RENOVATIE TOTAAL. 9 Gebruiksklare badkamers 20 Wonen in een steenfabriek 22 Installaties voor. 30 Kosten vervangen. klushuizen in Kleiburg

Praktijkblad voor de renovatiesector Jaargang 4 # 3, Mei 2014

RENOVATIE

TOTAAL

Gratis t? n o b a nneme

Mail naar evati info@reno nl totaal.

9 Gebruiksklare badkamers 20 Wonen in een steenfabriek 22 Installaties voor klushuizen in Kleiburg

30 Kosten vervangen

leien in Maasdekking

illb_ad_perfect 239x355mm_wk2014.indd 1

16-04-14 14:26

In dit nummer

Redactioneel

Open deur

9

Techniek: Gebruiksklare badkamers

20

Project in beeld: Wonen in een steenfabriek

Volgens minister Stef Blok van Wonen gaat de renovatiemarkt een grote toekomst tegemoet. Wat een nieuws! Ofwel: wat een open deur … Het is één van de beweringen en/of conclusies over de vakbeurs Renovatie die van 9 tot en met 11 april werd gehouden in de Brabanthallen. De toekomst is iets wat nog moet komen, maar de renovatiemarkt was de afgelopen jaren al booming. Op de beurs werd opnieuw getoond dat leveranciers en ontwikkelaars hun kansen grepen door nieuwe producten speciaal voor de renovatiemarkt te ontwikkelen. Want waren er bijvoorbeeld twee jaar geleden nog maar twee ‘spelers’ op de markt van rioolrenovatie; kijk nu eens naar het grote aanbod. En badkamerrenovatie: wie doet er niet mee? Dit alles leidt tot veel keuzes voor de vastgoedbeheerders, woningcorporaties en bewoners. Voor ieder budget is er wel een keuze. Tegen het grote aanbod van nieuwe producten stak de aanwezigheid van die enkele concepten wat mager af. Terwijl de hele conceptgedachte – verschillende partijen die samen een renovatie-aanpak ontwikkelen en aanbieden – de laatste jaren enorm is toegenomen. Al of niet aangejaagd door Energiesprong en/of De Stroomversnelling. En dát zijn nou juist de echt grote ontwikkelingen, ook in de renovatiemarkt. Op de vakbeurs Renovatie was er echter (nog) weinig van zichtbaar. Behalve dat er meer exposanten op deze beurs waren (zo’n 30 procent), liep ook het aantal bezoekers op: van 7500 in 2012 naar 8875 in 2014, evenals het waarderingscijfer. Deze positieve geluiden deden de beursorganisatie besluiten de beurs jaarlijks te organiseren. In 2015 wordt de editie samen gehouden met de BouwBeurs, GEVEL en Material Xperience. Of dát zo’n goed combinatie is, zal zich moeten bewijzen. Mogelijk dat nog een grote publiekstrekker dan weer gecombineerd kan worden met de vakbeurs Renovatie: de uitreiking van de Gulden Feniks. Want die hoort gewoon thuis op een renovatiebeurs. Zeker als de volgende editie ook nog Renovatie & Transformatie gaat heten, alleen Herbestemming ontbreekt dan nog …

Carla Debets Hoofdredacteur RenovatieTotaal

Reageren? [email protected]

COLOFON

22

I nstallaties: Klushuizen in karakteristieke Kleiburgflat

4 Actueel 7 Column André Thomsen 10 Actueel: Dag van de Bouw 13 OudNieuw 14 Thema: Badkamerrenovatie 17 Bouwkosten: Kosten renoveren badkamer 19 Hout: Kozijnvervanging Grand Hotel Krasnapolsky 25 Installaties: Olmenhof herbestemd voor jongeren 27 Installatienieuws 29 Onderhoud: Resultaatgericht renoveren 30 Bouwkosten: Leien in Maasdekking 33 Productoverzicht

RenovatieTotaal is een onafhankelijke informatiebron en verschijnt 7 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, open aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken heeft.

Ontwerp en Opmaak De opmaakredactie, Wehl www.deopmaakredactie.nl Cover S-pod® gebruiksklare badkamers, herbestemming Almere

Jaargang 4, nummer 3, mei 2014 Uitgever André Lardinois Hoofdredactie Carla Debets [email protected] Redactie Frank de Groot Paul Engels Medewerkers Ed de Rechteren van Hemert André Thomsen, Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten, Casa Data

Druk Dijkman Print / Rodi Media RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273, 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 7421 ZC Deventer Tel. 0570 – 654660 E-mail: [email protected]

Copyright Advertenties André Lardinois (0570) 654660 E-mail: [email protected] Freddy Burgers (0570) 623852 E-mail: [email protected] Hugo Arends (0570) 861007 E-mail: [email protected] Abonnementen Mirjam Nijbroek (0570) 861009 E-mail: [email protected]

Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd.

nr. 3 | mei 2014

3

Actueel

Renovatie Tuinstadhuis bijna afgerond Het naoorlogse Tuinstadhuis in Nieuw-West in Amsterdam wordt momenteel flexibel ingericht met het oog op Het Nieuwe Werken, waarbij de focus ligt op het creëren van open werkplekken. Naast flexibiliteit is het doel om het pand een industriële uitstraling te geven tegelijkertijd met een knipoog naar de jaren ’50. Een eis vanuit Fokkema & Partners Architecten uit Delft was meer licht en openheid in het gebouw brengen. Om hieraan te voldoen en tegelijkertijd tegemoet te komen aan de esthetische uitdaging, zijn plafondeilanden toegepast om zo openheid te creëren. In het gebouw is het Insula modulaire

systeem voor akoestische plafondeilanden van Saint-Gobain API uit Harderwijk toegepast. Daarbij blijft de betonnen constructie van het gebouw in het zicht. Vanwege de open structuur van het pand, blijft elk detail van het plafond zichtbaar, dus ook het ophangsysteem. Belangrijk is dat de hoekranden er zo strak mogelijk uitzien. In de plafondeilanden moest de verlichting en ventilatie worden geïntegreerd, het liefst zo naadloos mogelijk. De renovatie van de eerste verdieping en de begane grond van het Tuinstadhuis is voor aankomende zomer gereed.

Blijft modernistisch gebouw in Deventer behouden? Erfgoedvereniging Heemschut pleitte al voor het behoud van de SNS-bank in Deventer. Het modernistische gebouw uit 1966 kenmerkt zich onder andere door opvallende prefab betonnen gevels. Eerst waren er plannen voor de bibliotheek en nu ook voor het speelgoedmuseum. Volgens B. en W. van Deventer is alleen sloop een optie. Uit diverse rapporten bleek dat het gebouw zowel cultuurhistorisch, stedenbouwkundig als architectuurhistorisch van waarde is voor Deventer. Heemschut vindt dat de SNS-bank één van de weinig gaaf modernistische gebouwen in de binnenstad van Deventer is dat ook goed is ingepast in het stedenbouwkundig weefsel. In

eerste instantie zou de bibliotheek naar deze plek verhuizen, maar B. en W. kwam er achter dat het gebouw daarvoor niet geschikt is vanwege de kolommenconstructie. In een recent bericht in De Stentor pleiten twee Deventenaren, Harry Zwiers en Martin Kleine Schaars, respectievelijk van JVZ ingenieurs en I’M architecten, voor een museale functie van het gebouw. Zij zien graag het speelgoedmuseum naar de Stromarkt verplaatst worden. Een museum op deze plek kan een belangrijke impuls geven aan dit deel van de binnenstad. De bibliotheek kan aan de Brink blijven door het gebouw op te knappen voor 3 miljoen euro. Nieuwbouw zal 15 miljoen euro kosten.

Eusebiuskerk wordt museum De Eusebiuskerk in Arnhem ondergaat op dit moment (weer) een flinke verbouwing. De monumentale kerk wordt onder meer heringericht als dependance voor het Airborne Museum in Oosterbeek. De kerk is weliswaar een mooi voorbeeld van gotische bouwkunst maar het grootste deel werd in die bouwwijze weer opgebouwd na de Tweede Wereldoorlog. Bij een voorgaande verbouwing werd tevens een glazen lift ingebouwd die bezoeker naar een punt op 73 meter hoog brengt voor een uitzicht over de stad. Nog dit jaar vertoont het Airborne Museum in de kerktoren exposities over de gevechten rondom de Rijnbrug

in september 1944. De kerktoren staat op dit moment in de steigers, via info@ eusebius.nl is het mogelijk deel te nemen aan een anderhalf uur durende rondleiding. De herbestemming van de kerk is nog niet duidelijk. Er is een inventarisatie geweest waarbij de ideeën varieerden van ijsbaan tot stiltecentrum. Er is ook sprake van een collegezaal voor een particuliere hogeschool. Vóórop staat dat het openbare karakter van de kerk gehandhaafd zal blijven. Op kortere termijn wordt al wel overwogen aan de noordzijde van de kerk (omgeving Kerkstraat) een nieuwe, glazen aanbouw te maken waarin de nieuwe entree van de kerk zal komen.

Restauratie Keet van Oud afgerond De Keet van Oud in Oud-Mathenesse staat er weer netjes bij. Het gebouw vormt een kleurrijk element op de Rotterdamsedijk tussen het Witte Dorp en het Marconiplein. De huidige Keet van Oud is een replica van de oorspronkelijke houten directiekeet uit 1923 van architect J.J.P. Oud. Voor de bouw van het Witte Dorp ontwierp J.J.P. Oud een houten directiekeet. Het was een eenvoudig symmetrisch bouwwerk, bestaande uit twee in elkaar geschoven blauwe en rode volumes, voorzien van een gele dakopbouw. Opmerkelijk is de decoratieve verwerking van de houten gevelde-

4

nr. 3 | mei 2014

len. Boven de deur staat in gestileerde typografie het woord Directie. De Sikkens Foundation heeft de replica in 1993 bij de nieuwbouw van het Witte Dorp aan de stad Rotterdam cadeau gedaan. Woonstad Rotterdam heeft het gebouwtje sindsdien in beheer. Samen met de Sikkens Foundation en de gemeente Rotterdam heeft Woonstad Rotterdam het herstel mogelijk gemaakt. In het gebouwtje is sinds een aantal jaren een kapper gevestigd. Het herstel is uitgevoerd door Smits Vastgoedzorg. Daarbij werd onder meer de bestaande gevelbeplating vervangen door nieuwe gevelbeplating én alle gevelkozijnen vervan-

gen. Ook werd het voordeurkozijn met de luifel inclusief de deur gerepareerd en het stucwerk in de buitengevel her-

steld. Alle nieuwe gevelbeplating, de kozijnen en het stucwerk werden bovendien weer in de oorspronkelijke

Actueel

Drie extra beschermde gezichten voor Utrecht Kantoor krijgt nieuwe dubbele glazen gevel

Onlangs kreeg Utrecht er twee nieuwe beschermde stadsgezichten en één nieuw beschermd dorpsgezicht bij: Utrecht Oost, Elinkwijk/De Lessepsbuurt en Haarzuilens. De aanwijzing door de Rijksdienst is een gevolg van het Monumenten Selectie Project waarbij toppers uit de Nederlandse stedenbouw uit de periode 1850-1940 zijn geselecteerd. Beschermd dorpsgezicht Haarzuilens omvat de 19e-eeuwse aanleg van kasteel De Haar, het kasteeldorp Haarzuilens en de omliggende landerijen. Het kasteel was al als historische buitenplaats beschermd, maar nu ook in samenhang met het dorp en de landerijen als beschermd gezicht. Kenmerkende onderdelen van beschermd stadsgezicht Utrecht Oost zijn het Wilhelminapark, de voormalige buitenplaatsen De Oorsprong en het Hogeland, de begraafplaats St. Barbara, maar ook de Maliebaan en het Veeartsenijterrein. Elinkwijk en de De Lessepsbuurt zijn ooit gebouwd als fabrieksdorpjes ver buiten Utrecht in de toenmalige gemeente Zuilen en nu omsloten door het stedelijk gebied van de gemeente

Onlangs werd de eerste fase van de grootschalige renovatie van het kantoor van verzekeraar a.s.r. opgeleverd. Het Utrechtse kantoorgebouw wordt naar ontwerp van Team V Architectuur geheel gestript en verduurzaamd. Tijdens de renovatie, uitgevoerd door Ballast Nedam en Kuijpers, blijft het pand in gebruik.

Utrecht. De ligging van dit gebied in Zuilen bij kanaal en spoorwegen was ideaal voor de Nederlandse Fabriek voor Werktuigen en Spoorweg Materieel en de Muinck-Keyzer staalfabriek

(DEMKA). De fabrieksdorpjes zijn speciaal gebouwd voor de werknemers en dit nieuwe beschermde stadsgezicht is dan ook sterk verbonden met de geschiedenis van deze bedrijven.

Vakkundig herstel van schade aan monumenten Om eigenaren en beheerders van monumenten te ondersteunen bij het vakkundig laten herstellen van schade aan hun gebouw, heeft de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg de publicatie ‘Praktische tips voor vakkundig herstel’ uitgebracht. De publicatie, in de vorm van een waaier, toont de meest voorkomende schades en beschrijft de mogelijke oorzaken. Vervolgens informeert de waai-

er over de aanpak, de wijze van herstel en het gebruik van kwaliteitsrichtlijnen daarbij. In veertien bladen wordt ingegaan op de meest voorkomende problemen. Dit zijn onder andere metselwerk met funderingsproblemen, voegwerk met beschadigingen,

houtaantasting door schimmels en schilderwerk. De waaier is kosteloos te bestellen bij de stichting ERM, e-mail: [email protected]. De waaier is gratis tot een bestelling van 3 exemplaren. Bij meer dan 3 exemplaren wordt vanaf het vierde exemplaar, 4,50 euro per stuk (excl. BTW) in rekening gebracht.

Het Utrechtse kantoorgebouw is met 86.000 m2 één van de tien grootste van Nederland. Bij de renovatie is onder meer uit de bestaande kantoorvloeren een vide gezaagd. Het extra invallende daglicht en het ruimtelijk contact tussen de verdiepingen dragen bij aan een open werkomgeving. Zo’n 1600 medewerkers van a.s.r. nemen hier binnenkort hun intrek. De betonnen borstweringen in de bestaande gevel zijn vervangen door een dubbele glazen gevel. Deze bespaart niet alleen energie – circa 50 procent - maar laat ook veel meer daglicht het gebouw binnen. De gevel fungeert in de zomer als geventileerde spouw die opgewarmde lucht afvoert en in de winter als warmtebuffer om overmatig afkoelen te voorkomen. Door het buitenste blad van de dubbele gevel ruimer om het gebouw heen te leggen, ontstaan hoge atria en groene wintertuinen rond het entreegebied en aan de uiteinden van de kantoorvleugels. Op basis van de energiebesparing wordt nu een energielabel A behaald. a.s.r. stelt hoge eisen aan de duurzaamheid van het gebouw, dat reeds een BREEAM-NL Excellent ontwerpcertificaat heeft ontvangen. De tweede kantoorvleugel wordt begin 2015 opgeleverd en de derde vleugel in december 2015.

Klimaatplafond combineert koeling met akoestiek Voor de renovatie van de Katreinetoren in Utrecht leverde Hunter Douglas een bijzonder lamellen klimaatplafond. Dit plafond is ontwikkeld in samenwerking met specialist in klimaatplafonds Inteco uit Boxtel. Geen eenvoudige opgave: het nieuwe plafond voldoet zowel aan de vereiste koelcapaciteit van 98 W/m2 als aan de vereiste geluidsabsorptie van 0,85 aW. Een dergelijke hoge koelvraag is meestal lastig te combineren met akoestische elementen in het klimaatplafond. Om dit op te lossen is een spouw van 60 millimeter gerealiseerd tussen het aluminium strekmetalen klimaatelement en het daarboven gemonteerde akoestisch systeemplafond. Door deze spouw

en het open lamellenplafond gaat de convectieve koelcapaciteit fors omhoog. Er ontstaat een natuurlijke luchtstroming over het strekmetalen koelelement waardoor er extra warmteoverdracht tussen het watervoerende klimaatelement en de ruimtelucht plaatsvindt. Bovendien voldoet deze plafondconstructie aan de esthetische eisen van NL Architects uit Amsterdam, die de inrichting van de nieuwe Katreinetoren heeft ontworpen. Het plafond moest een rustige uitstraling hebben, waarvoor ook de verlichting en installaties in het plafond zijn verwerkt. De renovatie van de Katreinetoren omvatte de vijfde tot en met de dertiende verdieping. In totaal in is 4.400 vierkante meter lamellenplafond toegepast.

nr. 3 | mei 2014

5

Actueel

Financiële puzzel herbestemming ontrafeld Het herbestemmen van monumentale gebouwen helpt om de herinnering aan het verleden levend te houden en om de ruimtelijke kwaliteit van onze steden en dorpen op peil te houden. Maar hoe zit het met de financiële lasten? Recente onderzoeken hebben bovendien laten zien, dat het ook voor de samenleving als geheel economisch gezien profijtelijk is om te investeren in het behoud van monumenten. In steden met veel monumenten zijn de grondprijzen hoger dan in gemeenten zonder monumenten. Maar hoewel de

hele samenleving profiteert, drukken de financiële lasten vooral op de eigenaren. Het restaureren en herbestemmen van een bestaand gebouw is vaak duurder dan het plaatsen van een volledig nieuw gebouw. Dat werpt de vraag op: zijn herbestemmingsprojecten nu financieel succesvol of wordt er verlies geleden? Frank Vehof en Arno Boon van BOEi zijn op zoek gegaan naar het antwoord. In het kader van, en met ondersteuning van het Nationaal Programma Herbestemming hebben zij 25 herbestemmingsprojecten financieel met elkaar vergeleken. Kort

gezegd: herbestemmen is geen vetpot. Het gemiddelde rendement voor financieringslasten op de onderzochte projecten bedraagt 4,6 procent, net genoeg om de investering terug te kunnen verdienen. Ter vergelijking: de grote marktpartijen hebben het afgelopen decennium een rendement behaald van 6,1 procent op regulier vastgoed en 5,3 procent op maatschappelijk vastgoed. In het onderzoek worden dan ook een aantal oplossingen aangedragen hoe het rendement positief kan worden beïnvloed. Kanttekening bij deze conclusies is dat in de

vastgoedsector, waarvan de monumentenwereld onderdeel uitmaakt, een dergelijk – constant - rendement inmiddels behoort tot de betere beleggingen. (Bron: BOEiend nieuws, nieuwsbrief van BOEi)

BREEAM good certificaat voor verbouwde school

Kennis- en adviescentrum BranchePlatform Natuursteen opgericht

Onlangs heeft de Internationale School Eindhoven (ISE) het BREEAM good certificaat toegekend gekregen van de Dutch Green Building Council. Het consortium ISE Exploitatie (bestaande uit Strukton Worksphere en partners Mansveld Projecten en Services en vb&t facilitair management) heeft het monumentale pand, dat ooit dienst deed als kazerne, herontwikkeld.

Vakorganisaties FNV Bouw en CNV Vakmensen en de werkgeversorganisatie Algemene Nederlandse Bond van Natuursteenbedrijven hebben het kennis- en adviescentrum BranchePlatform Natuursteen opgericht.

De certificatie van het gebouw is bijzonder. De school heeft namelijk een monumentstatus en monumentale gebouwen mogen slechts beperkt worden aangepast. Toch is het ontwerp en de realisatie van de renovatie dermate gestructureerd dat het voldoet aan de criterialijst van de Council. Het certificaat wordt uitgereikt aan projecten die voldoen aan verschillende categorieën van duurzaamheidprestaties, zoals gezondheid, energie en afval. Het gebouw is de enige (monumentale) school in Nederland met deze certi-

ficering. De oorspronkelijke kazerne is omgebouwd tot onderwijscampus waarbij bestaande rijksmonumentale panden zijn gerenoveerd en eveneens nieuwbouw is toegevoegd. Voor een periode van dertig jaar verzorgt het Strukton Worksphere ook het beheer en onderhoud van de gebouwen en de installaties in de gebouwen. En is voor die periode ook verantwoordelijk voor de exploitatie. De toekenning van het certificaat bewijst dat het gebouw duurzaam is.

Vernieuwbouw Thialf start in 2015 Ballast Nedam gaat definitief de vernieuwbouw van het Thialf-stadion in Heerenveen uitvoeren. De totale contractwaarde bedraagt ruim 38 miljoen euro. Bernard Sinnema, projectdirecteur van Ballast Nedam: ‘We zijn heel trots op de hoge waardering voor de visie die we op de ambities van Thialf hebben ontwikkeld. Thialf is onlosmakelijk verbonden met schaatsen én met Friesland en wij gaan er alles aan doen om eraan bij te dragen dat die unieke positie voor de komende tientallen jaren behouden blijft. Dat staat centraal in de ontwikkeling en in de uitvoering van ons plan.’ De belangrijkste onderdelen in het plan van Ballast Nedam zijn de realisatie van een nieuwe schaatsbaan, inclu-

6

nr. 3 | mei 2014

sief de vernieuwing van alle installaties in de hal, en realisatie van topsporttrainingsfaciliteiten in de bestaande hal. Alle ruimtes krijgen daarbij zicht op de ijsbaan, waardoor de topsport nog meer centraal staat. Het gepresenteerde plan kwam tot stand in samenwerking met ZJA Zwarts & Jansma Architecten en Warmtebouw. Ook Croon Elektrotechniek is bij het project betrokken. In de komende periode zal het plan verder worden uitgewerkt en zal duidelijk worden welke lokale Friese bedrijven een bijdrage aan de vernieuwbouw van Thialf zullen leveren. Ballast Nedam start met de bouwwerkzaamheden na de afsluiting van het volgende winterseizoen en zal het complex medio 2016 opleveren. Tijdens de vernieuwbouw blijft de schaatsbaan in het winterseizoen in gebruik.

