Schouwen-Duiveland VERBANDEN IN KAART 27

Schouwen-Duiveland VERBANDEN IN KAART

27

526 VAN DER WEKKEN IN 2007 VERSPREID OVER NEDERLAND 101-250 51-100 26-50 11-25 5-10

K AART 4 — Spreiding van de familienaam Van der Wekken over Nederland

BRON - MEERTENS INSTITUUT

28


FAMILIEBEDRIJVEN 4 FAMILIELID lid van directie/management 5 FAMILIELID verwerft aandelen van bedrijf 7 FAMILIELID eigenaar en directeur

FAMILIE

1 5 EIGENDOM

3

7 6

4 BEDRIJF

2

K AART 5 — Verwevenheid bij familiebedrijven

BRON - DRIECIRKELMODEL TAGIURI EN DAVIS (1996)


29

De Zeeuwse cultuur staat spreekwoordelijk al bekend als zunig: goed sparen en daarna pas uitgeven. Zeeuwen hebben daardoor een lange termijn visie en maken gerichte keuzes voor kwaliteit: je kunt je geld immers maar 1x uitgeven. Het geloof is een van de sterkere onderleggers van deze cultuur. Dit is terug te vinden in de normen en waarden die gaan over tradities, voorvaderen, identiteit en passie. De Zeeuw is over het algemeen vrij conservatief en afwachtend, men kijkt eerst de kat uit de boom. Het doorgeven van die waarden, de overlevering, is een sterk onderdeel daarvan. Er heerst een sterke neiging tot het beschermen van je kinderen tegen ontwikkelingen van buitenaf, die veelal als negatief worden ervaren. (INTERVIEW RUDI DE MUNCK, BAKER TILLY BERK) Uiteraard is dat sinds de uitvoering van het Deltaplan aan het verschuiven. De dorpen zijn nu direct verbonden met de rest van de wereld, waardoor die externe invloed niet meer goed buiten te sluiten is. Zeeuwen gaan vaak buiten Zeeland studeren en werken, maar een behoorlijk aantal keert uiteindelijk terug naar hun geboortegrond. De zondagsrust wordt in Zeeland gewaardeerd, zondagsopening van winkels is beperkt tot de vakantiedorpen in de zomer en de grotere steden. De informele verbanden in de eilandcultuur, het dorp, de kerk, de familie, de overlevering zorgen ervoor dat er een local buzz is, dus dat er intern het eiland eenvoudig en snel behoorlijk complexe informatie kan worden uitgewisseld. Er is weliswaar onderzoek gedaan naar familiebedrijven en er wordt daarbij aangenomen dat in de bedrijfsvoering de geloofswaarden een rol spelen, maar veel informatie is hierover niet gevonden.

30


Hoe dan ook zorgen de dorpsgemeenschappen, kerken en familiebanden voor een local buzz en dat is een kernkwaliteit, die zeker niet overal in Nederland in die mate aanwezig is. Hoe kan die uitgebouwd en benut worden?

1.4 Opgave: Sterke banden

In dunbevolkte gebieden is de verhouding tussen voorzieningen, zorg en onderwijs en de bewoners een precair evenwicht. Iedere ziel is nodig voor voldoende draagvlak, maar in Zeeland zijn die ook nog eens over de verschillende denominaties met bijbehorende scholen verdeeld. Er zal onvermijdelijk gesaneerd en samengewerkt moeten worden om basisvoorzieningen goed en betaalbaar te organiseren, ongeacht geloof. De huidige manier van organiseren is te kostbaar en ook te generiek geworden om te handhaven. Als gevolg van schaalvergroting staan besturen vaak letterlijk op steeds grotere afstand, waardoor controle en betrokkenheid ook op grotere afstand is. Die bestuurlijke afstand gaat onvermijdelijk ook op Schouwen-Duiveland groter worden. (In)formeel zelfbestuur is dan een noodzaak maar ook een kans. Het kan veel meer gebaseerd zijn op de eigen cultuur en anno 2014 via nieuwe communicatiemiddelen toch ook nog in relatie staan tot de regio, markten en voorzieningen. Informeel zelfbestuur vraagt wel om samenwerkingen die sterk genoeg zijn om de eigen autonomie te kunnen garanderen, zowel sociaal als economisch. Nu al werken verschillende denominaties in verschillende stijlen met elkaar samen, vaak als oplossing voor een praktisch probleem. Waarom zouden die verschillende stijlen niet stapsgewijs verbreed of uitgediept kunnen worden met grotere taken? Die versterkte of verbrede verbanden zouden dan bv. het lokale krimp- en


31

transformatieproces van voorzieningen, zorg en mobiliteit kunnen begeleiden, maar ook de grotere maatschappelijke opgaven als energietransitie en verduurzaming kunnen agenderen voor en tussen bewoners, bedrijven en bezoekers. VOORBEELD: WINDKRACHT 8 +

