Social Media Samenvatting van het themarapport
Onderdeel van het project:
Our Common Future 2.0 2010-2011
Thematrekkers: Irene Dijkman; Jasper Wognum
Deelnemers: Sander Abbes; Marcel Alberti; Nur America; Boudewijn Broekhuijse; Marissa Coe; Michiel Daalmans; Diederik van Dijk; Harmen van Doorn; Annemieke Gotzsch; Karin Hoogeveen; Femke Hulsenbek; Mark van der Linde; Karolien Niederer; Ingmar Sauer; Marije Siebenga; Aafke van Sprundel; Cees van ’t Wout
© 2011 Stichting Our Common Future, Doetinchem Deze samenvatting is onderdeel van het crowdsourcing project Our Common Future 2.0 (OCF 2.0), uitgevoerd door 400 vrijwilligers. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Our Common Future. De inhoud van deze samenvatting is gebaseerd op een van de negentien deelrapporten en vele en zeer diverse bronnen, bijeengebracht door vrijwilligers. De eindredactie van OCF 2.0 besteedt de uiterste zorg aan de betrouwbaarheid en de volledigheid van alle gepubliceerde informatie. Onjuistheden kunnen echter niet worden voorkomen. Hoewel bij het gereedmaken van deze samenvatting de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht, bestaat altijd de mogelijkheid dat bepaalde informatie na verloop van tijd verouderd of niet meer juist is. Wij zijn niet aansprakelijk voor de gevolgen van activiteiten die worden ondernomen op basis van deze samenvatting. Bepaalde verwijzingen in deze samenvatting voeren naar informatiebronnen die door derden worden bijgehouden en waarover wij geen controle hebben. Wij dragen dus niet de verantwoordelijkheid voor de nauwkeurigheid of enig ander aspect van de informatie uit die bronnen. Het noemen van deze informatiebronnen is op geen enkele manier een aanbeveling voor de auteur of goedkeuring van de informatie. De redactie heeft haar uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van beeldmateriaal dat wordt gebruikt te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en voor het gebruik waarvan u niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel voor het gebruik waarvoor u geen toestemming verleent, kunt u zich in verbinding stellen met de redactie via de website www.ourcommonfuture.nl. Het project OCF 2.0 heeft een informatief, non-commercieel karakter.
Het project Our Common Future 2.0 (OCF 2.0) is een innovatief crowdsourcing project rond duurzaamheid nu en in de toekomst. Met ruim vierhonderd mensen is in korte tijd een toekomstvisie ontwikkeld op negentien belangrijke maatschappelijke thema’s: • • • • • • • • • •
Afval; Bestuur; Duurzaamheid; Maatschappij; Natuur; Economie; Energie; Leiderschap; Leren; Mobiliteit;
• • • • • • • • •
Productie; Sociale Media; Spiritualiteit; Toerisme; Voeding; Water; Werk; Wonen; Zorg.
Meerstemmig debat over duurzaamheid Het doel van dit project was om met elkaar op een ongewone manier na te denken over de betekenis en ontwikkeling van ‘duurzaamheid’. Al lang is die term niet meer het exclusieve domein van milieukundigen en ecologen. Het begrip duurzaamheid wordt voor steeds meer onderwerpen gebruikt. Dat is soms lastig want daarmee vervaagt de betekenis. Tegelijkertijd is die verbreding ook positief, want het geeft aan dat het debat over duurzaamheid zich steeds verder ontwikkelt. Het project Our Common Future 2.0 presenteert dan ook niet dé definitie van duurzaamheid, maar toont juist meerdere invalshoeken van en opvattingen over duurzaamheid naast elkaar. Deze meerstemmigheid of polyfonie is een realistische afspiegeling van het maatschappelijke debat over duurzaamheid. Op de website van het project (www.ourcommonfuture.nl) staan over alle thema’s deelrapporten en uitgebreide samenvattingen voor wie verdieping zoekt. Het resultaat is ook terug te lezen in het boek Duurzaam Denken Doen. Het boek is geschreven voor een breed publiek, voor mensen zoals jij en ik in Nederland, en niet speciaal voor wetenschappers, beleidsmakers of managers. De intentie is om een goed toegankelijk en prettig leesbaar boek aan te reiken. Net als in de werkelijkheid verloopt het debat soms analytisch en soms een tikje rommelig, soms met een vleugje humor of met kritiek, soms met onderbouwde bijdragen en af en toe met losse opmerkingen. Het is aan de lezer om door de tekst heen als het ware in debat te gaan met de honderden mensen die hebben meegedacht.
De poster
Inhoudsopgave Inleiding Sociale media nu De Toekomst Voorwaarden Overkoepelende Visie Conclusie
1 2 4 8 9 10
Samenvatting OCF-themarapport Social Media
Social Media Inleiding Als definitie van ‘Sociale Media’ gebruiken we die van Van Alphen (2009): 'Social Media enables using new communication instruments that facilitate the relationship and collaboration between people.’ Vertaald: 'Sociale Media maakt het mogelijk dat er nieuwe communicatie instrumenten worden gebruikt om de relatie en samenwerking tussen mensen te faciliteren.' Sociale Media is pas kort geleden ontstaan, als gevolg van de opkomst van het internet. Daarmee is het een fenomeen dat is opgekomen na het verschijnen van het Brundtland rapport in 1987. Het maakt daarom logischerwijze geen deel uit van OCF 1.0. Ondanks de korte bestaansgeschiedenis van Sociale Media, is de themagroep van mening dat de relevantie en de impact ervan groot zijn. Wereldwijd worden Social Media platformen door 72% van de internetgebruikers bezocht. In 2010 zijn er wereldwijd 1,966,514,816 (Insite consulting, 2010) gebruikers van een vorm van Sociale Media. In Nederland alleen al waren in november 2010 8,186 mensen actief op Hyves en 5,410 miljoen op Facebook. Door de snelle ontwikkelingen binnen en van Sociale Media zien wij het als een grote uitdaging om hierop een visie voor de lange termijn te ontwikkelen. In een visie op een duurzame toekomst kan Sociale Media een grote rol spelen, mede door de wereldwijde toegankelijkheid en laagdrempeligheid ervan. Binnen het spectrum van OCF 2.0 thema’s neemt Sociale Media een bijzondere rol in, omdat het faciliterend is aan de meeste andere thema’s in OCF 2.0. Sociale Media faciliteerrt vormen van communicatie en sociale interactie, processen van informatie en kennis ontwikkeling en overdracht. Het inzetten van instrumenten voor het bouwen van sociale netwerken of gemeenschappen is wat Sociale Media zo machtig maakt (Konijn, 2008). Sociale Media zal steeds meer gedefinieerd worden vanuit de sociologie, in plaats van technologie. Via een sociologisch perspectief kan men het fenomeen Sociale Media beschouwen als een ‘online participatory culture’ (Jenkins et al. in Beer & Burrows, 2007), die beschreven kan worden als een dynamische informatiematrix waarmee mensen elkaar observeren, netwerken creëren en informatie delen. Onze visie richt zich op de impact van Sociale Media op mens, planeet en maatschappelijk welzijn over 25 jaar en niet op de ontwikkeling van technologische instrumenten, die ten grondslag liggen aan de platformen binnen het Sociale Media portfolio. Wij gaan ervan uit dat de technologische mogelijkheden de komende decennia exponentieel zullen doorgroeien, waardoor techniek geen onderscheidende factor zal zijn. Het nu ondenkbare zal straks mogelijk zijn.