Het platform gaat de opleidingen voor werknemers en ondernemers in de natuursteensector organiseren, stimuleert kennis en promotie van het vakmanschap en geeft voorlichting over scholing, opleiding en onderwijs. Het BranchePlatform Natuursteen neemt de taak op zich om de scholing in de natuursteenbranche te blijven stimuleren, in nauwe samenwerking met ROC Midden-Nederland en Fundeon. Kijk voor meer informatie op www.brancheplatformnatuursteen.nl. Het platform is gevestigd in Harderwijk. Op vrijdag 23 mei organiseert het platform de NatuursteenVakdag met presentaties, demonstraties en een bedrijvenmarkt op het Bouw&Infrapark in Harderwijk. Die dag toont de branche de mogelijkheden van natuursteen in al zijn toepassingen en varianten. ’s Ochtends worden plenaire voordrachten en parallelsessies gehouden, ’s middags is er een bedrijvenmarkt met demonstraties van machines en gereedschappen die men kan uitproberen. Bedrijven en medewerkers uit de sector worden verwacht, maar ook opdrachtgevers, architecten, adviseurs en leveranciers zijn van harte welkom. De dag duurt van 10.00 tot 16.00 uur en wordt mede mogelijk gemaakt door het Hoofdbedrijfschap Ambachten. Deelname is gratis. Meer informatie en aanmelden op www.natuursteenvakdag.nl.

Column

Duurzaamste corporatie van Nederland Onlangs ontving woningcorporatie de Alliantie uit Amersfoort de Duurzaam Bouwen Award voor de duurzaamste corporatie van Nederland. De woningcorporatie investeert niet alleen in gebouwgebonden energiebesparingen (zoals energielabels), maar doet ook aan duurzame energieopwekking, bijvoorbeeld door het aanbrengen van zonnepanelen. Afgelopen jaar investeerde woningcorporatie de Alliantie in de regio

Amersfoort ruim 10 miljoen euro aan energetische verbeteringen. Ruim 250 woningen kregen daardoor het energielabel B. Verspreid over de regio rolde de woningcorporatie vijf zogenaamde ‘Label B’ projecten uit. Deze woningen dateren uit de periode 1950 – 1970. In 2014 wil de Alliantie nog eens 400 woningen naar energielabel B opwaarderen. Per woning of wooncomplex heeft de huurder een aantal verbeteringsmogelijkheden. Het gaat vooral om het aanbrengen van isolatie van de schil, zoals dak, vloer en spouwmuren. Verder is dubbelglas uitgangspunt en – in sommige woningen – het plaatsen van een HR ketel. Om de woningverbeteringen uit te voeren is het nodig dat 70 procent van de bewoners toestemming geeft.

Van rijtjeshuis tot energieneutrale woning Een studententeam van de TU Delft doet met het concept Prêt-à-Loger deze zomer mee aan de Solar Decathlon 2014. Tijdens deze ‘Olympische Spelen voor de duurzame bouw’ zet het team een woning in elkaar die laat zien hoe in Nederland 1,4 miljoen rijtjeshuizen zelf kunnen voorzien in hun energie. Het Delftse team zal tussen 28 juni en 14 juli in Versailles de originele voorbeeldwoning, uit Honselersdijk (Westland), nabouwen met alle aanpassingen. Behalve de technische verbeteringen gaat het er vooral om dat de bewoners hun typisch Hollandse woning kunnen behouden en meteen een ruimere en betere leefomgeving krijgen. Een nieuwe huid met o.a. zonnepanelen en slimme techniek maakt de woning energieneutraal. Betaal-

baar, sociaal en helemaal duurzaam. Het project heet Prêt-à-Loger, klaar om te bewonen, omdat de bewoners erin kunnen blijven als de renovatie plaatsvindt. De financiële haalbaarheid is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Verschillende bouwpartijen ondersteunen het project. TBI Bouw gaat de woning bouwen. Putman/Solar Compleet levert de klimaatinstallaties, Van Dorp Installaties de PCM’s en domotica, Sto Isoned de na-isolatiepanelen en DMEGC de in glas geïntegreerde zonnecellen. Andere steun komt van de TU Delft, Deerns, DPA Cauberg-Huygen, The Green Village, EcoBouw, Solarevent, Komplot en Printer Pro. Het team kan nog altijd partners gebruiken, zie verder www.pretaloger.nl

Top 10 meest uitbestede klussen in 2013 Werkspot.nl, de online marktplaats voor alle klussen in en om het huis, heeft op basis van eigen data (alle geplaatste klussen) een top 10 samengesteld van de meest uitbestede klussen in 2013. De meest uitbestede klus is het aanbrengen van pleisterwerk en het stuken. Ook wordt schilderwerk, zowel in als om het huis, geregeld uit handen gegeven. Tuinonderhoud staat ook in de top vijf van minst geliefde doe-hetzelf klussen. Vooral aan het bestraten van de tuin beginnen mensen niet snel. Uit eerder onderzoek van Werkspot.nl, naar houding en gedrag ten opzichte van het klussen, blijkt dat de helft van de Nederlanders (53 procent) in eerste instantie een professio-

Woningcorporaties Wat is de overeenkomst tussen de Parlementaire Enquête Woningcorporaties en de renovatiesector? Meer dan u wellicht denkt. Woningcorporaties zijn qua omzet per project verreweg de belangrijkste opdrachtgevers. Maar het gaat niet goed met de corporatiesector. Het ooit zo brede draagvlak in de samenleving is weg. Van lokaal verankerde sociale huisvesters zijn ze gefuseerd tot grootschalige vastgoedconcerns die het laatste restje sympathie met een reeks van schandalen, miljoenen kostende miskleunen en persoonlijke geldwolverij hebben verspeeld. Natuurlijk geldt dat niet voor alle corporaties, er zijn ook noeste veelal kleinere sociale verhuurders die het doel hooghouden, maar die hebben weinig invloed op het algemene beeld. De gevolgen zijn inmiddels desastreus. De al enkele decennia opgedroogde subsidiestroom is als verhuurdersheffing omgekeerd richting overheid. De efficiëntieslag die daar het gevolg van is, komt niet - zoals al vele jaren door huurdersorganisaties geëist - ten goede aan lagere huren en beter beheer, maar aan de staatskas. De budgetten voor onderhoud nemen af en investeringen in kwaliteitsverbetering worden uit- of afgesteld. Op zich biedt dit ook kansen voor de onderhouden renovatiesector. Met nieuwe vormen van resultaatgerichte ketensamenwerking, zoals het VGO-keur, kan onderhoud efficiënter worden verzorgd inclusief meer zorg en aandacht voor de bewoners. Maar de kans dat het totale omzetsaldo desondanks aanzienlijk zal dalen is bepaald niet denkbeeldig. Inmiddels heeft minister Blok de bijl echt aan de voeten van de sociale huursector gelegd: splitsing in een sociaal armoedeel en een commercieel verdiendeel, een en ander in lijn met directieven vanuit Brussel omdat commerciële verhuurders klagen over oneerlijke concurrentie. Merkwaardig, want leegstand in de vrije sector is afwezig. Wat in de politieke discussie opvalt, is dat het alleen over geld en vastgoed gaat, over de bewoners geen woord. Hoewel uiteindelijk het meest belanghebbend staan zij er buiten en naar hun mening wordt niet gevraagd. Op termijn is dat niet vol te houden. Overal in de samenleving speelt het tegendeel: meer invloed en verantwoordelijkheid voor de burger. Wie de markt de ruimte wil geven kan niet zomaar de vraagkant buitensluiten. De roep naar andere beheervormen dan huur zonder zeggenschap of koop met alle risico’s neemt toe. Voorbeelden in binnen- en buitenland tonen in allerlei varianten aan dat zelfbeheer een goed en betaalbaar alternatief is. De Parlementaire Enquêtecommissie mag daarom niet blijven steken in de geld- en schuldvraag maar moet vooral kijken naar een houdbaar toekomstgericht stelsel. Dat kan alleen maar met bewoners aan de knoppen. Het alternatief is door blijven sleutelen aan een in feite nu al onhoudbaar stelsel. Met de kans dat er uiteindelijk ook voor de renovatiesector veel naar de knoppen gaat.

André Thomsen

nele vakman inhuurt om een klus te voltooien, dit geldt vooral voor Nederlanders die ouder zijn dan 35 jaar. Bij Werkspot.nl vindt men vakmannen voor alle klussen in en om het huis. Consumenten plaatsen een klus op de website waar vakmannen op reageren. Op basis van offertes en reviews over deze vakmannen beslist men wie in te huren. Met 200.000 geplaatste klussen per jaar en 8.500 aangesloten vakmannen, is Werkspot.nl marktleider in Nederland. De top 10 meest uitbestede klussen van 2013: Pleisterwerk en stuken, buitenschilderwerk, binnenschilderwerk, stuken en sierpleister, bestrating tuin, CV, timmerwerken algemeen, tuinaanleg, badkamer verbouwen en tuin algemeen.

In elk nummer van RenovatieTotaal geeft prof. ing. André Thomsen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. André Thomsen is als emeritus hoogleraar Woningverbetering en Woningbeheer verbonden aan het Onderzoeksinstituut OTB van de TU Delft en onder meer voormalig voorzitter jury Nationale Renovatie Prijs, thans Gulden Feniks.

nr. 3 | mei 2014

7

Techniek

Innovatieve gebruiksklare badkamers in herbestemming Compleet geprefabriceerde badkamers die toch door de voordeur en andere deuren kunnen? In een kantoorpand in Almere werden 28 S-pod® badkamers ingebouwd voor de herbestemming naar zelfstandige studio’s.

N

ieuwe badkamers maken in een herbestemmingsproject is vaak een behoorlijke opgave. Niet alleen vanwege alle leidingen die een plek moeten krijgen, maar ook vanwege alle verschillende disciplines die bij een badkamer betrokken zijn. Kortom: een behoorlijk arbeidsintensieve klus. Compleet geprefabriceerde badkamers leveren echter problemen op vanwege hun grootte. Maar het kan ook anders. In Almere is een kantoorpand van vier verdieping aan de Schoutstraat

kitnaden die vies kunnen worden, omdat deze materialen simpelweg niet worden gebruikt.

deels herbestemd voor 28 zelfstandige studio’s. Deze liggen op de eerste en derde verdieping; op de begane grond is (nog steeds) een makelaar gevestigd en op de tweede verdieping huizen een tandtechnicus en kaakchirurg. Deze huurders dienden tijdens de verbouwing zo min mogelijk overlast van de werkzaamheden te ondervinden.

▲ In Almere zijn de innovatieve badkamers gecombineerd met een ombouw en keukenopstelling.

Innovatieve techniek S-pod Benelux ontwikkelde de S-pod® gebruiksklare badkamer, speciaal voor plaatsing in bestaande gebouwen. Deze badkamer bestaat uit een vloer, wanden en plafond, een volledig afgewerkte deur met kozijn, alle leidingen - zowel voor water, elektra als ventilatie - én alle badkamer sanitair en accessoires. De speciale ‘truc’ is dat de badkamers weliswaar compleet geprefabriceerd worden aangeleverd, maar in delen uit elkaar te halen zijn. Dit gebeurt veelal ‘op de stoep’ voor de voor- of achterdeur. Het losse plafond, de wanden en de vloer worden vervolgens door de deur (minimaal 60 cm breed) of kozijn naar binnen gebracht. Transport naar bovenverdiepingen – via trappen of lift – is geen probleem vanwege de relatief kleine afmetingen én het lichte gewicht van de verschillende onderdelen. Op de plaats van bestemming wordt de badkamer vervolgens, inclusief de benodigde waterkeringen, weer gemonteerd. Veelal is ongeveer 6 uur nodig om de badkamer in delen te demonteren, te monteren en aan te sluiten.

▲ Zo worden de S-pod® badkamers op de stoep vóór het project afgeleverd, als een compact pakketje.

▲ Vervolgens worden de onderdelen naar de plaats van bestemming gebracht, door het lichte gewicht en de kleine afmetingen geen probleem.

▲ Zó kan het ook, naar de plaats van bestemming via de aanwezige hijsbalk.

De verschillende onderdelen zijn gemaakt van glasvezel versterkt kunststof composiet en voorzien van een gelcoat. De panelen worden voorzien van waterkeringen en vervolgens aan de buitenzijde met bouten en moeren aan elkaar bevestigd. Er zijn dus geen cementachtige voegen of

Herbestemmingsprojecten In het kantoorgebouw in Almere is het type Clerane toegepast, een product dat al vele jaren succesvol voor dit doel wordt ingezet. Daarnaast werd in Almere ook de ombouw en de keukenopstelling door S-pod geleverd en geplaatst. In de regel plaats S-pod de badkamers zelf, maar inbouw door een installatiebedrijf is ook mogelijk. Harrie van Leeuwen, directeur van S-pod: ‘Vooral als de badkamer in één keer naar binnen kan is het goed mogelijk dat deze door de installateur van de aannemer geplaatst en aangesloten wordt. Bij plaatsing in delen doen we dit liever zelf. Dan hebben we meteen de zekerheid dat het goed zit. We geven dan ook standaard vijf jaar garantie op de waterdichtheid van de badkamer.’ De badkamer kan direct op de betonnen of houten vloer geplaatst worden. Een aantal modellen hebben stelpootjes voor de juiste plaatsing. De badkamers zijn namelijk leverbaar in meer dan 20 verschillende modellen die variëren in grootte van 1,3 tot 5 m2. Daarmee variëren ook de buitenmaten van de badkamers én het aantal delen. Het type Clerane dat in Almere is toegepast, heeft buitenmaten van 160 x 161 centimeter en is opgebouwd uit zeven delen. Deze badkamer is compleet ingericht (en dus gebruiksklaar) met onder andere een hangtoilet met toiletbril, wastafel, douchehoek met (thermostatische) mengkraan, opbergruimte voor shampoo, een spiegel, halogeen verlichting, RVS deurbeslag en een douchegordijn. Meer informatie: S-pod Benelux, www.s-pod.nl

▲ Op de plek worden de onderdelen weer gemonteerd, inclusief de benodigde waterkeringen.

nr. 3 | mei 2014

9

Actueel, Dag van de Bouw Actueel

Dag van de Bouw 2014;

ook renovatieprojecten open op zaterdag 24 mei Op zaterdag 24 mei 2014 vindt al weer voor de negende keer de Dag van de Bouw plaats. Deze dag is onderdeel van de imagocampagne ‘De Bouw maakte het’ die werkgeversvereniging Bouwend Nederland samen met haar leden voert.

D

oor de loop der jaren is ‘het publiek’ steeds bekender geworden met de Dag van de Bouw. In 2013 waren er maar liefst 231 projecten waar bezoekers een kijkje konden nemen. Die deden dat ook massaal; een record aantal bezoekers van 125.000 (2012: 115.000). Het draait allemaal om grote en kleine projecten in de bouw en infra. Zoals wegen, spoor- en vaarwegen, woningen en woonwijken, winkelcentra, kantoorpanden, zorgen sportaccommodaties en scholen. En niet

alleen in de sector nieuwbouw, maar ook in de renovatie-, restauratie- en herbestemmingssfeer. Voor de deelnemende bedrijven is dit natuurlijk een uitgelezen kans om te laten zien tot welke hoogstandjes ze in staat zijn. Dat is niet het enige doel: bedrijven laten ook toekomstige bouwmensen zien wat een prachtig vak bouwen is en hopen hiermee anderen te inspireren. Ook voor omwonenden van de aangemelde projecten is het een unieke kans om een kijkje achter de schutting te nemen. Kortom: kom op zaterdag 24 mei in die bouwput!

Restauratie kantoorpand Nijmegen

Voor opdrachtgever Van Bergen cs accountants en belastingadviseurs kreeg bouwbedrijf Lelieveldt b.v. de opdracht om het voormalige Vrijmetselarij-onderkomen in zijn geheel te restaureren, renoveren en te laten voldoen aan de moderne eisen die horen bij een kantoortuin met bijbehorende Hyclass bedrijfsunits. Dat bleek een hele uitdaging. Locatie: Waldeck Pyrmontsingel 77, Nijmegen Openingstijden: 12.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Bouwbedrijf Lelieveldt b.v. Geschatte opleveringsdatum: Juni 2014 Website: http://www.lelieveldt.nl

Verbouw Stationsgebied Utrecht

Museum Gorssel

Locatie: Vredenburg 40, 3511 BD, Utrecht Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Projectorganisatie Stationsgebied Geschatte opleveringsdatum: Gefaseerd tussen 2010 en 2020 Website: www.cu2030.nl

Locatie: Hoofdstraat 28, Gorssel Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Koopmans Bouw b.v. Geschatte opleveringsdatum: Voorjaar 2015 Website: www.koopmans.nl/nl/actueel/ detail/realisatie-museum-voor-realistische-kunst-gestart/154

Restauratie Amsterdam

Verbouw a.s.r. kantoor Utrecht

Utrecht bouwt in het Stationsgebied aan de toekomst van de stad; een ontmoetingsplek voor iedereen die wil reizen, winkelen, wonen, werken en ontspannen in de dynamiek van het hart van Nederland. De vernieuwing van het Utrechtse Stationsgebied is anno 2014 in volle gang. Op het Vredenburg, op en rond Utrecht Centraal, de Croeselaan, in Hoog Catharijne, het Jaarbeursplein en op de Catharijnesingel wordt gewerkt. Op veel plekken tegelijk, zodat Utrecht zo snel mogelijk kan profiteren van meer ruimte op het station, meer keuze in Hoog Catharijne, muziek op het Vredenburg, overzichtelijke straten én met een bootje door de singel kan varen.

Aan de Retiefstraat restaureert Mercuur Bouw voor woningstichting ‘Eigen Haard’ drie panden waarin 12 appartementen worden gevestigd. De werkzaamheden bevatten onder meer funderingsherstel, het maken van nieuwe indelingen en een nieuw dak. Door de investering van Eigen Haard wordt uitgegaan van een energielabel A voor de appartementen. Locatie: Retiefstraat 33 - 35 - 37 , Amsterdam Openingstijden: 10.00 – 15.00 uur Uitvoerende partij: Mercuur Bouw Geschatte opleveringsdatum: September 2014 Website: www.mercuurbouw.nl

In opdracht van Hans Melchers realiseren TBI-ondernemingen Croon Elektrotechniek, Koopmans Bouw en Wolter & Dros het Museum voor realistische kunst in Gorssel. Het museum wordt deels gehuisvest in het voormalige gemeentehuis van Gorssel, dat eind 2012 vrij kwam. Het monumentale deel van het uit 1914 daterende gemeentehuis van Gorssel blijft intact. De later aangebouwde delen worden in het ontwerp vervangen door nieuwbouw. Het museum wordt een paviljoenachtig gebouw van twee verdiepingen met strategische doorkijkjes naar de parkachtige omgeving waarin het komt te staan. Het ontwerp is van Hans van Heeswijk Architecten uit Amsterdam.

