 september 2014 Nachtegaal 31 augustus 13 september 2009 Blauwborst 9 september 14 september 2008 Gekraagde Roodstaart 29 september 9 oktober 2007 Paapje* 19 september 14 september 2014 Sprinkhaanzanger* 6 oktober 3 oktober 2005 Snor 24 juli 21 september 2005 Rietzanger 19 september 7 oktober 2007 Bosrietzanger 24 augustus 27 september Kleine karekiet 1 november 27 november 2007 Spotvogel 15 augustus 28 augustus 2014 Braamsluiper 8 september 7 oktober 2005 Grasmus* 3 oktober 29 september 2010 Tuinfluiter 4 oktober 16 november 2001 Fitis 9 oktober 14 oktober 2009 Bonte Vliegenvanger 9 september 18 september 2009 * datumrecord in 2015
3.5 DNA-onderzoek In 2015 werd het DNA-onderzoek naar Tjiftjaf, Fitis en Braamsluiper voortgezet (van der Spek 2015; van der Spek et al 2013; de Knijff et al 2012). Dit project is opgezet om een beter beeld te krijgen van het voorkomen en het uiterlijk van verschillende (onder)soorten die sterk op elkaar lijken. In 2016 is verdeeld over vijf soorten veermateriaal van 37 vogels verzameld (tabel 7). Tabel 7. Veersamples verzameld in Meijendel in 2015. Soort 2015 2016 Tjiftjaf
4
geen
Siberische Tjiftjaf
1
geen
Fitis
6
16
Braamsluiper
5
14
Goudhaan Totaal
21 37
n.v.t. 30
Het onderzoek vindt plaats in samenwerking met Peter de Knijff en zijn studenten (LUMC Leiden; Universiteit Leiden) en vier andere ringstations: Vrs Van Lennep (Bloemendaal), Vrs Castricum, Vrg Grauwe Gans (Almere) en Vrs Schiermonnikoog. In drie jaar tijd verzamelen de vijf ringbanen gezamenlijk duizend samples van borstveren. Dit gebeurt met plastic handschoenen om vervuiling met menselijk DNA te voorkomen. Samples worden opgeslagen in een zakje met daarop vermeld de ringgegevens. Die worden op een koele, droge plaats bewaard en aan het einde van het seizoen verstuurd. In www.GRIEL.nl wordt per vangst vermeld dat DNA-materiaal is verzameld. Vogels waarvan veren zijn verzameld zijn zoveel mogelijk gefotografeerd volgens een vast protocol. Vrs Meijendel verzamelt daarbij tussen 2013 en 2016 vijftig veersamples van tjiftjaffen, veertig van fitissen en dertig van braamsluipers. Dit gebeurt at random in het najaar (plus ‘verdachte’ vogels waarvan op basis van het uiterlijk een andere (onder)soort vermoed wordt). Daarnaast wordt referentiemateriaal verzameld van broedvogels. Tot slot is er een categorie ‘overig’, waarbij ingespeeld kan worden op de actualiteit, zoals dit jaar gebeurd is met de Goudhaneninvasie, om eventueel na te gaan of er ook een oostelijk taxon (ssp. coatsi) in het spel was. Inmiddels zijn meer samples van Tjiftjaffen verzameld dan de richtlijn aangeeft (80 in plaats van 50). In 2016 worden daarvan dan ook geen veertjes meer verzameld. Van Fitis (24) en Braamsluiper (16) is tot nu toe nog te weinig materiaal aanwezig. Dit wordt in 2016 gecompenseerd.
27
3.6 Aantal geringde vogels per soort In de exoot Fazant) en vijf ondersoorten geringd (zie ook 3.6). Het totaal van 2000-2014 is gesommeerd en daarover is een jaargemiddelde berekend. Dat gemiddelde is weggezet tegen het resultaat van 2015: zo wordt duidelijk of een soort in 2015 bovengemiddeld (groen; 49 soorten), ondermaats (rood; 24 soorten) of gemiddeld (vet; zes soorten) scoorde. Is een jaargemiddelde afgerond nul, dan is deze ‘weging’ achterwege gelaten. Van de niet op soort gedetermineerde barmsijzen is (uiteraard) geen jaargemiddelde berekend. Tabel 8. Totaal aantal geringde exemplaren en jaargemiddelden per soort in 2000-2015 vs. jaartotalen per soort in 2015 nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35
36 37 38 39