1
Samenvatting OCF-themarapport Social Media De scope van een visie op Sociale Media kan niet beperkt worden tot Nederland. Sociale Media is een wereldwijd fenomeen, want iedereen met een internetverbinding heeft in principe toegang tot de wereldwijde netwerken en is vrij om te kiezen bij welke netwerken en diensten een profiel wordt gecreëerd. Om een vorm van houvast te hebben bij het formuleren van een visie omtrent Social Media hebben wij drie subthema’s in het leven geroepen: People, Planet en Prosperity. De termen people en planet zijn afkomstig uit de omschrijving van duurzame ontwikkeling in het Brundtland rapport van 1987. Voor de Wereldtop over duurzame ontwikkeling te Johannesburg in 2002 werd de P van Profit veranderd in 'Prosperity' (welvaart), om naast economische winst ook de maatschappelijke winst in de afwegingen te betrekken. In lijn met deze subthema’s luidt de probleemstelling: 'Wat is de impact van Sociale Media over 25 jaar op de drie P’s: People, Planet en Prosperity?' Een korte situatieschets is hier op zijn plaats. Onze gezamenlijke toekomst is er een van 6.5 miljard mensen in 2010 en van 9,1 miljard mensen in 2050. Een toekomst waarin we drie planeten nodig zullen hebben om in onze behoeften te voorzien, als we blijven leven zoals we dat nu doen. Dat is de realiteit van vandaag. Al onze kennis, alle mogelijkheden waarop we met elkaar kunnen communiceren, en al onze pogingen om samen te werken aan de ontwikkeling van de mensheid, hebben niet kunnen voorkomen dat we nu staan voor de grootste uitdaging in de historie: het behouden van de aarde voor ons nageslacht. Duurzame ontwikkeling is geen keuze, maar onze beste kans. Om het doel van een duurzame samenleving te bereiken kunnen we gebruik maken van alle communicatiemiddelen die wij tot onze beschikking hebben. Door de komst van Sociale Media zijn mensen in staat om hun kennis, ideeën, ervaringen en gevoelens sneller te delen en nieuwe kennis en ervaringen op te doen. Hierdoor zal ook de snelheid van onze eigen ontwikkeling toenemen. Van samenwerking die nu nog afhangt van het individuele belang, willen we toe naar een wereld waarin de definitie van het gezamenlijke belang en ieders verantwoordelijkheid om daaraan bij te dragen geen punten van discussie meer zijn.
Sociale media nu Sociale Media is de afgelopen jaren enorm gegroeid. Social Media faciliteert de uitwisseling van kennis en ervaring door middel van communicatie en maakt daarbij gebruik van grensoverschrijdende samenwerking. Het beschrijven van het volledige spectrum dat Social Media momenteel beslaat vergt een omvangrijke publicatie op zich. Onderstaande afbeelding geeft een beeld van het huidige landschap.
2
Samenvatting OCF-themarapport Social Media
Sociale Media is voor iedereen met een internetverbinding toegankelijk, ongeacht opleidingsniveau, locatie, of religie. Helaas momenteel met uitzondering van enkele landen waar de meest gangbare platformen worden afgeschermd of gecensureerd. De verschillende verschijningsvormen stellen ons in staat een breed scala aan communicatiemogelijkheden te benutten, in tegenstelling tot traditionele media die slechts een weg van communiceren toestaan (van zender naar ontvanger) of telefonie dat enkel bilaterale communicatie toestaat. Sociale media reduceren onzekerheid in onzekere situaties door de veelheid en snelheid van informatie die beschikbaar is in combinatie met een betere traceerbaarheid en betrouwbaarheid van de bron. De mobilisering die ontstaat via sociale media zorgt voor verandering op thema's die wereldwijd maar ook lokaal belangrijk zijn. Het zorgt ervoor dat communicatie niet meer gebonden is 3
Samenvatting OCF-themarapport Social Media aan tijd en locatie. De belangrijkste factor is echter relevantie. Elk individu bepaalt wat relevant is voor de eigen ontplooiing en werkt met anderen samen om informatie te verrijken. In plaats van alleen informatie te ontvangen, zoals we gewend waren, kunnen we nu dus ook zelf bijdragen aan de informatiestroom. Dit vergroot de betrokkenheid. Je zult je sneller verbinden aan iets waaraan je zelf hebt meegewerkt dan aan iets wat je voorgeschoteld krijgt. Er is in toenemende mate sprake van gezamenlijke ontwikkeling, co-creatie en crowdsourcing. Crowdsourcing is een neologisme, gebruikt om een recente ontwikkeling aan te duiden, waarin organisaties (overheid, bedrijven, instituten) of personen gebruikmaken van een grote groep niet vooraf gespecificeerde individuen (professionals, vrijwilligers, geïnteresseerden) voor consultancy, innovatie, beleidsvorming en onderzoek (Surowieckie, 2004). Sociale Media is daarnaast een katalysator voor ‘real life’ sociale interactie en samenwerking. Vandaag de dag kun je nagenoeg alles online vinden wat je zoekt. Via sociale media kun je zaken aan de kaak stellen of een balletje opwerpen. Kijkend naar transparantie heeft dit grote invloed op hoe inzichtelijk bepaalde processen, bedrijven, groeperingen, instanties opereren en wat hierover bekend is. Op dit moment is de controle op de inhoud van alles dat gedeeld wordt via Sociale Media echter vrijwel afwezig, waardoor niet alle informatie als betrouwbaar bestempeld kan worden. Er is sprake van en toenemende hoeveelheid informatie, waarbij steeds moeilijker onderscheid te maken is tussen betrouwbare bronnen en ongetoetste uitingen. Een verschuiving is nu gaande, maar bedrijven en overheden proberen nog op allerlei manieren controle te houden over hun macht, of deze te manipuleren. Dit actuele Social Media landschap vormt het uitgangspunt voor de te formuleren toekomstvisie.
