SINT-JOOST-TEN-NODE

88 e l I B r u s/ sEVERE SCHAARBEEK / SINT-JOOST-TEN-NODE

p.

Zwembad Neptunium 100

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/

S I N T- J O O S T- T E N - N O D E

I

p. 89

93

93.

Kaart I-J 4

l

Ecole d’Arts SASASA Maeterlincklaan 2 – Schaarbeek A za en zo van 10u tot 18u I enkel rondleidingen (groepen van 15 personen) e 55 (Helmet) f 59 (Huart-Hamoir) Dit hoekhuis in pakketbootstijl werd in 1937 in Metzsteen gebouwd naar de plannen van architect Uytenhoven. Opmerkelijk is hoe de vensteropeningen de gevels ritmeren waarvan de duidelijk omlijnde volumes van de ene straat in de andere lijken door te lopen. Van op het dakterras heeft men een mooi uitzicht op de Huart-Hamoirlaan. Op dit bovenste niveau is een verdieping in

hedendaagse stijl bijgebouwd. Het interieur heeft geen enkele verandering ondergaan en vertoont alle kenmerken van een burgerwoning in art-decostijl. De trap met dubbele omwenteling waarvan de leuningen zich vanaf de trappalen lijken te ontrollen, wordt verlicht door een glazen dak. De hal in marbriet, de lambriseringen in edele houtsoorten en het overvloedige gebruik van steen van Basècles dragen bij tot de creatie van een kwaliteitsvolle leefomgeving. In het huis is vandaag de kunstenschool SASASA (Savoirs, Saveurs & Sagesse) gevestigd waar een twintigtal cursussen artistieke expressie worden gegeven aan volwassenen in avondonderwijs (koken, zang, schrijven, fotografie,…). Doorlopend rondleidingen. In samenwerking met Korei.

B F i e t s t o c h t Natuursteen en diverse materialen in Schaarbeek Tijdens deze fietstocht door de gemeente Schaarbeek ontdekt u hoe de materiaalkeuze voor de bouw en de decoratie van gevels in de loop van de jaren geëvolueerd is. Franse steen, Gobertangesteen, Diegemse steen maar ook keramiek en mozaïeken worden aan de hand van concrete voorbeelden getoond en becommentarieerd. De fietstocht staat ook in het teken van het rijden per fiets in de stad, met speciale aandacht voor de veiligheid en de naleving van het verkeersreglement. A zaterdag en zondag om 15u (inschrijvingen zaterdag vanaf 14u en zondag vanaf 10u) (duur : 2u30) C vertrek : Apollosquare (kant Helmetseplein) in Schaarbeek – kaart J 5 e 55 (Helmet)

94

94.

Kaart J 4

K

Kapel van het Institut de la Sainte Famille d’Helmet Chaumontelstraat 7 – Schaarbeek A za en zo van 13u tot 18u e 55 (Linde) f 59-69 (Chaumontel) Het vroegere domein Walckiers, nu ingenomen door het Institut de la Sainte Famille, bestaat uit een geheel van gebouwen uit diverse periodes. Het eigenlijke kasteel werd op het einde van de 18de eeuw gebouwd in een classicistische Lodewijk XVI-stijl. Later werden verschillende gebouwen toegevoegd waaronder een neogotische kapel in rode baksteen tussen 1895 en 1896. De plannen van architect Aymar Collès werden in München bekroond, dit wil zeggen de esthetische kwaliteit van het geheel waarbij in het interieur op geslaagde wijze Gobertangesteen is gecombineerd met roze marmer van Dinant. De meeste materialen werden reeds in gehouwen toestand aangevoerd, maar de gesculpteerde elementen werden ter plaatse vervaardigd, waarbij de omliggende natuur als inspiratiebron diende. Het schip met zijn slanke lijnen is meer dan 25 meter lang en bereikt een hoogte van 15 meter onder de kruising van de spitsbogen. Het hoofdaltaar bestaat uit een blok zwarte marmer van Namen en weegt bijna een ton. Bemerk ook twee beelden van AlbertConstant Desenfans (auteur van meerdere beeldjes van de Kleine Zavel) die de Maagd Maria en Sint-Jozef voorstellen.

I vergeet uw fiets niet. Geen fietsverhuur ter plaatse mogelijk.

Rondleidingen zaterdag en zondag om 14u30 en 16u30.

In samenwerking met GRACQ – Les Cyclistes quotidiens (lokale afdeling van Schaarbeek).

Muzikale animatie.

p. 90

I

S C H A A R B EE K

95.

