Slachtofferonderzoek Wet en Richtlijn Terwee

H

r-

WiEr ttiT-Lei/Eat

Slachtofferonderzoek Wet en Richtlijn Terwee

Eindrapport

i

17

.

. ---,. •-- --..

...trE. I

9683 •

Centrale Directie Wetenschapsbeleid en Ontwikkeling

EVALUATIE

TERWEE Slachtofferonderzoek Wet en Richtlijn Terwee

Eindrapport

MINISTr:.7!J Wetenschappelijk Onderzoek-

jUSTITIE en Documentatiecentrum

s-Gravenhage

WODC drs. J.M. Wemmers m.m.v. drs. R. van Rongen mr. P. Servais oktober 1994

Voorwoord Sedert het begin jaren zeventig is er zowel binnen als buiten Nederland toenemende aandacht voor de positie van slachtoffers binnen het strafproces. Deze ontwikkelingen hebben een hoogte punt bereikt in de jaren tachtig toen verschillende commissies binnen het Ministerie van Justitie zich over deze kwestie hebben gebogen. De adviezen van deze commissies hebben onder andere geleid tot het invoeren van richtlijnen voor de politie en het OM en, meest recentelijk, tot nieuwe wetgeving. Het ontwikkelde slachtofferbeleid berust op een fatsoenlijk bejegening van het slachtoffer. Centraal staan het verschaffen van informatie aan slachtoffers over het verdere verloop van de strafzaak en het regelen van de schade van het slachtoffer. Laatstgenoemde aandachtspunt ligt ten grondslag van de Wet en de richtlijn Terwee. Met de invoering van de Wet Terwee wordt het makkelijker voor slachtoffers om hun schade vergoed te krijgen binnen het strafproces. Zo wordt onder andere de beledigde partij gewijzigd en wordt de schadevergoedingsmaatregel als nieuwe afdoeningsmogelijkheid geïntroduceerd. ( In dit rapport wordt verslag gedaan van het onderzoek naar de effecten van de Wet en de richtlijn Terwee voor slachtoffers van misdrijven. Dankzij de gefaseerde invoering van de wet en de richtlijn en de medewerking van twee controle arrondissementen is het mogelijk geweest om een inzicht te krijgen in de gevolgen van Terwee. Centrale vragen zijn hoe worden slachtoffers binnen het strafproces bejegend en hoe reageren zij op deze bejegening. Dit onderzoek is slechts mogelijk geweest door medewerking van een groot aantal mensen. In het bijzonder wil ik de Hoofdofficieren en de medewerkers van het parket van de controleregio's, Den Haag en Assen danken. Zonder hun vertrouwen en begrip was het niet mogelijk geweest om de effecten van Terwee duidelijk in beeld te krijgen. Ook de mensen van de pilotarrondissementen, Den Bosch en Dordrecht wil ik danken voor hun assistentie bij het opsporen van de benodigde gegevens. Speciale dank gaat uit naar de slachtoffermedewerkers op alle vier parketten: mevr. Driessen, mevr. Gelling, mevr. De Koning en dhr. Poedai. Ook wil ik Renée van Rongen en Pascal Servais bedanken voor hun inzet bij de dataverzameling. Verder wil ik de leden van de begeleidingscommissie bedanken voor hun positieve inbreng in het onderzoek (zie bijlage 1). Last but not least wil ik de leden van de leescommissie, Max Kommer, Huub Simons en Eric Spaans, bedanken voor hun waardevolle suggesties bij het schrijven van dit rapport.

Inhoudsopgave Samenvatting

1

7 Achtergrond en onderzoeksopzet 7 Achtergrond 1.1 8 De richtlijn Vaillant , 1.2 10 De richtlijn en Wet Terwee I! 1.3 15 . 1.4 Het slachtofferonderzoek 1.4.1 Opzet 17 1.4.2 Selectie en benaderingsprocedure 18 1.4.3 Responsanalyse 20 1.5 Samenvatting 23 41 1

/

\

2 Slachtofferbejegening LL... Bejegening door de politie 2.1.1 Stap 1: de aangifte ' 2.1.2 Stap 2: na de aangifte 2.1.3 Stap 3: het proces-verbaal 2.1.4 Stap 4: slachtofferformulier of slachtofferbrief politie _2..I.5, 2.2 Bejegening door het openbaar ministerie 2.2.1 Stap 4: verzenden van de slachtofferbrieven 2.2.2 Stap 5: de wensen van slachtoffers w 2.2.3 De afdoeningen 2.2.4 Samenvatting openbaar ministerie Het netwerk 2.3 2.4 Samenvatting

25 25 26 32 34 39 41 42 42 44 46 48 49 51

3 Oordelen over de bejegening door de politie en justitie 3.1 De politie 3.1.1 Algemeen oordeel 3.1.2 Redenen voor ontevredenheid 3.1.3 Aandacht voor schadevergoeding 3.1.4 Bejegening en beoordeling )De effecten van Terwee i 3.2 Het openbaar ministerie 3.2.1 Algemeen oordeel 3.2.2 Redenen voor ontevredenheid 3.2.3 Aandacht voor schadevergoeding 3.2.4 Bejegening en beoordeling 3.2.5 De effecten van Terwee

53 53 53 55 56 Ski 59 61 61 64 67 68 70

r-

3.3 De rechtbank 3.3.1 Algemeen oordeel 3.3.2 Redenen voor ontevredenheid 3.3.3 Bejegening en beoordeling 3.3.4 De effecten van Terwee 3.4 Samenvatting

4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.3 4.3.1 4.3.2 4.4

Waardering en normovertredend gedrag Waardering voor politie en justitie Tevredenheid met prestaties Vertrouwen Plichtsgevoel Bejegening en waardering De effecten van Terwee Informatieverschaffing Rechtvaardige bejegening Samenvatting bejegening en waardering Normovertredend gedrag Zelf-gerapporteerde normovertredend gedrag Bejegening en normovertredend gedrag Samenvatting

72 72 73 74 75 76 79 79 80 82 84 85 86 88 90 95 96 96 98 101

Literatuurlijst

103

Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4

107 109 123 127

Samenstelling begeleidingscommissie Responsanalyse Controle voor steekproef effecten Waarderingschalen en normovertredend gedrag

1

Samenvatting

Inleiding Op 1 april 1993 is de Wet voorlopige regeling schadefonds geweldsmis en andere wetten met voorzieningen ten behoeve van slachtoffers drijven en van strafbare feiten, oftewel de Wet Terwee ingevoerd in twee arrondissementen - te weten Dordrecht en 's-Hertogenbosch. Doel van deze nieuwe regelgeving is versterking van de positie van het slachtoffer binnen het strafproces. Concreet worden met deze wet de mogelijkheden tot schadevergoeding binnen het strafproces uitgebreid. Samen met de Wet Terwee is een nieuwe richtlijn voor de politie en het openbaar ministerie betreffende het omgaan met slachtoffers van delicten ingevoerd. Deze richtlijn, de zogenaamde richtlijn Terwee bouwt voort op een bestaande richtlijn namelijk, de richtlijn Vaillant. Laatstgenoemde richtlijn is op 1 april 1987 landelijk ingevoerd. In april 1995 zal de nieuwe regelgeving landelijk worden ingevoerd. Tot aan deze datum blijft in de rest van Nederland de richtlijn Vaillant van kracht. De gefaseerde invoering van de Wet en de richtlijn Terwee biedt de mogelijkheid om de effecten ervan in kaart te brengen. In het onderhavige rapport wordt verslag gedaan van het onderzoek naar de effecten van de Wet en de richtlijn Terwee op slachtoffers. Het onderzoek geeft antwoord op de volgende vragen: a) op welke wijze worden slachtoffers door de politie en het OM bejegend b) wat zijn de effecten hiervan op hun attitudes ten aanzien van politie en justitie en c) wat zijn de effecten hiervan op hun normovertreciend gedrag. De resultaten De bejegening van slachtoffers In de richtlijn Vaillant is een aantal taken voor de politie en het openbaar ministerie beschreven. Ten grondslag aan de richtlijn ligt de correcte en zorgvuldige bejegening van slachtoffers. Dit houdt o.a. aandacht voor informatieverschaffing aan het slachtoffer en schadevergoeding door de

2

dader in. In de richtlijn Terwee komen deze taken opnieuw voor en worden de taken van politie en OM t.a.v. schadebemiddeling nog eens aangescherpt. Deze taken kunnen worden beschouwd als een aantal opeen volgende stappen. De eerste stap is de aangifte. In deze stap wordt de politie geacht naar de wensen van het slachtoffer betreffende informatie en schadevergoeding te vragen. Na de aangifte wordt de politie geacht conform de wens van het slachtoffer aandacht te besteden aan informatieverschaffing en schadevergoeding. In de derde stap gaat het procesverbaal, mits de zaak is opgehelderd, naar het openbaar ministerie. De wensen van het slachtoffer behoren in het proces-verbaal te worden vermeld. Op grond van de informatie van de politie kan het openbaar ministerie de belangenbehartiging van het slachtoffer voortzetten. De Officier van Justitie wordt geacht rekening te houden met de wensen van het slachtoffer bij het behandelen van zijn/haar zaak. Verder wordt in de richtlijn Terwee aanbevolen dat de politie en het OM netwerken vormen met andere organisaties die bij slachtofferzorg betrokken zijn zoals het bureau slachtofferzorg en de reclassering. Netwerkvorming wordt beschouwd als een middel om de efficiëntie van de uitvoering van slachtofferzorg te bevorderen. Na de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee in de pilots is de bejegening van slachtoffers tijdens de aangifte op een aantal punten verbeterd. In vergelijking met de controlegroep worden slachtoffers in de pilots vaker geïnformeerd over slachtofferhulp en vaker gevraagd of zij informatie en/of schadevergoeding wensen. Informatie over de wensen van het slachtoffer wordt ook vaker aangetroffen in de dossiers uit de pilots dan in die uit de controleregio's. Hierdoor is het OM beter in staat om in te gaan op de wensen van het slachtoffer. Echter, na de aangifte vallen de verschillen tussen de twee onderzoeksgroepen weg. Informatieverschaffing aan slachtoffers door zowel de politie als het OM komt niet vaker voor in de pilots dan in de controleregio's. Doorgaans is minder dan de helft van de respondenten conform zijn/haar informatiewens bejegend. Dit is een opmerkelijke bevinding aangezien het OM in de pilots vaker over gegevens van de politie betreffende de wensen van het slachtoffer beschikt. Ook wat schadevergoeding betreft is er weinig vooruitgang geboekt in de pilots. In zowel de pilots als de controleregio's zegt minder dan 20% van de respondenten die schadevergoeding wensen, dat het OM geprobeerd heeft de schade bij de dader(s) te verhalen. Op OM niveau is geen verschil tussen de pilots en de controleregio's geconstateerd. Wel komt schadebemiddeling door de politie vaker voor in de pilots dan in de controleregio's. Echter, ook hier is het aantal schadebemiddelingspogingen betrekkelijk klein, namelijk 12% van alle zaken. Ook

3 schadebemiddeling met behulp van "het netwerk" komt weinig voor. Gezien de strekking van de wet en de richtlijn Terwee is het opmerkelijk dat juist op dit punt niet meer vooruitgang is geboekt.

Attitudes en gedrag In het slachtofferbeleid wordt verondersteld dat aandacht voor slachtoffers de verhouding tussen burgers en overheid verbetert doordat er meer aandacht wordt besteed aan de gevolgen van criminaliteit voor slachtoffers (MvT wetsvoorstel 21345; Samenleving & Criminaliteit, 1985). Deze veronderstelling wordt in het onderhavige onderzoek bevestigd. De taken van de politie en het OM, die zowel in de richtlijn Vaillant als Terwee worden genoemd, hangen nauw samen met positieve oordelen over de bejegening. Bijvoorbeeld, slachtoffers die door de politie en/of het OM op de hoogte zijn gehouden zijn vaker tevreden over hetgeen de politie of het OM heeft bereikt en over de manier waarop zij zijn behandeld. Als de politie en het OM slachtoffers vaker volgens de richtlijn zouden bejegenen, dan zouden slachtoffers tevredener zijn over hun ervaring met deze autoriteiten.

Zowel uit Nederlands als buitenlands onderzoek blijkt dat slachtoffers aandacht van justitiële autoriteiten op prijs stellen (Smale, 1977; Shapland, et al., 1985). Zaken zoals informatieverschaffing en schadevergoeding zijn van belang voor slachtoffers. Uit het oordeel van de respondenten over de bejegening door de politie, het OM en de rechtbank blijkt dat de gebrekkige informatieverschaffing het belangrijkste punt van kritiek vormt. Andere zaken die door de respondenten zijn genoemd zijn de houding en de inzet van de politie en het OM (c.q. het parket). Op zich is de kritiek op de politie opvallend. De politie is er immers in geslaagd een verdachte aan te houden en heeft de zaak naar het OM doorgestuurd. Echter, de geringe interesse en informatieverschaffing door de politie blijken veel vaker tot kritiek op de politie te leiden dan het feit dat er geen dader is gevonden (Van der Vijver, 1983; 1993). De bejegening van slachtoffers heeft duidelijk invloed op hun waardering voor de politie en justitie. Respondenten die door de politie op de hoogte zijn gehouden, zijn tevredener over de prestaties van de politie. Dat informatieverschaffing tot tevredenheid kan leiden wordt bevestigd in de OM data. Deze 'service' wordt gewaardeerd door de slachtoffers en als gevolg hiervan is men tevredener over het functioneren van het OM. Slachtoffers die positief oordelen over de bejegening door de politie en het OM hebben ook meer vertrouwen in deze autoriteiten.

4

De invloed van de bejegening op waardering is met name van belang voor het OM. Onder de respondenten zijn er grote verschillen in de attitudes ten opzichte van de politie, het OM en de rechtbank. De respondenten zijn het meest tevreden over de politie en in minder mate over de rechtbank en het OM. Hun vertrouwen daarentegen ligt met name in de rechtbank, en daarna in de politie en in het OM. Het OM scoort dus op beide aspecten niet hoog. Behalve deze algemene attitudes is men ook aanzienlijk minder tevreden over de bejegening door het OM. Terwijl drie kwart tevreden tot zeer tevreden is over de manier waarop zij door de politie zijn behandeld, is slechts een kwart (zeer) tevreden over het OM. Gezien de betrekkelijk negatieve houding ten opzichte van het OM is het van belang dat deze organisatie nu begint te werken aan een betere bejegening van slachtoffers. Maar niet alleen het OM moet aandacht besteden aan de verhouding met slachtoffers. Gaande weg is er een daling in het aantal slachtoffers dat vindt dat de politie goed werkt terwijl dit bij de andere organisaties iets toeneemt. Deze daling ten aanzien van de politie is reeds door Shapland e.a. (1985) en Hagan (1983) geconstateerd. Volgens Shapland e.a. is deze daling het gevolg van teleurstelling over de bejegening door de politie. Verder blijkt uit het onderhavige onderzoek dat oordelen over de politie, het OM en de rechtbank niet geheel los van elkaar staan. De bejegening door de ene organisatie heeft ook gevolgen voor de beoordeling van de ander. Zo zijn bijvoorbeeld slachtoffers die door het OM op de hoogte zijn gebracht van de datum van de zitting, tevredener over de bejegening door de rechtbank. Tevredenheid over de behandeling door het OM leidt niet alleen tot meer vertrouwen in het OM maar ook tot meer vertrouwen in de politie en de rechtbank. Deze bevindingen ondersteunen initiatieven tot een betere afstemming en samenwerking tussen de verschillende organisaties in het kader van slachtofferzorg. In het beleidsplan Samenleving en Criminaliteit (1985) wordt gesteld dat de reactie van de politie op het slachtoffer normbevestigend kan werken. Door het slachtoffer duidelijk te maken dat de overtreding van een strafrechtelijke norm als een misse daad wordt gezien, wordt - aldus de beleidmakers - het normbesef van het slachtoffer versterkt. De slachtofferrichtlijn zou dus normvervaging tegen kunnen houden. In het onderhavige onderzoek is het effect van bejegening op het plichtsgevoel en het (zelf-gerapporteerde) normovertredend gedrag van de respondenten onderzocht. Plichtsgevoel duidt op de mate waarin men voelt dat hij/zij de wet behoort te volgen. Deze diepgewortelde attitude is niet makkelijk te beïnvloeden door één ervaring met justitiële autoriteiten. Dit geldt ook

5 voor het normovertredend gedrag van de respondenten. De invloed van de bejegening op het plichtsgevoel en het normovertredend gedrag verloopt indirect, namelijk via tevredenheid en vertrouwen. Een verlies van vertrouwen in autoriteiten schaadt het plichtsgevoel van het individu. Men voelt zich minder verplicht om de wet na te leven en uiteindelijk heeft dit invloed op het normovertredend gedrag. Een langzaam proces van erosie en aftakeling kan plaats vinden wanneer het individu herhaalde negatieve contacten met autoriteiten heeft gehad. Om dit proces vóór te zijn is het verstandig aandacht te besteden aan de kwaliteit van de dienstverlening aan slachtoffers van delicten.

7

1 Achtergrond en onderzoeksopzet 1.1 Achtergrond Toenemende aandacht voor slachtoffers van criminaliteit heeft ertoe geleid dat verschillende landen, waaronder Nederland, een slachtofferbeleid hebben ontwikkeld. Een belangrijk onderdeel van het Nederlandse slachtofferbeleid is politiële en justitiële slachtofferzorg. Hoe de politie en het OM met slachtoffers van misdrijven moeten omgaan is beschreven in een richtlijn. De huidige richtlijn, de zogenaamde richtlijn Vaillant, is op 1 april 1987 ingevoerd (Staatscourant, 1987). Sindsdien zijn er verdere initiatieven ontplooid om de positie van het slachtoffer binnen het strafproces te verbeteren. In 1988 heeft de "Commissie wettelijke voorzieningen slachtoffers in het strafproces", onder voorzitterschap van mr. Terwee-Hilten, een advies uitgebracht met als doel de positie van het slachtoffer in het strafproces te versterken. De voorstellen van deze commissie zijn door de Minister van Justitie grotendeels overgenomen en hebben tot een wet geleid, de zogenaamde Wet Terwee. Naast deze nieuwe wetgeving is er een nieuwe slachtofferrichtlijn ontworpen, de richtlijn Terwee. Bij de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee was nog niet duidelijk wat de effecten van deze nieuwe regelgeving in de praktijk zouden zijn. Bovendien was het bekend dat de uitvoering van de huidige richtlijn, Vaillant, zowel bij de politie (Leenders, 1990) als bij het OM (Van Hecke, e.a., 1990) problematisch verliep. Een gefaseerde invoering waarbij de effecten van de wet en de richtlijn in kaart konden worden gebracht, was daarom gewenst. De Minister van Justitie heeft derhalve besloten om de wet en de richtlijn in twee arrondissementen in te voeren voor een proefperiode van twee jaar. Daarna volgt landelijk invoering. De richtlijn wordt door de Procureurs-Generaal beschouwd als een conceptrichtlijn die na de evaluatie definitieve vorm zal krijgen (Staatscourant, 1993). Op 1 april 1993 is de gefaseerde invoering van de Wet en de richtlijn Terwee van start gegaan in twee pilotarrondissementen, te weten Den Bosch en Dordrecht. Het evaluatie-onderzoek naar de effecten van de Wet en de richtlijn Terwee is ondergebracht bij de Centrale Directie Wetenschapsbeleid en Ontwikkeling (CDWO) van het ministerie van Justitie. Dit onderzoek moet een bijdrage leveren aan een efficiënte en effectieve landelijke invoering van de wet en richtlijn. Het doel van de evaluatie is het in

8 kaart brengen van de gevolgen die de Wet en de richtlijn Terwee hebben voor slachtoffers, verdachten en de betrokken organisaties. De evaluatie is opgesplitst in een viertal deelonderzoeken. Twee hiervan hebben betrekking op de organisatorische gevolgen van de nieuwe regelgeving, namelijk de werklast en de invoeringsactiviteiten. De andere twee onderzoeken richten zich op de externe effecten, namelijk de effecten op slachtoffers en verdachten. In dit rapport wordt verslag gedaan van de resultaten uit het slachtofferonderzoek. De resultaten die in dit rapport worden gepresenteerd hebben zowel betrekking op de periode vóór als na de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee. 1.2 De richtlijn Vaillant De richtlijn Terwee bouwt voort op een bestaande richtlijn. In april 1987 verscheen de richtlijn "Slachtofferbeleid" in de Staatscourant. Vanaf die tijd geldt deze richtlijn, ook wel de richtlijn Vaillant genoemd, in heel Nederland. In deze richtlijn is een aantal taken voor de politie en het OM bij het omgaan met slachtoffers beschreven. De doelgroep van de richtlijn wordt gevormd door slachtoffers van misdrijven. Ten grondslag aan de richtlijn ligt een correcte en zorgvuldige bejegening van slachtoffers. Dit houdt onder andere aandacht voor informatieverschaffing aan het slachtoffer en schadevergoeding door de dader in. De in de richtlijn omschreven taken van de politie en het OM kunnen worden beschouwd als een aantal opeenvolgende stappen. Ze worden hieronder in het kort geschetst. Stap 1: de aangifte De politie is veelal de eerste (en vaak de enige) instantie waarmee iemand die slachtoffer is geworden van een misdrijf in contact komt. Het is daarom van belang dat de politie het slachtoffer zoveel aandacht schenkt als nodig is om diens belangen zo goed mogelijk te behartigen. De politie heeft allereerst tot taak het op zorgvuldige wijze opnemen van de aangifte van een slachtoffer. Concreet dient de politie in het kader van de slachtofferzorg te vragen of de aangever op de hoogte gehouden wil worden van de ontwikkelingen in zijn/haar zaak en of hij/zij prijs stelt op schadevergoeding door de dader. Verder wordt de politie geacht algemene informatie te geven over de gang van zaken volgend op de aangifte. Indien het slachtoffer behoefte heeft aan slachtofferhulp dan is het de taak van de politie om hem/haar door te verwijzen naar het bureau slachtofferhulp.

9 Stap 2: na de aangifte Na de aangifte heeft de politie tot taak slachtoffers die dit wensen, te informeren over de status van hun zaak. Dit houdt onder andere in dat het slachtoffer ervan op de hoogte wordt gebracht wanneer de dader is opgespoord. Indien het slachtoffer prijs stelt op schadevergoeding en een verdachte bekend is dan wordt de politie geacht aandacht te besteden aan een schaderegeling. De politie wordt aanbevolen waar mogelijk een regeling tussen slachtoffer en dader te treffen. Stap 3: het proces verbaal De politie dient in het proces-verbaal alle relevante informatie over het slachtoffer op te nemen. Concreet dient de politie aan te geven dát er in deze zaak een slachtoffer is dat schadevergoeding wenst en/of op de hoogte wenst te blijven van de gang van zaken volgend op de aangifte. Verder wordt de politie geacht om alle relevante bemoeienissen die zij met het slachtoffer heeft gehad weer te geven in het proces-verbaal. Deze informatie is van belang bij de verdere afhandeling van de zaak door het OM. -

Stap 4: slachtofferbrieven Zodra een zaak op het parket is ontvangen, dient het OM zo veel mogelijk voort te gaan met de behartiging van de belangen van het slachtoffer. Het OM behoort in zaken waarin de politie heeft aangegeven dat er een slachtoffer is dat schadevergoeding wenst en/of op de hoogte wenst te blijven van de gehele gang van zaken volgend op de aangifte, het slachtoffer uit te nodigen om aan te geven of hij/zij: - op de hoogte wenst te worden gehouden van het verloop van de procedure. - prijs stelt op de mogelijkheid van schadevergoeding binnen het strafproces. - prijs stelt op een gesprek met de behandelende officier van justitie voorafgaand aan de eventuele behandeling ter zitting (veelal in geval van een ernstig misdrijf).

In de praktijk wordt in veel arrondissementen gewerkt met een standaardbrief oftewel slachtofferbrief. Indien het slachtoffer schadevergoeding en/of informatie wenst dan wordt een slachtofferbrief door de politie aan het proces-verbaal toegevoegd. Deze brief wordt vervolgens door parketmedewerkers aan het slachtoffer verzonden. Indien het slachtoffer schadevergoeding en/of informatie wenst dan wordt hij/zij geacht op deze brief te reageren. De brief werkt als een filter. Indien het slachtoffer niet reageert op de brief van het parket vervalt zijn/haar kans om informatie

10

en/of schadevergoeding te vragen. Stap 5: wensen slachtoffer Als de wensen van het slachtoffer bij het OM bekend zijn dient men bij het behandelen van de zaak daarmee rekening te houden. Indien het slachtoffer informatie wenst dan heeft het OM de taak het slachtoffer op de hoogte te brengen van de ontwikkelingen in zijn/haar zaak. Officieren van justitie worden geacht bij elke beslissing over de behandeling van een misdrijfzaak waarbij schade is toegebracht, aandacht te besteden aan schadevergoeding wanneer het slachtoffer daarom heeft verzocht.

Er zijn verschillende mogelijkheden tot schadevergoeding binnen het strafproces. Kortweg kunnen ze in twee categorieën worden ingedeeld: vóór en tijdens de zittingsfase. Vóór de zittingsfase kan de officier proberen de schade tussen slachtoffer en dader(s) te regelen. Bij een geslaagde poging zou hij/zij de zaak kunnen afdoen met een voorwaardelijk of onvoorwaardelijk sepot. Schadevergoeding kan ook in combinatie met een transactie worden toegepast. Deze mogelijkheden zijn niet gebonden aan (financiële) limieten maar zullen in de regel voorkomen bij lichte delicten met een duidelijke schade. Op het moment dat besloten is dat een zaak op de zitting wordt gebracht, zijn er twee mogelijkheden om schadevergoeding te realiseren. De eerste is dat de officier van Justitie schadevergoeding eist als een bijzondere voorwaarde bij een voorwaardelijke straf. Het is vervolgens de rechter die hierover beslist. Het OM is in dit geval verantwoordelijk voor de executie van het vonnis. De tweede mogelijkheid is de civiele partijstelling. Dit is in principe een stukje civielrecht binnen het strafproces. Het slachtoffer voegt zich dan als civiele (benadeelde) partij. Aan deze tweede mogelijkheid kleven enkele beperkingen. Het slachtoffer van een misdrijf mag niet meer dan f1500 eisen. Wie meer wenst moet een civiele procedure starten. Daarbij mag de schade niet gesplitst worden, wat wil zeggen dat in zaken waar de schade meer dan f1500 bedraagt eerst f1500 mag eisen als beledigde partij in de strafrecht om vervolgens naar de civiele rechter te stappen voor het overige gedeelte. Bovendien moet het slachtoffer de zitting bijwonen om zijn/haar vordering door de rechter toegewezen te kunnen krijgen. Bij een toewijzing is het aan het slachtoffer zelf om de nakoming door de dader te regelen.

1.3 De richtlijn en de Wet Terwee

11

Het doel van de Wet Terwee is versterking van de positie van het slachtoffer binnen het strafproces. Daarbij behoort met name uitbreiding van de mogelijkheid tot schadevergoeding binnen het strafproces. De richtlijn Terwee vloeit voort uit deze wet. De nieuwe richtlijn bouwt voort op de bestaande richtlijn (Vaillant). De belangrijkste veranderingen ten opzichte van de richtlijn Vaillant zijn vergroting van de doelgroep met slachtoffers van overtredingen en aanscherping van het beleid ten aanzien van schadevergoeding. Daarnaast vormt netwerkvorming een belangrijk onderdeel van de richtlijn Terwee. In het kader van een goede uitvoering van de slachtofferzorg, in het bijzonder schaderegelingen, wordt de politie en het OM aanbevolen om zowel intern als extern een netwerk te vormen. Binnen de eigen organisatie dient men duidelijke afspraken te maken over de te volgen procedures, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Buiten de eigen organisatie dient men te zorgen voor afstemming met de andere organisaties die bij slachtofferzorg betrokken zijn, zoals de bureaus voor slachtofferhulp, de reclassering, HALT en de raden voor de kinderbescherming. Netwerkvorming wordt beschouwd als een middel om de efficiëntie van de uitvoering van slachtofferzorg te bevorderen. In het volgende worden stapsgewijs de richtlijn en de wet Terwee beschreven. Hierbij wordt met name aandacht besteed aan de veranderingen ten opzichte van de richtlijn Vaillant. Stap 1: de aangifte De taken van de politie tijdens de aangifte zijn grotendeels ongewijzigd. De politie blijft verantwoordelijk voor een correcte en zorgvuldige bejegening van het slachtoffer. Daartoe behoort ook het doorverwijzen van het slachtoffer naar hulpverlenende instanties en het verstrekken van een voorlichtingsfolder over slachtofferhulp. De politie geeft algemene informatie over de gang van zaken volgend op de aangifte en over de mogelijkheden tot schadevergoeding. Daarnaast vraagt zij het slachtoffer "uitdrukkelijk" of hij/zij schadevergoeding wenst danwel op de hoogte gehouden wil worden van de ontwikkelingen volgend op de aangifte. De politie wordt tevens geacht informatie te verzamelen over de schade in verband met een eventuele schaderegeling. Stap 2: na de aangifte Ook na de aangifte zijn de taken van de politie doorgaans ongewijzigd ten opzichte van die in de richtlijn Vaillant, zij het dat de rol bij schadebemiddeling is aangescherpt. Indien het slachtoffer heeft aangegeven

12 schadevergoeding te wensen en/of op de hoogte te worden gehouden van de gang van zaken volgend op de aangifte, geeft de politie informatie over het verloop van de zaak. Als de verdachte is aangehouden en het slachtoffer te kennen heeft gegeven schadevergoeding te wensen dan probeert de politie in een zo vroeg mogelijk stadium een schaderegeling te treffen. In verband hiermee dient de politie informatie te verzamelen over de betalingsbereidheid en de financiële draagkracht van de verdachte. Stap 3: het proces verbaal Het beginpunt van het verzamelen van informatie over de wensen en de schade van het slachtoffer ligt bij de politie. Het OM is afhankelijk van de gegevens geleverd door de politie en waar die gegevens ontbreken zullen zij alsnog moeten worden verzameld. Alle relevante informatie die de politie in stap 1 en 2 heeft verzameld behoort in het proces-verbaal te worden vermeld. Daarbij gaat het om zaken zoals of het slachtoffer (im)materiële schade heeft, hoeveel schade hij/zij heeft geleden, en of een schadevergoedingregeling is getroffen. Ten opzichte van de richtlijn Vaillant worden de taken van de politie betreffende schadevergoeding in Terwee nader geëxpliciteerd. Zo behoort zij melding te maken van de betalingsbereidheid en de financiële draagkracht van de verdachte. Indien de politie tot de conclusie komt dat de zaak niet in aanmerking komt voor politie-bemiddeling dan wel geen kans van slagen heeft, dan vermeldt zij dit in het proces-verbaal of in een bijlage bij het proces-verbaal. -

Stap 4: de slachtoffetfonnulieren Het OM wordt geacht zo veel mogelijk voort te gaan met de behartiging van de belangen van het slachtoffer. Slachtofferbrieven worden in de richtlijn Terwee echter niet meer genoemd. In plaats van slachtoffers aan te schrijven met de vraag of zij informatie en/of schadevergoeding wensen, gaat het OM uit van de informatie geleverd door de politie. Ten behoeve hiervan is in de pilotarrondissementen een slachtofferformulier ontworpen. Dit formulier wordt door de politie ingevuld en met het proces-verbaal naar het parket gestuurd. In dit formulier behoren de in stap 3 genoemde gegevens te worden vermeld. In tegenstelling tot de slachtofferbrieven, die alleen bij het proces-verbaal worden gevoegd indien het slachtoffer informatie en/of schadevergoeding wenst, behoort een slachtofferformulier bij ieder proces-verbaal te worden gevoegd. Met andere woorden, ook indien het slachtoffer niets wenst behoort dit in het slachtofferformulier te worden vermeld.

