Speech Leo De Boer, titel: Ready for take-off Uitgesproken tijdens symposium Amsterdam Centre for Insurance Studies: ‘Op (markt)waarde geschat: solvabiliteit, financiële stabiliteit en de waan van de dag’ vrijdag 6 november 2015 (alleen het gesproken woord geldt) Dames en heren, Toen ik hier naartoe reed, kwam ik langs Schiphol. Daar rijd ik vaker, maar het blijft me fascineren. Ik kijk altijd even naar de opstijgende en landende toestellen. En jaja ik weet – zeker als verzekeringsman – dat is gevaarlijk. Maar ik moet gewoon. En wees eerlijk: u doet dat toch ook? Het wordt namelijk nog fascinerender als je bedenkt wat er allemaal is gebeurd voordat zo’n toestel de lucht in kan gaan. Tanken, passagiers en bemanning aan boord, de bagage, alle mogelijke securitychecks. En heb je ook nog de gate, de landingsbaan, het luchtruim … En nu sta ik hier. Te praten over Solvency II. Heel wat anders? Misschien valt dat eigenlijk best mee. Want al mijmerend (terwijl ik uiteraard op de weg bleef focussen …) kon ik aardig wat parallellen trekken. De piloten – dat zijn de bestuurders van de verzekeraars. De bemanning – dat zijn de mensen die bij verzekeraars werken. De passagiers – dat zijn de klanten. De Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers dat is het Verbond en de mensen in de verkeerstoren – dat is DNB. En Solvency II dan? Dat is dat toestel, dat klaar is om te vertrekken op 1 januari 2016. Enige dat rest zijn die paar securitychecks. Op dat punt staan we dus nu. Bijna alle lichtjes staan op groen. Er zijn nog een paar aarzelingen, maar dat we gaan is zeker. Bij een vliegtuig misschien niet verstandig als er nog wat lampjes knipperen, maar in het geval van Solvency II kan dat best. Zeker omdat we in 2018 een tussenlanding maken. En dus zijn wij (verzekeraars), toezichthouders en overheden al bezig met de aanloop naar wat dan anders moet. Maar goed, voordat we vooruitkijken, eerst maar eens even terug. Want als je ziet waar we vandaan komen, is er behoorlijk wat gebeurd. Het huidige toezichtkader Solvency I komt letterlijk uit de jaren ’70. Er werd onvoldoende naar risico’s gekeken. Daarnaast functioneerde de interne markt niet optimaal, evenals het toezicht op groepen. Bovendien was er te weinig sprake van internationale en cross sectorale convergentie. Dat leverde vier uitgangspunten op voor het Solvency II-project: 1. 2. 3. 4.
Een verdergaande integratie van de Europese verzekeringsmarkt Betere bescherming van de polishouders en begunstigden Versterking van de internationale concurrentiepositie van Europese verzekeraars Bevorderen van betere regelgeving
Inmiddels zijn we ruim tien jaar bezig met de ontwikkeling van Solvency II. Dan zouden we ‘ready for take-off’ moeten zijn toch? Het Verbond vindt dat zeker. Op hoofdlijnen kunnen we ons namelijk goed vinden in de economische - en risicogebaseerde benadering van Solvency II. En dat gaat niet alleen over buffers, maar juist ook over zaken als de ORSA en de inrichting van de organisatie en vaststelling van sleutelfuncties. Overigens denk ik dat er niemand in de Nederlandse markt is die vindt dat Solvency I een superieur model is. Toch zijn er nog wel enige aarzelingen, bleek toen ik een aantal bestuurders een spontane reactie vroeg op het woord ‘Solvency II’. De een: ‘Solvency moet meer zijn dan een model’. Een ander: ‘conceptueel goed, maar qua uitvoering te complex, schieten we niet door?’. En er kwamen