/

E V ERE

/


Kaart L 6

Kerkhof van Brussel Kerkhoflaan – Evere A za en zo van 8u30 tot 16u30 f 63-66-80 (Kerkhof van Brussel) Omdat de bestaande kerkhoven te klein waren geworden, besloot het stadsbestuur van Brussel een uitgestrekt terrein van 38 hectare aan te kopen langs de Leuvense Steenweg om er een nieuw kerkhof aan te leggen. De opdracht werd toevertrouwd aan de Franse landschapsarchitect Louis Fuchs die een begraafplaats in parkstijl ontwierp met door bosjes afgeboorde gazons en door hagen omheinde ruimtes. De robuuste ingangspaviljoenen in neo-etruskische stijl werden ontworpen door architect Victor Jamaer. Het kerkhof bevat een uniek geheel herdenkingsmonumenten van hoge kwaliteit zoals het Engelse Memoriaal voor de slag van Waterloo, een werk van Jacques de Lalaing. Al wandelend door de dreven komt men langs oudere graven die overgebracht werden van de vroegere kerkhoven van Brussel, onder meer het graf van schilder Jacques-Louis David en dat van Charles de Brouckère, burgemeester van 1848 tot 1860. Bewonder het art-nouveau graf van François Verheven door Victor Horta, het graf dat Eugène Dhuicque ontwierp voor zijn moeder en nog vele andere grafmonumenten opgericht voor onder andere Henri Evenepoel, Jules Anspach, Adolphe Max, Émile De Mot en Antoine Dansaert. Meer nog dan marmer werden vooral hardsteen en witsteen gebruikt op dit museale kerkhof waarvan vele monumenten beschermd zijn. (B 06/02/1997) Wandeling “Sculpturen en grafstenen op het kerkhof van Brussel” (zie kadertekst hiernaast).

95

g Wa n d e l i n g Sculpturen en grafstenen op het kerkhof van Brussel Na een inleiding over sculpturen en grafstenen in de geschiedenis gaat deze wandeling in op de vakkennis van marmerwerkers, steenhouwers en beeldhouwers die doorgaans werkten op basis van modellen aangepast aan de wensen van de opdrachtgevers. Tijdens de wandeling op het kerkhof van de stad Brussel krijgt u hiervan een selectie te zien. De speciale esthetiek van onze kerkhoven is het resultaat van de voortzetting van deze eeuwenoude tradities. A zondag om 10u en 14u (duur : 1u30) C vertrek : hoofdingang van het kerkhof van Brussel, Kerkhof van Brussellaan in Evere – kaart L 6 f 63-66-80 (Kerkhof van Brussel) I reserveren verplicht op nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 25 personen per wandeling. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires op de paden van de Geschiedenis.

g Wa n d e l i n g Regionale steen in de monumenten van Evere Brussel heeft lang gebruik gemaakt van lokale steensoorten voor de bouw van zijn kleine en grote monumenten. In de omgeving waren er talrijke steengroeven, zowel ondergronds als in openlucht. Het gaat in hoofdzaak om brusseliaanse kalkzandsteen (Gobertangesteen) en lediaanse kalksteen (Balegemse steen). Deze wandeling neemt ons mee op een kleine geologische en historische excursie tussen twee Everse monumenten : de Sint-Vincentius kerk, die uit de Romaanse periode dateert (lediaanse kalksteen), en t’Hoeveke (la Fermette) uit de 18de eeuw (brusseliaanse zandsteen). Een kleine omweg door de vallei van de vlakbij stromende Zenne situeert de gebruikte steensoorten in het geologische profiel van Brussel. Speciale aandacht zal ook worden besteed aan de vegetatie op de oude muren. A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur : 2u) C vertrek : voor de kerk, Sint-Vincentiusplein in Evere – kaart K 4 e 55 (Vrede) f 45-59-64-69 (Sint-Vincentius) Met de medewerking van de Milieucommissie Brussel en Omgeving (MOB).

S C H A A R B EE K

96.

Kaart K 8

/

E V ERE

/


I

p. 91

M

Gemeenteschool nr 13 en Athénée Fernand Blum Roodebeeklaan 103 en 59 Schaarbeek A za en zo van 14u tot 18u e 23-24-25 (Diamant) f 12-21-29-28-79 (Diamant) Op het ogenblik dat ingenieur Bertrand een globaal plan ontwierp voor de buitenwijken van Schaarbeek, had het gemeentebestuur reeds de noodzaak ingezien om in de Linthoutwijk een school te bouwen. Het deed hiervoor een beroep op de ervaring van architect Henri Jacobs die een functioneel complex ontwierp zonder daarom de afwerking te verwaarlozen. De eerste gebouwen (school nr. 13, voor jongens) werden geopend in 1913. School nr. 11, voor meisjes, werd pas in 1922 in gebruik genomen, (deze school maakt vandaag deel uit van het Athénée Fernand Blum). Afgezien van het portaal met de naam van de school, dat trouwens gelijkenis vertoont met de ingang van de scholen in de Rodenbachstraat en de Bijenkorfstraat, doet niets het bestaan van een schoolgebouw vermoeden, zozeer vormt het een harmonisch geheel met de omringende huizen. Het complex is ontwikkeld aan de binnenzijde van het huizenblok en heeft polychrome gevels door de combinatie van hardsteen met gele en rode baksteen. De vloeren van de grote overdekte speelplaatsen werden door Privat Livemont en Maurice Langaskens betegeld met veelkleurige tegels. Sommige klaslokalen hebben een parement van keramiektegels in gele en bruine tinten. Rondleidingen op zaterdag en zondag om 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo.

96

97.