De Toekomst Sociale Media zal een enorme impact hebben op de samenleving. Een voorproefje van deze impact hebben we in de afgelopen jaren al gezien met: • • •
De ontwikkeling van offline naar online (universiteiten, bedrijven, overheden, service verlening, etc.). De manier waarop sociale media een rol speelt in ons dagelijkse interactie met vrienden (Hyves, Facebook, Twitter, Linkedin, e-mail). De afhankelijkheid van het internet/sociale media voor informatie vergaring (Buienradar, Wikipedia, Google, Twitter, Nu.nl).
Helaas is op dit moment door regels en restricties het gebruik van Sociale Media in verschillende delen van de wereld erg divers. Vrijwel elk land heeft zijn eigen (privacy) wetgeving en als gevolg daarvan dan ook een heel verschillend gebruik. Deze visie zal niet inzoomen op de huidige geografische verschillen, evenmin op het effect van deze verschillen of het probleemoplossend vermogen van Sociale Media hierop. Naar verwachting ziet het landschap er over 25 jaar significant anders uit en daarom is besloten hier niet teveel focus op te leggen. 4
Samenvatting OCF-themarapport Social Media People Om het gemeenschappelijke doel: een duurzame samenleving te bereiken kunnen we gebruik maken van het groeiende aantal communicatiemiddelen dat we tot onze beschikking hebben. Sociale Media kunnen voorzien in basale behoeften van de mens, bevorderen communicatie en wederzijds begrip en kunnen samenwerking zowel vereenvoudigen als effectiever maken. Door de komst van Sociale Media zijn mensen in staat om hun kennis, ideeën, ervaringen en gevoelens sneller te delen en nieuwe kennis en ervaringen op te doen. Sociale media geven toegang tot een onmetelijke hoeveelheid en diversiteit aan voor iedereen toegankelijke bronnen van kennis. Door het virale effect van sociale media en de toenemende ontsluiting ervan onder steeds meer mensen, neemt de hoeveelheid data en kennis ook exponentieel toe. Sociale media maken het mogelijk om –hoe klein het onderwerp ook- de kennis te vergaren die er wereldwijd is. Kennis via sociale media is bovendien voor ieder individu toegankelijk, ook voor laaggeletterden. Sociale media stellen ons in staat bronnen gezamenlijk te beoordelen, waarbij de groep als geheel de betrouwbaarheid van een bron bepaald. Hierdoor zal de snelheid van onze eigen ontwikkeling toenemen. Van samenwerking die nu nog afhangt van het individuele belang, gaan we naar een wereld waarin de definitie van het gezamenlijke belang en ieders verantwoordelijkheid om daaraan bij te dragen geen punten van discussie meer zijn. Wanneer groepen door Sociale Media meer slagkracht krijgen kunnen rechten, plichten en meningen beter uitgedragen worden. Hierdoor wordt tijd beter benut, kan er efficiënter gewerkt worden en kunnen mensen die fysiek ver van elkaar verwijderd zijn toch goed samenwerken. Communicatie wordt kortom steeds veelzijdiger, waardoor deze evenwichtiger wordt en transparantie in de hand werkt. Communicatie wordt bovendien aangevuld met rijkere inhoud (video, foto's, animaties). Informatie van vrienden of mensen die men vertrouwd zal daarbij steeds zwaarder gaan wegen.Sociale Media kunnen vervolgens bijdragen aan het voorkomen van economische en ecologische rampen, ze kunnen een katalysator zijn om mensen in beweging te krijgen en kennis, houding en gedrag op een positieve manier beïnvloeden. Onzekerheid rondom informatie in moeilijke situaties wordt verlicht door de veelheid en snelheid van informatie die beschikbaar is in combinatie met een betere traceerbaarheid en betrouwbaarheid van de bron. Sociale Media faciliteiten zullen in de toekomst niet langer bestaan als separate instrumenten, maar onderdeel zijn van alle activiteiten die mensen ondernemen. In die situatie functioneert Sociale Media als een belangrijke factor in een soort immuunsysteem voor onze samenleving. Dit systeem voorkomt, detecteert en repareert door de juiste groepen mensen in beweging te zetten. Het daadwerkelijk oplossen van problemen gebeurt in de echte wereld, maar de communicatie gaat via Sociale Media, zodat er een optimale samenwerking wordt verkregen. Sociale Media dragen bij aan een vrije toekomstbestendige samenleving met ontwikkelkansen voor iedereen. Over 25 jaar zal sociale media, mede door het feit dat toegang tot het internet een recht van de mens zal worden, zorgen voor 5
Samenvatting OCF-themarapport Social Media niet alleen een brede toegang tot kennis, het zal tevens cruciaal zijn in de veel snellere ontwikkeling van kennis op individueel en maatschappelijk niveau. Dit gebeurt onder andere door het uitbreiden van reeds bestaande kennis met behulp van interactieve leermethodes op basis van uitwisseling in twee richtingsverkeer. Arm of rijk, de toegang tot kennis is voor iedereen mogelijk, het internet vormt een business school voor iedereen. Communicatienetwerken zullen in de toekomst ontkoppeld zijn van irrelevante hindernissen, zoals tijd en locatie, ze worden enkel gecreëerd op basis van relevantie. De virtuele wereld maakt op elk moment ontmoetingen, samenwerking en vriendschap mogelijk over onze gehele planeet. Op maatschappij niveau zorgt kennis voor een veel kritischer en sterkere positie van de consument tegenover de politiek en het bedrijfsleven. Schandalen komen eerder breed aan het licht en zodoende kan er ook sneller druk worden uitgevoerd door het electoraat of consumenten groepen. In de toekomst ontstaat er door een vrije stroom van informatie een nieuw belang: naast het individu staat de mensheid en zelfs de wereld als geheel centraal. Er zijn echter ook bedreigingen voor de toekomst. Een risico is dat mogelijk een informatie overload ontstaat, waarbij de informatie niet meer te filteren is. Sociale media kunnen bovendien worden misbruikt. eventueel door een nieuwe elite, die kan ontstaan op basis van een verworven reputatie in het medialandschap. Kennis en met name persoonsgegevens, achtergelaten binnen sociale media, kunnen daarmee in verkeerde handen vallen. In het geval dat er een dictatoriaal bewind, of collectief belang ontstaat om groepen en personen uit te sluiten, zijn personen via Sociale Media makkelijk te traceren aan de hand van hun ‘digitale footprint’. De ‘digitale footprint’ in handen van de verkeerde mensen kan