woorden voorbij als kostbaar, ingrijpend en geen eenduidigheid in Europa. Kortom, als het een vliegtuig was, waren er vast wat mensen uitgestapt … Ik snap dat best. Ik denk overigens dat een tweede reactie best meer steun zal opleveren. Ik vraag het natuurlijk ook wel een beetje op een naar moment, zo vlak voor de deadline. Wat misschien ook meespeelt: de verschillen tussen Solvency I en Solvency II zijn groot. Los van het kwantitatieve is het hart van Solvency II mijns inziens de ORSA, Own Risk & Solvency Assessment. Iedere verzekeraar zal continu moeten kijken naar de risico’s die gelopen worden. Dit raakt de hele organisatie. Wat is überhaupt je ‘risk-appetite’ als organisatie? Wat wil je wel verzekeren wat niet? Welke producten bied je dus aan? welke beleggingsrisico’s wil je nemen, etc. etc. De sleutelfuncties (actuariaat, risk, compliance en internal audit) zijn cruciaal en krijgen ook binnen Solvency II hun duidelijke taken en bevoegdheden. Al deze elementen zijn nieuw ten opzichte van Solvency I. Dan de kwantitatieve kant. Een solvabiliteitscijfer onder Solvency I is heel wat anders dan een solvabiliteitscijfer onder Solvency II. Dat is even wennen. Want is 100% onder Solvency II nu goed of niet? Het antwoord is “ja”, zeker als je bedenkt dat dit getal de risico’s aanzienlijk beter weergeeft dan voorheen en de buffer van 100% toereikend is om stress scenarios met een kans van 1 op 200 aan te kunnen. Je moet even gevoel krijgen bij die nieuwe cijfers. Ik vergelijk het maar even met een 3D-bril. Ook ontzettend wennen, maar je ziet wel veel meer. In het geval van Solvency II zijn dat bijvoorbeeld de risico’s, je kunt scherper zien of een verzekeraar voldoende is gekapitaliseerd. Tegelijkertijd zijn de risico’s ook niet veranderd doordat je een andere bril op zet. Maar nogmaals: we moeten allemaal wennen, iedereen is gewend aan de oude manier van rekenen en moet gevoel krijgen bij de nieuwe cijfers. Ik vergelijk het maar even met de nieuwe wijze van het tellen van het aantal kilometers file die recent is ingevoerd. De ANWB rapporteert in de cijfers tegenwoordig ook de files op N-wegen. De eerste keer dat ik die cijfers hoorde schrok ik me rot, het kan niet waar zijn! Ook hiervoor geldt dat we even moeten wennen aan de cijfers. Is 200 km file nu veel of weinig? Voor Solvency II gaat hetzelfde gelden. Tegelijkertijd zullen de meeste verzekeraars streven naar een hogere solvabiliteit om enige marge te houden. Je wilt niet bij iedere waardeschommeling naar het Frederiksplein moeten bellen om te melden dat je onder de 100% bent gekomen … echter, dat is eigen beleid en mag nooit leiden tot een extra norm vanuit het toezicht. Het zou ook goed zijn als de DNB hier geen misverstanden over laat bestaan. Qua getalsmatige vergelijkbaarheid lijken we er met Solvency II niet op vooruit te gaan, althans, vergelijken blijft een moeilijk vak. Solvency I ratio’s waren veel beter te vergelijken. Je nam een percentage van je premie en je voorzieningen en dat was de norm voor je kapitaalbuffer. Heel simpel, goed vergelijkbaar, maar een redelijk zinloos getal. Geen idee of een buffer die op die manier was berekend, toereikend was voor de risico’s die je als verzekeraar liep. Onder Solvency II komen de eisen veel complexer tot stand. Daardoor is het simpel vergelijken van Solvencyratio’s niet zinvol als je niet ook onder de motorkap kijkt: waar is dat getal uit opgebouwd? Wat voor kwaliteit kapitaal bestaan de buffers uit? Welke maatregelen kan een verzekeraar nog nemen om dit getal te doen stijgen? Ook de keuze of een verzekeraar werkt met een intern model of het standaard model zal betekenen dat het eenvoudig vergelijken niet goed mogelijk is. Ondanks de moeilijke vergelijkbaarheid van cijfers is het feitelijke normenkader van Solvency II, de risicobeoordeling en de eisen aan de governance voor ieder gelijk. Voorheen had ieder land zijn eigen specifieke regelgeving. Naast de Solvency I ratio’s kende Nederlandse levensverzekeraars bijvoorbeeld de zogenaamde toereikendheidstoets op basis van de risicovrije rente. Een strenge eis, die in grote delen van Europa onbekend was. Dat wordt nu meer gelijk getrokken. Desondanks moeten we ons niet blind staren op een internationaal speelveld, want nog steeds zijn er verschillen. Die hangen vooral samen met de 2.