Kaart J 7

L

Sint-Albertuskerk Victor Hugolaan 147 – Schaarbeek A za van 10u tot 16u30 zo van 11u30 tot 18u f 21-29-63 (Plasky), 28-61 (de Jamblinne de Meux) De Sint-Albertuskerk wordt omsloten door een huizenblok en toont aan de straatkant een gevel bestaande uit een centraal gedeelte onder een zadeldak geflankeerd door twee torens waarvan de hoogste de klokken bevat. Een portiek met drie spitsbogen onder puntgevels ligt voor de hoofdingang. Terwijl het schip uit baksteen bestaat, is de voorgevel bekleed met een parement van zandstenen breukstenen uit de steengroeve van Gesves. De bouw van de kerk begon in 1930 naar de plannen van architect Edmond Serneels, die ook de nabijgelegen Sint-Antoniuskerk ontwierp. Deze koos voor een eenvoudige gotische stijl met romaanse verwijzingen. De witheid van het interieur contrasteert met de polychrome vloer van keramiektegels. In het koor, waar een mooi geheel van glasramen uit het atelier van Colpaert hangt, bemerken we een hoofdaltaar en communiebanken in rood en zwart marmer en witsteen, ontworpen door Dom Sébastien Braun de Maredsous. De marmeren altaren in de zijkapellen werden geplaatst in 1944 naar het ontwerp van architect ArthurVerhelle. Orgelconcert op zaterdag om 15u en op zondag om 11u30.

97

p. 92

I

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/


98

98.

Kaart J 7

M

Sint-Theresia van Avilakerk Rogierlaan 352 – Schaarbeek A za en zo van 14u tot 18u e 23-24-25 (Meiser) f 63 (Meiser) De Sint-Theresa van Avilakerk werd gebouwd naar een ontwerp van architect J. Coomans. Het gebouw in aangepaste romaanse stijl is opgetrokken in baksteen met witstenen sierelementen. Door de moerassige ondergrond

moesten er betonnen pijlers worden gebruikt voor de funderingen. De gevel heeft twee met lisenen versierde klokkentorens en een drievoudig ingangsportaal. Het volledig bepleisterde en van stucwerk voorziene interieur harmonieert met de marmeren vloer die een patroon van witte en zwarte tegels vormt. De composietzuilen van het schip lijken enigszins misplaatst in deze romaanse omgeving. Het koor is bekleed met geaderd beige marmer en zwart marmer, een combinatie die ook in de preekstoel terugkeert.

g Wa n d e l i n g De rocailles van het Josaphatpark Op het einde van de 19de eeuw verschijnen in het Brusselse landschap allerlei in beton uitgevoerde imitatiegrotten, rotsen, boomstammen, enz. Een van de voornaamste reden hiervoor was van economische aard. Beton en cement, producten van een industrie die in volle opgang verkeerde, maakten het mogelijk om decoratieve elementen te vervaardigen tegen een beduidend lagere kostprijs dan in meer nobele materialen. Dat neemt niet weg dat sommige van de ‘cimentiers-rocailleurs’ zeer kunstig uitgevoerde realisaties hebben nagelaten die getuigen van een reëel artistiek talent en grote vakkennis. Deze rocailles, waarvan Brussel een zeer groot en gevarieerd aanbod bezit, krijgen vandaag opnieuw meer aandacht. Dat bewijzen de restauratiecampagnes die de jongste jaren in de tuinen en parken van de hoofdstad worden ondernomen. Tijdens deze wandeling ontdekt u enkele van de zowat dertig rocaille-elementen die het Josaphatpark rijk is. Sommige zijn zelfs zeer opmerkelijk, zoals het prachtige Alpenlandschap vervaardigd door Dumillieux. A zaterdag en zondag om 11u30 en 14u (duur : 1u) C vertrek : Prevost-Delaunaysquare in Schaarbeek – kaart J 6 e 23-24 (Chazal) f 64-65 (Chazal) Met de medewerking van La Fonderie.

99.

Kaart I-J 6

Josaphatpark Schaarbeek e 23-24 (Chazal) f 54 (Chazal), 66 (Louis Bertrand) Volgens de legende zou een pelgrim bij zijn terugkeer uit Jeruzalem in 1574 zo’n treffende gelijkenis hebben gezien tussen de Roodebeekvallei en de Josaphatvallei in Palestina dat hij dit deel van Schaarbeek een nieuwe naam gaf. Op dezelfde plaats lag later een domein dat aan het begin van de 20ste eeuw versnipperd dreigde te raken. Koning Leopold II zette de gemeente ertoe aan het te onteigenen om een van de mooiste groene ruimtes in dit deel van Brussel te bewaren. Na aanleg door de Belgische landschapsarchitect Edmond Galoppin werd het park in 1904 opengesteld. De gemeente liet het verfraaien en verdriedubbelde zelfs de oorspronkelijke oppervlakte door toevoeging van aanpalende gronden. Het park is zeer gevarieerd met ruimtes voor sport en spel, een dierenverblijf, mooie gazons en talrijke schilderachtige hoekjes met decoratieve rotsen. Het Josaphatpark is trouwens recordhouder van het Brussels Gewest met een dertigtal geïnventariseerde rocaille-elementen. Naast een charmante duiventil met kap van ijzercement, een grote overdekte schuilplaats en een mooie kiosk pronkt het park met een opeenvolging van drie vijvers waarvan de laatste eindigt in een opmerkelijk geheel van namaakrotsen. Tussen schijnbaar willekeurig geschikte stenen stroomt een beekje in watervalletjes. Niet ver van daar overspant een brug met leuningen van stenen boomstammen deze waterloop. Een speciale vermelding ten slotte verdient het onwaarschijnlijke Alpenlandschap gerealiseerd door Dumillieux. (B 31/12/1974) Wandeling “De rocailles van het Josaphatpark” (zie kadertekst hiernaast).

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/


I

p. 93

99

100.