13 Slechts indien de informatie in het proces-verbaal over (de wensen van) het slachtoffer onvolledig of niet meer actueel is, nodigt het OM het slachtoffer uit om aan te geven of hij/zij informatie en/of schadevergoeding wenst. Omdat de slachtofferbrieven komen te vervallen zal in de meeste gevallen - mits het proces-verbaal voldoende informatie bevat het OM direct over kunnen gaan tot stap 5, namelijk gehoor geven aan de wensen van het slachtoffer.

Stap 5: wensen slachtoffer Net als bij de richtlijn Vaillant wordt het OM ook onder de richtlijn Terwee geacht rekening te houden met de wensen van het slachtoffer bij het behandelen van zijn/haar zaak. Zelfs bij de beslissing om tegen een vonnis of een arrest in hoger beroep of in cassatie te gaan, behoort het OM rekening te houden met de belangen van het slachtoffer. Indien het slachtoffer informatie wenst, wordt het OM geacht hem/haar op de hoogte te brengen van het feit dat zijn/haar zaak bij het OM is binnengekomen en vervolgens van alle relevante beslissingen. Indien het slachtoffer schadevergoeding wenst, houdt het OM daar rekening mee bij de vervolgings- en afdoeningsbeslissing. Net als bij de politie zijn de taken van het OM ten aanzien van schadevergoeding aangescherpt. Het OM tracht zoveel mogelijk een schaderegeling tussen verdachte(n) en slachtoffer(s) tot stand te brengen, bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium van het strafproces. Indien dit niet lukt, behoort het OM dit aan het slachtoffer mede te delen met opgave van reden.

Indien het slachtoffer heeft aangegeven dat hij/zij schadevergoeding wenst en het OM besluit niet tot vervolging over te gaan maar de zaak ad informandum te voegen, dan behoort het OM dit aan het slachtoffer mede te delen en hem/haar te wijzen op artikel 12 Sv. Volgens dit artikel kan het slachtoffer bij het Hof een klacht indienen tegen deze beslissing van het OM, wat ertoe kan leiden dat de beslissing wordt ingetrokken en de zaak alsnog ter zitting wordt behandeld. Met de Wet Terwee zijn de mogelijkheden tot schadevergoeding tijdens de zittingsfase uitgebreid. De reeds genoemde mogelijkheden tot schadevergoeding buiten de zitting blijven ongewijzigd. Hoofdpunten van de wet zijn: * uitbreiding van de mogelijkheden tot civiele voeging; * invoering van de schadevergoedingsmaatregel; * invoering van de nieuwe bijzondere voorwaarde "storting van een som geld in een instelling die de belangen van slachtoffers behartigt".

14

De civiele partijstelling binnen het strafproces is ingrijpend veranderd. De limieten van f1500 bij misdrijven en ƒ600 bij overtredingen komen te vervallen en in plaats daarvan wordt een kwaliteitscriterium gehanteerd. De vorderingen moeten eenvoudig van aard zijn, want anders vraagt de behandeling ervan in verhouding tot de strafzaak te veel tijd en aandacht. Echter, het slachtoffer mag zijn vordering splitsen in een eenvoudig en ingewikkeld deel. Het eenvoudige deel wordt dan tijdens het strafproces behandeld. Met het moeilijke deel kan hij/zij in beginsel naar de civiele rechter. Ook de rechter kan de vordering splitsen. De procedure is eveneens gewijzigd. Het slachtoffer is niet langer verplicht om de zitting bij te wonen teneinde zijn/haar vordering toegewezen te kunnen krijgen. Hiertoe is een voegingsformulier ontworpen. Het OM dient dit formulier vroegtijdig aan het slachtoffer te sturen indien het slachtoffer schadevergoeding wenst en de zaak aan de rechter wordt voorgelegd. Echter, tijdens de zitting kan het slachtoffer zich alsnog voegen. Hiertoe dient het OM het slachtoffer op de hoogte te brengen van de datum en het tijdstip van de zitting. Indien het slachtoffer zich door middel van het formulier heeft gevoegd, kan hij/zij inzage in de processtukken vragen. Het OM dient het slachtoffer hiertoe gelegenheid te bieden. Verder blijft de procedure ongewijzigd. De rechter beslist over toewijzing van de civiele vordering. Bij een toewijzing moet het slachtoffer zelf zorg dragen voor het innen van het geld. De schadevergoedingsmaatregel is nieuw. De hoogte van het geldbedrag wordt bepaald aan de hand van het civiele schadevergoedingsrecht. Omdat het hier om een maatregel gaat kan schadevergoeding afzonderlijk of naast een straf worden opgelegd. Een belangrijk voordeel van de maatregel voor slachtoffers is dat de executie van de maatregel bij de officier van justitie berust. In de richtlijn wordt het OM erop gewezen dan indien zij een geldboete of een schadevergoedingsmaatregel overweegt, laatst genoemde de voorkeur geniet. De Wet Terwee introduceert tot slot een nieuwe bijzondere voorwaarde waarbij de inkomsten ten goede komen aan de opvang en hulpverlening aan slachtoffers. Een dergelijke voorwaarde kan aan de dader worden opgelegd indien het slachtoffer niet bekend is of geen schadevergoeding wenst. Voorbeelden van organisaties die van deze nieuwe mogelijkheid profijt kunnen hebben zijn de Landelijke Organisatie Slachtofferhulp (LOS) en het Schadefonds Geweldsmisdrijven. De omvang van de bijzondere voorwaarde kan oplopen tot het maximum van de geldboete die voor het strafbare feit kan worden opgelegd. In de richtlijn wordt het OM op deze nieuwe mogelijkheid gewezen.

15

1.4 Het onderzoek Het hier gerapporteerde onderzoek is gericht op de effecten van de Wet en de richtlijn Terwee op slachtoffers. In dit onderzoek staan drie vragen centraal: a) op welke wijze worden slachtoffers door de politie en het OM bejegend b) wat zijn de effecten hiervan op hun attitudes ten aanzien van politie en justitie en c) wat zijn de effecten hiervan op hun eigen normovertredend gedrag. Ad a) De taken van de politie en het OM die in de richtlijn Terwee worden beschreven, komen grotendeels overeen met de richtlijn Vaillant. Wanneer de bestaande richtlijn optimaal zou worden uitgevoerd, verandert er in principe weinig voor slachtoffers behalve dat zij na de invoering van de Wet Terwee meer mogelijkheden hebben tot schadevergoeding binnen het strafproces. Echter, uit onderzoek is gebleken dat de uitvoering van de richtlijn Vaillant niet optimaal verloopt. Zowel politiemensen als officieren van justitie blijken niet goed op de hoogte zijn van de inhoud van de richtlijn waardoor deze slechts ten dele wordt uitgevoerd (Van Hecke, Wemmers en Junger, 1990; Leenders, 1990). Op grond van deze ervaringen is er nu bijzonder veel aandacht voor de uitvoering van de Wet en de richtlijn Terwee. De evaluatie samen met de gefaseerde invoering van deze nieuwe regelgeving moet ertoe bijdragen dat de uitvoering optimaal verloopt en dat eventuele knelpunten bij de uitvoering tijdig worden gesignaleerd. Uitgangspunt voor de bejegening van slachtoffers zijn de taken die in de richtlijn Vaillant en Terwee worden genoemd. Deze taken, zoals het informeren naar de wensen van het slachtoffer, zijn hierboven reeds uiteengezet (zie 1.2 en 1.3). Een inventarisatie van de bejegening van slachtoffers respectievelijk vóór en na de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee moet inzicht geven in uitvoering van de beide richtlijnen door politie en OM. Door deze twee metingen met elkaar te vergelijken kunnen de effecten van Terwee op de uitvoering van slachtofferzorg in kaart worden gebracht.

16 Het huidige onderzoek dient antwoord te geven op de volgende subvragen: op welke wijze worden slachtoffers door de politie en het OM i) bejegend veiór de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee? ii) op welke wijze worden slachtoffers door de politie en het OM bejegend na de invoering? Ad b) Een van de aan het slachtofferbeleid ten grondslag liggende veronderstellingen is dat aandacht voor slachtoffers de verhouding tussen burgers en overheid zou verbeteren (MvT wetsvoorstel 21345; Samenleving & Criminaliteit, 1985). Deze veronderstelling wordt in victimologisch onderzoek bevestigd. Onvrede met het optreden door politie en justitie wordt met name veroorzaakt door de gebrekkige aandacht en interesse van deze instanties voor de belangen van het slachtoffer (Bennett, 1990; Shapland e.a., 1985). Zowel uit Nederlands als buitenlands onderzoek blijkt dat slachtoffers aandacht van justitiële autoriteiten op prijs stellen (Smale, 1977; Shapland, e.a., 1985). Zaken zoals informatieverschaffing en schadevergoeding zijn van belang voor slachtoffers. Teleurstelling kan de verhouding tussen justitie en slachtoffers verslechteren (Erez en Tontodonato, 1992). Uit onderzoek naar schadevergoeding voor slachtoffers van misdrijven blijkt bijvoorbeeld dat het mislukken van een poging tot schadevergoeding een negatief effect heeft op de waardering voor politie en justitie van het slachtoffer (Zeilstra en Van Andel, 1989; Cozijn, 1988). Uit ander onderzoek blijkt echter dat het proces of de stijl van optreden van justitiële autpriteiten van groter belang is dan het al of niet bereiken van bepaalde doelen, oftewel de effectiviteit (Van der Vijver, 1983, 1993; Tyler, 1990). Het huidige onderzoek dient antwoord te geven op de volgende subvragen: i) hoe beoordelen slachtoffers de manier waarop zij door de politie, het OM en de rechtbank zijn bejegend? ii) heeft de subjectief ervaren bejegening van slachtoffers invloed op hun oordeel over politie en justitie? en zo ja, iii) welke invloed heeft de bejegening van slachtoffers op hun oordeel over politie en justitie?

17

Ad c) Een beoogd effect van de verhoogde aandacht voor de positie van het slachtoffer is dat door verbetering van de verhouding tussen burgers en overheid ook het gedrag van burgers wordt beïnvloed (MvT, wetsvoorstel 21345). Men zou bijvoorbeeld eerder geneigd zijn om aangifte te doen bij de politie. Behalve de samenwerking met politie wordt in het beleidsplan Samenleving en Criminaliteit uit 1985 gesteld dat de reactie van de politie op het slachtoffer normbevestigend kan werken. Door het slachtoffer duidelijk te maken dat overtreding van een strafrechtelijke norm als een misse daad wordt gezien wordt, aldus de beleidmakers, het normbesef van het slachtoffer versterkt. De slachtofferrichtlijn kan dus normvervaging tegenhouden. Het belang van de relatie tussen overheid en publiek voor het gedrag van burgers wordt ook benadrukt door Schuyt. Volgens Schuyt dienen sociale instituten, zoals justitie, het voorbeeld van goed gedrag te geven. Schuyt wijt de onverschilligheid onder burgers ten aanzien van normen aan de onverschilligheid die heerst in de sociale instituties. Hij beschrijft de reactie van burgers als een van "voor wat hoort wat". Wanneer de overheid onverschillig optreedt jegens burgers roept dit een reactie van onverschilligheid op. Hij pleit dan ook voor een meer persoonlijke bejegening van burgers door deze organisaties (1991; 1992). Het huidige onderzoek dient antwoord te geven op de vraag: i) in hoeverre heeft de bejegening van slachtoffers invloed op hun normovertredend gedrag?

1.4.1 Opzet De gefaseerde invoering van de Wet en de richtlijn Terwee schept de mogelijkheid om gebruik te maken van een quasi-experimentele onderzoeksopzet. Zowel vóór als na de invoering van de nieuwe regelgeving worden interviews afgenomen onder slachtoffers van misdrijven. Hierdoor kunnen mogelijke veranderingen naar aanleiding van de nieuwe regelgeving in kaart worden gebracht. Deze twee metingen worden aangeduid als de vóór- en nameting en zijn gebaseerd op twee onafhankelijke steekproeven. Om zo goed mogelijk te kunnen vaststellen of eventuele veranderingen in de bejegening van slachtoffers kunnen worden toegeschreven aan Terwee is gebruik gemaakt van een controlegroep. De controlegroep bestaat uit slachtoffers in de arrondissementen Assen en

18 Den Haag. De experimentele groep bestaat uit slachtoffers uit de pilotarrondissementen, te weten Dordrecht en Den Bosch. Op grond van de doelstelling van Terwee mag men verwachten dat een vergelijking van de vóór- en nameting (T 1 en T2) in de pilots een verbetering in de bejegening en ervaringen van slachtoffers laat zien terwijl deze in de controlegroep constant blijft. Figuur 1: Onderzoeksopzet meting

nameting

vffirmeting T1

experimentele groep T11

TI2

Terwee

T2

T2I

T22

T2I

T22

controlegroep Til

T12

De bejegening van slachtoffers is op twee wijzen vastgelegd. Op grond van bestudering van dossiergegevens is nagegaan in hoeverre de politie de informatie over de wensen van slachtoffers en de betalingsbereidheid van de verdachte in de processen-verbaal registreert. Daarnaast zijn slachtoffers, door middel van interviews, ondervraagd over de bejegening door de politie en het OM. Getracht is ieder slachtoffer twee keer te interviewen: eerst nadat zijn/haar zaak bij het parket is binnengekomen en opnieuw gemiddeld vier tot vijf maanden daarna. In het eerste interview zijn de meningen van de slachtoffers over de bejegening door de politie gepeild en in het tweede interview zijn die over het OM gemeten. In beide interviews is de waardering van de slachtoffers voor politie en justitie in het algemeen en hun eigen normovertredend gedrag gemeten.

1.4.2 Selectie en benaderingsprocedure

De evaluatie is gericht op slachtoffers van misdrijven. De doelgroep is beperkt tot slachtoffers van veel voorkomende criminaliteit: in het bijzonder slachtoffers van vermogens- en (eenvoudige) geweldsdelicten.

19 Hiermee is geprobeerd een homogene steekproef te creëren. Oorspronkelijk waren alleen slachtoffers van vermogensdelicten opgenomen in het onderzoek. De aard van het delict zou immers van invloed kunnen' zijn op hoe het slachtoffer op de bejegening door politie en justitie reageert. Echter, dit leverde onvoldoende respondenten op waarna de steekproef met slachtoffers van eenvoudige geweldsdelicten is uitgebreid. Verder zijn geen rechtspersonen bij het onderzoek betrokken, wel zijn kleine winkeliers (eenmanszaken) opgenomen. Tevens is besloten om de doelgroep te beperken tot meerderjarige slachtoffers. Hoewel ook minderjarige slachtoffers onder het slachtofferbeleid vallen is er van uitgegaan dat jongeren anders kunnen reageren dan volwassenen. In de nameting is een extra selectiecritium gehanteerd. Vanwege de inwerktrecling van de Wet Terwee op 1 april 1993 zijn alleen slachtoffers van delicten die op of na 1 april 1993 zijn gepleegd in de steekproef opgenomen. De selectie van respondenten heeft als volgt plaatsgevonden. In de vier arrondissementen betrokken bij dit onderzoek zijn de dossiers, die recentelijk op het parket waren binnengekomen onderzocht. Indien het dossier een van de bovengenoemde delicten betrof, zijn een aantal gegevens uit dat dossier geregistreerd. Op deze wijze zijn de namen en adressen van potentiële respondenten verzameld. Deze werkwijze bood ook de mogelijkheid om na te gaan of de politie, conform de huidige slachtofferrichtlijn, informatie over de wensen van het slachtoffer in het proces-verbaal heeft opgenomen. Vervolgens zijn de slachtoffers aangeschreven door het ministerie van Justitie met de vraag of zij mee wilden werken aan het onderzoek. Slachtoffers die bezwaar hadden konden dat aan Justitie kenbaar maken waarna hun gegevens werden verwijderd. De interviews zijn uitgevoerd door enquêteurs/enquêtrices van het Nederlandse Instituut voor Publieke Opinie-onderzoek (NIPO). Hierbij is gebruik gemaakt van computergestuurde vragenlijsten. Het dossieronderzoek van de vóórmeting heeft plaatsgevonden tussen juli en oktober 1992. De eerste interviews, waarin is gevraagd naar de ervaringen met de politie, zijn gehouden tussen oktober en december 1992. De tweede interviews, waarin de ervaringen met het OM zijn gemeten, tussen maart en mei 1993. In de nameting is het dossieronderzoek verricht in de periode tussen september en november 1993. De eerste interviews zijn gehouden tussen oktober 1993 en januari 1994 en de vervolg interviews tussen april en juni 1994.

20

1.4.3 Responsanalyse In het volgende worden de belangrijkste bevindingen uit de responsanalyse gepresenteerd. In bijlage 2 wordt een uitgebreide responsanalyse beschreven. Deze bijlage biedt de lezer ook een overzicht van de samenstelling van de steekproeven. In totaal zijn 1347 respondenten door het WODC benaderd voor een interview. Daarvan hebben 431 respondenten een weigeringsbericht teruggestuurd. Dit is 32% van alle respondenten die zijn aangeschreven. Vervolgens hebben 276 respondenten (20%) alsnog afgezien van een interview. De non-respons voor de eerste interviews is derhalve 52%. In totaal hebben 640 respondenten (48%) deelgenomen aan het eerste interview. In totaal hebben 435 respondenten aan het tweede interview deelgenomen. De overige 205 proefpersonen hebben afgezien van het tweede interview. In figuur 2 wordt de respons in de vedr- en de nameting weergegeven.

21

Figuur 2: respons opgesplitst naar interview en onderzoeksgroepen Vóórmeting totaal benaderd:

Nameting 709

638

waarvan:

342

296

392

317

pilot

controle

pilot

controle

Interview 1 gerealiseerd:

315

325

waarvan:

171 pilot

Interview 2 gerealiseerd:

144 controle

179 pilot

146 controle

242

193

waarvan:

96 pilot

97 controle

131 pilot

111 controle

Slachtoffers die wel en niet meewerken aan een interview

Van alle betrokkenen zijn de dossiers bestudeerd. Op basis van de daaraan ontleende gegevens kan een vergelijking gemaakt worden tussen diegenen die wel respectievelijk niet deelnamen aan de interviews. Een vergelijking tussen de slachtoffers die wel en niet aan het eerste interview hebben meegewerkt, levert geen significante verschillen naar leeftijd of geslacht op. Dit geldt zowel voor de slachtoffers uit de vóór- als de nameting. De groep respondenten is met gegevens uit de landelijke slachtofferenquête (CBS, 1993) vergeleken en ook daaruit blijken geen

22

opvallende verschillen. Gezien de selectieprocedure is er te weinig variatie onder de delicten om een zinnige vergelijking tussen van de delicten te kunnen maken. Een vergelijking van de respondenten die aan beide interviews hebben meegewerkt met diegenen die slechts met het eerste interview hebben meegedaan laat enkele verschillen zien. Slachtoffers die op de hoogte willen worden gehouden van de ontwikkelingen in hun zaak zijn eerder bereid om mee te werken aan beide interviews dan slachtoffers die hierin geen interesse hebben. Tevens is er verband tussen inkomen en het verlenen van medewerking aan beide interviews. Slachtoffers in de laagste inkomenscategorieën zijn minder geneigd om mee te werken aan beide interviews. Op de variabelen opleidingsniveau, geslacht, en leeftijd zijn geen significante verschillen gevonden. Ook de door het slachtoffer ervaren ernst van het delict, de wens tot schadevergoeding en eerder slachtofferschap zijn niet significant verschillend tussen de twee groepen.

Vergelijking van de steekproeven uit de vóór- en nameting Om de bevindingen uit de vóór- en de nameting te kunnen vergelijken is het van belang dat de samenstelling van deze twee onafhankelijke steekproeven min of meer overeenkomt. Er zijn geen bijzondere verschillen tussen de beide steekproeven voor wat betreft de persoonskenmerken, vroegere ervaringen met de politie en justitie of de ervaren ernst van het delict. Echter, in de nameting komen (lichte) geweldsdelicten vaker voor. In de vóórmeting vormen mishandelingen 6% van de steekproef en in de nameting 23%. Derhalve zijn er ook meer respondenten met lichamelijk letsel en minder zaken met financiële schade ten gevolge van het delict in de nameting. Deze verschillen kunnen gevolgen hebben voor de interpretatie van de bevindingen. Het is denkbaar dat men anders omgaat met slachtoffers van geweldsdelicten dan met slachtoffers van vermogensdelicten. In dat geval zou een vergelijking van de vóór- en de nameting meer vertellen over de verschillen in de bejegening van afzonderlijk groepen slachtoffers dan over Terwee. In de analyses zal hiermee rekening worden gehouden.

23 1.5 Samenvatting

Het slachtofferonderzoek maakt deel uit van de evaluatie Terwee en dient een bijdrage te leveren aan de landelijke invoering van de Wet en de richtlijn Terwee. Deze nieuwe regelgeving beoogt de positie van het slachtoffer binnen het strafproces te versterken door onder andere uitbreiding van de mogelijkheden tot schadevergoeding. In het slachtofferonderzoek worden de bejegening van slachtoffers en de gevolgen daarvan op hun waardering voor politie en justitie en normovertredend gedrag onderzocht. De gefaseerde invoering van de Wet en de richtlijn Terwee schept de mogelijkheid om gebruik te maken van een quasiexperimentele opzet. Zowel vóór als na de invoering van deze nieuwe regelgeving zijn processen-verbaal onderzocht en zijn interviews afgenomen onder slachtoffers van misdrijven. Hierdoor kunnen mogelijke veranderingen naar aanleiding van de nieuwe regelgeving in kaart worden gebracht. De steekproef uit de vóórmeting is gebaseerd op 638 slachtoffers van misdrijven. Voor de nameting is de een steekproef van 709 slachtoffers gebruikt. De samenstelling van de twee steekproeven is niet geheel gelijk. In de nameting komen geweldsdelicten relatief vaker voor dan in de vóórmeting. In de analyses wordt rekening gehouden met dit verschil en is er gecontroleerd voor de eventuele gevolgen hiervan voor de bevindingen. In de volgende hoofdstukken zullen de onderzoeksresultaten worden gepresenteerd. Hoofdstuk 2 is gewijd aan de bejegening van slachtoffers door de politie en het OM. In hoofdstuk 3 komen de oordelen van de respondenten over de bejegening door politie en justitie aan de orde. Hierna, in hoofdstuk 4 wordt de invloed van het optreden door de politie, het OM, en de rechtbank op de waardering van slachtoffers voor politie en justitie en hun normovertredend gedrag besproken.

25

2 Slachtofferbejegening

In hoofdstuk 1 zijn de verschillende taken van de politie en het OM volgens de richtlijnen Vaillant en Terwee stapsgewijs beschreven. Met behulp van dit kader wordt nu de uitvoering van de richtlijn Terwee bekeken. Zoals reeds is aangegeven komt deze nieuwe richtlijn grotendeels overeen met de bestaande richtlijn. Waar het om nieuwe taken gaat wordt dat in de tekst aangegeven. Ten gevolge van de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee verwachten wij een verbetering in de uitvoering van de slachtofferrichtlijn door de politie en het OM in de pilots. in de controleregio's daarentegen zou in principe geen verandering moeten optreden. In deze regio's is de richtlijn Vaillant nog steeds van kracht. Door de bevindingen uit de pilots af te zetten tegen die uit de controleregio's worden de effecten van deze nieuwe regelgeving evident. De gegevens die hier worden gepresenteerd zijn afkomstig uit twee verschillende bronnen, namelijk het dossieronderzoek en de interviews. Het hoofdstuk sluit met de algemene conclusies over de bejegening van slachtoffers door de politie en het openbaar ministerie en de veranderingen naar aanleiding van de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee. Zoals reeds in hoofdstuk 1 is geconstateerd, komen (lichte) geweldsdelicten relatief vaker voor in de nameting dan in de vóórmeting. Indien de politie of het OM anders omgaat met slachtoffers afhankelijk van de aard van het delict zou dit verschil gevolgen kunnen hebben voor de bevindingen. Hierdoor zouden mogelijk veranderingen na de invoering van Terwee onopgemerkt kunnen blijven. Bij iedere vergelijking van de twee steekproeven is gecontroleerd of de afzonderlijke taken samenhangen met de aard van het delict. Wanneer dit het geval is, is de vergelijking opnieuw gedaan maar dan zonder geweldsdelicten. Echter, op geen enkele punt heeft dit tot andere conclusies geleid. Deze analyses zijn opgenomen in bijlage 3.

2.1 Bejegening door de politie

Een belangrijke vraag binnen het slachtofferonderzoek is in hoeverre de politie slachtoffers volgens de richtlijn bejegent en of de bejegening van slachtoffers verandert na de introductie van de Wet en de richtlijn

26 Terwee. In de interviews met slachtoffers zijn verschillende vragen gesteld over de bejegening door de politie. Deze vragen zijn opgesteld aan de hand van de aanwijzingen in de richtlijn over de contacten van de politie met slachtoffers. In het volgende worden stappen 1 en 2 besproken, namelijk het handelen door de politie tijdens en na de aangifte. De onderstaande bevindingen zijn gebaseerd op de antwoorden van 285 respondenten uit de vóórmeting en 306 respondenten uit de nameting die zelf aangifte hebben gedaan.

2.1.1 Stap 1: de aangifte De politie wordt geacht de aangifte op zorgvuldige wijze op te nemen. Daartoe behoort ook het zonodig doorverwijzen van het slachtoffer naar hulpverlenende instanties zoals het bureau slachtofferhulp. Deze taak kwam al voor in de richtlijn Vaillant. Hier wordt gewezen naar de traditionele rol van slachtofferhulp, namelijk helpen bij het verwerken van het delict. In het kader van Terwee wordt behalve op deze traditionele rol ook nadruk gelegd op advies omtrent schaderegelingen en schadebemiddeling. Op grond hiervan zou men kunnen verwachten dat na de invoering van Terwee slachtoffers vaker naar het bureau slachtofferhulp worden doorverwezen. Hoewel er geen zware delicten in de steekproef zijn opgenomen, vinden de meeste respondenten het delict dat hen overkomen is "ernstig". Bijna 40% van de respondenten moet nog steeds vaak aan het delict denken en de helft van de respondenten is bang voor herhaling. Slaapstoornissen komen minder vaak voor: in de vóórmeting meldt 12% slaapstoornissen en in de nameting 13%. Deze symptomen kunnen worden beschouwd als karakteristieken van het verwerkingsproces (Steinmetz, 1990). Voor ernstige misdrijven kan het verwerkingsproces twee tot zes maanden duren, en in sommige gevallen zelfs een jaar (Steinmetz, 1990; zie ook Kleber en Brom, 1986). De delicten hebben duidelijk impact op het leven van de slachtoffers. Vóórdat de politie een slachtoffer doorverwijst naar een hulpverlenende instantie zoals het bureau slachtofferhulp, kan zij algemene informatie geven over slachtofferhulp. Aan de respondenten is gevraagd of de politie hen informatie heeft gegeven over de mogelijkheden betreffende slachtofferhulp. Na de invoering van Terwee zegt 55% van de respon-

27 denten in de pilots en 32% van de respondenten in de controlegroep dat de politie het een en ander over slachtofferhulp heeft verteld (zie tabel 1). Met behulp van ANOVA' is vastgesteld dat dit verschil statistisch

significant' is (F=17.4;df=305;p=0.000). Echter, reeds voor de invoering van Terwee kwam dit in de pilots al vaker voor dan in de controleregio's. Indien men kijkt naar de ontwikkelingen binnen de twee onderzoeksgroepen dan ziet men dat de uitvoering van deze taak significant verbetert in de pilots terwijl ze constant blijft in de controlegroep (zie tabel 1). Het lijkt dat de politie vaker mondelinge voorlichting over slachtofferhulp geeft na de invoering van Terwee in de pilots. Tabel 1: Percentage respondenten dat voorlichting over slachtofferhulp heeft gekregen vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**

vóórmeting 38% 26%

nameting 55% 32%

* chi-kw =9.107; df=1; p=0.002 ** chi-kw=0.89; df=1; p=0.343

De voorlichtingsbrochure "slachtofferhulp: u hebt er recht op" is in de meeste gevallen niet uitgereikt. In totaal hebben 106 (18%) respondenten die zelf aangifte hebben gedaan deze brochure van de politie gekregen. De brochure wordt vaker uitgereikt aan slachtoffers in de pilots dan in de con troleregio's (F=2.9;df=292;p=0.088). Hoewel er met de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee een nieuwe, uitgebreide brochure is ontworpen, is de waardering voor deze brochure niet anders dan voor de oude, bestaande brochure. De gemiddelde reactie op beide brochures is dat men er veel noch weinig aan heeft gehad.

I Hier is variantie-analyse (ANOVA) in zijn eenvoudigste vorm toegepast, namelijk om de signifcantie te toetsen van de verschillen tussen de gemiddelden van de pilots and de controleregio's in de nameting.

In de tekst wordt gesproken van significant als de kans dat een gevonden verschil 'op toeval berust tussen 5 en 10% en van zeer significant als deze kans kleiner is dan 5%. Deze kans wordt weergegeven in de zogenaamde p (probability) -waarde. 2

28 Behalve over slachtofferhulp behoort de politie het een en ander te vertellen over de gang van zaken volgend op de aangifte. Ten tijde van de vóórmeting was de uitvoering van deze taak in beide groepen gelijk. Ook in de nameting is er op dit punt geen significant verschil tussen de pilots en de controleregio's (F=1.25;df=305;p=0.264). Nadere analyse van de ontwikkelingen binnen de twee onderzoeksgroepen laat zien dat er toch sprake is van een significante verbetering binnen de pilots (zie tabel 2). Hieruit blijkt dat er na Terwee duidelijke verbeteringen zijn opgetreden in de pilots. Tabel 2: Percentage respondenten dat voorlichting heeft gekregen over gang van zaken volgend op de aangifte vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**


nameting 61% 55%

* chi-kw=12.7;df=1;p=0.0004 ** chi-kw=0.74; df=1; p=0.388 De politie behoort slachtoffers te vragen of zij op de hoogte wensen te worden gehouden van de ontwikkelingen in hun zaak. In de vóórmeting was er geen verschil in de uitvoering van deze taak tussen de controlegroep en de pilots: aan c.a. 35% van de respondenten is dit gevraagd (zie tabel 3). Na de invoering van Terwee is er een zeer significant verschil tussen de pilots en de controleregio's (F=4.78;df=305;p=0.030). In de nameting zegt 51% van de respondenten uit de pilots en 39% uit de controleregio's dat de politie hiernaar heeft gevraagd. Hier is dus sprake van een duidelijk verbetering na de invoering van Terwee.

