opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 1
Redactioneel Mededelingen Heemkundige Kring Groot-Haaltert - 3-maandelijks ledenblad
Voorbij die mooie (?) zomer !
Redactie: Diepeweg 15, 9450 Haaltert Voorzitter - Secretariaat Willy De Loose 053/83.08.81
Onze vereniging boerde voort, ook in de vakantieperiode. In het documentatiecentrum is altijd wat te doen.
27ste jaargang 2007 - nr. 3
Bestuursleden:
De nde rho ute m : Edgard Huylebroek Hans Sonck Haalte rt: Jan Paul De Graeve Marc De Moyer John Scheerlinck Christophe Provost He lde rg e m : Roger De Troyer William Minnaert K e rkske n: Joris De Kegel Te rjo de n Bernadette De Luyck
Do c um e ntatie c e ntrum : Warandegebouw Sint-Goriksplein 17, 9450 Haaltert. Open: eerste en derde zondag en tweede donderdag van de maand van 10 tot 12 uur.
Ruiladre s: Diepeweg 15, 9450 Haaltert Lidmaatschap: € 10 Steunend lid: € 15 Rek.nr. 439-5083061-63 Heemkundige Kring Groot-Haaltert Em ail:
[email protected] We b site : www.hkhaaltert.be
Elke auteur is verantwoordelijk voor zijn/haar teksten. Teksten mogen overgenomen worden mits bronvermelding. HK Haaltert is lid van ‘Heemkunde Oost-Vlaanderen’.
Een nieuw werkjaar begint voor de meeste socio-culturele verenigingen.
Twee bestuursleden werken voortdurend aan de classificatie van de vele bidprentjes en doodsbrieven, die wij regelmatig ontvangen, waarvoor onze hartelijke dank. Ruim 30.000 prentjes werden reeds alfabetisch gerangschikt, zodat het opzoekingwerk zeer eenvoudig is. Misschien komt er ooit een tentoonstelling van de oudste en meest opmerkelijke exemplaren. Ook aan de classificatie van de honderden oude foto’s wordt aandacht besteed. Een inventaris volgens gemeente en onderwerp wordt op computer gezet, zodat het opsporen van één of ander item kinderspel wordt. De genealogische bibliotheek groeit stelselmatig, ruim 400 werken staan reeds ter beschikking van de geïnteresseerden in de familiekunde. Onze doelstelling is, in zover te verwezenlijken, de gezinsreconstructies van alle dorpen uit onze onmiddellijke omgeving te bewerken en/of aan te schaffen. De zoektocht naar uw familieverleden start in ons archief en…wij helpen je graag om wegwijs te worden in deze boeiende materie.
Denk aan ons bij de schoonmaak: verzamel bidprentjes, doodsbrieven, pamfletten en oude foto’s en schenk ze aan het archief. Bij ons wordt alles netjes gerangschikt en gemakkelijk te raadplegen.
Een ander zeer belangrijke activiteit is de samenstelling van het 3maandelijks tijdschrift. Dit vergt veel opzoekingwerk, tijd én energie. Hiervoor vragen wij de medewerking van (vrije) medewerkers (sters), die sporadisch een bijdrage willen leveren voor het ledenblad. Het hoeft geen diepgaande geschiedkundige materie te zijn, dat mag natuurlijk, maar een oude foto, voorzien van randinformatie volstaat. Probeer even! Tenslotte, geïnteresseerde leden die vrijblijvend willen meewerken aan de uitbouw van onze verenigingen zijn steeds welkom. Vooral uit Denderhoutem verwachten wij graag reactie. En dit nog: surf eens naar onze nieuwe website: www.hkhaaltert.be. Opmerkingen en suggesties altijd welkom.
•1
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 2
Herinneringen Kerksken 1974 KWB: Kristelijke Werkliedenbond
Na WO II was er behoefte aan een aangepast kader voor de Katholieke Actie voor volwassen mannen. Toenmalig onderpastoor De Cuyper bracht in 1948 de oud-Kajotters van Kerksken samen. In 1949 stichtte hij samen met Maurice De Geest, Jozef De Cock, Valerie De Waele, Robert De Schrijver, Jan Fonck en Jan Gees de plaatselijke KWB-afdeling. Jan Fonck werd voorzitter. Het “soepkot”, vervallen tot een ruïne, werd ingericht als lokaal. De KWB was een sociaal culturele beweging voor christelijke werknemers. Het doel was elke werknemer voldoende vormingskansen te bieden in de samenleving. De KWB werd in Kerksken een bloeiende vereniging. Het blad ‘Raak’ was de spreekbuis en het vormingsblad van de beweging. Er was nood aan een aangepast lokaal. Onder impuls van toenmalig proost, onderpastoor Haers werd het ‘soepkot’ afgebroken. Met de belangeloze inzet van tientallen vrijwilligers werd in 1963 het huidige Sint-Martinusheem gebouwd en ingehuldigd als nieuw lokaal voor de christelijke geïnspireerde verenigingen. Er werd nauw samengewerkt met KAV. voor het inrichten van kerstfeesten, familieavonden en als hoogtepunt de driejaarlijkse bedevaart naar Lourdes.
Naast gespreksavonden en vorming werd er ook aan sport gedaan; zoals fietstochten, zwemmen en volleybal. Vanaf 1970 werden er kooklessen voor mannen ingericht. De “Breughelfeesten” , waarbij een varken werd geslacht, waren gedurende jaren een succes. In 1968 telde men het grootste aantal leden, namelijk 150. Eind 1994 stopten de activiteiten van de KWBKerksken.
Op zondag 21 april 1974 vierde KWB haar 25 jarig bestaan
Zitte nd: v.l.n.r.: Jan Ge e s; Erne st O tto y; He nri Co p p e ns; O nde rp asto o r De Cuyp e r ; Jo ze f Me rte ns; Jan Fo nc k; Pasto o r Hae rs ; Vale rie De Wae le . Staande : v.l.n.r : Ro b e rt Bae te ns; Jan Bae te ns; He c to r De Rijc k;Em ie l De Luyc k ;Paul De Tro ye r; Paula Van O p de nb o sc h ( Sc he p e n); Willy Mic hie ls ( Burg e m e e ste r); Alb e rt Paridae ns; Frans Van Durm e ; Ro g e r Pro v o st; Ro b e rt De Sc hrijv e r; Paul De Ne v e ; Pie t Brae c km an; Fre ddy De Le e uw ; Edm o nd Muylae rt; O nde rp asto o r To rre ke ns; Marc e l Van De n Ste e n: Gustaaf Go ub e rt; Paul D’Ho ndt; Ro b e rt Co bb ae rt; Fre ddy Fle urinc k; Jo ze f Bo e yke ns; Jo s De Co c k.