leiden tot nieuwe vorm van vervolgingen en zelfs genocide. Ook beschikbare kennis kan negatief worden aangewend. Aandacht wordt bovendien een schaars goed. Het wordt lastiger om een boodschap volledig over te brengen, mede doordat communicatie vluchtiger, overvloediger en minder doordacht is. Planet Toenemende transparantie over de impact van een individu of bedrijf op de planeet zal deze naar verwachting ook op een positieve manier beïnvloeden. Als de ‘massa’ zich organiseert met behulp van sociale media kan zij druk uitoefenen om bijvoorbeeld productieprocessen te optimaliseren zodat het bijbehorende grondstoffenverbruik en afval verminderd wordt. Hoewel de diverse betrokkenen elk op hun eigen manier zullen reageren op deze ontwikkelingen verwachten wij dat sociale media per saldo een positieve invloed zullen hebben op de planeet en gaan bijdragen aan het keren van de negatieve trend. Uiteindelijk is het de sociale media (het delen van informatie met één specifiek netwerk – vrienden/deskundigen) die tot actie aanzet. Positieve aspecten van macht van de massa op onze planeet zijn: • • •
Grotere betrokkenheid van burgers bij wereldwijde vraagstukken Meer dialoog tussen bedrijven, politiek en burgers Meer en betere oplossingen voor uiteenlopende problemen
6
Samenvatting OCF-themarapport Social Media Doordat mensen meer macht krijgen en daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen is het ook lonender om ontwikkelingen in politiek, zoals beleid ten aanzien van de planeet beter te volgen. Mensen staan niet meer machteloos toe te kijken en zich op te winden over hoe het 'old boys network' de belangen van korte termijn winst stelt boven een duurzame samenleving. Ze kunnen zich nu veel makkelijker groeperen, mengen in discussies en overheden en bedrijven kunnen dit niet meer negeren, waarbij het niet alleen hoeft te gaan over de grote issues. Deze grotere betrokkenheid is op zichzelf al positief, omdat deze mensen allemaal bij zichzelf zullen moeten beginnen. Invloed willen uitoefenen brengt immers ook verantwoordelijkheid met zich mee. Macht van de massa zal leiden tot een significante toename van aansprakelijkheid. Overheden en bedrijven zullen onder het vergrootglas gelegd worden en zich moeten verantwoorden voor wat zij doen of juist niet doen. Van top-down, naar bottom-up: de orde komt vanuit de gemeenschappen zelf, niet vanuit de top. Zoals nu in open-source systemen wereldwijd problemen gezamenlijk aangepakt worden, zal dit ook met wereld problematiek kunnen gebeuren. Omdat Sociale Media slechts faciliterend werkt is het doel waarmee macht van de massa wordt aangewend bepalend voor of dit iets positiefs of negatiefs is. Ook is 'positief' en 'negatief' in het kader van wereld problematiek niet zwart wit zolang er nog discussies zijn over deze issues: bestaan de veronderstelde problemen wel en hoe zouden ze verholpen moeten worden? Ons inziens zal kennisdeling al met al in de toekomst steeds meer positieve invloed hebben op de planeet. Klimaatakkoorden, CO2 reductie, milieu vriendelijk producten, de macht om dit in werking te laten treden zal over 25 jaar in handen van het individu, de consument, de burger en hun collectieve inspanningen staan. In 2035 is er als gevolg hiervan voor bedrijven en regeringen maar één manier is om te communiceren en acteren: transparant en open. Prosperity Mensen trachten hun persoonlijke welvaart te maximaliseren door goederen en diensten te produceren die hen nut verschaffen. Hoe dit gedaan wordt hangt af van meerdere factoren, onder andere van persoonlijke wensen, beschikbare technologie, omgevingsfactoren en de beschikbaarheid van (schaarse) middelen. De ‘Dikke van Dale’ definieert welvaart als: ‘een toestand van voorspoed, van volle behoeftebevrediging in maatschappelijk en economisch opzicht, zowel met betrekking tot een persoon als tot de gemeenschap.’ De invloed van sociale media is dat de mensheid nieuwe communicatie instrumenten is gaan gebruiken, die haar faciliteren bij de totstandkoming van relaties en netwerken. Via sociale media stroomt kennis makkelijker door een organisatie. Effect hiervan kan zijn dat de ‘kennis is macht’ houding binnen organisaties minder ruimte krijgt. Dit kan zorgen voor minder hiërarchie in bedrijven en betere samenwerking, zowel lokaal als wereldwijd.
7
Samenvatting OCF-themarapport Social Media Door kennis te delen middels Sociale Media zal de welvaart stijgen, omdat mensen beter geïnformeerd zijn en betere banen kunnen krijgen, wat er ook voor zorgt dat er minder misbruik gemaakt kan worden van mensen. De kracht van sociale media zit in het gegeven dat zij goed inspeelt op de psychologische behoeften van mensen en de potentie die deze media hebben om mensen te faciliteren bij het verwezenlijken van hun doelen. Een bedrijf zal haar processen moeten aanpassen of vernieuwen, opdat de data die sociale media genereren aan alle relevante bedrijfsonderdelen door worden geven en tijdens dit proces worden omgezet naar bruikbare informatie. In organisaties gaan hierdoor nieuwe rollen ontstaan, zoals community managers, content aggregators innovatieprocesbegeleiders, sociale media analisten en sociale media beveiligingsexperts. Individuen die zich sterk voelen en er vertrouwen in hebben dat zij aanspraak kunnen doen op een netwerk voor hulp, kennis, samenwerking en financiering kunnen sneller geneigd zijn om te kiezen voor de vrijheid – en paradoxaal de gevangenschap – van eigen ondernemerschap. Sociale media leveren het bewijs dat het oude paradigma niet langer geschikt is voor het beoogde doel. Het industriële tijdperk van de 20ste eeuw wordt vervangen door het mensgeoriënteerde tijdperk van de 21ste eeuw. De grootste industrieën van de 21ste eeuw zullen de sociale industrieën zijn. Sociale media zal de pool van kandidaten sneller gaan globaliseren en de concurrentie op de arbeidsmarkt verhogen. Over het algemeen zullen producenten meer rekening moeten houden met de houding van gebruikers en moeten inspelen op hun behoeftes. Op het gebied van transparantie zal het voor bedrijven iets heel anders betekenen om een goed imago te hebben. Het marketing budget zal, voor welk bedrijf dan ook, voor een groot deel opgaan aan schadebeperking van wat er online gezegd wordt.