29 Tabel 3: Percentage respondenten dat door de politie is gevraagd of hij/zij op de hoogte wil worden gehouden vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**


nameting 51% 39%

* chi-kw=10.55; df=1; p=0.001 **chi-kw=0.00; df=1; p=1.00

De politie behoort slachtoffers te informeren over de mogelijkheden betreffende schadevergoeding. Schadevergoeding staat centraal in de Wet en de richtlijn Terwee waardoor deze taak van groot belang is voor een goede uitvoering van de richtlijn. In de vóórmeting zei een-derde van de respondenten dat de politie hierover had verteld. In de nameting is dit percentage niet gewijzigd. De invoering van Terwee in de pilots heeft derhalve geen invloed gehad op de uitvoering van deze taak door de politie (F=0.218;df=289;p=0.641). Ook binnen de pilots zelf is er geen significante verandering opgetreden (zie tabel 4).

Tabel 4: Percentage respondenten dat door de politie is verteld over de mogelijkheden tot schadevergoeding vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**

vffirmeting 31% 39%

nameting 37% 36%

* chi-kw=1.12; df=1; p=0.29 ** chi-kw=0.24; df=1; p=0.62

Tijdens de vóórmeting zei gemiddeld 35% van alle respondenten dat de politie uitdrukkelijk heeft gevraagd naar de wens van het slachtoffer omtrent schadevergoeding. Na de invoering van Terwee wijken de pilots en de controleregio's zeer significant van elkaar af (F=5.12;df=302;p=0.024). Deze vraag wordt vaker gesteld aan slachtoffers in de pilots dan in de controleregio's. Tabel 5 geeft de veranderingen in beide

30 groepen weer. Als we naar de ontwikkelingen binnen de twee groepen kijken, dan valt op dat de toename binnen de pilot-regio's op zichzelf niet significant is. Het significante verschil tussen de pilots en de controleregio's wordt veroorzaakt doordat er tegelijkertijd een daling van het percentage in deze laatste regio's plaatsvindt. Tabel 5: Percentage respondenten dat door de politie is gevraagd of zij/hij prijs stelt op schadevergoeding vóór en na de invoering van Terwee groep

vóórmeting

pilot* controle**

33% 37%

nameting 42% 30%


Geconcludeerd kan worden dat binnen de aangifte enkele taken vaker worden uitgevoerd in de pilots dan in de controleregio's na de invoering van Terwee. Dat zijn informatie verstrekken over slachtofferhulp en vragen naar de informatie- en schadevergoedingswens van het slachtoffer. De informatieverstrekking van de politie over de mogelijkheden tot schadevergoeding toont geheel geen verandering. Binnen de pilots is er een duidelijke verbetering in het aantal slachtoffers dat van de politie informatie krijgt over de gang van zaken volgend op de aangifte maar deze informatie wordt even vaak verstrekt binnen de controleregio's.

Algemene bejegening tijdens de aangifte Behalve de onderscheiden taken van de politie tijdens de aangifte is het interessant om een totaal beeld van de bejegening door de politie te geven. Slechts 47 (7%) respondenten zijn tijdens de aangifte geheel conform de richtlijn bejegend terwijl er 177 (28%) geheel niet conform de richtlijn zijn bejegend. Voor de overige respondenten (65%) is de bejegening gedeeltelijk volgens de richtlijn verlopen. Nagegaan is of het goed uitvoeren van één taak betekent dat de politie

31 ook andere taken goed uitvoert. Uit de analyse' blijkt dat er globaal twee manieren van bejegening kunnen worden onderscheiden (zie tabel 6). Bij de eerste factor of manier van bejegening wordt de nadruk gelegd op de schadevergoeding. De tweede vorm van bejegening is die waarbij vooral algemene informatie gegeven wordt over slachtofferhulp en de gang van zaken en waarbij gevraagd wordt of men op de hoogte wil worden gehouden. Deze twee manieren van bejegening staan grotendeels los van elkaar: indien informatie gegeven wordt, wordt meestal niet ingegaan op schadevergoeding en omgekeerd. Tabel 6: Rotated (varimax) factor matrix voor de bejegening van slachtoffers tijdens de aangifte (n=537*) factor 1

factor 2

voorlichting over slachtofferhulp

.06

.69

alg. gang van zaken volgend op aangifte

.30

.65

vraagt informatie wens

.15

.77

vraagt schadevergoeding wens

.86

.22

alg. info. mogelijkheden schadevergoeding

.90

.13

*"weet niet" en "zelf geen aangifte gedaan" buiten analyse gehouden

de hier gebruikte methode is principale componenten analyse

32 2.1.2 Stap 2: na de aangifte

Na de aangifte behoort de politie slachtoffers, die te kennen hebben gegeven informatie over de ontwikkelingen in hun zaak te wensen, hierover te informeren. In totaal wil 80% van alle respondenten - wanneer het hun expliciet gevraagd wordt - hiervan op de hoogte gehouden worden. Volgens de richtlijn gaat het er om dat de politie conform de wens van het slachtoffer handelt. Zowel in de vóór- als de nameting is c.a. 35% van de respondenten conform hun informatiewens behandeld. Een vergelijking van de pilots met de controlegroep in de nameting laat geen significant verschil zien (F=0.359;df=305;p=0.55). In tabel 7 worden de percentages respondenten die conform hun wens zijn behandeld uit de vóór- en de nameting weergegeven. De invoering van Terwee heeft duidelijk geen invloed op de informatieverschaffing na de aangifte gehad. Tabel 7: Percentage respondenten dat conform hun informatiewens door de politie is behandeld vóór en na de invoering van Terwee. 4 vóórmeting

pilots* controle**

39% 35%

nameting

41% 38%

*chi-kw=0.112;df=1;p=0.73 ** chi-kw=0.21; df=1;p=0.64 In totaal heeft 87% van alle respondenten schade na eventuele teruggave van gestolen goederen. Het gemiddelde schadebedrag ligt rond f2500. Gezien de grote spreiding is de mediaan een betere maat: de helft van de schades bedraagt minder dan f800, de andere helft meer. Pogingen tot schadebemiddeling komen zowel in de vóór- als de name-

ting weinig voor. In de vóórmeting hebben in totaal 32 (10%) respondenten aangegeven dat de politie heeft geprobeerd de schade bij de dader(s) te verhalen. In de nameting is dit aantal 27 (8%). Vóór de invoering van

° Bij het berekenen zijn 559 cases gebruikt. Hierbij zijn de 81 respondenten buiten beschouwing gelaten van wie er 32 geen duidelijke informatiewens hadden en er 49 zelf geen aangifte hebben gedaan.

33 Terwee deed de politie in de controleregio's meer aan schadebemiddeling dan de politie in de pilots (F=4.195;df=150;p=0.002) 5 . Na Terwee is de politie in de pilots actiever op dit gebied (F=9.5;df=197;p=0.002). Echter, gezien de zeer kleine aantallen is enige voorzichtigheid geboden. Uiteindelijk zijn 14 van de 59 pogingen geslaagd: zeven in de pilots en de overige zeven in de controleregio's. Tabel 8 geeft de percentages pogingen tot schadebemiddeling over alle groepen weer. Hieruit blijkt dat in alle vier groepen schadebemiddeling weinig voorkomt. Het gevonden verschil in de nameting wordt met name veroorzaakt door een daling in het aantal schadebemiddelingen in de controleregio's. In de pilots heeft de invoering van Terwee niet geleid tot een significante toename in het aantal schadebemiddelingspogingen. Tabel 8: Percentages respondenten die te kennen geven dat de politie geprobeerd heeft de schade te bemiddelen vóór en na de invoering van Terwee vóórmeting pilot * controle **

7% 15%

nameting 12% 4%

*chi-lcw =3.58;df=2;p=0.166 ** chi-lcw=18.2; df=2;p=0.0001

fi

Indien men verder kijkt naar de zaken waarin de politie geprobeerd heeft de schade te bemiddelen, dan valt het op dat enkele slachtoffers inmiddels de schade door de verzekering vergoed hebben gekregen. Het is niet duidelijk of de politie zou moeten bemiddelen in deze zaken. De richtlijn zegt hier niets over. Uiteindelijk heeft 70% van alle respondenten, op het moment dat de dossiers bij het OM zijn binnengekomen, nog schade die niet (geheel) is vergoed. De helft van de deze respondenten heeft een restschade van f500 of minder. Drie-kwart van deze respondenten stelt schadevergoeding door de dader op prijs.

Bij deze en de volgende analyse zijn 291 respondenten, die zeggen niet te weten of de politie geprobeerd heeft de schade te bemiddelen, buiten beschouwing gelaten. 5

34

2.1.3 Stap 3: het proces verbaal -

De politie dient in het proces-verbaal alle relevante informatie over het slachtoffer op te nemen. Concreet dient zij aan te geven dát er in deze zaak een slachtoffer is dat schadevergoeding wenst en/of op de hoogte wenst te blijven van de gang van zaken volgend op de aangifte. In de richtlijn Terwee wordt deze taak nog verder aangescherpt. De politie dient met name meer informatie over schadevergoeding in het procesverbaal, danwel in een bijlage, op te nemen. Het toevoegen van een slachtofferbrief of -formulier komt later aan de orde. In het volgende wordt ingegaan op de vermelding van de wensen van het slachtoffer in het proces-verbaal. In het dossieronderzoek is nagegaan of iets over de wensen van het slachtoffer in het proces-verbaal dan wel in een bijlage bij het procesverbaal was vermeld. De vermelding hoeft dus niet volledig te zijn. In de vóórmeting was er op dit punt geen verschil tussen de pilots en de controleregio's. Echter, in de nameting wijken de twee groepen zeer significant van elkaar af (F=60.53;df=708;p=0.000). Indien we naar de ontwikkelingen binnen de twee groepen kijken dan zien we hoe de invoering van Terwee tot een duidelijke verbetering in de pilots heeft geleid. Het percentage zaken waarin er iets over de wensen van het slachtoffer werd vermeld is na de invoering van Terwee 77 in de pilots en 50 in de controlegroep (zie tabel 9). Hier is dus sprake van een duidelijk Terwee-effect. Tabel 9: Percentage respondenten waarvan wensen in het proces-verbaal zijn vermeld vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**


nameting 77% 50%

* chi-kw=48.13; df=1; p=0.000 ** chi-kw=1,37; df=1; p=0.242 Zoals reeds is aangegeven, is de vermelding van de wensen in de dossiers lang niet altijd volledig. In de dossiers is een drietal wensen van de

35 slachtoffers aangetroffen, te weten omtrent informatie, schadevergoeding en civiele partijstelling. Een vermelding kan één van deze drie terreinen betreffen, maar ook een combinatie daarvan. Zo kan een wens omtrent informatie over de zaak in het dossier zijn opgenomen, maar tegelijkertijd niets bekend zijn over een eventuele wens omtrent schadevergoeding en / of civiele partijstelling. In het volgende worden de vermelding van deze wensen afzonderlijk besproken. In de vóórmeting werd een vermelding van de informatiewens van het slachtoffer zowel in de pilots als in de controleregio's niet vaak aangetroffen. Echter, de twee groepen waren niet geheel gelijk. Zulke vermeldingen werden significant vaker in de pilots dan in de controleregio's gevonden (zie tabel 10). Na de invoering van Terwee is het verschil tussen de onderzoeksregio's nog groter geworden (F=549;df=709;p=0.000). In de pilots is het aantal zaken waarin de informatiewens van het slachtoffer is vermeld duidelijk toegenomen (zie tabel 10). In de controleregio's zijn meestal geen gegevens hierover in de dossiers aangetroffen. Ondanks de ongelijke startpositie lijkt er toch sprake te zijn van een Terwee-effect. Tabel 10: Percentage respondenten waarvan de informatiewens in het proces-verbaal is vermeld vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**

vóórmeting 14% 4%

nameting 65% 1%

* chi-kw =205; df=1; p=0.000 ** chi-kw=3.8; df=1; p=0.05 Een tweede wens is schadevergoeding. Vóór de invoering van Terwee werd deze wens zowel in de pilots als in de controleregio's weinig aangetroffen in de processen-verbaal. In de nameting is er echter een zeer significant verschil tussen deze twee groepen (F=190;df=708;p=0.000). Tabel 11 laat de ontwikkelingen binnen de twee groepen zien. In de pilots wordt in de nameting een vermelding van de schadevergoedingswensen veel vaker aangetroffen. Daarentegen daalt het aantal vermeldingen in de controlegroep.

36 Tabel 11: Percentage respondenten waarvan de schadevergoedingswens in het proces-verbaal is vermeld vóór en na de invoering van Terwee groep

vóórmeting

pilot* controle**

13% 12%

nameting 44% 3%


Een derde wens die in de dossiers is aangetroffen is de wens van het slachtoffer om zich civiel partij te stellen. Deze wens is zowel in de vóór- als de nameting relatief vaak aangetroffen. Een vergelijking van de twee onderzoeksgroepen op dit punt levert geen significant verschil op (F=2.14;df=708;p=0.144). Voor beide groepen geldt dat een vermelding van deze wens in bijna de helft van de processen-verbaal is aangetroffen (zie tabel 12). Tabel 12: Percentage respondenten waarvan de wens "civiele partij stelling" in het proces-verbaal is vermeld vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**


nameting 42% 48%

* chi-kw=2.64; df=1; p=0.10 **chi-kw=1.89; df=1; p=0.17 Samenvattend, in vergelijking met de vóórmeting worden de wensen van de slachtoffers omtrent informatie en schadevergoeding nu vaker in de processen-verbaal vermeld dan voorheen. Deze verbetering valt evenwel alleen in de pilots te constateren. Een uitzondering hierop vormt de wens tot civiele partijstelling. De vermelding van deze wens is nagenoeg gelijk gebleven.

37 Schadebemiddeling door de politie De richtlijn Terwee noemt als een van de basistaken van de politie schadebemiddeling. Als het slachtoffer heeft aangegeven schadevergoeding te willen geldt: "de politie bevordert de vergoeding van de schade en tracht de regeling van de schade tussen dader(s) en slachtoffer(s) in een zo vroeg mogelijk stadium tot stand te brengen." Om tot een schaderegeling te kunnen komen is het van belang dat de politie op de hoogte is van de aard en de omvang van de schade en de mogelijkheid en bereidheid tot schadevergoeding door de dader. Een taak van de politie is dan ook deze gegevens te verzamelen, onder eindverantwoordelijkheid van het OM. Ze doet hiervan verslag in het procesverbaal danwel in een bijlage bij het proces-verbaal. Deze taak van de politie is nieuw: vóór de richtlijn Terwee behoefden deze gegevens niet systematisch in het dossier te worden vermeld. In de controleregio's wordt dan ook niet van de politie verwacht dat zij deze gegevens vermeldt en in de vóórmeting Terwee zijn hier geen data over. Uit het dossieronderzoek blijkt dat gegevens over de betalingsbereidheid van de dader voor het grootste deel onbekend zijn. In de pilots is in 82% van de gevallen onbekend of de dader kan betalen, voor de controlegroep is dat 98%. Over de bereidheid tot betalen door de dader is in de pilots in 52% van de gevallen niets bekend, in de controlegroep in 92% van de gevallen. Een poging tot schadebemiddeling door de politie is 56 maal geconstateerd, waarvan 53 in de pilots. Dit is 13% van alle onderzochte dossiers in de pilots en nog geen 1% van alle dossiers uit de controleregio's. In 18 gevallen hebben deze pogingen ook geleid tot (gedeeltelijke) betaling van de schade door de dader(s). Hiervan zijn 16 zaken afkomstig uit de pilots. Daders kunnen ook buiten de politie om de schade met de slachtoffers onderling regelen. Uit de dossiers blijkt dat dit tweemaal is voorgekomen, eenmaal in de controlegroep en eenmaal in de pilots. Opmerkelijk is nog dat in die gevallen waarin de politie een poging tot schadebemiddeling heeft ondernomen slechts in 50% (28 van de 56 gevallen) ook een wens tot schadevergoeding in het proces-verbaal was opgenomen. In 24 gevallen was niets vermeld met betrekking tot de wens tot schadevergoeding. In vier gevallen hadden de slachtoffers of benadeelden aangegeven geen schadevergoeding te willen. Dit kan erop wijzen dat de vermelding door de politie niet altijd even betrouwbaar is.

38 De politie zelf heeft vaak ook geen duidelijk beeld van de wet Terwee. In de processen-verbaal is meer dan eens de opmerking tegengekomen dat door teruggave van het gestolen goed aan de wet Terwee was voldaan. Wellicht heeft het slachtoffer dan geen schade geleden maar hij/zij kan 0 .. altijd nog informatie over het verdere verloop van de zaak willen.

Vergelijking van de interviews met de dossiergegevens Een uitvloeisel van de richtlijn is dat de dossiers inzicht behoren te geven in de wensen van slachtoffers. Vóór de invoering van Terwee was er nauwelijks sprake van enige overeenstemming tussen de wensen van de slachtoffers zoals gebleken uit de interviews en hun wensen vermeld in de processen-verbaal. Na de invoering van Terwee is de vermelding van de wensen van slachtoffers duidelijk verbeterd. Het is echter de vraag of de dossiers, na Terwee, ook kwalitatief beter zijn. Uit een vergelijking van de dossiergegevens met de interviews blijkt dat de overeenstemming tussen deze twee databronnen is verbeterd. Zo werd in de vóórmeting in 10% van de zaken in de pilots waarbij het slachtoffer informatie wenst, hiervan melding gemaakt in het proces-verbaal. Na de invoering van Terwee in de pilots stijgt dit percentage naar 47%. In de controleregio blijft de overeenstemming ronduit slecht: in slechts één geval is de wens van het slachtoffer ook in het proces-verbaal vermeld. De wens tot schadevergoeding kan in principe op twee manieren in het proces-verbaal worden vermeld. De politie kan melden dat het slachtoffer zich civiel partij wenst te stellen of dat men schadevergoeding wenst. Civiele partijstelling is een van de wegen waarlangs het slachtoffer de schade vergoed kan krijgen binnen het strafproces. Indien deze twee items als een vermelding van de wens tot schadevergoeding worden beschouwd, dan blijkt dat na de invoering van Terwee in de pilots de vermelding in het proces-verbaal vaker overeenkomt met de wens van het slachtoffer (volgens de interviews). Bij de respondenten die aangeven schadevergoeding van de dader te wensen is in 75% van de gevallen hiervan een vermelding te vinden in het proces-verbaal. In de vóórmeting bedroeg dit percentage 43% in de pilots. In de controleregio's is dit percentage licht gedaald: van 46% in de vóórmeting naar 39% in de nameting. In de pilots is de informatie over het slachtoffer in het proces-verbaal

39 duidelijk beter geworden na de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee. In de controleregio's daarentegen is geen verbetering geconstateerd.

2.1.4 Stap 4: slachtoffetformulier of slachtofferbrief Uitgangspunt van een goede slachtofferzorg is dat het OM voort gaat met de behartiging van de belangen van het slachtoffer. Het is dan ook van groot belang dat het OM volledig en juist op de hoogte wordt gesteld van de wensen van het slachtoffer/ benadeelde. Dat een formulier of een slachtofferbrief aan het proces-verbaal is toegevoegd is ook in het belang van het slachtoffer omdat op basis daarvan verdere stappen richting het slachtoffer worden ondernomen. Volgens de richtlijn Vaillant voegt de politie een slachtofferbrief bij het proces-verbaal. Deze brief wordt door het OM aan het slachtoffer verzonden. Indien het slachtoffer informatie en/of schadevergoeding wenst dient het slachtoffer op deze brief te reageren. In de vóórmeting werd deze werkwijze toegepast in Den Bosch, Den Haag en in één van de twee units in Assen. Ten tijde van de nameting wordt deze werkwijze alleen nog in het arrondissement Den Haag gevolgd. In Assen werkt men niet meer met het systeem van slachtofferbrieven. Daar beslist het OM op basis van de vermelding in het proces-verbaal welke stappen richting het slachtoffer worden ondernomen. In de richtlijn Terwee zijn de slachtofferbrieven niet meer genoemd. In plaats van een slachtofferbrief dient de politie volledige en "up-to-date" gegevens te leveren over de wensen van het slachtoffer. Slechts indien de gegevens van de politie niet actueel of niet volledig zijn, informeert het OM zelf naar de wensen van het slachtoffer. In de pilots werkt men met een slachtofferformulier dat door de politie als bijlage met het procesverbaal wordt ingestuurd. In Dordrecht werd al ten tijde van de vóórmeting met slachtofferformulieren gewerkt. In de dossiers is gekeken naar het toevoegen van een slachtofferbrief cq. een formulier'. Ten tijde van de vóórmeting werden slachtofferbrie-

'Deze analyses zijn gemaakt exclusief Assen. Ten tijde van de vóórmeting werd slechts in één van de twee units in Assen met de slachtofferbrief gewerkt. In de nameting werd deze brief in beide units niet meer gebruikt.

40

ven/formulieren vaker in de controleregio aangetroffen dan in de pilots (F =7.49;df=519;p =0.006). In de nameting is er geen verschil tussen deze twee groepen (F=0.171;df=663;p=0.679). De ontwikkeling binnen de onderzoeksregio's wordt in tabel 13 gepresenteerd. In zowel de pilots als de controleregio zijn slachtofferbrieven/formulieren vaker bij de processen-verbaal gevoegd in de nameting dan in de vóórmeting. Tabel 13: Percentage respondenten waarvan een slachtofferbrief/formulier bij het proces-verbaal is toegevoegd vóór en na de invoering Terwee* groep

vóórmeting

nameting

pilot controle

27% 38%

72% 66%

*excl. Assen Een belangrijk verschil tussen de slachtofferbrief en het slachtofferformulier is dat het formulier altijd bij het proces-verbaal moet worden gevoegd. De politie wordt geacht een slachtofferbrief bij het proces-verbaal te voegen wanneer het slachtoffer te kennen heeft gegeven informatie en/of schadevergoeding op prijs te stellen. Heeft het slachtoffer aangegeven geen van beiden te wensen, dan kan de politie een slachtofferbrief achterwege laten. Tabel 14 geeft de overeenstemming tussen het vermelden van de wensen van het slachtoffer bij/in het proces-verbaal en het toevoegen van een formulier of slachtofferbrief aan het dossier in de nameting. Waar het formulier wordt gebruikt heeft men een duidelijk overzicht van de wensen van het slachtoffer. De kans om fouten te maken is hier ook kleiner. Echter, het is geen panacee. Soms worden oningevulde formulieren gevonden en bij sommige processen-verbaal ontbreekt een formulier.

41

Tabel 14: Overeenstemming toevoegen brief/formulier en vermelding wensen (vet = overeenstemming).

geen wensen in pv wel wensen in pv totaal brief/form.

wel

geen

wel

geen

pilots controle

18 67

73 51

266 110

38 38

395 266 *

85

124

376

76

661

totaal

211

453

661

* exclusief Assen en exclusief 3 onbekend of er een brief bijgevoegd is.

2.1.5 Samenvatting politie In de richtlijn Terwee vervult de politie een belangrijke rol. Zij is de schakel tussen het slachtoffer, de dader en het OM. Het contact tussen het slachtoffer en de politie vindt met name plaats op het moment dat het slachtoffer aangifte doet. In deze fase zijn er na de invoering van Terwee twee duidelijke veranderingen geconstateerd: slachtoffers worden vaker geïnformeerd over het bureau slachtofferhulp en hen wordt vaker gevraagd of zij op de hoogte willen worden gehouden van de ontwikkelingen in hun zaak. Deze laatste uitkomst wordt ook bevestigd in het dossieronderzoek. Na de invoering van Terwee is er een duidelijke stijging in de pilots van het aantal processen-verbaal waarin deze wens wordt vermeld. Wat schadebemiddeling betreft zijn enkele lichte verbeteringen opgetreden. Slachtoffers in de pilots zijn vaker gevraagd of zij schadevergoeding wensen dan die in de controleregio's. Uit de dossiers blijkt dat de politie na de invoering van Terwee vaker de wens van het slachtoffer omtrent schadevergoeding in het proces-verbaal ook vermeld. Er is echter geheel geen verandering geconstateerd in het aantal slachtoffers dat is geïnformeerd over de mogelijkheden tot schadevergoeding. Het aantal slachtoffers dat na de invoering van Terwee in de pilots zegt dat de politie geprobeerd heeft de schade te bemiddelen is klein, namelijk zo'n 12% van alle respondenten. Echter, in vergelijking met de controleregio's

42 wordt na Terwee in de pilots vaker door de politie iets hieraan gedaan. Zowel in de interviews als het dossieronderzoek is deze bevinding naar voren gekomen. Gezien de strekking van de nieuwe richtlijn zijn de beperkte verbeteringen met betrekking tot schadebemiddeling opvallend. Na de aangifte behoort de politie het slachtoffer, conform zijn/haar wens, op de hoogte te houden van zijn/haar zaak. De invoering van Terwee in de pilots heeft er niet toe geleid dat dit vaker voorkomt. De meeste slachtoffers horen niets meer van de politie. Wel is het OM beter in staat gevolg te geven aan de wensen van het slachtoffer. In de pilots wordt na de invoering van Terwee vaker een vermelding van de wensen van het slachtoffer in de processen-verbaal gevonden. Ook kwalitatief is de informatie in de processen-verbaal duidelijk verbeterd. De informatie uit de dossiers komt vaker overeen met de wensen van de slachtoffers. Hierdoor kan het OM beter dan voorheen ingaan op de wensen van slachtoffers. 2.2 Bejegening door het openbaar ministerie In het volgende worden de stappen 4 en 5 besproken, namelijk het verzenden van de slachtofferbrieven en aandacht besteden aan de wensen van het slachtoffer. Uitgangspunt hierbij vormen de wensen van de benadeelden zoals door hen in de interviews is aangeven. Er wordt niet gekeken naar de wensen van het slachtoffer zoals vermeld in het dossier omdat de informatie in de dossiers niet altijd volledig is. Bovendien zijn de dossiers bekeken toen zij net op het parket binnenkwamen waardoor zij geen inzicht bieden in de uitvoering van de richtlijn door het OM. Het is mogelijk dat daarna, op verzoek van het OM, de politie alsnog een slachtofferbrief naar het parket heeft gestuurd of dat het parket zelf een brief heeft laten uitgaan. Uit de interviews moet blijken in hoeverre de ervaringen van slachtoffers met het OM aansluiten op hun behoeften en wensen. De bevindingen zijn gebaseerd op 435 respondenten die aan de vervolginterviews hebben meegewerkt. 2.2.1 Stap 4: verzenden van de slachtofferbrieven Alleen in het arrondissement Den Haag, waar de slachtofferbrieven nog worden gehanteerd, ontvangen slachtoffers deze introductiebrief. Met de invoering van -,de slachtofferformulieren die volledige en up-to-date gegevens over het slachtoffer bevatten, is deze stap in de pilotarron-

43 dissementen komen te vervallen. In de pilots zal een slachtoffer alleen nog een slachtofferbrief worden toegezonden wanneer de informatie in het dossier niet meer actueel of onvolledig is. In dat geval vraagt het OM alsnog naar de wensen van het slachtoffer. Gezien de verbeteringen in de kwaliteit van de informatie in de dossiers zou het percentage slachtoffers dat nog zo'n brief krijgt, in principe moeten dalen. In alle arrondissementen zegt een meerderheid van de respondenten dat zij niet door het OM zijn gevraagd of zij op de hoogte willen worden gehouden. In de nameting zeggen evenveel respondenten uit de pilots als uit de controleregio's dat het OM hiernaar heeft gevraagd (F=0.09,df=241;p=0.764). Ook wanneer het parket Assen (waar niet met de slachtofferbrief of het -formulier wordt gewerkt) buiten beschouwing wordt gelaten, is er geen verschil (F=0.732;df=225;p=0.393). In zowel de vóór- als de nameting ligt het percentage respondenten binnen de pilots, dat door het OM is gevraagd of zij informatie wensen, rond 45% (chi-kw=.38, df=1; p=0.53). Behalve de informatiewens kan het OM ook vragen of het slachtoffer schadevergoeding wenst. In de vóórmeting zegt c.a. 20% dat het OM hiernaar heeft gevraagd en in de nameting is dat 38%. In zowel de vóórals de nameting is er geen verschil tussen de pilots en de controleregio's (nameting: F=0.577;df=196;p=0.448). Indien de zaken uit het parket te Assen buiten de analyses worden gehouden heeft dit geen gevolgen voor de bevindingen (nameting: F =0. 666;df =180;p =0.415). Binnen beide groepen zijn de gevonden percentages in de nameting iets hoger dan in de vóórmeting. Echter, alleen in de controlegroep is er sprake van een significante toename (zie tabel 15). Tabel 15: Percentage respondenten dat door het OM is gevraagd of zij/hij prijs stelt op schadevergoeding vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle** * chi-kw=1.43; df=1; p=0.231 ** chi-lcw=9.37; df=1; p=0.002


nameting 36% 41%

44 Ondanks de invoering van het slachtofferformulier is er in de pilots weinig veranderd na de introductie van de richtlijn Terwee. Slachtoffers worden even vaak door het OM gevraagd of zij informatie en/of schadevergoeding wensen als voorheen. 2.2.2. Stap 5: de wensen van slachtoffers De wensen van slachtoffers vallen in twee categorieën uiteen: informatie en schadevergoeding. De invoering van de Wet en de richtlijn Terwee betekent niet alleen enkele wijzigingen in de regels en de procedures maar het hele invoeringsproces gaat gepaard met een verhoogde aandacht voor slachtoffers. Een verwacht effect hiervan is dat er vaker aandacht zal worden besteed aan de wensen van het slachtoffer. Gezien de reeds geconstateerde verbeteringen in de informatieverschaffing door de politie aan het OM, lijkt deze verwachting ook realistisch. Onder de 435 slachtoffers betrokken bij het tweede interview wil 83% op de hoogte worden gehouden. Uiteindelijk wordt c.a. 45% van alle respondenten conform hun informatiewens behandeld. De informatieverschaffing in de nameting is niet significant anders in de pilots dan in de controleregio's (F=1.58;df=241;p=0.21). Na de invoering van Terwee is er binnen de pilots geen significante verbetering hierin gekomen terwijl er in de controleregio's wel een significante vooruitgang is (zie tabel 16). Ondanks de verbeterde informatie in de processen-verbaal van de politie, wordt de meerderheid van de respondenten niet conform hun informatiewens behandeld door het OM.

45

Tabel 16: Percentage respondenten dat door het OM conform hun informatiewens is behandeld voor en na de invoering van Terwee 7 groep

vóórmeting

pilot* controle*

34% 27%

nameting 38% 40%

* chi-kw=0.31; df=1; p=0.582 ** chi-kw=3.7; df=1; p=0.051 Onder de respondenten die aan het tweede interview hebben meegewerkt had 72% nog schade ten gevolge van het delict op het moment dat hun zaak bij het OM was binnengekomen. De helft van deze respondenten heeft f650 of minder restschade 8. Slachtoffers met (rest)schade komen in principe in aanmerking voor schadevergoeding en de meerderheid wil dit ook. Toen hun zaak bij het OM binnenkwam wilde 76% van deze respondenten schadevergoeding van de dader. Dit is 55% van alle respondenten die aan het tweede interview hebben meegewerkt. Ondanks de grote behoefte aan schadevergoeding onder de respondenten komt schadevergoeding weinig voor. Zowel in de vóór- als de nameting zegt maar een klein aantal respondenten dat het OM geprobeerd heeft de schade bij de dader(s) te verhalen. Vóór de invoering van Terwee in de pilots zeiden zes respondenten dat het OM dit had geprobeerd en daarna zeiden 13 dit. In de controlegroep hebben in zowel de vóór- als de nameting 12 respondenten dit gezegd. Na de invoering van Terwee is er evenmin een verschil tussen de pilots en de controlegroep (F=0.185;df=135;p=0.668). In tabel 17 wordt weergeven hoeveel van de respondenten met schade die schadevergoeding wensen, zeggen dat het OM geprobeerd heeft de schade bij de dader te verhalen.

