Samen werken aan Taalcoaching

Samen werken aan Taalcoaching


Welkom!

Wij heten je van harte welkom bij ons taalcoachproject. Om de eerste start te ondersteunen bieden wij deze brochure aan met achtergrondinformatie en voorbeeldmateriaal. Vluchtelingen en nieuwkomers1 moeten ook meedoen in de samenleving. Nederlands begrijpen, spreken en schrijven is daarbij heel belangrijk. De ene nieuwkomer gaat het vrij gemakkelijk af, de ander vindt het moeilijk. Sommige vluchtelingen kunnen prima lezen en begrijpen, maar vinden spreken weer lastig omdat zij weinig contact hebben met Nederlanders. Er zijn inburgeraars die het moeilijk vinden om contact te leggen met andere mensen en zich prettiger voelen als er iemand bij is. Weer anderen hebben hulp nodig bij het vinden van (vrijwilligers)werk. Ook veel bewoners van asielzoekerscentra zijn blij met taalcoaching. Kortom, er zijn talloze redenen voor vluchtelingen en nieuwkomers om een taalcoach te willen. Ook zijn er diverse drijfveren voor een vrijwilliger om taalcoach te willen zijn. Je verbreedt je wereld, leert over andere culturen en gewoontes en het is fijn iemand te helpen. Allemaal doen ze het met het oog op een grotere zelfredzaamheid, want dat is wat altijd voorop staat.

We zijn blij dat we je kunnen verwelkomen als Taalcoach en wensen je veel plezier! VluchtelingenWerk Nederland

1 Voor de leesbaarheid worden in de tekst de termen vluchtelingen, nieuwkomers en inburgeraars door elkaar gebruikt. Daar waar één van deze termen wordt gebruikt wordt de hele doelgroep van vluchtelingen, nieuwkomers én inburgeraars bedoeld.

Samen werken aan Taalcoaching | 3


Inhoud 6 Algemene informatie over het taalcoach project 9 De wet inburgering 10 Verschillende termen 11 De eerste kennismaking 12 Mogelijke startmanieren 13 Intercultureel voorstellen 14 Gespreksonderwerpen en tips voor uitjes 16 Tips van begeleiders om te komen tot communicatie 17 De bank 18 De bibliotheek 19 De markt 20 Ziekenhuis 21 Openbaar vervoer 22 Winkelen 23 Training voor taalcoaches 24 Bijlagen 25 Bronvermelding


Algemene informatie over het taalcoachproject

Het is goed als vluchtelingen en nieuwkomers onze taal leren. Het is nog beter als ze daarbij - extra - hulp krijgen van taalcoaches. Een netwerk van vrijwilligers staat klaar om zich hiervoor in te zetten. VluchtelingenWerk Nederland helpt om beide partijen met elkaar in contact te brengen. In totaal doen elf van de twaalf regionale stichtingen van VluchtelingenWerk Nederland mee aan het project. Wij streven ernaar om in 2014 2600 taalkoppels tot stand te hebben gebracht. Het verwezenlijken van deze ambitie betekent 2600 vrijwilligers die met vluchtelingen in gesprek gaan om de Nederlandse taal te oefenen en te verbeteren. Daarnaast betekenen 2600 taalkoppelingen ook even zoveel gebouwde bruggetjes in onze samenleving. Mensen die elkaar leren kennen, elkaar kunnen bevragen, die tradities en waarden uitwisselen. Waar niet wordt gesproken over, maar gepraat met! Wat doet een Taalcoach? Taalcoaches zijn vrijwilligers die één-op-één met inburgeraars op pad gaan in de Nederlandse samenleving. De taalkoppels spreken één à twee uur per week af om de taal te oefenen in verschillende situaties. Dat kan bijvoorbeeld door een spelletje Scrabble, praten over familiefoto’s, samen koken, naar een museum gaan of een boek zoeken in de bibliotheek. Het taalcoachproject is niet bedoeld als vervanging voor de taalles, maar werkt natuurlijk wel aanvullend. Taalcoaching stimuleert inburgeraars om de Nederlandse taal in alledaagse situaties te gebruiken. Het taalcoachproject is niet alleen gericht op het verbeteren van de Nederlandse taal, maar ook op het beter wegwijs worden in de eigen woonomgeving (stad, dorp en/of wijk).

6 | Samen werken aan Taalcoaching

Daarnaast speelt de taalcoach een rol in het opbouwen of uitbreiden van het netwerk van de inburgeraar, op basis van zijn of haar behoefte. Dit kan gericht zijn op maatschappelijke participatie, op vrijwilligerswerk of betaald werk. Tot slot heeft een taalcoach oog voor eventuele knelpunten op het juridische, sociale, psychische, financiële, of medische vlak. Heeft iemand schulden, psychische problemen of spelen andere zaken die het leren van de taal en participatie in de weg staan? De taalcoach is geen hulpverlener, maar kan in overleg met de vluchteling zorgen voor een gerichte doorverwijzing naar maatschappelijke begeleiding van VluchtelingenWerk of een andere professionele hulpverlener Iedere vluchteling of nieuwkomer heeft zo zijn eigen wensen. Het is dus belangrijk om met elkaar een doel af te spreken. Bijvoorbeeld: wil iemand oefenen om boodschappen te kunnen bestellen in de winkel, met het openbaar vervoer te reizen, op school een gesprek met de leerkracht te voeren, een baan te vinden of het nieuws te kunnen volgen? Afhankelijk van de wensen van de inburgeraar en de taalcoach krijgt het contact zo een doel. Voorop staat dat er wordt gewerkt aan zelfredzaamheid van de vluchteling.