De streeksamenwerking Windkracht 8 in het westelijk deel van Schouwen Duiveland kan de samenwerking verbreden richting onderwijs en zorg, samen met andere publieke instellingen. Hier ligt de nadruk op de herstructurering van de scholen en de flexibiliteit van voorzieningen voor recreanten en bewoners, mogelijk ook op logistieke systemen voor recreatief vervoer en bezorgdiensten. Dit gebied heeft op Schouwen-Duiveland de meest gevarieerde bevolking van niet-kerkelijken en kerkelijken, gemengd met recreanten en pensionado’s, waardoor alle voorzieningen op een andere manier meer onder druk staan dan elders op het eiland. Dit vraagt een specifieke seizoens- en activiteitengerichte aanpak. ACTOREN WINDKRACHT 8 MET ZORGINSTELLINGEN, GEMEENTE, SCHOLEN, RECREATIEBEDRIJVEN EN VERVOERAANBIEDERS. VOORBEELD: MONUMENTAAL ZIERIKZEE

Zierikzee is stad van monumenten, de enige stad waar maar liefst 10 actieve kerken, enkele basisscholen en diverse zorginstellingen aanwezig zijn. Het behoud van die monumentale gebouwen is van belang voor de attractie van de stad, maar de kosten van beheer en gebruik staan onder druk. Met combinaties van meerdere functies (in tijd en ruimte) in een monument kan de iconische rol vervuld blijven. De relatieve nabijheid van Goes is een kans om met een samenwerking, vervoersverbinding en afstemming in hoogstedelijke voor-

32


REKKELIJKEN

rooms katholieke kerk protestante gemeente hervormde gemeente gereformeerde kerk gereformeerde bond protestante kerk in Nederland evangelisch Lutherse kerk christengemeente evangeliegemeente pinkstergemeente jehova’s getuigen christelijk gereformeerde kerk gereformeerde gemeente hersteld hervormde kerk oud gereformeerde gemeente gereformeerde kerk, vrijgemaakt

WINDKRACHT 8

PRECIEZEN

uit te bouwen samenwerkin ki sverbanden b d samenwerkingsverbanden

K AART 6 — Uitbouw van samenwerkingen op het eiland


GEFUSEERDE PROTESTANTE GEMEENTE

STREE

ENTE

CHRIS T

ENGEM ZIERIK EENTE ZEE

KGEME

GEREFORMEERDE

ISSE GEMEENTE BRUIN

NT

R HE

A IE AT EST BIN ROT M P CO MD/ R VO

33

34


zieningen van cultuur, zorg en onderwijs het totaalaanbod voor zowel Schouwen Duiveland als Goes te vergroten. ACTOREN GEMEENTE SCHOUWEN-DUIVELAND, GEMEENTE GOES, MAATSCHAPPELIJKE ACTOREN VOORBEELD: HET BEVINDELIJK NETWERK

Bevindelijk gereformeerden zijn een eigen groep met een eigen leefstijl. De kerkgemeenten hebben een hoge mate van zelfstandigheid en een platte organisatie. Schouwen-Duiveland is uitgestrekt en het openbaar vervoer zal drastisch veranderen, waardoor het schoolvervoer een prioritair punt wordt. Een eenvoudig eigen logistiek systeem kan de kleine kerkgemeenten verbinden met de scholen, andere voorzieningen en met de leden van de gemeente. De kerken behouden het eigen karakter, maar het draagvlak van de praktische voorzieningen zal dan niet meer van iedere lokale gemeente afhangen, maar van een solide eigen eilandnetwerk met een eigen signatuur. Er zijn elders al voorbeelden van zo’n netwerk. Zo is er busvervoer van studenten aan het Calvijncollege in Goes vanuit Walcheren en Zuid-Beveland. In Amerika hebben strenge geloofsgemeenschappen zelfs een geheel eigen economie opgebouwd met eigen bedrijven die de kerk financieren en cultuurtoerisme voor niet-bevindelijken. ACTOREN ALLE BEVINDELIJKEN OP HET EILAND IN ALLE SOORTEN EN MATEN VOORBEELD: HET ZELFSTUREND DORP EN HET INFORMELE NETWERK

Binnen een dorp kunnen zaken aangestuurd worden, die thans nog op gemeentelijk niveau plaatsvinden, mits daarvoor het dorp een stabiel samenwerking tussen private en publieke partners weet te organiseren. Op zo’n manier kan men in verregaande mate zelf bepalen wat voor hun dorp de beste oplossing is om krimp en het sociaal isolement aan te