Voorwaarden We verwachten niet dat dit alles onvoorwaardelijk plaats zal vinden. Er moet aan een aantal basisbehoeften voldaan worden. De toegang tot internet dient voor eenieder mogelijk te zijn en daarmee een universeel recht van de mens worden. Privacy is nog onvoldoende gewaarborgd om te zorgen dat kwaadwillende individuen hun 'tegenstanders' op basis van hun digitale voetprint gaan aanvallen. Er moet gezorgd worden voor instanties die monitoren in welke mate kennisconcentratie kan leiden tot machtsmisbruik en door wie. We moeten investeren in het waarborgen van privacy en veiligheid van data. Wereldwijd zijn we op zoek naar een nieuwe invulling van eenieders eigen rol en verantwoordelijkheid, in relatie tot elkaar en de wereld. Dit zal niet zonder wrijving gaan en het is nodig om iedereen hier bewust van te maken en zich te laten schikken naar deze nieuwe rol. Het volwassen worden van Social Media zal ook gepaard moeten gaan met volwassen gebruik en volwassen onderwerpen. 'Planet issues' zijn volwassen onderwerpen en vereisen een lange termijn visie en oplossing. De vraag is of 8
Samenvatting OCF-themarapport Social Media Social Media niet te vluchtig blijkt om hier een goede oplossing voor te faciliteren en blijft steken in het ad hoc massaal reageren op datgene wat toevallig in het nieuws is. Overkoepelende Visie Als we de (deel-)visies van de verschillende deelgebieden met elkaar vergelijken, zien we een aantal thema’s steeds terug komen. De belangrijkste hiervan zijn: Kennisdeling Sociale Media zal over 25 jaar ervoor helpen zorgen dat iedereen toegang tot alle mogelijke online beschikbare kennis kan hebben. Het recht om toegang te hebben tot online kennis zal net zo gebruikelijk zijn als bijvoorbeeld het recht op water, educatie en huisvesting. Snel, efficiënt en doelgericht zal de gebruiker beschikken over de door hem of haar gezochte informatie. Dit zal mensen helpen om op persoonlijk vlak snellere ontwikkeling mogelijk te maken. In een duurzame toekomst zal sociale media een grote rol spelen, mede door de wereldwijde toegankelijkheid en laagdrempeligheid ervan. Communicatienetwerken zullen niet meer gebonden zijn aan tijd en locatie maar gecreëerd worden op basis van relevantie. Deze efficiënte, snelle vorm van kennisdeling zorgt voor transparantie. Het delen van kennis vindt immers plaats zonder tussenkomst van bedrijven en instanties. De feiten en meningen over producten en overheden, maar ook over personen, zijn daarmee veel makkelijker en sneller te achterhalen. Macht van het individu De laagdrempelige toegang tot internet die wij in de visie hebben aangeduid zorgt ervoor dat mensen zich gemakkelijk kunnen verenigen om iets uit te dragen. Overheden zullen steeds meer rekening moeten houden met gegroepeerde individuen, als deze uit miljoenen mensen gaan bestaan. Beslissingen die nu alleen door overheden worden genomen, zullen dan (mede-)bepaald worden door gegroepeerde individuen. Dit gezamenlijke bewustzijn reageert organisch op belangrijke gebeurtenissen, waardoor deze voorkomen kunnen worden, of tenminste in een vroeg stadium kunnen worden gedetecteerd. De macht van het individu is ook op kleinere schaal terug te zien in bijvoorbeeld producten waar de consument zelf om gaat vragen bij producenten. De consument is op de hoogte van hoe producten tot stand komen en gaat eisen dat deze duurzaam gefabriceerd worden. Bedrijven die niet transparant zijn in hun communicatie zullen door de massa geboycot worden, waardoor zij gedwongen worden openheid van zaken te geven en daarnaast ook te laten zien dat zij de juiste, duurzame beslissingen nemen. Via sociale media wordt het kortom heel makkelijk om samen te werken, ook al zijn mensen ver van elkaar verwijderd.
9
Samenvatting OCF-themarapport Social Media Conclusie Een decennium geleden had niemand kunnen bedenken dat sociale media een aanzienlijk onderdeel uit zou gaan maken van onze maatschappij. Als we bijvoorbeeld kijken naar recente Crowdsourcing initiatieven, dan zijn er genoeg initiatieven om aan te tonen dat sociale media kan bijdragen aan het vergroten van bewustzijn over hoe we met onze planeet om moeten gaan. Als technologische ontwikkelingen in hetzelfde tempo blijven doorzetten is praktisch ondenkbaar wat er over 25 jaar allemaal mogelijk zal zijn. De verwachting is dan ook dat door de combinatie van de snelle, efficiënte, en gerichte kennisdeling via sociale media en de technologische vooruitgang, de rol van sociale media steeds groter en belangrijker gaat worden. Om deze visie te bereiken is er echter nog een lange weg te gaan. Het is belangrijk dat iedereen hier zijn verantwoordelijkheid in neemt. Overheden, bedrijven en individuen, iedereen zal mee moeten werken willen we ook daadwerkelijk een duurzame wereld realiteit laten worden. In dit rapport is beschreven dat de impact van sociale media veel positieve aspecten heeft, maar dat dit ook menig negatief aspect en obstakel met zich meebrengt. Privacy issues, het feit dat nog niet iedereen toegang heeft tot internet en restricties door overheden zijn enkele van de obstakels die de gewenste en hierboven beschreven visionaire impact van sociale media op people, planet en prosperity stagneren. Het grootste obstakel zal echter de mentaliteitsverandering van de mens zelf zijn. Het besef dat we allemaal duurzamer moeten gaan leven begint door te dringen, maar de acties hierop zijn nog schaars. De verwachting is dat we uiteindelijk heel dichtbij zullen komen bij een ideaalbeeld zoals eerder beschreven. Deels omdat mensen, overheden en het bedrijfsleven actief gaan handelen vanuit het besef dat we zo niet langer door kunnen gaan; deels omdat we simpelweg geen andere mogelijkheid hebben en we gedwongen worden andere keuzes te maken. De macht van de consument wordt steeds groter, waardoor bedrijven om te overleven gedwongen worden duurzame producten te gaan produceren. Duurzaam leven zal de enige manier zijn om te zorgen dat ook de generaties na ons van deze planeet kunnen genieten. Sociale Media zal hierbij het belangrijkste communicatiemiddel zijn voor de komende generaties.