Mogelijke doelen: Taalverwerving Conversatie is enorm belangrijk bij het verwerven van een nieuwe taal. Vluchtelingen kunnen in contact worden gebracht met vrijwilligers die aandacht hebben voor de taal. Er kan eventueel worden aangesloten bij de lesmethode die de inburgeraar bij taallessen volgt. Maar vooral ook alledaagse situaties waarmee de nieuwkomer zelf heeft te maken, vormen een uitgangspunt voor het vergroten van de woordenschat en het oefenen van de taal. Wegwijs maken De taalcoach kan tevens sociale en maatschappelijke ondersteuning bieden door te helpen met de post doornemen, een

‘De vrijwillige taalcoaches krijgen een training aangeboden om te leren waarop ze moeten letten en om ideeën te krijgen voor te ondernemen activiteiten.’

administratie opzetten, boodschappen doen e.d. De taalcoach ‘wijst de weg’, in een wijk en/of stad. Oriëntatie en Activering Zoals hierboven al is gesteld hebben flink wat nieuwkomers veel moeite om in contact te komen met de Nederlandse maatschappij. Men is bijvoorbeeld wel op de hoogte van het bestaan van een buurthuis, maar durft de eerste stap niet te zetten. In deze fase kan men worden gekoppeld aan een taalcoach. Naast de ontmoetingen thuis gaat deze ook met de inburgeraar op stap: naar een buurthuis, museum, bibliotheek, sportclub, een fietstocht in de omgeving, school of een bedrijfsexcursie. Vaardigheden aanleren om in de praktijk te kunnen oefenen staan centraal bij deze ontmoetingen. In de praktijk kunnen gebieden elkaar overlappen en komt de Nederlandse taal overal in terug. Immers, taalcoaches communiceren in het Nederlands. Netwerken Bijkomend doel bij dit project is de inburgeraar in staat te stellen een netwerk op te bouwen gericht op meer sociale contacten of (vrijwilligers) werk. Vanuit dit netwerk kan de inburgeraar zijn of haar activiteiten uitbreiden. Doorverwijzing De nieuwkomer kan eventueel in contact worden gebracht met maatschappelijke begeleiding bij VluchtelingenWerk of een vergelijkbare dienst bij een andere organisatie. Van daaruit kan een nieuwkomer met reguliere hulpverlening in contact worden gebracht indien dit nodig is. Het moet natuurlijk wel klikken! Voor succesvolle taalcoachingstrajecten is een goede match belangrijk: het moet natuurlijk wel klikken tussen de nieuwkomer en de taalcoach. Daarom zorgt de projectleider of –coördinator voor een zorgvuldige koppeling tussen een taalcoach en een inburgeraar. En mocht het toch niet prettig verlopen, dan kun je altijd op deze contactpersonen terugvallen. Daarnaast krijgen de vrijwillige taalcoaches een training ‘methodisch handelen als taalcoach’ aangeboden om te leren waar op gelet moet worden bij communicatie vanuit verschillende culturen en om ideeën te krijgen voor te ondernemen activiteiten.

‘We hebben het altijd heel erg gezellig’ Studente Anna Sparreboom (23) gaat elke vrijdagmorgen naar het Utrechtse Lombok om thee te drinken bij Giti Ahmadi (34). ‘En om de taal te oefenen, natuurlijk’, zegt Anna. Zij werd door vrienden aangespoord om vrijwilligerswerk met vluchtelingen te gaan doen en ze werd taalcoach van Giti. Zeven jaar geleden vluchtte Giti uit Afghanistan en ze woont sinds drie jaar samen met haar man en drie dochters in Nederland. ‘Maar ik wil alleen Nederlands oefenen met Anna!’, lacht Giti eigenwijs.


‘Taalcoaching stimuleert inburgeraars om de Nederlandse taal in alledaagse situaties te gebruiken.’

Waar spreek je af? Waar je afspreekt, hangt natuurlijk af van wat je wilt gaan doen maar ook van de wensen van de nieuwkomer. Als je geen specifieke plekken bezoekt, zijn er de volgende mogelijkheden: spreek bij de inburgeraar af, bij jou thuis, of op een neutralere plek zoals een bibliotheek of in de stad. Hoe en hoe vaak? Dit verschilt per koppel. Wij verwachten van een koppel een minimale contactperiode van 6 maanden van 1,5 uur per week.

Sommige koppels spreken elke week op verschillende tijden af. Anderen hebben een vast tijdstip. Noteer elkaars contactgegevens goed: telefoonnummer(s), emailadres. Spreek samen af dat als iemand (plotseling) niet kan, je dit duidelijk communiceert naar de ander en maak dan meteen een nieuwe afspraak, mocht dit mogelijk zijn. Wat ga je doen? Ook hier geldt: per koppel is dit anders. Cliënten moeten wel aangeven waar zij behoefte aan hebben. Vraag dit dus goed, zorg ervoor dat iemand echt weet wat hij wil. Let op: veel inburgeraars zijn niet gewend dat wordt gevraagd wat zij willen. Vraag door als er een half of onduidelijk antwoord komt. Dit maakt het ook makkelijker voor jou om te kijken hoe je de vraag het beste kan beantwoorden. Wat wordt verwacht van Taalcoaches? Meewerken als vrijwilliger bij het taalcoach project is erg leuk en leerzaam. Het moet ook zeker leuk blijven. Toch is het geen vrijblijvende taak. Bedenk goed dat de inburgeraar op je rekent en dat het soms veel moed vergt om hulp te vragen. Veel vluchtelingen hebben te maken gehad met moeilijkheden zoals opvang in een asielzoekerscentrum met weinig privacy, veraf gelegen van de buitenwereld, en jarenlang niets mogen doen, het wennen aan de cultuur en het verwerken van veel teleurstellingen. Weet waar je aan begint en onderhoudt het contact. Je mag natuurlijk altijd hulp of advies vragen, maar geef niet te snel op en word geen taalcoach als je niet zeker weet of je hier wel genoeg tijd voor hebt.

Saleh Admani (26) Koerd uit Iran woont in een asielzoekerscentrum: Bezig zijn met de taal geeft mij goede afleiding van mijn problemen, het vermindert de spanning. Door mijn taalcoach Arjan heb ik meer vertrouwen gekregen. Ik had al veel Nederlandse woorden in mijn hoofd, maar durfde ze niet uit te spreken. Door Arjan ben ik die woorden gaan gebruiken. Mijn beeld over Nederland is ook veranderd. Arjan heeft mij laten zien dat niet alle Nederlanders een hekel aan asielzoekers hebben. Dat geeft mij moed voor mijn toekomst in Nederland.