Deze percentages zijn gebaseerd op 414 respondenten. De 21 respondenten die geen duidelijke wens hebben zijn buiten de analyse gehouden. 7

'Deze mediaan is berekend op grond van 247 respondenten. In 65 gevallen kon het slachtoffer geen schatting maken van de restschade.

46 Tabel 17: Percentage respondenten dat schadevergoeding wenst waarbij het OM geprobeerd heeft de schade te regelen vóór en na de invoering van Terwee groep pilot* controle**


nameting 17% 16%

* chi-kw=0.175; df=1; p=0.676 ** chi-lcw=0.452; df=1; p=0.501

Een belangrijk aspect van de Wet en de richtlijn Terwee is schadevergoeding. Echter, in de praktijk blijkt dat de nieuwe regelgeving geen significant effect heeft. Slechts 10% van alle respondenten zegt dat het OM heeft geprobeerd de schade bij de dader(s) te verhalen. Het aantal slachtoffers dat werkelijk hierbij is geholpen is klein: in slechts één geval heeft dit geleid tot een volledige vergoeding. Deze geslaagde poging vond plaats binnen de controleregio's. In zes gevallen is de poging deels geslaagd. Opgesplitst naar pilots en controleregio zijn in beide regio's drie gedeeltelijk geslaagde pogingen tot schadevergoeding geconstateerd.

2.2.3 De afdoeningen Om inzicht te krijgen in de afloop van de zaken en in het bijzonder de nieuwe mogelijkheden geschapen door de Wet Terwee, is aan de respondenten gevraagd of hun zaak is afgedaan en zo ja, hoe. Gezien de slechte informatieverschaffing is het bepaald niet verrassend dat bijna de helft van de respondenten (47%) zegt niet te weten of hun zaak wel of niet is afgedaan. Slechts 29% (126) meent dat deze wel af is. De overigen zeggen dat hun zaak nog in behandeling is. Vóórdat de afdoeningen besproken worden is het interessant om de verwachtingen van de respondenten te bekijken. In het eerste interview is de respondenten gevraagd hoe zij verwachten dat hun zaak zal aflopen. De reacties lopen zeer uiteen. In tabel 18 worden de reacties van de respondenten weergegeven. Een kwart van de respondenten verwacht dat de dader niet eens gestraft zal worden. Schadevergoeding wordt door

47

19% van de respondenten genoemd. Dit percentage is niet significant veranderd na de invoering van de wet en de richtlijn Terwee in de pilots: vóór Terwee verwacht 22% van de respondenten in de pilots dat de dader schadevergoeding zal moeten betalen en na Terwee verwacht 20% dit. Tabel 18: Hoe verwacht u dat uw zaak zal aflopen? (meerdere antwoorden mogelijk) verwachte afdoening

abs

%

geen straf geldboete schadevergoeding alternatieve straf gevangenisstraf anders' weet niet, geen idee

154 100 119 87 87 43 124

24% 16% 19% 14% 14% 7% 19%

(n=640)

Zo'n zes maanden nadat de zaken bij de parketten waren binnengekomen is de respondenten gevraagd hoe de zaak is afgedaan. Van de 126 respondenten wier zaak inmiddels is afgedaan zeggen er 82 personen (65%) dat er een zitting is geweest. Een aantal (24) weet dat de zaak is afgedaan maar niet hoe en 20 respondenten zeggen dat de zaak door het OM is afgedaan. Onder de OM-afdoeningen komen 15 sepots en vijf transacties voor. Van deze 20 respondenten zeggen er zes dat het sepot of de transactie gecombineerd is met schadevergoeding. Opgesplitst naar pilot en controleregio's komt dit in beide groepen driemaal voor. Aan de respondenten wier zaak aan de rechter is voorgelegd, is gevraagd welke straf de verdachte heeft gekregen. In tabel 19 wordt de afdoening van deze zaken gepresenteerd. Het gaat hier om de afdoening volgens de respondenten. Ook hier blijkt dat vele respondenten slecht zijn geïnformeerd: bijna de helft weet dat er een zitting is geweest maar is niet op de

Hieronder worden mogelijkheden genoemd zoals uitzetting (illegalen); dader is junk en zal moeten afkicken; en straatverbod

9

48 hoogte van de uitspraak. Tabel 19: Wat is hiervan de uitkomst (meerdere antwoorden mogelijk) %

afdoening

abs

geen straf geldboete schadevergoeding alternatieve straf vrijheidsstraf anders1° weet niet, geen idee

5 6% 14 17% 4 1% 11% 9 25 32% 3 4% 37 49%

(n=82)

In totaal zeggen 57 van deze respondenten dat zij door het OM zijn geïnformeerd over de datum van de zitting. Het aantal respondenten dat de zitting heeft bijgewoond bedraagt 21. Dit is 37% van alle respondenten die de mogelijkheid hiertoe kregen. Onder de genoemde afdoeningen is er weinig te merken van de Wet Terwee en de nieuwe mogelijkheden tot schadevergoeding die deze wet schept. Slechts één respondent zegt dat de rechter een schadevergoedingsmaatregel heeft opgelegd. Van de respondenten wier zaak door de rechter is afgedaan hebben zich 17 civiel partij gesteld. Hiervan zijn acht zaken afkomstig uit de nameting. Opgesplitst naar pilot en controleregio's hebben vijf respondenten in de controleregio's zich civiel partij gesteld en drie respondenten uit de pilots.

2.2.4 Samenvatting openbaar ministerie Informatieverschaffing en schadevergoeding vormen belangrijke taken van het OM in het kader van het slachtofferbeleid. Gezien de verbeteringen in de informatieverschaffing door de politie aan het OM is het OM beter in staat rekening te houden met de wensen van het slachtoffer. Niettemin is er na de invoering van Terwee geen verandering in de

I° Hieronder worden afdoeningen zoals een straatverbod, verbeurd verklaring en OTS genoemd.

49 uitvoering van deze taken te bespeuren. De meeste slachtoffers worden niet conform hun informatiewens behandeld. Dit geldt nog sterker voor de slachtoffers die schadevergoeding wensen. Zo'n 80% van de respondenten die schadevergoeding wensen heeft geen assistentie hierbij gekregen van het OM. Dat er weinig gebruik wordt gemaakt van de verruimde mogelijkheden tot schadevergoeding binnen het strafproces blijkt ook uit de afdoeningen. Schadevergoeding als onderdeel van de afdoening komt weinig voor in zowel de pilots als de controleregio's. 2.3 Het netwerk Een van de aanbevelingen in de richtlijn Ierwee is netwerkvorming. Dit zou noodzakelijk zijn om een goede afstemming tussen schadebemiddelingspogingen te bereiken (Kosto, 1991). Mogelijke netwerkpartners die in de richtlijn worden genoemd zijn: de bureaus slachtofferhulp, de reclassering, de raden voor de kinderbescherming, de bureaus rechtshulp en Halt. In de pilots is veel energie in netwerkvorming geïnvesteerd (Bloem en Stoppelenburg, 1994). In Den Bosch bestaat het netwerk behalve uit de politie en het OM ook uit vertegenwoordigers van het bureau slachtofferhulp, de raad voor Kinderbescherming en de reclassering. In Dordrecht zit, naast deze organisaties, ook bureau rechtshulp in het netwerk. Een slachtoffer kan in contact komen met een van deze organisaties via de politie of het OM. Slachtoffers kunnen ook op eigen initiatief naar het bureau slachtofferhulp en naar de andere hulpverlendende instanties toestappen. In de interviews met slachtoffers is gevraagd of zij door een van de netwerkpartners zijn geholpen bij het treffen van een schaderegeling. Schadebemiddeling door de politie en het OM is reeds besproken. In het volgende wordt schadebemiddeling door de overige partners besproken. In totaal hebben 17 respondenten contact gehad met een van de netwerkpartners in verband met een eventuele schaderegeling. In alle 17 gevallen heeft men contact gehad met bureau slachtofferhulp: de overige organisaties zijn niet genoemd. Opgesplitst naar pilots en controlegroep hebben 13 respondenten uit de pilots en vier uit de controleregio's contact gehad met het bureau slaChtofferhulp inzake een schaderegeling. In tabel 20 wordt de onderverdeling in de vóór- en de nameting weergegeven. Hieruit blijkt dat er nauwelijks iets van het netwerk door de respondenten is gemerkt.

50 Tabel 20: Het aantal respondenten dat geholpen is dooi een netwerkpartner in verband met een eventuele schaderegeling groep pilot controle

vóórmeting 7 1

nameting 6 3

Voor de 17 respondenten is in 13 gevallen, volgens de respondenten, ook werkelijk geprobeerd de schade te regelen. Uiteindelijk heeft dit geleid tot één gehele vergoeding en twee gedeeltelijke vergoedingen. Deze drie gevallen zijn alle afkomstig uit de pilots. In principe staat men wel positief tegenover schadebemiddeling door de netwerkpartners Aan de respondenten is gevraagd hoe zij het zouden hebben gevonden indien zij door de reclassering of de raad voor de kinderbescherming zouden worden benaderd in verband met een eventuele schaderegeling". Wat de reclassering betreft zegt 76% van de respondenten dit een (zeer) goed idee te vinden. Voor de raad voor de kinderbescherming is dit percentage 77%. De respondenten, die niet reeds door het bureau slachtofferhulp zijn geholpen bij een schaderegeling, is gevraagd hoe zij tegenover dit idee stonden. Hierop reageerde 76% van de respondenten positier 2. De redenen voor afwijzing van deze mogelijkheden hebben doorgaans weinig te maken met de desbetreffende bureaus. In de meeste gevallen zei men überhaupt geen behoefte aan schadevergoeding te hebben. Slechts enkele reacties hebben betrekking op de organisaties zelf. Een respondent twijfelde of bureau slachtofferhulp wel over de nodige deskundigheid beschikte. Een tweede respondent wijst schadebemiddeling door de reclassering af omdat hij/zij vreest dat hij/zij dan in contact zal komen met de dader. Een andere respondent die ook negatief was over de reclassering gaf als reden dat hij/zij naar aanleiding van de zitting geen vertrouwen meer had in deze organisatie.

11 in totaal hebben 374 respondenten een mening hierover uitgesproken. Van 62 respondenten zijn hun mening onbekend. 1-2 Dit percentage is gebaseerd of 354 respondenten. Van 64 respondenten is hun mening niet bekend.

51 2.4 Samenvatting In dit hoofdstuk is gekeken naar de bejegening van slachtoffers en in het bijzonder hoe deze is veranderd na de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee in de pilots. De sterkste verbeteringen zijn gevonden in de processen-verbaal. Deze bevatten vaker informatie over de wensen van het slachtoffer na de invoering van Terwee. Ook kwalitatief zijn deze gegevens vooruitgegaan. Hierdoor is het OM beter in staat rekening te houden met de wensen van het slachtoffer. De informatieverstrekking tijdens de aangifte is na de invoering van Terwee op enkele punten vooruitgegaan. Slachtoffers in de pilotregio's worden vaker over het bureau slachtofferhulp geïnformeerd en gevraagd of zij informatie en/of schadevergoeding wensen dan slachtoffers in de controleregio's. Maar informatieverschaffing volgend op de aangifte, zowel door de politie als het OM, komt niet vaker voor. De meerderheid van de respondenten zegt niet conform zijn/haar informatiewens te zijn behandeld. Met andere woorden, aan slachtoffers wordt gevraagd of zij informatie wensen en vervolgens komt deze zelden. Deze ontwikkeling is zorgwekkend. Verwachtingen worden gewekt die niet worden waar gemaakt. Dit zou negatieve gevolgen kunnen hebben voor het vertrouwen in politie en het OM. Deze kwestie zal in hoofdstuk 4 aan de orde komen. Wat schadebemiddeling betreft is het beeld beslist niet rooskleurig. Ruim de helft van de respondenten houdt schade over na het delict en wil graag dat de dader(s) deze vergoed(t)(en). Slechts een fractie van hen wordt hierbij geholpen door de politie, het OM of een netwerkpartner. Dit terwijl er in alle zaken sprake is van een bekende dader. Toch gaat het vaak om redelijk haalbare schadebedragen: in de helft van de zaken die bij het OM binnenkomen bedraagt de restschade 1'650 of minder. Uit de dossiers blijkt dat pogingen tot schadebemiddeling door de politie vaker worden geconstateerd in de pilots dan in de controleregio's. Deze bevinding komt ook naar voren in de interviews. Voor het OM is geen verschil gevonden tussen de pilots en de controleregio's. Na de invoering van Terwee in de pilots is nog geen 20% van de slachtoffers die schadevergoeding wensen, door het OM geholpen bij een eventuele schaderegeling. Gezien de strekking van de Wet en de richtlijn Terwee was juist op dit punt meer vooruitgang verwacht.

53 3 Oordelen over de bejegening door de politie en justitie

In dit hoofdstuk komen de oordelen van de respondenten over de bejegening door de politie, het openbaar ministerie en de rechtbank aan de orde. Drie vragen zullen worden behandeld. De eerste luidt hoe men over het algemeen denkt over de politie, het OM en de rechtbank. Hierbij gaat het om een overzicht van de oordelen van de respondenten en wordt gebruik gemaakt van alle interviews - dus zowel die van de vóór- als de nameting. Een van de vooronderstellingen van het slachtofferbeleid is dat slachtoffers tevredener over de bejegening zullen zijn wanneer die conform de richtlijn is verlopen. De tweede vraag is derhalve welke invloed de bejegening van slachtoffers heeft op hun waardering van deze bejegening. De derde vraag heeft betrekking op de effecten van de wet en de richtlijn Terwee in de pilots. Zoals reeds in Hoofdstuk 2 is geconstateerd, heeft de invoering hiervan in de pilots ertoe geleid dat de bejegening van slachtoffers op enkele punten is verbeterd. In dit hoofdstuk wordt nagegaan of de respondenten uit de nameting nu ook vaker tevreden zijn over de bejegening dan de respondenten uit de vóórmeting. Deze drie vragen worden per organisatie behandeld. Na een bespreking van de politie komen het openbaar ministerie en de rechtbank aan de orde. 3.1 De politie

3.1.1 Algemeen oordeel In totaal is 640 respondenten gevraagd naar hun oordeel over de bejegening door de politie. De meeste respondenten zijn hier tevreden over. In totaal is 79% van de respondenten tevreden tot zeer tevreden hierover terwijl slechts 11% (zeer) ontevreden is (zie tabel 21). Verder vindt 80% dat de behandeling van de politie (zeer) rechtvaardig is geweest. Ook hier is het percentage negatieve oordelen vrij klein (6%). De overige 14% reageert neutraal (niet rechtvaardig/ niet onrechtvaardig). Bijna de helft van de respondenten (48%) vindt dat de behandeling door de politie conform hun verwachting is verlopen. Iets meer dan een-derde vindt (36%) dat de behandeling juist (veel) beter is verlopen dan verwacht en 16% vindt dat het (veel) slechter is gegaan.

54 Tabel 21: Tevredenheid over de manier waarop men door de politie is behandeld abs.

%

zeer tevreden tevreden niet tevreden/niet ontevreden ontevreden zeer ontevreden

108 397 65 45 25

17% 62% 10% 7% 4%

totaal

640

100%

Ondanks de hoge mate van tevredenheid over de behandeling in het algemeen zijn de respondenten op een aantal punten relatief kritisch over het optreden van de politie. Bijna de helft van de respondenten vindt dat de politie weinig tot geen interesse in hen heeft getoond (zie tabel 22). De meeste respondenten (55%) vinden dat de politie hen voldoende gelegenheid heeft gegeven om hun wensen kenbaar te maken; een kwart (26%) is van mening dat zij onvoldoende gelegenheid hebben gekregen. De overige respondenten antwoordden neutraal (10%) of hadden geen mening (9%). Toch zijn de respondenten tamelijk sceptisch over de mate waarin de politie ook rekening met hun wensen heeft gehouden. Minder dan de helft (40%) vindt dat de politie dit wel heeft gedaan; 31% vindt van niet en 30% antwoordde neutraal (niet ja / niet nee). Tabel 22: Oordeel over de mate van interesse getoond door de politie abs

%

veel interesse weinig interesse geen interesse

337 191 91

54% 31% 15%

totaal * weet niet= 21

619*

100%

Door de manier van steekproeftrelcking heeft de politie in alle onderzochte gevallen de zaak opgehelderd. De meerderheid van de respondenten is dan ook (zeer) tevreden over hetgeen de politie heeft bereikt (zie tabel 23).

55 Tabel 23: Tevredenheid over hetgeen de politie heeft bereikt. abs.

%

zeer tevreden tevreden niet tevreden/niet ontevreden ontevreden zeer ontevreden

104 258 130 101 47

16% 41% 20% 16% 7%

totaal

640

100%

3.1.2 Redenen voor ontevredenheid Aan de slachtoffers die (zeer) ontevreden zijn over de behandeling door de politie is gevraagd naar de reden voor deze onvrede. De antwoorden op deze (open) vraag kunnen worden teruggebracht tot een drietal categorieën, te weten klachten over de houding van de politie, de gebrekkige informatieverschaffing en over de beperkte inzet van de politie. Enkele voorbeelden hiervan zijn: " Werd als een stuk 'vuil' behandeld, terwijl de dader alle aandacht kreeg en (ik) werd bij het eerste kantoor van het kastje naar de muur gestuurd" "Ik voelde mij onwaardig behandeld en niet serieus genomen" "Duurt te lang, de politie had ondertussen ander maatregelen kunnen nemen, zoals wijkagent of maatschappelijk werker naar haar (de dader) toesturen" "Te trage reactie, geen opvang voor mijn kinderen terwijl ik zwaar overspannen was" "Omdat ik sinds het identificeren van de dader niets meer heb gehoord" "Ben niet op de hoogte gehouden, weet de stand van zaken niet"

Ook aan de respondenten die (zeer) ontevreden zijn over hetgeen de politie heeft bereikt, is gevraagd naar de reden hiervoor. Veel van deze klachten komen overeen met de hierboven genoemde redenen voor onvrede, namelijk de houding, de informatieverschaffing en de inzet van de politie:

56 "Omdat ik nergens meer iets van gehoord heb en ze hadden gezegd dat ze me op de hoogte zouden houden en dat hebben ze niet gedaan". "Ze hebben niets bereikt want de dader loopt vrij rond" "De politie heeft weinig moeite gedaan om diefstal op te lossen" "Reactie na het bellen van 06-11 kwam pas na een half uur, toen was mijn woonkamer al kapot gegooid en mijn auto zwaar beschadigd" "Ze hebben me als een klein kind behandeld, niet serieus genomen, doordat ze bij de aangifte zo zaten te lachen, dacht ik dat ze me uitlachte..." "Ze hebben de daders gepakt en het zijn er drie, dan moet weer worden uitgezocht wie er echt aansprakelijk is en zo voort, terwijl ik vind: ze hebben met zijn drieën de daad gepleegd dus moeten ze er ook maar met zijn drieën voor opdraaien" "Ik heb, door een fout van de politie, slechts een deel van de schade teruggekregen"

Opvallend is het kleine aantal klachten dat betrekking heeft op hetgeen door de politie is bereikt - te weten 28 - terwijl de vraag juist hierop is gericht. De meeste antwoorden hebben betrekking op het optreden door de politie en niet op het resultaat dat door de politie is bereikt. Dit wekt de indruk dat tevredenheid met de uitkomst beïnvloed wordt door de bejegening van het slachtoffer. Deze bevinding is in overeenstemming met de conclusie van Van der Vijver dat bij contacten tussen slachtoffers en politie het proces van groter belang is dan het resultaat (1993; 1983). In alle zaken in dit onderzoek heeft de politie positieve resultaten geboekt: een verdachte is aangehouden en de zaak is doorgestuurd naar het OM. Niettemin is een kwart van de respondenten uitgesproken ontevreden over hetgeen de politie heeft bereikt. Kennelijk is opsporing van de dader niet afdoende voor deze slachtoffers. Hun onvrede komt voort uit de bejegening door de politie. Men wil geïnformeerd worden over het verloop van de zaak: wat ermee gedaan is en tot welke resultaten dit geleid heeft. 3.1.3 Aandacht voor schadevergoeding Aan de respondenten is gevraagd of de politie voldoende aandacht besteedt aan schadevergoeding. Deze directe benadering leidt tot een heel ander beeld dan de open vragen. In de open vragen is schadevergoeding over het algemeen niet vaak als reden voor ontevredenheid genoemd. De meeste klachten hebben te maken met de houding, de informatieverschaf-

57

fing en de geringe inzet van de politie. Echter, indien men directe vragen stelt over schadevergoeding dan vindt slechts 17% van de respondenten dat de politie voldoende aandacht hieraan besteedt (zie tabel 24). Tabel 24: Oordeel over de mate van aandacht die de politie besteedt aan schadevergoeding voor slachtoffers abs.

%

ruim voldoende voldoende niet voldoende/ niet onvoldoende onvoldoende ruim onvoldoende weet niet/zelf geen aangifte gedaan

2% 10 15% 98 11% 70 240 38% 79 12%

totaal

640 100%

143 22%

Het verschil tussen de antwoorden op de open vragen en de antwoorden op deze gerichte vraag heeft volgens Shapland e.a. (1985) te maken met de verwachtingen van slachtoffers. Zij wijzen erop dat de behoeften die door slachtoffers spontaan worden geuit zijn gebaseerd op hun verwachtingen en kennis van de bestaande mogelijkheden. Indien het slachtoffer niet weet dat de politie hem/haar kan helpen bij het regelen van de schade met de dader dan zal hij/zij niet snel deze mogelijkheid zelf noemen. Echter, wanneer men directe vragen over schadebemiddeling stelt, dan blijkt dat men daar wel behoefte aan heeft en vindt dat er nu te weinig aan wordt gedaan.

58

3.1.4 Bejegening en beoordeling Indien de politie (meer) aandacht zou besteden aan de wensen van slachtoffers dan zouden slachtoffers tevreden(er) zijn met deze instantie. Dit verband blijkt zowel uit de bovengenoemde klachten als uit eerdere onderzoeken (zie bijv. Shapland e.a., 1985). Met behulp van correlaties is het verband tussen de bejegening van de respondenten en hun oordeel over het optreden van de politie onderzocht (zie tabel 25).

Tabel 25: Het verband tussen bejegening en de oordelen over de bejegening door de politie (correlatie coëfficiënten) A

B

C

D

E

F

.03

.10

.10

.12

.07

.26

tevredenheid over behandeling

.12

.17

.07

.06

.06

.14

rechtvaardigheid

.14

.19

.15

.11

.09

.13

vriendelijk

.06

.18

.09

.10

.06

.02

gelegenheid wensen kenbaar te maken

.20

.27

.24

.21

.27

.17

interesse

.18

.27

.21

.09

.11

.13

rekening houden met wensen

.20

.32

.22

.20

.22

.22

.20

.15

.14

.12

.18

Bejegening: Oordelen: tevredenheid over wat is bereikt

beter dan verwacht

.16

A t/m E: n=591 respondenten die zelf aangifte hebben gedaan. F: n=alle 640 respondenten Legenda: A) voorlichting over slachtofferhulp; B) informeren over de verdere gang van zaken volgend op de aangifte; C) vragen naar de wens om informatie; D) informeren over de mogelijkheden tot schadevergoeding; E) vragen naar de wens om schadevergoeding; F) conform wens op de hoogte houden.

59 Uit tabel 25 blijkt dat alleen al wanneer de politie vraagt naar de wensen van het slachtoffer, het slachtoffer vindt dat er met zijn/haar wensen rekening is gehouden. Over het algemeen kan worden gesteld dat indien de politie conform de richtlijn handelt, de respondenten eerder geneigd zijn om te oordelen dat zij voldoende gelegenheid hebben gekregen hun wensen kenbaar te maken en dat de politie ook rekening met hun wensen heeft gehouden. Verder zijn enkele correlaties bijzonder laag. Zo is er . geen verband tussen de tevredenheid over hetgeen de politie heeft bereikt en het informeren over slachtofferhulp of het vragen naar de wens om schadevergoeding. Uit de correlaties blijkt dat met name de specifiekere vragen sterk in verband staan met de bejegeningsaspecten en hoe algemener het oordeel wordt, hoe zwakker het verband.

3.1.5 De effecten van Terwee

Aangezien de bejegening van slachtoffers door de politie in de pilots na de invoering van Terwee op enkele punten is verbeterd, zouden ook de oordelen van de respondenten uit deze groep positiever kunnen zijn. Met behulp van kruistabellen is dit nagegaan (zie tabel 26). Binnen de pilots blijkt dat de oordelen over de bejegening iets gunstiger zijn in de nameting maar de verschillen zijn doorgaans klein en statistisch niet significant. Ook zijn er geen significante verschillen tussen de pilots en de controlegroep in de nameting.

60

Tabel 26: Positieve oordelen over de bejegening door de politie in de pilots vóór en na de invoering van Terwee en in de controlegroep in de nameting(%) Pilot

Controlegroep

oordeel

vóór

na

na

veel interesse

51%

53%

62%

voldoende gelegenheid wensen kenbaar te maken

57%

66%

62%

politie houdt rekening met wensen van het slo.

34%

43%

44%

beter dan verwacht

36%

37%

35%

rechtvaardig behandeling

76%

82%

80%

tevreden over behandeling

78%

80%

80%

tevreden over wat is bereikt

55%

53%

64%

Onderzocht is in hoeverre de verschillen in de samenstelling van de twee steekproeven van invloed is op het oordeel van de respondenten over de bejegening door de politie. De meeste oordelen hangen niet samen met het type delict. Één uitzonderingen is tevredenheid over hetgeen de politie heeft bereikt: slachtoffers van vermogensdelicten zijn vaker tevreden over hetgeen de politie heeft bereikt dan slachtoffers van andere delictstypen (chi-kw =12.8; df=6; p=0.045). Mogelijk staat dit in verband met het terug vinden van gestolen goederen. Indien de slachtoffers van geweldsdelicten buiten de analyse worden gehouden is er nog geen significant verschil in de mate van tevredenheid van de respondenten tussen de vóór- en de nameting (chi-kw =6.85; df=4; p=0.14). Zoals in hoofdstuk 2 is vermeld, is de uitvoering door de politie op een beperkt aantal punten verbeterd. Echter, belangrijke taken, zoals het op de hoogte houden van het slachtoffer, worden niet vaker uitgevoerd na

61

Terwee waardoor er geen verschillen zijn in de oordelen van de respondenten in de pilots en de controlegroep. De enkele verbeteringen zijn kennelijk niet afdoende om grote verschillen in de oordelen van de respondenten te creëren. 3.2 Het openbaar ministerie

3.2.1 Algemeen oordeel In de eerste interviews is de respondenten gevraagd naar hun verwachtingen ten aanzien van het openbaar ministerie en de afloop van hun zaak. Ten tijde van de eerste interviews waren de zaken van de respondenten net bij het OM binnengekomen. De antwoorden van de respondenten bieden inzicht in wat zij van het OM verwachten. In het tweede interview, dat zo'n vijf maanden later is gehouden, zijn de respondenten gepolst over hun ervaringen met het OM. In het volgende worden enkele bevindingen uit deze twee interviews gepresenteerd. Wat de bejegening betreft waren de meningen vooraf verdeeld. In het eerste interview is de respondenten gevraagd in hoeverre zij vinden dat het OM slachtoffers op een rechtvaardige manier bejegent. Veel respondenten hebben nog geen ervaring met het OM en achten zich niet in staat een oordeel te geven over het OM. Onder de respondenten die wel een oordeel over het OM hebben, loopt dit uiteen. In totaal denkt 28% dat het OM slachtoffers rechtvaardig bejegent; 19% van de respondenten denkt dat dat juist niet het geval is (zie tabel 27). Tabel 27: Frequentieverdeling van de mate waarin het OM verwacht wordt slachtoffers rechtvaardig te bejegenen abs zeer rechtvaardig rechtvaardig niet rechtvaardig /niet onrechtvaardig onrechtvaardig zeer onrechtvaardig geen oordeel

17 157 60 91 33 282

totaal

640

3% 25% 9% 14% 5% 44% 100%

62

Nadat de respondenten enige ervaring met het OM hebben kunnen op doen, zijn zij (opnieuw) gevraagd een oordeel te geven over de bejegening door het OM. De respondenten is gevraagd of zij tevreden zijn over de manier waarop zij door het OM zijn bejegend en of zij rechtvaardig zijn bejegend. Een derde van de respondenten is (zeer) ontevreden over de bejegening (zie tabel 28). Over de rechtvaardigheid van de bejegening nemen de meest respondenten een neutrale positie in: 69% vindt de bejegening noch rechtvaardig noch onrechtvaardig (zie tabel 29). Tabel 28: Frequentieverdeling van de mate van tevredenheid over de manier waarop men door het OM is behandeld abs. zeer tevreden tevreden niet tevreden/niet ontevreden ontevreden zeer ontevreden

4 99 182 110 40

1% 23% 42% 25% 9%

totaal

435

100%

Tabel 29: Frequentieverdeling van de mate waarin het slachtoffer rechtvaardig door het OM is bejegend. abs zeer rechtvaardig rechtvaardig niet rechtvaardig /niet onrechtvaardig onrechtvaardig zeer onrechtvaardig

6 80 300 37 12

1% 18% 69% 9% 3%

totaal

435

100%

In vergelijking met de meningen vooraf valt het op dat de respondenten in het tweede interview gematigd oordelen over de bejegening door het OM. Er zijn ook weinig respondenten die vinden dat de bejegening door het OM beter is verlopen dan verwacht (2 in totaal). Ruim een kwart

63 vindt de bejegening noch beter noch slechter dan verwacht en 19% zegt dat het slechter is verlopen. De grootste categorie (45%) wil nog geen oordeel hierover uitspreken en wacht op de definitieve afloop van de zaak. Aan de respondenten is gevraagd of zij tevreden zijn over hetgeen het OM in hun zaak heeft bereikt. De reacties zijn tamelijk negatief. Slechts 17% is (zeer) tevreden hierover terwijl 40% (zeer) ontevreden is. Hiervan is 13% zelfs zeer ontevreden. De overige respondenten (43%) zegt noch tevreden noch ontevreden te zijn. Verder is de respondenten een aantal specifiekere vragen gesteld over hun ervaring met het OM. Aan de respondenten is gevraagd of het OM veel interesse in hen toonde. De meeste mensen vinden dat het OM totaal geen interesse in hen heeft getoond (zie tabel 30). Verder vindt 63% dat zij (ruim) onvoldoende gelegenheid heeft gekregen hun wensen kenbaar te maken. Een kwart zegt voldoende gelegenheid hiervoor te hebben gekregen maar geen enkele respondent zegt dat dit "ruim voldoende" is geweest. Het overige 8% oordeelt neutraal hierover. Dit resultaat komt overeen met de bevindingen_uit_hoofdstuk_2 dat de meeste _slachtoffers niet door het OM wordt gevraagd of zij informatie en/of schadevergoeding wensen. Tabel 30: Frequentieverdeling van de mate van interesse getoond door het OM abs veel interesse weinig interesse geen interesse

39 100 211

11% 29% 60%

totaal * weet niet= 85

350*

100%

Niet alleen is er meestal weinigánteresse_in-het_slachtoffer_getoond maar de meerderheid vindt_dat_het—OM_Aberhaupt_geen_rekeningir--;slaan- heeft gehouden bij het behandelen—van-hun zaak (zie tabel -31:). _ iiiffiriételéreen (91%) vindt dat zij geen invloed hebben gehad op de beslissing van de Officier van Justitie. Van de overige 9% zegt 7% dat

64 zij weinig en 2% dat zij veel invloed hebben gehad. Tabel 31: Frequentieverdeling van de mate waarin het OM rekening heeft gehouden met de wensen van het slachtoffer bij het behandelen van zijn/haar zaak. abs.