•2
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 3
De Daensistische beweging in Kerksken De geschiedenis van het Daensisme in Kerksken werd samengesteld op basis van de verhalen van Victor Van Der Haegen en van mijn grootouders. Deze waren getuigen en medespelers. De originele krantenartikels over de plaatselijke gebeurtenissen werden uitvoerig gebruikt om de tijdsgeest weer te geven Voor de historische context werd “De zaak Daens” van professor Frans-Jos Verdoodt gebruikt.
1. Een lange aanloop Priesters zijn weldoeners
De bloei van de daensistische beweging in Kerksken op het einde van de 19de eeuw was mede te danken aan de in 1887 overleden Pastoor Van Hoeymissen. Deze merkwaardige figuur was gedurende 54 jaar ( van 1832 tot 1887) zielenherder van Kerksken. Van Hoeymissen ontpopte zich als verdediger van de armste. Zijn hele leven spande hij zich in om het lot van zijn parochianen te verbeteren. Bij zijn aanstelling op 11 november 1832 maakte hij kennis met uitzichtloze situaties en veelvuldige armoede. Weinigen werkten en de bedelarij tierde welig. Meer dan een halve eeuw zal pastoor Van Hoeymissen zijn stempel drukken op het sociaal, economisch en politiek leven van Kerksken. Zijn dynamiek was grenzeloos. Hij stichtte werkhuizen voor het spinnen en weven. Hierdoor bracht hij welstand in zijn dorp. In samenwerking met het klooster richtte hij een kantschool op, die op het einde van de 19de eeuw internationaal bekend werd.
Liberalen moeten zwijgen
Tijdens de schoolstrijd van 1879 nam pastoor Van Hoeymissen de leiding tegen de beslissingen van de liberale minister Van Humbeek. De plaatselijke onderwijzer Blom, een verwoed liberaal en vrijzinnig denker, weigerde over te stappen naar het vrij onderwijs. In een recordtempo bouwde de pastoor een katholieke jongensschool en riep hiermede het opkomende liberalisme in Kerksken een halt toe. Na een ongenadige ideologische strijd wachtten oud burgemeester Franciscus Callebaut, Egide Van Buggenhout en hun vrienden geduldig op betere tijden voor de liberalen. Het waren deze liberalen die plaatselijk een 10-tal jaar later het Daensisme steunden.
Reeds vroege contacten met de familie Daens
Reeds in 1882 bestonden er contacten tussen Pastoor Van Hoeymissen en Pieter Daens, uitgever van het weekblad “Het Land van Aelst” dat een onafhankelijke, sociale en Vlaamsgezinde koers volgde. De drukkerij van Pieter Daens verzorgde het drukwerk voor de 50 jarige jubileumviering van Pastoor van Hoeymissen in 1882 en berichtte uitvoering over deze viering. Op 8 maart 1887 overleed Pastoor Van Hoeymissen op 91 jarige leeftijd. Pieter Daens huldigde hem in “Het Land van Aelst” van 13 maart 1887:
“E.H. Van Hoeymissen, Pastoor van Kerksken.
•3
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 4
Ho e is ’t m e t uw e n Pasto o r? Vro e g e n w ij o v e r e e nig e w e ke n aan ‘ne Vrie nd v an die Paro c hie , die in o ns Bure e l kw am . Me t o nze n Pasto o r, Land! O g o e d, hij do e t no g alle zo ndag e n die nst e n p re e kt no g dikw ijls!
Allo dat is w e l! ’t Is e e n g e luk v o o r K e rkxke n v an die n b rav e n O ude rling zo o lang te m o g e n b e ho ude n; in e e n g o e de Fam ilie , ho e lang e r de Vade r le e f t ho e b e te r; al is hij o ud e n zie ke lijk, hij blijf t he t ho o f d de s Huize s e n w o rdt o m ring d m e t ac hting e n m e t g e ne g e nhe id. Er is e e n b ijzo nde re He m e lsc he Ze g e ning v o o r de g e ne n die Zie ke n o p p asse n e n O ude rling e n b ijstaan, v e rhe ug e n e n v e rtro o ste n. Me n m o e t v e e l kunne n v e rdrag e n v an Zie ke n e n v an O ude rling e n. En nu, die Pasto o r, de o udste v an o ns Bisdo m e n w aarsc hijnlijk v an g e he e l o ns Land, die Pasto o r is o o k naar d’Ee uw ig he id g e tro kke n.
K e rkxke n is in ro uw e n in dro e f he id; w ant te K e rkxke n, als in e e n g o e d Huisho ude n, w as de o ude Pasto o r m e t lie f de e n dankb aarhe id o m ring d. Hij sto nd daar se de rt 15 No v e m b e r 1832; 55 jare n! Me e r dan e e n halv e e e uw ! He t g o e d dat de E.H. Van Ho e ym isse n o p K e rkxke n he e f t g e daan, m ag w e l ze ke r o nb e sc hrijf e lijk g e no e m d w o rde n, nie t alle e n he t g o e d v an w aakzam e e n ie v e rig e He rde r, v an b e zo rg d te zijn m e t he t zie le nhe il, v an de o p v o e ding de r kinde re n te b e hartig e n, v an de je ug d te b e sc he rm e n, v an zijn raad e n daad de n g o e de n Vade r te zijn m aar o o k v e e l g o e d o nde r sto f f e lijk o pzic ht v o o r Hande l e n Nijv e rhe id. Dikw ijls ho o rde n w ij ho e de n Pasto o r Van Ho e ym isse n in de m o e ilijke jare n, ze lf s naar Brusse l, b ij de Ministe rs e n b ij de n K o ning v o o r de w e lv aart v an K e rkxke n g ing p le ite n. Me e rm aals m o c ht Pasto o r Van Ho e ym isse n Jub e lf e e ste n v ie re n. In zijn Prie ste rlijk e n Pasto re e l Le v e n; w at K e rkxke n, he t e de lm o e dig e K e rkxke n alsdan de e d te r e e re v an zijn He rde r, o m he m te b e danke n e n in zijn o ude dag e n te tro o ste n e n te v e rste rke n, die Fe e stv ie ring e n v an K e rkxke n, ze g g e n w ij, m aakte n g e ruc ht in o ns Bisdo m e n zulle n in de K ro nie ke n v e rm e ld blijv e n. De Do o d is thans die n lang e n le v e nslo o p ko m e n af snijde n, do c h w at o nv e rg anke lijk in ’t g e he ug e n blijf t, w at nie t zal uitg e w ist o f v e rg e te n w o rde n, dat is de e e rb ie dw aardig e g e dac hte nis v an die n v ro m e n e n m anhaf tig e n He rde r.”