Het is belangrijk dat je duidelijk bent naar de ander, ook in wat jíj wilt. Het kan zijn dat iemand echt een vriend of vriendin wil worden, onderdeel van jouw leven. Als jij dat ook wilt, is het goed. Zo niet, houd dan iets meer afstand en spreek vooral af op openbare plekken als de bibliotheek. Het taalcoachproject is in principe een tijdelijk project. Je begeleidt iemand een tijdlang. Daarna neem je afscheid en ga je misschien weer anderen begeleiden. Dat afscheid is legitiem. Je kunt het contact ook voortzetten. Dan is het vriendschap geworden. Voel je vrij om die stap wel of niet te zetten.

De Wet inburgering Nieuwkomers die in Nederland wonen, moeten inburgeren. Dat betekent dat ze de taal moeten spreken en weten hoe de Nederlandse samenleving in elkaar zit.

Annahit (Armenië): Door de gesprekken met Martine weet en begrijp ik meer van Nederland en de Nederlanders. Ik kan nu in het Nederlands uitleggen wat ik bedoel. Wat voor mij nog veel belangrijker is: de vriendschap die ze me geeft. Haar taalcoach Martine: Het is fijn dat je als stabiele factor kunt functioneren in een onzekere tijd. Ik heb een andere cultuur ervaren, een andere manier van leven. Je helpt niet alleen iemand, je leert er zelf ontzettend veel van! Je krijgt inzicht hoe het is om als vluchteling in Nederland te leven waardoor je dankbaar wordt voor alle dingen die je hebt. Daarnaast: ik kreeg er een vriendin bij! Zo hoorde ik als eerste dat Annahit in verwachting is. Nu zoeken we samen babykleertjes uit.

Taalcoaches op het asielzoekerscentrum De meeste taalcoachtrajecten die VluchtelingenWerk uitvoert, vinden plaats met vluchtelingen die een verblijfsvergunning hebben, in een gemeente wonen en moeten inburgeren. Er zijn echter ook taalcoachtrajecten op asielszoekerscentra’s (AZC) voor asielzoekers zonder vergunning.2 De context van een taalcoachtraject op een AZC is anders. Je taalmaatje verkeert nog in onzekerheid of hij of zij in Nederland mag blijven. Dat geeft spanning en gevoel van machteloosheid. Daarbij kan het zijn dat jij de eerste Nederlander bent die echt belangstelling toont. Het is vooral belangrijk om goed voor ogen te hebben wat je taak is als taalcoach en dat je je niet begeeft op het terrein van de juridische hulpverlening.

Niet iedereen hoeft in te burgeren Nieuwkomers die tijdelijk naar Nederland komen voor studie of werk hoeven niet in te burgeren. Ook buitenlanders die al een Nederlands diploma hebben, certificaten of bewijsstukken van een bepaalde opleiding, hoeven geen inburgeringsexamen te doen. Alleen mensen die ouder zijn dan 16 en jonger dan de pensioengerechtigde leeftijd, die geen Nederlander zijn, niet in Nederland of Europa zijn geboren en die hier zijn gekomen om te blijven, moeten inburgeren. Hoe moeten mensen inburgeren? Om in te burgeren moeten nieuwkomers zorgen dat ze de Nederlandse taal voldoende spreken en begrijpen. En dat ze weten hoe de Nederlandse samenleving in elkaar zit. Om dat te bewijzen leggen ze een examen af. Slagen ze, dan zijn ze ingeburgerd en krijgen ze een inburgeringsdiploma. Welke organisaties zijn bij het inburgeren betrokken? Sinds 1 januari 2007 is de Wet inburgering van kracht. Met ingang van 1 januari 2013 is de wet op een groot aantal punten gewijzigd. Voorinburgering tijdens verblijf in een AZC wordt mogelijk. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) heeft een rol op het gebied van voorlichting. De rol van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) wordt uitgebreid en omvat nu: voorlichting en informatie, examen beheer, verstrekken van leningen. Op de site van DUO is hierover veel informatie te vinden: www.duo.nl.

2 In 2012 voerde VluchtelingenWerk twee pilotprojecten uit met taalcoaches in azc Goes, Arnhem en Nijmegen. Dat gebeurde in het kader van project De Werkelijkheid. Doel van De Werkelijkheid is de kracht van vluchtelingen zichtbaar maken en nieuwe verbindingen tot stand brengen. Zie www.werkelijkheid.com


Verschillende termen Migrant, vreemdeling, asielzoeker, vluchteling, nieuwkomer. Deze begrippen worden vaak door elkaar gehaald. Daarom volgt hieronder een uitleg.

Migranten Immigratie is het zich vestigen in een ander land of gebied. Een immigrant is een inkomend landverhuizer, die van plan is permanent (tenminste meer dan een jaar) te verblijven. Niet een toevallige bezoeker of een reiziger. Sommige landen zijn heel populair. Daarom kennen veel landen een zogenaamd immigratiebeleid dat bepaalt hoe het land omgaat met immigranten: hoeveel mensen er worden toegelaten en aan welke eisen iemand moet voldoen om het land binnen te mogen. Vreemdeling Een vreemdeling is iemand die in Nederland is en niet de Nederlandse nationaliteit bezit. De meeste vreemdelingen die voor langere tijd in Nederland verblijven zijn EU-burgers. Vluchtelingen en asielzoekers vormen een bijzondere categorie vreemdelingen. Een asielzoeker heeft een asielverzoek ingediend en hoopt te worden erkend als vluchteling. Uiteraard zijn niet alle vreemdelingen en asielzoekers ook vluchteling. Vluchteling Of iemand een vluchteling is, is bepaald in het Vluchtelingenverdrag: iemand die in zijn thuisland gegronde vrees heeft voor vervolging. Redenen hiervoor kunnen zijn ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of seksuele voorkeur. De vluchteling kan in eigen land geen bescherming krijgen tegen deze vervolging. In Nederland krijgt hij een asielvergunning en de garantie dat hij, voorlopig, niet wordt teruggestuurd naar zijn eigen land. Asielzoeker De termen ‘vluchteling’ en ‘asielzoeker’ worden vaak door elkaar gebruikt. Juridisch gezien is er echter een wezenlijk verschil. Een asielzoeker is iemand die asiel heeft aangevraagd. Zolang de overheid nog geen beslissing heeft genomen, blijft