De renovatie van Archimedeslaan 10 in Utrecht is gestart in 2012 en duurt tot en met 2015. Het is een van de grootste renovaties van een kantoor in Nederland. Bijzonder is dat dagelijks 2000 mensen aan het werk zijn in het a.s.r. pand terwijl er wordt gerenoveerd. Het vernieuwde pand is volledig ingericht op het Nieuwe Generatie Werken (NGW). Het pand voldoet aan de duurzaamheidsambities van a.s.r. en zorgt voor ondersteuning van één cultuur waarin samenwerking, openheid en flexibiliteit centraal staan. Dit is een unieke kans om een van de grootste renovaties van een kantoor van dichtbij te bekijken, mét de verschillende fases van de renovatie, zoals het oude gedeelte waar nog mensen werken, de renovatiefase en het nieuwe opgeleverde deel van het kantoorpand. Locatie: Archimedeslaan 10 , Utrecht Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling B.V. Geschatte opleveringsdatum: Eind 2015 Website: www.ballastnedam.nl

10

nr. 3 | mei 2014

Groot onderhoud twee woonblokken, Veldhoven Dit project betreft twee woonblokken van elk 24 appartementen in de wijk Zonderwijk, waarvan de renovatie in volle gang is. Het gebouw aan de Mullerlaan is compleet voorzien van de nieuwe thermische schil. De nieuwe balkons met de bijbehorende stalen constructie en de aluminium puien zijn geplaatst. Op dit moment is men bezig om de gevel te voorzien van de - voor dit project kenmerkende - aluminium gevelbekleding: geanodiseerde lamellen in vijf verschillende kleuren. Van het gebouw aan de Oortlaan is de sloop gereed, de stalen constructie voor het ophangen van de balkons geplaatst en wordt de thermische schil met de stelkozijnen aangebracht. Locatie: Oortlaan / Mullerlaan , Veldhoven Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Huybregts Relou Geschatte opleveringsdatum: Medio 2014 Website: www.huybregts-relou.nl

Restauratie pand, Utrecht

In het prachtige pand Brigittenstraat 20 realiseert Het Utrechts Monumentenfonds acht luxe huurappartementen. Het eeuwenoude pand heeft een rijk verleden. De voorste beuk langs de straat is Middeleeuws en het achterste deel is 18de eeuws en heeft een gave Rococo-schouw. Uit de Middeleeuwse fase zijn de zware balken en kapconstructie bewaard gebleven. In de jaren twintig was op de begane grond een danszaal gevestigd en een schermzaal met kleedkamers. Tijdens de Dag van de Bouw kunnen bezoekers deelnemen aan rondleidingen en veel te weten komen over de bijzondere aspecten van het restauratievak, hoe wordt omgegaan met uitvoeringsaspecten, de constructieve vraagstukken en de vaak tegenstrijdige belangen van regelgeving versus monumentale status. Locatie: Brigittenstraat 20, Utrecht Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: aannemersbedrijf van Zoelen bv Geschatte opleveringsdatum: Eind 2014

Herbestemming kerk Noordwijk Binnen

In het oude centrum van Noordwijk Binnen wordt het aan de Voorstraat / Doelensteeg gelegen kerkgebouw Satorius omgebouwd tot een woonhuis. Het kerkgebouw dateert uit de 18e eeuw. Bij de voorbereidende werkzaamheden voor het aanbrengen van een nieuwe kelder zijn de restanten gevonden van een kelder uit het einde van de 15e eeuw. De bestaande kelder en het omhulsel van het kerkgebouw zijn de basis voor een nieuw en eigentijds woonhuis. Moderne materialen en ambachtelijke details komen hier samen. Locatie: Doelensteeg 1, Noordwijk Binnen Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Bedrijf: Bouwbedrijf Alkemade Geschatte opleveringsdatum: Juli / augustus 2014 Website: www.bouwbedrijfalkemade.nl

Restauratie kerk, Klein Wetsinge

Voor opdrachtgever Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK)restaureert Notebomers Bouwgroep de kerk te Klein Wetsinge. Locatie: Valgeweg , Klein Wetsinge (Groningen) Openingstijden: 11.00 - 15.00 uur Uitvoerende partij: Notebomers Bouwgroep Geschatte opleveringsdatum: Juni 2014

Verbouw woning Schipluiden

Gedeeltelijk herbouwen van een brandwoning voor opdrachtgever Wonen Midden Delfland Locatie: Schippershof 12, Schipluiden Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Vehoec aannemers Geschatte opleveringsdatum: Website: www.vehoecaannemers.nl

Restauratie consolidatie muur Fort Sint Michiel

In 2008 is een klein deel van het terrein van de Frederik Hendrikkazerne opgegraven. Tijdens deze opgraving werden dikke muren en sporen van een trap van het Fort Sint Michiel gevonden. Op basis van oude tekeningen en vervolgonderzoek is de exacte positie van het fort, een vijfpuntige ster gevonden. Fort Sint Michiel stamt uit 1641 en is het enig overgebleven Spaanse stenen fort in Nederland. Het ondergrondse muurwerk is goed bewaard gebleven. Te zien is hoe de consolidatie gebeurt van fase 1 Locatie: Garnizoensweg, Venlo Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: aannemersbedrijf J van Horck en Zn. Geschatte opleveringsdatum: Juni 2014 Website: www.jvanhorck.nl Foto: Hans Hurkmans

Restauratie Onder de Toren, Oud Gastel

Voormalig café Onder de Toren in Oud Gastel (Noord Brabant) wordt na 13 jaar leegstand geheel gerenoveerd. Het project wordt op dit moment ingezet als leerobject voor jongeren om praktijkervaring op te doen in de bouw. Wisselend nemen leerlingen deel aan diverse onderdelen van de uitvoering. Locatie: Kerkstraat 1, Oud Gastel Openingstijden: 10.00 - 16.00 uur Uitvoerende partij: Bouwservice Bartelen Geschatte opleveringsdatum: Eerste kwartaal 2015 Website: www.bouwservicebartelen.nl

Herbestemming Nieuwoord Woudenberg

Verbouw Station Amsterdam Centraal

Locatie: Maarsbergseweg 22, Woudenberg Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Legemaat & van Elst Geschatte opleveringsdatum: September 2014 Website: www.legemaatvanelst.nl/ content/home.php

Locatie: Stationsplein (Amsterdam CS), Amsterdam Openingstijden: 10.00 – 16.00 uur Uitvoerende partij: Gemeente Amsterdam Geschatte opleveringsdatum: 2020 Website: www.amsterdamcentraal.nu

Ontwikkeling van zorghuisvesting Nieuwoord te Woudenberg. In de monumentale villa worden negen woonzorgeenheden gerealiseerd. Daarnaast wordt er aan de achterzijde een nieuw deel aangebouwd. Hierin worden vier woonzorgeenheden gerealiseerd. In totaal komen er dus dertien woonzorgeenheden met daarbij gemeenschappelijke ruimtes.

Station Amsterdam Centraal ondergaat momenteel een grote metamorfose. Bent u ook zo benieuwd naar wat er zich allemaal achter de bouwhekken afspeelt? Tijdens de Dag van de Bouw is iedereen welkom om zelf een kijkje te nemen achter de schermen. Zo kunnen bezoekers bijvoorbeeld door de Michiel de Ruijter autotunnel lopen en door de toekomstige fiets- en voetgangerstunnel, die straks de centrumzijde verbindt aan de IJzijde.

nr. 3 | mei 2014

11

Modulo met Modulo met TAF systeem TAF systeem

Easy Drain

® ®

XS Nano XS Nano Naast deze uitbreiding op de huidige modellen Naast deze uitbreiding op de huidige modellen zag ook de Designgoot “NANO” het levenslicht. zag ook de Designgoot “NANO” het levenslicht. Prachtig stukje Hollands Design waarmee Easy Prachtig stukje Hollands Design waarmee Easy Drain weer eens aantoont dat waterafvoer en Drain weer eens aantoont dat waterafvoer en uitstraling prima samengaan. Deze fraaie, uitstraling prima samengaan. Deze fraaie, doordachte en ultra smalle douchegoot zal vanaf doordachte en ultra smalle douchegoot zal vanaf juni 2014 leverbaar zijn in diverse maten. juni 2014 leverbaar zijn in diverse maten.

COMING SOON! COMING SOON! Multi uitloop zijkant Multi uitloop zijkant

Mail naar [email protected] Mail naar [email protected] voor de nieuwste documentatie. voor de nieuwste documentatie.

Multi met RVS flens Multi met RVS flens

Compact met RVS flens Compact met RVS flens XS Nano XS Nano

Volg ons /easydrainnl Volg ons /easydrainnl

Distributor Distributor

RM&CØ sanitair bv RM&CØ sanitair bv

T +31(0)570 610 071 T +31(0)570 610 071

[email protected] [email protected]

rmsanitair.nl rmsanitair.nl

easydrain.nl easydrain.nl

Manufacturer Manufacturer

OudNieuw In Emmer Compascuum heeft een metamorfose plaatsgevonden van woningen aan de Spindel. Lefier Zuid Oost Drenthe gaf opdracht tot een verbeterplan met minimale overlast voor de bewoners. Bij deze renovatie hebben verschillende partijen – HTO, Daas Baksteen, Eternit en Omnicol – innovatief samengewerkt voor een oplossing met prefab gevelelementen. Energiebesparing en comfortverhoging stonden hierbij voorop. Alle 21 woningen kregen een nieuwe gevel. De elementen zijn door HTO samengesteld in de prefab-afdeling op de vestiging Assen. Met bakstenen van Daas Baksteen. Voordeel van de prefab gevelelementen was onder meer dat er doorgewerkt kon worden, dat de elementen droog samengesteld konden worden én dat afval tot het minimum beperkt bleef. Behalve het verbeteren van het wooncomfort en het energiezuiniger maken van de woningen, kreeg ook het straatbeeld weer een geheel eigentijdse uitstraling. Architect van dit project is Van Manen en Zwart uit Drachten.

Uitdaging!

Heeft u ook meegewerkt aan zo’n mooi voorbeeld van renoveren, restaureren, herbestemming, onderhoud, enzovoort? En is het project in 2012 of 2013 opgeleverd? Laat het ons weten! Mail een foto van vóór de aanpak en na de aanpak naar RenovatieTotaal ([email protected]) en wie weet staat uw project de volgende keer op deze plaats!

(Foto’s: Daas Baksteen Zeddam B.V.)

nr. 3 | mei 2014

13

Thema

Nieuws op het gebied van Geringe hoogte doucheafvoer bij renovaties

Schlüter®-KERDI-LINE-F is een volledige set voor lineaire inloopdouches met een horizontale afvoer. Schlüter®-KERDI-LINE is een meerdelig, lineair afvoersysteem om inloopdouches met keramische tegels, natuursteen of andere bekledingen te realiseren. Type F is universeel voor de centrale plaatsing of plaatsing tegen de wand en met een geringe inbouwhoogte van slechts 60 mm vooral geschikt voor renovaties. Het systeem bestaat uit een diepgetrokken roestvaststalen goot en een rooster/frameconstructie die met de bij de set meegeleverde hoogteregeling traploos kan worden versteld. De lengte varieert van 50 tot 120 cm, in stappen van 10 cm. Schlüter®-KERDI-LINE-F met horizontale afvoer naar voren is uitgerust met een stankafsluiter geïntegreerd in de afvoerbehuizing. Hoogte van de gootdrager voor KERDI-LINE-F is 60 mm die kan worden aangepast aan een vloerbekledingsdikte van 3 tot 25 mm. vast verlijmd. Bij Schlüter®-KERDI-LINE- F zijn op basis van de afvoerleiding het gootelement en de gootdrager vast met elkaar verbonden. Meer informatie: Schlüter-Systems KG, BENELUX team, Arendonk (B), +32 (014) 44 30 80, www.schlueter

..........................................................................

Winnaar iF Product design Award & Reddot Award 2014 HÜPPE viel onlangs in de prijzen met de iF Product Design Award 2014 en de Reddot Award 2014. Wat bijzonder is aan de series HÜPPE Enjoy pure en HÜPPE Enjoy elegance, zijn de glazen elementen

die zijn uitgevoerd zonder bevestigingsprofielen. Ook de verchroomde scharnieren en de greep geven deze series een karakteristiek en uniek uiterlijk. Bij de serie pure zijn deze strak, bij de serie elegance wat ronder. De vlak aansluitende scharnieren en de profielloze glassegmenten zorgen voor een unieke designbeleving en hoge transparantie. Het voordeel is bovendien dat het reinigen zeer eenvoudig is. De deursluiting is een staaltje van perfectionisme en heeft een verdekt hef-/daalmechanisme, die er voor zorgt dat de deur 5 mm omhoog gaat tijdens openen. Daardoor zijn deze douchewanden zeer geschikt voor inbouw gelijk met de vloer en mooi te combineren met de EasyStep vlakke douchebakken. De breedten (tot 1.500 mm) en zijwanden tot zelfs 1.600 mm creëren grote en ruimtelijke douches. Alle modellen worden in echt veiligheidsglas (6 of 8 mm) geleverd met CE-keurmerk. Naast het heldere glas kan het glas in drie decors worden geleverd. Dit zijn Privatima, Sandplus en Bubbles. Al deze decors en het heldere glas zijn bovendien met het zelfreinigende ‘Anti-plaque’ leverbaar. Informatie: HÜPPE B.V, (078) 610 20 22, www.huppe.nl

..........................................................................

Composietplaten voor badkamerrenovatie De met glasvezel versterkte composietplaten van 8 mm van Artweger zijn ontwikkeld om snel en effectief een (gedeeltelijke) badkamerrenovatie uit te voeren. De platen kunnen ook over de bestaande tegels worden verlijmd. Ze zijn krasvast, vlekafstotend, waterdicht en verkleuren niet. De elementen zijn te verkrijgen in breedtes van 65 tot 130 cm en tot 258 cm hoogte. De elementen zijn in zeven kleuren leverbaar, waarvan twee met een deco-motief en worden inclusief profielen geleverd. De kleuren matchen met de badombouwkleuren van de eigen Twinline 2 bad/douchecombinatie, die nu ook in een variant met 24 luchtjets op de markt is. Meer informatie: Burgmans Sanitair B.V., Capelle aan den IJssel, (010) 227 18 89, www.burgmanssanitair.nl

..........................................................................

Tegellijm op dekvloer na drie dagen Om tijdsbesparing op te leveren heeft PCI speciaal voor jonge cementdekvloeren de populaire tegellijm PCI Flexmörtel door-

14

nr. 3 | mei 2014

ontwikkeld naar twee bijzondere varianten, die onder garantie na drie dagen respectievelijk een restvochtgehalte van 4 procent op cementdekvloeren kunnen worden toegepast. Slechts drie dagen na het leggen van een beloopbare cementdekvloer kan keramiek worden aangebracht met de zeer flexibele PCI Flexmörtel S2 die voldoet aan C2 TE S2. Deze tegellijm is supersterk, met een hechtsterkte die ruim tweemaal zo hoog is dan die in de norm (1,0 N/mm²). Vooral voor grootformaat platen op vloerverwarming en buitentoepassingen wordt deze mortel aanbevolen. Toepassing kan niet alleen als dunbed en middenbed, maar ook als vloeibed, ter vervanging van de buttering-floating methode. Na 28 dagen kan met deze lijm al keramiek worden aangebracht op beton. Deze lijm levert de verwerker dus in vele opzichten tijdsbesparingen op. Met PCI Flexmörtel S1 wordt keramiek op zandcementdekvloeren verlijmd zodra het restvochtgehalte is gedaald tot 4 procent. Deze mortel voldoet aan de norm C2 TE S1. Beide tegellijmen zijn universeel inzetbaar, op wand en vloer, zowel binnen als buiten. Alle soorten keramiek kunnen ermee worden verlijmd op vele ondergronden, ook bij vloerverwarming. Toepassing van terras tot badkamer of zwembad. En de mortels kunnen ook worden gebruikt om kleine oneffenheden uit te vlakken. PCI Flexmörtel S1 en S2 worden geleverd in zakken van 20 kg. Meer informatie: BASF Nederland B.V., Construction Chemicals, www.PCI-Afbouw.nl

..........................................................................

Inbouwreservoir met afstandsbediening Speciaal voor krappe ruimtes met een beperkte bouwhoogte ontwikkelde Geberit het Omega-inbouwreservoir. Het kan worden gemonteerd op een hoogte van 82, 98 of 112 cm en kan van boven of vanaf de voorkant worden bediend. Via de kleine en eveneens strak ontworpen 2-toets bedieningsplaten wordt de gewenste spoeling verkregen. Deze platen dekken een service-opening van 180 mm x 110 mm af. Aansluiting op de wateraan-

voer kan van achteren of van opzij. Nieuw is ook de Geberit Omega70afstandsbediening. Deze kan binnen 2 m van het reservoir op de wand worden gepositioneerd. Via een lichte druk op het glazen of roestvaststalen plaatje activeert de Omega70 de servo-unit van het spoelmechanisme. Deze afstandsbediening is 8,8 mm dik en is met 11,2 cm breedte en 5 cm hoogte elegant en klein te noemen. De Omega70 is ook te combineren met inbouwreservoirs uit de Sigma-serie. Meer informatie: Geberit, Nieuwegein, (030) 605 77 00, www.geberit.nl

..........................................................................

Prefabrenovatieconcept

Met het prefab-renovatieconcept kan Faay Prefab Products in slechts één werkdag badkamers, toiletten en keukens/ pantry’s renoveren. ’s Avonds kunnen de bewoners weer koken of douchen. Een uitkomst voor woningcorporaties die huurders niet tijdelijk hoeven te laten verhuizen. Crux in het verhaal is het prefabriceren van alle onderdelen in de eigen fabriek. Elk onderdeel past gewoon door de (voor)deur, want het prefab-renovatieconcept is speciaal ontwikkeld voor bestaande, bewoonde bouw. De vakmensen brengen de geprefabriceerde elementen voor vloer, wanden en plafond aan. Dan worden de sanitairof keukenelementen geplaatst en aangesloten. Daarna verzorgen zij de afmontage van ventilatie en elektra. Nog even afkitten, opruimen, schoonmaken en klaar. Renoveren zonder ongemak, zonder overlast en tegen lagere kosten. Meer informatie: www.faayprefabproducts.nl

..........................................................................

Snel systeem voor tegelwerk in badkamer Bewoners van renovatieprojecten hoeven niet meer lang op hun vernieuwde badkamer te wachten, verwerkers kunnen zonder lange wachttijden hun werk voortzetten… Dit is geen fantasie, maar realiteit met de tegellijmen waterdichtingssystemen van PCI. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in de ‘droge methode’ waarbij XPS hardschuimplaten en douchevloer-

badkamerrenovatie Renovatieput kan over bestaande vloerput

elementen worden gebruikt, en de ‘natte methode’, met toepassing van diverse mortels. Het ‘natte systeem’ van PCI begint met PCI Gisogrund Rapid, een primer die al na 10 minuten droog is. Voor zover uitvlakken van de wand of egaliseren van de vloer noodzakelijk is, kan dit met PCI Pericret (uitgehard na 2 uur) en PCI Periplan (3 uur). Een waterdichtingslaag van PCI Lastogum, vaak in combinatie met PCI Pecitape kimband, leidingsmanchetten en hoekband voor binnen- of buitenhoek, heeft een droogtijd van 2 uur. Slechts 3 uur bedraagt de droogtijd van de tegellijm PCI Rapidlight en 2 uur van de vloeibedlijm PCI Rapidflott. Het systeem wordt gecompleteerd door de voegmortel PCI Rapidfug (2 uur) en siliconenvoeg PCI Silcoferm S. XPS hardschuimplaten PCI Pecidur worden geleverd in vele formaten. Ook rondingen, hoekelementen en bevestigingsmaterialen zijn verkrijgbaar. Ook PCI Pecibord douchevloerplaten, met geïntegreerde afvoer, bieden vele mogelijkheden bij de vele beschikbare formaten en soorten (design)roosters. Op de projecten wordt een garantie verstrekt van 10 jaar. Meer infoformatie: www.PCI-Afbouw.nl

..........................................................................

Lijm- en voegsysteem voor badkamerrenovatie Het renovatiesysteem voor de badkamer van Forbo Eurocol is in grote lijnen het waterdichte lijmen voegsysteem. De toegevoegde waarde ligt echter bij de universeel toepasbare uitvlakmiddelen voor wand en vloer, zoals de 957 Wandoquick, toepasbaar op vrijwel alle ondergronden (ook gipsachtige). Ongeacht de laagdikte kan de gebruiker na drie uur aanvangen met het tegelwerk, of het nu een laagje is van 3 millimeter of 50 millimeter. Meer informatie: Eurocol, Wormerveer, (075) 627 16 00, www.eurocol.nl

..........................................................................

Speciaal voor renovatiewerkzaamheden heeft Aquaberg vloerputten een kunststof renovatieput in het leveringsprogramma. Deze renovatieput is over de bestaande vloerput heen te plaatsen wat de kans op lekkages verkleint. Het is immers niet nodig te hakken en te breken om een nieuwe vloerput te plaatsen wanneer de oude put te laag komt te zitten bij renovatiewerkzaamheden waar een nieuwe tegelvloer over de bestaande wordt gelegd. De renovatieput is geschikt voor moderne en dunne tegels en beschikbaar in de vier diktematen 5, 6, 7 en 10 mm. Het formaat bedraagt in alle gevallen 146 x 146 mm. De draadbus M5 aan het rooster biedt de mogelijkheid een reukafsluiter te bevestigen. Meer informatie: Aquaberg vloerputten, Hoevelaken, (033) 299 80 50, www.aquaberg.nl

..........................................................................

Vernieuwd trainingsen seminarcenter Viega Nederland Viega Nederland heeft haar trainingsen seminarruimte volledig vernieuwd. Met de vernieuwing werd ook het Hygiene+ concept onderdeel van het centrum. Diverse oplossingen voor behoud van de drinkwaterkwaliteit, waaronder een functionerend elektronisch gebruikersstation, maken deel uit van deze presentatie. In het vernieuwde trainingsen opleidingscentrum worden naast seminars en workshops ook praktische trainingen en demonstraties gegeven. Viega Nederland organiseert al jaren workshops en seminars rondom de thema’s Fonterra vloerverwarming, Viega systeemtechniek en waterhygiëne en drinkwaterkwaliteit. Naast praktische toepassingsmogelijkheden komen onder meer ook de theoretische onderbouwing, weten regelgeving en rekenregels aan bod. Bij de seminars en trainingen over drinkwaterkwaliteit kan in het vernieuwde centrum nu ook het elektronische gebruikersstation live wor-

den gedemonstreerd. Met alle oplossingen van het bedrijf voor behoud van de drinkwaterkwaliteit, van handmatig spoelen tot de volledig elektronische en automatische oplossingen. In het nieuwe centrum worden ook de verschillende Viega buisleidingsystemen met SC-Contur gepresenteerd, en bijbehorende persmachines, alsook diverse voorwandsystemen. Hiertoe behoort ook het recent met de VSK Award onderscheiden, in hoogte verstelbare Viega Eco Plus wcelement. Deelnemen aan de workshops is gratis. Aanmelden kan via www.viega.nl/ workshop. ..........................................................................

Een nieuw bad, maar toch oud?

ding aangebracht. Nauwgezet onderzoek vooraf bepaalde welke leidingdelen gerepareerd of gerenoveerd moesten worden. Epoxyhars heeft het voordeel – ten opzichte van producten als polyester- en silicaatharsen – dat het materiaal niet krimpt bij het uitharden en hecht aan de buiswand. Hierdoor is een 100 procent waterdichte oplossing mogelijk. De epoxyhars hecht zich zodanig aan de oude buiswand dat als het ware één geheel gevormd wordt. Spray-liner® is geschikt voor afvoerleidingen vanaf binnenmaat 34 mm. De voortgang van het reparatie- of renovatieproces en de kwaliteit van de epoxylaag worden gecontroleerd door een minicamera op de spraykop. Meer informatie: Spray-liner, Venlo, (077) 321 90 00, www.spray-liner.nl

..........................................................................