10
Deelnemers Aafke van Sprundel (Didam, 1971). Na het VWO begint Aafke in 1990 haar studie International Business en Communicatie aan de HEAO te Utrecht en pakt daarna de studie Culturele Antropologie op aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, waar ze specialiseert in religie en symboliek. Vervolgopdrachten bij haar stageplaats het Cultureel Jongeren Paspoort en de European Youth Card Association brengen haar in 1996 bij de internationale brancheorganisatie voor studentenreisbureaus, the International Student Travel Confederation. In de 9 jaren die daar op volgen blijft Aafke werkzaam bij The International Student Travel Confederation en zet innovatieve producten op de markt zoals een internationale telefoonservice waarmee studenten goedkoop internationaal kunnen bellen, een digitale reisgids voor jongeren met Lonely Planet en doet toonaangevend international onderzoek onder reizende jongeren en onder nationale organisaties ter bevordering van toerisme . Daarover geeft ze dan trainingen en lezingen over de hele wereld voor reisorganisaties en andere belanghebbenden zoals ministeries voor toerisme. In 2005 start Aafke haar eigen consultancy bureau in marketing-communicatie advies voor het vermarkten van steden, landen, wijken, en regio’s, om bewoners, bezoekers en bedrijven aan te trekken. Daarnaast volgt ze opleidingen in psychosynthese en in yoga. Beide stellen haar in staat om trainingen en workshops te ontwikkelen op het gebied van transitie en verandering. In 2010 start ze haar netwerkbedrijf Awareness Initiatives dat initiatieven en projecten ontwikkelt en promoot op het gebied van nieuwe economie, nieuwe en duurzame energie, MVO, spiritualiteit en creativiteit. Annemieke Gotzsch De wereld heeft inspirerende ideeën nodig om zichzelf slimmer heruit te vinden. Dat is één reden waarom ik heb deelgenomen aan het OCF2.0 project. Dat OCF2.0 deze ideeën via crowdsourcing is gaan genereren, is daarnaast een proces dat ik wilde ervaren en heel boeiend vond. Het was mij een plezier om de kennis die ik via mijn werk heb opgedaan over innovatie, technologie en social media voor OCF2.0 in te zetten. Met mijn partner woon ik in het Gooi waar ik elke dag kan genieten van de natuur, die ik graag bewaard zie voor jongere generaties. Boudewijn Broekhuijse heeft ruim 15 jaar ervaring in alle vormen van interactieve media; televisie, online en mobiel. Marketing, interactie en IT; crossmedia strategie, geïntegreerde marketing, conceptontwikkeling en technische realisatie Zijn missie is het tot stand brengen van interactie tussen merken en doelgroepen. Dit wordt bereikt door het ontwikkelen en (commercieel) uitbouwen van (interactieve) marketing & media proposities (online, social, tv en mobiel) vanuit een gedegen strategie, sterke IT infrastructuur en voor inspirerende merken en klanten. Broekhuijse is ondernemer in hart en nieren en heeft een eigen bureau Bolrotti dat organisaties adviseert over crossmedia strategievorming, conceptontwikkeling, verbeteren van usability, verhogen van online conversie en effectieve inzet van social media. Cees van ’t Wout Enthousiasteling die wil bijdragen aan een positievere toekomst. In het dagelijks leven bedrijfskundige met focus op de sociale aspecten in organisaties. Ziet cultuurverschillen als iets positiefs, interessant! Lange termijn, mens centraal en altijd op zoek naar vernieuwing. Early adapter: technologie, muziek & trends. Ziet sociale media als een belangrijk middel om real life interactie te verbeteren. Our Common Future is een ideaal project om duurzaamheid en het verbeteren van sociale interactie te combineren.
Diederik van Dijk Ambitieus, leergierig, enthousiast en avontuurlijk zijn de steekwoorden die op Diederik van Dijk van toepassing zijn. Diederik heeft zijn Bachelor in Economie en in 2009 zijn master opleiding in International Business and Marketing Management afgerond. Tijdens zijn studie heeft hij bij bekende multinationals stage gelopen in binnen- en buitenland waardoor hij op jonge leeftijd praktische werkervaring heeft kunnen opdoen en in de keuken heeft kunnen kijken van de corporate wereld. Een bepalend jaar voor Diederik was 2008, hij begint met zijn studie Interntional Business en komt op verschillende manieren in aanraking met mooie duurzame initiatieven waaronder die van Marianne Pot, initiatiefneemster van mooigevonden.nl, een duurzame bedrijven- en restaurantengids. Hij wordt geraakt met het besef onderdeel te zijn van een groot geheel en invloed kan uitoefen op zijn omgeving. Door verschillende reizen te maken naar o.a. California en lezingen bij te wonen bijvoorbeeld het Young Talent Event, laat Diederik zich inspireren en uitdagen. Het Young Talent Event georganiseerd door de Radboud Universiteit Nijmegen, was de eerste kennismaking met Our Common Future 2.0. Direct was hij ervan overtuigd, mede door zijn afstudeerscriptie over Green Marketing, dat hij een positieve bijdrage kon leveren aan het Our Common Future 2.0 project. Vanwege zijn affiniteit met online consumentengedrag ging zijn voorkeur uit naar Social Media. Het crowdsourcing project (in groepsverband een rapport creeeren) heeft hem geinspireerd en door de interactie op positieve wijze de groep weten te beïnvloeden. Vooral Hyves wekte zijn interesse, waarbij de gebruikers (gemeenschap) centraal staan en het leven van vele Nederlanders in de laatste jaren behoorlijk heeft doen veranderen. Met veel passie en interesse heeft Diederik een bijdrage geleverd aan het Common Future 2.0 project en ziet dit als motiverend voor een betere toekomst. Femke Hulsebek International developer & social entrepreneur determined to kick off a revolutionary crowdfunding movement worldwide @pifworld Quote: I am glad I decided to participate in the Our Common Future project. It really makes you think about what the consequences are going to be for the social media revolution we are finding ourselves in anno 2010. Can't wait to read our OCF text again in about 25 years to see how far offtrach we were with our predictions ;-) Harmen van Doorn Na een succesvolle carrière in het bankwezen besloot Harmen van Doorn zijn dromen na te jagen. Samen met Vera Arnoldus, voormalig advocate, bedacht hij Pifworld, een online goede doelen platform. Een plek waar hij in een geheel andere context zijn kennis en financiële