iemand asielzoeker. Hij wordt pas ‘als vluchteling erkend’, als door de overheid op de asielaanvraag positief is beslist. Dan is duidelijk dat de asielzoeker ‘uit gegronde vrees is gevlucht’ en mag hij hier (voorlopig) blijven. Daarna kan de vluchteling zich vestigen in een woonplaats, Nederlandse les volgen, werken en eventueel gezinshereniging aanvragen. Wereldwijd zijn er anno 2012 10,4 miljoen vluchtelingen. Vluchtelingen vormen samen eenderde van alle gevluchte mensen. 35,4 miljoen mensen hebben op een of andere manier huis en haard verlaten. Een groot deel van hen - 15,5 miljoen – is ontheemd. Dat wil zeggen dat ze op de vlucht zijn in eigen land. Moeten asielzoekers en vluchtelingen inburgeren? Asielzoekers hoeven niet in te burgeren: ze mogen zelfs niet inburgeren. Zolang niet duidelijk is of ze in Nederland mogen blijven, krijgen ze nauwelijks de kans om de taal te leren en mogen ze maar een beperkt deel van het jaar werken. Zodra ze echter zijn erkend als vluchteling en in Nederland mogen blijven, moeten ze inburgeren. Ook gezinsleden van vluchtelingen die naar Nederland mogen komen, moeten in Nederland inburgeren. Meer informatie over o.a. de asielprocedure en vluchtelingen in het algemeen is te vinden op www.vluchtelingenwerk.nl Bronnen: Wikipedia en VluchtelingenWerk

De eerste kennismaking Daar staan jullie dan. Je hebt ‘hallo’ gezegd of ‘aangenaam’, geglimlacht en nu moet je als taalkoppel van start. We raken dan maar al te vaak verstrikt in onhandigheid en verlegenheid. Na de kennismakende woorden moeten we door, in gesprek. Maar hoe doe je dat? Aanvankelijk is het doel de interesse van de ander op te wekken. Een vraag is dan het meest geschikt. ‘Gesloten vragen’ zijn het meest passend voor het begin van een gesprek. Dit zijn vragen die een klein gebied aanboren en waarop je vrij eenvoudig kunt antwoorden. Bijvoorbeeld: heb je een computer? Hoe lang ben je al in Nederland? Verlegenheid Verlegenheid heeft deels met onhandigheid te maken, maar ook met angst een slecht figuur te slaan. Omdat je vrijwel niets van de ander weet, is er geen aanknopingspunt voor contact. Omdat de ander onbekend is, voelt het ‘riskant’ iets van jezelf prijs te geven: er staat geen gegarandeerde onthulling van de ander tegenover. Die vicieuze cirkel is alleen te doorbreken door iets aan de ander te vragen of te vertellen. Taal De taalbarrière kan een probleem zijn, of er kan onduidelijkheid rijzen over de motivatie van een inburgeraar, vooral als afspraken niet (goed) worden nagekomen. Dan is het prettig als taalcoaches enigszins op de hoogte zijn van cultuurverschillen. In sommige culturen speelt tijd bijvoorbeeld een andere rol dan in de Nederlandse samenleving. Wanneer afspraken regelmatig niet worden nagekomen, dan moet dit natuurlijk besproken worden.

en om je te bedanken. Uit beleefdheid kun je het proeven en het is geen probleem als je iets laat liggen, dat betekent juist dat je niet meer hoeft. Als je een dieet hebt, is het simpel, dan mag het niet van de dokter. Natuurlijk mag je ook weigeren als je het écht niet wilt. Dit alles betekent overigens niet automatisch dat als je geen eten krijgt, men je komst niet waardeert!

Afspraken maken Het is belangrijk dat je bij het eerste contact duidelijke afspraken maakt. Maak goed duidelijk aan de inburgeraar waarvoor je komt en hoeveel tijd je beschikbaar bent. Het is ook goed om je eigen taak af te bakenen en je grenzen te stellen, omdat iemand je als vertrouwenspersoon kan zien en met allerlei vragen komt, die je zelf niet kan of wilt beantwoorden. Je bent er om de taal te oefenen en voor het contact. Uiteraard is het wel mogelijk om door te verwijzen naar bijvoorbeeld maatschappelijke begeleiders van VluchtelingenWerk of andere instanties en eventueel gesprekken samen voor te bereiden! Om de gesprekken wat op gang te brengen, worden hieronder enkele ideeën aangereikt om een opening te vinden. Het zijn een aantal kennismakingsspellen, je kan hier je eigen draai aan geven. Hopelijk helpen de ideeën je een beetje, en leer je meer van elkaar.

Gewoontes en gebruiken Iedereen heeft weer andere gewoontes en soms zijn die cultureel bepaald. Om misverstanden al in het begin te voorkomen, kan je rekening houden met de volgende gebruiken: > Soms wordt er van je verwacht dat je je schoenen uitdoet bij de voordeur. > Er zijn geen kledingvoorschriften, maar toon respect voor elkaar: niet iedereen waardeert het wanneer je volgens de laatste minimode gekleed gaat. > Eten en drinken dat je krijgt aangeboden is een symbool van gastvrijheid. Om te laten zien dat iemand blij is dat je komt Samen werken aan Taalcoaching | 11

Mogelijke startmanieren

Interviewen Ieder krijgt tien minuten om zijn taalmaatje vragen te stellen en daarvan notities te maken. Daarna wissel je van rol. Nadat jullie beiden door elkaar zijn geïnterviewd, geven jullie een samenvatting over wat je van elkaar te weten bent gekomen. Jij vertelt dus over de ander. Zo weet je of de informatie goed op de ander is overgekomen. Of het is begrepen en of verduidelijking nodig is. Jullie kunnen de verkregen informatie gebruiken voor het verdere gesprek. Jullie kunnen er iets uithalen waarover jullie verder willen praten. Stel mij voor Je neemt twee vellen en wat stiften. Jullie tekenen beiden jezelf in het midden van het vel. Daaromheen de dingen die jullie belangrijk vinden. Aan de hand van de tekening vertellen jullie hierover. Dit is een plezierige manier wanneer de inburgeraar niet goed kan schrijven.