35

pakken. Feitelijk zijn er heel wat lokale opgaven die (deels) lokaal door een zelfsturend dorp bepaald kunnen worden: ICT-aansluiting, duurzame energie en buffers, mantelzorg, onderwijs, voedselvoorziening, cultuur en evenementen, natuurontwikkeling, afvalsysteem en de inrichting van de openbare ruimte. In ieder geval zijn er op korte termijn beheersintensieve functies te concentreren in een te beheren gebouw, waarbij vrijkomend vastgoed voor andere, (publieke of publiekprivate) doeleinden en inkomsten kan worden benut. Ook het vervoer kan anders geregeld worden teneinde de bereikbaarheid voor iedereen te garanderen. ICT-mogelijkheden zorgen ervoor dat individueel transport publiek georganiseerd kan worden en andersom: dat OV meer maatwerk kan leveren. Opties als autodelen, Uber, Snappcar, elektrische fietshuur en dergelijke maken een open netwerk mogelijk, waardoor voorzieningen buiten het dorp op een nieuwe manier, maar zonder extra investeringen, bereikbaar blijven. ACTOREN DORPSBEWONERS, GEMEENTE, ONDERNEMERS

36


BESTAANDE VOORZIENINGEN IN KERKWERVE (1056 BEWONERS) Publiek intern gericht Privaat extern gericht

Kerk

School

Café

Zorgpost

Bushalte

Kerk Dorpshuis Servicepoint Garage

Camping

K AART 7a — Huidige voorzieningen in Kerkwerve

Schouwen-Duiveland VERBANDEN IN KAART MOGELIJK SCENARIO VOORZIENINGEN IN KERKWERVE (1056 BEWONERS) Bevindelijk gereformeerd netwerk Centraal cultureel centrum Mobiliteitscentrum Nieuwe (woon)functie

Cultuur, zorg, educatie en horeca

Gereformeerde Kerk Mobiliteitscentrum openbaar en privévervoer

K AART 7 b — Bundelingsscenario voor Kerkwerve

37

2 38


HET NETWERK


2

39

Het netwerk

2.1 Veren en trams

In het waterrijke Nederland was scheepvaart tot de industrialisatie een dominant bovenlokaal vervoermiddel. De ontwikkeling van kanalen droeg bij aan het verbeteren van dit waternetwerk. Zonder eigen boot was men aangewezen op collectief watervervoer. In Noord-Nederland waren beurtschippers en trekvaarten in zwang, maar door het onstuimige Zeeuwse zeewater waren hier veerdiensten gebruikelijk. Er waren in de 19e eeuw maar liefst 120 veerverbindingen. Alhoewel de buitenwereld dus wel degelijk bereikbaar was, zorgden de versplinterde reis voor lange, langzame en onzekere verbindingen. Door de eeuwen heen is men actief bezig geweest deze verbindingen te verbeteren. Op land sloten de veerdiensten aan op tramverbindingen. Vanuit Rotterdam exploiteerde de RTM een uitgebreid tramnetwerk op de Zuid-Hollandse eilanden en ook Schouwen-Duiveland. Dit netwerk was een aaneengesloten water-landverbinding voor zowel personen-als goederenvervoer. Zeeland was daardoor veel beter verbonden met Vlaanderen en Holland dan met Noord-Brabant, waar moerassen het gebied slecht bevaarbaar maakten. Anno 2014 spelen vaste vaarverbindingen geen belangrijke rol meer. Er zijn vanuit Schouwen-Duiveland recreatieve veerdiensten vanuit Brouwershaven en Zierikzee en er zijn herinneringen aan de RTM, zoals de toeristische stoomtram die over de Brouwersdam rijdt.

40


VEERVERBINDINGEN RTM lijn Veerverbindingen Veerverbindingen voor 1800

ROTTERDAM HELLEVOETSLUIS MIDDELHARNIS NUMANSDORP WILLEMSTAD OOLTGENSPLAAT ZIERIKZEE

MIDDELBURG

GOES

VLISSINGEN

TERNEUZEN T RNEUZEN

K AART 8 — Overzet- en beurtveren rond 1800 & Aansluitende tram-veerverbindingen rond 1930


41

Anno 2014 leeft in stedelijke gebieden elders in het land het publiek watertransport weer op (Dordrecht-Rotterdam, IJmuiden-Amsterdam), vooral als goed alternatief voor files en parkeergelden. Voor Zeeland is het draagvlak voor dergelijke diensten veel te laag, zelfs het veer van Vlissingen naar Breskens is op dit moment niet goed exploiteerbaar vanwege te dure schepen. Wel zijn alternatieven mogelijk om het medegebruik van particuliere boten te intensiveren, vergelijkbaar met het autodelen. De jachthavens zouden in dit opzicht een nieuwe betekenis kunnen krijgen.

