Koffer vol verhalen Bent u ondernemer in de vrijetijdssector? Wilt u weten hoe uw bedrijf verder kan groeien? Bewezen is dat ondernemers die samenwerken, succesvoller en innovatiever zijn. In dit boekje van de Kamer van Koophandel Brabant vindt u ervaringen van ondernemers en krijgt u tips en informatie over samenwerking. Dit boekje is een begin. De vrijetijdssector blijft in beweging. Het is aan u en anderen deze koffer met verhalen te blijven vullen. Dat kan via: www.kvk.nl/koffervol
+ = 11 3 Samenwerken in de vrijetijdseconomie
Ondernemers! Het economisch belang van de Brabantse vrijetijdssector is groot en er zijn volop kansen voor verdere groei. U staat daarbij als ondernemer vooraan om mee te doen en te profiteren. Begin 2013 is onder regie van de provincie een nieuw triple-helix strategisch platform Vrijetijdseconomie aan de slag gegaan . Vanuit dit platform is per 1 oktober de beweging VisitBrabant| ConnectBrabant gestart. Werk met elkaar en ons mee aan deze beweging! Door het bundelen van krachten en het leggen van dwarsverbanden zorgen we voor meer kwaliteit en innovatie in de sector. De nieuwe organisatie VisitBrabant|ConnectBrabant gaat direct aan de slag om al op korte termijn effecten neer te zetten: focus op de sterk groeiende shortbreakmarkt, het beter in de etalage zetten van Brabant via VisitBrabant en een robuuste samenwerking tussen onderne-
mers onderling en met de kennisinstellingen binnen ConnectBrabant. Samenwerking tussen ondernemers is cruciaal om VisitBrabant | ConnectBrabant te laten slagen. Daarom steunen wij dit initiatief van de Kamer van Koophandel van harte. In dit boekje staan de lessen en tips van ervaren ondernemers. De do’s en don’ts van het samenwerken. Doe er uw voordeel mee als opmaat naar Brabant als de meest innovatieve en gastvrije regio van Europa. Meer bezoekers, meer bestedingen, meer productontwikkeling ; dat gaan we samen bereiken! Doet u mee? Bert Pauli, gedeputeerde EZ en voorzitter Strategisch Platform Vrijetijdseconomie Noord-Brabant Bart de Boer, kwartiermaker voor VisitBrabant I ConnectBrabant
‘Door samen te werken, leer je veel over jezelf’
Klaas van Leengoed werkt in Brabant Conferentieland samen met zes Brabantse conferentieaccommodaties. Door het delen van kennis en ervaring heeft Klaas van Leengoed, directeur van de conferentiehotels Landgoed Huize Bergen, kloosterhotel ZIN in Vught én van de Spreeuwelse Heide in Westelbeers, een verdiepingsslag kunnen maken. “Ik denk nu meer in concepten.” De samenwerking met de zes andere conferentie-accommodaties is in de loop der jaren intensiever geworden. “Wij durven kritisch in elkaars keuken te kijken. Wij gaan ook één keer per jaar bij elkaar logeren. Om te ervaren hoe het voelt om gast te zijn en elkaar op verbeterpunten te wijzen.” Als voorbeeld noemt hij de receptieruimte van kloosterhotel ZIN. “Wij willen dat het
Brabant Conferentieland promoot bijzondere Brabantse vergaderlocaties. De overigen zes leden zijn Bovendonk, De Leijhof, De Ruwenberg, Guldenberg, Kapellerput en Willbrordhaeghe (www.brabantconferentieland.nl).
kloosterhotel rust, ruimte en persoonlijkheid uitstraalt. Mijn collega’s merkten op, na een verblijf als gast, dat de receptie die sfeer niet had. Er werkten bijvoorbeeld te veel medewerkers. Daar hebben we direct wat aan gedaan. Anderen zien dingen die je zelf niet ziet.” De zeven directeuren doen meer samen, zoals het inhuren van een mystery guest en onderzoek naar duurzaamheid. “Het spiegelen daagt je uit om het anders te doen.” Of hij het lastig vindt om zoveel met collega’s te delen? “In het begin was er wel terughoudendheid. Je start als concurrenten. Later word je concu-lega’s. Dan collega’s. Inmiddels zijn we vrienden. We gaan ook jaarlijks op studiereis. We begonnen in Amsterdam. Ondertussen zijn we onder meer in Berlijn, Budapest en Bilbao geweest. Intensieve bezoeken met volle programma’s. Eén ding is ook belangrijk: het bewaken van leuke momenten. Als je het leuk hebt, kun je ook wat van elkaar hebben.”