mogelijkheden en soms interpretatie van de lokale toezichthouder om bepaalde langetermijnmaatregelen te gebruiken. Over die langetermijnmaatregelen wil ik graag wat meer vertellen, want op dat vlak is er best wel wat gebeurd in de aanloop naar – om maar weer terug te vallen op de vliegtuigmetafoor – de startbaan. Onder politieke druk zijn namelijk in een vrij laat stadium anticyclische maatregelen toegevoegd aan de Solvency II-richtlijn. Dit zijn de zogenaamde LTGmaatregelen, waarbij LTG staat voor Long Term Guarantee. In die maatregelen zie je duidelijk het dilemma terug tussen enerzijds de wens van de Europese regelgever voor meer economische groei en anderzijds het streven naar een solide verzekeringssector. Met andere woorden: macro-economische wensen versus micro-prudentiële eisen: dat spanningsveld zal altijd blijven bestaan, en dat vindt binnen DNB zelfs onder hetzelfde dak plaats. Ik zoom nog wat verder in op die maatregelen: het gaat om de Matching Adjustment, de Volatility Adjustment en bepaalde overgangsmaatregelen. Het zijn allemaal maatregelen die moeten zorgen voor een stabielere balans en minder fluctuaties in de solvabiliteit. Door de maatregelen wordt meer recht gedaan aan het langetermijninvesteringsbeleid dat verzekeraars door hun productenaanbod hebben en de maatregelen kunnen zo bijdragen aan de economische groei. Het Verbond heeft deze anticyclische maatregelen altijd bepleit. Toch zorgen de maatregelen ook voor verschillen tussen landen. Simpelweg omdat de mogelijkheden tot gebruik van de maatregelen verschillen per land. Laten we onszelf als voorbeeld nemen. Nederlandse verzekeraars zullen veelal de Volatility Adjustment gaan toepassen. Deze levert echter slechts beperkt meerwaarde op. Nederlandse verzekeraars zouden graag de Matching Adjustment willen gebruiken, net als vooral Spaanse en deels Britse verzekeraars, maar de Matching Adjustment lijkt onvoldoende toegesneden op de Nederlandse verzekeringsproducten en beleggingen. Overigens blijkt de Britse toezichthouder veel restrictiever om te gaan met de Matching Adjustment dan de Britse verzekeraars hadden gehoopt. Nederlandse verzekeraars beleggen veel in hypotheken en Nederlandse verzekeringsproducten kennen in vergelijking met Spaanse en Britse meer garanties. Hoewel de risico’s die daarmee gepaard gaan zeer goed zijn in te schatten, lijkt de Matching Adjustment in Nederland voor pensioenproducten en hypotheken niet te kunnen worden toegepast. Toch geven we het nog niet op en vervolgen we onze discussies hierover met de DNB. Een ding staat vast: een cruciaal punt in Solvency II werkt dus vooralsnog maar voor één lidstaat van de Unie echt goed: Spanje. Dat kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn geweest van Europese regels. Schrijft u even mee: deze dragen we vast aan voor de evaluatie in 2018. Nog een voorbeeld van een oorzaak voor de verschillen tussen landen: de overgangsmaatregelen die zijn toegevoegd. De meest impactvolle overgangsmaatregelen worden vooral gebruikt door onze oosterbuur. Dat betekent dat Duitse verzekeraars zestien jaar de tijd hebben om toe te groeien naar een Solvency II-wereld bij de berekening van hun verplichtingen. De startbaan is iets langer zeg maar … Uiteraard geldt deze ‘transitional measure’ voor iedereen, maar als je al een streng regime hebt (zoals wij in Nederland), heb je weinig aan deze overgangsmaatregel. De Duitsers hebben momenteel relatief soepele regels waardoor ze geleidelijk over zullen gaan. Mijn betoog is denk ik duidelijk: door verschillend gebruik van de diverse langetermijnmaatregelen in verschillende landen, is het verschil binnen Europa toch groter dan op het eerste oog verwacht zou worden. En zeg nou zelf: aan welk strand zou u willen liggen? Met Hollandse wolken of een Spaanse blauwe lucht? Hoewel dat makkelijk lijkt, valt of staat alles bij het perspectief waarin je het bekijkt. Doordat Nederlandse verzekeraars bijvoorbeeld slechts beperkt gebruik kunnen maken van de LTG-maatregelen, zullen solvabiliteitscijfers wellicht wat lager uitvallen dan internationale peers. Maar hier geldt dan wel: “What you see is what you get”, en dat is voor verzekeraars in sommige andere landen nog maar even 3.