Kranten doornemen Paw Eh Say Htootha (28) doet de voordeur open. Er stapt een man binnen die bijna drie koppen boven haar uittorent. Ze begint meteen enthousiast te vertellen wat ze deze week heeft meegemaakt. ‘Ik was eerst alleen de taalcoach van Paw, maar al snel schoof haar man ook aan’, vertelt Peter van Eijkelenburg (60) die journalist is. Paw en haar man Pee Hel (30) komen uit Birma en ontmoetten elkaar in een Vietnamees vluchtelingenkamp. ‘Samen nemen we de berichten en advertenties door in de kranten die ik meebreng’, zegt Peter. Paw leest vooral supermarktadvertenties, Pee die over motoren en hun zoontje Nay (4) kijkt naar alle plaatjes. ‘Dit vrijwilligerswerk vind ik veel leuker dan – met alle respect – bejaarden voortduwen in een park. Ik heb gewoon méér met taal en het overbrengen van kennis’, zegt Peter lachend.


Iets van thuis Waar denk je aan als je ‘thuis’ zegt? Probeer je eens op je huis te concentreren. Kies dan een voorwerp, of het nou een ding is of een meubelstuk, of iets ontastbaars (een uitzicht, geur, smaak, gevoel) dat voor jou ‘thuis’ betekent. Denk daaraan en probeer het te beschrijven. Vervolgens wisselen jullie en vertelt de ander. Vervolg: voor de volgende keer een voorwerp van huis meenemen en vertellen waarom jij dit hebt meegenomen, wat het voor jou betekent, welk verhaal eraan vast zit.

Intercultureel voorstellen

Mijn thuis: als jullie elkaar voor het eerst ontmoeten, is een manier om te beginnen elkaar te vragen de eerste vijf woorden te noteren die spontaan bij jou opkomen als de naam van je land (of plaats) van herkomst wordt genoemd. Daarna noemen jullie om beurten die vijf woorden en geven uitleg waarom jij die woorden hebt gekozen. Wat doe ik het liefst: kennen jullie elkaar wat beter, dan kunnen jullie het volgende deel van de oefening (aandacht voor verschillen in waarden) gebruiken. Je maakt beiden een lijstje van tien of twintig dingen die jij het liefste doet. Daarna vertellen jullie beiden wat je hebt opgeschreven, waarom jij deze activiteiten graag doet, wanneer, hoe vaak, enzovoorts. Sociale gewoontes: Vertel elkaar eens wat jullie gewoontes zijn: > Begin eens met het voorstellen en begroeten, hoe doe jij dit? Verder kun je misschien nog vertellen of jij aparte gewoontes hebt of dingen doet die echt bij jou horen, zoals: > hoe kinderen in jouw cultuur worden opgevoed; > voor wie kinderen het meeste ontzag hebben; > hoe mensen hun levenspartner vinden en al dan niet trouwen; > hoe de verantwoordelijkheden en taken in het gezin verdeeld zijn tussen man en vrouw, en tussen zonen en dochters; > hoe de relatie met de grootouders (en met ouderen in het algemeen) is; > zou jij hetzelfde leven willen leiden als jouw ouders? Waarom wel/niet; > vertel elkaar de drie dingen die jij nu het liefste zou willen doen. Je kunt natuurlijk andere onderwerpen kiezen om de oefening af te stemmen op waarden die voor jou relevant zijn. Probeer vooral open te staan voor elkaars informatie. Ga niet met elkaar in discussie over waarden en normen. Je hoeft het niet eens te zijn. Je wilt elkaar beter leren kennen en hebt elkaars waarden en normen te respecteren.

‘Deze vorm van vrijwilligerswerk trok mij direct’ Samen naar de bibliotheek. Ik zag deze vorm van vrijwilligerswerk op televisie en het trok mij direct’, zegt Gerard Dummer (32), in het dagelijks leven docent op een lerarenopleiding. Sinds januari is hij gekoppeld aan zijn taalmaatje Janvier Sebahire (26). Al kletsend zijn ze regelmatig te vinden in de bibliotheek van Soest. Janvier komt uit Congo en is nu bijna drie jaar in Nederland. Als onderdeel van zijn inburgeringscursus loopt hij stage bij een kringloopwinkel. Daarna wil hij beginnen met een ICT- opleiding. ‘Ik vind zijn hele inburgeringsproces boeiend. Het is leuk daaraan een steentje bij te dragen’, zegt Gerard. ‘Allebei vinden we politiek interessant, dus daar praten we vaak over’, vertelt Janvier. ‘Ook voor mijn inburgeringsexamen wil ik graag alles van Gerard weten over hoe de Nederlandse politiek in elkaar steekt.’


Gespreksonderwerpen en tips voor uitjes Inmiddels hebben we al behoorlijk wat ervaring opgedaan met onze projecten gericht op taalcoaches. We hebben dus ook al heel wat tips verzameld. In dit hoofdstuk vind je daarvan een samenstelling.

Regels en tips voor taalcoaches van René Appel3 Je kunt onderscheid maken tussen: 1. Gestuurd een taal leren: met oefeningen en lessen. 2. Ongestuurd een taal leren: zoals kinderen een taal leren. Zonder boeken, maar omringd door mensen die hun best doen met de persoon in contact te komen. Bij ongestuurd een taal leren ligt de nadruk op communicatie, op elkaar begrijpen en op de inhoud van de taal. Naarmate mensen meer gemotiveerd zijn om te communiceren met de andere taalgemeenschap, zal deze ongestuurde taalverwerving

beter gaan. Daarom is het belangrijk een goed contact op te bouwen, vertrouwen te winnen en goed te luisteren naar wat mensen bezighoudt. Probeer ook niet constant te verbeteren. Als mensen bang zijn fouten te maken, stagneert de communicatie. Hij vindt de werkwijze van de taalcoachprojecten een uitstekende formule. Hij dringt er daarom op aan niet in de verleiding te komen om les te gaan geven omdat dat serieuzer, schoolser lijkt. Hij vraagt de begeleiders vast te houden aan het ‘samen spreken’.