‘We hebben al heel wat subsidie binnen gehaald’
Lith was een witte vlek op het gebied van toerisme. Tot ondernemers de krachten bundelden in de Maasmeanders. Het kerkdorp Lith kwam ooit in de schijnwerpers door het boek ‘Dorp aan de Rivier’ van Antoon Coolen. Een toeristische trekpleister werd het echter nooit. Maar het tij keert. Recreatieondernemers hebben de handen ineen geslagen. Inmiddels zijn circa honderd ondernemers lid van de ‘Maasmeanders’. Wim Hoezen, eerder wethouder in Lith, is kartrekker van het eerste uur. “Het helpt enorm als je een vuist kunt maken. Als het gaat om infrastructuur of om bestemmingsplannen zijn wij echt een gesprekspartner voor de gemeente. Daarnaast hebben we gezamenlijke arrangementen, doen we centraal bepaalde inkopen en is er gezamenlijke marketing en
De Maasmeanders is een samenwerkingsverband van ondernemingen in het gebied langs de Maas (www.maasmeanders.nl). Bij Hortus Figura in Oijen zijn (tuin)beelden, -tafels, fonteinen en ornamenten in verschillende materialen te koop (www.hortusfigura.nl).
communicatie. En we hebben al heel wat subsidies binnen kunnen halen.” Onder de noemer de ‘culturele rivier’, de ‘culinaire rivier’ en de ‘gezonde rivier’ kwamen de Maasmeanders met nieuwe initiatieven waarbij samengewerkt wordt met onder meer de kunstroute en de Maas-marathon. De kunstroute gaat langs beeldentuin Hortus Figura, eigendom van Wim’s partner Marlies Hoezen. “Wij merken dat we door de samenwerking meer bezoekers krijgen. Ondernemers verwijzen ook naar elkaar. Als mensen bij de theetuin hiernaast wat hebben gedronken, lopen ze bij ons nog even door de tuin.” Hoezen waarschuwt wel voor overspannen verwachtingen. “Samenwerken levert wat op. Maar je moet als ondernemer tijd en geld willen investeren. En je moet kansrijke plannen en doelen maken. ” Die heeft Wim Hoezen nog volop. “Wij timmeren flink aan de weg. De VVV steekt vooral geld en energie in het promoten van de grotere recreatiebedrijven. Wij willen dat echt anders.”
‘ We gaan niet met ieder bedrijf in zee’
Hanny Hoedemaker van Bed & Breakfast Europe vindt het inspirerend om te sparren met collega’s in de branche. “Ik merk ook aan mijn collega’s dat ze er energie en nieuwe ideeën van krijgen als er een bedrijf uit de branche op bezoek is geweest. Je bent allemaal met hetzelfde bezig. Dat maakt het zo leuk.” Hanny Hoedemaker heeft het niet over zomaar een overlegje. Omdat haar bedrijf wereldwijd actief is – en de grootste in de sector – gaat het vaak om internationale sessies. “Wij zijn een kleine club van twaalf mensen. Maar we hebben veel technische kennis in huis. Wij delen onze kennis met anderen en andersom gebeurt dat ook”, aldus de Brabantse zakenvrouw. In het internationaal zakendoen heeft ze te maken met cultuurverschillen.