Een nieuw bad zonder breekwerk, is dat mogelijk? Beterbad ontwikkelde een systeem: het Bad-in-Bad-Systeem. Daardoor is wél een nieuw bad mogelijk, zonder ingrijpende verbouwing van de badkamer. In een halve dag tijd plaatsen monteurs van Beterbad een nieuw bad, zonder breekwerk. Daarvoor wordt eerst de oude situatie ingemeten. Het nieuwe bad, gemaakt van hoogwaardig sanitair acryl, wordt geplaatst over het bestaande bad. Hakwerk aan de tegels of wanden is niet nodig. Het nieuwe bad wordt geplaatst met een nieuwe afvoer en sifon. En ditzelfde systeem is ook toepasbaar voor douchebakken. Bijkomend voordeel is dat door de isolerende werking van het Bad-in-Bad-Systeem het badwater tot wel twee keer zo lang warm blijft. Ook is het mogelijk het nieuwe bad uit te voeren als whirlpool. Beterbad ontwikkelde ook het BadwisselSysteem. Daarbij wordt het oude bad vervangen door een nieuwe bad. Maar ook hiervoor geldt: zonder hak- of breekwerk. Bij het vervangen gaat het vooral om onherstelbaar beschadigde baden, gemaakt van acryl of quaryl. De vervanging kost slechts één dag. Meer informatie: Beterbad bv, Dronten, (0321) 38 00 28, www.beterbad.nl

..........................................................................

Leidingrenovatie Spray-liner® is nieuw, maar eigenlijk is er niets nieuws aan, aldus de brochure over leidingrenovatie met behulp van dit product. Spray-liner® combineert namelijk bestaande technieken en materialen tot een geheel nieuwe, gepatenteerde reparatiemethode voor dunne afvoerleidingen. De leidingrenovatie start met het reinigen van de te renoveren leiding. Droog hoeft niet, schoon wel. Vervolgens wordt met een speciale spraykop gelijkmatig een laag epoxyhars op de binnenzijde van de lei-

Einde aan gekleurde voegen

Omnicol introduceert een nieuwe 3-componenten expoxymortel die definitief afrekent met verkleurde of beschimmelde voegen in tegelvloeren. Het product bestaat uit een basisproduct van hars en verharder, waaraan gekleurd zand als een derde component wordt toegevoegd. Dit resulteert in een 100 procent kleurvaste en waterdichte voegmortel die bestand is tegen de meest voorkomende chemicaliën. Dat maakt Omnifill Prof 123 bij uitstek geschikt voor gebruik in natte ruimtes, zoals badkamers. In tegenstelling tot de traditionele 2-componenten expoxy is dit product gemakkelijk te verwerken. ‘Een 2-componenten expoxy is zwaar in de verwerking en de resten blijven nogal eens op het tegelwerk achter. Dat is nu voorbij’, aldus Productmanager Mario van Poppel van Omnicol. ‘We hebben samen met onze Amerikaanse partner Laticrete een 3-componenten epoxymortel ontwikkeld die een hoogwaardig resultaat geeft op een schone en gebruiksvriendelijke manier. Daarmee maken wij definitief een einde aan verkleurde of beschimmelde voegen, in bijvoorbeeld badkamers. Door het kleurvaste karakter is de voeg ook bij uitstek geschikt voor vloeren waar de voegkleur gelijk moet zijn aan de tegel.’ Omnifill Prof 123 is verkrijgbaar via speciaalzaken, tegelhandelaars en de bouwmaterialenhandel. Het basisproduct is 24 maanden houdbaar, de kleurencomponent zelfs onbeperkt. Meer informatie op www.omnicol.eu/nl.

.........................................................................

nr. 3 | mei 2014

15

(advertorial)

Badkamer Renovatie Systeem: snelheid geboden Op de prioriteitenlijst bij woningrenovatie, die wordt aangevoerd door het aanbrengen van energiebesparende maatregelen, staan ook verbeteringen op het gebied van comfort hoog op de lijst. Vooral het renoveren of vernieuwen van de badkamer en toilet is een wens die veel bewoners koesteren. Veel mensen zien er echter tegenop omdat deze klus vaak langdurig voor overlast zorgt vanwege de vele verschillende werkzaamheden die in de relatief kleine ruimte plaats moeten vinden. Bewoners willen daarom graag dat deze renovatie zo snel mogelijk gebeurt, maar dit mag niet ten koste gaan van de kwaliteit. Om hieraan tegemoet te komen, ontwikkelde Forbo Eurocol het Badkamer Renovatie Systeem. De basis van het concept is het succesvolle Forbo Eurocol Waterdicht Tegelwerk Systeem. Ongeacht de ondergrond bieden de verschillende producten een uitstekende hechting en gegarandeerde waterdichtheid. Door te kiezen voor sneldrogende producten in combinatie met dit systeem kan de renovatietijd flink verkort worden.

Kortere droogtijden Droogtijden zijn noodzakelijk om de producten goed te laten binden en uit te harden. Maar droogtijden zijn ook wachttijden, ofwel tijden waarin er aan de wanden of vloeren verder niet kan worden gewerkt. Om een sneller proces te krijgen is het dus belangrijk om korte droogtijden te hebben. Forbo Eurocol combineert snel afbindende producten met het Waterdicht Tegelwerk Systeem waardoor kortere droogtijden dan gebruikelijk aangehouden kunnen worden. Volgens het bedrijf is dit mede mogelijk doordat de verwerkingsomstandigheden, zoals bijvoorbeeld de temperatuur en vochtigheid van de ondergronden bij renovatieprojecten vaak veel beter

zijn dan bij nieuwbouwprojecten. Uiteraard geldt dat wél dezelfde garanties worden geboden ondanks de kortere droogtijden.

Wanden en vloeren tegelen Voor alle ondergronden geldt dat stofvrij maken en eventueel schuren of ontvetten de eerste handelingen zijn. Tegelen over bestaand tegelwerk is zowel bij wanden als bij vloeren mogelijk. Voorstrijken en afdichten is bij nagenoeg alle wanden noodzakelijk én voor anhydrietvloeren. Voor wanden geldt dat vooral gekeken moet worden naar het verschil tussen absorberende en gesloten wanden. Bij het afdichten moet aandacht worden besteed aan wand-/vloeraansluitingen en verticale hoeken – vooral in de douche – én kieren rondom leidingdoorvoeren en afvoerputjes. Het egaliseren van wanden of vloeren is één van de belangrijkste handelingen voor een mooi eindresultaat. Met name in oudere woningen werd vroeger niet zo nauw gepast en gemeten, dus kan het zo maar voorkomen dat grote verschillen overbrugd moeten worden. Bij vloeren die op afschot gelegd moeten worden, geldt dat natuurlijk niet; hiervoor dient het afschot minimaal 1 cm per strekkende meter te zijn. De wandtegels worden vervolgens gelijmd met een blijvend elastische en vochtbestendige pastalijm van Forbo Eurocol. Die combinatie van flexibele eigenschappen samen met de bescherming tegen vocht maakt deze producten bijzonder geschikt voor renovaties. Na voldoende afbinding van de lijm – droogtijd van circa 3 uur – kunnen de wandtegels worden afgevoegd. Voor vloertegels geldt dat er onderscheid wordt gemaakt tussen tegels die worden gelijmd en tegels die in zand/cementspecie worden gelegd. Bij deze laatste optie wordt het traditionele cement vervangen door Eurocol snelcement (922 Europlan Flash). In dat geval is bovendien geen droogtijd nodig en kunnen de vloertegels direct worden afgevoegd. Ook

hiervoor ontwikkelde Forbo Eurocol speciale snelafbindende, waterdichte en flexibele producten. Na voldoende droogtijd én uiteraard het aanbrengen van sanitair, kunnen de bewoners hun vernieuwde badkamer snel weer in gebruik nemen.

Specialist Forbo Eurocol BV in Wormerveer is een toonaangevend producent en leverancier van bouwtechnische producten voor renovatie en nieuwbouw, onder de productnaam Eurocol. Het bedrijf heeft zich gespecialiseerd in tegellijmen, voegen egalisatiemiddelen en de daarbij behorende hulpmiddelen. Daarnaast wordt een serie lijmen voor vloerbedekking en wandbekleding gefabriceerd. Forbo Eurocol is sinds 1972 een zelfstandig onderdeel binnen de internationale Forbo Groep. Research & Development worden vanuit Nederland gecoördineerd. Een team van specialisten houdt zich intensief bezig met het ontwikkelen van nieuwe producten en het optimaliseren van bestaande recepturen. Al dan niet nauw samen met onderzoeksinstituten en adviescentra. Onder het motto ‘eurocol - the strong connection’ voert Forbo Eurocol een zeer breed assortiment met een keur aan hoogwaardige kwaliteitsproducten. Nagenoeg alle materialen worden in eigen fabrieken geproduceerd. De hoge kwaliteitsnorm waarborgt het bedrijf door een nauwgezette en intensieve productiecontrole. Forbo Eurocol investeert voortdurend in moderne productiemiddelen en -processen. Hierdoor worden alle producten altijd volgens de laatste stand van techniek vervaardigd en voldoen ze aan de strengste kwaliteitseisen. Meer informatie: Forbo Eurocol BV, Wormerveer (075) 627 16 00 [email protected] Technische adviezen: (075) 627 16 30 www.eurocol.com

De oude situatie, vóór de renovatie.

De sloopfase.

Aanbrengen van het stucwerk.

Tenslotte volgt het tegelwerk.

Bouwkosten

Vernieuwen/ renoveren van een badkamer Het vernieuwen of renoveren van de badkamer, een van de sanitaire ruimten, komt veel voor bij bestaande woningen ouder dan 20 jaar. Met de huidige bouwcrisis gaat men minder vaak verhuizen. Deze groep mensen kiest nu voor het opknappen van de bestaande woning. Hier springen veel kleine bedrijven en eenmanszaken op in. Tekst: J.E.L. de Rechteren van Hemert, Multi Consultants

V

oor opdrachten tot 31 december 2014 geldt nog de maatregel van 6% BTW voor arbeidskosten. In de tabel staan alleen de totaalbedragen. De uitsplitsing is te vinden in het E-book Klusprijzen Klantenwerk Natte Ruimtes, zie www.klusprijzen.info De prijzen zijn afgestemd op de regio waar de werkzaamheden worden uitgevoerd, zodat een nauwkeurige calculatie kan worden gemaakt. Tevens geldt voor werkzaamheden in binnenstedelijk gebied een toeslag van 15 procent. De genoemde prijzen zijn gegeven voor compleet uitgevoerde werkzaamheden, inclusief opname, overleg, uitvoeringkosten. Alle kosten, zoals arbeid, materiaal en materieel (gereedschap e.d.) zijn opgenomen. De staartkosten, zoals Algemene kosten, Winst en Risico, die per bedrijf kunnen verschillen, zijn buiten deze kosten gelaten. De prijzen worden gegeven voor de situatie op de begane grond. Uiteraard geldt voor uitvoering op de verdieping dat er meer sjouwwerkzaamheden zijn.

let en tegels, verleggen leidingen, wandbeschadigingen aanhelen, aanbrengen nieuwe tegels, monteren douche, bad, wastafel, toilet en aansluiten bestaande leidingen, aanbrengen nieuw gipsplafond, ventilator en een lichtpunt.

Afmeting 1,80 x 2,75 m

Afwerking Standaard Luxe Design

Midden 926 1.184 1.648

Drie typen badkamers Er is uitgegaan van drie typen badkamers: Type A. In deze badkamer bevindt zich een toilet, wastafel en een douche. De werkzaamheden: Verwijderen bestaande douche, wastafel, toilet en tegels, verleggen leidingen, wandbeschadigingen aanhelen, aanbrengen nieuwe tegels, monteren douche, wastafel, toilet en aansluiten bestaande leidingen, aanbrengen nieuw gipsplafond, ventilator en een lichtpunt. Type B. In deze badkamer zijn een toilet, wastafel en een bad aanwezig. De werkzaamheden: Verwijderen bestaand bad, wastafel, toilet en tegels, verleggen leidingen, wandbeschadigingen aanhelen, aanbrengen nieuwe tegels, monteren bad, wastafel, toilet en aansluiten bestaande leidingen, aanbrengen nieuw gipsplafond, ventilator en een lichtpunt. Type C. In deze badkamer bevindt zich een toilet, wastafel, douche en een bad . De werkzaamheden: Verwijderen bestaande douche, bad, wastafel, toi-

2,25 x 3,00 m

Standaard Luxe Design

2,75 x 3,25 m

Voor de afwerking kan gekozen worden uit drie verschillende afwerkingsniveau’s: Standaard: Wit eenvoudig sanitair, woningbouw kwaliteit, tegels 150 x 150 mm tot 1,50 m. Luxe: Gekleurd sanitair, duurdere tegels verschillende afmetingen tot 1,80 m. Design: Sanitair en kranen van topmerken, tegels van grote afmetingen tot aan plafond. Vernieuwen/renoveren complete badkamer op begane grond Omschijving Type A

B

C

Noord 870 1.113 1.549

Kosten per m2/vloeroppervlak Regio Oost 833 1.066 1.483

Zuid 889 1.137 1.582

West 1.000 1.279 1.779

818 1.004 1.343

769 944 1.262

736 904 1.209

785 964 1.289

883 1.085 1.450


731 895 1.164

687 842 1.094

658 806 1.048

702 860 1.117

789 967 1.257

2,10 x 2,75 m


952 1.251 1.714

895 1.176 1.611

857 1.126 1.542

914 1.201 1.645

1.028 1.351 1.851

2,40 x 3,25 m


857 1.078 1.414

806 1.013 1.329

771 970 1.273

823 1.035 1.357

926 1.164 1.527

2,75 x 3,50 m


817 1.020 1.262

768 959 1.186

735 918 1.136

784 979 1.211

882 1.102 1.363

2,75 x 3,50 m


1.043 1.370 1.877

980 1.288 1.765

939 1.233 1.690

1.001 1.316 1.802

1.126 1.480 2.028

3,25 x 3,95 m


952 1.198 1.523

895 1.126 1.432

857 1.078 1.371

914 1.150 1.462

1.028 1.293 1.645

3,75 x 4,50 m


930 1.161 1.436

874 1.091 1.350

837 1.045 1.293

893 1.115 1.379

1.004 1.254 1.551

nr. 3 | mei 2014

17

15 JAAR GEGARANDEERD VAKWERK IN DAKWERK

innovatie in sanitair-reparatie

Met de diensten en producten van Sanifix worden schades aan o.a. baden, douche- en wastafels en (vloer-)tegels hersteld.

Garanties op materialen en hun functionaliteit krijgt u al van de fabrikanten. Met DAKSYSTEEMGARANTIE PLUS heeft u nu ook zekerheid over de manier waarop het Hellend Dak gemaakt is.

w w w. s a n i f i x . n l

waterdichtiging bouwtotaal 132x94_Opmaak 1 2/05/13 11:36 Pagina 1

Voor bouwprofessionals

Waterdicht is waterdicht Compleet assortiment afdichtingssystemen voor < Badkamers en douches < Balkons en terrassen < Zwembaden < Kelders en gevels

PCI Tegellijmsystemen en bouwchemische producten

DAKSYSTEEMGARANTIE PLUS VAN DE STICHTING DAKMEESTER

DAKSYSTEEMGARANTIE PLUS BELOOFT DAT EEN HELLEND DAK

Daksysteemgarantie PLUS is een product van de Stichting Dakmeester; de kwaliteitsspecialisten in hellende daken. Met Daksysteemgarantie PLUS willen Dakmeesters opdrachtgevers nog meer zekerheid bieden over de kwaliteit van de door hen gemaakte daken. Met name het zorgvuldig, digitaal, opgebouwde dossier wat bij oplevering wordt overhandigd is in dit kader een unieke kwaliteitsimpuls. Daarnaast nemen Dakmeesters verplicht deel aan relevante fabrikantenopleidingen in het kader van regelgeving.

• is gemaakt door een dakdekker met het Komoproces-certificaat hellende daken, aangesloten bij de Stichting Dakmeester; • beschikt over vastlegging van alle relevante facetten tijdens de bouw in een digitaal dossier; • is gecontroleerd door het onafhankelijke IKOB/BKB; • wordt opgeleverd met een garantiecertificaat voor 15 jaar met bijbehorend bouwdossier.

VOOR MEER INFORMATIE Stichting Dakmeester | Postbus 29 | 3417 ZG Montfoort

www.PCI-Afbouw.nl

GEGARANDEERD WATERDICHT MET ONZE WD OPLOSSINGEN De kwaliteit zit in ons systeem

Kijk op www.dakmeester.nl voor de Dakmeester bij u in de buurt.

Hout

Renovatie Grand Hotel Krasnapolsky, kroonjuweel in mahonie Een gebouw uit 1866, 334 kamers, een van de drukste locaties in de binnenstad van Amsterdam en een renovatieproject van circa 40 miljoen. En ondertussen moeten de aanwezige gasten zo weinig mogelijk hinder ondervinden. Zie hier de ingrediënten van een sterk staaltje passen-en-meten renovatie van Grand Hotel Krasnapolsky dat onder andere nieuwe buitenkozijnen krijgt van FSC mahonie. Tekst: Kees de Vries, foto’s: johnlewismarshall.com

H

et leek er even op dat Hotel Krasnapolsky deels tegen de vlakte zou gaan om met nieuwbouw het kamerbestand uit te breiden tot 550, tegen 334 nu. Maar de crisis haalde een streep door de nieuwbouwplannen die 150 miljoen euro zouden moeten kosten. Er werd besloten tot een vier jaar durende renovatie om het pand weer aan de eisen van de huidige tijd te laten voldoen. Een mooie klus voor Ballast Nedam dochter Heddes Bouw.

1866 Het NH Grand Hotel Krasnapolsky in Amsterdam ligt in het hart van de stad, aan het centrale plein de Dam, nabij vele toeristische en zakelijke attracties. Het hotel, gevestigd in een historisch gebouw uit 1866 combineert een traditioneel gevoel met het comfort en de stijl van moderne gemakken. Het wordt gezien als grootste vijfsterren conferentiehotel van de Benelux met onder andere 22 volledig uitgeruste evenementruimtes.

FSC mahonie Het renovatiewerk is gestart in de Jansvleugel met 144 kamers boven de Tuinzaal. Deze kamers zijn betrekkelijk klein, verouderd en niet meer passend bij de gewenste uitstraling. Na de Jansvleugel volgen de andere 334 kamers en de gemeenschappelijke ruimten. Zoals vermeld staat het hotel op een van de drukste locaties in de Amsterdamse binnenstad. De huidige houten kozijnen zijn gefabriceerd in een tijd dat de geluidwerendheidseisen nog niet zo’n grote rol speelden. Besloten werd de houten kozijnen aan de voorgevel én zij- en achtergevel te vervangen waarbij deze aan de nieuwe eisen van geluidwerendheid moeten voldoen, maar zonder afbreuk te doen aan de oude detaillering. Er werd gekozen de nieuwe kozijnen uit te voeren in FSC mahonie. De aantoonbaar duurzame herkomst was een van de voorwaarden voor de hoteleigenaar die ook wil scoren op duurzaamheid. Aan- en afvoer De locatie vereist strenge voorwaar-

▲ De kozijnen worden ge(de)monteerd tussen 09.00 en 16.00 uur om de overlast zoveel mogelijk te beperken.

▲ Grand Hotel Krasnapolsky wordt over een periode van vier jaar ingrijpend gerenoveerd.

▲ De oude kozijnen voldoen niet meer aan de moderne eisen van geluidwerendheid

den voor het aan- en afvoeren van materiaal. En ook de uitvoering van het werk is in verband met overlast streng gereglementeerd om de gasten niet al te veel te storen. Dat betekent dat de kozijnmontage moet plaatsvinden tussen 09.00 en 16.00 uur. De aanvoer van materialen vindt plaatst tussen 16.00 en 18.00 uur, en de afvoer tussen 07.00 en 09.00 uur. En wie denkt grote halen te gaan maken door de inzet van een grote vrachtwagen: ook dat is niet toegestaan.

mede omdat het werk vaak afwijkt van de KVT en de profielen moeten voldoen aan de eisen van welstand. De Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT) heeft gelukkig zijn leden op de website staan ingedeeld op regio en specialisatie. Wesselink Kozijnen te Doetinchem verwierf het werk in Amsterdam. Naast de buitenkozijnen, maakt de onderneming ook de binnenkozijnen voor de nieuwe indeling van de kamers. Directeur John Postma is trots: ‘Het is een uitdaging te zorgen dat het goed voor elkaar komt.’ Over vier jaar staat er een nieuw hotel, al zie je daar als het goed is, aan de buitenkant niets van.

Gespecialiseerd Een dergelijk werk vraagt een gespecialiseerde timmerfabriek voor de binnenstedelijke renovatie,

▲ Na de renovatie wordt het kroonjuweel in de Amsterdamse binnenstad in oude luister hersteld.

nr. 3 | mei 2014

19

Project in beeld

▲ Na sloop van de oude zeer vervallen kapconstructie is de oude indeling met ovens goed zichtbaar.

▲ De enorme kap is geheel opnieuw opgebouwd.