Twaalf gouden regels 1 Praat correct maar eenvoudig (spreek geen ‘kindertaal’).

9 Maak zoveel mogelijk impliciete correcties. Zeg niet: “Dat

2 Spreek langzaam. 3 Laat woordgrenzen horen.

doe je fout”, maar herhaal de zin op de juiste manier. Zeg na de opmerking: “Ik maken de afwas”, “O, jij doet de afwas”.

4 Ga niet in op dubbele betekenissen van een woord. Als

10 Gebruik, bij beginnelingen, verschillende methodieken.

het kopje (om uit te drinken) aan de orde is, begin dan niet tegelijk over een andere betekenis (hoofdje).

5 Vermijd figuurlijk taalgebruik. Dat is niet eenvoudig, onze taal zit er vol mee: “Hoe loopt het bij jullie?”, “Een blik op de klok werpen”.

6 Beperk je tot één onderwerp, duidelijk afgesproken (en eventueel voorbereid). Men weet dan in welke richting de betekenis van woorden en het gesprek gaat.

7 Vermijd dat men met ja of nee kan antwoorden (zonder dat duidelijk is of men de vraag begrepen heeft). Dus niet: “Ben je met de tram gekomen?”, maar: “Hoe ben je hier gekomen?”.

8 Verbeter niet teveel: het gaat om communicatie, om begrijpen. Demotiveer de mensen niet.

Praat niet alleen. Laat mensen gebruiksvoorwerpen tekenen, aanwijzen, beetpakken. Ga daartoe eens naar een warenhuis, naar een markt, naar een museum etc. Laat mensen handelingen ook verrichten (ik sta op, ik ga zitten, ik geef een hand).

11 Men beheerst een taal sneller passief dan actief. “Hoe heet dat ding (kopje)” is moeilijker dan: “Wijs (temidden van drie voorwerpen) het kopje aan”.

12 Tot slot: staar je niet blind op resultaten, productie. Realiseer je dat communicatie met iemand uit de Nederlandse samenleving voor de betrokkene vaak al veel betekent. Dat vormt de basis voor verdere contacten, integratie en taalverwerving. Realiseer dat bij het leren begrijpen van het Nederlands, de passieve taalverwerking eerst komt en tijd kost. 3 René Appel is emeritushoogleraar tweede taalver¬werving aan de Universiteit van Amsterdam.


Grootste lol aan de keukentafel Sinds Ashraf Mousavizadeh (47) bij VluchtelingenWerk Walcheren aangaf dat ze graag hulp wilde bij het oefenen van de Nederlandse taal, werd ze gekoppeld aan haar taalcoach Astrid Pluijlaar (46). ‘Het is alweer meer dan dertig jaar geleden dat ik Nederlands leerde op school’, bekent Astrid. Af en toe moet ze dan ook een woordenboek erbij pakken om antwoord te geven op de vragen van Ashraf. ‘‘Twee keer per week aan de keukentafel hebben we altijd de grootste lol. Toch leek het mij ook leuk om samen eens gezellig te gaan wandelen, maar Ashraf maakt liever huiswerk’, vertelt Astrid. ‘Na mijn examen gaan we wel een keer wandelen’, belooft Ashraf heilig. Astrid is zelfstandig ondernemer in de bouwsector: ‘Door de economische crisis heb ik het momenteel iets minder druk. Ik heb dus wat meer vrije tijd. Daarom kom ik nu twee keer per week op bezoek bij Ashraf.’ Samen werken aan Taalcoaching | 15

Tips van begeleiders om te komen tot communicatie

Samen doen > Musea bezoeken > Winkelen > Koken > Een rollenspel spelen > Vraag- en antwoordspelletjes > Fietsen in het park > Telefoongesprekken oefenen > Naar een bedrijf/werk > Scrabble spelen > Bezoek aan een school > Kleding maken > Tijdens een wandeling de leerling dingen laten vragen zoals: “Hoe laat is het?” en “Waar is de bibliotheek?” Gespreksonderwerpen > Eigen land en Nederland > Eigen en zijn/haar leefsituatie > Alledaagse dingen > Alles in en om de keuken > Gebeurtenissen in de gemeente > Situaties thuis, op straat, in het werk, op school en op de markt > Spreekwoorden en gezegden > Zinnen en woorden die de hele dag gebruikt worden


Materiaal > Kranten, tijdschriften en buurtblaadjes > Boeken: kinderboeken, kookboeken, beeldwoordenboeken > Toeristische atlas > Gedichtjes van Annie M.G. Schmidt > Kinderliedjes, Nederlandse liedjes > Foto’s > Reclamefolders > Zelfgemaakte tekeningen Overige tips > Een briefwisseling en die vervolgens bespreken > E-mailen > Televisie kijken,zoals jeugdjournaal of Lingo, > radio luisteren > woorden laten herhalen > Gesproken taal ondersteunen met gebarentaal > Zelf voorlezen, laten voorlezen en dan vragen waar het over ging Praktische voorbeelden Op de volgende pagina’s zijn enkele tips praktisch uitgewerkt. De complete map waaruit deze voorbeelden zijn gehaald, vind je in de Toolkit van het ministerie www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/inburgering/taalcoaches

De bank ‘Pinnen bij de bank’

De bank is een financiële instelling, die zich bezighoudt met geld. Je kunt bij de bank voor veel verschillende dingen terecht: geld storten, geld opnemen en advies vragen. De meest bekende banken in Nederland zijn: ING, ABN/Amro, Rabobank en Fortisbank. In Nederland loop je niet zo vaak meer bij een bank naar binnen. Want om geld op te nemen kan je op heel veel plekken pinnen. Oefeningen: > Bespreek de informatie hierboven. Is alles duidelijk? Kun je hierover nog meer vertellen? > Stap eens binnen bij de bank van de taalcoach. Vraag eens waarvoor je allemaal bij de bank terecht kunt. > Bespreek de mogelijkheid om te pinnen. Weet jij hoe dat gaat en waarop je moet letten? Denk bijvoorbeeld aan “skimmen”.