Kaart I 6

K

Zwembad Neptunium Jerusalemstraat 56 – Schaarbeek A za en zo van 10u tot 18u f 59 (Ernest Laude) Het zwembad van Schaarbeek werd ontworpen door gemeentearchitect Laurent Senterre en in 1957 in gebruik genomen. De gevel wordt gekenmerkt door duidelijk omlijnde volumes die sterke verticale klemtonen leggen, vooral te danken aan de hoge vensteropeningen. De decoratie van het interieur werd toevertrouwd aan drie kunstenaars die als winnaar uit een wedstrijd waren gekomen, georganiseerd door het gemeentebestuur dat kunst en welzijn wou doen samengaan op een openbare plaats voor sportbeoefening. De laureaten waren Stan Hensen die een beeldhouwwerk in gedreven koper maakte voor de hal, René Harvent die de zeeleeuw van het kinderbad beitelde en Géo de Vlamynck die de monumentale mozaïek aan de ingang vervaardigde. Dit 15 m lange en 2,70 m hoge kunstwerk beeldt zwemmers uit die de golven doorklieven en andere die rusten, schijnbaar aangelokt door de koperen zeemeerminnen van Stan Hensen. In de zwemhal verwijzen de patrijspoorten en de galerijen met afgeronde hoeken en mooie leuningen naar de zogenaamde pakketbootstijl die we in de zwembadarchitectuur ook na WOII terugvinden. Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo. Uitleg over de mozaïek van Géo De Vlamynck en zijn andere realisaties. In samenwerking met Les Amis de Géo De Vlamynck.

100

g Wa n d e l i n g De ‘blijde intredes’ van de Louis Bertrandwijk De Louis Bertrandlaan is een aaneenschakeling van gevels die met elkaar wedijveren in inventiviteit. Meerdere ervan werden bekroond bij architectuurwedstrijden die aan het begin van de 20ste eeuw werden georganiseerd. De gesculpteerde steen en decoratie in kostbare materialen zijn een lust voor het oog. Deze wandeling gunt ons een blik in de ‘blijde intredes’ van enkele privéwoningen vol imitatiemarmer en mozaïeken. Het parcours eindigt in de elegante hal van het Autriquehuis waarvoor Horta een uitbundig decor ontwierp met spiralen en voluten van wit en roze marmer. A zaterdag om 14u en 15u30 (duur : 1u) C vertrek : op de hoek van de Josaphatstraat en de Louis Bertrandlaan in Schaarbeek – kaart I 6 e 23-24 (Louis Bertrand) f 66 (Louis Bertrand) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Dienst Erfgoed van de gemeente Schaarbeek.

p. 94

I

S C H A A R B EE K

101.

/

Kaart I 5-6

E V ERE

M

Gemeentehuis Colignonplein – Schaarbeek A za en zo van 10u tot 18u e 55 (Verboekhoven), 92 (Pogge) f 58 (Verboekhoven), 59 (Eenens) Het huidige gemeentehuis in neoVlaamse renaissancestijl werd door koning Albert I in 1919 plechtig geopend. Dit gebouw, ontworpen door Maurice Van Ysendijck, verving het vorige gemeentehuis, een imposant bouwwerk opgetrokken naar de plannen van zijn vader, Jules-Jacques Van Ysendijck, dat in 1911 door een felle brand volledig in de as werd gelegd. Het nieuwe gemeentehuis leek sterk op het vorige maar maakte deel uit van een ruimer stedenbouwkundig project. Het plein rond het gemeentehuis werd namelijk bebouwd met een homogeen geheel van woonhuizen dat tot vandaag vrij goed bewaard is. Aan de decoratie van het interieur werd grote zorg besteed. Witsteen vormt schijnbaar de architecturale structuur die de andere muurgedeeltes draagt uitgevoerd in baksteen met een ruitvormig decor van zwarte geverniste bakstenen. Het geheel rust op een onderbouw

101

/


in hardsteen met bossage. De borstweringen zijn versierd met kleurrijke faiencetegels. Het interieur van het gebouw heeft een opmerkelijke decoratie. Marmer voert de boventoon in een rijk palet van kleuren. Het is het materiaal van de eretrap, de vloer van de bezoekershal en het merendeel van de decoratie in de lokettenzaal. Marmer is ook overvloedig gebruikt voor de schouwen en voor de borstbeelden en beeldhouwwerken die het geheel van het gebouw decoreren. (B 13/04/1995) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo. Tentoonstelling : “De kunst van steenhouwers en ornementbeeldhouwers in Schaarbeek” (zie kadertekst hieronder).

102.

Kaart H 6

l

Sint-Jan-en-SintNiklaaskerk Brabantstraat 75 – Schaarbeek A za en zo van 14u tot 18u e 3-4-25-55 (Noordstation) f 14-58-61 (Noordstation) De gevel van de Sint-Jan-en-SintNiklaaskerk, neoclassicistisch van stijl met enkele eclectische kenmerken, volgt de rooilijn van de huizen van de Brabantstraat. De centrale travee onder fronton wordt bekroond door een vierkante klokkentoren. De kerk werd dankzij de gulheid van JeanNicolas Nevraumont tussen 1847 en 1850 gebouwd naar de plannen van architect J.P.J. Peeters die de antieke bouwprincipes toepaste volgens de interpretatie van de Lodewijk XVI-stijl. Hieraan dankt de kerk haar algemene imposante voorkomen. De geledingen worden benadrukt door hardstenen elementen, zoals de omtrek van de nissen, de zuilen van de klokkentoren, het fronton, de muurplinten, de kroonlijst en de schijnvoegen van de ingang. In het interieur vallen de massieve Korinthische zuilen op, die verdubbeld zijn om de gewelven te dragen. De cor-