soort Roerdomp Woudaapje Blauwe Reiger Knobbelzwaan Krooneend Sperwer Buizerd Torenvalk Boomvalk Kwartel Fazant Waterral Porseleinhoen Kwartelkoning Waterhoen Meerkoet Bontbekplevier Kleine Plevier Goudplevier Kievit Krombekstrandloper Bonte Strandloper Bokje Watersnip Houtsnip Regenwulp Wulp Tureluur Groenpootruiter Witgat Bosruiter Oeverloper Steenloper Kokmeeuw Stormmeeuw Russische Stormmeeuw* Kleine Mantelmeeuw Zilvermeeuw Grote Mantelmeeuw Holenduif
00-14 gem. 2015 1 0 0 1 0 0 1 0 0 3 0 3 1 0 0 40 3 1 6 0 0 9 1 0 1 0 0 46 3 18 2 0 0 793 53 25 48 3 3 2 0 0 28 2 1 2 0 0 5 0 0 0 0 1 5 0 0 1 0 0 1 0 0 10 1 1 3 0 0 24 2 0 3 0 1 2 0 1 9 1 0 3 0 0 16 1 0 68 5 23 3 0 3 20 1 7 2 0 0 5 0 0 100 7 0 9 1 0 1 1 1 1
0 0 0 0
0 1 0 0
nr 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77
soort Houtduif Koekoek Kerkuil Bosuil Ransuil Velduil Gierzwaluw IJsvogel Draaihals Groene Specht Grote Bonte Specht Kleine Bonte Specht Boomleeuwerik Veldleeuwerik Boerenzwaluw Huiszwaluw Grote Pieper Boompieper Graspieper Waterpieper Oeverpieper Gele Kwikstaart Grote Gele Kwikstaart Witte Kwikstaart Rouwkwikstaart Pestvogel Winterkoning Heggenmus Roodborst Noordse Nachtegaal Nachtegaal Blauwborst Zwarte Roodstaart Gekraagde Roodstaart Paapje Roodborsttapuit Tapuit Groenlandse Tapuit Merel
00-14 gem. 2015 9 1 5 2 0 1 6 0 1 1 0 0 21 2 1 1 0 0 63 4 9 47 3 11 28 2 3 7 0 0 42 3 8 14 1 1 124 8 6 2413 160 149 16 1 1 13 1 12 0 0 1 62 4 4 3252 217 27 6 0 0 18 1 0 1 0 0 217 14 9 20 3 2 726 972 4879 1 1960 31 2 202
1 0 0 48 65 325 0 131 2
4 2 0 94 79 781 1 80 4
0 13
0 49
19 11 5 1 2618
1 1 0 0 175
7 5 0 0 262
28
nr 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112
soort Beflijster Kramsvogel Zanglijster Koperwiek Grote Lijster Cettis Zanger Sprinkhaanzanger Snor Waterrietzanger Rietzanger Veldrietzanger Struikrietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Grote Karekiet Spotvogel Sperwergrasmus Braamsluiper Siberische Braamsl. Grasmus Tuinfluiter Zwartkop Pallas' Boszanger Bladkoning Bruine Boszanger Tjiftjaf Siberische Tjiftjaf Fitis Noordse Fitis Goudhaantje Vuurgoudhaantje Kleine Vliegenvanger Withalsvliegenvanger Bonte Vliegenvanger Baardmannetje Staartmees
00-14 0 949 1227 890 6 7 1130 11 5 335 1 1 376 7273 7 13 18 535 1 1203 1671 13146 1 27 3 3091 18 1560 2 2166 1150 1 1 44 42 442
gem. 2015 0 2 63 1 82 108 59 75 0 0 0 0 75 200 1 2 0 0 22 70 0 0 0 0 25 105 485 1231 0 0 1 2 1 36 0 80 111 876 0 2 0 206 1 104 0 144 77 0 0 3 3 29
5 53 0 153 279 1295 0 17 0 419 2 130 0 1502 190 0 0 8 0 35
nr soort Witkopstaartmees 113 Glanskop 114 Kuifmees 115 Zwarte Mees 116 Pimpelmees 117 Koolmees 118 Boomklever 119 Boomkruiper 120 Buidelmees 121 Klapekster 122 Gaai 123 Ekster 124 Kauw 125 Zwarte Kraai 126 Spreeuw 127 Huismus 128 Ringmus 129 Vink 130 Keep 131 Groenling 132 Putter 133 Sijs 134 Kneu barmsijs spec 135 Grote Barmsijs 136 Kleine Barmsijs 137 Goudvink Noordse Goudvink 138 IJsgors 139 Sneeuwgors 140 Geelgors 141 Ortolaan 142 Rietgors Totaal
00-14 0 52 2 374 3584 3816 2 228 4 4 45 11 2 7 622 1 12 526 36 64 5 23 4 72 1833 158 95 5 1 1 1 1 180 68216
gem. 2015 0 7 3 4 0 1 25 297 239 525 254 315 0 0 15 58 0 0 0 0 3 1 1 5 0 0 0 0 41 75 0 0 1 3 35 21 2 2 4 36 0 0 2 0 0 1 0 122 1 11 9 6 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12 10 4257 8968
* Een nieuw artikel (Adriaens & Gibbins, 2016) biedt handvatten om ca. 40% van de Russische Stormmeeuwen ssp. heinei definitief op naam te brengen. Geen van de in Meijendel gevangen en gefotografeerde vogels vertoont diagnostische kleedkenmerken van heinei (mogelijk deels omdat niet alle kenmerken op de foto staan). De vogels zijn echter geen ‘klassieke’ nominaat ssp. canus. Het lijken met het artikel intergrades, of de heinei-type vogels die (nog?) niet met zekerheid gedetermineerd kunnen worden (de overige 60%). De maten wijzen vooralsnog op heinei – al dienen maten uiteraard met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden.