Wonen in een steenfabriek Kloostermop, Waal, Romeins en Waaldik, wat hebben deze benamingen gemeen? Het zijn allemaal benamingen voor steenformaten én van de acht woningen die worden gerealiseerd in steenfabriek De Bunswaard in Beuningen. Door de herbestemming wordt dit fraaie cultureel erfgoed behouden. Tekst: Carla Debets Bouwtekst Foto’s: Jan van Dalen, Carla Debets

A

nders dan de al eerder gerealiseerde herbestemming van steenfabriek De Bovenste Polder in Wageningen gaat het in De Bunswaard om woningen in het hogere segment. ‘Hiervoor is bewust gekozen. Gezien het aantal ovens was het logisch om hier naar een kleiner aantal woningen te gaan’, licht Toon Iding van BOEi toe. Steenfabriek De Bunswaard ligt op een hoogwatervrije zandrug, parallel aan de Waal, bij Beuningen, dichtbij Nijmegen. Gebouwd in 1917 is het een enorm complex met 22 ovenkamers en een immense kap die in het midden in de lengterichting is geknikt. De fabriek bleef tot de jaren 60 door-

draaien en raakte daarna in verval. Flink in verval want toen eindelijk besloten werd het monumentale project aan te pakken, moest nagenoeg de complete kapconstructie worden vervangen.

Twee kanten uitzicht De gehandhaafde ovenkamers – met dikke gemetselde wanden h.o.h. 3,6 meter – op de begane grond dienen vooral als hal, entree en verder vrij indeelbare ruimte. Daarboven liggen de woonruimtes, al dan niet in twee lagen. Want er is pas één woning als modelwoning gebouwd. Van de overige zeven woningen zijn alleen de woningscheidende wanden aanwezig

over de volle hoogte van de kapconstructie. Deze ruimte is door toekomstige eigenaren/ bewoners vrij in te delen. Afgezien van de twee kopwoningen die elk twee stramienen breed zijn, zijn de overige zes tussenwoningen zogenoemde bajonetwoningen: aan één kant één stramien, aan de andere kant twee stramienen. Zo zijn op drie stramienen twee woningen gepland. Mede vanwege het fraaie uitzicht naar twee kanten – enerzijds het water van de Waal, anderzijds op de zuidkant zicht op het natuurgebied de Bunse Weerd – ontwierp Ontwerpburo Roza woningen over de volle breedte van de fabriek, circa 17,70 meter. De ontsluiting gebeurt daarbij vanuit het midden: via de entree door een van de originele kruipoorten naar het nieuwe trappenhuis in het midden tussen de ovenkamers. Op de eerste verdieping liggen de woonkamer, keuken en badkamer en is aan de andere zijde ruimte voor een slaap- of werkkamer. Zowel de woonkamer als de slaapkamer aan de ander zijde worden voorzien van fraaie loggia’s. Deze buiten-

▲ Aanzicht van de steenfabriek vanaf de waterkant. Er is nog maar één modelwoning gerealiseerd, te zien aan de ene loggia.

20

nr. 3 | mei 2014

Projectgegevens Opdrachtgever / eigenaar: BOEi, Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel erfgoed, Amersfoort, www.het-erfgoed.nl Architect: Ontwerpburo Roza, Wageningen Uitvoering: Aannemersbedrijf H.L. van den Boom, Giesbeek Gem. vloeroppervlak per woning: circa 200 m2 Restauratie schoorsteen en kap: 2011 Eerste woning: 2013 Totale stichtingskosten: circa 4.000.000 euro

ruimte moet binnen de pannenlijn vallen. Op de tweede verdieping zijn nog twee slaapkamers en een badkamer mogelijk. Omdat de kap een zakgoot in het midden heeft, zijn hier dakramen mogelijk die immers vanaf de ‘straatkant’ niet te zien zijn (in verband met de monumentale status). Deze dakramen zorgen voor volop licht in de slaapkamers én in het trappenhuis.

Vloeren en wanden Van de steenfabriek is de complete houten kapconstructie vanwege de slechte toestand vervangen door een nieuwe kapconstructie. De nog bruikbare houten delen zijn verwerkt in de forse overstekken op de kopse kanten. De ovenruimtes waren oorspronkelijk aan de bovenzijde – bovenop de gemetselde bogen - alleen voorzien van een dik zandpakket. Vanuit die ruimte onder de kap werd onder meer toezicht gehouden op het bakproces in de ovenkamers. Door de slechte kapconstructie en de jarenlange leegstand was het zandpakket in de loop der tijden verzadigd met water. Om dit vocht op het natuurlijke manier uit te laten drogen, zou een proces van wel tien jaar kunnen zijn. Daarom werd besloten het zandpakket compleet te verwijderen. Dat bood bovendien de mogelijkheid om onder de nieuwe geïsoleerde prefab betonvloer een kruipruimte te maken. De woningscheidende wanden zijn opgebouwd uit keramische blokken

▲ Oude details in de bakmuren van de ovens bleven bewaard.

▲ Hier en daar kon in de kapconstructie nog enig oud hout worden hergebruikt (het donkere hout).

▲ De woningen bieden aan één zijde een riant uitzicht op het water van de Waal.

van 120 mm Porotherm, over de volledige hoogte in de kap. De blokken zijn opgebouwd aan weerszijden van een houten spant, met het spant in de spouwruimte van circa 250 mm. Hierdoor wordt niet alleen de brandveiligheid van de houten constructie gewaarborgd, maar dit zorgt ook voor de noodzakelijke geluidsisolatie tussen de woningen onderling.

Vrijheid van indelen Architect Pieter Roza maakte de indeling die nu als modelwoning is gerealiseerd. Voor de overige woningen is er veel vrijheid voor de nieuwe bewoners. Zelfs de nieuwe tweede verdiepingsvloer is geen must; de ruimte kan als casco worden opgeleverd. Wel zijn de openingen in het dakvlak voorgeschreven; die dienen gelijk te zijn aan de al gerealiseerde loggia’s. Daarover is namelijk al overeenstemming bereikt met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Gezien de rijksmonumentale status van de steenfabriek moeten de gevels en het dak wel hun uniforme uitstraling behouden. Een compleet uitgevoerde woning kost gemiddeld 517.500 euro. Daarvoor krijgen de bewoners circa 200 m2 aan vloeroppervlak en een inhoud die kan variëren van 585 tot 625 m3, afhankelijk van tussen- of kopwoning. Casco opgeleverd kosten de woningen circa 100.000 euro minder, maar dan moet de bewoner onder meer zelf een extra verdiepingsvloer aanbrengen, evenals de tussenmuren, een trappenhuis (of lift) én alle installaties. Bij de woningen hoort het privé grondoppervlak onder de woningen, dat varieert van ca 200 m2 tot ruim 400 m2, mét daarbij een collectieve tuin van ruim 5000 m2 met privé strand.

► De entree van de woningen loopt door de originele kruipoorten.

▲ De zakgoot middenin de woning biedt ruimte aan veel daglichtopeningen, omdat deze vanaf de buitenzijde niet zichtbaar zijn.

▲ De woningscheidende wanden bestaan uit keramische blokken. Met spouwen van 250 mm waarin de houten spanten staan.

► Midden tussen de ovens is ruimte voor een nieuw trappenhuis (of lift) naar de woonverdiepingen.

nr. 3 | mei 2014

21

Installaties

Klushuizen in karakteristieke Kleiburgflat Voor de één nog altijd een geslaagd voorbeeld van naoorlogse grootschalige stedenbouw, voor de ander een treurig stukje Bijlmerhistorie. Voor weer een ander een unieke kans om een zogenoemd klushuis te kopen. Veel vierkante meters voor weinig geld. Tekst: Paul Engels

E

en klushuis is een kaal casco, waarbij de nieuwe installatietechnische voorzieningen standaard tot in de meterkast en tot in het toilet worden aangelegd. Daarna is het de beurt aan de klusser, maar het aardige is dat men ook alles kan uitbesteden aan de professionele partijen die de renovatie en installatie uitvoeren, respectievelijk ontwikkelaar/bouwer KondorWessels en Homij Technische Installaties. Henk Cats, directeur van Homij in Amsterdam spreekt van de hele reikwijdte van volledig casco tot turnkey. ‘De echte klussers gaan zelf aan de slag. Maar er zijn ook mensen die voor pakweg 80.000 euro een voor Amsterdamse begrippen ruime

▲ De oude toiletruimte biedt ruimte voor de aanvoer van leidingen via de bestaande schachten.

22

nr. 3 | mei 2014

woning kopen en deze meteen door de aanwezige bouwpartijen laten afbouwen. Doe daar dan nog zo’n kwart van de koopprijs bij en je hebt een moderne woning in een hoogwaardige gerenoveerde flat op een locatie dichtbij stedelijke voorzieningen. Overigens kunnen mensen ook twee woningen naast elkaar of boven elkaar kopen en die laten doorbreken. Dan praat je over woningen met een vloeroppervlakte van 200 m2.’

Succes in Rotterdam Het principe van het klushuis is eerder in Rotterdam met succes toegepast, maar daar was nog sprake van tientallen woningen. In de Bijlmer telt de laatste honingraatflat maar liefst 500 woningen. Veel Bijlmerflats uit de jaren ’60 zijn de afgelopen jaren gesloopt en vervangen door pluriforme nieuwbouw, conform het programma Vernieuwing Bijlmermeer. De laatste authentieke Kleiburgflat was eigendom van woningcorporatie Rochdale, maar die zag geen heil in een kostbare renovatie. Vervolgens is de flat gekocht door KondorWessels en via het Consortium de Flat worden nu in fasen de klushuizen individueel verkocht. Daarbij zorgt KondorWessels voor de complete renovatie van de buitengevel, het opknappen van trappenhuizen en entreegebieden, vernieuwing van de begane grond en het regelwerk rond de bouwvergunning. Homij is ingeschakeld voor het vernieuwen van alle installaties, met name het aanleggen van leidingen door de aanwezige schachten tot in de meterkast van de individuele woningen. Boven de toiletten hangt op een ingenieuze manier de verwarming/warm-

▲ De cv warmwaterinstallatie valt in diepte gelijk met het betegelde toiletreservoir.

▲ De kopers zijn vrij in de aanleg van hun verwarmingssysteem, sommige kiezen voor vloerverwarming.

watertapvoorziening. Ferroli Nederland heeft maatwerk geleverd in de vorm van de speciaal ontwikkelde, ultradunne BlueCity 300 Compact, die met slechts 190 mm diepte precies in het vlak van het inbouwreservoir valt. Zo wordt niet alleen een hinderlijk uitstekende kast vermeden, belangrijk is ook de ruimtewinst.

een WKO-installatie voor de gerenoveerde flat, maar er is een warmtedistributiesysteem beschikbaar en dus is daarvoor gekozen. Dat zou normaliter tot zo’n twee meter binnen de woning komen, maar we hebben hier het concept ‘tot de meterkast’. Vandaar dat is gewerkt met een collectieve unit in het ketelhuis en vervolgens een warmtedistributienet met individuele afleversets van Ferroli. Het paste echter niet allemaal in de meterkast, zodat is gezocht naar een andere manier. Nu wordt het distributienet over het dak heen uitgerold naar bestaande schachten en via de schachten gaan de cv-leidingen naar de toiletruimte in de woning. Precies boven het inbouwreservoir is plek voor de compacte installatie.’

Tot de voordeur Henk Cats legt uit: ‘We kijken heel nauwkeurig naar de ruimte. Je gaat in zo’n woning niet allerlei voorzieningen inbouwen met grote omkastingen waar kopers straks misschien een wand, keuken of meubel willen plaatsen. De opzet is om de basisinstallaties tot net achter de voordeur te brengen, in de meterkast. Er is even gedacht aan

▲ De mechanische ventilatie van de woningen is geheel vernieuwd; alle leidingen moesten in bestaande schachten een plek krijgen.

◄ Er is een ultradunne (190 mm) maatwerkinstallatie voor cv en warmwater ontwikkeld, die keurig boven het ingebouwde toilet past, precies in het vlak van het tegelwerk.

Speciale uitvoering Helga Sprenkels-Dado van Ferroli licht toe dat in samenwerking met de producent, KVM uit Denemarken, en Ferroli Nederland de wensen voor dit specifieke project zijn vertaald in een 190 mm diepe uitvoering. ‘We hebben in het project tegeltjes zitten tellen hoe groot de cv/tapwaterinstallatie mocht zijn. Projectmatig maatwerk, dat is ons motto. Het werd echter nog wat lastiger omdat er ook nog een retourbegrenzing van maximaal 40 graden Celsius in moest. Bovendien zijn vooraf de aansluitingen zodanig bepaald dat de monteurs in korte tijd de BlueCity kunnen aansluiten, zonder allerlei bochten of koppelstukken.’ Hans Verschoor, senior werkvoorbereider bij Homij, vult aan:

‘De kopers leggen vaak zelf hun installaties in de woning aan, van radiatoren tot vloerverwarming. Daarbij krijgen de bewoners spelregels in een uitgebreid draaiboek mee. Maar om zeker te zijn van de lage retourwarmte bij de aanvoer van 70 graden Celsius is voor begrenzers gekozen. Je werkt met een collectief systeem met de nodige regelkleppen en dan wil je daar geen trammelant mee.’

Bestaande schachten De werkvoorbereider geeft aan dat het een behoorlijk puzzelwerk is geweest om de leidingen door de schachten te krijgen. ‘Je praat over een gebouw uit begin jaren ’60. Dan zijn bestaande schachten soms niet

▲ De meeste kopers kiezen voor een traditionele verwarming met nieuwe radiatoren; daarbij zijn de leidingen in de zandcementdekvloer gefreesd.

erg maatvast. Lastig, omdat ook de kanalen voor de mechanische ventilatie er een plek in moeten krijgen, alsmede de nieuwe riolering. Alle leidingen moeten strak tegen elkaar in de schacht. Op het dak maken we nieuwe bakken boven de bestaande schachten. De leidingen gaan per schacht naar tien woningen. Crux is dat we de basisinstallatie zo flexibel mogelijk in de woningen brengen, want elke bewoner gaat er op zijn eigen manier mee aan de slag. Wij komen in de meterkast en toilet binnen, en zorgen nog voor aansluitmogelijkheden van de waterafvoer in twee richtingen, maar daar houdt het voor ons op. Er mag niet in de dragende constructie worden gefreesd, wel in de zandcementdekvloer.

Elektra, CAI en intercom halen ze uit de meterkast op. Het koude water stopt ook in de meterkast.’ Henk Cats: ‘Bij het in bedrijf stellen van de installaties die de koper in meer of mindere mate zelf aanlegt, moet een erkend installateur een check uitvoeren. Er wordt dus wel naar het werk van de bewoners gekeken. Wij zijn niet alleen installateur, wij geven ook graag adviezen aan kopers. Omgekeerd hebben we geluisterd naar kopers omdat zij met een bepaald type energiezuinige ventilatie-unit een gunstiger label konden halen en dat is weer van invloed op een gunstiger hypotheek.’

Veel animo Tot nu toe zijn 100 van de 500 woningen tot klushuis omgetoverd. Fasegewijs wordt de hele flat op die manier aangepakt, op het moment dat 70 procent van een fase is verkocht. Volgens Cats en Verschoor is de animo groot. ‘Je kunt een relatief goedkope woning bemachtigen op een aantrekkelijke locatie op 50 meter van de metro. Het valt ons wel op dat je echte zelfklussers hebt maar ook redelijk wat kopers die ons inschakelen voor een deel van de installatietechniek. Klussen heeft zo zijn grenzen, zeker wat installatietechniek betreft.’ Meer informatie: www.klushuisamsterdam.nl.

◄ Kleiburg is de overgebleven flat van de karakteristieke Bijlmer-flatwoningen; niet gesloopt maar omgebouwd tot koopappartementen voor klussers.

nr. 3 | mei 2014

23

Re Nie no uw Ac ! er ® o

Renomaat, uw partner in renovatievloeren! Advies nodig? Gebruik de Renowijzer online! Het Renomaat totaalconcept bestaat uit vier renovatievloeren, waaronder het nieuwe product Reno Acero®. Wilt u weten welke renovatievloer het beste in uw situatie past? Gebruik de handige Renowijzer op www.renomaat.nl en vindt de passende oplossing.

Renomaat, uw partner in renovatievloeren

www.renomaat.nl

Installaties

Jongeren in leegstaand verzorgingshuis Olmenhof Met dank aan de eenheidsworst uit de jaren ’60. Toen werd pakweg 90 procent van de verzorgingstehuizen uniform gebouwd met kleine, zelfstandige woningen. Dit blijkt een efficiënte opzet om er jongerenwoningen in te maken. Zo ook de Olmenhof in Amstelveen waar 95 woonruimtes voor jongeren zijn gerealiseerd. Met gedeeltelijke vernieuwing van de installatietechniek krijgt het complex na een jaar leegstand nieuwe bewoners.

D

e leegstandswet en gunstige indeling maken het voor Woonzorg Nederland interessant om het gebouw tijdelijk om te bouwen tot jongerenhuisvesting. Paul Ingram van Woonzorg Nederland: ‘Er lag een nieuwbouwplan voor een zorgcomplex, maar door de scheiding van wonen en zorg - het beleid van de overheid - is dit plan geparkeerd. Toch wil je het pand een bestemming geven, want met leegstand zouden pand en wijk verpauperen.’ Camelot leegstandbeheer & -advies en de Amstelveense wethouder zagen kansen omdat er grote vraag naar starterswoningen in de huursector is. Propertymanager Kevin Nannes: ‘Voor een relatief beperkte investering verbouwen wij het pand. Dan praat je over een terugverdientijd van twee jaar met huren van 350 euro en 90 euro servicekosten, inclusief elektra en verwarming. Plus de mogelijkheid voor 100 euro huursubsidie. Logisch dat er veel animo is van de kant van jongeren en studenten, want dat is

▲ Het warmtapwater is losgekoppeld van de cv-installatie en vernieuwd.

▲ Drie cv-ketels in cascadeopstelling zorgen voor verwarming, samen met een bestaande ketel die als reserve dient.

onze doelgroep. De woningen hebben een woon-/slaapkamer, een halletje met minikeukenblok met één elektrisch kookplaatje en een badkamer met douche/wc. In een centrale ruimte hebben we wasmachines geplaatst.’

Bruikbare hergebruiken Toch was de verbouwing niet eenvoudig. Ger Roelink van Management & Bouw Consult: ‘Het pand was gebaseerd op collectief wonen met bijvoorbeeld centrale brandmeldsystemen. Nu zijn het individuele woningen en zijn ingrijpende preventieve brandwerendheidmaatregelen genomen per woning/verdieping. Daarin zitten de grootste kosten. Een andere kostenpost is de installatietechniek. We zijn uitgegaan van het principe dat wat nog bruikbaar was, wordt hergebruikt. We hebben in cascadeopstelling drie nieuwe HR+ cvketels geplaatst, één van de twee bestaande ketels dient als reserve. Daarmee verwarmen we de woningen via de bestaande radiatoren. Voor het warme tapwater zijn twee nieuwe ketels geplaatst, inclusief een buffervat. Dankzij de energiezuinige installaties gaan de woningen een label vooruit, van E/F naar D/E. Een groot deel van de bestaande leidingen kon gewoon worden aangesloten, maar door koperdiefstal is ook veel vernieuwd. Datzelfde geldt voor de riolering die nog van gietijzer was en gecorrodeerd bleek. De luchtverversing is aangepast omdat er nu wordt gekookt in de woningen.’

▲ Het verzorgingstehuis wordt omgebouwd tot zelfstandige woningen voor jongeren en studenten.

In de woningen is een badkamer aangelegd met keramische thermostaatmengkraan en wastafel met handmengkraan. In de keuken zit de derde kraan. Kevin Nannes: ‘De woningen hebben een gebruikshorizon van maximaal tien jaar. Dan hoeft niet de allerbeste apparatuur die decennia meegaat, maar ook niet het allergoedkoopste, zodat je om de haverklap moet repareren. Er is steeds een kostenafweging gemaakt hoe lang installaties op een goede manier meekunnen. En er is hergebruik van zaken die nog goed zijn, zoals de meeste toiletpotten en de liften die opnieuw zijn gekeurd. Maar als een investering nuttig was, is die ook gedaan. Zo is gekozen voor een hightech sleutelsysteem, waarbij toegang elektronisch kan wor-

den geregeld per woning, verdieping en gebouw met behulp van de kinetische energie als men de sleutel in het slot steekt. Een slim toegangsregime zonder benodigde bekabeling door het gebouw. Wel hebben wij per verdieping een eenvoudig intercomsysteem naar de voordeur aangelegd. En uiteraard (nood)verlichting in de gangen.’ De voorzieningen voor telefoon en kabel zaten al in de woningen. Ger Roelink: ‘Kijken naar de gebruikstermijn vergt een andere manier van denken. Met veelal kleine, maar doelmatige ingrepen. Hét parool bij dit herhuisvestingproject dat in andere steden zeker navolging kan krijgen gelet op de behoefte aan starterswoningen en vrijkomende verzorgingscomplexen.’