ervaring gebruikt. Dit maal om de wereld te verbeteren. Over zijn motivatie om Pifworld te starten zegt hij het volgende: “Net als iedereen zag ik hoe de toestand in de wereld aan het verslechteren was. Veel mensen denken dat hun individuele bijdrage voor een betere wereld geen verschil maakt. Daardoor voelen zij zich machteloos. Met Pifworld wil ik mensen laten zien dat ze niet alleen staan. Door samen te werken kunnen ze wel degelijk het verschil maken.” Nu anderhalf jaar later is Pifworld een feit. Sinds de officiële start van Pifworld begin september 2009 hebben Desmond Tutu, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, maar ook bijvoorbeeld Richard Brandson zich bij Pifworld aangesloten. Zowel in 2009 als 2010 is Pifworld.com uitgeoepen tot beste Charity Website Worldwide. Verschillende multinational bedrijven doen mee en zijn inmiddels 30 projecten online gerealiseerd door 5000 donateurs Ingmar Sauer Ingmar Sauer Networks staat voor samenwerking door ontmoetingen tussen mensen en ideeën. Our Common Future 2.0 is het project waarvan mijn
energie en verlangen de wereld te verbeteren samen is gekomen om hier concreet invulling aan te geven. Mijn ervaring en kennis deel ik graag in het social media team en met iedereen die hierin geïnteresseerd is. De kracht van social media, games en nieuwe vormen van samenwerking stemt mij positief. Mijn en daarmee onze wereld is een open, eerlijke, persoonlijk en natuurlijk duurzame wereld. Irene Dijkman (1980, Amsterdam) Al gedurende haar studie Economics of Organisation and Management aan de Uva heeft Irene parttime op de Community Management afdeling van Hyves gewerkt. In deze periode is affiniteit met het bedrijf en de sector ontstaan. Toen de studie voltooid was, was het dan ook geen moeilijke keuze om te besluiten fulltime bij Hyves te gaan werken. Ondertussen werkt ze al bijna drie jaar op de afdeling Product. De combinatie van de interesse voor deze sector en de overtuiging dat het bereik van Sociale Media van grote toegevoegde waarde is voor het creëren van een duurzamere wereld, is waarom ze erg blij is deel te kunnen nemen aan dit project. Jasper Wognum is binnen Hyves verantwoordelijk voor Product. In het product team zijn o.a. productmanagement, design, copy en research ondergebracht. Vanuit product worden functies van Hyves gedefinieerd en wordt het product development proces aangestuurd. In het afgelopen jaar zijn de product development processen veranderd van traditionele waterval naar agile, met zelfsturende multi disciplinaire teams. Jasper is nauw bij dit proces betrokken geweest. Na een afgeronde studie Kunstmatige Intelligentie in Amsterdam is Jasper aan de slag gegaan in de online wereld. Via verschillende functies bij internetbureaus en later als freelance manager, consultant en adviseur heeft hij ruime ervaring opgedaan in de wereld van online product ontwikkeling. Recentelijk heeft hij om zijn ervaringen te onderbouwen een tweede studie in Enterprise Architecture aan de Radboud universiteit gedaan. Karin Hoogeveen Sinds 2009 heb ik mijn eigen bedrijf, Maduro. Dat staat voor makelaar in duurzaam ondernemen, maar betekent in het Spaans ook volwassen. Het aanbod van duurzame diensten en producten is de laatste jaren hard gegroeid, maar moet nu ook volwassen worden; we moeten het kaf van het koren scheiden. Met Maduro wil ik hier een bijdrage aan leveren. Ik doe mee aan OCF 2.0, omdat ik graag wilde ervaren hoe een dergelijk crowdsourcing project werkt. Het is fantastisch dat zoveel mensen vrijwillig hun kennis en ervaring willen delen voor een gemeenschappelijk doel; heel inspirerend en innovatief! Karolien Niederer (Nijmegen, 1967) heeft een passie voor de innovatie van diensten. In eerste instantie voor standaardisatie van diensten tijdens haar periode bij financiële dienstverleners (o.a. Postbank en Fortis). Later voor het uniek maken van diensten en de rol van mensen daarin. Sinds 2007 verantwoordelijk voor business innovatie bij familiebedrijf Vebego. Bij dit bedrijf werken zo’n 30.000, voornamelijk lager opgeleiden als schoonmaker (o.a. Hago), uitzendkracht (o.a. Tènce!) of in de sociale werkvoorziening. Sociale innovatie in combinatie met sociale media zijn volgens haar belangrijke sleutels voor de toekomst voor het werk van lager opgeleiden. Karolien studeerde in 1993 af in de communicatiewetenschappen (richting marketing) aan de Radboud Universiteit af en behaalde in 2003 haar Master of Marketing aan het TIAS NIMBAS. Ze startte haar loopbaan in 1991 in de financiële wereld, daarna volgde de adviesbranche (1998 PricewaterhouseCoopers, 2003 Twynstra the Bridge). Vanuit haar huidige rol bij Vebego Innovations heeft ze het
genoegen om de slimmigheden de Vebegobedrijven te koppelen aan de kansen buiten. Marcel Alberti , 28 jaar, geboren en getogen in het Limburgse Geleen en op dit moment woonachtig in Amsterdam. Na mijn studie bedrijfseconomie aan de Universiteit Maastricht heb ik een aantal maanden vrijwilligerswerk gedaan in Mumbai India en daar van dichtbij armoede en de effecten daarvan op de planeet gezien. Mijn deelname aan OCF is ingegeven uit nieuwsgierigheid naar een co-creatie initiatief en de mogelijke impact daarvan. Daarbij zie ik Sociale Media als een interessante (nieuwe) ontwikkeling die dmv het vergroten van transparantie, het faciliteren van kennisdeling en het mobiliseren van de massa een positieve bijdrage kan leveren aan het welzijn van de planeet en het bestrijden van armoede. Ik hoop dan ook dat voorliggend document een positieve bijdrage zal leveren aan een constructieve discussie over de wereld waarin wij met zijn allen willen leven over 25 jaar. Marije Siebenga (1981, Dronten) heeft finance gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Al tijdens haar studietijd was ze al geïnteresseerd in het sociale aspect binnen de economie en heeft haar afstudeerscriptie dan ook over behavioral finance geschreven. Na haar afstuderen is ze gaan werken als finance consultant en werkt sinds een jaar als beleggingsanalist bij een vermogensbeheerder. De interesse in het sociale vlak van de maatschappij is haar altijd blijven interesseren en is de voornaamste reden om deel te nemen aan OCF2.0, om samen met anderen te kijken hoe op een sociale manier bijgedragen kan worden aan een duurzame toekomst voor iedereen. Marissa Coe Social