29
3.7 Vangsten buiten Meijendel Buiten Meijendel werden 174 vogels van 14 soorten geringd (tabel 9). In Den Haag, Oegstgeest, Leiden en Wassenaar werden 118 pullen en drie adulte vogels van acht soorten geringd. Tijdens de Haagse Vogeldag van de Haagse Vogelbescherming werden bij een demonstratie in het Haagse Bos 31 vogels geringd. Tot slot werden 22 Bokjes geringd in de Duivenvoordse Polder (zie kader). Tabel 9. In 2014 buiten Meijendel geringde vogels Soort Aantal Torenvalk
14
Bokje
22
Kleine Mantelmeeuw
6
Zilvermeeuw
25
IJsvogel
11
Turkse Tortel
1
Boerenzwaluw
61
Winterkoning
3
Merel
1
Koolmees
14
Pimpelmees
12
Goudhaan
1
Ekster
1
Kauw
2
Totaal
174
RAS Bokje Duivenvoordse Polder Na een pilot in 2009 werd in 2010 een RAS-onderzoek naar Bokjes gestart in de Duivenvoordse Polder, dat zich richt op plaatstrouw en overleving. Na twee slechte jaren volgde een recordjaar. Staatsbosbeheer maaide het perceel mooi op tijd en de in 2013 door een aannemer te diep gegraven greppel ligt er inmiddels weer goed bij. Dankzij de stevige regenval in september ontstond al met al geweldig habitat in een jaar waarin ze landelijk algemener leken dan doorgaans het geval is. Na twee voorjaarsvangsten werden er tussen 11 oktober en 1 november liefst 19 geringd. Op 18 oktober en 1 november werd het dagrecord van zes exemplaren geëvenaard. Vervolgens gooide het weer roet in het eten: er viel zoveel neerslag, dat het perceel veel te nat werd. In december werden nog wel drie Bokjes gezien, maar een vangpoging bleef zonder resultaat.
Afbeelding 33. Rinse met twee Bokjes aan zijn voeten, Duivenvoordse Polder, Wassenaar, 18 oktober 2015.
Het is opvallend dat we op een totaal van 64 geringde vogels nog nooit een vogel hebben teruggevangen. De doorloop op het perceel lijkt daarmee groot.
30
4 Terugmeldingen ontvangen in 2015 Dit hoofdstuk is opgebouwd uit drie delen: 1) een selectie van interessante eigen terugvangsten; 2) alle in 2015 ontvangen berichten van elders geringde vogels die door ons zijn terug gevangen; en 3) alle in 2015 ontvangen berichten van door ons geringde vogels die elders zijn teruggemeld. 4.1 Eigen terugvangsten In deze paragraaf wordt een selectie van interessante eigen terugvangsten weergegeven. De nadruk ligt op vogels die we in 2013 of eerder hebben geringd. Tabel 10. Interessante eigen terugvangsten in 2015 soort ringnr Kleed* e Houtduif 5137244 > 1 kj e
ringdatum 18-07-2014
controle 01-09-2015
10-08-2014
16-07-2015
16-07-2013 01-08-2013
06-08-2015 15-04-2015 04-06-2015 14-05-2015 26-06-2015 23-05-2015
Holenduif
3332242
2 kj
Kleine Bonte Specht Heggenmus
V 664488 AX 41852
> 1 kj man e 1 kj
AX 41824
1 kj
e
01-08-2013
AX 41407
pull
29-06-2013
V 486020
2 kj
e
21-05-2011
V 606153 L 374609 L 374610 AV 37688 AX 41363 BC 86672 AX 41555 V 606251 V 664434 AT 40363
1 kj e 1 kj vrouw e 1 kj vrouw e 1 kj e > 1 kj e 1 kj e 1 kj e > 1 kj man e > 1 kj man e 1 kj
e
23-07-2012 02-10-2013 02-10-2013 29-08-2012 12-05-2013 26-09-2014 13-07-2013 04-08-2012 27-05-2013 09-08-2010
24-04-2015 03-05-2015 14-05-2015 14-06-2015 10-07-2015 24-04-2015 30-08-2015 14-06-2015 15-07-2015 23-05-2015 08-10-2015 16-07-2015 11-09-2015 24-04-2015 07-07-2015
BA 68147 AX 41385 AX 41506 AX 41519 AX 41563 BA 68295 ADB 320 AEB 529 AEB 771 ADB 160
> 1 kj man e > 1 kj man e 1 kj e > 1 kj e > 1 kj e > 1 kj e 1 kj e 1 kj vrouw e 2 kj man e 1 kj
13-05-2012 16-06-2013 07-07-2013 10-07-2013 13-07-2013 26-06-2012 14-08-2013 31-10-2014 17-01-2015 10-07-2013
16-07-2015 15-04-2015 03-05-2015 22-07-2015 16-07-2015 14-06-2015 14-05-2015 14-10-2015 11-10-2015 28-10-2015
V 423602 AX 41370 AX 41456 AX 41773
1 kj man pull e 1 kj e 1 kj
10-10-2015 04-06-2013 30-06-2013 27-07-2013
23-05-2015 15-04-2015 02-11-2015 03-05-2015 14-05-2015 15-10-2015 29-08-2015 14-06-2015
Gekraagde Roodstaart Nachtegaal
Merel Kleine Karekiet
Sprinkhaanzanger Zwartkop Grasmus
Braamsluiper Fitis Vuurgoudhaan Boomkruiper Koolmees
Pimpelmees AX 41423 Staartmees Y 87919 Rietgors V 664444 * het kleed van de vogel bij het ringen
e
e
e
e
1 kj e 1 kj e > 1 kj vrouw
30-06-2013 02-06-2011 25-06-2013
opm. Onze eerste eigen terugvangst na meer dan een jaar. Op 24 april ook afgelezen in de Libellenvallei. Eigen terugvangst na 2 jaar!