2.2 Waarom Schouwen-Duiveland geen spoorlijn heeft

De haven van Vlissingen was halverwege de 19e eeuw de reden waarom de spoorlijn Vlissingen-Roosendaal werd aangelegd. De relatie tussen Engeland en Duitsland/Limburgse mijnstreek zou op die manier verstevigd worden en ook het geïndustrialiseerde Noord-Brabant werd zo verbonden met een haven. Vlissingen had geen binnenvaartverbinding en een spoorverbinding zou dan voor de achterlandverbinding zorgen. De onderhandelingen gingen echter maar moeizaam, waardoor er ook werd gekeken naar alternatieven. Zo was er een optie om Brouwershaven en Stavenisse te ontwikkelen tot havenstad, steden die voor de spoorwegen veel eenvoudiger bereikbaar waren, maar niet voor de scheepvaart. Ook is lange tijd een spoortracé overwogen dat via Tholen naar Vlissingen liep, waardoor veel meer Zeeuwen gebruik hadden kunnen maken van het spoor. Dit tracé vereiste echter een te dure extra dam in de Oosterschelde en zo werd Vlissingen, nadat ze uitonderhandeld waren, verrijkt met een spooraansluiting. Het gehoopte succes bleef echter uit. De Zeeuwse spoorlijn heeft geleid tot een verandering van

42


oriëntatie: de noord-zuid georiënteerde vaarverbindingen die er tot dan toe met Holland waren, verslechterden. Het stelsel van veerdiensten en tramwegen werd razendsnel vervangen door de spoorwegen. De oriëntatie van Noord- en Zuid Beveland en Walcheren veranderde definitief naar een oost-west richting. Zeeuws-Vlaanderen werd mede door de aanleg van het kanaal nog sterker verbonden met Gent en Vlaanderen. Voor Schouwen-Duiveland, Tholen, Goeree-Overflakkee en Voorne-Putten veranderde er feitelijk niet zoveel: aan hen ging spoor-en kanaalaanleg en daarmee ook de industrialisatie voorbij, en dat is tot op de dag van vandaag een merkbaar onderscheid tussen de eilanden. (GESCHIEDENIS VAN DE SPOORAANLEG, DIJKSTERHUIS, 1984)

2.3 Vliegveld Haamstede

In 1930 was Haamstede het eerste vliegveld waarop gevlogen werd vanaf vliegveld Waalhaven. Rijke Rotterdammers vlogen van Rotterdam via Haamstede naar Vlissingen en Knokke om aldaar in het casino hun fortuin te verbrassen. Dit werd daarom ook wel het miljonairslijntje genoemd. In de aanloop van de oorlog is de lijn stilgelegd en nimmer meer hervat. Het vliegveld wordt nu alleen nog gebruikt voor zweefvliegtuigen (WIKIPEDIA) . Dat Haamstede werd gekozen als landingsplek geeft een indicatie dat het gebied potenties had voor de gegoede burgerij om er te recreëren en een buitenhuis te hebben.

2.4 Het wegennet

De uitvoering van het Deltaplan ontsloot Zeeland stapsgewijs via wegen met het vasteland, een ontwikkeling die uiteindelijk zo’n 40 jaar in beslag nam. Anno 2014 is vanuit Zierikzee binnen één uur autorijden Rotterdam, Breda of


43

REISTIJDEN VANAF ZIERIKZEE PER AUTO 30 minuten 60 minuten

ROTTERDAM

BREDA

ANTWERPEN

GENT

K AART 9 —Reistijden vanaf Zierikzee per auto

44


HIËRARCHIE VAN BEDRIJVENTERREINEN nieuw 3e linie 2e linie 1e linie Stedelijk gebied (kleinschalig) Zeeuwse bedrijventerreinen Brabantse bedrijventerreinen Havengelieerde terreinen

A4

A17 A58

K AART 10 — Hiërarchie van wegen en bedrijvigheid

A16

Schouwen-Duiveland VERBANDEN IN KAART VERKEERSSTROMEN 2010 0 50.000

K AART 11 — Verkeersintensiteiten

BRON - PROVINCIE ZEELAND WEGEN INFORMATIESYSTEEM

45

46


Antwerpen te bereiken, Gent bijna. Dit is een spectaculair verschil met de reistijden voor 1953, waar zeker 2 tot 3 uren werd uitgetrokken voor een trip naar Rotterdam, en dan was men niet altijd zeker van de aansluitingen. Zeeland wordt weliswaar steeds beter ontsloten, maar de ontsluitingsgraad ontwikkelt zich steeds een fase later dan andere gebieden in Nederland en dat geldt ook nu weer voor de aanleg van glasvezel en het 4G netwerk. Van buiten naar binnen Zeeland / grofweg van oost naar west neemt de hiërarchie van wegen af, samen met de orde van bedrijvigheid: – In de hoogste orde staan de wereldhavens van Antwerpen en Rotterdam met bijbehorende ontsluiting. – In de tweede orde vormt de A16 de verbinding tussen die twee havens. Dat trekt grote logistieke bedrijven aan. – In de derde orde ligt de A4, een tweede linie achter de A16 die samen met de A17 en A58 de interne regio ontsluit. – In de vierde en laatste orde liggen de Zeeuwse tweebaanswegen van 80 km per uur, waar bietenwagens, Duitse badgasten en forenzen rijden achter elkaar op dezelfde weg. Er is hier geen verkeer dat er niet hoeft te zijn, er is geen bedrijf gevestigd dat hier niet hoort. De intensiteiten geven een duidelijk hiërarchisch verdelingspatroon aan van een hoge intensiteit in het oosten tot een lage in het westen. De intensiteit op de lokale wegen tussen de dorpen is zeer laag (minder dan 1000 voertuigen per etmaal).