afwachten. Maar ik hoop dus wel dat journalisten en analisten die cijfers dan ook in het juiste perspectief zullen bekijken. Er geldt weliswaar de plicht om de impact van het LTG-pakket en effect van bijvoorbeeld een Volatility Adjustment of een transitional measurer duidelijk te maken, maar in de brei van cijfers en het belang dat sommige individuele maatschappijen hebben, kan dat wel eens naar de achtergrond verschuiven. Het Verbond zal dit perspectief uiteraard voortdurend onder de aandacht blijven brengen en breed aan voorlichting doen. Dit doen wij intern, in een-op-een gesprekken met journalisten en met de politiek. Ook overleggen we hierover met De Nederlandsche Bank, die ook actief is op dit gebied. De langetermijnmaatregelen zijn dus een aandachtspunt. Maar los daarvan zijn er ook flink wat discussiepunten. Eigenlijk al sinds de inkt van het model droog is. En het lijstje met die punten wordt bijna wekelijks langer. Ik geef u een paar voorbeelden waarover het Verbond al de discussie is aangegaan. De eerste. De sector heeft met DNB en EIOPA gediscussieerd over de wijze waarop de Volatility Adjustment in het interne model gebruikt moet worden. We hebben bij DNB gepleit voor een dynamische VA. Wij zijn dan ook verheugd dat DNB die stap voorwaarts heeft gezet en een VA die meebeweegt met de relevante spreads, toestaat onder voorwaarden. Een ander heet hangijzer is de zogenaamde fiscale eenheid en de Deferred tax assets. Hierin is Nederland vrij uniek maar de Solvency II regelgeving erkent wel het bestaan van de zogenaamde fiscale eenheid. In tijden van stress werkt de compensatie van de Deferred tax assets binnen een fiscale eenheid anti-cyclisch. DNB heeft zich, gesteund door EIOPA, echter op het standpunt gesteld dat de Deferred tax assets uiteraard wel op de balans staat maar in tijden van stress niet mag meewegen bij de bepaling van de SCR. Wij vinden dit nog altijd bijzonder kwalijk en zullen hier de aandacht voor blijven vragen. Het derde voorbeeld gaat over de NHG-hypotheken. We zijn van mening dat NHG hypotheken een lagere kapitaalseis moeten hebben. U denkt wellicht: logisch, was daar dan sprake van? Ja. De regelgeving rondom garanties is op z’n minst niet kristalhelder opgeschreven. Wij zien echter wel ruimte om NHG te erkennen als een garantie. Gelukkig steunen Financien en DNB ons in de constatering dat de kapitaaleis lager zou moeten zijn. Ik reken er op dat DNB dat ook per 1 januari 2016 ook zo erkend! Een ander belangrijk aspect voor onze sector is hoe je omgaat met de langetermijnverplichtingen en hoe je Solvency II op waarde kunt schatten. Cruciaal daarbij is de door EIOPA gepubliceerde risicovrije rentecurve, en de ultimate forward rate, de UFR. We zijn nog niet gestart of in juli van dit jaar heeft EIOPA de sector informeel geconsulteerd over de methodologie van de curve en de UFR. Vanuit de sector is toen zeer nadrukkelijk gewezen op de noodzaak van stabiliteit, repliceerbaarheid, voorspelbaarheid en de juiste prikkels voor goed risicomanagement. Ten aanzien van de UFR moeten we niet uit het oog verliezen dat deze in het leven is geroepen om te zorgen voor meer stabiliteit op de lange termijn. Het is een zeer menselijk fenomeen om gebeurtenissen recent hebben plaatsgevonden meer gewicht te geven en gebeurtenissen uit een verder verleden minder gewicht toe te kennen. Er is bij sommigen daarom de gevoelsmatige verleiding om de hoogte van de UFR ter discussie te stellen vanwege de huidige lage rente. Maar dat is meer gedreven vanuit emotie dan op feiten gebaseerd. Bij de bepaling van de UFR moet dan ook niet te veel worden gefocust op de lage rente van nu, maar juist op de rente over een lange periode, bijvoorbeeld 50 jaar. Als er op deze wijze naar de UFR wordt gekeken dan impliceert dat dat elke toekomstige verandering in het niveau van de UFR gradueel moet plaatsvinden. De verzekeringssector is hier groot voorstander van, omdat daarmee marktschokken worden vermeden. Inmiddels heeft EIOPA aangegeven de huidige UFR van 4,2 % niet te zullen aanpassen tot tenminste het einde van 2016, maar wel een consultatie te houden over de methodologie in de UFR. Ik hoop niet dat dit zou kunnen betekenen dat de UFR al in 2017 wordt aangepast. De sector heeft 4.