H Te n t o o n s t e l l i n g De kunst van de steenhouwers en de ornementbeeldhouwers in Schaarbeek Deze didactische tentoonstelling laat ons via foto’s en allerlei documenten de diversiteit aan steensoorten ontdekken evenals de bewerkingstechnieken van anonieme ambachtslieden en enkele ornementbeeldhouwers. Deze laatsten hebben in Schaarbeek vaak prachtige gevelbekledingen rond historische thema’s vervaardigd voor gebouwen in eclectische of artnouveaustijl. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u C plaats : Schepenzaal, gemeentehuis van Schaarbeek, Colignonplein in Schaarbeek – kaart I 5-6 e 55 (Verboekhoven), 92 (Pogge) f 58 (Verboekhoven), 59 (Eenens) Met de medewerking van de vereniging Patrimoine de Schaerbeek (PatriS).

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/


I

p. 95

g Wa n d e l i n g Steen en afgeleide materialen in de Schaarbeekse gevels

102 responderende pilasters ritmeren de zijmuren. De zuilen en pilasters, bekleed met scagliola, dragen kapitelen met een weelderig decor. De zwikken van de transeptkoepel en het halfronde koepelgewelf van het koor zijn rijkelijk versierd met stucwerk. Behalve Peeters waren ook de architecten D. Peeters, E. Carpentier en G. Hansotte bij de bouw van de kerk betrokken. Een opmerkelijk meubilair en een romantisch orgel vervolledigen het fraaie interieur. Het hoofdaltaar in wit marmer en enkele beelden zijn het werk van beeldhouwer Guillaume Geefs. (B 22/02/1984)

Tussen 1880 en 1914 beleefde de gemeente Schaarbeek een van haar meest intensieve verstedelijkingsfases. Deze periode stemt overeen met de bloeitijd van het eclecticisme dat graag diverse materialen voor de gevelbekleding van burgerwoningen combineerde, zowel inlandse als Franse natuursteen, die op kunstzinnige wijze tot een geheel werd verwerkt. De twee wandelingen laten u kennismaken met de ornamentele rijkdom van de eclectische stijl, de kwaliteit van de materialen en het verbluffende vakmanschap dat voor de uitvoering van de geveldecors vereist was. A zaterdag en zondag om 14u30 (duur : 1u30) c vertrekplaatsen : > zaterdag : voor het hoofdportaal van de Koninklijke Sint-Mariakerk, Koninginneplein in Schaarbeek – kaart H-I 6 e 92-94 (Sint-Maria) > zondag : voor het Weldoenersmonument, Weldoenersplein in Schaarbeek – kaart J 7 e 25 (Weldoeners) f 65 (Weldoeners) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Patrimoine de Schaerbeek (PatriS).

g Wa n d e l i n g

g Wa n d e l i n g

Schaarbeek in de Belle Epoque

Mozaïek van mozaïeken in Schaarbeek

De wandeling start aan de imposante Koninklijke SintMariakerk. Via het cultuurhuis ‘Les Halles’, enkele artiestenwoningen en het kleurrijke neo-Renaissance gemeentehuis van Schaarbeek verkennen we nadien de wijk rond de Louis Bertrandlaan, bekend voor zijn art nouveauhuizen. Een keramisch paneel brengt er ook de vroegere dorpskerk in herinnering.. We eindigen bij een fraaie woning van de beroemde Victor Horta, het Autriquehuis, in de Haachtsesteenweg.

Schaarbeek, mozaïek van culturen en atmosferen, bezit ook een grote diversiteit aan bouwstijlen en de mozaïeken dragen ongetwijfeld hun steentje bij aan deze rijke schakering. Byzantijns of mediterraan, art nouveau of modern, sierlijk of naïef, oud of hedendaags spreidden ze de charme tentoon van hun levendige kleuren en geraffineerde composities. Een mozaïekkunstenaar neemt u mee van de Koninklijke Sint-Mariakerk naar het Neptunium en geeft alle nodige uitleg. Maar ook gewoon bewonderen is toegestaan !

A zaterdag en zondag om 10u30, 13u30 en 16u (duur : 2u)

A zaterdag om 10u30 (duur : 2u)

C vertrek : voor de hoofdingang van de Koninlijke SintMariakerk, Koninginneplein in Schaarbeek – kaart H-I 6 e 92-94 (Sint-Maria) Met de medewerking van Culturama.

C vertrek : voorplein van de Koninklijke Sint-Mariakerk, Koninginneplein in Schaarbeek – kaart H-I 6 e 92-94 (Sint-Maria) I reserveren verplicht op 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per wandeling. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Bus Bavard.

p. 96

I

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/


103

103.