Adult vrouw, ooit geringd als pull.
Gecontroleerd als adulte man; geen andere terugvangst tussen 2010 en 2015.
Winterplaatstrouw? Ruim 2 jaar later, geen tussentijdse terugvangsten. Teruggevangen als adulte man. Teruggevangen als adulte man. Teruggevangen als adulte man.
31
4.2 Elders geringd, in Meijendel teruggevangen Door een uploadfout werd de Poolse Grote Barmsijs uit 2008 pas nu teruggekoppeld. Een Deense Tjiftjaf en een Poolse Kleine Karekiet waren noviteiten. Leuke terugvangsten uit 2015 die nog niet zijn teruggekoppeld zijn o.a. een Duitse IJsvogel, Russische Roodborst en Zweedse Goudhaan. Tabel 11. Vreemde terugvangsten in Meijendel ontvangen in 2015 soort ringnr Kleed* ringplek e Roodborst Arnhem 1 kj Castricum, NH BC 72333 e Merel Arnhem 1 kj vrouw Castricum, NH L 398898 e Zanglijster Arnhem 1 kj Amsterdamse L 323300 Waterleidingduinen, NH
Tuinfluiter
Zwartkop
Braamsluiper Kleine Karekiet
Rietzanger
ringdatum 23-09-2015 06-11-2014
Oorderen, Antwerpen, België Vlieland, Fr
23-08-2014
24-04-2015 03-05-2015 04-06-2015 14-07-2015 02-09-2014
21-08-2015
23-08-2015
Perry Way, Frampton on Severn, Gloucestershire, Engeland Kennemerduinen, NH
24-07-2013
30-03-2014
27-04-2015
03-05-2015
Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Ooijse Graaf, Gl
28-09-2015
29-09-2015
27-08-2014
04-09-2014
Aalst, België
25-08-2014
24-04-2015
Kornwerderzand, Fr
29-04-2015
23-05-2015
Linköping, Östergötlands län, Zweden Lassavägen, Varberg, Zweden Lommel, Limburg, België
13-08-2012
28-08-2014
14-08-2015
22-08-2015
28-08-2013
03-08-2014
> 1 kj
e
Buizingen, België
23-08-2014
07-07-2015
e
Oorderen, België
20-08-2014
01-08-2015
e
Bree, België
10-08-2015
14-08-2015
e
Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Darlowo, Zachodniopomorksie, Polen Poperinge, WestVlaanderen, België Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Castricum, NH
09-09-2012
01-08-2015
31-07-2013
06-08-2015
06-08-2014
31-07-2015
17-08-2014
14-08-2015
12-08-2014
15-08-2014
31-05-2015
18-07-2015
26-07-2015
05-08-2015
16-07-2015
23-07-2015
Kwade Hoek, ZH
01-08-2015
13-08-2015
e
Brussels 13667048 Arnhem BC 05960 London D622578
1 kj
Arnhem V 730762 Arnhem V 695120 Arnhem BC 46746 Brussels 13663403 Arnhem AU 98881 Stockholm CN 70749 Stockholm CY 25082 Brussels 13240581 Brussels 13593907 Brussels 13666497 Brussels 14139201 Arnhem BA 30176 Arnhem BA 31242 Arnhem BA 34336 Gdansk K5N 3964 Brussels 13247165 Arnhem AX 88180 Arnhem AX 88739 Arnhem BC 70234 Arnhem
> 1 kj man
e
1 kj e
1 kj e
e
1 kj vrouw e
1 kj man e
1 kj man e
> 1 kj man e
1 kj 1e kj e
1 kj
> 1 kj 1 kj 1 kj e
1 kj e
1 kj e
> 1 kj e
1 kj e
> 1 kj e
1 kj e
1 kj e
1 kj
07-08-2013
controle 08-10-2015 09-10-2015 01-11-2015
opm.
Gecontroleerd als e 2 kj
Geringd door
32
BB 24634
Tjiftjaf
Vuurgoudhaan
Pimpelmees
Koolmees
Grote Barmsijs
Rinse v/d Vliet, die ook in Meijendel actief is. e
Zwanenwater, NH
06-08-2015
16-08-2015
e
01-08-2015
11-08-2015
> 1 kj e 1 kj
Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Gedser, Denemarken Kinrooi, België
22-09-2014 17-10-2014
10-10-2015 23-10-2015
Volgroeid
Castricum, NH
21-09-2013
10-07-2015
Volgroeid
Warns, FR
29-09-2014
27-09-2015
e
Amsterdamse Waterleidingduinen, NH
18-10-2014
13-10-2015
e
Castricum, NH
15-10-2014
23-10-2015
e
Westenschouwen, Zl
03-07-2015
13-10-2015
e
Westenschouwen, Zl
18-10-2015
02-11-2015
e
Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Kennemerduinen, NH
12-07-2015 13-09-2015
11-10-2015 14-10-2015 19-09-2015
24-10-2015
29-10-2015
27-10-2015
08-11-2015
Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Den Oever, NH
25-02-2015
08-11-2015
21-10-2015
29-10-2015
1 kj
Kennemerduinen, NH
09-10-2015
04-11-2015
Volgroeid
Krynica Morska, Pommeren, Polen.