2.5 Openbaar en privévervoer

Openbaar vervoerverbindingen van Zeeland naar buiten Zeeland zijn een schim vergeleken met de tijden van voor het Deltaplan. Iedere windrichting heeft één OV-verbinding: het


47

BOVENREGIONALE OV-VERBINDINGEN 2013

ROTTERDAM 1 uur 12 min 1x overstappen LIJN E

13 min

ROTTERD TT T DA AM M ROTTERDAM Zuidplein 28

n mi

LIJN 136

39 min.

OUDE TONGE in.

ZIERIKZEE

INTERLINER 395

INTERCITY

BREDA 1 uur 17 min 3x overstappen

11 min.

GOES

. min 45LIJN 20

28

BERGEN OP ZOOM

mi n.

30 min

.

20

VEER

39

14 min.

. INTERCITY

min

mi

VLISSINGEN

. min

n.

8m

in.

MIDDELBUR MIDDELBURG DELBUR

18

ROOSENDAAL

20

LIJN 132

min

.

30 m

BRESKENS

r uu .18 01 LIJN 42

HULST

38 min.

46 m LIJN 19

in.

40 m

in.

TERNEUZEN BRUGGE 2 uur 20 min 3x overstappen

LIJN 50

GENT 1 uur 45 min 2x overstappen

K AART 12 — Bovenregionale OV-verbindingen

Hispeed

ANTWERPEN 1 uur 29 min 2x overstappen

48


oost-westspoor van Vlissingen-Roosendaal is de belangrijkste, de noord-zuid snelbus van Zierikzee naar Rotterdam Zuid is ook goed bezet en dan zijn er nog ondergeschikte bussen van Terneuzen naar Gent en van Hulst naar Antwerpen/Breda. Intern Zeeland was het bus-en veervervoer tot voor kort in handen van drie verschillende OV maatschappijen, nog afgezien van bijzonder vervoer. Vanaf 2015 is dat in handen van één maatschappij. Het OV systeem is vooral gericht op de vraag van scholieren, studenten en senioren. Juist vanwege de uitgestrektheid met dunbevolkte delen, de zeer wisselende vraag in seizoenstijden en de verschillende doelgroepen is het huidige systeem van openbaar vervoer te kostbaar en inefficiënt. Het private vervoer is eigenlijk ook te kostbaar en met een lage bezettingsgraad. Juist in dergelijke gebieden is een on demand systeem veel geschikter dan de generieke openbaar vervoer concessies die voor meer stedelijke gebieden ontwikkeld zijn.

2.6 Naar on demand vervoer

De toekomst ligt in gedeeld privévervoer, waarbij internetapps het reserverings- en betalingsverkeer regelen. Greenwheels, SnappCar, Toogethr, Uber en BlaBlaCar zijn al beproefde methoden die autodelen, carpoolen en taxivervoer vergemakkelijken. Dit systeem kan ook het schoolvervoer aanzienlijk verbeteren. Ouders en leraren zijn het beste op de hoogte van de reële schooltijden en ondersteund door een pool van chauffeurs en een afspraken-app kan maatgericht schoolvervoer van privéchauffeurs naar plaats en tijd plaatsvinden. Daarnaast is het bezorgen van goederen op een uitgestrekt eiland geen sinecure. Een bezorgservice op Schouwen-Duiveland staakte de activiteiten omdat het geen


49

rendabel businessmodel kon maken. Maar door pakketdiensten te combineren met on demand personenvervoer is het wellicht weer wel mogelijk. De logistieke vernieuwingen nemen momenteel een hoge vlucht. Een eilandhub waarbij pakketten van en naar het eiland worden uitgewisseld met het interne systeem lijkt dan een nieuwe kans voor een betekenisvolle functie op bv. bedrijventerrein Zierikzee. Samen met de lokale mobiliteitshubs in de dorpen is een pilotproject met de eilanders zeer wenselijk. Om dit mogelijk te maken zal niet in de eerste plaats gefocust moeten worden op het verbeteren van de fysieke bereikbaarheid, maar op de organisatiegraad en de ondernemerstalenten van Schouwen-Duivelanders. Dit is deels al aan bod gekomen in hoofdstuk 2, waar sociale netwerken en samenwerkingsverbanden kansrijk zijn. De enige bereikbaarheidsvoorwaarde is een voldoende snel en bij voorkeur gratis draadloos internet.