▲ Een woon/slaapkamer met een aparte douche/wc en halletje met keukenblokje spreekt veel jongeren aan.

nr. 3 | mei 2014

25

DUURZAAM VERDUURZAMEN MET STRIKOLITH Duurzaamheid loopt als een rode draad door de bedrijfsactiviteiten van Strikolith. Als producent en ontwikkelaar van producten voor de afwerking van gevel en plafond heeft Strikolith niet alleen oog voor mens en milieu, maar ook voor esthetische bestendigheid. Wat functioneel is, mag ook mooi zijn. Strikolith combineert een uitgebreid scala aan structuren met een veelheid aan kleurnuances. Duurzaamheid is niet alleen wat je ziet, maar vooral ook wat je doet. Daarom besteedt Strikolith veel aandacht aan service en advies zowel bij nieuwbouw- als renovatieprojecten. Voor een optimale beleving van een duurzaam eindresultaat.

www.strikolith.com/greenlabel

Installatienieuws Kennis opdoen op vakdagen voor installateurs De installateur wordt uitgenodigd voor de Vaillant Vakdagen. Hierin komen zaken aan de orde die op zijn of haar vakgebied spelen. Van verkooptips tot energielabeling en van nieuwe producten tot technische tips. Op verschillende locaties in het land wordt het evenement georganiseerd. Op die manier is er voor de installateur altijd wel een locatie bij hem in de buurt en dus de mogelijkheid om erbij te zijn. In mei zijn er nog vakdagen op de 14e en 15e in Teuge, de 19e en 20e in Rotterdam, de 26e en 27e in Den Bosch en als afsluiter de 10e juni in Alkmaar. Natascha Sparbier, Marketing Communicatie Manager van Vaillant legt uit: ‘Verschillende vragen uit de praktijk en actuele onderwerpen passeren de revue. Daarbij kun je denken aan vragen als: Hoe installeer ik een nieuw product voor warmwatercomfort? Wat houden de veranderingen van CW-label naar Energielabel precies in? En: Hoe haal ik het maximale uit mijn klantcontact?’ Het evenement is voor iedere installateur toegankelijk, mits vooraf aangemeld via

radiatoren creëert een continue verwarming met een hoog comfortgehalte. Doordat het systeem zeer constant draait, worden hoge rendementen en COP’s behaald. - Gecombineerd met buffertanks STZ; - Geschikt als hoog rendement voorverwarmer bij een elektrische boiler zoals de DRE; - Mogelijkheid om een CV installatie met lage temperatuur verwarming op aan te sluiten.

Informatie: www.samsung-klimaat.nl

Informatie: www.aosmithinternational.com/nl

Brink Climate Systems wil met de pay off ‘Air for Life’ de markt onderstrepen waarin het bedrijf opereert, namelijk die van verwarmen, ventileren en koelen in woningen en kleine utiliteit. Het nieuwe Brink heeft daarmee duidelijk gestalte gekregen. Ook is het logo vernieuwd. Een niet te missen verandering is de start van het Air Experience Center. Consumenten kunnen het comfort van luchtverwarming ervaren in het in aanbouw zijnde pand van Brink, langs de A28 bij Staphorst. Hier kunnen zij in het gehele pand zelf ondervinden hoe comfort, schone lucht en duurzaamheid samengaan. In de showroom kunnen ze zelf proefjes doen; hoe functioneert een bypassklep eigenlijk en hoe snel werkt luchtverwarming? Zelf beleven, daar gaat het om. Daarnaast worden er rondleidingen gegeven, waarbij bezoekers door de productiehal lopen en zien hoe de producten in eigen huis ontwikkeld en geproduceerd worden.

De Vido-ventiloconvector van Radson handhaaft het hele jaar een optimale binnentemperatuur. Onder het strak design herbergt deze innovatieve en energiebesparende oplossing een krachtige warmtewisselaar met een hoog rendement. In de wintermaanden stroomt er warm water door de wisselaar om de ruimte te verwarmen. Maar in de zomer kan de Vido de ruimte ook aangenaam koelen, mede dankzij de ingebouwde regelbare ventilator. Dan stroomt er koud water door de warmtewisselaar, afkomstig van een omgekeerd werkende warmtepomp of van een separaat koelsysteem. Leverbaar met vermogens tot 9.266 Watt voor verwarming en 4.147 Watt voor koeling. Opmerkelijk is evenwel dat de watercapaciteit die ingezet wordt om deze vermogens te realiseren, slechts 5 tot 10 procent bedraagt van die van een conventionele radiator met hetzelfde vermogen. Dit levert een dubbel voordeel op: de Vido reageert sneller en hij kan op lagere temperaturen verwarmen dan een conventionele radiator. In de zomer kan men de werking van de warmtepomp omkeren waardoor het water gekoeld wordt voor een aangenaam fris interieur. De installatie is juist bij renovatieprojecten eenvoudig te monteren en aan te sluiten zonder kapwerk. Aparte thermostaatbedrading hoeft niet. Het intuïtief bedieningspaneel met ingebouwd LCD-scherm beschikt over twee bedieningsniveaus, één voor de installateur en één voor de gebruiker.

Informatie: www.brinkclimatesystems.nl.

Informatie: www.radson.com

Hoog rendement module voor warm water

Zuinige installatietechniek via Energiebesparingslening

Air Experience Center

www.devaillantvakdagen.nl.

Prefab wandverwarmingsconcept

Het Komfort NRG prefab wandverwarmingsconcept, bestaande uit een aluminium paneel met een geïntegreerde 16 mm Uponor MLC Meerlagenleiding, werd recent op de markt geïntroduceerd. Het product biedt legio voordelen voor renovatieprojecten. Dankzij de prefab in de panelen verwerkte Uponor 16 mm MLC Meerlagenleidingen en de meegeleverde Uponor RTM fittingen zijn de panelen zeer eenvoudig te koppelen. Na het simpelweg vastschroeven van de kant en klare panelen tegen de bestaande wand of het plafond hoeven de leidingen slechts in de Uponor RTM fittingen te worden gestoken. Een klikgeluid bevestigt de volwaardige persverbinding. Het patroon in de panelen maakt het mogelijk om tot 6 panelen op één groep in serie te koppelen, waarbij de kwaliteit van de Uponor MLC Meerlagenleidingen zorgt voor een minimaal drukverlies. Wat rest is het eenvoudig afwerken van de wand of het plafond met een bouwmateriaal naar keuze.

Woningeigenaren kunnen sinds enkele maanden een zogeheten energiebespaarlening aanvragen om hun huis energiezuiniger ten maken. Het Nationaal Energiebesparingsfonds biedt die mogelijkheid. Via het Energiebespaarfonds kan bijvoorbeeld worden geïnvesteerd in woningisolatie of een nieuwe HR-ketel.

Meer informatie: www.nathan.nl/nl/komfort-wandverwarming

Warmtepompboiler De Zeta warmtepomp is een buitenunit die zeer geschikt is voor middelgrote tot grote toepassingen. Met een maximale warm water temperatuur van 65 graden Celsius kan de Zeta voor diverse toepassingen ingezet worden. Enkele karakteristieken: - Lucht-water warmtepomp voor tapwater met een vermogen van 20kW; - Een COP (Coëfficiënt of Performance) tot 5.3, zeer hoog ten opzichte van vergelijkbare toestellen; - Maximum watertemperatuur van 65 graden Celsius dankzij de EVI technologie; - Functioneel bij een omgevingstemperatuur tussen –25 en +43 graden Celsius;

Verwarmen én koelen met ventiloconvector

Samsung klimaatbeheersing introduceert een nieuwe laag temperatuurs (LT) hydro module, waarmee warm water tot 50 graden Celsius kan worden geproduceerd. Deze hydro module is geschikt voor koppeling aan de duurzame DVM S mini, DVM S lucht (aërothermie) en de nieuwe DVM S water (geothermie) warmtepomp en breed toepasbaar in (particuliere) nieuwbouw en renovatie. De module is verkrijgbaar in capaciteiten van 16kW, 31kW en 50 kW en kan (sanitair) warm water tot 50 graden Celsius en koud water tot 6 graden Celsius maken. De ideale koppeling van deze DVM hydro unit aan een vloerverwarmingssysteem of laag temperatuur

Het fonds voorziet ook in de aanschaf van zonnepanelen, met als voorwaarde dat daarvoor 50 procent van de lening wordt gebruikt, en de andere 50 procent voor andere energiebesparende maatregelen. In totaal zijn er veertien maatregelen die met de lening gefinancierd kunnen worden. Zulke annuïtaire leningen zijn minimaal € 2.500,- en maximaal € 25.000,-. Ze hebben een looptijd van 7 of 10 jaar, afhankelijk van de hoogte van de lening. De rente staat voor de looptijd vast. De kosten van de lening zijn fiscaal aftrekbaar. In totaal bevat het Energiebesparingsfonds € 300 miljoen. Daarvan draagt de Rijksoverheid er € 75 miljoen bij. De Rabobank en ASN Bank brengen de resterende € 225 miljoen in. Afsluitkosten, rente en aflossing vloeien terug in het fonds, waardoor het zichzelf in stand houdt en steeds weer nieuwe leningen kan verstrekken. Het fonds heeft dus een revolverend karakter. Informatie: www.ikinvesteerslim.nl.

nr. 3 | mei 2014

27

Michal hernik Specialist vochtbestrijding Medewerker Isoprofs

vocht bestrijders pur sang Ons grillige en onvoorspelbare klimaat zorgt er voor dat we in Nederland altijd een paraplu bij de hand hebben om ons niet te laten verrassen door het weer. Iets wat voor onze woningen natuurlijk net ietsje anders ligt. Dag in dag uit worden deze blootgesteld aan veranderende weersomstandigheden met zon, regen, hagel en sneeuw die hun invloed niet alleen hebben op de temperatuur en vochtigheidsgraad van de lucht, maar ook van de bodem. Wateroverlast is misschien een te groot woord, maar de vochtigheid van gevels, kruipruimtes en daken kan ongemerkt een grote invloed hebben op het binnenklimaat en daarmee ons comfort. Vanuit onze jarenlange ervaring in het adequaat isoleren van woningen, weten wij als geen ander hoe belangrijk het is om er voor te zorgen dat vocht geen kans krijgt. Of het nu gaat om doorslaand vocht, optrekkend vocht, vochtige kelders, kruipruimtes, vloeren of buitenmuren; wij hebben altijd een passende oplossing. Bel ons voor een vrijblijvende afspraak of bezoek onze website en ontdek hoe wij zowel in nieuwbouw- als in renovatieprojecten het verschil maken.

Isoprofs BV | TIendschuur 14 nL-5768 sB MeIjeL (Bedrijventerrein de Wielen) | T+31 (0)77 46 62 830 | f +31 (0)77 46 64 085 [email protected] | www.Isoprofs.nL | Isoprofs heeft vestIgIngen In meIjel, hasselt (B) en lokeren (B)

Onderhoud

Resultaatgerichte renovatie: 100 procent garantie zonder meerkosten Corporatie Woonveste kiest voor resultaatgericht samenwerken bij risicovolle projecten. Een goed voorbeeld daarvan is de renovatie van 65 monumentale huurwoningen in het vestingstadje Heusden. ‘Met deze woningen kunnen we nu weer 25 jaar vooruit’, aldus Jürgen Dekkers als teamleider onderhoud. ‘Dankzij resultaatgericht samenwerken kon dat tegen minimale kosten en met minimale huurdersoverlast. Plus ook nog eens honderd procent garantie zonder meerkosten.’ Tekst: Tom Huizenga

H

et project in Heusden was risicovol omdat ieder huis anders is. Dus ging het per definitie om maatwerk. Tegelijkertijd lag er een fikse opgave om energiebesparing door te voeren zonder dat er ook maar iets veranderd mocht worden aan de monumentale aanblik. Zelfs niet aan het kleinste detail van een authentiek stopverfrandje in een hoek van 45 graden ten opzichte van de kozijnen. ‘Je kunt het zien als het onverenigbare moeten verenigen’, vervolgt Dekkers. ‘Neem nu het glas en het timmerwerk. Al het enkelglas moest worden vervangen door veel breder dubbelglas. Dus kwamen er nieuwe ramen in de bestaande, die dus per huurhuis anders waren. Maar de uitstraling en het aanzicht moest vanwege de stringente eisen van de Monumentencommissie exact hetzelfde blijven. Vind

▲ Jürgen Dekkers: ‘Liever een resultaatverplichting dan een inspanningsverplichting’

dan maar eens een partij die garantie geeft op betaalbaar maatwerk.’

Expertise Vanwege de complexe opdracht is niet voor de gebruikelijke weg gekozen: een hoofdaannemer die weer onderaannemers inschakelt. ‘De vakkennis van een onderhoudsbedrijf achtten we van onschatbare waarde’, aldus de teamleider onderhoud. ‘Maar wel eentje die dan vervolgens samen met andere uitvoerende partijen de onderlinge expertise aanspreekt. Om zo met het beste plan te komen met zo min mogelijk kosten en zo min mogelijk huurdersoverlast. En die samen vanuit de ketensamenwerking verantwoordelijk zijn voor de keuze en het uiteindelijke resultaat. Dat geeft ons de absolute zekerheid van honderd procent garantie zonder meerkosten.’ Het project in Heusden is inmiddels Extra energiebesparing door enkelglas te vervangen door HR++ isolatieglas.

▲ Afwerking van de duurzame ondergrond van de monumentale huurhuizen.

naar volle tevredenheid afgerond. Niet in de laatste plaats voor de huurders die nu van meer comfort genieten en beduidend minder aan energiekosten betalen.

Voordelen Het werk zit er op voor het onderhoudsbedrijf dat als regisseur alle werkzaamheden coördineerde. Bij Woonveste is exact bekend wat hen in de toekomst te wachten staat. ‘Alle onderhoudsrisico’s zijn tot in detail met ons doorgenomen door het onderhoudsbedrijf’, verklaart Dekker. ‘Vooraf is besproken wat te doen met

de beglazing, de ventilatie en de detaillering van de raamkozijnen. Na de afronding van het project is inzichtelijk gemaakt wat we qua budget moeten reserveren voor de eerste vervolgbeurten in 2017 en 2024 om de gewenste kwaliteit in stand te houden. Voor de lange termijn staat het onderhoudsbedrijf contractueel garant voor de vooraf afgesproken kwaliteit. We zien alleen maar voordelen. Wat ons betreft, is het zeker voor dergelijke risicovolle projecten exit inspanningsverplichting om plaats te maken voor resultaatverplichting.’

Verzekerd van resultaat met een VGO-bedrijf

Bespaar met resultaatgericht samenwerken tot wel 20 procent op uw directe kosten en tot wel 50 procent op uw indirecte kosten. Deze werkwijze leidt ook nog eens tot een betere kwaliteit, een snellere doorlooptijd en een hogere bewonerstevredenheid. Voor vastgoedonderhoudsbedrijven, die resultaatgericht samenwerken in huis hebben, bestaat een erkend keurmerk. Dat is het VGO-keur. Kijk op www.vgokeur.nl voor alle details én voor een vastgoedonderhoudsbedrijf met het VGO-keur bij u in de buurt!

nr. 3 | mei 2014

29

Bouwkosten

Vervangingskosten van leien in Maasdekking Bij het vervangen van een dakbedekking van rechthoekige leien in Maasdekking zijn de kosten van het maken van aansluitingen met goten en het omliggende ook van belang. Hoe complexer het dak is door relatief kleine aaneengesloten dakvlakken en veel aansluitingen, des te hoger worden de vervangingskosten. Als voorbeeld publiceert casadata.nl hier de gecalculeerde richtprijzen van het vervangen van leien.

Onder de leibedekking mag men geen asfaltpapier of sisalkraft als waterkerende laag gebruiken. Door deze hermetische afdichting ontstaat er een gebrek aan ventilatie, waardoor de leien overmatig aan vocht blootgesteld worden en daardoor gaan schilferen en verweren. Ook de bebording kan door condensvocht gaan verrotten. Men kan wel een waterdamp doorlatende spinvliesfolie toepassen. Dit kan ook dienen als tijdelijke afdekking na het verwijderen van de leien.

Aandachtspunten Voordat men leien op een bestaand dakbeschot aanbrengt, moet men controleren of dit beschot voldoende dikte heeft. De leien mogen alleen aangevoerd worden als deze visueel gekeurd zijn en voldoen aan de kwaliteit ‘goed’ met een levensduurverwachting van 80 jaar. Van de keuring en de groeve van herkomst moet een schriftelijk bewijs worden overlegd. Mits juist gedekt moet de importeur een garantiecertificaat verlenen van 30 jaar.

Nadeel is echter dat de leidekker niet kan zien waar hij de nagels of haken in het dakbeschot slaat. Bij de aansluitingen en in bijzondere gevallen worden de leien met koperen nagels vastgezet. Bij een stormvaste dekking op en achter torens zet men de leien naast de haken ook nog eens met een koperen nagel op elke derde rij vast. Het lood van de diverse aansluitingen wordt steeds met koperen nagels vast gezet. De dikte van het lood hangt af van de toepassing.

Kostentabel leibedekking in Maasdekking vervangen, kosten per m2, excl. btw, bron casadata.nl Lei-afmeting Maasdekking

Directe kosten

Indirecte kosten

Totaal

Leien Frankrijk Angers H1

300 x 200 mm 350 x 200 mm

193,47 182,13

32,89 30,96

226,36 213,09

Door: www.casadata.nl

Leien uit NW-Wales

300 x 200 mm 350 - 200 mm

156,98 150,59

26,69 25,60

183,67 176,19

B

Leien uit Spanje

300 x 200 mm 350 x 200 mm

115,73 111,45

19,67 18,95

135,40

Leien Canada Glendyne

300 x 200 mm 350 x 200 mm

140,57 141,47

23,90 24,05

164,47 165,52

Leien Canada Trinity

300 x 200 mm 350 x 200 mm

138,81 149,31

23,60 25,38

162,41 174,69

Voet aanzetten

300 x 200 mm 350 x 200 mm

30,58 30,58

5,20 5,20

35,78 35,78

Kilgoot aansluiten

300 x 200 mm 350 - 200 mm

35,68 22,41

6,07 3,81

41,75 26,22

Hoekkeper aansluiten

300 x 200 mm 350 x 200 mm

24,66 22,79

4,19 3,87

28,85 26,66

Topgevel aansluiten

300 x 200 mm 350 x 200 mm

10,73 9,70

1,82 1,65

12,55 11,35

Nok aansluiten

300 x 200 mm 350 x 200 mm

23,93 23,93

4,07 4,07

28,00 28,00

ij het vervangen van een leibedekking is het raadzaam om het dakbeschot opnieuw te vernagelen, nadat alle leien van het dak zijn verwijderd. Als er voor de Maasdekking een nieuw dakbeschot nodig is, moet dit een liggend dakbeschot zijn van arm geschaafde delen of rabatdelen van minimaal 240 mm dik, maar bij voorkeur 280 mm dik. Bij een helling onder de 30 graden mag men geen leien toepassen, ook niet bij de dubbele dekking van de Maasdekking.

Leien in Maasdekking dekken Leien in Maasdekking worden toegepast in dubbele dekking en gehaakt in leihaken van RVS 316. In Nederland mogen geen koperen leihaken meer gebruikt worden in verband met de kortere levensduur ten opzichte van de leien. De lengte en inslagdiepte van de leihaken hangen af van de veiligheidswaarde of overlap, respectievelijk de dikte van de lei. Bij een formaat tot 360 mm geldt bij de verschillende hellingsgraden de volgende veiligheidswaarde of overlap voor de gehaakte leien: 120 mm tot 35 en 40 graden, 100 mm tot 45 graden, 80 mm tot 60 graden en 70 mm tot 90 graden. Voor het bepalen van de juiste lengte van de leihaak kan men bij de overlap 10 mm optellen. Dus een overlap van 80 mm geeft buitenwerks gemeten een leihaak van 90 mm. Om ervoor te zorgen dat de haken in het hout geslagen worden, moet men voor de breedte van het dakbeschot een veelvoud van de overlap aanhouden. Langs de kust moet men de veiligheidswaarden of overlappen met 15 tot 20 procent verhogen in verband met regenwind, dat wil zeggen dat de regen tegen de leibedekking oploopt.

30

nr. 3 | mei 2014

Activiteit

Omschrijving

Leibedekking in Maasdekking vervangen, kosten per m2

Aansluitingen en voet aanzetten, toeslag per meter

Kostenspecificatie leibedekking in Maasdekking vervangen, leien 300 x 200 mm, Spanje, kosten per m2 excl. btw, bron casadata.nl Kostencomponent

Omschrijving

Loonkosten

Verwijderen en afvoeren bestaande leibedekking Nalopen en vernagelen dakbeschot Uitzetten smetlijnen Sorteren van leien, 3 diktes Aanbrengen leien, 300 x 200 mm Subtotaal loonkosten Leien, maasdekking, Duitsland, 300 x 200 mm, Spanje Toeslag (klein) materiaal, materieel en diversen Subtotaal materiaalkosten Eindtotaal directe kosten

Materiaalkosten

Directe kosten

Hoeveelheid

Eenheid

Norm per eenheid 0,20 0,18 0,06 0,15 1,05

Totaal uren

1 1 1 1 1

m2 m2 m2 m2 m2

46

stk

0,91

1

post

11,55

0,20 0,18 0,06 0,15 1,05 1,64

Kosten per uur / eenheid 38,00 38,00 38,00 38,00 38,00

Totaal Kosten 7,60 6,84 2,28 5,70 39,90 62,32 41,86 11,55 53,41 115,73

Kostenspecificatie van toeslag voor aansluiten kilgoot bij leibedekking in Maasdekking vervangen, leien 350 x 200 mm, kosten per meter excl. btw, bron casadata.nl Kostencomponent

Omschrijving

Loonkosten

Uitzetten en maatvoeren leien in kil Op maat hakken en aanbrengen killeien Subtotaal loonkosten Toeslag bredere leien, 250 mm, voor zijdelingse overlap Toeslag (klein) materiaal, materieel en diversen Subtotaal materiaalkosten Eindtotaal directe kosten

Materiaalkosten

Directe kosten

Hoeveelheid

Eenheid

Norm per eenheid 0,09 0,32

Totaal uren

1 1

m m

1

m

4,10

1

post

2,73

0,09 0,32 0,41

Kosten per uur / eenheid 38,00 38,00

Totaal Kosten 3,42 12,16 15,58 4,10 2,73 6,83 22,41

Weekamp TriComfort® Om het rotten van het dakbeschot te voorkomen moet men veel aandacht besteden aan het aanbrengen van het voetlood. Bij torens wordt dit steeds meer voetkoper. Bij voorkeur moet men het voetlood tussen de bebording werken en aan de binnenzijde vastzetten, zodat het lekwater niet onder, maar over het lood heen loopt. Een duivenlatje is ook toegestaan. Bij het vervangen van een oude leibedekking speelt het uiterlijk en de kleur van de leien voor het verschijningsbeeld een belangrijk rol. Soms zijn vroeger toegepaste leien niet meer verkrijgbaar. Voor reparatie moet men voldoende reserveleien in de juiste grootte achterlaten.