media maakt veel mogelijk: grenzen vervagen, informatie wordt toegankelijk en krachten worden gebundeld. Hoewel de technische ontwikkelingen over 25 jaar onmogelijk te voorspellen zijn is OCF een geweldige kans geweest om de kracht van social media te beschrijven en nog leuker, onze visie te beschrijven hoe social media ons inziens de toekomst gaat beïnvloeden. Mark van der Linde studeerde geschiedenis en journalistiek in Groningen, werkt als journalist en is enorm geboeid door nieuwe media. Vooral de samenhang tussen 'social media en social change' en het (veronderstelde) vermogen van het een om het ander op te roepen vindt hij bijzonder interessant. Niet voor niets schreef hij zijn masterscriptie over de eerste volksopstand in de wereldgeschiedenis die gebruik maakte van nieuwe media, de Bulldozerrevolutie van 5 oktober 2000 in Servië. In zijn dagelijkse werk ontwikkelt hij nieuwe (online) businessmodellen voor de uitgeverij van de Limburgse kranten. OCF2 gaf hem de kans constructief bezig te gaan met het uittekenen van een duurzame toekomstvisie op sociale media. Voor een historicus is dat natuurlijk een prachtige opdracht... :-) Michiel Daalmans Gedreven vakidioot en een informatiejunk. Heeft als passies communicatie, psychologie, sociologie, technologie en filosofie. Past deze combinatie dagelijks toe in zijn werk als online en crossmedia consultant bij De Wijde Blik. Wordt ingehuurd om online en crossmediale campagnes binnen de RO te bedenken en te begeleiden. Maakt voor diverse projecten en merken plannen t.a.v. de eigen online media en social media met een koppeling aan de offline activiteiten. Is kennishouder op het gebied van online reputatiemanagement, e-participatie en community's en schrijft en spreekt daar regelmatig over. Nur America is de oprichter van Newness. Voordat zij Newness tot stand bracht heeft Nur bij Philips gewerkt als Director Business Development, waar zij businessstrategieën heeft gedefinieerd om nieuwe markten en regio's binnen te
dringen, en deze met succes heeft gerealiseerd. Zij heeft strategische partnerschappen gecreëerd om samen te innoveren en nieuwe manieren mogelijk te maken om de markt te benaderen. Daarvoor heeft zij bij Philips, Schlumberger, Ericsson, en ICT Group gewerkt, waarbij ze managementrollen heeft vervuld in business development, sales, marketing en hightech productinnovatie, in diverse industrieën zoals consumentenelektronica, kapitaalgoederen, telecommunicatie, en retail. Zij heeft nieuwe vormen gegeven aan organisaties zodat hun competenties, activiteiten en rollen beter werden afgestemd op hun businessdoelen en strategische keuzes. Nur heeft een M.Sc. en een B.Sc. titel verkregen in Computer Engineering van de Middle East Technical University. Zij is getrouwd en heeft een zoon. Sander Abbes Ik heb Communicatiewetenschappen gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en na diverse marketing functies en Nima C studie gekozen voor het zelfstandig ondernemerschap. Vanuit het label Sabbes Marketing biedt ik oplossingen op het gebied van interim marketing, business development en online resultaat. Mijn missie hierbij is te zorgen voor blijvend resultaat voor klanten. Schieten om in het hart te raken. Deze missie volgt uit mijn overtuiging dat sociale media inmiddels voor zoveel transparantie, interactie en prikkels bij consumenten zorgen dat organisaties écht moeten zijn om te overleven. In het project 'OCF 2.0' vond ik mooi om met dezelfde overtuiging even een stap buiten de commercie te zetten en te zien hoe groot de invloed van Sociale Media is en nog kan worden op het welzijn van onze planeet.
De literatuurlijst in het boek Giles, J. (2005). Internet encyclopaedias go head to head. Nature, 438(7070), 900901. doi:10.1038/438900a Google. (2010). Google person finder. Verkregen van person-finder.appspot.com/ Kroft, D. van der. (2011, maart 10). And the winner is… Bits of Freedom. Verkregen van www.bof.nl/2011/03/10/and-the-winner-is/ Miniwatts Marketing Group. (2011). World Internet Usage Statistics News and World Population Stats. Verkregen van www.internetworldstats.com/stats.htm Montechillo, M. (2009, oktober 6). Typhoon Ketsana: How Facebook, Twitter and Plurk helped save & unite the Filipinos. 360° Digital Influence. Verkregen van www.asiadigitalmap.com Surowiecki, J. (2004). The wisdom of crowds: Why the many are smarter than the few and how collective wisdom shapes business, economies, societies and nations. New York, NJ: Doubleday. Van Belleghem, S. (2009). Social media around the world. Gent: InSites Consulting. Verkregen van www.slideshare.net/InSitesConsulting/social-media-around-theworld-3547521 Volkskrant, de. (2010, november 1). Hyves, Facebook, LinkedIn: een overzicht. de Volkskrant.
Het boek Duurzaam Denken Doen Inspiratieboek voor onze gezamenlijke toekomst Jan Jonker (eindredactie) en team van het project 'Our Common Future 2.0' 2011, 1ste druk, ISBN 978 9013090086
Omschrijving Hoe ziet ons leven eruit in 2035? De doemscenario's van smeltende ijsbergen en vervuilde rivieren kennen we inmiddels wel. Maar kan het ook anders? Wie goed om zich heen kijkt, ziet dat er al veel gaande is. Steeds kritischer kijken we naar onze manier van wonen, werken, reizen, produceren en consumeren, leren en gezond blijven. We worden ons bewuster hoe het beter kan. Maar hoe versnellen we de verandering die we willen? Dit boek wil een positieve bijdrage leveren aan die verandering met tips, inspiratie en een agenda voor de toekomst. Een groep van ruim 400 vrijwilligers heeft zich in het project ‘Our Common Future 2.0' een jaar lang gebogen over de vraag hoe we kunnen doorstarten naar een meer duurzame toekomst. Deze unieke denktank heeft de basis gelegd voor dit boek. Het gaat in op negentien actuele thema's, van economie tot spiritualiteit en van leiderschap tot afval. Voor elk van die thema's wordt een visie neergezet en worden tips gegeven. Samen levert dat een schat aan ideeën op voor iedereen die wil bijdragen aan een duurzame maatschappij. Duurzaam Denken Doen wil bijdragen aan positieve veranderingen voor de wereld van morgen. Van elk verkocht exemplaar van dit boek gaat één euro naar de Stichting OCF 2.0 voor onderzoek op het terrein van duurzaamheid. Verkrijgbaar als boek en e-book bij de Kluwershop: www.kluwershop.nl/management/details.asp?pr=15241