3 50


DE ECONOMIE


51

3

De economie In hoofdstuk 1 is de sociale structuur als local buzz geanalyseerd, in hoofdstuk 3 het netwerk en in dit hoofdstuk 3 wordt gezocht naar global pipelines. Dat is de manier waarop Zeeuwen contact maken met mondiale markten. De achterliggende vraag is hoe Zeeland en Schouwen-Duiveland in het bijzonder zich economisch hebben geprofileerd en waar verder kansen liggen.

3.1 Economie naar nederzetting

Middelburg zorgde als belangrijke koopliedenstad voor een bloeiperiode in de 16e en 17e eeuw waar de ruime omtrek van profiteerde. Na die bloeiperiode bleven de eilanden via het water goed verbonden met de Vlaamse steden en welvarend Holland. Uitwisseling tussen eilanden en de buitenwereld is altijd belangrijk geweest, zelden overleven geïsoleerde lokale economieën. De havens waren echter de enige plaatsen van uitwisseling en daarom hadden ze letterlijk een vooraanstaande positie. Op Schouwen Duiveland waren dat Brouwershaven, Zierikzee en Bruinisse. Naast de visvangst vond er ook de markt plaats met een bovenlokale economie. Zierikzee was al in de 14e eeuw de plek waar meekrap, zout en laken werden verhandeld. Mosselkwekerij WK Schot

De mosselkweek is en blijft een belangrijk icoon voor de Zeeuwse delta. W.K. Schot is een mosselvisserij sinds 1912. De mosselen worden niet meer gevangen, maar op percelen gekweekt. Ook worden de mosselen zo min mogelijk van de bodem geraapt om de natuur te ontlasten. Daarvoor zijn mosselzaadinvanginstallaties (MZI) ingericht. WK Schot heeft Zierikzee als thuisbasis voor de kotters, de mosselen worden

52


ROUTE VAN EEN DAGJE MOSSELVAART

MOSSELEN NEELTJE JANS

THUISHAVEN MOSSELPERCELEN

MOSSELPERCELEN

MOSSELZAADINVANGINSTALLATIES

MOSSELVEILING

VERWATERINGSPERCELEN

VERKOCHT VIA DE VEILING VERKOCHT RECHTSTREEKS AAN SUPERMARKT

K AART 13 —Netwerk WK Schot


53

LEVERANCIERS VAN RESTAURANT DE VLUCHTHAVEN (2013) BRUINISSE vis en schaaldieren ZEELAND groenten, fruit, zuivel, vlees NEDERLAND / EUROPA wijn, bier, koffie, brood en non-food HANDELAAR OLIOLIVA

AANTAL LEERLINGEN

RED BEANS VINOBLESSO DE LECKERE HEISTERKAMP VAN MENNO

HABRAKEN VIS VISAFSLAG

BD TOTAAL BUDELS

KWEKERIJ ZONNEMAIRE DIENEKE KLOMPE

HABRAKEN VIS JACO VANE DE ZEEUWSE MOSSEL HENK EN PIET

TER LINDE DE RING ‘T HOF WELGELEGEN DE SCHAAPSKOOI

DE GROTE VERLEIDING

HET HINKELSPEL

K AART 14 — Netwerk De Vluchthaven

54


verwaterd in speciale percelen en de veilig in Yerseke verhandelt de vangst. WK Schot is ook onderdeel van de winkel en horecazaak Neeltje Jans mosselen. Mosselkweek is een sterk geografisch verankerde bedrijfstak in een Oosterschelde vol tegenstrijdige belangen en met een sterk historisch gegroeide bedrijfscultuur. In het geval van WK Schot zijn twee bewegingen te zien – vanuit de kwekerij wordt de innovatie richting duurzaamheid – de ketenintegratie wordt gezocht van zaadinvang tot horeca, waardoor tussenhandelaren worden omzeild. Biologisch restaurant de Vluchthaven

Dirk-Pieter Arkenbout is de eigenzinnige eigenaar van het restaurant De Vluchthaven in Bruinisse. Het is een buitenbeentje in Bruinisse, vandaar wellicht ook de bijzondere ligging op pontons in de minder aantrekkelijke haven. Het biologisch streekrestaurant betrekt zijn producten op een haast klassieke wijze uit de omgeving. In de eerste cirkel van Bruinisse leveren de buren vis-en schaaldieren. In de tweede cirkel (Zeeland) worden de overige niet-houdbare producten gevonden, zoals zuivel, groenten en vlees. In de derde cirkel worden de houdbare en niet verkrijgbare versproducten geleverd via groothandelaren. In Zeeland is het biologisch aanbod goed ontwikkeld, maar hippe outlets zoals deze zijn meer te vinden dichtbij de afnemers: in stedelijke gebieden. De ontwikkeling van de Vluchthaven wordt bepaald door de ideeën en originaliteit van de eigenaar. Expansie gaat via die creatieve wegen, waaronder de organisatie van het NK Oestersteken en festival (seafood) cateraar Zijpestijl.