Bed & Breakfast Europe biedt 173.000 adressen wereldwijd met bijna 1 miljoen gastenkamers, appartementen en B&B’s. Via de website kan een B&B geboekt worden. Eigenaren van een B&B kunnen er terecht voor informatie en promotie. (www.bedandbreakfast.eu)
“Er is bijvoorbeeld verschil in formaliteiten. Je spreekt een Fransman anders aan dan een Duitser. En er is verschil in wet- en regelgeving. Voor ons was vooral de overstap van de Nederlandse naar de Europese markt een ingewikkelde. Van Europees naar de wereldwijd was een minder grote stap.” Doordat Bed & Breakfast Europe internationaal werkt, is de keuze aan samenwerkingspartners groot. “Als je groeit, komen er steeds meer mensen op je af. Wij gaan niet met ieder bedrijf in zee. We willen alleen met bedrijven samenwerken aan wie we ook echt wat hebben. Dat zijn bedrijven die dicht bij het onze liggen. Het gaat ons ook niet om snel winst maken. We gaan echt voor de meerwaarde op de langere termijn.”
‘ Durf uit je eigen omgeving te stappen’
Ondernemer Rud van Herk is actief in Het Groene Woud. Door samenwerking is zijn horizon verruimd. De eigenaar van recreatiebedrijf Pergama LandJuweel in Haaren ziet het nationaal landschap Het Groene Woud tussen Tilburg, Den Bosch en Eindhoven regelmatig in een ruimer perspectief. Hij biedt zijn gasten ballonvaarten boven Het Groene Woud. En die zijn alleen maar interessanter geworden sinds hij samenwerkt met collega-ondernemers. “Ik kan het nu allemaal aanwijzen: daar ligt een zorgboerderij, daar zijn streekproducten te koop en daar kun je lekker eten.” Zijn kennis wordt gewaardeerd en dat leidt tot mond-tot-mondreclame. Maar de samenwerking bracht meer. De gasten van Rud van Herk kunnen inmiddels overnachten in heteluchtballonbedden. De manden van deze bedden zijn gevlochten
Pergama LandJuweel biedt een boerderijcamping, bed & breakfast en vakantiewoningen midden in de natuur. Gasten kunnen ballonvaren boven Het Groene Woud (www. pergama.nl).
samen met een ondernemer uit de regio. De kunstenaar die het logo van Pergama LandJuweel bedacht, was weer betrokken bij het concept. En dan te bedenken dat het nationaal landschap door veel ondernemers als bedreigend werd gezien. De angst was dat het natuurgebied ondernemers zou beperken. Rud van Herk kent vooral de kansen. Hij is, samen met overheden en maatschappelijke instellingen, vertegenwoordigd in de Streekraad van Het Groene Woud. “Dat brede netwerk levert echt wat op. Er is nu onder meer een centraal boekingssysteem en een toeristische gids.” De keerzijde? Rud waarschuwt dat je niet verstrikt moet raken in de vele overleggen. En een scherpe focus blijft een must. “Elkaar inspireren is mooi, maar dan wel doelgericht.” Maar de Haarense ondernemer ziet vooral plussen. Zijn advies aan collega-ondernemers is helder: “Durf uit je eigen omgeving te stappen en leg je ideeën op tafel. Je wordt er alleen maar rijker van.”
‘ Nog steeds enthousiast maar wel wat voorzichtiger’
Dat samenwerking loont maar niet altijd lukt, weet Job Verschoor van Golfpark Almkreek als geen ander. Tien jaar geleden richtte Job Verschoor een samenwerkingsverband van eigenaren van golfbanen en hotels op: Brabant Golfland. De bedoeling was onder meer om tot een centraal boekingssysteem te komen. Een succes werd de samenwerking niet. “Er kwamen destijds zoveel golfers bij. Banen liepen moeiteloos vol. Golfbaaneigenaren zagen de noodzaak van samenwerking niet. Ze gaven gegevens niet door. Het systeem haperde. Ondernemers moesten wel bemiddelingskosten betalen en haakten af.” Job Verschoor waarschuwde toen al: “Er komen andere tijden. Je moet naar de langere termijn kijken.” Inmiddels zijn die andere tijden er. Het aantal golfers loopt terug. Ondernemers in de branche zien
Job Verschoor is eigenaar van Golfpark Almkreek in Almkerk. Hij richtte tien jaar geleden Brabant Golfland op en werkt inmiddels aan een nieuw samenwerkingsverband (www.golfpark-almkreek.com).