27-10-2008
26-11-2008
Arnhem BE 55617 Arnhem AX 88880 Copenhagen Brussels CB 0004 Arnhem AAF 216 Arnhem AEA 670 Arnhem Y 36421
1 kj
Arnhem AAH 116 Arnhem BD 04027 Arnhem BD 21783 Arnhem AX 88545 Arnhem BE 11498 Arnhem BE 12148 Arnhem / BE 60789
1 kj vrouw
Arnhem V 595737 Arnhem V 823472 Arnhem V 827011 Gdansk K 5A0223
> 2 kj
1 kj e
1 kj man
1 kj 1 kj 1 kj e
1 kj e
1 kj e
1 kj e
e
> 1 kj man e
Door ons gecontroleerd als vrouw (wel als > 1 kj)
Geringd door Jan Vegelin, die ook bij ons actief is.
Gecontroleerd als > 1kj vrouw. Door uploadfout niet eerder verstuurd.
* het kleed van de vogel bij het ringen
33
4.3 In Meijendel geringd, elders teruggevangen of afgelezen De Groenpootruiter en Oeverpieper die teruggemeld werden uit Frankrijk zijn onze eerste buitenlandse terugmeldingen van deze soorten. Tabel 12. Door ons geringd, elders teruggemeld; teruggekoppeld in 2015 soort ringnr Kleed* terugmeldplek e Ares, Gironde, Aquitaine, Groenpootruiter 1583513 1 kj
ringdatum 31-08-2014
controle 09-12-2014
opmerkingen Geschoten.
Meijendel, Zuid-Holland
10-08-2014
23-04-2015
e
Calais, Frankrijk
12-10-2012
10-01-2013
e
Elburg, Gelderland
11-09-2015
23-10-2015
e
Folkestone, Kent, Engeland Gaydon, Warwickshire, Engeland Falsterbö, Zweden Herne, Vlaams-Brabant, België Sint-Laureins, OostVlaanderen, België Forty Hill, Essex, Greater London, Engeland Moeskroen, Henegouwen, Waals Gewest, België Amsterdam, NH
10-10-2015
26-10-2015
Vogel door de ringer (Rinse) afgelezen in de Libellenvallei. > week dood, als vogel onbekend Teruggemeld als > e 1 kj. Raamslachtoffer.
25-10-2014
24-12-2014
06-11-2014 19-08-2012
31-03-2015 01-10-2014
08-09-2012
03-04-2014
06-11-2012
12-02-2015
Gedood door kat.
06-09-2014
17-09-2014
Gecontroleerd als e > 1 kj
08-09-2014
19-04-2015
Dood, tegen glas gevlogen
Zedelgem, Vlaams Gewest, België
11-09-2014
Sint-Laureins, OostVlaanderen, België Rijkevorsel, Vlaams Gewest, België Bergen, Henegouwen, Waals Gewest, België Lebbeke, Vlaams Gewest, België Houthulst, België Sint-Amands, België Grembergen, Dendermonde, België Bant, Friesland Boliqueime, Portugal
31-08-2014
15-09-2014 16-09-2014 19-09-2014 24-09-2014 06-09-2014
31-08-2014
03-10-2014
02-09-2014
19-04-2015
04-09-2014
18-09-2014
15-08-2015 30-08-2015 19-09-2015
24-09-2015 11-09-2015 20-09-2015
20-09-2015 27-09-2015
25-09-2015 19-10-2015
e
Middelburg, Zl
24-08-2012
09-05-2015
e
Chievres, Hainaut, België Mechelen, Vlaams Gewest, België Oorderen, Antwerpen, België Oorderen, Antwerpen, België
14-08-2010 13-08-2011 21-09-2013
05-08-2013 16-08-2012 15-08-2012 27-09-2013
26-07-2014
08-08-2015
Frankrijk
e
Holenduif
3332242
> 1 kj
Oeverpieper
BA 69310
1 kj
Roodborst
BC 86500
1 kj
BE 14178
1 kj
Merel
L 332758
> 1 kj vrouw
Zwartkop
L 414033 V 606366
1 kj man e 1 kj
V 606949
1 kj man
V 664408
1 kj man
V 713032
1e kj vrouw
V 7131182
1e kj vrouw
V 713413
1e kj man
V 714428
1 kj man
V 714480
1 kj vrouw
V 714562
1 kj vrouw
V 714756
1 kj vrouw
V 777915 V 808116 V 808565
1 kj vrouw > 1kj vrouw e 1 kj vrouw
V 808576 V 808693
1 kj man e 1 kj vrouw
Tuinfluiter
V 606411
1 kj
Kleine Karekiet
AT 40437 AV 38090
1 kj e 1 kj
AX 42585
1 kj
BB 09870
1 kj
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
Verkeersslachtoffer, < een week dood
Geschoten; gemeld als soort onbekend Raamslachtoffer; gemeld als vogel onbekend.