bepleit om niet eerder dan in 2018, onder de condities van voorspelbaarheid, stabiliteit en repliceerbaarheid, aan een eventuele herziening van de UFR te denken. U begrijpt dat we hier als sector zeer alert op zullen zijn! Er moet gekeken worden naar de hele pap en niet naar een paar krenten. Ik sluit niet uit dat er volgende week weer iets nieuws opkomt. Ik roep verzekeraars daarom op hun zorgen te melden bij het Verbond en daar niet alleen mee te blijven worstelen. Zodat we deze collectief kunnen adresseren bij de DNB of EIOPA. Ik heb ook een oproep aan DNB. Internationaal bezien heeft Nederland een van de strengere toezichthouders en tot op heden een van de strengste toezichtregimes. Soms is dat goed, en schept het vertrouwen, soms is dat slecht omdat het leidt tot onzekerheid bij investeerders. Als ik mijn oor te luister leg bij investeerders en analisten en hoor wat ervaringen zijn van individuele verzekeraars, dan kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat we te maken hebben met een ‘Dutch discount’. Investeerders vinden de Nederlandse toezichthouder streng, maar soms ook onvoorspelbaar. Voor ons als ingewijden is dat overigens niet altijd zo, omdat we goede gesprekken voeren met elkaar, maar voor de analisten van deze wereld kan het helpen als DNB duidelijkheid verschaft. Investeerders houden immers niet van verrassingen. Als ze dat gevoel hebben is de simpele consequentie dat kapitaal voor verzekeraars duurder wordt op de internationale kapitaalmarkt. Dit kunnen we echt niet hebben. Dat is een vlucht meeuwen in de motor! Over motor gesproken. Van institutionele beleggers, waaronder verzekeraars, wordt steeds meer verwacht dat ze gaan investeren in de Nederlandse of Europese motor van de economie. Het gaat daarbij onder andere om investeringen in het mkb, in infrastructuur en in de woningmarkt. Onder meer via securitisaties. En dat gaat nog meer spelen bij de invoering van het Junckerplan en de Europese Kapitaalmarktunie. De gedachten daarachter zijn natuurlijk prima. Gezien de langetermijnverplichtingen van verzekeraars is het matchen met langlopende beleggingen op zich een zeer interessante propositie. Maar waarom zouden verzekeraars dat doen als ze gestraft worden voor de te lopen beleggingsrisico’s doordat de toezichthouder hogere kapitaalseisen oplegt? Dan komt er van die politieke voornemens natuurlijk weinig terecht. Een issue was bijvoorbeeld het investeren in infrastructuur. Als een verzekeraar participeert in infrastructuur staat daar nu nog een kapitaaleis van 49% tegenover. Maar inmiddels liggen er concept delegated acts bij de Raad en het Europees Parlement waar deze eisen verlaagd worden naar een range van 30 tot 39%. Discussie dus. En dat zal niet minder worden: de evaluatie van Solvency II staat al gepland in 2018. Mogelijk dat daarmee de eerste stappen richting een herijking van Solvency II (ofwel Solvency III) worden gezet. Tegelijkertijd is IAIS druk bezig met het ontwikkelen van International Capital Standards. Die zijn primair gericht op grote internationaal opererende verzekeraars, maar die zullen uiteindelijk toch hun weerslag hebben in Europese en nationale wetgeving. De Europese Commissie zal er dan in de wettelijk vastgelegde evaluatie of review van Solvency II uiterlijk eind 2018 niet aan ontkomen om zowel de ervaringen met Solvency II als de internationale ontwikkelingen mee te nemen in het eindoordeel of Solvency II geheel of gedeeltelijk moet worden aangepast. Maar ook de markt zal daar input leveren. Naast evidente foutjes zullen we kijken naar de meer fundamentele punten. Dat gaat om vraagstukken als:
5.