Onderhoudsbehoefte Minimaal eenmaal per twee jaar moet men de dakvlakken, alsmede de aansluitingen met gevels, dakvoet, goten, kepers en vorsten controleren op gescheurde en weggevallen leien en deze vervangen in dezelfde soort, dikte, afmeting en vorm. Eenmaal per vijf jaar moet de conditie van het dakbeschot steekproefsgewijs gecontroleerd worden. Bij Maasdekking gedekt met koperen haken die duidelijk slijtage vertonen, moet men minimaal eenmaal per jaar de dakvlakken nalopen en weggezakte leien terugschuiven door de leihaak op te buigen. Voorbeeld voor de berekening van de vervangingskosten Voor de opzet van de berekening van de vervangingskosten is het volgende voorbeeld gebruikt. Een dakvlak van 10 meter lang en 20 meter breed aan de voet en 25 meter breed aan de nok, rechts een topgevel en links een kilgoot. Dit levert de volgende berekening op: De leibedekking op het dakvlak is 10 m x 22,5 m = 225 m2, het aanzetten van de dakvoet 20 m,

het beëindigen bij de nok 25 m, het aansluiten op de topgevel 10 m en het aansluiten langs de kilgoot 11,5 m.

Vervangingskosten Deze kostentabel bevat geen kosten voor het verdekken van de bestaande leibedekking. Dit wordt afgeraden, op een enkele uitzondering na. Het verdekken van oude leien levert slechts 20 – 25 procent kostenvoordeel op ten opzichte van een volledig nieuwe leibedekking. De ervaring leert dat de resterende levensduur in de meeste gevallen de 20 jaar niet haalt. Bij de calculaties is uitgegaan van een dubbele overlap van 80 mm bij een dakhelling van 45 tot 60 graden en van de meeste gebruikte maat rechthoekige leien 200 x 300 mm en 200 x 350 mm. Elk kostenbedrag is gedetailleerd berekend met alle directe uitvoeringskosten van arbeid en materiaal. De kosten zijn exclusief het steigerwerk, materieelgebruik, transportkosten, afkomende materialen afvoeren en stortkosten, het beschermen of afdekken van de aanliggende dakvlakken. Het uurloon is zonder opslagen voor de bouwplaatskosten, algemene bedrijfskosten en winst en risico. Alle complete calculaties van de vervangingskosten van de leien kan men op www.casadata.nl na het inloggen zien. Deze calculaties kan men dan ook meteen downloaden in Excel en eenvoudig aanpassen. Het regionale kostenniveau betreft de regio Oost Gelderland (postcode 7000 - 7100). Op www.casadata.nl ziet men het kostenniveau van de eigen regio door het opgeven van de postcode. Bij de indirecte kosten is gerekend met een toeslag op de directe kosten van 17%, dat bestaat uit 8% voor algemene bedrijfskosten, 5% voor winst en 3% voor risico.

De nieuwe standaard voor vlakke houten deuren • • • • • • •

Hoge vormstabiliteit Glad oppervlak Laag gewicht Hoge isolatiewaarde Standaard FSC Extreem Duurzaam Schimmelbestendig

• Dekplaat Medite® Tricoya® • Deurdiktes 40, 54 en 68 mm

www.weekamprdc.nl

tel.0523-625 475

U wilt bestaande kozijnen weer in topconditie brengen. Wij bieden de BUVA-IsoStone renovatie-onderdorpel. Breng kozijnen weer in topconditie met de BUVA-IsoStone renovatie-onderdorpel. Het kozijn gaat weer probleemloos jaren mee! Eenvoudig aan te brengen, onderhoudsvrij en met een fraaie uitstraling als resultaat. BUVA-IsoStone renovatieonderdorpels zijn ijzersterk, vederlicht, slijtvast en ongevoelig voor vocht en temperatuurverschillen. Meer informatie? Bel BUVA, vraag de brochure aan of download deze op buva.nl

Hout = duurzaam Hout = CO2 vastleggend Hout = mooi Hout = veilig Hout = milieuvriendelijk Hout = isolerend Hout = te onderhouden Hout = sterk Hout = veelzijdig Hout = recyclebaar

Waarom houten kozijnen en deuren? Hout wordt al vele eeuwen toegepast als bouwmateriaal. Ook kozijnen en deuren worden al sinds mensenheugenis gemaakt van hout. Hout heeft zich door de eeuwen heen bewezen duurzaam en betrouwbaar te zijn. In een overzicht willen we laten zien dat kozijnen en deuren gemaakt van hout in alle stadia van de gebruikscyclus de beste keus is. Of het nu om duurzaamheid, milieubelasting of uitstraling gaat, hout heeft duidelijke voordelen ten opzichte van alle andere gebruikte materialen. 0,7 ton Het fotosyntheseeffect van bomen per m3 groei

1 ton

IUM0 MIN.0 ALU+2 7 0 L STAA 00 +16.9 PVC0 +4.60

T HOU00 -8

) ase to ff nds (g ro n C O 2 O RT to o t v a O S AL u it s E R IA 3 e tt o M AT e /m n O kg C 2

Vergelijking van CO2 productie (inclusief carbon sink effect)

www.nbvt.nl

Totale CO2 besparing per m3 hout 0,9 ton CO2 vastlegging 1,1 ton CO2 energie substitutie

Productoverzicht Filtercassette voor vochtige omgevingen Wiltec introduceert een nieuwe Z-line cassette die inzetbaar is in ruimtes met een hoge vochtigheidsgraad. Deze cassette heeft een omlijsting van polipropyleen, waardoor het frame waterafstotend is. Vooral in een vochtige omgeving zorgt dit voor een zeer lange standtijd en een aanzienlijke kostenbesparing. Bovendien behalen de filters een hoger rendement én een betere luchtreiniging dan standaard paneelfilters, regenereerbare filters of losse filtermedia in metalen frames. De Z-line cassette met polipropyleen frame is een ideaal filtermedium voor luchtbehandelingkasten in ruimtes met een hoge luchtvochtigheidsgraad. Luchtkanalen zijn vaak vochtig, waardoor klassieke filtercassettes met kartonnen frame niet lang meegaan. Wiltec B.V., Uden, (0413) 24 44 44, www.wiltec.nl

Renovatiesysteem integreren in hogetemperatuursystemen Het Renovis-renovatiesysteem van Uponor – leverbaar via Nathan Import/Export – is ook te integreren in een bestaand hogetemperatuursysteem voor plafond en wand. Hierdoor kan de plafondafgifte in de ene ruimte worden gecombineerd met de al aanwezige radiatoren in een andere ruimte.

Wandsystemen in BIM Vanaf nu zijn Gyproc wandsystemen direct te downloaden als Bouw Informatie Model (BIM) via de Gyproc wandselector op gyproc.nl. Met behulp van de wandselector is eenvoudig het juiste wandsysteem vinden, op basis van de gewenste prestaties. De wandselector informeert en adviseert alle bouwprofessionals over de beste Gyproc-oplossing voor bouwkundige uitdagingen. Om de gewenste prestaties te behalen gaat het om de juiste combinatie van producten binnen een systeem. Gebruiksvriendelijkheid en complete informatieverstrekking waren de uitgangspunten voor de selector. De grote voordelen van Gyproc wandsystemen in een BIM model zijn: tijdwinst, kostenefficiënter, meer nauwkeurige werkvoorbereiding, herkennen van (constructie)fouten in een vroeg stadium, en automatische (her)berekening van het aantal m2 wand met bijbehorende producten Met bouwtekeningen in BIM wordt niet alleen tijd bespaard, maar ook onnodige kosten. Alle benodigde projectinformatie van de bouwpartners is op één plek te vinden. Daarnaast zal een digitaal 3D model een verbeterd inzicht geven in het project. Gyproc, Vianen, (0347) 32 51 00, www.gyproc.nl

Afwerking isolatieplaten Reaxyl® ZX-Dampseal is speciaal ontwikkeld om alle naden en open zijkanten van dampdichte isolatieplaten naadloos en dampdicht af te werken. Het product voorkomt ook het binnendringen van regenwater via de naden van het dampscherm van dampdichte isolatieplaten.

Renovis bestaat uit een 15 mm dikke, sterke gipskartonplaat waarin een hoogwaardige PE-Xa-leiding is geïntegreerd. De panelen zijn als een gewone gipskartonplaat op de gangbare profielen van bestaande plafonds te bevestigen en af te werken. Renovis is geschikt voor toepassing in zowel renovatie als nieuwbouw voor verwarmen en koelen.

Reaxyl® ZX-Dampseal voorkomt dat UV-stralen het isolatiepaneel degraderen op lange termijn. Het product is ongevoelig voor temperatuurschommelingen en komt niet los van de ondergrond, in tegenstelling tot het afplakken van de naden met een tape (thermoplasten onthechten bij hogere temperaturen). De koppen van isolatieplaten kan men met een tape moeilijk dampdicht en duurzaam afwerken. Met Reaxyl® ZX-dampseal gaat dit zeer eenvoudig en uiterst duurzaam. Het middel is blijvend elastisch en vangt de thermische zettingen van de isolatieplaten op.

Nathan Import/Export B.V., Duiven, (026) 44 598 45, www.nathan.nl

Cruysberghs Chemical bvba, Ham (Belgium), (+32) 11 72 71 66, www.cruysberghs.be

Hulpmiddel voor haakse zaaghoeken Met het ZaagMaatje biedt Tilmar een hulpmiddel waarmee – dankzij de verstelbare magnetische vlakken – elke gewenste hoek perfect haaks is te zagen. Het hulpmiddel is in te stellen in alle hoeken tussen -45 en 45 graden waarna een sterk magnetisch vlak de zaag in positie houdt. Kenmerkend voor het ZaagMaatje is het feit dat hij geschikt is voor zowel horizontaal als verticaal zagen en bovendien te gebruiken is door zowel links- als rechtshandigen. Door de compacte uitvoering is het gereedschap bovendien op te bergen in de gereedschapskist en eenvoudig mee te nemen Tilmar BV, Meppen, (0591) 37 16 68, www.tilmar.nl

Grondeermiddel vernieuwd SPS Grondeermiddel, het gele voorstrijkmiddel voor sterk en/of onregelmatig zuigende ondergronden, is een product wat al jaren wordt toegepast door de professionele stukadoor. Het product is nu nog verder doorontwikkeld. Zo kent het vernieuwde SPS Grondeermiddel nu een snellere droging/afbinding, waardoor gipsproducten nog eerder kunnen worden aangebracht. Tevens is de kleur van Grondeermiddel intensiever geworden, zodat men tijdens de verwerking nog sneller kan zien of er voldoende materiaal is aangebracht. Naast de bekende goede verwerkingseigenschappen, heeft SPS Grondeermiddel een zeer gunstige prijs/kwaliteitverhouding en is verkrijgbaar in verpakkingen van 5 en 15 kg. SPS bv, ‘s Hertogenbosch, (073) 642 27 01, www.spsbv.com

Benelux B.V.

Voorkom uitglijden op gladde vloeren! SLIPSTOP: • • • •

is een éénmalige behandeling en werkt jarenlang met garantie; is geen coating maar werkt in het oppervlak en is zeer slijtvast; werkt uitstekend op zowel natte als droge vloeren; is dé antislip oplossing voor alle gladde vloeren!

SLIPSTOP Benelux B.V. - 030 243 66 33 - [email protected] - www.slipstop.nl

nr. 3 | mei 2014

33

Productoverzicht Nieuw compact spuitpistool Het nieuwe compacte spuitpistool SATAminijet 4400 B voor onder andere spotrepair en andere kleinere oppervlakken, vervangt zijn succesvolle voorganger SATAminijet 3000 B. Naast een volledig nieuw design beschikt dit nieuwe spuitpistool over heel wat zeer praktische technische snufjes.

karakteristieken per gevelverf geoptimaliseerd.

De SATAminijet 4400 B is nu te verkrijgen met zowel HVLP- als RP-technologie. De SATA HVLP-technologie zorgt voor een uiterst hoog lakrendement, terwijl de geoptimaliseerde RP-technologie met een hogere druk, de spuiter helpt om een maximale applicatiesnelheid te bereiken. Met een spuitrendement van meer dan 65 procent voldoen beide versies aan de bestaande V.O.S.-richtlijnen. De pistolen worden onder meer gebruikt voor het coaten van kleine oppervlakken of moeilijk te bereiken zones. Naast het volledig opnieuw ontwikkelde design van de pistoolbody, beschikt de SATAminijet 4400 B ook over een nieuw handgreepprofiel in miniatuurversie van dat bij de SATAjet 4000 B. Daardoor sluit de hand optimaal rond het pistool. Alle regelelementen kunnen eenvoudig worden bediend, zelfs bij het dragen van werkhandschoenen. Met de rond-/vlakstraalregeling kan ook het spuitpatroon snel en nauwkeurig worden aangepast met slechts een driekwart slag. De nieuwe bekerkoppeling QCC (Quick Cup Connector) zorgt niet alleen voor snelle kleurwisselingen, maar alle beschikbare bekerformaten kunnen gebruikt worden zonder dat een adapter nodig is. Ook zijn er nog diverse verbeteringen op het gebied van reiniging en onderhoud van het spuitpistool. WSB Finishing Equipment, Utrecht, (030) 241 41 55, www.wsb-sata.eu

Nieuwe generatie vulstoffen verbetert verf Sto introduceert iQolor: Intelligent Color. Dit zijn slimme gevelverven van Sto met een nieuwe generatie vulstoffen als basis. Door een geheel nieuwe, gepatenteerde receptuur van de vulstoffen heeft Sto de

Help! Scheuren in de muur, wat nu?

iQolor staat voor Intelligent Color, slimme gevelverf. Aanpassing van de vulstoffen heeft invloed op de functionaliteit van de gevelverf en verbetert de eigenschappen Dit is de basis van het iQolor principe. Verf bestaat uit pigmenten, bindmiddel en vulstoffen; de combinatie ervan bepaalt de kwaliteit van de verf. Vulstoffen zijn van grote invloed op de prestaties van de verf, deze vormen namelijk het grootste bestanddeel (80 procent). Door het belang van deze vulstoffen op waarde te schatten en dit belangrijke bestandsdeel te optimaliseren, heeft Sto een verbeterde en nieuwe standaard op het gebied van gevelverf ontwikkeld. Tot nu toe is gevelverf meestal ingedeeld op basis van bindmiddel. Vulstoffen bepalen echter in grote mate de eigenschappen van gevelverf. Ze zijn niet alleen essentieel om laagdikte op te bouwen, maar dragen ook bij aan de additionele eigenschappen van de gevelverf, zoals de hardheid van het oppervlak, een verbeterde dekking op de korrel en meer donkere kleuren. Sto Isoned bv, Tiel, (0344) 62 06 66, www.sto.nl

Oude betondakpan kostenneutraal hergebruikt Sinds kort kunnen betondakpannen hergebruikt worden als zandvervangend granulaat bij de productie van nieuw beton. Deze nieuwe recyclingmethode is recent ontwikkeld door dakpannenproducent Monier. Het leidt tot vermindering van grondstofgebruik met gegarandeerde kwaliteit en hergebruik. Bovendien is deze methode kostenneutraal. Monier heeft een analyse gemaakt van de betonnen dakpannen op de Nederlandse daken en ontwikkelde samen met recycler Baetsen een methode om ze te hergebruiken. Inmiddels is een netwerk van verwerkers opgezet die oude dakpannen apart houden en de logistiek regelen voor transport naar recyclingbedrijven met wie hierover afspraken zijn gemaakt. Deze verwer-

kers zijn lid van de Stichting Dakmeester en dragen ook het predikaat Dakmeester. De betondakpannen van Monier lieten al opvallende milieuprestaties zien, deze nieuw ontwikkelde methode sluit daarop naadloos aan. Betondakpannen leveren namelijk tot 80 procent minder CO2-emissie op dan andere dakbedekkingen. Bovendien neemt dit type pannen 15 à 20 procent van de bij productie ontstane emissie zelf weer op en wordt minder energie gebruikt dan bij de productie van keramische dakpannen. Eerste ervaringen met dit nieuwe concept deed Monier reeds op bij een renovatieproject in Hoofddorp voor opdrachtgever Ymere. In de wijk Graan voor Visch zijn de betondakpannen van 220 woningen gerecycled, in samenwerking met Baetsen, aannemer Logchies en dakdekkingsbedrijf Patina Hellende Daken. Monier, Montfoort, (0348) 47 65 11, www.monier.nl.

Dakbaan met reflecterende witte leislag De Belgische onderneming Derbigum is gespecialiseerd in energiebesparende en -producerende dakbedekkingsmaterialen. Op vraag van de markt heeft Derbigum nu het gamma witte dakbedekking uitgebreid.

Een witte dakbedekking reflecteert de zonnestralen en zorgt voor een passieve koeling binnenin het gebouw: in de zomer verlaagt de temperatuur met 5 graden Celsius of meer. Naast de bitumineuze dakbedekking met witte acrylcoating Derbibrite® NT, en de plantaardige variant Derbipure®, bestaat nu ook een bitumineuze versie met reflecterende witte leislag: DERBICOLOR® FR White. De voordelen op rij: hoge kwaliteit APP-TPO bitumineus membraan, bewezen levensduur van meer dan 30 jaar, kleurvaste witte leislag met optimale hechting, goede reflectie van het zonlicht, vuurbestendig en ecologisch. Sinds 1 januari 2013 is er de mogelijkheid voor een aanvraag van subsidie volgens de Energie Investerings Aftrek (EIA) 2013 bij dakisolatie in combinatie met witte dakbedekking. De EIA is een extra aftrek van 41,5 procent van de investeringskosten in energiebesparende bedrijfsmiddelen boven op de gewone investeringsaftrek. Bovendien kan in voorkomende gevallen gebruik worden gemaakt van de MIA- en/of VAMIL-regelingen. Derbigum Nederland, Delft, www.derbigum.nl

ABC ADAMAS is dé leverancier van materialen bestemt voor scheurherstel en spouwverankering. Wij hebben een compleet assortiment in huis waarmee u vakwerk kunt leveren zodat reparatie nagenoeg onzichtbaar is.

Nu ook verkrijgbaar bij uw vertrouwde bouwmaterialen leverancier. Vraag er naar!

Dé opplus specialist! PAM® heeft zich gespecialiseerd in het ver-

ABC ADAMAS is tevens leverancier van renovatie-spouwankers. Wij hebben voor praktisch elke situatie een oplossing. Voor verankeringen in een betonnen binnenmuur hebben wij het A-SYMMETRISCHE spouwanker. Dit is het enige juiste wokkelvormige anker voor deze toepassing! Door uw keuze voor het juiste anker levert u de kwaliteit die nodig is! Ondersteuning en advies nodig? Wij helpen u graag!

ABC ADAMAS is volop betrokken bij het herstel van de aardbevingsschades in Groningen. Honderden reeds gerepareerde woningen geven hier blijk van de bewezen kwaliteit van onze materialen!

hogen van galerij- en balkonvloeren, het verhogen van balustrades en het leveren van drempelhulpen. Het vloerverhoging systeem van PAM® onderscheidt zich door het lichte

Galerijverhoging en balkonverhoging

Balustrade verhoging

Rubberen skeggen

Individuele aanpassigen, vlonders en hellingbanen

gewicht en de fraaie uitstraling. De gebruikte materialen zijn bijzonder duurzaam en goed te onderhouden. Ook heeft PAM® een antislip bekleding die tevens afrekent met de waterplasjes. Door het verhogen van de vloer is de

Jupiter 10M, 8448 CD Heerenveen Tel.085-4011320 [email protected]

TEL 085-4011320

WWW.ABCADAMAS.NL

14.028_ABC adv 132x94HmmFC-nieuwjaar.indd 1

Ons complete assortiment vindt u op

www.abcadamas.nl

07-03-14 15:54

balustrade vaak te laag, hiervoor heeft PAM® een gepatenteerd verhogingsysteem.

Postbus 800

T +31 (0)546 - 850466

7600 AV Almelo

F +31 (0)546 - 828812

nr. 3 | mei 2014

E [email protected] www.pamalmelo.nl

35

Bouw jij al met gemak? Met de slimme renovatie oplossingen van Ubbink

Productadvieslijn: voor al je vragen over de verwerking en toepassing

WaterpRoof Plakplaat: 100% waterdichte afsluiting plat dak door geïntegreerd rozet

Folies: vochtregulerende en warmte-isolerende folies en accessoires

Ubiflex: gemakkelijk en snel verwerkbare loodvervanger, licht in gewicht en duurzaam

Purilan dakramen: licht in gewicht, diverse pangebonden uitvoeringen dus zeer geschikt voor renovatie, voorgevormde of universele indekstukken en geen losse onderdelen

Dakdoorvoeren: voor rookgasafvoer, (mechanische) ventilatie, rioolontspanning of combinaties daarvan.*

Universele Ubiflex Dakdoorvoerpan: één pan voor alle dakhellingen 15°-55°, geen voorraad nodig

StandUp programma: de dakdoorvoer in de kleur van de dakpan voor elke hellingshoek Metselbedrijf Gebr. van der Heijden BV

* De Rolux 5G, Rolux 5G Combi, SoloVent 5R, MultiVent 5V en MultiVent 5V Combi maken onderdeel uit van de Ubbink 5-serie, een complete lijn dakdoorvoeren waarbij design is gecombineerd met topprestaties. Deze nieuwste generatie doorvoeren biedt veiligheid, duurzaamheid en installatiegemak. Kies voor de 5-serie voor een beter resultaat én uiterlijk!