%

ja, zeker ja niet ja/niet nee nee nee, beslist niet

5 45 135 180 70

1% 10% 31% 41% 16%

totaal

435

100%

Onder de respondenten die wel enig contact met het OM hebben gehad zijn de oordelen hierover doorgaans positief. De meerderheid (58%) vindt dat zij over het algemeen vriendelijk te woord zijn gestaan. Verder vindt 44% dat men noch vriendelijk noch onvriendelijk is geweest en slechts 3% zegt dat zij (zeer) onvriendelijk te woord zijn gestaan. Over het algemeen oordeelt men matig tot negatief over de bejegening door het OM. In vergelijking met de oordelen over de politie zijn de oordelen over het OM ronduit slecht. Zo is 79% van de respondenten tevreden over de behandeling door de politie terwijl dit percentage voor het OM slechts 24% is. Waaraan dit verschil ligt is niet geheel duidelijk. Het is mogelijk dat dit te maken heeft met de verschillende rollen die deze organisaties binnen het strafproces vervullen. Zij hebben ook een ander soort contact met het publiek. Echter, ongeacht de mogelijke verklaring, het is zorgwekkend dat men zo negatief over het OM oordeelt.

3.2.2 Redenen voor ontevredenheid De respondenten die ontevreden zijn over het optreden door het OM zijn in open vragen uitgenodigd om aan te geven waarom zij zo oordelen. Zoals reeds is vermeld is 35% (150) van de respondenten ontevreden

65 over de manier waarop zij door het OM zijn behandeld. De genoemde redenen kunnen terug worden gebracht tot een viertal categorieën namelijk: informatieverschaffing; gebrekkige aandacht voor het slachtoffer; de afloop van de zaak en schadevergoeding. Verweg de meeste respondenten noemen de gebrekkige informatieverschaffing door het OM. Onder dë --meeste van hen is het -probleem dat het OM geheel - geen informatie heeft gegeven. Om enig inzicht te krijgen in het gevoel dat bij de respondenten leeft worden hier enkele citaten gepresenteerd. "In mijn gevoel bestaat er geen OM zij zijn voor mij niet aanwezig". "(Ze) laten niets van zich horen en straks ben je alle belangrijke dingen die je had willen zeggen vergeten". "Je hoort er nooit meer iets van of ze wat met de door jou verstrekte gegevens doen"

In de reacties van de respondenten vindt men ook terug dat slachtoffers door de politie gevraagd worden of zij op de hoogte willen worden gehouden en vervolgens niets meer over de zaak horen: " Niets gehoord, ondanks dat de politie had verteld dat ik van de zaak zou horen". "Het heeft materieel schade berokkend, en de uiteindelijke straf is mij onbekend en dat vind ik onjuist. Ik heb aangifte gedaan, daarbij te kennen gegeven dat ik op de hoogte wil blijven van deze zaak, en dan gaat het als een kaarsje uit".

Ook onder de respondenten die wel iets van het OM hebben gehoord zijn er klachten over de informatieverschaffing. "Ik vind het allemaal te moeilijk, je krijgt alleen maar een brief met informatie, ik zou het veel prettiger vinden als je een uitnodiging kreeg voor een gesprek zodat alles voor mij veel duidelijker zou zijn". "Ze hebben me in feite volledig links laten liggen, ik heb een briefje gehad dat de zaak bij het OM binnen is gekomen en daarna nog een briefje dat de zaak doorgestuurd is naar Rotterdam en daarna nooit meer iets" "Niet geïnformeerd, nadat ik zelf er op uit was gegaan voor informatie kreeg ik een brief van de off v. justitie die ik als een belediging opvat" "Denk, dat onze klacht niet serieus genomen is. In een brief is vermeld dat er geen strafvervolging is ingesteld, zonder uitleg. Na telefonisch hierop te hebben gereageerd, zou ik door de officier van justitie worden teruggebeld. Dit is nooit gebeurd. Het lijkt erop dat

66 de dader slachtoffer is en omgekeerd..."

Verder klagen enkele respondenten over de gebrekkige aandacht voor de positie van het slachtoffer. Zoals uit het vorige citaat blijkt, zijn sommige respondenten van mening dat er meer aandacht is voor de dader dan voor het slachtoffer. Sommige respondenten verwijzen naar de afloop van de zaak. Een aantal denkt dat er niets met de zaak is gedaan. Vaak heeft dit te maken met het feit dat zij ook niets van het OM over hun zaak hebben gehoord. In andere gevallen is men ontevreden over de beslissing van de officier van justitie. Enkele voorbeelden hiervan zijn: "Ze hebben me links laten liggen, er is niets gebeurd." "Te weinig gedaan. Alleen p. v. opgemaakt en verder hoor je er niets meer van. Het bloedt dood". "Mijn zaak is geseponeerd daar er nog andere zaken tegen de verdachte liepen".

Een aantal respondenten klaagt over het feit dat zij geen schadevergoeding hebben ontvangen. Voorbeelden hiervan zijn: "Omdat ik geen vergoeding heb gekregen, en omdat de zaak geseponeerd is". "Ik heb niets gehoord. Ik vind gewoon dat de dader de schade moet vergoeden". "Het is niet mogelijk voor mij om de geleden schade binnen het strafproces vergoed te krijgen omdat mijn zaak gevoegd is bij een andere straftaak tegen verdachte".

Behalve over de behandeling door het OM is 40% (174) van de respondenten ontevreden over hetgeen het OM heeft bereikt in hun zaak. De redenen die door de respondenten worden genoemd komen overeen met die van de vorige vraag. Ook hier klagen de meeste respondenten over de gebrekkige informatieverschaffing door het OM. Men weet niet hoe de zaak is afgelopen en is daarom ontevreden. Verder vinden enkele respondenten dat het hele proces veel te lang duurt. Opvallend weinig klachten zijn gericht op de beslissing van het OM terwijl de vraag juist hierop duidt. Verder is het interessant om te vermelden dat er ook klachten over de gevolgde procedure bij een schaderegeling zijn geconstateerd. Twee slachtoffers hadden bericht gekregen van het OM dat de dader het schadebedrag op hun rekening zou overmaken. Het slachtoffer heeft geen

67 autoriteit over de dader en ziet het OM als de geschikte organisatie om toezicht op schadevergoeding te houden. tén respondent zei, "ik weet nog niet waar ik aan toe ben.... als hij dat niet doet (de schade vergoeden) kan ik daar verder niets aan doen". De ander vondt dat "zij (het OM) er dan wel achter heen moeten om te controleren of dat ook gebeurt". Opmerkelijk is de grote mate van overlap tussen de klachten over het OM en die over de politie. Slachtoffers willen, door zowel de politie als het OM , serieus worden genomen. Zij willen dat men aandacht besteedt aan de positie van het slachtoffer. Dit houdt onder andere in dat het slachtoffer op de hoogte wordt gehouden van de ontwikkelingen in zijn/haar zaak.

3.2.3 Aandacht voor schadevergoeding In zowel het eerste als het tweede interview is aan de respondenten gevraagd of zij vinden dat het OM voldoende aandacht besteedt aan schadevergoeding voor slachtoffers. De reacties van de respondenten zijn in tabel 32 gepresenteerd. Tabel 32: Frequentieverdeling van de mate waarin het OM aandacht besteedt aan schadevergoeding voor slachtoffers: eerste en tweede interview eerste interview abs %

tweede interview abs

%

ruim voldoende voldoende niet voldoende /niet onvoldoende onvoldoende ruim onvoldoende geen oordeel

8 2% 45 10%

3 1% 57 13%

20 5% 124 28% 60 14% 178 41%

137 31% 166 38% 72 17%

totaal

435 100%

435 100%

68 Reeds in het eerste interview zijn de verwachtingen van de respondenten over schadevergoeding bij het OM tamelijk negatief. Liefs 40% is van mening dat het OM (zeer) onvoldoende aandacht aan schadevergoeding voor slachtoffers besteedt. Ten tijde van het tweede interview zijn de meningen opnieuw negatief: 55% vindt dat het OM (ruim) onvoldoende aandacht besteedt aan schadevergoeding voor slachtoffers. Het schijnt dat hun ervaring met het OM weinig positiefs aan hun oordelen heeft toegevoegd. Volgens de respondenten zou het OM veel meer aan schadevergoeding—riiaaWnben .

3.2.4 Bejegening en beoordeling Een belangrijke veronderstelling is dat de Wet en de richtlijn Terwee tot meer tevreden slachtoffers zal leiden. Onderzocht is in hoeverre de oordelen van de respondenten over hun ervaring met het OM samenhangen met de taken van het OM volgens de richtlijn. In tabel 33 worden de relaties tussen de bejegening door het OM en de oordelen van de respondenten weergegeven. Hoewel de introductie van het slachtofferformulier ertoe moet leiden dat slachtoffers niet langer structureel door het OM over hun wensen zullen worden gevraagd komt dit nog regelmatig voor in de pilots. Daarom is ook het vragen naar de informatie- en schadevergoedingswens van het slachtoffer opgenomen in deze analyses.

69 Tabel 33: Het verband tussen bejegening en de oordelen over de bejegening door het OM (correlatie coëfficiënten) Bejegening:

A

B

C

D

.15

.11

.22

.18

tevredenheid over behandeling

.17

.18

.27

.23

rechtvaardigheid

.19

.16

.22

.16

gelegenheid wensen kenbaar te maken

.34

.41

.26

.14

interesse

.34

.35

.23

.22 .22

Oordelen: tevredenheid over wat is bereikt

rekening houden met wensen

.30

.39

.23

invloed op beslissing

.08

.16

.16

.11

n=435 respondenten Legenda: A) vragen of het slo. informatie wenst B) vragen of het slo. schadevergoeding wenst C) conform informatiewens handelen D) conform wens schadevergoeding proberen

Hieruit blijkt dat alle taken significant samenhangen met positieve oordelen over de bejegening door het OM. Opvallend zijn de hoge correlaties tussen het vragen naar de informatie- en schadevergoedingswens van het slachtoffer en de oordelen dat het OM interesse heeft getoond in het slachtoffer en rekening heeft gehouden met zijn/haar wensen. In het bijzonder zijn slachtoffers die gevraagd zijn of zij schadevergoeding wensen vaker van mening dat zij voldoende gelegenheid hebben gekregen om hen wensen kenbaar te maken dan slachtoffers aan wie dit niet is gevraagd. Het vragen naar de wensen van het slachtoffer wordt kennelijk gewaardeeni"rgWrWffe'W—arirh'et—overbodig door de in v oering van het slachtofferf6r—millre-f:T5tardeirifOrm-atieve-rschaffing optimaal verloopt zou het misschien wenselijk zijn om alsnog structureel naar de wensen van het slachtoffer te vragen. Verder is er een sterk verband tussen het conform de wens informeren over de ontwikke-

70 lingen in zijn/haar zaak en de tevredenheid over de behandeling door het OM. Over het algemeen zijn de hier gevonden correlaties aanzienlijk groter dan die voor de politie (zie tabel 25). Kennelijk is er een sterker verband tussen de bejegening door het OM en het oordeel van het slachtoffer dan die van de politie. Dit is wellicht te verklaren door de grotere bekendheid van de politie onder het publiek waardoor de oordeel over de politie meer genuanceerd is.

3.2.5 De effecten van Terwee

Na de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee in de pilots zou er in principe vaker aandacht worden besteed aan de wensen van slachtoffers waardoor de slachtoffers ook vaker tevreden zouden zijn over de bejegening door het OM. Echter, reeds in hoofdstuk 2 is aangetoond dat de bejegening door het OM op geen enkel punt vooruit is gegaan. Het feit dat slachtofferzorg door het OM niet beter wordt uitgevoerd zou fataal kunnen zijn indien de slachtoffers in de pilots op de hoogte waren van de Wet en de richtlijn Terwee en daarmee hogere verwachtingen koesterden. Maar de meeste slachtoffers hebben nooit eerder van de wet Terwee gehoord. In de nameting zeggen slechts 42 (17%) respondenten ooit hiervan te hebben gehoord en 24 van hen zijn afkomstig uit de controleregio's. Gezien het feit dat de bejegening van slachtoffers door het OM niet is verbeterd en het feit dat het publiek niet op de hoogte was van Terwee, kan er niet worden verwacht dat slachtoffers na de invoering van Terwee in de pilots anders over hun ervaring oordelen. Uit een vergelijking van de oordelen van de respondenten in de pilots en de controlegroep in de nameting, blijkt dat de slachtoffers in deze twee groepen niet significant anders over hun ervaring met het OM oordelen (zie tabel 34). De invoering van de Wet en de richtlijn Terwee in de pilots heeft er niet toe geleid dat slachtoffers vaker positief over het contact met het OM oordelen.

71

Tabel 34: Positieve oordelen over de bejegening door het OM in de pilots vóór en na de invoering van Terwee en in de controlegroep in de nameting (%) oordeel

Pilot vóór

Controlegroep na

na

veel interesse

14%

8%

12%

voldoende gelegenheid wensen kenbaar te maken

35%

27%

31%

politie houdt rekening met wensen van het slo.

10%

7%

14%

rechtvaardige behandeling

22%

20%

15%

tevreden over behandeling

21%

24%

26%


10%

21%

17%

Ook binnen de pilots vinden nauwelijks veranderingen plaats (zie tabel 34). Doorgaans zijn de verschillen klein en statistisch niet significant. tén uitzondering hierop vormt de tevredenheid over hetgeen het OM heeft bereikt. In de nameting zeggen significant meer respondenten hierover tevreden te zijn dan in de vóórmeting (chi-kw=10.18; df=2; p=0.006). Het is niet duidelijk waarom deze verbetering plaatsvindt. Tevredenheid met hetgeen het OM heeft bereikt hangt immers samen met de informatieverschaffing door het OM en dit komt niet vaker voor na de invoering van Terwee. Dat dit geen Terwee-effect is blijkt uit een vergelijking met de controleregio's: daar is 17% van de respondenten tevreden over hetgeen het OM heeft bereikt. Kennelijk zijn de respondenten uit de vóórmeting in de pilots uitzonderlijk negatief. Vervolgens is nagegaan of dit een effect is van de veranderde samenstelling van de steekproef in de nameting maar er is geen verband tussen dit oordeel en de aard van het delict (chi=kw=17.4; df=12;p=0.13). Het geconstateerde verschil blijft dan ook gehandhaafd wanneer de geweldsdelicten buiten beschouwing worden gelaten.

72 3.3 De rechtbank

3.3.1 Algemeen oordeel In de eerste interviews is de respondenten gevraagd naar hun mening over hoe de rechtbank met slachtoffers omgaat. De meerderheid van de respondenten acht zich niet in staat een oordeel hierover te geven. Onder de respondenten die wel een oordeel geven zijn de reacties verdeeld (zie tabel 35). Tabel 35: Frequentieverdeling van de verwachtingen van slachtoffers over de rechtvaardigheid van de bejegening door de rechtbank abs zeer rechtvaardig rechtvaardig niet rechtvaardig /niet onrechtvaardig onrechtvaardig zeer onrechtvaardig geen oordeel

7 113 54 96 22 348

1% 18% 9% 15% 3% 54%

totaal

640

100%

De meeste respondenten hebben ten tijde van het tweede interview nog geen ervaring met de rechtbank. In totaal zegt 29% (126) respondenten dat hun zaak inmiddels is afgedaan en hiervan zegt 65% (82) dat er een zitting is geweest. Dit is 19% van alle respondenten. Aan de respondenten wier zaak door de rechter is behandeld is een aantal oordeelsvragen voorgelegd over de behandeling door de rechter. De meeste respondenten (51%) vinden de bejegening door de rechtbank noch rechtvaardig/noch onrechtvaardig. Bijna de helft (42%) oordeelt dat de behandeling (zeer) rechtvaardig is geweest. Slechts 7% vindt de behandeling door de rechter (zeer) onrechtvaardig. In vergelijking met de meningen vooraf zijn de respondenten opvallend positief. Over de procedure gevolgd door de rechtbank is bijna een kwart (23%) van de respondenten ontevreden. De grootste groep (42%) is tevreden

73

noch ontevreden en 35% is tevreden hierover. Ondanks de waardering voor de bejegening door de rechtbank in het algemeen, zijn veel respondenten kritisch over de mate van aandacht voor het slachtoffer. De meerderheid (62%) vindt dat de rechter geen interesse in hen heeft getoond (zie tabel 36). Eveneens vindt een meerderheid (57%) dat de rechter geen rekening met hun wensen heeft gehouden. Een kwart vindt dat er enigszins rekening met hen is gehouden en 19% zegt dat dit duidelijk het geval is geweest. Tabel 36: Oordeel over de mate van interesse getoond door de rechter abs

%

veel interesse weinig interesse geen interesse

13 17 49

16% 22% 62%

totaal * missing= 3

79*

100%

Onder de 21 respondenten die de zitting hebben bijgewoond zijn de meningen over de bejegening door de rechter meestal positief. Deze respondenten is gevraagd of zij vriendelijk te woord zijn gestaan door de rechter. De helft (11) zegt dat de rechter vriendelijk is geweest. Van de overige respondenten zeggen er acht dat de rechter noch vriendelijk noch onvriendelijk is geweest en één zegt dat hij zeer onvriendelijk door de rechter te woord is gestaan. Van de 21 respondenten die bij de zitting aanwezig waren, zeggen er 14 dat zij de gelegenheid hebben gekregen om tijdens de zitting iets te zeggen. Uiteindelijk is ruim een derde van de respondenten (36%) (zeer) tevreden over hetgeen de rechter heeft bereikt. De grootste groep (43%) is noch tevreden noch ontevreden en 21% is (zeer) ontevreden hierover.

3.3.2 Redenen voor ontevredenheid In totaal zijn 17 respondenten ontevreden over hetgeen de rechter heeft bereikt. De redenen voor deze onvrede die door de respondenten zijn genoemd hebben betrekking op zaken zoals de schade van het slachtoffer,

74

de straf, de gebrekkige informatieverschaffing en het optreden door de rechter tijdens de zitting. De volgende citaten geven enig inzicht in de antwoorden van de respondenten. "Verlies van bezit en geen schadevergoeding ontvangen" "Die heeft ook niets voor mij gedaan" "Ik vind de straf te licht" "Omdat ik zelfs niet heb gehoord hoe mijn zaak is afgelopen" "De rechter was humeurig, en ik mocht niks zeggen"

Over de gevolgde procedure hebben 19 respondenten kritiek geuit. Gevraagd naar de redenen hiervoor noemt men de gebrekkige informatieverstrekking, de lange duur van het strafproces, en het gebrek aan aandacht voor het slachtoffer. Enkele voorbeelden zijn: "Omdat er al een jaar overheen is voordat de zaak behandeld is en je wordt slecht op de hoogte gehouden" "Het duurt allemaal erg lang" "Ik had het gevoel dat nujn zaak een tussen geschoven krantenberichtje was, 1 van de zoveel" "Ik heb nog geen schadevergoeding gehad en verder ook nog niets gehoord" "Ik had meer informatie willen hebben vooraf, en contact met de officier van justitie".

De aard van de kritiek op de rechtbank komt overeen met die op de politie en het OM. Men wil serieus genomen worden. Daarbij hoort het op de hoogte houden van het slachtoffer en aandacht besteden aan de schade van het slachtoffer.

3.3.3 Bejegening en beoordeling De richtlijn Terwee geldt niet voor de rechtbank. Daardoor zijn er geen voor de hand liggende criteria waarop de bejegening van respondenten beoordeeld kan worden. Hiervoor is het belang van een goede informatie-

75

verschaffing voor de oordelen van slachtoffers aangetoond. Uit eerder onderzoek is gebleken dat dit ook voor de rechtbank van belang is (Hagan, 1983). Hoewelhet de taak is van het OM om slachtoffers te informeren over de datum van de zitting en over de afloop van de zaak, is gekeken hoe deze taken de oordelen over de erv,aring_me_t_de rechtbank beïnvloeden. Hieruit blijkt dat slachtoffers die in kennis worden gesteld van de datum van de zitting, eerder denken dat de rechter rekening heeft gehouden met hun wensen, de bejegening door de rechter meer rechtvaardig vinden en vaker tevreden zijn over hetgeen de rechter heeft bereikt dan slachtoffers die deze informatie niet ontvangen. Informatie over de uitspraak van de rechter hangt alleen samen met tevredenheid over hetgeen de rechter heeft bereikt: slachtoffers die de afloop weten zijn vaker tevreden dan slachtoffers die dit niet weten. Vervolgens is gekeken of slachtoffers die de zitting hebben bijgewoond en directe ervaring met de rechtbank hebben opgedaan, anders oordelen over hun ervaring dan slachtoffers die niet op de zitting aanwezig waren. Slachtoffers die de zitting hebben bijgewoond oordelen gunstiger over: de mate van interesse getoond door de rechter, dat de rechter rekening met hen heeft gehouden en over de rechtvaardigheid van de bejegening. Opvallend is dat dit geen verband houdt met de tevredenheid over hetgeen de rechter heeft bereikt. Het aantal respondenten wier zaak is afgedaan is echter klein, waardoor het niet mogelijk is om harde conclusies te trekken. De hier geconstateerde verbanden moeten derhalve worden beschouwd als indicaties van hoe de bejegening van slachtoffers van invloed kan zijn op hun oordelen over de rechtbank. 3.3.4 De effecten van Terwee

Gezien het klein aantal respondenten wier zaak door de rechter is behandeld en het nog kleinere aantal slachtoffers dat van de verruimde mogelijkheden tot schadevergoeding binnen de zitting heeft kunnen profiteren, is het zeer onwaarschijnlijk dat na de invoering van Terwee de oordelen van slachtoffers over de bejegening door de rechtbank wezenlijk zijn veranderd. Dit blijkt ook uit een vergelijking van de oordelen van de respondenten uit de pilots en de controlegroep in de nameting (zie tabel 37).

76 Tabel 37: Positieve oordelen over de bejegening door de rechtbank in de pilots vóór en na de invoering van Terwee en in de controlegroep in de nameting (%) oordeel

Pilots vóór n=16

na n=24

Controlegroep na n=25

veel interesse

13%

8%

24%

rechter houdt rekening met wensen van het slo.

13%

8%

24%

rechtvaardig behandeling

56%

33%

34%


38%

42%

44%

Hoewel er soms grote verschillen zijn in percentages tussen de pilots en de controlegroep moet er voorzichtig met deze gegevens worden omgegaan. Het gaat immers om hele kleine aantallen. Hetzelfde geldt voor een vergelijking tussen de vóór- en de nameting binnen de pilots.

3.4 Samenvatting In vergelijking met het OM wordt de bejegening door de politie veel meer gewaardeerd door de respondenten. Slechts een kwart van de respondenten is tevreden over de behandeling door het OM terwijl een ruime meerderheid tevreden is over de behandeling door de politie. Opvallend is de sterke overlap tussen de klachten over de politie en het OM. De voornaamste klacht met betrekking tot beide organisaties is het feit dat men niets van zich heeft laten horen. Door de slachtoffers wordt dit opgevat als een gebrek aan interesse en zij gaan er ook vaak vanuit dat er niets in hun zaak is gebeurd. Ook de rechtbank wordt een gebrek aan interesse in het slachtoffer verweten. Hoewel schadevergoeding zelden wordt genoemd als reden voor onvrede over de bejegening vinden de meeste respondenten dat zowel de politie als het OM onvoldoende

77 aandacht hieraan besteedt. De richtlijnen Vaillant en Terwee lijken voor een belangrijk deel aan te sluiten bij deze klachten. Indien slachtoffers conform de richtlijn worden bejegend zijn zij vaker tevreden over de behandeling die zij van de politie en het OM hebben gekregen. Dit verband is nog sterker voor het OM dan voor de politie. Gezien het overwegend negatieve oordeel van de slachtoffers over het OM biedt de richtlijn een effectief middel voor het verbeteren van de verhouding tussen OM en slachtoffers. Daarnaast heeft de bejegening door het OM gevolgen voor hoe slachtoffers over de rechtbank oordelen. Door de richtlijn beter uit te voeren zou niet alleen het OM maar ook de rechtbank voordeel hebben.

79

Hoofdstuk 4 Waardering en normovertredend gedrag

In het voorafgaande zijn de bejegening van slachtoffers en hun oordeel over hun ervaringen met politie en justitie besproken. Een nog belangrijker vraag is of deze ervaringen de verhouding tussen slachtoffers en justitiële autoriteiten en instellingen beïnvloeden. Deze verhouding wordt bekeken op grond van attitudes en (zelf-gerapporteerde) normovertredend gedrag. Drie verschillende attitudes zullen worden besproken - te weten tevredenheid, vertrouwen en plichtsgevoel. Na een bespreking van deze attitudes wordt het effect van de bejegening hierop bekeken. Hierna komt het normovertredend gedrag van de respondenten aan de orde. De gebruikte instrumenten zijn ontleend aan eerder onderzoek van Tyler naar de bejegening van burgers door de politie en de rechtbanken (zie Tyler, 1990). Om veranderingen vast te kunnen stellen zijn de attitudes en het (zelf-gerapporteerde) gedrag van de respondenten in beide interviews gemeten. Als gevolg hiervan wordt een onderscheid gemaakt tussen het eerste en het tweede interview bij de beschrijving van de resultaten. Alleen de gegevens van de 435 respondenten die aan beide interviews hebben meegewerkt zijn gebruikt bij de analyses.

4.1 Waardering voor politie en justitie Drie indicatoren voor de waardering voor politie en justitie zijn gehanteerd. Deze drie attitudes liggen op verschillende niveaus. De eerste, tevredenheid, is gericht op de kwaliteit van de 'service' verstrekt door autoriteiten. De tweede is steun oftewel vertrouwen. Vertrouwen weerspiegelt een geloof in autoriteiten en is minder afhankelijk van directe ervaring dan tevredenheid. Het is van belang omdat men hierdoor wordt voorbereid om conform de regels van een autoriteit te handelen (Baston, 1965). De derde attitude is plichtsgevoel. Daarmee wordt bedoeld de mate waarin men voelt dat hij/zij de wet behoort te volgen. Deze attitude ligt nog dieper in het individu geworteld dan vertrouwen en biedt daarom meer weerstand tegen veranderingen dan de andere attitudes.

80 4.1.1 Tevredenheid met prestaties

De oordelen van de respondenten over het functioneren van de politie, het OM en de rechtbank zijn gemeten aan de hand van een viertal vragen. Deze vragen en de (positieve) reacties van de respondenten daarop zijn gepresenteerd in tabel 38. Tabel 38: Oordeel over de prestaties van de politie, het OM en de rechtbank in het eerste respectievelijk tweede interview. (% positieve reacties) N=435 Vraag

Katte hoe goed werkt de politie tevreden over de manier waarop de politie problemen oplost tevreden over hetgeen politie voor burgers bereikt tevreden over manier waarop de politie omgaat met burgers

% interview 1

% interview 2

45% 54% 43% 72%

37% 57% 49% 71%

14% 22% 27% 29%

16% 27% 30% 32%

22% 29% 35% 38%

26% 31% 36% 40%

opedbaar ministerie

hoe goed werkt het OM tevreden over de manier waarop het OM problemen oplost tevreden over hetgeen het OM voor burgers bereikt tevreden over manier waarop het OM omgaat met burgers VechtbanIt

hoe goed werkt de rechtbank tevreden over de manier waarop de rb problemen oplost tevreden over hetgeen de rb voor burgers bereikt tevreden over manier waarop de rb omgaat met burgers

Uit tabel 38 blijkt dat verreweg de meeste respondenten tevreden zijn over de manier waarop de politie met burgers omgaat. In vergelijking hiermee is men aanzienlijk minder tevreden over hoe het OM en de rechtbank omgaan met burgers. De aard van het contact tussen burgers en deze twee organisaties is ook heel anders dan ingeval van de politie. Zoals reeds eerder is geconstateerd, hebben de meeste respondenten überhaupt geen contact gehad met deze organisaties en vinden dat zij weinig tot geen interesse in het slachtoffer tonen. Opvallend kleine is het percentage respondenten dat vindt dat het OM goed werkt. Met name de politie maar ook de rechtbank functioneert beter in de ogen van de slachtoffers. Echter, gedurende het strafproces daalt het percentage respondenten dat vindt dat de politie goed werkt (t=2.89; df=434; p=0.004) terwijl deze percentages voor het OM en de

81 rechtbank iets toenemen. Dit is opmerkelijk gezien het feit dat de politie er in alle zaken geslaagd is een verdachte aan te houden en de zaken naar het OM heeft doorgestuurd. Deze bevinding is reeds door Shapland e.a. (1985) en Hagan (1983) beschreven. Volgens Shapland e.a. zijn slachtoffers meer geïnteresseerd in het proces dan in de uitkomst van de zaak en zij concluderen dat deze daling het gevolg is van teleurstelling in de bejegening door de politie. Vervolgens is per organisatie een schaal samengesteld op basis van de gemiddelde response over alle vier vragen. De minimale waarde van deze schaal is 1 - wat een lage tevredenheid weergeeft - en de maximale waarde is 5 - wat een hoge mate van tevredenheid aanduidt. De gemiddelde scores op deze schalen zijn in tabel 39 gepresenteerd. Voor meer informatie over deze schalen wordt de lezer naar bijlage 4 verwezen. Tabel 39: Gemiddelde tevredenheidscores voor de politie, het OM en de rechtbank in het eerste en het tweede interview. organisatie

le interview

2e interview

politie openbaar ministerie rechtbank

3.37 3.03 3.15

3.36 3.05 3.16

De gemiddelde tevredenheidscores bieden inzicht in de relatieve tevredenheid van de respondenten met betrekking tot de verschillende organisaties. Het is duidelijk dat de respondenten over het algemeen tevredener zijn over de prestaties van de politie dan over de rechtbank of het openbaar ministerie. In het eerste interview is de gemiddelde score voor de politie dan ook significant hoger dan die van de rechtbank (t=8.16; df=639; p=0.000) of die van het OM (t=13.16; df=639; p=0.000). Bovendien zijn de respondenten significant tevredener over de rechtbank dan het OM (t=7.57; df=639; p=0.000). Deze verschillen zijn reeds in de vóórmeting geconstateerd. In het interim rapport is toen opgemerkt dat dit patroon ook in andere onderzoeken is gevonden. Vergelijkbare resultaten zijn gerapporteerd in Nederlands (Van Schie, e.a., 1992), Amerikaans (Roberts, 1992), Canadees (Hagan, 1983) en Brits onderzoek (Shapland, e.a., 1985).