34
e
BB 09466
1 kj
BB 09963
1 kj
BB 10351
1 kj
BC 85529
1 kj
BC 85714 BE 16005
1 kj e 1 kj
BE 16169
> 1 kj
BE 85842
1e kj
BE 85771
> 1e kj
BE 16025
> 1e kj
BE 16304 BE 16448
1 kj e 1 kj
BE 16505
1 kj
BE 16560
1 kj
BE 16571 BE 16603
1 kj e 1 kj
BE 16739
1 kj
BE 16749 BE 16957 BE 16996
1 kj e 1 kj e 1 kj
BC 85653
> 1e kj
BC 85765
1 kj
BC 85988 BC 86140 BC 86168 BC 86385
> 1e kj e 1 kj e 1 kj e 1 kj
BC 86495
1 kj
BC 86659
1 kj
Bosrietzanger
BE 16585
1 kj
Rietzanger
BE 16293
1 kj
Sprinkhaanzanger
BC 86490
1 kj
Fitis
ADB 189 ADB 692
1 kj e 1 kj
ADB 710
1 kj
ADB 812
1 kj
ADB 954
1 kj
Tjiftjaf
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
Ingooigem, WestVlaanderen, België Ingooigem, WestVlaanderen, België Hamme, OostVlaanderen, België Oorderen, Antwerpen, België Bierwart, Wallonië, België Chemin d’Arguin, Villefranque, Frankrijk Veurne, WestVlaanderen, België Lier, Antwerpen, België
29-06-2014
01-08-2015
31-07-2014
02-08-2015
10-08-2014
21-08-2014
10-07-2015
22-07-2015
24-07-2015 05-08-2015
11-08-2015 31-08-2015
07-08-2015
12-08-2015
01-08-2015
07-08-2015
Sint Amands, Antwerpen, België Lebbeke, België
01-08-2015
07-08-2015
06-08-2015
15-08-2015
Mechelen, België Heestert, Zwevegem, België Nassogne, Wallonië België Bambrugge, Wallonië, België Lebbeke, België Mechelen, Vlaams Gewest, België Buizingen, VlaamsBrabant, België Willebroek, België Sint-Amands, België Lapscheure, Damme, België Mechelen, België
11-08-2015 13-08-2015
20-08-2015 22-08-2015
14-08-2015
30-08-2015
15-08-2015
21-08-2015
15-08-2015 15-08-2015
20-08-2015 21-08-2015
20-08-2015
29-08-2015
20-08-2015 22-08-2015 22-08-2015
29-08-2015 29-08-2015 02-09-2015
22-07-2015
02-08-2015
Dunes de la Slack, NordPas-de-Calais, Frankrijk Lebbeke, België Lebbeke, België Bokrijk, Limburg, België Berendrecht, Antwerpen, België Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Oorderen, Antwerpen, België Pepingen, VlaamsBrabant, België Neerpelt, Limburg, België
01-08-2015
09-08-2015
05-08-2015 23-08-2015 24-08-2015 09-09-2015
16-08-2015 02-09-2015 01-09-2015 20-09-2015
11-09-2015
12-09-2015
26-09-2015
04-10-2015
15-08-2015
21-08-2015
11-08-2015
13-08-2015
Oorderen, Antwerpen, België Kennemerduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Oostvaardersdijk,
11-09-2015
19-09-2015
14-07-2013 15-07-2014
05-06-2015 04-06-2015
16-07-2014
12-04-2015
27-07-2014
19-04-2015
08-09-2014
12-04-2015
Teruggemeld als 1 kj.
Teruggemeld als > e 1 kj
Teruggemeld als 1 kj
Teruggemeld als 1 kj
Teruggemeld als Kleine Karekiet! Teruggemeld als > e 1 kj
35
e
Koolmees
Pimpelmees
Zwarte Mees
Goudhaan
Goudvink
AHP 156 AX 41037
vgr e 1 kj
BA 69491
1 kj
BC 50221
man 1 kj
BA 68237
1 kj
BE 14554 BE 14716 BE 14748 BE 14785 BE 14866 BE 14892 AED 519 AGF 667
1 kj e 1 kj e 1 kj 1e kj e 1 kj e 1 kj e man 1 kj e vrouw 1 kj
V 665684
man > 2 kj
e
e
e
e
e
Almere, FL Sint-Amands, België Greifswalder Oie, MecklenburgVorpommern, Duitsland Kampenhout, VlaamsBrabant, België Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Amsterdamse Waterleidingduinen, NH Leiden, ZH Berlare, België Neerpelt, België Westenschouwen, Zl Westenschouwen, Zl Westenschouwen, Zl Kennemerduinen, NH Lommel, Limburg, België Amsterdamse Waterleidingduinen, NH
20-10-2015 23-10-2012
25-10-2015 14-04-2013 15-04-2013
19-10-2012
04-11-2012
18-10-2014
04-02-2015
21-06-2012 20-10-2015 23-10-2015 23-10-2015 24-10-2015 24-10-2015 24-10-2015 31-10-2014 03-10-2015
26-06-2015 11-07-2015 17-11-2015 27-10-2015 08-11-2015 25-10-2015 01-11-2015 25-10-2015 18-10-2015 09-10-2015
25-03-2014
07-03-2015
Gepakt door kat.