dat je door de handen ineen te slaan, meer kunt bieden. “Golfers kunnen dan bijvoorbeeld met één fee op meerdere banen spelen. Een prachtige manier om klanten te binden.” Het lijkt er dan ook op dat samenwerking nu wel kans van slagen heeft. “Er liggen plannen waarbij vier golfbanen zich willen aansluiten. De NVG (Nederlandse Vereniging van Golfaccommodaties) heeft al aangegeven het idee te dragen. We hopen snel verder te kunnen met de uitwerking.” Voor de toekomst denkt Verschoor onder meer aan gezamenlijke PR en misschien op termijn gezamenlijk onderhoud van de banen. Maar hoe enthousiast hij ook is, Job Verschoor doet het wat rustiger aan dan voorheen. “Nu bekend is waar wij mee bezig zijn, melden meer golfbaaneigenaren zich. Ik denk dat het goed is om klein te beginnen. Als het systeem goed op orde is, kunnen we altijd nog verder zien. Ik ben wat voorzichtiger geworden.”
‘Je bent zo sterk als de zwakste schakel’
“Ondernemers in de vrijetijd kunnen niet zonder elkaar. Ze moeten samenwerken”, stelt Erik van Nuland van TOP Brabant. Volgens TOP Brabant-secretaris Erik van Nuland zijn ondernemers in de leisure afhankelijk van elkaar en van de overheid. “Een toerist gaat voor een totaalervaring. Als de bewegwijzering waardeloos is, is de vakantie minder geslaagd. Hetzelfde geldt voor een arrangement: samenwerken moet, maar je bent zo sterk als de zwakste schakel.” Niet alleen daarom is het zaak dat ondernemers elkaar opzoeken. Ook als het gaat om belangbehartiging richting overheid is het belangrijk dat er een collectief is. In alle gevallen is een heldere, gezamenlijke visie een must. “Regio’s met een sterk profiel komen gewoon bovendrijven.” Ook onderscheidend vermogen is TOP Brabant (Toeristisch Ondernemers Platform Brabant) is een samenwerkingsverband van de brancheverenigingen in de vrijetijdseconomie: Recron, ZLTO, Koninklijke Horeca Nederland, Vekabo, de Kamer van Koophandel en de BZW (www.topbrabant.nl).
belangrijk. “Het is snel traditioneel. Het is goed om buiten de gebaande paden te kijken. Naar andere sectoren bijvoorbeeld. Kijk naar Helmond: daar is de automotivesector sterk. Daar zou je iets kunnen doen met auto’s. Dan heb je een helder, regionaal gezicht en ben je vernieuwend. Zo zet je jezelf op de kaart.” Als geslaagde voorbeelden van samenwerkingsverbanden noemt Van Nuland onder meer het Land van de Hilver. “Streekproducten, een route met picknickbanken, een uitkijktoren, -tig arrangementen: ondernemers hebben daar van alles ontwikkeld.” Het valt op dat in Brabant sowieso beter wordt samengewerkt dan elders in Nederland. “Wij hebben hier niet de behoefte alles af te zekeren. Het is toch ons-kent-ons. En dat is belangrijk.” Als samenwerking niet van de grond komt, is het advies: “Niet blijven doormodderen. Als iets niet werkt, stekker eruit.” Hoe dat voorkomen kan worden? “Formuleer vooraf wat je doelstellingen zijn, geloof in wat je wilt en zoek naar gelijkgestemden”
‘Soms moet je met je billen bloot’