> Elke bank vindt het slim als je een kasboekje bijhoudt met al je inkomsten en uitgaven. Probeer samen eens een kas boekje te maken. > Steeds meer banken maken gebruik van internet bankieren. Ken je dit en kun je hiermee werken?


De bibliotheek ‘Boeken zoeken’ Een bibliotheek is een verzamelplek van allerlei documenten, zoals: boeken, tijdschriften, dvd’s en cd’s. Tegen betaling kun je lid worden van de bibliotheek. Je kunt dan spullen lenen en ook in de bibliotheek op internet. Verder kun je op je gemak een boek of een krant lezen in de bibliotheek.

Oefeningen: > Bespreek de informatie hierboven. Is alles duidelijk? Kun je hierover nog meer vertellen? > Zoek uit wat een lidmaatschap bij de bibliotheek kost. > Ga langs bij de bibliotheek, bekijk eens wat je er allemaal kan en hoe alles werkt. > Kijk welke diensten en producten allemaal gratis zijn in de bibliotheek.


> Vraag bij de gemeente na of je bijzondere bijstand kunt krijgen voor een lidmaatschap bij de bibliotheek. > Waarschijnlijk kunnen jullie in de bibliotheek gebruikmaken van de ‘Slimme Nieuwslezer’. Dit is een computerprogramma waarmee je samen, op jouw taalniveau, het recente nieuws kunt lezen, doornemen en bespreken.

De markt ‘Kijken en kopen op de markt’ Op de markt vind je van alles: groente, fruit, kaas, stoffen, tassen, fietsspullen, enzovoorts. Een oud Nederlands spreekwoord is: ‘Op de markt is je gulden een daalder waard’. Dit betekent dat je op de markt goedkoper kunt winkelen dan in een winkel. Bovendien zijn de etenswaren hier ook vaak een stuk verser. Alle reden dus om eens naar de markt te gaan!

Oefeningen: > Bespreek de informatie hierboven. Is alles duidelijk? Kun je hierover nog meer vertellen? > Probeer samen eens 10 verschillende marktkraampjes op te noemen. > Ga samen naar de markt: wat zie je allemaal en wat kun je allemaal kopen? > ‘Is je gulden op de markt een daalder waard?’ Bekijk wat verschillende producten kosten op de markt, en kijk daarna wat deze in de winkel kosten. > Is de markt in Nederland vergelijkbaar met de markt uit het land van herkomst? Zo nee, wat is er anders? Mis je iets?


Ziekenhuis ‘Beterschap’ Als je problemen hebt met je gezondheid, maak je een afspraak met de huisarts. Hij gaat dan met jou in gesprek over je klachten en geeft meestal een advies of schrijft medicijnen voor. Soms kan de huisarts je zelf niet verder helpen en verwijst je door naar een arts in het ziekenhuis, een fysiotherapeut of een andere specialist. In het ziekenhuis werken specialisten. Dit zijn artsen die speciaal geleerd hebben voor bepaalde delen van het lichaam.

Oefeningen: > Bespreek de informatie hierboven. Is alles duidelijk? Kun je hierover nog meer vertellen? > Ga samen op onderzoek uit. Welke medische zorg is er allemaal? Hoe maak je een afspraak? Hoe zit het met de zorgverzekering? > Is er al eens contact geweest met de huisarts? Hoe ging dat? > Bezoek samen het ziekenhuis: drink er iets en loop er eens een rondje. Hier kom je van alles tegen. Hoe werken die routes nu? En waar maak je dat ponsplaatje ook alweer? > Probeer een lijst te maken met alle specialisten die in het ziekenhuis werken, en schrijf er bij wat zij doen.


Openbaar vervoer ‘Hoe kom ik daar?’

Het openbaar vervoer (OV) is een handige manier om van de ene plek naar de andere te komen. In veel grotere gemeenten kun je naast de bus ook gebruik maken van trein, tram en metro. Als je met de trein ergens heen gaat, kun je op het station een kaartje kopen. Dit doe je bij een kaartjesautomaat. Reis je met de bus, de tram of de metro dan heb je een OV-chipkaart nodig. Die kun je kopen bij een kiosk op het station of bij een tijdschriftenwinkel. Zie voor meer informatie www.ov-chipkaart.nl

Oefeningen: > Bespreek de informatie hierboven. Is alles duidelijk? Kun je hierover nog meer vertellen? > Weet je waar je een OV-chipkaart kan kopen? > In dit voorbeeldenhoofdstuk staan activiteiten die je kunt gaan doen. Het is handig om hier eens met het openbaar vervoer naar toe te gaan.

> Op de website: www.9292ov.nl kun je je reis plannen met het openbaar vervoer. Weet je al hoe deze site werkt? > Weet je welke bushalte het dichtsbij jouw huis is? En op welke tijden de bus rijdt en waarheen ?


Winkelen ‘Winkelen in de gemeente’ Iedereen moet wel eens ‘winkelen’: kleren kopen, spullen voor in huis, voor de uiterlijke verzorging en noem maar op. In bijna iedere gemeente/wijk heb je (bijvoorbeeld) wel een centrum met allerlei winkels.

Verder zijn er veel winkels in het stads-/dorpscentrum en ook wat tweedehandswinkels. Het voordeel hiervan is dat die vaak goedkopere spullen hebben dan in de gewone winkels. Oefeningen: > Bespreek de informatie hierboven. Is alles duidelijk? Kun je hierover nog meer vertellen? > Waarvoor ga jij allemaal naar de stad of het dorp? Naar welke winkels ga je dan? > Weet jij wat voor winkels er allemaal in jouw buurt/ woonplaats. zijn? Mis je winkels?