Gecontroleerd als man…
* het kleed van de vogel bij het ringen
4.4 Kaartjes: Zwartkop en Kleine Karekiet 2000-2015 De onderstaande kaartjes visualiseren buitenlandse terugmeldingen – exclusief België –van de twee meest in Meijendel gevangen soorten: Zwartkop en Kleine Karekiet. Gele stippen zijn door ons teruggevangen buitenlandse ringen, rode stippen geven een terugmelding van door ons aangelegde ringen weer. Vanwege de hoeveelheid (bijvoorbeeld 34 Kleine Karekieten in 2015) zijn de Belgische gevallen weggelaten. De kaartjes van de twee soorten laten een opvallend verschil in patroon zien.
Afbeelding 34. Kleine Karekiet, eerste-kalenderjaar, Meijendel, Wassenaar, 21 september 2010.
36
Zwartkop 19 door ons geringde Zwartkoppen werden in het buitenland (excl. België) terug gemeld. Ten noordoosten van Nederland zijn geen terugmeldingen. De bekende beweging naar Engeland komt op dit beperkte aantal vogels al duidelijk naar voren. De twee in Engeland geringde vogels (gele stippen) werden beide in het vroege voorjaar in Meijendel gecontroleerd. Ook opvallend zijn enkele terugmeldingen uit Midden-Europa. De Duitse en Zwitserse terugmeldingen zijn uit het broedseizoen, die uit Oostenrijk komt uit maart. De Zwitserse vogel werd meermalen teruggevangen. Opvallend is dat geen enkele in het buitenland tijdens het broedseizoen geringde Zwartkop in Meijendel werd terug gevangen. De terugvangsten in het najaar zijn uit gebieden waar je ze zou verwachten: Frankrijk, Spanje en, opmerkelijk genoeg slechts eentje, Portugal.
Afbeelding 35. Terugmeldingen van Zwartkoppen buiten Nederland en België, ontvangen tussen 2000 en 2015. (n=21). Rood is door ons geringd en elders teruggemeld, geel is elders geringd en door ons teruggevangen.
37
Kleine Karekiet Kleine Karekiet laat een heel ander patroon zien. Er zijn (excl. Belgen) negen in het buitenland geringde Kleine Karekieten in Meijendel teruggevangen. 19 van onze vogels werden buiten Nederland en België teruggemeld. Al deze meldingen tezamen tonen een lijn van noordoost naar zuidwest. De herkomstgebieden liggen ten noordoosten van Nederland. De Poolse vogel en twee vogels uit het uiterste zuiden van Zweden zijn daar tijdens het trekseizoen (augustus) geringd, de Duitse, Noorse en overige Zweedse vogels zijn tijdens het broedseizoen geringd. De door ons geringde en in Denemarken gecontroleerde vogel werd daar in twee broedseizoenen meermalen teruggevangen. De terugmeldingen ten zuid(west)en van Meijendel stammen allemaal uit hetzelfde jaar dat ze geringd werden, en komen uit gebieden waar je ze zou verwachten. De stip in de Atlantische Oceaan betreft een terugvangst op het eiland Ouessant.
Afbeelding 36. Terugmeldingen van Kleine Karekieten buiten Nederland en België, ontvangen tussen 2000 en 2015 (n=27). Rood is door ons geringd en elders teruggemeld, geel is elders geringd en door ons teruggevangen.
38
5 Waarnemingen op en rondom de ringbaan Hieronder volgt een overzicht van losse waarnemingen van landelijk dan wel regionaal schaarse (of anderszins interessante) soorten op en in de directe omgeving van de ringbaan.
5.1 Vogelwaarnemingen
Afbeelding 37. Noordse Nachtegaal, Meijendel, Wassenaar, 29 september 2014. Hier nog ongeringd!
Kwartel Regelmatig werden na nachtvangsten tijdens daarop volgende ochtend Kwartels waargenomen: de meeste in juni, maar ook enkele in augustus (toen er ondanks pogingen niet één gevangen werd). Op 14 juni was er een waarneming terwijl er ’s nachts niet gekwarteld was. Woudaap Goed, de Waterdel ligt niet pal naast de ringbaan, maar op 5 juni werd hier een roepende vogel gevonden door ringbaanmedewerkers Wouter van der Ham en Gijsbert Twigt. Roerdomp In het voorjaar werd vrijwel iedere vangochtend een Roerdomp gehoord. Kleine Zilverreiger Overvliegend op 24 april. Grote Zilverreiger Met enige regelmaat gezien, waarbij de groep van tien exemplaren die op 31 oktober overvloog het vermelden waard is. Wespendief Adulte vogels vlogen over op 16 (twee) en 24 juli en een juveniel zat op 21 augustus ter plaatse. Op 30 augustus trokken er vier over.