Wordt het langetermijnbedrijfsmodel van verzekeraars wel voldoende erkend binnen Solvency II? Leidt de huidige methodiek van marktwaardering niet tot te veel volatiliteit op de verzekeringsbalans, zeker wanneer verzekeraars de ambitie hebben om beleggingen tot het einde van de looptijd in de portefeuille te houden? Is er sprake van een gelijk speelveld binnen Europa, met andere woorden: wordt er door de verschillende nationale toezichthouders op een gelijke manier naar de materie gekeken? Zit de toezichthouder, door het complex aan regels, niet te veel op de stoel van de ondernemer en bevordert of hindert de regelgeving innovatie?
Meer concreet: wijzullen richting 2018 ongetwijfeld aanpassingen en verfijningen adresseren van de Volatility Adjustment, de Matching Adjustment en behandeling van langetermijnbeleggingen. Tot die tijd dus Solvency II. Zo goed als ‘ready for take-off’. Nog niet alle lampjes staan op groen, maar we gaan. Dat durven we ook, want verzekeraars hebben in de eerste helft van 2015 al een beetje kunnen oefenen. Dat gebeurde met een parallel run, waarbij men naast de Solvency I-staten ook een aantal Solvency II-staten heeft ingeleverd bij DNB. Dat verliep zonder grote problemen: de rapportages zijn vrijwel allemaal op tijd ingeleverd, de processen lijken goed te zijn ingeregeld. We kunnen dan ook optimistisch zijn over een goede start van Solvency II op 1 januari aanstaande. Tegelijk is het spannend. Een paar verzekeraars wachten nog op goedkeuring van interne modellen. En ook de verschillen tussen verzekeraars bieden onzekerheid. Zo krijgen we in toezichtland met een driedeling te maken: de volledig Solvency II verzekeraars, de Solvency II Basic verzekeraars en de heel kleine verzekeraars die niet meer vallen onder prudentieel DNB toezicht. Deze laatste groep valt overigens nog wel onder gedragstoezicht van AFM. Vooral voor onze onderlinge verzekeraars die sinds dit jaar als Platform Onderlinge Verzekeraars onderdeel zijn van het Verbond, is het spannend hoe de toezichthouder het soms wat ongrijpbare begrip ‘proportionaliteit’ in de praktijk gaat invullen. En maken alle vereenvoudigingen in het Basic regime de zaken echt eenvoudiger en simpeler? En zullen de administratieve lasten echt beperkt worden? Ik hoop dat we hierover in 2016 met DNB nader kunnen spreken. Dames en heren, Over veertig dagen is het zover. We zijn er klaar voor, maar we zijn er nog niet. Niet alles zal meteen vlekkeloos verlopen. Ook in 2016 zullen we nog doorgaan en uiteindelijk zal pas in 2017 de eerste echte volledige Solvency II rapportage over het boekjaar 2016 plaatsvinden. Er zullen verrassingen zijn – zowel voor verzekeraars als voor toezichthouders. Er zullen processen anders verlopen. Maar dat hoort erbij en dat weten we ook. En hoewel ik de toezichthouder eerder vanmiddag ‘streng’ noemde, wil ik DNB in dit kader een pluim geven. Het Verbond en DNB weten elkaar op vele terreinen altijd te vinden in constructief en open overleg. Daar is Nederland dan weer redelijk uniek in! Kortom, met wat extra veiligheidsinstructies kunnen we gaan vliegen. Bijna alle lichtjes staan op groen. De piloten en bemanning weten wat ze te doen staat. De passagiers willen vooruit. En met de verkeerstoren is en blijft nauw contact ... Goede vlucht! En dank voor uw aandacht.
6.