Kaart H 7

l

Familiehulp – voormalig Hotel Puccini Koningsstraat 294 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 2-6 (Kruidtuin)

104

e 92-94 (Gillon) f 61 (Kruidtuin) Het hotel Puccini, oorspronkelijk de woning van baron de Mesnil en slechts vier traveeën breed, vormt samen met de aanpalende woning een gemeenschappelijke gevel van zeven traveeën geïnspireerd op de architectuur van de Italiaanse renaissancepaleizen. De bekronende balustrade en vijf van de vensters met fronton op de eerste verdieping zijn gerecupereerde elementen van de afgebroken Villa Cazeaux. De gevel, waarin witsteen afwisselt met hardsteen, heeft twee inrijpoorten op de begane grond. Het interieur bewaart een mooi geheel van salons met hun oorspronkelijke decoratie waarbij vrijuit geput is uit de stijlen die in de 19de eeuw in de mode waren, meer bepaald neogotiek, neorenaissance, neo-Lodewijk XV- en neo- Lodewijk XVI-stijl. Rijkelijk versierde schouwen, stucwerk, cassetteplafonds en originele kroonluchters brengen de sfeer van destijds tot leven. Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei. Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 14u30. Met de medewerking van Arts et Culture.

104.

Kaart H 7

l

SD Worx – voormalig RVS-gebouw Koningsstraat 284 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 2-6 (Kruidtuin) e 92-94 (Gillon) f 61 (Kruidtuin) Dit kantoorgebouw in functionalistische stijl werd in 1936 in opdracht van de Rotterdamsche Verzekering Sociëteiten (RVS) gebouwd op de plaats van een herenhuis uit 1863. Op de gevel staat de naam J. Duynstee, die blijkbaar de plannen heeft getekend. Het oorspronkelijke gebouw aan de SintFranciscusstraat werd kort nadien vergroot tot aan de Koningsstraat. In 1955 voegde architect Charles van Nueten een nieuw kantoorgebouw toe aan het bestaande. De gevelopstand wordt gekenmerkt door een sierlijk spel van volumes en brede en smalle vensteropeningen, rechthoekig of bijna vierkant. Het als vlaggenmast uitspringende hoekgedeelte en de beglaasde

koker die boven de kroonlijst uitsteekt onderstrepen de verticaliteit van het gebouw. De brede toegangsdeur heeft een omlijsting in hardsteen met een streepvormige mozaïekdecoratie. Dit motief wordt herhaald in de hardstenen sokkel van het gebouw waarvan de gevels gecementeerd zijn. Mooie artdecoglasramen, mozaïeken, bas-reliëfs en wanden in keramiektegels maken deel uit van de interieurdecoratie. In een van de zalen beeldt een grote compositie van keramiektegels de steden Brussel en Rotterdam uit. Hun monumenten vormen een fries onderbroken door de naast elkaar geplaatste wapenschilden van de twee steden en door pijlers in zwarte keramiek op de zijkanten. Op een ander parement zijn jagers onder palmbomen te zien. (B 08/08/1988) Rondleidingen zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei. Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 16u. Met de medewerking van Arts et Culture.

S C H A A R B E E K

/

E V E R E

/


I

p. 97

105

105.

j Rondleidingen in gebarentaal

Zoals elk jaar organiseert de vereniging Arts et Culture rondleidingen in Franse gebarentaal, bestemd voor dove en slechthorende personen. Dit jaar zijn drie plaatsen op deze manier te bezoeken : > Charliermuseum (notitie 110 pagina 100) A zaterdag en zondag om 11u15 > Familiehulp – Voormalig Hotel Puccini (notitie 103 pagina 96) A zaterdag en zondag om 14u30 > SD Worx – Vroeger RVSgebouw (notitie 104 pagina 96) A zaterdag en zondag om 16u

Kaart I 7

Armand Steurssquare Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 10u tot 18u f 61 (Steurs) De Armand Steurssquare, aangelegd naar de plannen van architect Eugène Dhuicque die voor een asymmetrische aanleg koos, werd op 3 juli 1932 feestelijk geopend. Ze was een eerbetoon aan de burgemeester van Sint-Joost die voor de watervoorziening van een aantal Brusselse wijken had gezorgd. Het geheel is typerend voor de interbellumperiode. De square werd boven op de overwelfde spoorlijn BrusselLuxemburg aangelegd waarbij de helling van het terrein maximaal werd benut. In het algemeen is er overvloedig gebruik gemaakt van hardsteen, zowel voor de balustrades en de rand van het grote waterbekken als voor de treden, trapbomen, schachten en schalen van de terrassen. Dezelfde steen werd ook gebruikt voor de beeldengroep De steenhouwers van Guillaume Charlier, de halfcirkelvormige

zuilengalerij rond de eeuwfeestboom, de fontein waarop het bronzen beeld De bron van Julien Dillens staat, en het gedenkteken voor Steurs ook al bestaat de vloerbekleding hier uit tegels van Euvillesteen. De terrasmuren ten slotte zijn bekleed met breukstenen in witte zandsteen van Chantelet. De gevarieerde groenaanleg met enkele opmerkelijke soorten en bloeiende planten werd ontworpen door landschapsarchitect Jules Janlet. (B 17/06/1993) Rondleidingen zaterdag en zondag om 11u en 15u (afspraak voor het monument voor Armand Steurs). Didactische borden over de ontstaansgeschiedenis van de square met speciale aandacht voor de steensoorten. Met de medewerking van de Amis du square Armand Steurs.

p. 98

I

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/


106.