Compleet uit je dak met Ubbink! Ubbink biedt een breed assortiment van producten voor het hellende en het platte dak. Eenvoudige montage en slimme oplossingen zijn kenmerkend voor de Ubbink producten. Bovendien sta je er met de maatwerkondersteuning door de Productadvieslijn nooit alleen voor. Bouw jij al met gemak?

www.datbouwtwelzomakkelijk.nl

Ubbink, dat bouwt wel zo makkelijk! Metselbedrijf Gebr. van der Heijden BV

Advertentie-dak-190x265-2014.indd 1

21-03-14 10:24

Raamdorpelelementen BV

Kijk voor een razendsnelle offerte op www.HeBlad.com

•

Elke kozijnmaat leverbaar

•

12 kleuren en 10 modellen

•

Levering 1 tot 4 weken

•

Geleverd in stalen bakken en rekken

•

Eenvoudig en snel te plaatsen

KUNSTSTOF KOZIJNENFABRIEK ■ kwaliteit: 28 jaar ervaring met VEKA Wij maken kunststofkozijnen ■ snelheid: levertijd standaard kleuren 10 kunststofkozijnen werkdagen, sneller in overleg. ■ Bezorgen: eigen transport uitsluitend voor ■ Scherpe prijs ■ CE Keurmerk de zakelijke ■ Naast de versteklas tevens HoutVerbinding-Look markt! ■ Offerte: binnen 24 uur

HeBlad Raamdorpelelementen BV - T 0497 - 36.07.91 - F 0497 - 38.09.71 - [email protected] RDE okt2010.indd 1

LUTEN

kunststofkozijnen Molenlei 8 1921 CZ Akersloot Tel. 072 534 1005 - Fax. 072 532 3648 Email: [email protected] www.luten-kozijnen.nl

30-9-2010 14:29:31

Uw steun bij renoveren!

DOELGERICHT ADVIES

SHR voor technisch en wetenschappelijk onderzoek en advies. U kunt ons inschakelen voor: • ontwerpadvies, bestekbeoordeling, bouwplaatsinspectie; • advies bouwfysica, houtconstructie, coatings, materialen, houtaantasting; • testen in het laboratorium; • inspecties en schadebeoordelingen.

SHR

Nieuwe Kanaal 9b | Postbus 497 | 6700 AL Wageningen Tel: (+31) 0317 467 366 | Fax: (+31) 0317 467 399 | [email protected] | www.shr.nl

Productoverzicht Nieuwe compacte accu-boorschroefmachines Geringe afmetingen gecombineerd met grote kracht en veel uithoudingsvermogen maken de nieuwe 10.8 Volt accu-boor-schroefmachine van Metabo tot een compact Multi talent. Metabo brengt met de nieuwe PowerMaxx BS, de meest compacte boorschroefmachine in de 10.8 Volt klasse, op de markt. Met het gereedschap snel wisselsysteem Quick is deze ook als PowerMaxx BS Quick verkrijgbaar. Met snelspanboorhouder is hij slechts 162 mm lang en daarmee de kortste boor-schroef-machine op de markt. Daarbij is hij in vergelijking tot zijn voorganger met een koppel tot 34 Nm en een toerental van maximaal 1400 omwentelingen per minuut nog sterker en productiever geworden. Het voordeel van de korte uitvoering kan de professionele gebruiker volledig benutten wanneer hij de snelspanboorhouder afneemt. De boor-schroefmachine meet dan nog slechts 122 mm waarmee de gebruiker, ook in enge ruimten, optimaal kan werken. De boor-schroefmachine weegt slechts 800 gram. Snel wisselen tussen schroeven en boren doen professionals met de PowerMaxx BS Quick. In een handomdraai wisselen zij tussen bitshouder, boorhouder en snel wissel haaksvoorzetstuk. Deze vergemakkelijkt het werken aan bijzonder moeilijk toegankelijke plaatsen en in hoeken. De PowerMaxx BS en de PowerMaxx BS Quick zijn in meerdert uitvoeringen leverbaar. Informeer bij uw dealer voor de details. Metabo Nederland bv, Breukelen, (0346) 25 90 60, www.metabo.nl

Las- en hittebestendige kleding DASSY lanceert een nieuwe vlamvertragende collectie voor een hoogwaardige bescherming vooral bij lassen en aanverwante werkzaamheden. De collectie bestaat uit drie modellen die elk gecertificeerd zijn naar de Europese ISO normen voor las- en hittebestendige kledij. Het dragen van DASSY vlamvertragende kledij beperkt de kans op letsel bij de voornaamste risico’s zoals lasspatten, kort contact met de vlam, stralings- en

convectiewarmte. Product details: twee steekzakken, twee achterzakken met klep en verborgen sluiting, dijbeenzak met klep en verborgen sluiting, langwerpige rechterdijbeenzak met klep en verborgen sluiting, verstelbare kniezakken, verstelbare rugelastiek, drienaaldstiksel en brede zoom (extra 5 cm). De collectie is samengesteld uit CO 73, 100 procent katoen, circa 340 g/m2 met een vlamvertragende finish. Meer informatie op www.dassy.eu

Reparatiepasta Celsor Easypox van Veveo is een oplosmiddelvrije twee componenten reparatiepasta op basis van epoxy waarmee diverse houtreparaties zijn uit te voeren. Bijvoorbeeld pastareparaties, lamineren en deelvervanging. Daarnaast is de reparatiepasta te gebruiken voor het afdichten van verbindingen. Celsor Easypox is geschikt voor zowel binnen- als buitentoepassingen en eenvoudig met een kitpistool te doseren. Daarbij is het goed te modelleren. Na het mengen en uitharden is de pasta krimpvrij, goed te schuren en geschikt om over te schilderen. Voor een optimaal resultaat is de Celsor Easypox te combineren met de Celsor Easypox Primer; een eveneens oplosmiddelvrije primer op basis van epoxy. Veveo Coatings, Amsterdam, (020) 407 59 55, www.veveo.nl

Stofvrij scheidingwandsysteem Curtain-Wall is een demontabele scheidingswand die tijdens de uitvoering van het (renovatie)werk kan worden gebruikt. Met de wand wordt de ruimte opgedeeld, waarbij aan de ene zijde kan worden verbouwd, zonder overlast voor de andere zijde. Curtain-Wall bestaat uit een telescopisch systeem dat een stevige constructie vormt van de vloer tot het plafond. Daarin wordt speciale folie gespannen die tegen een stootje kan. Op elke gewenste plaats kan een afsluitbare doorgang gemaakt worden. De aansluiting met de muren wordt afgesloten door flexibele profielen. Het is dus geen provisorische oplossing met latten en bouwplastic, maar een stevig en snel scheidingssysteem. Deze kan na gebruik handig opgeborgen worden voor de volgende opdracht. Primaverde BV merkte tijdens de beurs Renovatie 2014 goed dat de bouwwereld steeds positiever wordt. ‘Als

de belangstelling voor onze producten tekenend is voor de ontwikkelingen in de sector, verwacht ik eerlijk gezegd nog wel wat vuurwerk’, zegt Edwin van Iersel van Primaverde. ‘Op onze stand was er veel belangstelling voor oplossingen voor stofvrij werken, zoals de CurtainWall. Klanten waren erg positief. De regels en controle op de verspreiding van fijnstof in de bouw worden namelijk steeds strenger. Door Curtain-Wall toe te passen op de plek van de bouwactiviteiten, houd je het fijnstof binnen een beperkte ruimte. Het is behalve een effectieve oplossing ook een uiterst representatief systeem. Ideaal voor bouwen renovatiebedrijven die opdrachten moeten uitvoeren op plaatsen waar overlast onwenselijk is en waar bouwactiviteiten bij voorkeur uit het zicht moeten plaatsvinden, zoals in kantoren, ziekenhuizen, banken, hotels en woningen.’ Curtain-Wall is verkrijgbaar bij professionele bouwmarkten, ijzerwarengroothandels en schildergroothandels. Primaverde BV, Waalwijk, (0416) 82 02 48, www.primaverde.nl

MeeKro schoorsteen systemen t kwalitei me op éénza hoogte.

telefoon 0598-453992

www.meekro.nl

Er kan er maar 1 de beste zijn !

artilan Triangelbrug®

Kijk op artilan.nl of mail uw vraag naar [email protected]

TEL 06-53470332 nr. 3 | mei 2014

37

ISOLATIE OPLOSSINGEN MONUMENTEN!

Reflexy Nederland BV Is sinds 2004 importeur van Aluthermo re�lecterende isolatie en levert vanaf 2010 Aspen

aerogel isolatie, beide materialen worden toegepast in de bouwsector bij renovatie en restauratie. Re�lexy Nederland maakt het mogelijk door het toepassen van een dunne isolatie schil de gebouwen met beperkte ruimte en opbouwhoogtes te optimaliseren, technische producten worden geconverteerd naar hoogwaardige duurzame isolatie oplossingen. Re�lexy Nederland kijkt samen met architecten en dak-specialisten naar mogelijkheden van dun isoleren met als uitgangspunt een hoge kwaliteit en de meest ef�iciënte oplossingen te vinden voor renovatie en restauratie projecten.

REFLEXY NEDERLAND BV Langereis 8 1731 MD Winkel Tel. 0224542891 | www.reflexynederland.nl

Industriële renovatie wandbeplating dakbeplating asbestsanering zonnepanelen verhoging isolatiewaarde

Lage Veldweg 10, 6741 JL Lunteren T 0318 46 1551 F 0318 46 2116 E [email protected] S www.hardeman-vanharten.nl

Coenen is al jarenlang één van de toonaangevende bedrijven in de branche op het gebied van kitten, afdichten, gevelrenovatie, -onderhoud en na-isolatie.

AFDICHTINGS- EN GEVELTECHNIEK ND Vandaag de dag zijn er continue ruim 65 man bij Coenen werkzaam op het gebied van A afdichtingstechniek, geveltechniek en -onderhoud. Coenen werkt in veel gevallen in STA K... onderaanneming voor de grote bouwers in Nederland of rechtstreeks G R O voor woningbouwverenigingen en gemeenten. E O Kwaliteit staat hoog in het vaandel, Coenen is VCA en ISO gecertificeerd. H ELW V Coenen Afdichtingsbedrijf BV en Coenen Geveltechniek BV: E G Valkenierstraat 38, 2984 AZ Ridderkerk, Telefoon: 0180 - 486 866, Fax: 0180 - 486 867, [email protected], www.coenen.nl

72 uur levering Het is mogelijk om kozijnen te leveren in 72 uur. Met snelle samenwerking kunnen wij maximaal 5 kozijnen per dag leveren met draairaam, draai-kiepraam, klepraam, stapeldorpel deur, dubbele deuren en hefschuifdeuren. Gageldijk 2 • 3602 AL Maarssen • T 030-261 20 57 F 030-261 57 04 • E [email protected]

Meer informatie en de voorwaarden kunt u opvragen via [email protected]

COENEN

Uw partner in renovatie en restauratie. Maagdenburgstraat 20 a 7421 ZC DEVENTER Postbus 2038 7420 AA DEVENTER tel. 0570-63 44 55 fax 0570-62 51 28 [email protected] www.paulhardonk.nl

Productoverzicht Ademende handschoen waterdicht én flexibel Prestop B.V., importeur van Showa - Best® handschoenen voor Nederland, introduceert een innovatieve, unieke handschoen: de Showa 306. In deze handschoen zijn ademend vermogen, waterdichtheid én flexibiliteit verenigd in één topproduct. Dankzij de nieuwe coatingtechnologie van een unieke kwaliteit schuimlatex is de handschoen waterdicht en toch ademend. Wat voor weer het ook is, de handschoen beschermt tegen alle mogelijke omstandigheden. De dual coating zorgt bij warm weer voor verkoeling, terwijl deze laag bij koud weer isoleert en de handen warm en droog houdt. Door de opgeruwde latex palm heeft de handschoen een ongeëvenaarde grip. Daarnaast zorgt het ademend vermogen ervoor dat transpiratie tot het verleden behoort en blinkt deze nieuwe handschoen uit in comfort, pasvorm, levensduur en flexibiliteit. Prestop B.V., Uden, (0413) 24 44 88, www.prestopbv.nl

‘Slimme’ ramen besparen 20 procent Een onderzoeksteam van drie Europese fabrikanten en leveranciers van raam- en ventilatiesystemen uit het MKB heeft een nieuwe technologie voor ramen in woningen en bedrijfspanden ontwikkeld die moet zorgen voor energiebesparing en zelfs warmteterugwinning. Het gaat om de nieuw ontwikkelde CLIMAWIN ramen die ook nog eens ’s zomers verkoelen zodat airconditioning vaker uitgeschakeld kan worden. Het systeem is daardoor in alle soorten klimaten bruikbaar en interessant bij zowel renovaties als nieuwbouw. De ramen worden aangedreven door zonnecellen en draadloos aangestuurd door sensoren in de kamer; er is dus geen elektriciteitsbedrading nodig. CLIMAWIN zorgt ervoor dat in koude klimaten op noordelijke, oostelijke en westelijke gevels geventileerde lucht wordt voorverwarmd en op de zuidelijke gevels de zon gebruikt wordt als warmtebron. Een CLIMAWIN raam in een warm klimaat laat het daglicht naar binnen, maar verlaagt de ongewenste zonnewarmte. Het biedt een betere isolatie, winst uit zonne-energie en het gereguleerd doorlaten van daglicht. Testresultaten met de CLIMAWIN ramen tonen aan dat de energieprestaties met 18 tot

24 procent verbeterden. Het raam is ontwikkeld door zeven partners, voornamelijk MKB’s, uit Denemarken, Duitsland, Ierland en Portugal. De CLIMAWIN ramen zijn vanaf eind 2014 in heel Europa verkrijgbaar in een houten, houtcomposieten, aluminium en aluminiumbeklede versie. Het systeem wordt verkocht via www. climawin.eu. CLIMAWIN is geïnteresseerd in het samenwerken met raamfabrikanten die de technologie en kennis in hun productaanbod willen opnemen. www.climawin.eu

relatief snel te plaatsen. Naar wens kan de gebruiker de tegels ook voorzien van voetjes die elk bestand zijn tegen een gewicht van maximaal 500 kg. Deze voetjes zijn te borgen met behulp van Loctite of aan de onderkant met een contramoer. Allan Innovations, Delft, (06) 307 493 49, www.allandf.nl

Productcatalogus 2014 Viega Nederland, totaalleverancier op het gebied van buisleiding-, voorwand- en afvoersystemen, bracht de nieuwe Viega productcatalogus 2014 uit. In de nieuwe catalogus is een groot aantal nieuwe producten opgenomen. Zo is het Viega Hygiene+ programma uitgebreid met veel nieuwe onderdelen, zoals een doorstroomsensor en WLAN-module voor draadloze besturing van het Viega gebruikersstation. Nieuw in het programma persmachines is de Pressgun 5, een compacte alleskunner waarmee zowel in accu- als netvoedingbedrijf afmetingen van 12 tot 108 mm kunnen worden geperst. Op het gebied van Advantix-vloerafvoeren staan in de catalogus de nieuwe (hoek)verbindingsstukken opgenomen. Hiermee kan de douchegoot niet alleen in lengte maar ook in vorm nagenoeg onbegrensd worden gecombineerd. Exemplaren van de nieuwe Viega productcatalogus kunnen worden aangevraagd bij Viega Nederland of worden gedownload via de website.

Mortel nog breder toepasbaar Strikotherm GG, GW en GW-Plus Hecht en grondmortels zijn een begrip in de opbouw van Strikotherm gevelisolatiesystemen, elk met hun eigen kwaliteiten en verwerkingseigenschappen. Recent heeft Strikolith het product GW-Plus doorontwikkeld. Dit maakt GW-Plus voor nog meer doeleinden geschikt. Naast de toepassing als hecht- en grondmortel in Strikotherm systemen kan GW-Plus nu ook worden gebruikt voor de fijn geschuurde afwerking in Strikotherm systeem 200 en Bluclad Open, als egalisatie- en afwerkpleister over bestaande (cementgebonden) pleisterlagen, én als vertinlaag onder Strikocem kalk-cementmortels (mortelgroepen CSI t/m CSIII). De lichtgewicht vulstoffen blijven garant staan voor dezelfde verwerkingseigenschappen en ook de productnaam en prijs blijven ongewijzigd. Door deze ontwikkeling is tevens een nieuw Strikotherm gevelisolatiesysteem geboren: Strikotherm systeem 200 met de fijn geschuurde afwerking van GW-Plus. Het systeem is voorzien van een KOMO-attest waardoor opdrachtgevers verzekerd zijn van kwaliteit.

Viega Nederland, Naarden, (035) 538 04 42, www.viega.nl/Catalogus

Verhoogde vloertegels De verhoogde vloertegels Dynamic Tiles van Allan Innovations zijn van bovenaf in hoogte instelbaar. De afmeting is 600 x 600 mm en de dikte bedraagt 21 mm. De tegels zijn snel in hoogte in te stellen waarbij de hoogte kan variëren van 5 tot 15 cm. Daarnaast zijn de tegels eenvoudig in de juiste afmeting te verzagen en

Strikolith of het Strikolith Infocenter: (0800) 787 45 65.

HYPERTECTUM�

• Asbestsanering

Dé vloeibare dakbedekking

• Dakbedekking • Zonnepanelen

VOOR Hypertectum® is een vloeibare dakbedekking zonder vezels of kunststof versterkende matten, en zonder naden. Hypertectum® kan uitstekend geplaatst worden op horizontale en verticale vlakken. Aansluitingen op doorvoeren, dakkapellen, opstaande randen en andere onderbrekingen zijn geen probleem vanwege de uitstekende hechtingseigenschappen.

Investeren in zonnepanelen?

Man&Mach levert en monteert complete zonnestroominstallaties • Advies op maat • Zorgvuldig geselecteerde producten • Compleet pakket asbestsanering,

NA

dakbedekking en zonnepanelen • Kennis en ervaring dakwerkzaamheden & zonne-energie

Importeur Nederland: Coating Products • ‘t Goor 55 7071 PC Ulft • 0314 200 125 [email protected] • www.coatingproducts.nl

• Kwaliteit en service Bedum 050 301 35 13

Beilen 0593 72 11 00

Drachten 0512 54 44 45

Obdam 0226 75 09 60

nr. 3 | mei 2014

www.manenmach.nl [email protected]

39

galerij-, balkon- en balustradeverhogingen Q-netics galerijverhogingen en balkonver-

Kernpunten

hogingen worden geplaatst om een betere

| Lichtgewicht (20kg/m²)

toegankelijkheid naar de woning te creëren

| Brandveiligheid, voldoet aan NEN 1775 Bfl en S1

en om de huidige galerij- en balkonvloeren

| Zeer goede antislip, voldoet aan NTA 7909

te verfraaien.

| Goede drainagecapaciteit

De galerij- en balkonverhogingen zijn licht-

| Modulair

gewicht, brandveilig, modulair en voorzien

| Grote vormvrijheid

van de juiste antislip. Q-netics galerij- en

| Duurzaam

balkonverhogingen kunnen in elke ge-

| Onderhoudsarm

wenste vorm, afmeting en hoogte worden

| Minimaal contactgeluid | Levensduur meer dan 20 jaar | Elke gewenste kleur, standaard RAL-7040

toegepast. De samenstelling van dit product bestaat uit glasvezelversterkte panelen die ondersteund worden door aluminiumliggers voorzien van traploos instelbare kunststof schroefvijzels. De panelen hebben een zeer goede drainagecapaciteit doordat ze zijn samengesteld uit T-profielen van 40 mm breed, met een onderlinge afstand van 1 mm. Daarnaast zijn er diverse mogelijkheden op het gebied van details en afwerking die in nauw overleg met de opdrachtgever worden afgestemd. Q-netics galerij- en balkonverhogingen produceren een minimaal contactgeluid door de toegepaste materialen, de zeer stabiele ondersteuning en het gebruik van rubber dempingsmateriaal. Alle standaard componenten hebben een maximale lengte van 2 meter. Aanvoer van het materiaal kan daardoor meestal gewoon via de personenlift. Doordat er geen lijm of coating wordt toegepast tijdens het montageproces blijven de woningen ten allen tijden bereikbaar, met een minimale overlast voor de bewoners. Q-netics is tevens gespecialiseerd in het ontwerpen, produceren en monteren van balustradeverhogingen. De balustrades wor-

Bezoek ons tijdens de Renovatie 2014 op stand 03.E051

Postbus 3011 3316 GK Dordrecht Kamerlingh Onnesweg 51 3301 DA Dordrecht T: 078 6172308 F: 078 6174107 E: [email protected] W: www.q-netics.nl

www.q-netics.nl

den verhoogd om de borstwering ook na het verhogen van de vloeren aan het Bouwbesluit te laten voldoen. Q-netics balustradeverhogingen worden vervaardigd uit aluminium, verzinkt staal of RVS. De balustrades worden indien gewenst afgewerkt met poedercoating in RAL-kleur.

RENOVATIE TOTAAL. 9 Gebruiksklare badkamers 20 Wonen in een steenfabriek 22 Installaties voor. 30 Kosten vervangen. klushuizen in Kleiburg

Recommend Documents