> Ga samen naar de stad, loop een rondje in de buurt en kijk wat je tegenkomt. Er zijn natuurlijk niet alleen winkels, je ziet ook gebouwen, beelden of bedrijven. > Misschien kunnen jullie eens samen wat drinken in de stad. > Weet je bij welke winkels/supermarkten je terecht kunt als je zo goedkoop mogelijk boodschappen wilt doen? > Er zijn veel belangrijke instanties zoals de politie, het ziekenhuis, de bank, de bibliotheek, en de school. Weet je ze allemaal te vinden?

Training voor Taalcoaches

Alle vrijwilligers die zich gaan inzetten als taalcoach krijgen een training aangeboden. Zo kunnen zij goed beslagen ten ijs komen. Speciaal hiervoor is de training ‘Methodisch handelen als taalcoach’ ontwikkeld en twee modules ‘netwerkopbouw’ en ‘doorverwijzing’. Eerste kennismaking, dan trainen! Als de vrijwilliger en de nieuwkomer zijn gekoppeld, is het tijd voor de training aan de taalcoach. In een eendaags programma leren vrijwilligers wat er allemaal komt kijken bij het leren van onze taal in de praktijk. Ook ervaren ze hoe ze bij het coachen methodisch te werk kunnen gaan. Verder krijgen ze tal van tips voor activiteiten die ze met hun taalmaatje kunnen ondernemen.

Methodiek De basistraining is gebaseerd op een specifiek voor inburgering ontwikkelde methodiek van het Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Anderstaligen (ITTA). Speciaal opgeleide freelancers geven de training aan groepen van maximaal 14 deelnemers.

‘De training heeft mij inzicht gegeven in wat een taalcoach echt moet doen. Geen docent Nederlands zijn, maar juist ondersteunen bij taalsituaties in de praktijk.’


Bijlagen

Tips voor boeken en sites

Boeken Geert Hofstede, Allemaal Andersdenkenden, omgaan met cultuurverschillen Joris Luyendijk Een tipje van de sluier (over de islam) Jan Hulstijn, Ruud Stumpel, Bart Bossers en Chris van Veen Nederlands als tweede taal in de volwasseneducatie Vera Berendsen Klank & toon. Basiscursus uitspraak Nederlands Anton Wessels Islam verhalenderwijs David Engelhard en Roswitha Weiler (samenstelling) Fietsen met tegenwind. Over vluchtelingen en integratie VluchtelingenWerk Nederland Internetsites Organisaties www.vluchtelingenwerk.nl www.hetbegintmettaal.nl www.werkelijkheid.com Integratie/inburgering www.ind.nl www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/integratie www.forum.nl www.duo.nl Nederlands als tweede taal www.nederlandsalstweedetaal.nl www.taalthuis.com www.taalunieversum.org www.taalnet.nl www.braint.nl 24 | Samen werken aan Taalcoaching

Informatieve sites http://landen.pagina.nl Informatie over verschillende landen. http://nederlands.jouwpagina.nl Startpagina over alles wat met Nederlands en Nederland te maken heeft. http://www.govworks.nl/homeprojectgovworksitem32747lannl.html Informatieve site. Het bootst een loket na bij de gemeente. Je kan hier allerlei informatie vinden over geld, school, huis, gezondheid, vervoer, veiligheid, vrije tijd. D.m.v. plaatjes én een stem die je tekst voorleest is het een overzichtelijke, duidelijke site met veel verwijsadressen. http://www.mijnabc.nl Gemakkelijke, gebruiksvriendelijke, informatieve pagina met informatie over nieuws, internet, lezen en schrijven, geld, reizen en stemmen. Ook zijn er oefeningen/spellen te vinden. Spellen http://www.nederlandsalstweedetaal.nl/woordpuzzel.htm http://www.nederlandsalstweedetaal.nl/galgje.asp http://www.spelletjes.nl (zoekterm linksonder: woorden) http://www.mijnwoordenboek.nl/woordspellen.php http://www.teleac.nl/taalspel/spelgrid.jsp http://www.spelletjesplein.nl Oefeningen www.oefenen.nl Op deze site kun je je makkelijk aanmelden en heb je toegang tot oefeningen die betrekking hebben op verschillende situaties in de praktijk. http://www.inburgeren.nl/inburgeraar/Oefenvragen/Oefenvragen_inburgering.asp http://www.nederlandsalstweedetaal.nl/quiz-nl.htm http://www.nt2taalmenu.nl Leuke site met veel quizzen, oefeningen, vragen over de Nederlandse samenleving. Op deze site kan je veel vinden!

Bronvermelding

Regels en tips voor taalcoaches van emeritushoogleraar R. Appel: Bron: Gilde SamenSpraak: informele taalverwerving

De eerste Kennismaking Bron: Gilde Enschede, ISKB – Utrecht en de “Menukaart van VluchtelingenWerk“ West & Oost-Brabant en Bommerlerwaard.

Tips van begeleiders om te komen tot SamenSpraak: Bron: Gilde SamenSpraak

De “Menukaart van VluchtelingenWerk“ West & Oost-Brabant en Bommerlerwaard heeft materiaal en tips over Kennismaken, Gesprekonderwerpen en Uitjes opgeleverd.

De Wet inburgering als basis Bron: Website VluchtelingenWerk Nederland

De inwerkmap “In gesprek” van VluchtelingenWerk Midden Nederland is de bron geweest voor de tekst over Algemene Informatie voor Taalcoaches, het verschil tussen vluchtelingen en asielzoekers, tips voor boeken en sites, e.d.


Colofon Dit taalcoachproject is een initiatief van VluchtelingenWerk Nederland en wordt mede mogelijk gemaakt dankzij het Europees Vluchtelingen Fonds en het Europees Integratie Fonds. Vormgeving en drukwerk Stroom grafische vormgeving Fotografie Goedele Monnens Aleksandra Mihajlovic



Samen werken aan Taalcoaching

Recommend Documents