Kaart I 7

M

Recreatief centrum van Sint-Joost-ten-Node – voormalig Hotel Govaerts de Liedekerkestraat 112 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 11u tot 17u d lijnen 2-6 (Madou) f 29-63-65-66 (Sint-Joost)

106

Dit herenhuis niet ver van de Leuvense Steenweg was de woning van architect Léon Govaerts. In feite ging het om een bestaande woning die hij grondig verbouwde. De indeling van de vertrekken met de centrale inkomhal bleef bewaard, maar de decoratie werd aangepast en de gevel gemoderniseerd. Plannen uit 1899 laten een verhoging met een halve verdieping zien. Kort daarna kreeg de gevel een polychroom decor in art-nouveaustijl. Het parement van witte baksteen wisselt af met elementen in hardsteen en baksteen, terwijl boven de ramen sgraffiti werden

107.

Kaart I 7

L

Sint-Joostkerk Leuvensesteenweg 99 Sint-Joost-ten-Node A za van 10u tot 17u zo van 13u tot 17u d lijnen 2-6 (Madou) f 29-59-63 (Sint-Joost)

107

Door de bevolkingsaangroei van SintJoost-ten-Node in de 19de eeuw en de vraag van de burgerij naar een meer monumentale kerk werd door de kerkfabriek de nodige stappen gezet voor de vervanging van het landelijke dorpskerkje. De werken namen een aanvang in 1864 o.l.v. architect Jean-Fréderique Vander Rit. In mei 1865 waren het koor, het schip, de sacristie en de vier dwarsbeuken voltooid. Met een plechtig Te Deum werd de nieuwe kerk ingewijd door pastoor Egidius Aertssens, wiens beeltenis te zien is in het grote westelijk glasraam. De gevel en de toren (1891) werden later voltooid door architect

aangebracht. De afgeronde houten kroonlijst boven de gevel heeft weinig gebruikelijke afmetingen. De voordeur onder de erker met metalen structuur geeft toegang tot de vestibule waarin zich een wenteltrap bevindt met smeedijzeren leuning. De verschillende vertrekken zijn gedecoreerd in uiteenlopende stijlen, kenmerkend voor het eclecticisme. Een van de salons heeft lijstwerkpanelen en een rijkelijk stucplafond in Lodewijk XVI-stijl, terwijl de kroonlijst van de eetkamer met zijn decor van gestileerde bloemen aansluit bij de art nouveau. Andere structurele en ornamentele details behoren onmiskenbaar tot de neo-Vlaamse renaissance. De marmeren schouwen ten slotte zijn van neoclassicistische signatuur. (B.29/06/2000)

Jules-Jacques Van Ysendijck, senior. De gevel in neo-barok werd gebouwd met okerkleurige zandsteen en vertoont gelijkenissen met de Brusselse Begijnhofkerk. Binnen trekken de drie marmeren barokke altaren, afkomstig van de O.-L.-Vrouw ter Kapellenkerk, de aandacht van de bezoeker. Het centrale zwart marmeren altaar is in art decostijl. Het hoofdaltaar bevat een kopie van O.-L.-Vrouw ten Hemelvaart van Pieter-Paul Rubens, waarvan het origineel dit altaar oorspronkelijk versierde. Merkwaardig zijn ook de glasramen en in de crypte bevinden zich oude grafstenen van voor de bouw van de kerk. (B 04/06/2009) Rondleidingen door Jos Laporte, op zaterdag en zondag om 14u.

S C H A A R B EE K

108.

Kaart I 7

/

E V ERE

/


I

p. 99

K

Gemeentehuis van SintJoost-ten-Node Sterrenkundelaan 13 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 11u tot 17u d lijnen 2-6 (Madou) f 29-63-65-66 (Madou) Het gemeentehuis van Sint-Joost-tenNode met zijn parmantige gevel in Beaux-Artsstijl uit 1911, ligt wat verstopt aan de voet van een hoge kantoortoren. Oorspronkelijk stond hier een paviljoen bewoond door violist Charles De Bériot. Dit werd in 1868 aangekocht door de gemeente en verbouwd door architect Léon Govaerts. De inrichting van het interieur werd toevertrouwd aan G. Charle. Het gebouw in witsteen heeft een gelijkvloerse onderbouw in hardsteen met voegen. De kroonlijst met tandlijst en klossen wordt bekroond door een attiek met een fries van guirlandes. De hoofdingang, gemarkeerd door een elegante smeedijzeren luifel, bevindt zich in de centrale halfronde travee bekroond door een koepel met lantaarn. Het gemeentehuis werd in 1967 vergroot door architect Vandenhoutte die een paviljoen aanbouwde op de hoek van de Verbondstraat. In de salons hangen werken van 19deeeuwse Belgische kunstenaars. Opmerkelijk zijn ook de monumentale trap met elementen in marmer, en de mozaïekvloer van de grote hal. (B 22/10/1992) Informatiepunt over “De verschillende facetten van steen in SintJoost-ten-Node” in de inkomhal.

108

H Wa n d e l r o u t e Verschillende facetten van steen in Sint-Joost-ten-Node Met een kleine verklarende gids kan u vrij op pad langs het – vaak miskende – architecturale erfgoed van de gemeente Sint-Joost-ten-Node. De wandelroute gaat langs merkwaardige gebouwen in gemeentelijk bezit (het gemeentehuis, het hotel Govaerts, het Charliermuseum,…) maar ook langs particuliere gebouwen die soms uitzonderlijk zijn opengesteld voor het publiek (SD Worx, vroegere hotel Puccini,…). Overal treffen we variaties aan op het thema van de steen, gaande van mozaïek over stuc en marmer tot hardsteen. De gids met het parcours en andere nuttige informatie is beschikbaar in de verschillende toegankelijke plaatsen van de gemeente. Met de medewerking van de Dienst Cultuur van de gemeente SintJoost-ten-Node.

p. 100

I

109.