82 Verschillende verklaringen worden gegeven voor dit verschijnsel. Alle interpretaties richten zich echter op de relatie tussen het publiek en autoriteiten. Volgens Hagan (1983) is dit het gevolg van de verschillende verwachtingen die slachtoffers hebben ten aanzien van het OM, de rechtbank en de politie. Van het OM verwachten zij dat de Officier van Justitie hun belangen behartigt binnen het strafproces. Een andere mogelijke verklaring is dat het OM en de rechtbank minder zichtbaar zijn dan de politie. Het publiek ziet de politie in actie, bijvoorbeeld surveilleren. Zelfs als de zaak van het slachtoffer door het OM of de rechtbank wordt behandeld is het slachtoffer hiervan vaak niet op de hoogte. De handelingen van het OM en de rechtbank gebeuren vaak volledig buiten het zicht van het slachtoffer. Roberts (1992) concludeert dat de onvrede over de rechtbanken zich richt op twee punten: percepties dat bepaalde groepen onrechtvaardig worden bejegend en het algemeen oordeel dat het strafrecht in het voordeel van de verdachte werkt. Dit beeld wordt bevestigd doordat slachtoffers vaak volledig buiten het strafproces worden gehouden. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat slachtoffers aandacht van autoriteiten voor hun wensen op prijs stellen en dat dit een positief effect kan hebben op hun tevredenheid met deze autoriteiten (Hagan, 1983; Shapland, e.a., 1985; Tyler, 1990). Het verband tussen de bejegening van slachtoffers en hun waardering voor de politie, het OM en de rechtbank zal later in dit hoofdstuk aan de orde worden gesteld. 4.1.2 Vertrouwen

Het vertrouwen in de strafrechtspleging is gemeten aan de hand van een viertal vragen over de politie, het OM en de rechtbank. Deze vragen en de reacties van de respondenten daarop zijn gepresenteerd in tabel 40. De vragen betreffende de politie en de rechtbanken zijn ontleend aan eerder onderzoek van Tyler (1990). Tyler heeft de steun voor het OM niet onderzocht. Echter zijn vragen over de rechtbank zijn ook voor het OM gebruikt. Het OM speelt immers een belangrijke rol in de bescherming van de rechten van burgers en, zoals de rechter, kan ook de Officier beslissingen nemen over de afdoening van zaken.

83 Tabel 40: Oordeel over het vertrouwen in de politie, het OM en de rechtbank in het eerste respectievelijk tweede interview. (% dat het eens is met de stellingen) N=435 Vraag politie Ik heb veel respect voor de politie De politie in mijn woonplaats is eerlijk Ik ben trots op onze plaatselijke politie Ik sta geheel achter onze politie

openbaar ministerie het OM garandeert een rechtvaardige behandeling de rechten van burgers zijn goed beschermd de OvJ's zijn in mijn arrondissement zijn eerlijk de beslissingen van OvJ's zijn eerlijk

% interview 1

% interview 2

57% 61% 27% 58%

51% 62% 27% 60%

50% 45% 34% 38%

51% 52% 39% 45%

63% 61% 40% 40%

63% 69% 43% 46%

rechtbank de rb garandeert een rechtvaardig proces de rechten van burgers zijn goed beschermd de rechters in mijn arrondissement zijn eerlijk de beslissingen van rechters zijn eerlijk

Uit tabel 40 blijkt dat de stelling "de rechten van burgers zijn goed beschermd binnen de rechtbank" de meeste ondersteuning vindt onder de respondenten. Liefst 69% van de respondenten in het tweede interview is het eens met deze stelling. Daarentegen zijn de reacties het minst positief op de stelling "Ik ben trots op onze plaatselijke politie". Toch is er relatief veel vertrouwen in de eerlijkheid van de politie. Terwijl 61% van de respondenten het eens is met de stelling dat de politie in hun woonplaats eerlijk is, zijn deze percentages respectievelijk 40% en 34% voor de rechtbank en het OM. Deze vragen zijn per organisatie gecombineerd tot een "vertrouwenschaal". Voor iedere schaal is de minimumwaarde 1 (weinig vertrouwen) en de maximumwaarde 5 (veel vertrouwen). Meer informatie over deze schalen vindt men in bijlage 4 van dit rapport.

84

Tabel 41: De gemiddelde vertrouwen scores per organisatie in het eerste en het tweede interview. organisatie

le interview

2e interview

politie openbaar ministerie rechtbank

3.30 3.27 3.37

3.29 3.31 3.45

Een vergelijking van de gemiddelde vertrouwenscores laat zien dat de rechtbank de meeste steun onder de respondenten geniet (zie tabel 41). In het eerste interview is de gemiddelde score voor de rechtbank significant hoger dan die van de politie (t=-2.73; df=639; p=0.007) en die van het OM (t=-6.21; df=639; p=0.000). De gemiddelde scores van de politie en het OM zijn niet significant verschillend (t=.69; df=639;p=0.492). Deze ordening blijkt ook uit de tweede interviews. Bovendien, neemt in het tweede interview het vertrouwen in de rechtbank verder toe: een vergelijking van de gemiddelde scores uit het eerste en het tweede interview laat een duidelijke verbetering zien in de verloop van de tijd (t=-2.97; df=434; p=0.003). Ook voor het OM neemt de mate van vertrouwen toe in het tweede interview (t=-1.75; df=434; p=0.08). Hieruit blijkt dat de respondenten meer vertrouwen in het OM en met name de rechtbank krijgen gedurende het strafproces. Uit de gemiddelde scores voor beide interviews blijkt dat er gedurende het strafproces geen significante verandering in het vertrouwen in de politie optreedt (t=0.47; df=434; p=0.64).

4.1.3 Plichtsgevoel

In hoeverre voelt men zich verplicht de wet na te leven? Aan de respondenten is een zestal vragen voorgelegd over de mate waarin zij genegen zijn de wet na te leven. In Tabel 42 zijn deze vragen en het percentage respondenten dat bevestigend reageert gepresenteerd. Zoals uit tabel 42 blijkt, zijn de meeste respondenten het eens met alle zes stellingen. In het bijzonder, is drie-kwart van de respondenten het eens met de stelling dat iemand die weigert overeenkomstig de wet te handelen een probleem voor de maatschappij vormt.

85 Tabel 42: Percentage bevestigend reacties op de indicatoren van plichtsgevoel N=435 stelling

% interview 1

% interview 2

Mensen moeten de wet volgen, zelfs als dit in strijd is met wat zij denken dat juist is

68%

67%

Ik probeer altijd overeenkomstig de wet te handelen, zelfs als ik denk dat de wet fout is

58%

58%

Handelen in strijd met de wet is zelden rechtvaardig

68%

67%

Het is moeilijk tegen de wet in te handelen en je zelfrespect te bewaren

63%

60%

Iemand die weigert overeenkomstig de wet te handelen 76% vormt een probleem voor de maatschappij

72%

Gehoorzaamheid en eerbied voor de wet zijn de belangrijkste waarden die een kind moet leren

68%

74%

Deze zes vragen zijn samengevoegd tot één meting (zie bijlage 4). De laagst mogelijke score is 1, wat een laag plichtsgevoel weergeeft en de hoogste mogelijke score is 5, wat een sterk plichtsgevoel betekent. De gemiddelde scores op deze schaal zijn tamelijk hoog namelijk, 3.74 in het eerste interview en 3.69 in het tweede. In het tweede interview is de gemiddelde score significant lager dan in het eerste (t=1.85; df=434; p=0.066). Met andere woorden, gedurende het strafproces neemt het plichtsgevoel af.

4.2 Bejegening en waardering

Met de invoering van de Wet en de richtlijn Terwee in de pilots is het slachtofferbeleid in deze regio's aangescherpt. In het slachtofferbeleid wordt verondersteld dat maatregelen zoals voorgesteld in de Wet Terwee de verhouding tussen burgers en overheid verbeteren doordat meer

86 aandacht wordt besteed aan de gevolgen van criminaliteit voor slachtoffers (MvT wetsvoorstel, 21345; Samenleving en Criminaliteit, 1985). Een belangrijke vraag is derhalve in hoeverre de invoering van Terwee en de verbeterde bejegening van slachtoffers die deze nieuwe regelgeving voorschrijft, invloed heeft op de attitudes jegens politie en justitie. Twee criteria voor de bejegening kunnen worden gebruikt. Een is de bejegening van slachtoffers volgens de richtlijn. De meeste slachtoffers willen op de hoogte worden gehouden van de ontwikkelingen in hun zaak en volgens zowel de richtlijn Terwee als Vaillant worden de politie en het OM geacht deze wens te erkennen. Maar de uitvoering van deze taak verloopt niet optimaal. Een belangrijke klacht over de bejegening door zowel de politie als het OM is dan ook de gebrekkige informatieverschaffing. Informatieverschaffing is een vrij objectieve indicator van de bejegening van slachtoffers. Echter deze biedt geen inzicht in de beleving van slachtoffers. Een tweede criterium is derhalve de subjectieve evaluaties van de respondenten van de bejegening. Uit eerder onderzoek is gebleken dat in interacties tussen burgers en justitiële autoriteiten, de waargenomen 'fairness' van de bejegening de waardering van de burgers voor deze autoriteiten beïnvloedt (Tyler, 1990). Het belang van het proces is reeds in hoofdstuk 3 gebleken waar, ondanks de positieve resultaten van de politie, veel slachtoffers kritiek hadden op de bejegening door de politie. In het volgende wordt eerst nagegaan of. in de nameting slachtoffers uit de pilots gunstiger attitudes tegenover politie en justitie hebben dan die uit de controleregio's. Vervolgens wordt het verband tussen bejegening en waardering voor politie en justitie besproken. Daarbij wordt zowel naar de informatieverschaffing gekeken als naar de oordelen van de respondenten over de bejegening. Het verband tussen de bejegening en waardering wordt per organisatie besproken. 4.2.1 De effecten van Terwee

Om inzicht te krijgen in de effecten van Terwee op de waardering van slachtoffers voor politie en justitie zijn met behulp van t-toetsen de gemiddelde scores op de verschillende schalen met elkaar vergeleken. Concreet is gekeken of slachtoffers na de invoering van Terwee in de pilots anders denkt over politie en justitie dan de slachtoffers in controleregio's. Het gaat hier om tevredenheid, vertrouwen en plichtsgevoel. De gemiddelde scores in de pilots en de controlegroep in het eerste interview

87 uit de nameting worden in tabel 43 gepresenteerd. Tabel 43: Gemiddelde scores voor de waardering in politie, het OM en de rechtbank in de pilots en de controlegroep na de invoering van Terwee. Variabele

Pilot

Controlegroep

Politie tevredenheid vertrouwen

3.26 3.19

3.33 3.31

Openbaar Ministerie tevredenheid vertrouwen

3.01 3.21

3.08 3.32

Rechtbank tevredenheid vertrouwen

3.09 3.37

3.27* 3.46

plichtsgevoel

3.65

3.88*

* p < 0.01 Uit deze vergelijkingen zijn geen Terwee-effecten gevonden. Doorgaans zijn de scores in de controlegroep zelfs iets hoger dan die van de pilots. Echter, meestal gaat het om statistisch niet significante verschillen. Twee uitzonderingen zijn de tevredenheid met de rechtbank en het plichtsgevoel. De respondenten uit de controlegroep zijn doorgaans tevredener met de rechtbank dan die uit de pilots (F=8.60; p=0.00) en hebben een sterker plichtsgevoel (F=8.413; p=0.00). De invoering van Terwee heeft niet tot een algemene verbetering in de waardering voor justitiële autoriteiten geleid. Gezien het feit dat er weinig verschillen zijn gevonden in de bejegening van slachtoffers in de pilots en de controlegroep, is deze bevinding bepaald niet verrassend. Belangrijke taken zoals informatieverschaffing en schadevergoeding worden niet vaker uitgevoerd na de invoering van Terwee en, zoals uit hoofdstuk 3 is gebleken, deze taken hangen sterk samen met positieve oordelen over het contact met justitiële autoriteiten. Men mag niet concluderen dat het beleid dat in de Wet en de richtlijn Terwee uiteen wordt gezet niet tot een verbetering kan leiden. De uitvoering van de

88 richtlijn is immers zeer beperkt. In het volgende wordt het effect van de bejegening van slachtoffers op hun waardering van politie en justitie besproken.

4.2.2 Infonnatieverschajfing Volgens de richtlijnen Vaillant en Terwee worden de politie en het OM geacht het slachtoffer conform zijn/haar wens op de hoogte te houden van de ontwikkelingen in zijn/haar zaak. Om de effecten van informatieverschaffing in kaart te brengen zijn de respondenten in twee groepen gesplitst: slachtoffers wier informatiewens is gerespecteerd en slachtoffers die niet conform hun informatiewens zijn bejegend. Vervolgens zijn de attitudes van deze twee groepen vergeleken. Voor de politie heeft deze indeling geleid tot de volgende groepen: 217 slachtoffers die conform hun wens op de hoogte zijn gehouden door de politie en 342 slachtoffers die niet conform hun wens zijn bejegend. De overige 81 respondenten zeiden dat het hen niet kon schelen of zij wel of niet op de hoogte werden gehouden en zijn derhalve buiten de analyse gehouden. In overeenstemming met de werkwijze die is toegepast bij de politie zijn ook de 435 respondenten die aan het tweede interview hebben meegewerkt opgesplitst in twee groepen. In totaal zijn 146 respondenten conform hun informatiewens bejegend en 268 zijn niet conform hun wens bejegend. De overige 21 respondenten hadden geen duidelijke informatiewens.

De politie Met behulp van t-toetsen is nagegaan of slachtoffers die conform hun wens zijn bejegend anders oordelen over de politie dan slachtoffers die niet conform hun wens zijn bejegend. De resultaten van deze toetsen zijn in tabel 44 gepresenteerd. Hieruit blijkt dat slachtoffers die conform hun wens door de politie op de hoogte zijn gehouden, significant tevredener zijn over de prestaties van de politie en meer steun voor de politie tonen dan slachtoffers die niet conform hun wens zijn bejegend.

89 Tabel 44: T-toetsen voor waardering voor de politie en informatieverschaffing door de politie in het eerste interview afhankelijke variabele prestatie politie

informatieverschaffing

Gemiddelde Sd

t df

p

3.42 .64 conform niet conform 3.31 .62

-2.04 557

0.042

steun politie


-2.71 557 0.007

plichtsgevoel


0.56 557 0.578

Hoewel er duidelijk een verband lijkt te zijn tussen de informatieverschaffing door de politie en de waardering van de respondenten voor de politie, kan men op grond van deze gegevens niet concluderen dat het een tot het ander leidt. We weten niet of deze groep reeds vóór het contact met de politie ook verschillend over de politie dacht. Dit kan echter wel voor het OM en de rechtbank.

Het openbaar ministerie In tegenstelling tot de politie zijn voor het OM gegevens beschikbaar over de attitudes van de respondenten direct nadat hun zaak bij het OM was binnengekomen. Hierdoor is het mogelijk om causale effecten van de informatieverschaffing door het OM in kaart te brengen. Met behulp van ANCOVA" is het effect van informatieverschaffing op de oordelen in het tweede interview onderzocht. Door de reacties uit het eerste interview als covariaten te beschouwen worden de verschillen onder de respondenten vooraf meegenomen in de analyse. 13 Covariantie-analyse oftewel ANCOVA is een vorm van multivariate analyse die kan worden gebruikt bij categorische data. Met behulp van deze toets is het verschil tussen twee waarnemingen getoetst. Door de gegevens uit het eerste interview als covariate mee te nemen in de analyse wordt er rekening gehouden met de aanvankelijke verschillen tussen de respondenten.

90 Hieruit blijkt dat wanneer het OM het slachtoffer conform zijn/haar wens op de hoogte houdt van de ontwikkelingen in zijn/haar zaak, dit een gunstig effect heeft op zijn/haar oordeel over de prestaties van het OM. Onder de respondenten die conform hun informatiewens zijn bejegend is de gemiddelde tevredenheidscore 3.16. Dit gemiddelde is significant lager onder de respondenten wier informatiewens niet door het OM is erkend, namelijk 2.99 (F=3.9; p=0.021). Deze 'service' wordt duidelijk gewaardeerd door de slachtoffers en als gevolg is men tevredener over het functioneren van het OM. Vervolgens is onderzocht of de bejegening door het OM consequenties heeft voor de tevredenheid met de andere organisaties. Reeds in hoofdstuk 3 is geconstateerd dat informatie over de zitting (wat door het OM wordt verstrekt) samenhangt met tevredenheid over de behandeling door de rechtbank. Met behulp van ANCOVA is onderzocht of de informatieverschaffing door het OM gevolgen heeft voor de tevredenheid met de politie en de rechtbank. Hoewel de gemiddelde scores altijd gunstiger zijn onder de respondenten die conform hun wens zijn bejegend, zijn de geconstateerde verschillen niet statistisch significant. Informatieverschaffing kan meer zijn dan alleen "klantvriendelijk" optreden. Het kan ook het vertrouwen in justitie versterken. Doordat slachtoffers op de hoogte worden gehouden weten zij dat politie en justitie het delict serieus nemen en actie hebben ondernomen. Onder respondenten die conform hun informatiewens zijn bejegend is de gemiddelde vertrouwenscore voor het OM 3.39, wat hoger is dan die van de overige slachtoffers, namelijk 3.28. Echter de invloed van informatieverschaffing hierop is statistisch niet significant (F=1.96;df=413;p=0.16). Ook het plichtsgevoel wordt niet direct beïnvloed door de bejegening van het slachtoffer. Informatieverschaffing heeft dus met name gevolgen voor de tevredenheid van de respondenten over het functioneren van het OM zelf. 4.2.3 Rechtvaardige bejegening

Een tweede criterium voor de beoordeling van bejegening is de beleving van slachtoffers. Het gaat hier om de oordelen van de respondenten over de manier waarop zij door het OM zijn bejegend. Aan de respondenten zijn twee algemene vragen over de bejegening door het OM gesteld namelijk, hoe tevreden men is over de behandeling en hoe rechtvaardig de bejegening is geweest. In de literatuur wordt dit aangeduid als 'procedural justice' (zie Thibaut en Walker, 1975; Lind en Tyler, 1988).

91 Volgens eerder onderzoek naar 'procedural justice' is de ervaren rechtvaardigheid van de bejegening van belang voor de waardering van politie en justitie (zie Tyler, 1990). De antwoorden van de respondenten zijn vastgelegd op een 5-punt schaal die loopt van 1 (zeer rechtvaardig) tot 5 (zeer onrechtvaardig). De respondenten zijn vervolgens opgesplitst in twee groepen: diegene die vinden dat de behandeling (zeer) rechtvaardig is geweest; en diegenen die vinden dat deze niet rechtvaardig is geweest. Tot deze laatste categorie behoren de antwoorden: niet rechtvaardig/ niet onrechtvaardig; onrechtvaardig; zeer onrechtvaardig". Deze indeling heeft tot de volgende groepen geleid: Tabel 45: Verdeling van de respondenten over de twee onderzoeksgroepen

politie OM rechtbank 15

rechtvaardig

niet rechtvaardig

509 86 33

131 349 46

In het volgende wordt het verband tussen waardering voor politie en justitie en oordelen over de rechtvaardigheid van de bejegening onderzocht. Allereerst wordt op grond van het eerste interview, het verband tussen een rechtvaardige bejegening en waardering voor politie onderzocht. Vervolgens wordt, met behulp van de longitudinale data het effect van een rechtvaardige bejegening op deze attitudes onderzocht.

De politie Met behulp van een t-toets is onderzocht of respondenten die vinden dat zij niet rechtvaardig zijn bejegend anders denken over de politie dan de respondenten die wel rechtvaardig zijn bejegend. Uit deze analyse blijkt dat respondenten die vinden dat de behandeling door de politie niet rechtvaardig is geweest, ook minder tevreden zijn over de prestaties van

k Met behulp van een HOMALS-analyse is de verhouding tussen de categorieën onderzocht. Hieruit blijkt dat de categorie 'niet rechtvaardig/niet onrechtvaardig' sterker overeenkomt met de categorie "onrechtvaardig" dan de categorie "rechtvaardig".

15

exclusief 3 respondenten wier oordeel over de bejegening door de rechtbank niet is bekend.

92 de politie en minder steun tonen voor de politie (zie tabel 46). Niet alleen over de politie zijn de oordelen minder positief maar deze groep respondenten is ook significant kritischer over het OM en de rechtbank (zie tabel 46). Tabel 46: T-toetsen voor waardering voor de politie, het OM, en de rechtbank en de rechtvaardigheid van de bejegening door de politie bij het eerste interview df

procedurele Gemiddelde Sd rechtvaardigheid bij de politie

t

tevreden met prestaties

rechtvaardig 3.47 .57 niet rechtv. 2.95 .70

8.92 638 0.000

steun


8.61 638

0.000



4.26 638

0.000

steun


4.61 638

0.000



4.42 638

0.000

steun


3.94 638

0.000

plichtsgevoel


1.55 638

0.123

afhankelijke variabele

P

Politie

OM

Rechtbank

93 Op grond van deze gegevens is het niet mogelijk om vast te stellen of men vooraf negatief over politie en justitie dacht en daarom de bejegening onrechtvaardig acht of dat de onrechtvaardige bejegening tot negatieve attitudes leidt. Uit eerder onderzoek blijkt dat beide processen zich afspelen (Tyler, 1990; Lind & Tyler, 1988). In het volgende zal, op grond van de longitudinale gegevens, de impact van een rechtvaardige bejegening op attitudes worden onderzocht.

Het openbaar ministerie In tegenstelling tot de politie kunnen causale verbanden worden vastgesteld voor het OM. Het eerste interview biedt namelijk inzicht in de attitudes van de respondenten toen hun zaken net bij het OM waren binnengekomen. In het tweede interview worden de ervaringen met het OM gemeten. Met behulp van ANCOVA is vervolgens onderzocht in hoeverre de bejegening van slachtoffers invloed heeft op hun attitudes jegens politie en justitie. De tevredenheid van de respondenten over het functioneren van het OM wordt duidelijk beïnvloed door de kwaliteit van de bejegening. Respondenten die rechtvaardig zijn bejegend zijn tevredener met de prestaties van het OM dan slachtoffers die niet rechtvaardig zijn bejegend (F=21.34; p=0.000). Niet alleen het OM wordt gunstiger beoordeeld bij een rechtvaardige bejegening, ook de meningen over de prestaties van de politie en de rechtbank worden positief beïnvloed. Slachtoffers die rechtvaardig door het OM zijn bejegend zijn significant tevredener over deze instanties dan slachtoffers die niet rechtvaardig zijn bejegend (politie: F=4.54; p=0.034; rechtbank: F=9.106; p=0.003) In figuur 1 worden de veranderingen in de tevredenheid met de prestaties van het OM ten gevolge van de bejegening door het OM weergegeven. Ten tijde van het eerste interview zijn de respondenten die rechtvaardig door het OM zijn bejegend reeds tevredener met het OM. De oorzaak hiervan is niet bekend. Misschien komt dit door een betere bejegening door de politie. Echter, covariantie-analyse houdt rekening met deze onderlinge verschillen. De rechtvaardigheid van de bejegening heeft een onafhankelijk effect op tevredenheid met het OM. Bovendien blijkt dat deze invloed het sterkst is bij een rechtvaardige bejegening. Slachtoffers die rechtvaardig zijn bejegend tonen een duidelijke toename in hun mate van tevredenheid terwijl deze scores zelfs iets dalen onder de slachtoffers die niet rechtvaardig zijn bejegend.

94

Figuur 3: Tevredenheid met de prestaties van het OM naar de rechtvaardigheid van de bejegening in het eerste en tweede interview." Tevredenheid OM 5.0 4.5 4.0 (3.34) 3.5

(3.17)

3.0 (3.00) 2.5

(2.98)

2.0 1.5 1.0 interview 1 interview 2 * -- rechtvaardige bejegening o = niet rechtvaardige bejegening Vervolgens is het verband tussen bejegening en vertrouwen onderzocht. Hierbij is nogmaals ANCOVA gebruikt. Het vertrouwen in het OM blijkt significant te worden beïnvloed door de rechtvaardigheid van de bejegening (F=4.98; p=0.026). Een rechtvaardige bejegening door het OM versterkt het vertrouwen in deze organisatie. De bejegening door het OM heeft niet alleen gevolgen voor het OM, ook het vertrouwen in de rechtbank en de politie kunnen hierdoor beïnvloed worden. Voor zowel de politie als de rechtbank zijn de gemiddelde vertrouwenscores hoger onder respondenten die rechtvaardig door het

'de standaard afwijking voor deze gemiddelden zijn: rechtvaardige bejegening: interview 1= 0.537; interview 2= 0.548 niet rechtvaardige bejegening: interview 1= 0.529; interview 2= 0.566

95 OM zijn bejegend echter, de verschillen zijn statistisch niet significant. Indien de tevredenheid van de respondenten over de behandeling door het OM (wat als variabele meer variantie heeft) als criterium wordt gehanteerd, heeft de bejegening door het OM wel een significante invloed op het vertrouwen in de rechtbank en de politie. Slachtoffers die tevreden zijn over de behandeling door het OM tonen een versterkt vertrouwen in de politie (F=7.104; p=0.008) en de rechtbank (F=4.38; p=0.037). De bejegening door het OM heeft geen directe gevolgen voor het plichtsgevoel van de respondenten. De gemiddelde score onder de respondenten die rechtvaardig zijn bejegend is 3.71 wat iets hoger is dan die van de overige respondenten namelijk, 3.67. Echter het verschil is statistisch niet significant. Deze diepgewortelde attitude is niet makkelijk te beïnvloeden door één ervaring met het OM.

De rechtbank Aan de 82 respondenten wier zaak door de rechter is afgedaan is gevraagd hoe rechtvaardig de behandeling door de rechtbank is geweest. Gezien het klein aantal respondenten moet men voorzichtig met de resultaten om gaan. Toch blijkt ook uit deze gegevens dat de bejegening door de rechtbank van invloed is op het vertrouwen van de respondenten in de rechter. Onder de respondenten die rechtvaardig zijn bejegend is de gemiddelde vertrouwenscore 3.65 terwijl deze 3.3 is voor de respondenten die niet rechtvaardig zijn bejegend (F=4.87; p=0.03). Een vergelijkbaar patroon is geconstateerd voor de tevredenheid met de prestaties van de rechtbank, echter dit verschil is statistisch niet significant (F=0.664; p=0.41).

4.2.4 Samenvatting bejegening en waardering De bejegening van slachtoffers door de politie, het OM en de rechtbank is van invloed op hun waardering voor deze instanties. Informatieverschaffing door zowel de politie als het OM wordt duidelijk door slachtoffers gewaardeerd: men is meer tevreden over het functioneren van deze instellingen. Gezien de relatief lage tevredenheid over het functioneren van het OM en de dalende tevredenheid over het functioneren van de politie is er reden voor beide organisaties om meer aandacht te besteden aan dienstverlening voor slachtoffers. Bovendien heeft een gebrek aan aandacht voor het slachtoffer schadelijke gevolgen voor het vertrouwen in

96 justitiële autoriteiten. Door slachtoffers conform de richtlijn te bejegenen zouden de politie en het OM de verhouding met slachtoffers structureel kunnen verbeteren. Indien men deze richtlijn niet volgt, dreigt de relatie met slachtoffers te verslechteren.

4.3 Normovertredend gedrag In de verhouding tussen burgers en de strafrechtspleging speelt het naleven van de wet en belangrijke rol. De essentie van het strafrecht is immers gedragsbeïnvloeding namelijk, dat van (potentiële) daders. De bejegening van slachtoffers kan een belangrijke bijdrage hieraan leveren. De reactie van politie en het OM op het slachtoffer kan normbevestigend werken. Door het slachtoffer duidelijk te maken dat de overtreding van een strafrechtelijke norm als een misse daad wordt gezien waarop een strafrechtelijke reactie volgt kan erosie van het normbesef worden tegengegaan. Deze veronderstelling wordt naar voren gebracht in het 1985 beleidsplan van het Ministerie van Justitie getiteld Samenleving en Criminaliteit. Het belang van de bejegening van burgers door overheidsinstellingen wordt ook benadrukt door Schuyt (1992). Volgens Schuyt is echter het probleem niet norm-vervaging maar onverschilligheid. Schuyt wijt de onverschilligheid onder burgers ten aanzien van normen aan de onverschilligheid die heerst in de sociale instituties. Toch is zijn conclusie niet veel anders: overheidsinstellingen moeten persoonlijker optreden jegens burgers. In het volgende wordt nagegaan of en hoe de bejegening van slachtoffers door justitiële autoriteiten hun normovertredend gedrag beïnvloedt. Na een bespreking van het meetinstrumenten wordt het verband tussen de bejegening van het slachtoffer en normovertredend gedrag besproken.

4.3.1 Zelf gerapporteerde nonnovertredend gedrag -

Om na te kunnen gaan of de bejegening van slachtoffers invloed heeft op hun normovertredend gedrag is in beide interviews een aantal vragen aan de respondenten voorgelegd over hun gedrag. De respondenten is gevraagd om aan te geven hoe vaak zij deze gedragingen in het laatste jaar hebben gepleegd. Dit zelfrapportage-instrument is gebaseerd op eerder onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar persoonlijke veiligheid. Deze vragen en de antwoorden van de respondent zijn opgenomen in tabel 47.

97 Tabel 47: Frequentie van normovertredend gedrag (percentages) Gedrag

Eerste interview vaak soms zelden nooit

Tweede interview vaak soms zelden nooit

N.a.v. een strafbaar feit geen aangifte doen 17%

67%

1% 6%

14%

79%

90%

- 2%

6%

92%

7%

90%

- 2%

6%

92%

6%

87%

1%

5%

8%

86%

7%

12%

81%

9%

14%

77%

24%

42%

15%

19%

19%

45%

22%

14%

Auto besturen met meer dan vier glaasjes op 1%

13%

17%

69%

- 13%

22%

65%

Zwartwerk(st)ers in dienst nemen 1%

12%

9%

78%

2%

10%

76%

16%

15%

66%

2%

9%

12%

77%

Winkelprijsjes verwisselen om iets voor minder geld mee te kunnen nemen 1% 2%

7%

Een gestolen fiets kopen 1%

3%

Iets verzwijgen of verkeerd opgeven aan uitkeringsinstantie 1% 6%

2% Zonder te betalen in een bus/train/trein mee rijden 2%

14%

Iets verzwijgen of verkeerd opgeven aan verzekeringsmaatschap.

Te hard rijden

12%

N=435 * Als gevolg van afronding zullen sommige percentages niet tot 100% optellen

98 De zelfrapport-methode wordt vaak gebruikt om normovertredend gedrag te meten (Hirshi, e.a., 1980). Echter, de resultaten moeten met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Normovertredend gedrag is immers een sociaal gevoelige kwestie en de respondenten zouden daarom de vragenlijst onnauwkeurig kunnen invullen. Een ander probleem met zelfrapport-studies is de periode waarover gevraagd wordt. In het huidige onderzoek is een ruime periode gehanteerd (een jaar). Dit in de hoop dat minstens enig normovertredend gedrag gemeten kon worden. Niettemin is het niveau van het gerapporteerde normovertredend gedrag relatief laag. Deze negen items zijn gecombineerd tot een schaal voor normovertredend gedrag (zie bijlage 4). De gemiddelde score voor het eerste interview is 3.54 en voor het tweede interview 3.57. De scores kunnen liggen tussen 1 en 4 waarbij hogere scores duiden op weinig normovertredend gedrag. Uit de gemiddelde scores blijkt dat de respondenten weinig normovertredend gedrag tonen. De gemiddelde score van het tweede interview is iets hoger dan het eerste interview, wat betekent dat de mate van (zelfgerapporteerde) normovertredend gedrag iets afneemt tussen het tijdstip van het eerste en het tweede interview (t=-1.72; df=406; p=0.086).