Dat Pastoor Van Hoeymissen nog lang in het geheugen van de Kerkskenaren voortleefde was te danken aan het latere sociale en politieke engagement van Priester Adolf Daens. De Kerkskenaren herkenden in Priester Adolf Daens hun overleden Pastoor die streed voor een sociaal een menswaardiger bestaan.
De Roelanders
In de streek Ninove-Aspelare-Denderhoutem bestond sinds 1880 een georganiseerde stroming van christelijk Vlaamsgezinde en antisocialistische intellectuelen. Jozef Callebaut, zoon van oud-burgemeester Franciscus huwde met Victorine D’Herde uit Aspelare en vestigde er zich tijdelijk. Hier kwam hij in contact met de Christen Vlaamse Democratie rond Jan-Baptist Van Langenhaeke uit Appeltere en Aloïs De Backer uit Denderhoutem. Bij zijn terugkeer in Kerksken verdedigde hij het ideeëngoed van de Roelanders en bezielde later de plaatselijke daensistische beweging.
De socialisten .... feestelijk uit het dorp verjaagd.
De eerste sociale confrontatie te Kerksken vond plaats op zondag 10 juli 1892. Baron de Bethune gaf in de gemeente een voordracht over de doelstelling en de voordelen van de “Maatschappij van Onderlingen Bijstand” – voorloper van onze moderne sociale zekerheid. Die vorm van ‘zelfhulp’ onder de werkende klasse bood financiële steun aan zieke, gewonde en werkloze leden en aan weduwen en wezen. De bedoeling was om de werkende klasse los te maken van de burelen van liefdadigheid. De socialisten grepen de voordracht van de baron aan om in het overwegend katholieke Kerksken hun eigen gedachtegoed naar voren te brengen. Ze werden evenwel hardhandig afgevoerd. Twee kranten berichtten over de feiten: “De Vooruit” en “Het land van Aelst.” De originele krantenartikelen spreken voor zichzelf en illustreren de gespannen tijdsgeest. De toenmalige burgemeester was Leander Meganck, textielnijveraar, en de pastoor was Ernest Pauwels, opvolger van pastoor Van Hoeymissen.
•4
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 5
Het socialistisch orgaan ‘De Vooruit’ van 12 juli 1892 schreef:
“Aalst: Zate rdag in de nam iddag v e rnam e n w ij dat b aro n de Be thune te K e rkxke n e e ne v o o rdrac ht g ing ho ude n e n sp o e dig w are n e e nig e m anne n g e re e d o m aldaar p ro p ag anda v o o r o ns b e g inse l te g aan m ake n. Zo ndag m o rg e n v an 4 ? ure tro kke n tw e e o nze r g e ze lle n daarhe e n e n v e rsp re ide n o v e r tw e e do rp e n e e n 800 tal e xe m p lare n e e ne r c irc ulaire aan de w e v e rs g e ric ht. ’s Nam iddag s g ing e n w ij m e t e e n tie ntal o m e r he t blad Vo o ruit e n de b ro c hure ‘De Vo lksw il’ te v e rko p e n. Sp o e dig w as in he t do rp g e w e te n dat de so c ialiste n daar w are n e n dat b rac ht o o k talrijke to e ho o rde rs naar de v e rg ade rzaal. De v o o rdrac ht v an de b aro n v ing aan e n die he e r hande lde o v e r O nde rling e Bijstand kasse n. Ze tte standre g e le n e e ne r m aatsc hap p ij uite e n e n ho o p te v e le nie uw e le de n te w inne n. Ee n o nze r v rie nde n de e lde in de zaal he t blad Vo o ruit ro nd, dat do o r v e le n ze e r g o e d w e rd aanv aard. Ee n katho lie k o v e rhandig de o ns blad aan de p asto o r, die v o o rzitte r de r v e rg ade ring w as, e n daar ko m t e e nsklap s de dikke n b urg e m e e ste r to e g e sc ho te n, die o nze v rie nd m e t b rutaal g e w e ld de de ur uitze tte . Wij v e rlate n m e t e e nig e n de zaal o m te zie n o f e r he m g e e n kw aad g e sc hie dde . He t v o lk w as v o o r he t lo kaal intussc he n tijd to e g e stro o m d e n w ij v o nde n he t no dig v o o rts o nze blade n te v e rsp re ide n. Do o r dit f e it w as o ns kle in g ro e p je in tw e e g e sc he ide n. Wij zag e n re e ds half dro nke n p e rso ne n he e n e n w e e r lo p e n e n nu e n dan de b urg m e e ste r de straat o p ko m e n. Dire kt o nde rv o nde n w ij dat e r o nde rduim sc he o p hitsing e n te g e n o ns g e daan w e rde n e n w ij raadde n in o ns g ro e p je de kalm te e n v astb e rade nhe id aan. He t tw e e de g ro e p je v e rlie t m e t he t p ublie k de zaal e n o p de straat de de n zij hun b e st o m o nze blade n aan de m an te b re ng e n. De Burg e m e e ste r, de Pasto o r e n Baro n de Be thune e rg e rde n zic h daaraan e n tro kke n e nig e stap p e n v e rde r, g e v o lg d do o r e nig e b o e re n. Wij v e rv o lg de n o nze n w e g e n dan b e g inne n de b o e re n o nze m anne n te stam p e n e n uit te dag e n. Al disc ute e re nd v e rv o lg e n w ij o nze n w e g e n de ho o p b aldadig e n g ro e ide o no p ho ude nd aan. Me n rie p e n sc hre e uw de als b e ze te ne n,w ij w e rde n g e slag e n, o nde r he t o o g v an de n p asto o r e n Baro n de Be thune e n g e e n v an b e ide n sp rak e e n w o o rd o m die b rutale , o p g e hitste m e nsc he n te b e dare n. De he re n lie te n he n b e g aan e n o p hun g e zic ht sto nd ze lf v o ldo e ning te le ze n. Wat w re e daards e n af sc huw e lijk karakte r m o e te n die m anne n to c h he bb e n, nie t w aar! Me t e e n e nke l w o o rd ko nde n die m e nhe re n g ans dat b e raam d sp e l do e n e indig e n, m aar de ze lf v o ldo e ning he e f t hun b e he e rsc ht e n zij ho o p te n m issc hie n he im e lijk dat zij o ns do o dslo e g e n. “Nu zijn de so c ialiste n g o e d g e le v e rd! Sm ijt o p ! Sla m e t ste e ne n …ste e ne n! Rie p e n de b o e re n o no p ho ude lijk. Maar o nze v rie nde