Samenwerken is halen en brengen, stelt Annemieke Burgmans van recreatiecentrum ’t Witven in Veldhoven. Veldhoven had tot pakweg tien jaar geleden geen toeristisch beleid. Dat veranderde toen helder werd dat de toeristische industrie van groot economisch belang is. Op initiatief van de SRE (Samenwerkingsverband Regio Eindhoven) werden in diverse gemeenten LTA’s (Lokaal Toeristische Adviesraden) opgericht. Annemieke Burgmans van Recreatiecentrum ’t Witven was direct enthousiast. “Toerisme was een ondergeschoven kindje. Ik had daar last van. Ik wist niet wat in deze omgeving wel kon en wat niet. Nu weet iedere ondernemer die hier wil starten of uitbreiden wat mogelijk is.” Minstens zo belangrijk vindt de Veldhovense het delen van kennis. “Wij
Bij LTA Veldhovenzijn ruim twintig ondernemers aangesloten. Een van hen is Annemieke Burgmans van recreatiecentrum ’t Witven, met onder meer een vakantiepark, dagrecreatie met zwembad en een partycentrum (www.ltaveldhoven. nl, www.witven.nl)
ontdekten dat er steeds meer anderstalige gasten naar deze regio komen. Dat weet je omdat je met andere ondernemers praat. Wij bieden nu al onze informatie in het Nederlands en in het Engels aan. Een ander resultaat van samenwerking is dat wij samen met ondernemers uit deze regio het arrangement fietsen en eten aanbieden.” Voor de leden van de LTA worden ook regelmatig gezamenlijke bijeenkomsten belegd, zoals over het gebruiken van social media. “Dat zijn dingen die je als ondernemer alleen nooit zou kunnen. Door samen te werken, stimuleer je elkaar om kwalitatief te groeien.” Openheid ziet Annemieke Burgmans als voorwaarde voor samenwerking. “Samenwerken betekent soms ook dat je met je billen bloot moet. Daar kunnen anderen weer van leren.” Op dit moment trappen veel ondernemers op de rem. De crisis is daar debet aan. “Mensen worden terughoudender. Ik snap het wel, maar ik vind het ook jammer. Juist in deze tijd moet je samen nieuwe ideeën ontwikkelen.”
Samenwerken 2.0 Samenwerken zit Brabanders in de genen. Maar ook hierin staat de tijd niet stil. Samenwerken 2.0 gaat over durven delen en flexibele allianties. Niet meer denken vanuit belangenbehartiging maar vanuit belangenbevordering. Niet meer topdown, maar bottom-up. Afhankelijk van het samenwerkingsdoel: betrek uw gast, partijen uit andere branches en ketenpartners bij uw initiatief. Want samenwerken loont.
• Sterke gesprekspartner voor overheden en andere stakeholders • Groei en innovatie
Belangrijke tips: • Korte én lange termijn visie zijn nodig voor duurzaam succes • Bepaal samen een concreet einddoel en (financiële) resultaten • Vertrouwen en bereidheid om te delen is belangrijk (= gunfactor) • Vier successen samen Voordelen van samenwerking: (=funfactor) • Toegang tot een rijkdom aan • Stel business-kansen centraal kennis en ervaring • Beperk het aantal overleggen • Inspiratie: over uw bedrijfs- en • Laat stakeholders zien wat branchegrenzen kijken bereikt is • Uw concurrent kan • Zoek samenwerking buiten zakenpartner worden de gebaande paden • Gezamenlijke financiering van projecten en activiteiten Wilt u meer informatie over samen• Profilering: samen beter op werking in de vrijetijdssector? Neem de kaart dan contact op met de KvK. Nadere gegevens vindt u in het colofon.
Contact: Femke Arts Kamer van Koophandel Brabant Adviseur Vrijetijdseconomie John F. Kennedylaan 2 Postbus 735 5600 AS Eindhoven +31 88 585 25 84 +31 636 532 297 www.kvk.nl/koffervol
Colofon Coördinatie: Femke Arts, Kamer van Koophandel Brabant
Stef Frencken, Daadvisie
Tekst :
Lisette van der Swaluw,
Kamer van Koophandel Brabant
Vormgeving: Ilse Hunink, VeertienElf Media Fotografie: Roy Lazet Drukwerk: DekoVerdivas