4.3.2 Bejegening en nonnovertredend gedrag

Een uiterst belangrijke vraag voor 'justitie is in hoeverre de bejegening door politie en justitie invloed heeft op het normovertredend gedrag van mensen. In het volgende wordt eerst een model voor het verband tussen de bejegening van de respondenten en hun normovertredend gedrag ontworpen en vervolgens wordt dit model getoetst. Uit eerder onderzoek door Tyler (1990) blijkt dat de bejegening van burgers door de politie en de rechtbank indirect invloed heeft op normovertredend gedrag. Deze loopt via de attitudes jegens politie en justitie. Tyler voegt de twee schalen voor het vertrouwen in de rechtbank en de politie samen tot een schaal. Vervolgens combineert hij de begrippen vertrouwen en plichtsgevoel tot een indicator voor wat hij noemt 'legitimiteit'. Hij vindt dan ook dat oordelen over de bejegening via legitimiteit invloed uitoefenen op normovertredend gedrag. Het is echter de vraag in hoeverre deze twee begrippen met elkaar te verenigen zijn. Er zijn zowel theoretische als methodologische argumenten hiertegen. Plichtsgevoel is

99 gericht op het naleven van de wet terwijl vertrouwen gericht is op de uitvoerders of autoriteit en belast met de rechtspleging. De (statistische) betrouwbaarheid van dit nieuwe begrip is ook matig (alpha=.37). Eerder in dit hoofdstuk is het verband tussen bejegening en attitudes besproken. De bejegening van slachtoffers heeft duidelijke gevolgen voor zowel hun tevredenheid over de prestaties van autoriteiten als hun vertrouwen in autoriteiten. Indien de bejegening van slachtoffers indirect het normovertredend gedrag beïnvloedt dan zal dit door middel van deze variabelen verlopen. Plichtsgevoel is een diepgewortelde attitude en wordt derhalve niet direct beïnvloed door de bejegening. Echter, sterke veranderingen in het vertrouwen in politie en justitie zouden op den duur negatieve gevolgen kunnen hebben voor deze attitude. Zo ook zou sterke ontevredenheid over het functioneren van politie en justitie het vertrouwen in deze kunnen aantasten. Deze drie variabelen liggen dus in elkaars verlengde. Vanuit deze achtergrond is een model samengesteld over hoe de bejegening van slachtoffers door het OM hun attitudes en gedrag beïnvloedt (zie figuur 4). Aan het begin van het model staan de oordelen van de respondenten over de bejegening door het OM. Eigenlijk zou hier vooraf nog een stap kunnen worden toegevoegd namelijk, de feitelijke bejegening. Aan het eind staat normovertredend gedrag. Tussen in liggen de drie attitudes: tevredenheid, vertrouwen en plichtsgevoel. Vertrouwen en tevredenheid zijn algemene begrippen die gebaseerd zijn op de gemiddelde scores voor de politie, het OM en de rechtbank (zie bijlage 4 voor meer informatie hierover). Figuur 4: Causale model voor bejegening, attitudes en normovertredend gedrag bejegening -> tevredenheid -> vertrouwen -> plichtsgevoel -> normovertredend gedrag

Om enig inzicht te krijgen in de verbanden tussen de verschillende variabelen zijn eerst de correlaties berekend. Hierbij is met name naar de scores in het tweede interview gekeken want toen hadden de respondenten enige ervaring met het OM en, in sommige gevallen, de rechtbank opgedaan. Een overzicht van alle correlaties vindt men in bijlage 4. Uit deze analyse blijkt dat normovertredend gedrag het sterkst correleert met plichtsgevoel (r=0.325). Dit is ook logisch gezien de strekking van deze twee variabelen. Plichtsgevoel is namelijk gericht op de mate waarin men voelt dat men behoort de wet te volgen. Indien iemand zich niet verplicht

100

voelt de wet na te leven, zal dit ook uit zijn/haar gedrag blijken. Vertrouwen correleert matig met normovertredend gedrag (r=0.12) en tevredenheid hangt nog minder daarmee samen (r=0.079). Deze bevindingen komen overeen met die van Tyler (1990). De zwakste verbanden zijn gevonden tussen de bejegeningsvariabelen en normovertredend gedrag (rechtvaardigheid r=0.046 en informatieverschaffing r=0.048). Hieruit blijkt dat de bejegening niet direct samenhangt met normovertredend gedrag. Deze bevindingen wijken iets af van die uit de vóórmeting. Op grond van de gegevens uit de vóórmeting is een direct verband gevonden tussen informatieverschaffing en plichtsgevoel en tussen de rechtvaardigheid van de bejegening en normovertredend gedrag. Waarom de huidige bevindingen afwijken kan aan een aantal verschillende factoren liggen. De gegevens uit de nameting zijn gebaseerd op een nieuwe steekproef. In de nameting komen mishandelingen vaker voor. Indien de mishandelingen buiten de analyse worden gehouden dan wordt het verband tussen informatieverschaffing en plichtsgevoel sterker en statistisch significant (F=2.4; p=0.08). Kennelijk treedt dit verband met name op onder slachtoffers van vermogensdelicten. Het verband tussen bejegening en normovertredend gedrag blijft echter niet significant wanneer de mishandelingen buiten de analyse worden gehouden. Gezien het feit dat ook eerdere onderzoek van Tyler geen direct verband tussen deze twee variabelen heeft gevonden is het mogelijk dat het hier om een toevallig verband ging. Met behulp van regressie analyses zijn de partiële correlatiecoëfficienten" van de verschillende variabelen berekend. Uit deze analyses blijkt dat bepaalde directe verbanden geheel wegvallen, zoals het verband tussen bejegening en vertrouwen. Dit verband wordt veroorzaakt door een derde variabele namelijk, tevredenheid. Wanneer er voor het effect van deze tussenliggende variabele wordt gecontroleerd dan valt het verband tussen bejegening en vertrouwen geheel weg. Dit betekent dat de bejegening, via tevredenheid, vertrouwen beïnvloedt. Bij iedere stap blijkt dat er maar één significante voorspeller is namelijk, de vorige variabele. Deze verbanden en de bijbehorende partiële correlatiecoëfficienten zijn in figuur 5 gepresenteerd.

17 de partiële correlatiecoëfficiënt geeft de samenhang tussen twee variabelen weer waarbij er is gecorrigeerd voor de samenhang die elk van deze variabelen heeft met een stel van andere variabelen.

101 Figuur 5: Partiële correlatiecoëfficiënten voor bejegening, attitudes en normovertredend gedrag bejegening -> tevredenheid -> vertrouwen -> plichtsgevoel -> normovertredend gedrag r=.22 r = .30 r=.67 r=.38

Hieruit blijkt dat het wel van belang is dat men aandacht besteedt aan het slachtoffer om een verslechtering van de verhouding tussen slachtoffers en het strafrechtelijke apparaat te voorkomen. Hoe een slachtoffer wordt bejegend is van invloed op zijn/haar oordeel over het functioneren van de strafrechtspleging wat weer gevolgen heeft voor zijn/haar vertrouwen in autoriteiten. Een verlies in vertrouwen in autoriteiten kan het plichtsgevoel van het individu schaden. Men voelt zich minder verplicht om de wet na te leven en uiteindelijk heeft dit invloed op zijn/haar normovertredend gedrag. Een langzaam proces van erosie en aftakeling kan plaats vinden wanneer het individu herhaalde negatieve contacten met autoriteiten heeft gehad. Om dit proces vóór te zijn moet men nu aandacht besteden aan de kwaliteit van de dienstverlening aan slachtoffers van delicten. 4.4 Samenvatting Van alle drie organisaties zijn de respondenten het meest tevreden over het functioneren van de politie. Toch is er, gedurende het strafproces een significante daling in het aantal respondenten dat vindt dat de politie goed werkt. Dit zou het gevolg kunnen zijn van teleurstelling in hoe de politie met het slachtoffer is omgegaan (zie Shapland, e.a., 1985). Tegelijkertijd neemt het vertrouwen in de rechtbank toe. Het is alsof het slachtoffer zijn/haar hoop in de rechtbank vestigt, in de verwachting dat de rechter alsnog voor gerechtigheid zal zorgen. Veel respondenten hebben immers het gevoel dat er nog niets in hun zaak is gebeurd want zij zijn niet op de hoogte gehouden en weten dus van niets. Wat het OM betreft zijn de respondenten beslist niet positief: men is het minst tevreden over het functioneren van het OM en heeft minder vertrouwen in het OM dan in de rechtbank. Het is onduidelijk waarom de respondenten bij voorbaat al meer negatief over het functioneren van het OM oordelen dan over de politie of de rechtbank. Wel is evident dat de bejegening van slachtoffers deze oordelen kan beïnvloeden. Indien het

102

slachtoffer door het OM op de hoogte wordt gehouden, neemt zijn/haar tevredenheid over het functioneren van het OM toe. Ook het vertrouwen in het OM wordt gunstig beïnvloed wanneer het slachtoffer fatsoenlijk is bejegend. Hoort het slachtoffer echter niets meer over zijn/haar zaak, dan heeft dit negatieve gevolgen voor zijn/haar waardering voor het OM. Echter, dit geldt niet alleen voor het OM. Vergelijkbare bevindingen zijn geconstateerd voor de politie en de rechtbank. De bejegening door het OM heeft ook gevolgen voor de waardering van de politie en de rechtbank. Waar een onderdeel van de strafrechtelijke keten aandacht besteedt aan slachtoffers komt dit ook de overige onderdelen ten goede. Andersom ook. Een onheuse bejegening door het OM leidt tot minder vertrouwen in zowel de politie als de rechtbank. Het is dus in het belang van alle onderdelen van de strafrechtelijke keten dat ieder voor zich de verantwoordelijkheid voor het slachtoffer serieus neemt. De gevolgen beperken zich immers niet tot de eigen organisatie. Uiteindelijk kan een verslechtering in de verhouding tussen slachtoffers en strafrechtelijke autoriteiten leiden tot minder respect voor de wet. Strafrechtelijke autoriteiten kunnen niet effectief optreden indien hun beslissingen niet worden opgevolgd. Echter gehoorzaamheid is niet iets dat autoriteiten zonder meer kunnen aannemen. Zonder steun oftewel vertrouwen is de invloed van autoriteiten beperkt. Men voelt zich minder verplicht om de wet te gehoorzamen wanneer de strafrechtelijke autoriteiten niet zijn/haar vertrouwen hebben. Voor sommige slachtoffers betekent dit dat zij de wet niet zo nauw zullen nemen en meer normovertredend gedrag zullen tonen. Het is de vraag hoe deze attitudes zich op den duur zullen ontwikkelen. Het is denkbaar dat zoals bij de politie, de tevredenheid op de lange termijn verder zal dalen omdat weinig respondenten door het OM op de hoogte zijn gehouden. Gezien het matige niveau van tevredenheid en vertrouwen in het OM gevonden onder de respondenten, is het van belang dat men nu begint te werken aan een betere positie voor slachtoffers.

103

Literatuurlijst

Bennett, T. (1990). Measuring the quality of police service and customer satisfaction. Report to the Home Office Research and Planning Unit. Institute of Criminology. Bloem, J. & Stoppelenburg, P. (1994) Evaluatie Terwee Invoeringsonderzoek Wet en Richtlijn Terwee Vervolgonderzoek: evaluatie van de uitvoering. IVA Instituut voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek Tilburg. Boogaard, J.W. van de (1992) Slachtoffers van woninginbraken benaderd. WMW-publikatie 12, Faculteit Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen, Universiteit Twente, Enschede. Central Bureau of Statistics, (1991), Statistical Yearbook 1991 of the Netherlands, the Hague: SDU publishers. Centraal Bureau voor de Statistiek, (1993), De Enquete Slachtoffers Misdrijven 1993, Kwartaalbericht rechtsbescherming en veiligheid, pp. 29 - 30. Commissie wettelijke voorzieningen slachtoffers in het strafproces, (1988), Wettelijke voorzieningen slachtoffers in het strafproces. 'sGravenhage: SDU uitgeverij. Cozijn, C. (1988), Schadevergoeding door het Schadefonds of door de dader: het oordeel van het slachtoffer. WODC, Nr. 88. Den Haag: Staatsuitgeverij. Easton, D., (1965), A systems analysis of political life. Chicago: University of Chicago Press. Eijken, A.W.M. (1991) Criminaliteitsbeeld van Nederland: Criminaliteit, onveiligheid en preventie in de periode 1980- 1990, Stafafdeling Informatie voorziening Directie Criminaliteitspreventie, Ministerie van Justitie, 's-Gravenhage, december. Erez, E. & Tontodonato, P. (1992) Victim Participation in Sentencing

104 and Satisfaction with Justice. Justice Quarterly, Vol. 9. No.3. pp. 393 419. Hagan, J. (1983), Victims Before the Law: The organizational domination of criminal law. Toronto: Butterworths. Hecke, T. van , Wemmers, J., & Junger, M., (1990), Slachtofferzorg bij het openbaar ministerie. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum, Ministerie van Justitie, K10. Hirschi, T. Hindelang, M.J., and Weis, J.G. (1980) The status of selfreport measures, In M.W. Klein and K.S. Teilmann, (eds) Handbook of criminal justice evaluation. Beverly Hills: Sage. Kleber, R.J. & Brom, D. (1986). Opvang en nazorg van geweldsslachtoffers in de organisatie. Gedrag en gezondheid, nr. 14, 1986, pp. 97104. Kosto, A. (1991) Coördinator slachtofferzorg kan basispolitietaak versterken. Staatscourant nr. 213, 1 november. Leenders, S., (1990), Zolang de klant maar geen slachtoffer is: Onderzoek naar de implemenatie van de richtlijnen "Vaillant" bij de Nederlandse politie. Apeldoorn: Nederlandse Politieacademie. Lind, E.A., 84 Tyler, T.R. (1988). The Social Psychology of Procedural Justice. New York: Plenum Press. Richtlijnen aan politie en openbaar minsiterie ten aanzien van uitbreiding slachtofferbeleid, (1987), Staatscourant, nr. 64, april. Richtlijn slachtofferzorg, (1993) Nieuwe richtlijn slachtofferzorg in arrrondissementen Dordrecht en 's-Hertogenbosch . Staatscourant, nr. 60, maart. Roberts, J., (1992), Public Opinion, Crime, and Criminal Justice. In: M. Tonry (ed.), Crime and Justice: A Review of Research. Volume 16 . Chicago: University of Chicago Press. Samenleving en Criminaliteit (1985) Een beleidsplan voor de komende jaren. Ministerie van Justitie. Den Haag: Staatsuitgeverij.

105 Schie, E.G.M. van & Wiegman, 0. (1992) De effecten van slachtofferschap van misdrijven en de reacties van het strafrechtlijk systeem op normovertredend gedrag. Interimrapport 1: het publiekssurvey. Universiteit van Twente. Vakgroep Psychologie. Schuyt, C.J.M. (1991), Ongehoorzame burgers. Trema. Vol. 14, Nr. 2, pp 51-57. Schuyt, C.J.M. (1992), Criminaliteit en het virus van de onverschilligheid. De Volkskrant, 12 december. Smale, G. (1977) Slachtoffers van ernstige vermogens- en geweldsmisdrijven, deel 1: de materiele problematiek. Groningen: Criminologisch Instituut. Shapland, J., Willmore, J., & Duff, P. (1986). Victims in the Criminal Justice System. Aldershot, GB: Gower Publishing Company Limited. Steinmetz, C.H.D., (1990), Hulp aan slachtoffers van ernstige misdrijven: Effecten van slachtofferhulp en primaire opvang. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum, Onderzoek en Beleid, No. 98. Arnhem: Gouda Quint bv. Thibaut, J. and Walker, L. (1975). Procedural Justice: A Psychological Analysis. John Wiley & Sons; Hillsdale, NJ. Tyler, T.R. (1990). Why People Obey the Law. New Haven: Yale University Press. Vaillant, (1985), Eindrapport van de werkgroep justitieel beleid en slachtoffer. Ministerie van Justitie, april. Vijver, C.D. van der, (1983). Laat ze het zelf maar zeggen.... De bruikbaarheid van bevolinsonderzoek voor de beleidsvorming van de politie. 's-Gravenhage: Ministerie van Binnenlandse Zaken. Vijver, C.D. van der, (1993). De burger en de zin van het strafrecht. Lelystad: Koninklijke vermaande. Wetsvoorstel 21 345, (1989), Aanvulling van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering, de Wet voorlopige regling

106 schadefonds geweldsmisdrijven en ander wetten met voorzieningen ten behoeve van slachtoffers van strafbare feiten: Memorie van toelichting. Tweede Kamer der Staten-Generaal, vergaderjaar 1989-90. 's-Gravenhage: SDU uitgeverij. Zeilstra, M.I., & Van Andel, H.G. (1989), Evaluatie van het schadebemiddelingsproject bij de Leidse politie. WODC, K3.

107

Bijlage 1 Samenstelling begeleidingscommissie voorzitter: dhr. mr . L.A.J.M. de Wit, Hoofdofficier arrondissementsparket te Rotterdam leden: dhr. mr . drs. P. de Beer, Ministerie van Justitie, Directie Criminaliteitspreventie (tot 1 oktober 1993) mevr. drs. R.L. Boswinkel, Ministerie van Justitie, Directoraat Generaal Rechtspleging dhr. dr. M. Kommer, Ministerie van Justitie, Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatiecentrum dhr. dr. R. van der Leeden, Rijksuniversiteit Leiden, Vakgroep Methoden en Technieken dhr. mr . P. Paar, Ministerie van Justitie, Directie Jeugdbescherming en Reclassering (tot 1 januari 1994) mevr. mr . N.J. de Ruyter, Raad van Hoofdcommissarissen mevr. drs. A. Slotboom, Ministerie van Justitie, Centale Directie Wetenschapsbeleid en Ontwikkeling dhr. mr . P. Spaan, Ministerie van Justitie, Directie Criminaliteitspreventie (vanaf 1 oktober 1993, daarvóór lid namens Directie Staats- en Strafrecht) dhr. dr. H. Steensma, Rijksuniversiteit Leiden, Vakgroep Sociaal- en Organisatiepsychologie dhr. mr . L. Vogelaar, Ministerie van Justitie, Directie Staats- en Strafrecht (vanaf 1 oktober 1993)

108 mevr. drs. G.M.M. de Wit, Ministerie van Justitie, Directie Jeugdbescherming en Reclassering (vanaf 1 januari 1994) secretaris: mevr. drs. K. Borleffs, Ministerie van Justitie, Centrale Directie Wetenschapsbeleid en Ontwikkeling

109

Bijlage 2: Responsanalyse Algemeen In totaal zijn 1347 slachtoffers door het WODC benaderd voor een interview. Hiervan hebben 431 slachtoffers een weigeringsbericht teruggestuurd, en nog eens 276 slachtoffers hebben alsnog afgezien van een interview. Het non-respons is derhalve 707 (52%). Uiteindelijk zijn 640 slachtoffers eenmaal geïnterviewd. Hiervan hebben 435 slachtoffers ook deel genomen aan het tweede interview. Het responspercentage voor het tweede interview is derhalve 68%. Na een vergelijking van de respondenten die aan de interviews hebben meegedaan met de personen die dat hebben geweigerd, worden de steekproeven uit de vóór- en de nameting met elkaar vergeleken.

Slachtoffers die wel en niet willen meewerken aan het eerste interview Belangrijke vragen ten aanzien van de gegevens uit de interviews zijn: 1) hoe representatief is de steekproef voor slachtoffers in het algemeen en 2) wijken de respondenten die aan een interview hebben meegewerkt af van diegenen die hun medewerking hebben geweigerd. Om antwoord op de eerste vraag te krijgen zijn gegevens uit landelijke slachtofferenquête vergeleken met de interviewgegevens. Opgemerkt dient te worden dat deze vergelijking maar op grond van een beperkte aantal variabelen kan worden gemaakt. Wat het geslacht van de respondenten betreft, bevinden zich zowel in de landelijke enquête als in deze steekproef meer mannen dan vrouwen. Mannen worden veel vaker slachtoffer dan vrouwen (Eijken, 1991). Bij delicten zoals woninginbraak wordt de man vaker als hoofd van het huishouden en dus vaker als slachtoffer aangeduid (zie Van de Boogaard, 1992). Tegen deze achtergrond is het ook logisch dat mannen vaker dan vrouwen benaderd zijn in het kader van het onderzoek. Verder wordt een vergelijking met de landelijke slachtofferenquête bemoeilijkt door de selectiecriteria die in het onderhavige onderzoek zijn toegepast. Het is niet mogelijk het aantal jongeren in de steekproef te vergelijken met de landelijke slachtofferenquête omdat deze laatste een andere leeftijdsindeling hanteert namelijk, van 15 tot en met 19 jaar. Uit het landelijk slachtofferenquête blijkt dat, naar verhouding, ouderen een gering kans op slachtofferschap hebben (CBS, 1993). Dit komt overeen met de onderhavige steekproef: jongeren

110

en ouderen vormen de kleinste leeftijdsgroepen. Een vergelijking op grond van de delicten is niet ondernomen omdat de zaken juist op grond hiervan zijn geselecteerd. Vervolgens is nagegaan of er een verschil bestaat tussen de respondenten die wel en die niet mee werken aan het eerste interview. Een vergelijking van deze twee groep respondenten levert geen significante verschillen op. Deze vergelijking is gemaakt op basis van de volgende variabelen: geslacht, leeftijd, delict en de wensen van het slachtoffer. Om de lezer enige inzicht te geven in de samenstelling van de steekproeven wordt in het volgende deze vergelijkingen nader toegelicht. In tabel 1 wordt de verdeling van mannen en vrouwen over de twee groepen gepresenteerd. Hieruit blijkt dat evenveel mannen als vrouwen bereid zijn om aan een interview mee te werken. Tabel 1: Respons naar geslacht slachtoffer * man

vrouw

totaal

geen interview 481 (69%)

215 (31%)

696 (100%)

interview 406 (65%)

217 (35%)

623 (100%)

* onbekend = 23

De leeftijden van de respondenten die wel en niet aan het interview hebben meegewerkt worden in tabel 2 gepresenteerd. Ook wat de leeftijden betreft is er geen verschil tussen de mensen die wel en niet geïnterviewd zijn.

111 Tabel 2: Respons naar leeftijd slachtoffer geen interview 17 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 39 40 - 49 50 - 64 65 en ouder totaal- exclusief b3 onbekend

30 (5%) 110 (17%) 98 (15%) 143 (21%) 141 (21%) 102 (15%) 43 (6%) b6/(100%)

inuerview 22 (4%) 81(13%) 88 (14%) 148 (24%) 132(21%) 108 (18%) 38 (6%) 611(100%)

Vervolgens is nagegaan of de respondenten die aan de interviews hebben meegewerkt vaker informatie en/of schadevergoeding wensen dan de weigeraars. Deze gegevens over de wensen van het slachtoffer zijn afkomstig uit de processen-verbaal van de politie. Echter, de wensen van de slachtoffers omtrent informatie en/of schadevergoeding staan niet in verband met het wel of niet meewerken aan het onderzoek. Daarbij moet echter worden opgemerkt dat dit soort informatie vaak ontbreekt in het dossier. Ook het voegen van een slachtofferbrief bij het dossier en de vermelding dat het slachtoffer zich civiel partij wenst te stellen, hangen niet samen met de respons. Wat de delicten betreft is er te weinig variatie in de groep als geheel om er uitspraken over te kunnen doen: vermogensdelicten vormen 72% van de delicten opgenomen in het bestand (zie selectieprocedure).

Vergelijking van de respondenten van het eerste interview uit de vóór- en de nameting In de evaluatie van de effecten van de Wet en de richtlijn Terwee worden de bevindingen uit de vóór- en de nameting met elkaar vergeleken. Hiervoor is het van belang dat deze twee, onafhankelijke steekproeven wel vergelijkbaar zijn. Indien de twee steekproeven te zeer verschillen kunnen geconstateerde verschillen het gevolg zijn van de veranderde samenstelling van de steekproeven. In totaal zijn 315 slachtoffers in de vóórmeting en 325 in de nameting door het NIPO geïnterviewd. In de vóórmeting was 54% van de respon-

112

denten afkomstig uit de pilotarrondissementen en 46% afkomstig uit de controleregio's. In de nameting is deze verhouding vergelijkbaar namelijk, 55% van de respondenten is afkomstig uit de pilots en 45% is afkomstig uit de controlegroep. Wat geslacht betreft is de verhouding man:vrouw vergelijkbaar voor de vóór- en de nameting (zie tabel 3). De leeftijden van de respondenten uit de twee groepen tonen een vergelijkbaar patroon echter de twee groepen wijken enigszins van elkaar af. Respondenten tussen 30 en 39 jaar komen iets vaker voor in de vóórmeting en slachtoffers tussen 40 en 59 jaar iets vaker voorkomen in de nameting (zie tabel 4).

Tabel 3: frequentieverdeling naar geslacht slachtoffer vóármeting

nameting

man

198 (66%)

208 (64%)

vrouw

100 (34%)

117 (36%)

totaal 298* (100%) * onbekend =17

325 (100%)

Tabel 4: frequentieverdeling naar leeftijd slachtoffer

17 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 39 40 - 49 50 - 64 65 en ouder

vóórmeting

nameting

8 (2%) 37(12%) 46(15%) 87 (28%) 52 (17%) 63 (20%) 18 (6%)

14 (4%) 44(14%) 43(13%) 67 (21%) 83 (26%) 50 (15%) 24 (7%)

Totaal 311* (100%) * exclusief 4 onbekend. chi-kw=14.1; df=6; p=0.028

325 (100%)

113 Tabel 5 geeft de hoogst genoten opleiding van de respondenten weer. Hieruit blijkt dat de steekproef uit de nameting sterk overeenkomt met die van de vóórmeting. Tabel 5: Frequentieverdeling opleiding vóórmeting (10%) (24%) (11%) (23%) (8%) (24%)

lager onderwijs lbo mavo/mulo mbo havo/vwo/gymn. hbo en hoger

30 75 36 73 24 76

Totaal * excl. 1 onbekend

314* 100%

nameting 37 77 47 65 22 77

(11%) (24%) (14%) (20%) (7%) (24%)

325 100%

Wat de inkomens betreft, deze variëren van minder dan 11000 tot meer dan 13000 netto per maand. De mediaan van de respondenten in de nameting ligt rond f3000, wat betekent dat het inkomensniveau voor de helft van de respondenten op of onder dit bedrag ligt. Dit is iets lager dan dat van de vóórmeting, daar was de mediaan rond f3500. Daarentegen is zijn er geen respondenten met een inkomen van minder dan /300 in de nameting, dit komt namelijk wel voor in de vóórmeting (zie tabel 6).

114

Tabel 6: Frequentieverdeling naar 'netto'-inkomen vóórmeting

nameting

minder dan f 1000 1000 t/m 1499 1500 t/m 1999 2000 t/m 2499 2500 t/m 2999 3000 t/m 3499 3500 t/m 3999 4000 t/m 4449 4500 t/m 4999 5000 of meer wil niet zeggen /weet niet

7 32 28 39 39 26 24 24 17 35 44

7 (2%) 30 (9%) 43 (13%) 40 (12%) 46 (14%) 35 (11%) 23 (7%) 17 (5%) 10 (3%) 30 (9%) 43 (14%)

Totaal

315 (100%)

(2%) (10%) (9%) (12%) (12%) (8%) (8%) (8%) (6%) (11%) (14%)

325

(100%)

De meeste respondenten zijn slachtoffer geworden van een vermogensdelict (zie selectieprocedure). Een vergelijking van de typen delicten opgenomen in de beide steekproeven laat enkele verschillen zien. In de vóórmeting vormen woninginbraken de grootste groep terwijl in de nameting (lichte) mishandelingen de grootste groep vormen (zie tabel 7). Ondanks deze verschillen zijn er nagenoeg geen verschillen in de waargenomen ernst van het delict of de psycho-somatische gevolgen van het delict voor de slachtoffers. De meeste respondenten vinden het delict dat hen is overkomen (zeer) ernstig: 87% in de vffirmeting en 89% in de nameting. Sommige slachtoffers zijn nog bezig met het verwerken van het delict. In de vóórmeting zegt 38% van de respondenten dat hij/zij er nog steeds vaak aan moet denken, in de nameting is dit percentage 39%. Verder ondervindt 12% van de respondenten in de vóórmeting en 13% in de nameting slaapproblemen. Angst voor herhaling komt voor onder 53% van de slachtoffers in de vóórmeting en onder 51% in de nameting.

115 Tabel 7: Frequentieverdeling delicten vóórmeting (21%) (11%) (0%) (6%) (6%) (13%) (11%) (7%) (11%) (6%) (6%)

woninginbraak inbraak anders zakkenrollerij beroving diefstal van auto diefstal (brom)fiets diefstal uit auto overige diefstallen vernielingen mishandeling anders"

67 34 0 18 20 42 36 24 36 18 20

Totaal

315 (100%)

nameting 26 17 2 9 23 29 47 23 36 75 38

(8%) (5%) (1%) (3%) (7%) (9%) (14%) (7%) (11%) (23%) (12%)

325 (100%)

Indien de geweldsdelicten buiten de analyses worden gehouden en er opnieuw naar de vergelijkbaarheid van de twee groepen wordt gekeken dan blijkt dat deze nauwelijks van elkaar afwijken. Alleen de leeftijdsverdeling tussen de twee groepen blijft verschillend (chi-kw=15.19; df=6; p=0.019). De overige variabelen waaronder geslacht, opleidingsniveau en inkomen wijken niet af. Als gevolg van de verschuiving in de soort delicten in de steekproeven, is ook de aard van de schade ten gevolge van het delict anders in de nameting dan in de vóórmeting. In tabel 8 wordt de aard van de schade ten gevolge van de delicten in de vóór- en nameting gepresenteerd. In de nameting zijn er meer slachtoffers van mishandeling vertegenwoordigd en (dus) ook meer slachtoffers met lichamelijke schade ten gevolge van het delict. Het percentage slachtoffers met financiële schade is daarentegen minder dan in de vóórmeting.

18

Deze categorie bevat delicten zoals bedreigingen en pogingen tot diefstal.

116 Tabel 8: Vergelijking van de aard van de schade in de vóór- en nameting (meerdere antwoorden mogelijk) Aard schade

Vóórmeting (n=315)

Nameting (n=325)

lichamelijk

26 (8%)

80 (25%)

psychisch

104 (33%)

128 (39%)

financieel

267 (85%)

240 (74%)

anders 19

27 (9%)

14 (4%)

2geen schade

16 (5%)

23 (7%)

Behalve de respondenten die te kennen geven geen schade te hebben ten gevolg van het delict, zegt een aantal respondenten geen schade te hebben na teruggave van gestolen goederen. In de vóórmeting hebben 8 respondenten geen schade na teruggave van gestolen goederen en in de nameting zijn dat er 38: Er zijn dus in de nameting relatief meer respondenten die geen schade aan het delict hebben overgehouden. Tegelijkertijd zijn er relatief minder slachtoffers in de nameting die zeggen dat de schade geheel is vergoed. Hierdoor is het percentage slachtoffers met restschade in de beide steekproeven min of meer gelijk (zie tabel 9).

19 De respondenten verstaan hieronder zaken zoals het ongemak ten gevolge van het delict.

117

Tabel 9: het frequentieverdeling van het aantal slachtoffers met (rest)schade in de vóór- en de nameting vóórmeting

nameting

geen schade (na teruggave gest. goed.)