n v e rde dig de n zic h dap p e r e n zo o g e raakte n w ij al v e c hte nd to t aan he t do rp Hae lte rt, w aar de b o e re n o ns e inde lijk v e rlie te n. Enf in o ndanks dit e rg g e v e c ht b e klag e n w ij o nze re is nie t. Ve e l p ro p ag anda is e r g e m aakt e n o nze blade n e n b ro c hure n zulle n b ij de ho nde rde n w e v e rs e n b o e re kne c hte n die te K e rkxke n v o o r e e n ze e r kle ine lo ne n w e rke n, na aandac htig e o v e rle zing , ande re g e dac hte n b re ng e n. ’t Is juist daaro m dat al die rijke he e re n de so c ialiste n zo o v re ze n e n de o ntw e te nde w e rklie de n te g e n o ns o p ruie n. To t die w e rke rs ze g g e n w ij; g ij zult w e l o nde rv inde n dat die he e re n luiaards uw blo e d uitzuig e n e n u e n uw e kinde re n al w e rke nde to e v e rho ng e re n e n to t al die v o lksv e rle ide rs e n v o lksv e rdrukke rs als de Be thune e n ande re n, to t de tijd v an hun lui e n v adsig le v e n b ijna v o o rb ij is e n dat al de w e rklie de n w e l zulle n zo rg e n daar e e nsg e zind v o o r o p te tre de n. Wij sluite n m e t te ze g g e n; he e f t m e n o ns nu in K e rkxke n g e slag e n, dat m e n o ns de tw e e de m aal w e l b e te r zal aanv aarde n e n w ij b o v e ndie n w e l zulle n zo rg e n o m dit te v o o rko m e n, w ant e e n o p v o o rhand v e rw ittig d m an is e r tw e e w aard. En nu g e ze lle n v an Aalst, laat o ns v o o rts w e rke n, m e e r p ro p ag anda m ake n e n altijd o p zijn, w aar de no o dzakke lijk he t v e rw ac ht. L.H. Vriende n v an Aalst! Brav o v o o r uw e p ro p ag anda e n v o o ruit! Me e r m e e ting s g e g e v e n, m e e r g e sc hrif te n e nz v e rsp re id, dat blijkt te n v o lle uit uw v e rslag . Daar o p lo s dus o m alle v o lksv ijande n te v e rp le tte re n. Re d.” De katholieke krant “Land v an Ae lst” van zondag 17 juli 1892 reageerde en schreef:
“De so c ialiste n zijn e r tusse ng e sp ro ng e n o m e r hun g o dde lo ze g aze tje s uit te de e le n. Ze w are n nie t g e v raag d, w aaro m m o e ste n zij dat sto o re n? De So c ialiste n zijn g e lijk alle ke tte rs, ro e p e n, v rijhe id, v rijhe id e n als ze m e e ste r zijn e e n e c hte dw ing e landij. O nde r de w e rklie de n v an Vo o ruit: ho e v e e l g aan e r no g naar de m is? Zo u e r no g e e ne n zijn? Dat is hunne Vrijhe id, m e nsc he n dat is de Vrijhe id de r ke rkhate rs; de Vrijhe id de r kinde re n Go ds is ie ts ande rs. O v e r de zaak v an K e rkxke n m o e te n w ij aanm e rke n dat Vo o ruit lie g t als e e ne n p e e rde ndie f ; o c h kunne n de lib e rale g aze tte n nie ts ande rs? LIEGEN, g e lijk de Vo g e ls; lie g e n te g e n Mr Pasto o r e n te g e n Mr de n Burg e m e e ste r; af sc huw e lijk lie g e n; sc hrijv e n dat de So c ialiste n m ishande ld, g e slag e n w ie rde n e n dat die He e re n he t m e t g e no e g e n
•5
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 6
zag e n. Valsc hhe id e n le ug e n! Die He e re n w are n 300 m e te rs v o o ruit: de So c ialiste n zijn f e e ste lijk he t Do rp af g e le id, dat is alle s e n al w at “Vo o ruit” sc hrijf t is VALSCHE LEUGENTAAL.”
Welke berichtgeving uiteindelijk de meest exacte weergave was, zullen geen ooggetuigen nog kunnen vertellen. Feit was evenwel dat er na het gebeuren, te Kerksken een eerste harde kern van overtuigde socialisten ontstond. Ook deze bitsige toon in de kranten zal de volgende decennia een rol spelen in de berichtgeving over de daensistische beweging.
2. De Christelijke Volkspartij
Uit contacten tussen de Roelanders en Pieter Daens werd op 15 april 1893 te Okegem de “Christelijke Volkspartij” gesticht. Boegbeeld werd priester Adolf Daens. De b issc ho p g af zijn ze g e n.
Op 14 oktober 1894 vonden de eerste algemene verkiezingen plaats op basis van het algemeen meervoudig stemrecht. Over het ganse land zette de kerkelijke overheid zich in om conservatieven en hervormingsgezinden te verzoenen. Alleen in Aalst en Luik zouden de gelovigen gescheiden naar de stembus trekken.
Reeds maanden vóór de verkiezingen waren de politieke incidenten in het Aalsterse tussen de Christelijke Volkspartij en Katholieke Partij dagelijkse kost. Beide partijen gebruikten in hun bladen een kwellend en kwetsend vocabularium. Waarschijnlijk poogden de daensisten een paar weken vóór de verkiezingen nog een overeenkomst te bereiken, maar mislukten door de onverzoenlijke opstelling van het katholieke parlementslid Charles Woeste. Op 5 oktober 1894 dienden priester Daens en zijn medekandidaten advocaten De Backer, De Pelsmaeker en Plancquaert een eigen lijst in. Onaangekondigd trokken zij daarna naar het Bisschoppelijk Paleis in Gent. Bisschop Stillemans, die hen noch afwees noch goedkeurde gaf hun tenslotte de gevraagde zegen. Die zegening griefde Charles Woeste, maar de Christelijke Volkspartij gebruikte hem als een vrijgeleide. Vo us v o ye z Mo nsie ur le Curé , que no us ne so m m e s p as e n si m auv aise c o m p ag nie
De socialisten, liberalen en katholieken vonden elkaar onder de naam “Roelanders” of “Groene socialisten”. Oud-burgemeester Franciscus Callebaut en zijn drie zonen Albien, Jozef en Emiel samen met de jonge Victor Van Der Haegen organiseerden de nieuwe partij. Laatstgenoemde werd plaatselijk medewerker van het Ninoofse weekblad “Klokke Roeland”, -vandaar de naam “Roelanders”- dat vanaf 1891 werd uitgegeven.