S C H A A R B EE K

/

Kaart I 8

E V ERE

l

Voormalige woning van architect Cluysenaar Kunstlaan 11 – Sint-Joost-ten-Node A enkel zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Kunst-Wet), 2-6 (Madou) f 22 (Kunst-Wet), 29-63-65-66 (Madou) De bezoekers die het imposante gebouw aan de Kunstlaan 10-11 betreden wacht een heuse verrassing. Dit was oorspronkelijk de eigen woning van architect J.-P. Cluysenaar, door hemzelf ontworpen in 1841 en gebouwd vanaf 1846 in classicistische stijl met een bepleisterde gevel op een sokkel van hardsteen. Het gebouw onderging nadien talrijke veranderingen. Een deel van het originele stucwerk ging verloren in 1935 toen het gebouw en de gevel voor commerciële doeleinden werden verbouwd. In

/


dezelfde periode verdwenen ook enkele salons. Een in 1988 ingezette beschermingsprocedure belette de totale ontmanteling maar kon niet verhinderen dat het bestaande gebouw werd ingekapseld in een grootschalig postmodernistisch complex. Gelukkig bleef de grote monumentale hal in neoclassicistische stijl bewaard met de aan beeldhouwer Mélot toegeschreven plaasteren borstbeelden, die deel uitmaken van de decoratie, en elegante arcaden op Ionische gekoppelde zuilen. Twee salons bezitten nog hun marmeren schouwen en rijke decors van stucwerk en verguldsel in neorenaissancestijl. Engeltjes, ranken en vruchten verfraaien de cassetteplafonds. (B 24/08/1992) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei.

109

110.

Kaart I 8

l

Charliermuseum Kunstlaan 16 – Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 11u tot 17u d lijnen 1-5 (Kunst-Wet), 2-6 (Madou) f 22 (Kunst-Wet), 29-63-65-66 (Madou)

110

In 1890 kocht kunstliefhebber en verzamelaar Henri Van Cutsem twee aanpalende huizen aan de huidige Kunstlaan. Het eerste huis, in neoclassicistische stijl en vier traveeën breed, dateert uit 1844 en is intact gebleven. Het tweede werd gesloopt en heropgebouwd om het geheel meer eenheid te geven. Hardsteen waaruit de kordonlijsten, banden en deur- en vensteromlijstingen bestaan, verfraait de gevel. Het perceel, dat zich uitstrekt tot aan de Liefdadigheidsstraat, bevatte destijds ook paardenstallen en koetshuizen. Henri Van Cutsem liet deze aanhorigheden afbreken en gaf

Victor Horta opdracht twee lange galerijen met beglaasd dak te bouwen. De met marmer versierde hal en grote trap geven toegang tot de verschillende salons die een interessante verzameling schilderijen, beelden, meubilair, wandtapijten en faience bevatten. Ook de marmeren schouwen in Lodewijk XV- of Lodewijk XVI-stijl van deze salons trekken de aandacht. In 1904 vermaakte Van Cutsem zijn herenhuis aan beeldhouwer Guillaume Charlier die het in 1925 op zijn beurt naliet aan de gemeente Sint-Joost-ten-Node. (B 15/07/1993) Rondleidingen zaterdag en zondag om 13u en 14u30. Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 11u30. Met de medewerking van Arts et Culture.

S C H A A R B EE K

/

E V ERE

/


I

p. 101

111

111.

Kaart I 8

l

Sint-Julianakapel Liefdadigheidsstraat 41 Sint-Joost-ten-Node A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Kunst-Wet), 2-6 (Madou) f 22 (Kunst-Wet), 29-63-65-66 (Madou) De kleine, aan Sint-Juliana toegewijde kapel werd in 1886 gebouwd op de top van de hoogte van Sint-Joost, naar de plannen van architect Joris Helleputte. Het eenbeukige gebouw met vijf traveeën, opgetrokken in baksteen en hardsteen, bezit een neogotisch decor van uitzonderlijke waarde door zijn integriteit en samenhang. Het interieur, dat de invloed verraadt van Jean-

Baptiste Bethune en diens eigentijdse interpretatie van de gotische architectuur, bevat een mooi geheel van sjabloonschilderijen, polychrome muurbeschilderingen die parementen van rode baksteen en witsteen maar ook van geplooide draperieën imiteren, evenals monumentale taferelen op pleisterwerk, metselwerk en doek. In het koor ondersteunen slanke zuiltjes in gepolijste en vergulde hardsteen de gewelfribben. Het hoofdaltaar in zwart, rood en groen Mazymarmer harmonieert met de polychrome vloerbetegeling. Het neogotische meubilair is ongetwijfeld uitgevoerd onder leiding van Joris Helleputte. De kapel is in mei 2009 aangekocht door de Stichting Menselijke Waarden die er het Roemeens Cultureel-Spiritueel Centrum geopend heeft om het imago van Roemenië in Europa te promoten via cul-

turele activiteiten en het exposeren van werk van jonge kunstenaars. De kapel werd op 1 december 2009 gewijd en draagt voortaan de naam van SintParaschevakerk. Ze doet dienst voor specifieke religieuze plechtigheden. (B 30/03/1989) Tentoonstelling en verkoop van Roemeense ambachtelijke voorwerpen.

SINT-JOOST-TEN-NODE

Recommend Documents