24 (7%)

61(19%)

schade geheel vergoed

78 (25%)

31(10%)

schade gedeeltelijk vergoed

47 (15%)

40 (12%)

schade niet vergoed

166 (53%)

193 (59%)

totaal

315 (100%)

325 (100%)

Indien de schade vergoed wordt dan is het meestal de verzekering die het slachtoffer compenseert. In de vóórmeting heeft 81% van de slachtoffers die enige vergoeding hebben ontvangen deze van een verzekeringsmaatschappij ontvangen. In de nameting is dit percentage 80%. Schadevergoeding door of namens de dader(s) komt in beide metingen weinig voor: 11 maal in de vóórmeting en 8 maal in de nameting. Aan de slachtoffers met schade die niet is vergoed is gevraagd of zij schadevergoeding door de dader(s) alsnog wensen. Deze vraag is aan 166 respondenten met (rest)schade uit de vóórmeting en 233 respondenten uit de nameting voorgelegd'. Onder de respondenten die geen vergoeding hebben ontvangen en nog (rest)schade hebben willen de meeste dat de dader(s) hun schade alsnog vergoedt. In totaal willen 140 respondenten uit de vóórmeting en 181 respondenten uit de nameting dat de dader(s) hun schade alsnog vergoed(t)en. Dit percentage is iets hoger in de vóórmeting namelijk, 84% tegenover 78% in de nameting.

20 In de vóórmeting is door een foutieve filter in de vragenlijst deze vraag per abuis niet voorgelegd aan 27 slachtoffers die slechts een gedeelte van de schade vergoed hebben gekregen. Echter, dit is niet de oorzaak van het verschil. Indien wij deze groep buiten beschouwing laten dan is het percentage respondenten in de nameting dat schadevergoeding van de dader wenst 74%.

118

Wat de informatiewens betreft wil 82% van alle respondenten uit de nameting op de hoogte gehouden worden van de ontwikkelingen in hun zaak. In de vóórmeting bedroeg dit percentage 78%. Veel respondenten weten niet wat zij kunnen verwachten van het OM en de rechtbank. Opvallend veel slachtoffers hebben geen mening over de bejegening van slachtoffers in het algemeen door het openbaar ministerie en de rechtbank. Deze tendens blijkt zowel uit de vóór- als de nameting. Wellicht is dit een gevolg van het feit dat weinig respondenten ervaring hebben met deze organisaties. Rond de helft van de respondenten is reeds eerder slachtoffer geworden van een misdrijf: 49% in de vóórmeting en 54% in de nameting. Zowel in de vóór- als de nameting heeft driekwart van de respondenten reeds vóór het huidige delict eerder contact met de politie gehad. Echter, de meeste respondenten hebben geen eerdere ervaringen met een rechtbank en/of het openbaar ministerie. In de vóórmeting heeft 27% eerder contact gehad met een rechtbank en 20% heeft eerder contact gehad met het openbaar ministerie. In de nameting bedragen deze percentages respectievelijk 34% en 20%. Samenvattend het belangrijkste verschil tussen de twee steekproeven zijn de delicten. In de nameting zijn naar verhouding meer slachtoffers van (lichte) mishandeling vertegenwoordigd. Als gevolg hiervan zijn er ook meer slachtoffers in de nameting met lichamelijke letsel en minder slachtoffers met financiële schade. In de analyses zal met deze verschillen rekening worden gehouden.

Slachtoffers die wel en niet willen meewerken aan het tweede interview Een tweede interview is alleen gevraagd aan de slachtoffers die aan het eerste interview hebben meegewerkt. Niet alle respondenten waren bereid om ook aan de tweede interview mee te werken. Vandaar dat er ook naar de uitval bij het tweede interview wordt gekeken. Uiteindelijk hebben 435 respondenten aan het tweede interview meegewerkt en 205 hebben daarvan afgezien. Het responspercentage van het tweede interview is derhalve 68%. Een vergelijking tussen de respondenten die wel en niet aan dit tweede interview hebben meegewerkt levert slechts enkele significante verschillen op. De twee groepen verschillen niet op grond van geslacht, leeftijd, opleiding, delict, of arrondissement. Ook de waargenomen ernst van het

119

delict en eerder slachtofferschap hangen niet samen met het wel of niet deelname aan het tweede interview. Het feit dat de schade wel of niet vergoed is en de wens tot schadevergoeding van de dader(s) spelen evenmin een rol van betekenis. Significante verschillen zijn gevonden bij de variabelen inkomen en wens naar informatie. Slachtoffers die in het eerste interview hebben aangegeven f2500 netto of meer te verdienen, zijn doorgaans eerder bereid om mee te doen aan het tweede interview dan slachtoffers met een lagere inkomen (zie tabel 10). Slachtoffers die positief reageren op de vraag of zij op de hoogte wensen te worden gehouden van de ontwikkelingen in hun zaak, zijn doorgaans vaker bereid om mee te werken aan het tweede interview dan slachtoffers die zeggen dat dit hen niet kan schelen of die nee antwoorden (chikw=8.4; df=3; p=0.039). Tabel 10: Respons naar 'netto'-inkomen 2e interview

geen 2e interview

minder dan f1000 1000 t/m 1499 1500 t/m 1999 2000 t/m 2499 2500 t/m 2999 3000 t/m 3499 3500 t/m 3999 4000 t/m 4449 4500 t/m 4999 5000 of meer wil niet zeggen /weet niet

8 (2%) 39 (9%) 43 (10%) 48 (11%) 62 (14%) 43 (10%) 35 (8%) 35 (8%) 21(5%) 50 (11%) 51(12%)

6(3%) 23 (11%) 28 (14%) 31(15%) 23 (11%) 18 (9%) 12 (6%) 6 (3%) 6 (3%) 15 (7%) 37 (18%)

Totaal

435 (100%)

205 (100%)

Dat slachtoffers met een lager inkomen vaker van medewerking afzien zou misschien toegeschreven kunnen worden aan de complexiteit van de vragenlijst. Echter, dan zou men nog eerder een verschil verwachten op grond van opleidingsniveau en dit is niet het geval. Dit verschil is daarom moeilijk te verklaren. Het tweede verschil, namelijk dat slachtoffers die op de hoogte willen worden gehouden vaker meewerken aan het

120 tweede interview, wijst naar een zekere betrokkenheid van het slachtoffer bij de zaak. Dit verschil betekent dat de slachtoffers in de tweede steekproef (zeer) geïnteresseerd zijn in hun zaak en wat justitie ermee doet.

Vergelijking van de respondenten van het tweede interview uit de vóóren de nameting In totaal zijn 193 respondenten in de vóórmeting en 242 respondenten in de nameting door het NIPO voor een tweede maal geïnterviewd. Opgesplitst naar pilot en controle regio is in de vóórmeting de groep gelijk verdeelt over beide regio's. In de nameting 54% afkomstig uit de pilots en 46% uit de controlegroep. Reeds bij de bespreking van het eerste interview is opgemerkt dat de steekproeven van de vóór- en de nameting niet geheel gelijk zijn. In het bijzonder zijn er meer geweldsdelicten en minder vermogensdelicten vertegenwoordigd in de steekproef van de nameting dan in die van de vóórmeting. Dit geldt ook voor het tweede interview. In tabel 11 wordt de frequentieverdeling van de delicten in beide steekproeven weergegeven. Tabel 11: Frequentieverdeling delicten vóormeung

nameting

woninginbraak inbraak anders beroving diefstal van auto diefstal van (brom)fiets diefstal uit auto vernieling mishandeling overige diefstallen anders'

36 (19%) 22 (11%) 10 (5%) 14 (7%) 23 (12%) 28 (15%) 22 (11%) 12 (6%) 13 (7%) 13 (7%)

21(9%) 12 (5%) 7 (3%) 13 (5%) 22 (9%) 37 (15%) 26 (11%) 54 (22%) 18 (7%) 32 (13%)

Totaal

193 (100%)

242 (100%)

21

Zie noot 1.

121

Als gevolg van het verschil in de spreiding van de delicten in de beide steekproeven, is ook de aard van de schade ten gevolge van het delict niet gelijk in beide steekproeven. In de nameting zijn er meer respondenten die te kennen geven lichamelijk en psychische schade te hebben oplopen ten gevolge van het delict (zie tabel 8). Toch is het percentage van slachtoffers die schade over houdt ten gevolge van het delict min of meer gelijk tussen de steekproeven. In de vóórmeting heeft 63% (115) respondenten slechts een gedeelte of totaal geen schadevergoeding ontvangen terwijl zij wel schade hebben opgelopen ten gevolge van het delict. In de nameting is dit percentage iets hoger namelijk 67% (160). Verder is er gekeken naar een aantal socio-demografische kenmerken waaronder geslacht, leeftijd ten tijde van het delict, netto- (gezins)inkomen, en opleidingsniveau. Op geen van deze variabelen zijn significante verschillen gevonden. Mannen vormen zo'n 65% van de beide steekproeven. De helft van de respondenten is tussen 30 en 49 jaar. Het opleidingsniveau van de respondenten wordt in tabel 12 weergegeven. Tabel 12: Frequentieverdeling opleidingsniveau van de respondenten die aan het tweede interview hebben meegewerkt opgesplitst naar de vóór- en de nameting vóórmeting

nameting

lager onderwijs lbo mavo mbo havo hbo/WO

14 (7%) 41(21%) 26 (13%) 47 (25%) 17 (9%) 47 (25%)

22 (9%) 60 (25%) 37 (15%) 47 (19%) 15 (6%) 61 (25%)

Totaal

192* (100%)

242 (100%)

* onbekend = 1.

Ook de wensen van de respondenten uit de beide steekproeven zijn vergeleken. Verschillen in de wensen binnen de twee steekproeven zijn van belang voor de uitvoering van de Wet en de richtlijn Terwee. Zou er bijvoorbeeld minder respondenten in de nameting zijn die informatie

122

wensen dan zou er naar verhouding ook minder respondenten moeten zijn die door het OM op de hoogte worden gehouden. Echter, op dit punt is er geen verschil. Doorgaans wenst 83% van de respondenten die aan het tweede interview hebben deelgenomen op de hoogte te worden gehouden en 80% van de respondenten met restschade wil dat de dader deze vergoedt.

Samenvatting Een vergelijking van de slachtoffers die geïnterviewd zijn met diegenen die niet geïnterviewd laat zijn, geen opvallende verschillen tussen de twee groepen zien. Het responspercentage ligt op 48%. Uiteindelijk heeft 68% van deze respondenten ook aan het tweede interview meegewerkt. Onder deze laatste groep heerst een sterke mate van interesse in de ontwikkelingen in hun zaak. De steekproeven voor de vóór- en de nameting zijn niet geheel aan elkaar gelijk. In de nameting zijn relatief meer slachtoffers van lichte geweldsmisdrijven vertegenwoordigd dan in de vóórmeting. Als gevolg hiervan zijn er ook meer slachtoffers in de nameting die lichamelijk en/of psychische schade hebben opgelopen ten gevolge van het delict. Bij de analyses zal met dit verschil rekening moeten worden gehouden. Verder is ook de verspreiding van de leeftijd van de respondenten niet geheel gelijk tussen de twee steekproeven. Nagegaan dient te worden in hoeverre veranderingen in de bejegening van slachtoffers na de invoering van Terwee in de pilots een gevolg zijn van de verschuivingen in de samenstelling van de steekproef.

123

Bijlage 1 Controle voor steekproef effecten Het onderhavige onderzoek is gebaseerd op twee onafhankelijke steekproeven namelijk, de vóór- en de nameting. De samenstelling van deze twee steekproeven zijn niet geheel gelijk. In het bijzonder komen lichte geweldsdelicten vaker voor in de nameting. Daarom is er bij de vergelijking van de vóór- en de nameting gecontroleerd voor steekproef effecten. Deze controle heeft echter niet geleidt tot andere conclusies over de gevolgen van de Wet en de richtlijn Terwee. De ongelijkheid tussen de twee steekproeven over de delicten heeft derhalve geen invloed op de effecten van deze nieuwe regelgeving. In het volgende wordt uitleg gegeven over de gevoerde controle en de bevindingen die deze hebben opgeleverd. De politie Voorlichting geven over slachtofferhulp Het verstrekken van informatie over slachtofferhulp hangt samen met de aard van het delict (chi-kw =15.66; df=3; p =0.001). De politie is eerder geneigd informatie- over slachtofferhulp te geven bij geweldsdelicten dan bij vermogensdelicten. Indien de geweldsdelicten buiten beschouwing worden gelaten dan is er nog een significante toename in het aantal slachtoffers in de pilots die zegt dat de politie hen over slachtofferhulp heeft vertelt (chikw =6.09; df=1; p=0.0013). De invoering van de Terwee in de pilots heeft blijkbaar tot een duidelijk verbetering hierin geleid.

Voorlichting geven over de gang van zaken volgend op de aangifte Opgemerkt dient te worden dat het geven van algemene informatie over de gang van zaken samenhangt met de aard van het delict. Slachtoffers van mishandelingen geven vaker te kennen dat de politie hierover heeft verteld dan slachtoffers van andere delictstypen (chi-kw.=14.37;df=3;p=0.002). De verbetering die in de nameting is geconstateerd zou dus een gevolg kunnen zijn van het feit dat slachtoffers van (lichte) geweldsdelicten vaker voorkomen in nameting. Echter, ook wanneer deze delicten buiten de analyse worden gehouden is er een significante verbetering in de pilots (chikw=6.8;df=1;p=0.009).

124 Vragen of het slachtoffer op de hoogte wil worden gehouden Deze verbetering in de pilots wordt niet veroorzaakt door het hogere aantal geweldsdelicten in de nameting. De aard van het delict staat niet in verband met de uitvoering van deze taak (chi-kw=6.66;df=3;p=0.08). Ook indien de geweldsdelicten buiten beschouwing worden gelaten blijft de stijging in de pilots significant (chi-kw=6.69; df=1; p=0.009).

Informeren over de mogelijkheden betreffende schadevergoeding De uitvoering van deze taak hangt niet samen met de aard van het delict waardoor de veranderde samenstelling van de steekproef hier geen rol speelt (chi-kw =9.17; df=6; p=0.16). Bovendien, wanneer de geweldsdelicten buiten de analyses worden gehouden heeft dit geen gevolgen voor de bevindingen (chi-kw =1.6; df=1; p=0.21).

Vragen of het slachtoffer schadevergoeding wenst Het vragen naar de schadevergoedingswens van het slachtoffer hangt samen met de aard van het delict (chi-lcw=12.64;df=3;p=0.005). Onder slachtoffers van vernielingen wordt deze vraag vaak gesteld terwijl slachtoffers van vermogensdelicten en van geweldsdelicten dit minder vaak worden gevraagd. Indien geweldsdelicten buiten beschouwing worden gelaten heeft dit geen gevolgen voor de bevindingen (chikw=5.05; df=2; p=0.08).

Het slachtoffer op de hoogte houden Er is geen reden om te verwachten dat er wel een effect is maar dat die verborgen is door de veranderde samenstelling van de steekproef want informatieverschaffing na de aangifte hangt niet samen met de aard van het delict (chi-kw=2.5; df=3; p=0.46).

Pogingen tot schadevergoeding Pogingen tot schadevergoeding hangen samen met de aard van het delict (chikw=34.07;df=6;p=0.000). Slachtoffers van vernielingen geven vaker te kennen dat de politie geprobeerd heeft de schade bij de verdachte(n) te verhalen dan slachtoffers van andere delictstypen. De grotere vertegenwoordiging van geweldsdelicten in de nameting heeft derhalve geen invloed op het optreden van de politie op dit punt. Ook wanneer de geweldsdelicten buiten beschouwing worden gelaten neemt het relatief aantal schadebemiddelingspogingen binnen de pilots niet significant toe

125 (chi-lcw=3.57; df=2; p=0.17).

Het openbaar ministerie Het slachtoffer op de hoogte houden Informatieverstrekking hangt samen met de aard van het delict (chikw=12.23; df=3; p=0.006). Slachtoffers van mishandelingen en van vernielingen geven vaker te kennen dat zij door de politie op de hoogte zijn gehouden dan slachtoffers van andere delictstypen. Gezien het feit dat er relatief meer slachtoffers van geweldsdelicten in de nameting zijn vertegenwoordigd zou dit een gunstig effect moeten hebben op de bevindingen. Desondanks is er geen significant verbetering in de informatieverstrekking na de invoering van Terwee.

Pogingen tot schadevergoeding De aard van het delict hangt samen met schadebemiddeling (chikw =19.9; df=6; p=0.003). Slachtoffers van vernielingen geven vaker aan dat het OM geprobeerd heeft de schade door de daders te laten vergoeden dan slachtoffers van andere delictstypen. Indien er voor de toename in mishandeling szaken in de nameting wordt gecontroleerd heeft dit geen gevolgen voor de bevindingen (chi-kw =0.05; df=1; p=0.83).

127

Bijlage 4: Waarderingschalen en normovertredend gedrag 1. Tevredenheid met prestatie In totaal zijn zes schalen voor de tevredenheid samengesteld: twee voor de politie, het OM en de rechtbank. Voor iedere organisatie is een schaal voor het eerste en een voor het tweede interview gemaakt.

de samenstelling van de schalen Iedere schaal bestaat uit vier items die samen een prestatiescore opleveren. De antwoorden van de respondenten op deze items zijn gehercodeerd zodat oplopende waarden positieve oordelen weerspiegelen. De tevredenheidscore is berekend door deze vier items met elkaar op te tellen en vervolgens door vier te delen. Deze score bestaat dus uit de gemiddelde van de vier items. Het aantal respondenten die "geen mening" antwoorden is vrij hoog. Dit geldt met name voor de vragen over het OM en, in minder mate, de rechtbank bij het eerste interview. Bijvoorbeeld: in het eerste interview zijn er 475 respondenten (n=640) die "geen mening" geven voor minstens één van de vier vragen over het OM. Idealiter zouden de respondenten die "geen mening" beantwoorden buiten de analyses worden gehouden. Echter, het hoog aantal gevallen waarbij "geen mening" als antwoord wordt gebruikt maakt dit onmogelijk. Er zou dan onvoldoende cases zijn om verdere analyses uit te kunnen voeren. Vandaar dat in de schalen zoals zij in Hoofdstuk 4 worden gepresenteerd, "geen mening" gelijk is gesteld aan 'niet tevreden / niet ontevreden'. Het is echter de vraag of dit niet een onjuiste beeld oplevert. Met behulp van multiple correspondentie analyse is de onderlinge samenhang tussen de antwoordcategorieën geanalyseerd. Deze analyse is uitgevoerd voor de vragen uit het eerste interview over de politie, het OM en de rechtbank. Hieruit blijkt dat de antwoord 'geen mening' overeenkomt met een 'neutraal' oordeel over de politie, het OM en de rechtbank. Bovendien laat de analyses zien dat de antwoorden 'zeer goed' en 'goed' niet gelijk kunnen worden gesteld. Dit geldt ook voor de antwoorden 'zeer slecht' en 'slecht'. Deze antwoorden gaan wel de zelfde richting uit maar vormen twee aparte clusters.

128 Op grond van deze analyses lijkt het verantwoord om een vijf-punts schaal te hanteren waarbij de antwoord 'geen mening' een midden positie inneemt.

betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van de schalen die in Hoofdstuk 4 worden gepresenteerd is vastgesteld met behulp van een betrouwbaarheidstoets. In het volgende tabel worden de betrouwbaarheidscoëfficiënten voor deze schalen gepresenteerd. Tabel 1: Overzicht van de betrouwbaarheidscoëfficiënten (alpha) van de 6 schalen over de tevredenheid met prestatie le interview

2e interview

politie

.80

.82

OM

.80

.82

rechtbank

.80

.85

2. Vertrouwen In totaal zijn zes vertrouwenschalen samengesteld: twee per organisatie. Voor iedere organisatie is een schaal voor het eerste interview en een voor het tweede interview gemaakt.

samenstelling van de schalen Iedere schaal bestaat uit vier items die samen een vertrouwenscore opleveren. De antwoorden van de respondenten op deze items zijn gehercodeerd zodat oplopende waarden positieve oordelen weerspiegelen. De antwoorden van de respondenten over alle vier items zijn vervolgens bijelkaar opgeteld en door vier gedeeld. De vertrouwenscore bestaat derhalve uit de gemiddelde waarde over deze vier items. Bij het samenstellen van de steun schaal doet zich het zelfde probleem

129 voor als bij de tevredenheidsschalen namelijk, veel respondenten geven te kennen 'geen mening' te hebben. Ook hier is een multiple correspondentie analyse uitgevoerd om de onderlinge verbanden tussen de categorieën te analyseren. Deze analyse is uitgevoerd voor de vragen uit het eerste interview over de politie, het OM end de rechtbank. Uit deze analyse blijkt dat bij de politie de categorie 'geen mening' een midden positie in neemt en zeer dicht bij de categorie 'niet eens/ niet oneens' ligt. Bij het OM ligt 'geen mening' ook dicht bij de categorie 'niet eens/ niet oneens' en ligt tussen de categorieën 'niet eens/niet oneens' en 'mee eens' in. Het verband tussen 'geen mening' en 'niet eens/ niet oneens' is het zwakste bij de rechtbank. Echter, het blijft een tussen positie innemen. Op grond van deze bevindingen lijkt het verantwoord om voor deze schalen de antwoordcategorie 'geen mening' een midden positie toe te kennen.

betrouwbaarheid Tabel 2: Overzicht van de betrouwbaarheidscoëfficiënten (alpha) van de 6 vertrouwenschalen . le interview

2e interview

politie

.83

.81

OM

.73

.78

rechtbank

.70

.77

3. Plichtsgevoel In totaal zijn twee schalen voor plichtsgevoel samengesteld: één voor het eerste interview en één voor het tweede interview. Beide schalen zijn uit de zelfde zes vragen samengesteld. In tegenstelling tot de bovengenoemde schalen heeft geen enkel respondent op deze zes vragen "geen mening" beantwoord. De schaal kon eenvoudig worden samengesteld door de zes vragen bij elkaar op te tellen en het totaal door zes te delen. De scores

130 geven derhalve de gemiddelde waarde van de respondenten op deze zes vragen weer. Tabel 3: Overzicht van de betrouwbaarheidscoëfficiënten (alpha) van de 2 schalen over de plichtsgevoel.

plichtsgevoel

le interview

2e interview

.78

.81

4. Normovertredend gedrag

de samenstelling van de schalen. Aan de respondenten is gevraagd om aan te geven hoe vaak zij in de laatste jaar bepaalde het genoemde gedrag hebben gedaan. In totaal zijn 10 items aan iedere respondent voorgelegd. Negen van deze items zijn gepresenteerd in tabel 25 van hoofdstuk 4. De tiende item, heeft betrekking op niet stemming bij een landelijke verkiezing. Op iedere vraag kan de respondent kiezen uit een viertal mogelijkheden - te weten vaak, soms, zelden en nooit. De respondent kan ook kiezen om de vraag niet te beantwoorden. De meeste respondenten hebben alle vragen beantwoord. In totaal hebben 18 respondenten in het eerste interview en 13 in het tweede op één of meer vragen geen antwoord gegeven. Deze respondenten zijn vervolgens buiten de analyse gehouden. Vervolgens is de betrouwbaarheid van de schalen onderzocht met behulp van Cronbach's alpha. Voor alle 10 items is de alpha score voor het eerste interview 0.548 en 0.496 voor het tweede. Indien de eerst item namelijk, 'niet stemmen' buiten de schaal wordt gehouden dan stijgt de alpha waarden van deze schalen naar 0.592 en 0.539 respectievelijk. Voor deze schalen bestaande uit 9 items zijn de gestandaardiseerde alpha scores 0.623 en 0.554 voor het eerste en het tweede interview. Op grond hiervan is besloten om de schalen te beperken tot 9 items.

\

131 Bij enkele vragen was de antwoord categorie 'niet van toepassing' ook mogelijk. Dit geldt voor de volgende vragen: - te hard rijden en rijden onder invloed indien de respondent geen auto heeft; - geen aangifte doen als men nooit eerder slachtoffer is geworden; - sociaalverzekeringsfraude en zwart werkers in dienst nemen indien men nooit gebruik van deze diensten heeft moeten maken. Bij de samenstelling van de schalen is eerst met behulp van multiple correspondentie analyse (HOMALS) de onderlinge samenhang tussen de antwoordcategorieën geanalyseerd. Op deze wijze kon de plaats van de categorie 'niet van toepassing' ten opzichte van de andere antwoordcategorieën worden vastgesteld. Uit deze analyse blijkt dat op drie van de vijf items met een categorie 'niet van toepassing', dit in de beurt ligt van de categorie 'nooit'. Dit geldt voor de variabelen: 'aangiftegedrag' 'sociaalverzekeringsfraude' en 'zwartwerken'. Bij de beide vragen die op het rijgedrag duiden is dit minder het geval. Hier ligt 'niet van toepassing' dichter bij de categorieën 'vaak' en 'soms' dan bij de categorie 'nooit'. Voor deze 2 items is dus de vraag of 'niet van toepassing' gelijk kan worden gesteld aan 'nooit'. Nagegaan is in hoeverre de gemiddelde scores op deze schalen beïnvloed worden wanneer ook voor de 'rijgedrag' items 'niet van toepassing' gelijk wordt gesteld aan 'nooit' of wanneer deze categorie buiten de analyse wordt gehouden. In totaal heeft minder dan 10% van alle respondenten 'niet van toepassing' op deze twee vragen beantwoord - te weten 41 respondenten uit het eerste en 48 respondenten uit het tweede interview. De gemiddelde scores zijn dan ook nauwelijks veranderd hierdoor. Indien de categorie 'niet van toepassing' op de vragen betreffende het rijgedrag buiten de schalen worden gehouden zijn de gemiddelde schaalscores 3.51 en 3.55 voor het eerste en het tweede interview. Als 'niet van toepassing' gelijk wordt gesteld aan 'nooit' dan zijn de gemiddelde schaalscores 3.53 en 3.56. Gezien het geringe verschil tussen deze gemiddelde scores is besloten om alle antwoorden van 'niet van toepassing' gelijk te stellen aan 'nooit'.

5. Het model voor bejegening attitudes en normovertredend gedrag

Algemene schalen voor tevredenheid en vertrouwen Ten behoeve van het causale model voor bejegening attitudes en normovertredend gedrag zijn de drie schalen voor tevredenheid en vertrouwen

132

gereduceerd tot een algemene indicator voor beide begrippen. In het volgende worden enkele gegevens over deze nieuwe algemene schalen gepresenteerd. Tevredenheid De drie tevredenheidschalen voor de politie, het OM en de rechtbank zijn samengevoegd tot één algemene tevredenheidschaal. Deze nieuwe schaal is gebaseerd op de gemiddelde scores op alle drie schalen. De drie afzonderlijke schalen zijn onderling hoog gecorreleerd. De correlaties lopen van r=.38 (tussen de politie en het OM) tot r=.67 (tussen het OM en de rechtbank). Gegeven de sterke onderlinge verbanden is ook de betrouwbaarheidscoëfficiënt voor deze nieuwe schaal hoog namelijk, .75 voor het eerste interview en .76 voor het tweede. Deze nieuwe schaal loopt, zoals de afzonderlijke delen van 1 tot 5 waar 1 op sterke ontevredenheid duidt en een waarde van 5 sterke tevredenheid weerspiegelt. De gemiddelde waarde voor het eerste interview is 3.18 en 3.19 voor het tweede. Vertrouwen Een algemene vertrouwen schaal is gecreëerd door de drie afzonderlijke schalen voor de politie, het OM en de rechtbank met elkaar te combineren. De correlaties tussen de drie vertrouwenschalen zijn tamelijk hoog: variërend van r=.26 (tussen de politie en de rechtbank) tot r=.64 (tussen het OM en de rechtbank). De gestandaardiseerde betrouwbaarheidscoëfficiënt voor deze nieuwe schaal is .66 voor het eerste interview en .76 voor het tweede. Omdat deze nieuwe schaal op de gemiddelde van alle drie vertrouwenscores is gebaseerd heeft het ook een minimum score van 1 (weinig steun) en een maximum van 5 (veel steun). De gemiddelde score op het eerste interview is 3.31 en 3.35 voor het tweede.

133 Correlaties tussen bejegening, attitudes en nonnovertredend gedrag

Correlaties: INF052

SUP1

SUP2

Y148 Y148 1.0000 (0) P=.

Y153

Y153 .5442 (435) P=.000

1.0000 (0) P= .

1NF052 .2166 (435) P= .000

.2663 (435) P= .000

1.0000 (0) P= .

SUP1

.2231 (435) P= .000

.1717 (435) P= .000

.0444 (435) P= .178

1.0000 (0) P= .

SUP2 .2498 (435) P= .000

.2665 (435) P= .000

.0624 (435) P= .097

.6640 (435) P= .000

1.0000 (0) P= .

DEV2 -.0462 (422) P= .172

-.1002 (422) P= .020

-.0418 (422) P= .196

.1773 (422) P= .000

.1242 (422) P= .005

134

P2

OB 1

0B2

DEV 1

Y148 .1289 (435) P= .004

.2856 (435) P= .000

.0413 (435) P= .195

.0039 (435) P= .468

-.0590 (417) P = . 11 5

Y153 .1875 (435) P= .000

.3575 (435) P= .000

-.0850 (435) P= .038

-.0217 (435) P= .326

-.0854 (417) P= .041

1NF052 .0436 (435) P= .182

.0687 (435) P= .076

-.0245 (435) P= .305

.247 (435) P= .304

.0253 (417) P= .304

SUP1 .6251 (435) P= .000

.5593 (435) P= .000

.2756 (435) P= .000

.2084 (435) P= .000

.1113 (417) P=.012

SUP2 .4808 (435) P= .000

.7087 (435) P= .000

.2452 (435) P= .000

.2307 (435) P= .000

.0886 (417) P= .035

P2 Pl .6173 (435) P= .000

OB I .1136 (435) P= .009

0B2 .0516 (435) P= .141

DEV1 .0229 (417) P= .321

DEV2 .0639 (422) P= .095

P2 1.0000 (0) P= .

.1523 (435) P= .001

.1233 (435) P= .005

.0595 (417) P= .113

.0788 (422) P= .053

OB1

1.0000 (0) P= .

.6305 (435) P= .000

.2006 (417) P= .000

.2708 (422) P= .000

0B2 .1233 (435) P= .005

.6305 (435) P= .000

1.0000 (0) P= .

.1827 (417) P= .000

.3250 (422) P= .000

DEVI .0595 (417) P= .113

.2006 (417) P= .000

.1827 (417) P= .000

1.0000 (0) P= .

.5787 (407) P= .000

DEV2 .0788 (422) P= .053

.2708 (422) P= .000

.3250 (422) P= .000

.5787 (407) P= .000

1.0000 (0) P= .

Pl

Correlaties:

.1523 (435) P= .001

135 Legende: y148 = y153 = info52 = p1= p2= supl = sup2 = obl = ob2 = devl = dev2 =

rechtvaardigheid bejegening door OM tevredenheid behandeling door OM informatieverschaffing conform informatiewens algemene tevredenheid in eerste interview algemene tevredenheid in tweede interview algemene vertrouwen in eerst interview algemene vertrouwen in tweede interview plichtsgevoel in eerste interview plichtsgevoel in tweede interview normovertredend gedrag in eerste interview normovertredend gedrag in tweede interview

1

\Sf wetenschappelijk

‘10

onderzoeken

1) (

documentatie-

centrum

Slachtofferonderzoek Wet en Richtlijn Terwee

Recommend Documents