Priester Adolf Daens en advocaat Alois De Backer werden uitgenodigd op een verkiezingsmeeting. Het sociale programma van de nieuwe partij klonk als muziek in de oren. Voor de Kerkskenaren was dat vertrouwd. De sociale inzet van hun overleden pastoor Van Hoeymissen lag nog vers in het geheugen. De Christelijke Volkspartij kreeg het grootste deel van de bevolking achter zich. Zelfs onderwijzer August Van Overstraten en de nieuwe pastoor Constantien Pringels, vroeger onderpastoor te Ninove en te Kerksken benoemd op 13 december 1893 - als opvolger van Pastoor Ernest Pauwels – bleven niet afzijdig. Getuige hiervan het antwoord van Pastoor Adolf Daens aan de Pastoor Constantien Pringels naar aanleiding van zijn toespraak aan de bewoners van Kerksken. “Mijnhe e r Pasto o r,
Is he t to e g e staan no g e e n p unt v an Uw o p m e rking e n te v e rb e te re n? U he b t kritie k o p de naam Christe n Vo lksp artij e n U v e rkie st Catho lie ke . Maar al o nze de m o c ratisc he v e re nig ing e n ne m e n als tite l Christe lijk.
•6
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 7
Ik o ntv ing zo juist he t p ro g ram m a v an de Christe lijke De m o c ratisc he Unie v an Ve rv ie rs – ze lf s in Luik, Charle ro i, e nz – e n de Aartsb issc ho p v an Luik ze g t in zijn p asto rale b rie f (blz.28) “ de m o o ie Christe lijke f ie r g e drag e n do o r o nze v e re nig ing e n …” U zie t m ijnhe e r Pasto o r, w ij b e v inde n o ns in g o e d g e ze lsc hap. Uw die naar in Je zus Christus
Ado lf Dae ns”
Voor Paster Donche… nummer 2
De verwachtingen bij de bevolking van Kerksken waren hoog. In de kiesstrijd werd priester Daens voorgesteld als de opvolger van de geliefde pastoor Van Hoeymissen tegenover lijsttrekker van de katholieken: baron Lodewijk de Sadeleer uit Haaltert. Voor de Kerkskenaren was er maar één ordewoord stemmen voor “Paster Donche” onder nummer 2, hetgeen ook massaal gebeurde. De ontgoocheling was groot, priester Daens werd niet gekozen. Alle hoop was nog niet verloren; er volgde een uitzonderlijke herstemming, na onregelmatigheden die werden toegeschreven aan de sympathisanten van Woeste. De herstemming volgde op 9 december 1894.
Daens …… Woeste
Door de bemoeienissen van de Aalsterse parochiegeestelijkheid en na een brief van Woeste aan Leopold II, vaardigde de bisschop van Gent, vier dagen na de verkiezingen, harde maatregen uit tegenover priester Adolf Daens. Hij kreeg verbod opgelegd de mis te lezen in het openbaar, omdat hij “schandaal verwekte” door zijn aanwezigheid op “rumoerige en onwelvoeglijke bijeenkomsten”’. Deze maatregel was hard en onverwacht en werd later zelfs nooit opgeheven.
Ve rzam e ling O m e r Van Cro m p haut. K aartje g e v o nde n in arc hie f v an to e nm alig Burg e m e e ste r Le ande r Me g anc k.
De Kerkskenaren waren in verwarring door de gebeurtenissen. De militanten wisten niet of zij het nieuws van de sanctie moesten ontkennen of bevestigen. Priester Daens had toch de zegen gekregen van de Bisschop voor zijn Christelijke Volkspartij!
“De Standaard v an he t Land v an Aalst” van 8 december van 1894 veroordeelde de Christelijke Volkspartij. “Ze zijn tegen de Priesters niet! Alle die nstdo e nde p rie ste rs v an g e he e l ’t Arro ndisse m e nt v an Aalst ke ure n v o lstre kt de lag e e n v e rde rf e lijke hande lsw ijze de r sc he urp artij af ! En w at durv e n zij nu sc hrijv e n de b anle ide rs de r zo o g e ze g de v o lksp artij! Dat de p rie ste rs de m e nsc he n b e drie g e n, dat zij m e e do e n m e t de rijke n, dat zij de n arm e n v e rdrukke n, e nz.. e nz. Hadde n zij de n ho o g m o e d e n b aatzuc ht o nde rste und, ha, ’t w are n de b e ste v an de w e re ld g e w e e st b ij de e lle ndig e laste raars! Maar Go d dank! O nze g e e ste lijkhe id v e rstaat haar p lic hte n, zij v o lg t ze e n zij zal ze v o lg e n to t de r do o d! En g ij o o k b rav e kie ze rs, g ij zult uw e p rie ste rs v o lg e n e n te sam e n m e t
•7
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 8
he n ne n m uilb and p asse n aan die re v o lutio nairs die n ze in g e e n ze v e n e n tw intig jaar zulle n af tre kke n!”
Uiteindelijk had de hele conservatieve agitatie het omgekeerde effect, priester Daens werd alleen maar populairder. Zeker in Kerksken waar de gewone bevolking in hem een tweede pastoor Van Hoeymissen zag. De nieuwe pastoor Constantien Pringels was als onderpastoor te Ninove reeds vroeg in contact gekomen met het gedachtegoed van de Roelanders. Hij sympathiseerde samen met de bevolking en veroordeelde Priester Daens niet op de preekstoel, hetgeen in Haaltert en Denderhoutem wél gebeurde. Deze houding werd niet in dank afgenomen door de Burgemeester Leander Meganck. Pastoor Ernest Pauwels , -overgeplaatst naar Lovendegem - die in 1892 de socialisten het dorp uitjoeg, werd door burgemeester Meganck uitgenodigd om de scheurmakers de les te lezen. Op zondag 2 december 1894 deed Pastoor Ernest Pauwels een laatste inspanning om de verdwaalde schapen terug naar de katholieke stal te brengen.