39
Blauwe Kiekendief Een eerstejaars vrouwtje laag over de slag – maar niet laag genoeg – op 8 november. Smelleken Overvliegend op 3 mei en 4 oktober. Zwarte Ruiter Zwarte Ruiters op 30 juni en 11 juli werden bijna gevangen. Bosruiter Twee naast de slag en één overvliegend op 11 juli. Verder overvliegend op 20 en 21 augustus. Zwarte Stern Leuke soort, die op 19 september ter plaatse zat bij de grote plas. Kerkuil Op 1 november in de Duivenvoordse Polder en op 3 november ter plaatse langs het fietspad richting de baan. Draaihals Eentje ter plaatse op 10 september. Grote Pieper Op 9 oktober – een dag na onze eerste vangst – was een ongeringde Grote Pieper aanwezig bij het grote meer (plas 17), die liefst tot 15 oktober bleef hangen. Slechts tweemaal verscheen de vogel in de buurt (maar niet op) de slag. Waterpieper Net als vorig jaar werden in oktober en november meerdere vogels naar de baan gelokt, maar het lukte wederom niet om er één te vangen. Noordse Nachtegaal Op 29 september werd een Noordse Nachtegaal ontdekt en gefotografeerd door Rinse en Wouter. Vijf dagen later hing de vogel in het mistnet waar hij op de 29e vlak achter zat. Bladkoning Ter plaatse op 11, 26 en 29 september en 4 oktober. Driekleurige Glansspreeuw Een Superb Starling vloog op 13 augustus over de baan en leek in te vallen ter hoogte van de Libellenvallei. Raaf Een deel van de Wassenaarse ravenfamilie (vier exemplaren) vloog op 30 juni roepend over de baan. Kruisbek Er was een aardige zomerinflux, met op 24 juni o.a. 55 overvliegende vogels.
40
5.2 Overige waarnemingen Op 5 juni hing er een Gewone Dwergvleermuis in een mistnet. Het koor van Boomkikkers is inmiddels oorverdovend: met tientallen roepende exemplaren lijkt de soort rondom de baan verder toegenomen. Op 7 juli zat er een Gewone Pad die was geïnfecteerd door de parasitaire Paddenvlieg. Rugstreeppadden en Zandhagedissen werden regelmatig waargenomen.
Afbeelding 38. Door Paddenvlieg geïnfecteerde Gewone Pad, adult, Meijendel, Wassenaar, 7 juli 2015.
De eerste Zwervende Heidelibel voor de baan werd op 14 juni waargenomen. Populierenpijlstaarten werden gezien op 7 mei, 5 juni (twee), 7, 11 en 15 juli en 13 augustus, Pauwoogpijlstaarten op 26 juni (twee) en 7 juli (twee) en Ligusterpijlstaart op 7 juli. Een Klein Avondrood zat op 21 juli op de slag en op 21 augustus werd een Grote Beer gefotografeerd. Wilgenhoutrups was algemeen in juli, Hageheld in augustus. Bosmeikevers hingen in de netten op 5 (acht) en 24 juni (vier) en op 7, 11 (twee) en 15 juli. Julikevers waren in recordaantallen aanwezig met waarnemingen op 24 juni (drie), 7 juli (acht), 10 juli (acht), 11 juli (25!), 15 (zes) en 24 juli. Een spectaculaire soort, maar als de netten volhangen worden ze niet altijd met evenveel enthousiasme begroet. Hetzelfde geldt voor de Gedoornde Mestkevers, die tussen half juli en begin september regelmatig moesten worden losgepeuterd, soms meer dan tien per dag. De luisvlieg op een Huiszwaluw op 13 augustus was ongetwijfeld de specialist Zwaluwluisvlieg. Hoewel ze op meerdere plekken in het duin voorkomen, werd op 26 juni voor het eerst op de baan zelf een Harkwesp waargenomen. Na de eerste waarneming van Rode Aardbeispinazie op de ringbaan in 2012, werden dit jaar drie groeiplaatsen gevonden van in totaal ca. 20 planten, voor Meijendel een hoog aantal (mededeling Harrie van der Hagen).
41
Afbeelding 39. Klein Avondrood, imago, Meijendel, Wassenaar, 31 juli 2015.
Afbeelding 40. Gewone Dwergvleermuis, Meijendel, Wassenaar, 5 juni 2015.
42
Literatuur Adriaens, P & C Gibbins, 2016. Identification of the Larus canus complex. Dutch Birding 38:1 Knijff, P de, V van der Spek & J Fischer, 2012. Genetic identity of grey chiffchaffs trapped in the Netherlands in autumns of 2009-2011. Dutch Birding 34:6. Levering, H P & G O Keijl, 2008. Vinkenbaan Castricum 1960-2006 - een halve eeuw vogels ringen. VRS Castricum, Castricum. Spek, V van der (2015). Lopend onderzoek: DNA-analyses van enkele vogelsoorten in Meijendel. Hollands Duinen 65. Spek, V van der, M Verrips, & R van der Vliet (2015). Jaarverslag Vrs Meijendel 2014. Stichting Vrs Meijendel, Den Haag.
Websites www.knmi.nl www.trektellen.nl
Afbeelding 40. De ringershut bij zonsopkomst, Meijendel, Wassenaar, 1 november 2015.
43