55

De kerkdorpen waren na de havens de belangrijke dorpen, want daarin werden de agrarische exploitatie en bedijkingen gecoördineerd, logischerwijs de basis voor de latere gemeentelijke bestuurslaag. In tijden van overstromingen waren de dorpen ankerpunten. Zodra een overstroming voorbij was werd er vanuit de dorpen weer een nieuwe landbouwexploitatie en bedijking opgezet, soms inclusief de nieuwe bewoners van een ander eiland of uit Holland. Dit zorgde voor (bescheiden) invloeden van buitenaf. De economische sectoren differentieerde zich naar deze stedelijke hiërarchie. De havensteden hadden visserij, scheepsbouw, horeca en retail. De (kerk)dorpen hadden een eigen lokale, verzorgende economie voor de agrariërs eromheen die vlas, meekrap, aardappelen, bieten of graan verbouwden. De boeren verkochten hun waar op de markt in Zierikzee of op andere eilanden en in Gent, Antwerpen, Breda of Rotterdam. (UIT: NEDERLAND IN DELEN, BEN DE PATER 1989)

3.2 Bedrijven groeien uit de klei

Voor nieuwe bedrijven die niet aan akkerbouw, visserij of scheepvaart waren gelieerd had het eiland SchouwenDuiveland niet veel te bieden. De industrialisatie ging grotendeels aan Schouwen-Duiveland voorbij. Het streekplan Schouwen Duiveland van 1961 meldt over de nijverheid: ‘Zeelandia is de enige middelgrote industriële ontwikkeling op Schouwen-Duiveland.’ Deze was dan ook voortgekomen uit de Zeeuwse akkerbouw (bakker) en gegroeid vanwege goed ondernemerschap. Zeelandia is anno 2014 inmiddels een multinational en nog steeds met het hoofdkantoor gevestigd in Zierikzee.

56


De ontwikkeling van Zeelandia

Zeelandia is in 1900 opgericht door H.J. Doeleman en 114 jaar later is de familie Doeleman nog steeds aandeelhouder in het bedrijf. Zeelandia maakt brood- en bankerbakkerijingrediënten voor bakkers en zijn dus business to business georiënteerd. Zeelandia werkt in de voedselketen waar hoge voedselveiligheidseisen worden gesteld. De hele keten van teelt tot verkoop wordt door Zeelandia beheerst. Zeelandia is een echt Zeeuws bedrijf: gegrond, zuinig en ijdel (‘we hebben de mooiste vrachtwagens’), maar de vestigingen spreiden zich over de wereld. Dit zijn niet alleen verkoopkantoren, maar ook 20 fabrieken die voor lokale markten produceren. Voor de toekomst is internationalisering voorzien, alsmede een sterke verduurzaming in met name de grondstoffen. Het gegeven dat bedrijven uit de Zeeuwse klei worden getrokken en niet aangewaaid zijn van elders is een bijzonder kenmerk. Niemand zit er zonder heel goede redenen. Het zorgt voor een cultuur van ondernemerschap met een hoog kennisniveau van haalbare kansen en mogelijkheden, alsmede een grote betrokkenheid in het interne netwerk van familie, geloofsgenoten en eilandbewoners. In het streekplan van 1961 wordt verder vermeld dat Zierikzee 40% van de nijverheid van Schouwen-Duiveland heeft, Dreischor heeft enkele vlasserijen, Bruinisse en Nieuwerkerk kennen bouwen metaalnijverheid. Er is op het eiland slechts 23% stuwende (niet-verzorgende bedrijven en export) werkgelegenheid, tegen 49% in Zeeland en 60% in Nederland. De stuwende bedrijfstak is dan nog vooral de vlasnijverheid. De ontwikkelingen in de nijverheid zijn tot dusverre vooral ontstaan door plaatselijke initiatieven. Het arbeidsaanbod van het eiland zelf is niet bijzonder groot, een


57

nieuwe industrie zal dus zijn arbeidskrachten in een groter rayon moeten betrekken. Schouwen Duiveland had in 1961 al jaren een vertrekoverschot vanwege de beperkte bestaansbronnen en de aanzuigende werking van de geïndustrialiseerde gebieden buiten Schouwen-Duiveland. In het streekplan worden zorgvuldig de kansen gewikt en gewogen van het in ontwikkeling zijnde Deltaplan: “De economische vooruitzichten worden bepaald door de verkeers-geografische ligging, de aanwezigheid van een bekwame ondernemerslaag, de arbeidsmarkt en de aanwijzing van Zierikzee tot ontwikkelingskern. De uitvoering van het Deltaplan zal een aanmerkelijke verbetering betekenen voor de ruimtelijke ligging, Schouwen-Duiveland verkrijgt een centrale ligging ten opzichte van Rotterdam, Westelijk Noord-Brabant en het Sloegebied. Maar een weg alleen schept geen industrie, het kan ook tot een versnelde afvloeiing van de bevolking leiden.”