Het weekblad “De Standaard v an he t Land v an Aalst” van 8 december 1894 bracht uitvoerig verslag en huldigde de katholieke partij;
“K e rkxke n. Zo ndag laatstle de n hie ld de e e rw. He e r Pauw e ls, p asto o r te Lo v e nde g e m e e n aansp raak to t de inw o ne rs v an K e rkxke n, te n lo kale de r g e m e e nte sc ho o l. De zaal w as de he lf t te kle in, zo o talrijk w are n de to e ho o rde rs o p g e ko m e n. En ho e ko n he t o o k ande rs? Was he t nie t hun o ud-p asto o r, de tale ntv o lle re de naar, die no g e e ns in hun m idde n w as g e ko m e n o m hun in de ze w o e lig e dag e n de w aarhe id blo o t te le g g e n, e n alzo o o p te w e kke n o m zo ndag 9 De c e m b e r b ij de b allo te e ring als o p re c hte katho lie ke n te ste m m e n v o o r de n no o it g e no e g g e p re ze n he e r Wo e ste e n de n ac htb are n he e r Van Wam b e ke . O m e nig v uldig e re de v o e ring e n he bb e n w ij in de ze n huidig e n kie sstrijd do o r o nze te g e nstre v e rs ho o re n uitsp re ke n, m aar hunne aansp rake n w are n sle c hts e e ne aane e nsc hake ling v an sc he ldw o o rde n e n v e rw ijte n m e t e e ne do lle raze rnij naar he t ho o f d o nze r v e rdie nste lijke v o lksv e rte g e nw o o rdig e rs g e sling e rd. En ho e aang e naam w as he t nie t e e ns e e ne re d v o e ring te ho re n – die ande rhalf uur duurde – w aarin nie t e e n kw e tse nd w o o rd v o o rkw am . Vre de lie v e nde r m e e ting he bb e n w ij no o it b ijg e w o o nd e n m issc hie n zulle n e r no g lie de n zijn die zulle n trac hte n v e nijn uit ro ze n te zuig e n. Daar de ze re de ze e r o m v atte nd w as zulle n w ij o ns b e p ale n m e t sle c hts he t v o o rnaam ste m e de te de e le n.
He t Vlaam sc he land m ag w aarlijk f ie r zijn o v e r de n uitslag de r kie zing e n. Ge e n e nke l lib e raal, no c h so c ialist w e rd e r g e ko ze n. In he t Wale nland daare nte g e n huist de slang v an ’t so c ialism us. Be rg e n Luik e n Charle ro i zijn v e rte g e nw o o rdig d do o r o nw e te nde n die o p ze ke re n dag naar Brusse l “So uf f lag e univ e rse l” kw am e n v rag e n; Do o r e e nig e g e le e rde m anne n e n g e b randm e rkte n do o r de justic ie ; do c h alle n zijn v o o rstande rs v an de so c ialistisc he g ro ndb e g inse ls, ’t is te ze g g e n, dat zij e r o p uit zijn o m he t huisg e zin, de n e ig e ndo m e n de n g o dsdie nst te v e rnie tig e n.
In de K am e rs ze te le n thans e e ne g ro o te re e ks v an b e kw ane w e lsp re ke nde katho lie ke n, do c h e r o ntb re e kt e e n m an in o ns kam p, die n m e n se de rt e e nig e n tijd o p de sc handig ste w ijze he e f t aang e v alle n, e n die n m e n m e t g e w e ld uit he t p arle m e nt w ilt v e rw ijde rd ho ude n. Daarto e g e v e n lib e rale n, so c ialiste n e n zo o g e ze g de kriste ne v o lksp artij e lkande r de hand. Die m an is de he e r Wo e ste , de duc htig ste v ijand de r lib e rale n e n so c ialiste n; de m an alo m g e ke nd e n g e v ie rd do o rzijne g e le e rdhe id, zijne sc he rpzinnig he id, zijn o nb e p e rkt g e he ug e n, zijne w e lsp re ke ndhe id e n zijne g e die nstig he id.
De v o o rnaam ste o pw e rp ing e n te g e n de he e r Wo e ste : dat hij te g e n de he rzie ning w as, v ijand is v an de v e rte g e nw o o rdig ing de r m inde rhe de n, g e e n v laam sc h ke nt, m ilitarist, jo o d e n te g e n he t v o lk is, w o rde n do o r de n re de naar o p e e ne o nte g e nsp re ke lijke w ijze w e e rle g d. Ne e n de he e r Wo e ste is te g e n he t kriste n v o lk nie t! Hij b e m int he t v laam sc h Aalste rsc h v o lk dat ste e ds v e rkle e f d is aan zijn g e lo o f , aan o nze natio nale o v e rle v e ring e n, aan o nze g ro ndw e t. Dat v o lk dat katho lie k is to t in he t m e rg de r b e e nde re n, klo e k, ne e rstig , e rnstif , nijv e rig e n w aaro p he t lib e ralism no o it de klauw e n zal le g g e n. Daaro m zulle n w ij die n m an te rug naar de K am e rs ze nde n. Die ko e ne kam p e r is e r o nm isb aar o m te n strijde te tre kke n te g e n he t so c ialism e n he t v e rv lo e kt m ilitarism ; o m e e ne re c htv aardig e e n b il-
•8
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 9
lijke sc ho o lw e t to t stand te b re ng e n, e n de b e lang e n v an de landb o uw e r e n de n w e rkm an te v e rde dig e n. O o k de n he e r Van Wam b e ke die n klo e ke n strijde r, zulle n w ij ze g e v ie re nd o m zijne talrijke b e w e ze ne die nste n naar he t p arle m e nt te rug ro e p e n.
O v e r 50 jare n v o e rde he t lib e ralism de n sc e p te r in he t land v an Aalst; o v e ral w are n zij de m e e ste rs, e n nu ho o rt m e n sc hie r v an g e e ne lib e rrale n m e e r sp re ke n. Aan w ie he bb e n w ij dit te danke n. Aan de n he e r Van Wam b e ke , b urg e m e e ste r v an Aalst! ’t Is hij die de lib e rale n to t de n laatste n to e he e f t v e rne de rd! ’t Is hij die de n trio m f de r katho lie ke p artij he e f t v e rze ke rd! O o k de b e lang e n v an he t Vlaam sc he v o lk lig g e n he m nauw aan he t hart. Re e ds in 1872 sp rak hij in de K am e r v an v o lksv e rte g e nw o o rdig e rs e e ne re de v o e ring uit o v e r de v laam sc he g rie v e n te r g e le g e nhe id de r halsre c hting te Charle ro i v an Go e thals e n Co uc kx, tw e e Vlam ing e n die te r do o d w e rde n v e ro o rde e ld zo nde r dat zij e e n w o o rd hadde n v e rstaan v an he tg e e n o p he t trib unaal hun w e rd te n laste g e le g d, o f zo nde r ie ts te r hunne r v e rde dig ing ko nde n ze g g e n, daar alle s in de f ransc he taal w e rd v o o rg e drag e n. En thans krijg t m e n m e e r de o v e rtuig ing dat die tw e e o ng e lukkig e n o nsc huldig he t ho o f d he bb e n v e rlo re n. Ho e v e rsc hrikke lijk!… Vo o rtaan zal zulks nie r m e e r g e b e ure n, daar e lk he t re c ht he e f t te v rag e n dat de b e sc huldig de o f de v e rde dig ing g e daan w o rde in de taal die m e n v e rkie st. En nu dat de he e r Van Wam b e ke do o r de n strijd is o ud e n g rijs g e w o rde n, nu zo u m e n he m o m m e e do o g e nd o v e r b o o rd w e rp e n, juist als e e ne n ho nd die n m e n aan de de ur ze t.
Zo o o ndankb aar zulle n de kie ze rs v an ’t arro ndisse m e nt Aalst nie t zijn. Ne e n hunne o ude strijde rs zulle n zij im m e r g e tro uw blijv e n. Zij zulle n he t v o o rb e e ld nie t v o lg e n v an de le ide rs de r nie uw o ntw o rp e n p artij, die he t g ro o t katho lie k le g e r he bb e n v e rlate n zo nde r v aarw e l te ze g g e n e n zic h o nde r e e n nie uw v aande l he bb e n g e sc haard. ’t Is te ho p e n dat zij w e ldra to t o nze rang e n zulle n te rug ke e re n; ’t Is im m e rs e e ne ijde le uitv luc ht te b e w e re n dat lib e rale n e n so c ialiste n g o e de p rinc ie p e n he b b e n. Die lib e rale n e n so c ialiste n zijn g e ble v e n w at ze w are n e n o ntho udt he t w e l, ’t zijn altijd de ro tte ap p e ls die de g o e de b e de rv e n.
Wij b e ho o re n to t de e c hte g ro o te Christe ne Vo lksp artij, w aarv an Zijne He ilig he id Le o XIII he t O p p e rho o f d is e n w aaro nde r w ij u o o k ze ke re n dag no g m o c hte n te lle n. Do c h thans he b t g e de re c hte b aan v e rlate n e n strijdt g e hand aan hand m e t de he v ig ste v ijande n v an o nze Go dsdie nst, te g e n de w arm ste v e rde dig e rs v an o ns katho lie k g e lo o f . Go d g e v e dat w ij u, v e rdw aalde sc hap e n, w e ldra in o nze n stal m o g e n te rug b re ng e n!”
Vivat pastor Daens, hij is verkozen
Dat was het grote nieuws dat op maandagmorgen 10 december 1894 als een strovuur door het dorp ging. Toen de daensisten van Aspelare en Nederhasselt zingend door Kerksken trokken richting Aalst om hun pastoor Daens te huldigen, sloten de Kerkskenaren aan. De overlevering vertelt dat de 3 gebroeders Albien, Jozef en Emiel Callebaut mee op kop stappen in hun “pitjeleer”.Op het eiland Chipka werd het een echt volksfeest. Voor velen de mooiste dag in hun leven; het begroeten van Priester Daens als hun volksvertegenwoordiger in Brussel.
De bijzonder herstemming “b allo te e ring ” van 9 december 1894 bracht de beide opponenten in de kamer; Woeste met 27.549 en Priester Daens met 26.837 stemmen. De uitslag in het kanton Herzele was beslissend. De daensisten behaalden een duidelijk overwinning; Daens 5.037, De Backer 4.947 tegenover Woeste 4.775 en Van Wambeke 4.596 stemmen. De verkiezing van Priester Adolf Daens gaf voor de werkende klasse hoop op sociale rechtvaardigheid. De encycliek “Rerum Novarum” over de toestand van de werklieden versterkte deze hoop. Maar een “gekonkelfoes” op hoger niveau, ver van de betrokken werklieden, besliste er anders over…… Het drama Daens kwam in een stroomversnelling.
Tot bij den Paus te Rome, in die stad.
•9
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 10
In het boek “Priester Daens, zijn leven, zijn strijden, zijn lijden, zijne Dood en verheerlijking” geschreven en uitgegeven door Pieter Daens in april 1909 werd de strijd van Priester Daens geïllustreerd door 15 tal volksliedjes die alle facetten van de sociale strijd en het wedervaren van Priester Daens bezongen. Ook de Kerkskenaren bleven niet achterwege in het rijmen en dichten.“Het lied van den Groenen Strik”, werd geschreven door Franciscus De Rouck voor de inhuldiging van het vaandel van de “Broederlijke Wevers” te Ninove op zondag 2 juni 1895. De Roelanders verspreidden op 28 mei een vlugschrift dat Rome officieel de Christelijke Volkspartij erkende. De wildste geruchten deden de ronde. Daens zou Deken van Aalst worden; functies als bisschop en zelfs kardinaal werden niet uitgesloten.
Mannen, vrouwen en kinderen van Kerksken, getooid met groene linten trokken al zingend “Het lied van den groenen strik” naar Ninove om er Priester Daens na zijn triomfantelijke reis bij de Paus te begroeten.
Waarom we dragen een groen lint op onze frak
Het lied bezong het jeugdige ‘groene’ van de nieuwe partij. ‘O nze n b rav e n Sm id’ verwees naar de binding met de Roelanders, waarvan dorpssmid Pieter –Frans Lambrecht uit Outer, een van de populairste figuren was. Maar vooral de 2 laatste verzen ‘To t b ij de n Paus te Ro m e , in die Stad’ bezong op een naïeve en volkse wijze het zogezegde succes van Priester Daens in Rome. De realiteit was eerder teleurstellend, Daens werd niet ontvangen door de Paus. Ook de feestvierders te Ninove kregen Priester Daens niet te zien. Diezelfde dag verspreidden Katholieken een vlugschrift dat Daens naar Rome was geroepen om daar gekapitteld te worden. Een drama voor Priester Daens, hij geraakte verder gekneld tussen zijn overheid en zijn medestanders.
Dit conflict leidde uiteindelijk tot een publieke veroordeling van de daensistische pers door de kerkelijke overheid. “He t Lie d v an de n Gro e ne n Strik” g e sc hre v e n do o r Fr. De Ro uc k uit Bo e ke nt, K e rkske n. Uit “Prie ste r Dae ns, zijn le v e n, zijn strijde n, zijn lijde n, zijn do o d e n v e rhe e rlijking ”, blz. 179, Aalst 1909.
3. Gemeenteraadsverkiezingen van 17 november 1895
Deze verkiezingen vormden een eerste test of de Christelijke Volkspartij zou doorbreken op gemeentelijk vlak. De bisschop waarschuwde tegen de pogingen van de daensisten om kartels te vormen tegen de katholieke partij. De dekens en priesters werden opgeroepen de verwachte doorbraak van de daensistische kandidaten te verhinderen. De aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 17 november 1895 verliepen in een heel gespannen sfeer. De discussie over het al of niet ontvangen van Priester Daens door de Paus veroorzaakte een eindeloze discussie en tweedracht bij de katholieke bevolking van Kerksken. Eerste slachtoffer werd het pas opgerichte katholieke muziekkorps. De jonge Victor Van Der Haegen scheurde zich af met een groep muzikanten om een eigen daensistische muziek te vormen naar het voorbeeld van “Groeien en Bloeien” in Denderhoutem.