3.3 Bewust Zeeuws

In het streekplan werd vooral voorzien dat door de verbeterde auto-ontsluiting het hotelwezen de nieuwe stuwende bedrijvigheid werd, en daarin heeft men boven verwachting gelijk gehad. Toerisme en recreatie zorgden voor een explosieve groei van recreatieve voorzieningen waarin in het streekplan ruimtelijk gezien nauwelijks rekening werd gehouden. Het zijn echter zelden ondernemers van buiten geweest, de recreatieve bedrijfstak is – in tegenstelling tot bv het Friese Merengebied, maar gelijkaardig aan Zuid-Limburg – vooral door de eigen boeren en op eigen initiatief opgezet.

58


KRIJGER MOLENAARS

ZEELANDIA

STENKUL

SUIKERUNIE CARGILL

CARGILL

JUNDIAI

K AART 15 — Netwerk Zeelandia Zierikzee & Zeelandia vestigingen in de hele wereld

TA PO BILLERICAY ZIERIKZEE FRAN WOMMELGEM MA ZELL AM SE OSSONA B S. FÉLIX DA BARCELONA MARINHA


59

ESPOO

LLEN

MOSCOW ARNOWO KLAIPÉDA ODGÓRNE KIEV NKFURT KOSICE ALSICE EE KECSKEMÉT BUCAREST BELGRADO SOFIA ISTANBUL SPATA WUXI

TANGERANG

CAPETOWN

60


Door de uitvoering van het Deltaplan ontstond er een tweede nieuwe bedrijfstak: die van de ingenieurskunst. De Deltawerken hebben Nederland als land van watermanagement geprofileerd en de Zeeuwse Delta is daarbij nog steeds het voornaamste experimenteergebied. Het betreft de combinatie van ingenieurskunst, natuurontwikkeling en landbouw/ visserij. Dit deel van de economie, met nieuwe bewoners, tijdelijke bewoners en bezoekers betreft grotendeels wel een tak die door mensen ‘van buiten’ en met name de rijksoverheid is opgezet. De verwachting dat er industrie aangetrokken zou worden werd niet gerealiseerd. Na de uitvoering van het Deltaplan bleken bedrijven van buiten Zeeland meestal liever te kiezen voor grotere steden en snelweglocaties. Hierdoor is een specifieke mix van economische sectoren op SchouwenDuiveland ontstaan: de aloude landbouw en visserij, de eigen verzorgende sector, (delta)bouw en toerisme/recreatie. Het is een economische biotoop te noemen, bedrijven hebben hier kunnen ontwikkelen die elders niet zo 1-2-3 te kopiëren zijn. De ondernemers die in dit kader geïnterviewd zijn hebben allen een sterke sociale binding met SchouwenDuiveland en behouden hun bedrijf dan ook op die locatie zolang dit bedrijfseconomisch mogelijk is. Vestiging op het eiland (van buiten het eiland) is een bewuste keuze voor de specifieke kwaliteiten die het dus wèl te bieden heeft: traditie, een cultuur voor het kiezen van kwaliteit, betrokken personeel, een ruimte voor gezinsleven en ruimte om te experimenteren. Schouwen-Duivelandse bedrijven die gegroeid zijn moeten een keuze maken om te blijven of te vertrekken. Zeelandia blijft in Zierikzee, ondanks


61

dat het ‘met de kennis van nu’, een beter ontsloten locatie zou hebben gekozen. Nuformer verlaat echter het te krappe kantoor in Zierikzee, om een eiland verderop in Goes neer te strijken, in een ruimer kantoor, maar ook niet te ver van het personeel dat op Schouwen-Duiveland woont. De ontwikkeling van Nuformer

Nuformer is een multimediabedrijf gespecialiseerd in 3D videomapping, spectaculaire projecties op gebouwen. Het is opgericht in 2000 en gevestigd in een karakteristiek pand in Zierikzee. In 2014 is Nuformer gegroeid tot ca 40 werknemers en zijn ze verhuisd naar een bedrijventerrein in Goes om ruimte te bieden aan een nieuw product. Er is sprake van een sterk projectmatig werkend bedrijf dat unica maakt voor evenementen over de hele wereld. Over de hele wereld werken ze met partners en preferred suppliers voor hardware en zijn er over de wereld depots verspreid. De binding met Zeeland is vooral groot op het informele vlak.

Schouwen-Duiveland VERBANDEN IN KAART 27

Recommend Documents