De Daensgezinden, de liberalen en de halve socialisten.
Franc isc us De Ro uc k, aute ur v an ‘De Gro e ne Strik’ (°He 1864 + K e 1947)
• 10
De Roelanders Jozef Callebaut, Victor Van Der Haegen en de liberaal Egide van Buggenhout zochten toenadering met socialisten tot het vormen van een kartellijst. De morele druk van Pastoor C. Pringels en de katholieke burgmeester Leander Meganck was groot om dit te beletten. De burgemeester was fabrikant en angstig dat de sociale onrust van de steden zich naar
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 11
Kerksken zou uitbreidden. Voor de daensisten verliep de lijstvorming moeilijk. Maar de versterking kwam uit totaal onverwachte hoek.
Coppens, gemankeerd
Burgemeester Leander Meganck kwam in conflict met zijn 70 jarige eerste schepen Frans Coppens. Frans Coppens, ongehuwd, was schepen sedert 1858 en beheerder van talrijke pachtgronden, wat hem een grote maatschappelijk invloed gaf bij de gewone bevolking. Tot grote vreugde van Jozef Callebaut stapte Coppens over naar de daensisten en werd lijsttrekker. Pastoor Pringels schreef in zijn dagboek: “Ter gelegenheid van de gemeenteraadsverkiezingen waar er strijd bestond op persoonlijke grond, tussen burgemeester Mr. Leander Meganck en Frans
• 11
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 12
Coppens 1e schepen, die met den burgemeester niet meer wilde dienen omdat deze, zoo hij zegde, hem gemankeerd had. Bij den sieur Coppens, katholiek voegen zich welhaast de Daensgezinden, de liberalen en de halve socialisten, met het gevolg dat er 5 katholieken werden gekozen en 4 ontevreden.”
De verkiezingstrijd verliep bitsig tussen Burgemeester Meganck en zijn oud-partijgenoot Frans Coppens. Het werd een nek aan nek strijd. Doch de daensisten kwamen een paar stemmen te kort voor de volstrekte meerderheid. De uitslag werd betwist. Fraude volgens getuige Victor Van Der Haegen met 64 bonte stemmen en 34 afgekeurd stemmen, vooral stemmen voor de daensisten. Een klacht werd ingediend bij de gouverneur door Egide Van Buggenhout die ”vernomen had dat er 11 stembrieven onzer partij afgekeurd en daardoor zouden kunnen brieven bij zijn die geldig zijn en waardoor den uitslag als nog der kiezing geheel zouden veranderen en ook in het evenredig stelsel is er eene misgreep…”.
Plaatselijk correspondent van “Klokke Roeland” de nogal impulsieve jonge Victor Van Der Haegen verkondigde triomfankelijk in het weekbladblad van de Roelanders dat zij in Kerksken de verkiezingen gewonnen hadden met de volstrekte meerderheid. Een leugen die hem te pas en te onpas nog vele jaren achtervolgde. De klacht werd onontvankelijk verklaard en de daensisten likten hun wonden, want de boegbeelden, roelanders Jozef Callebaut en Victor Van Der Haegen en de liberaal Egide Van Buggenhout werden niet verkozen. De katholieke lijst leverde de burgemeester, Leander Meganck en de beide schepenen Egide Wellekens en August Hendrickx. Slechts een paar maanden na de installatie van de nieuwe gemeenteraad barstte in Kerksken de politieke en sociale strijd tussen katholieken en daensisten voor goed los. Wordt vervolgd
• 12
Jo ris De K e g e l
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 13
Davidsfonds
Kerksken-Heldergem Haaltert
Heemkundige Kring Groot-Haaltert
In het kader van de herdenkingen van het overlijden van Priester Adolf Daens 100 geleden, nodigen wij je vriendelijk uit op het referaat:
Wat is in een naam?
Over christen-democraten en katholieken, socialisten en communisten, liberalen en klerikalen ten tijde van Priester Daens door Prof. Frans-Jos Verdoodt
Vrijdag 21 september 2007 om 19u30 In het Sint Martinusheem, Kerkskendorp te Kerksken Inkom € 4
Herinneringen, Haaltert 1941 Vóór Wo II en ook nadien was de kaatssport erg in trek. Het dorpsplein was de uitgelezen plek voor deze activiteit. Reeds in de 15de eeuw werd deze sport beoefend. In de kerkrekeningen vinden wij bevestiging: “b e tae lt aan Jo o s De Cle rc q, tsijne n huyse g e dae n b ij de ze n, die de silv e re n b o lle o f f e rde n m e t v ie r p ae r hantsc ho e ne n ae n O nse Lie v e Vrauw e , 6 p o nd…” (K.Rek. 1660) en “v e rte e r g he g he v e n an de lie f he bb e rs, g he w o nne n he bb e nde e e ne n silv e re n b al inde ke rc ke g he o f f e e rt he bb e n, 6 p o nd…” (K.Rek. 1665). Ook in sommige wijken ontstonden kaatsploegen, oa op ‘den Briel’.
Op de foto, één van de bestuursleden, Louis Van Impe, samen met de toenmalige ploeg, die actief was van 1941 tot 1944. (nvdr: Op hun trui staat ‘HB’. Zou dit ‘Haaltert-Brul’ kunnen betekenen? Weet iemand meer over deze ploeg?) Ge hurkt: Ro b e rt De Ro uc k e n Ev arist Be e c km an Staande : Lo uis Van Im p e , Jo ze f …(e x Le de ), Em ie l Matthijs e n Edg ard De Mo o r (e x. Aalst)
(Fo to e n inf o : Lo uis Van Im p e )
• 13
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 14
Herinneringen Heldergem 1950 Meester Albert De Neve, begon in de gemeenteschool in 1949 en stopte in 1979. Het was wat betrof het leerlingenaantal een hoogconjunctuurperiode (ongeveer 80 leerlingen in 1950 tot een 30-tal in de jaren 70). Op de foto een klas van Meester Albert, schooljaar 1950-51.
Ge knie ld: Alf o ns De Co o m an, Jan Ghijse ls, Willy Van de n Do re n, Paul Pardae ns, Etie nne Be e re ns, Pe trus Van de r Guc ht, Willy De Sp ie g e le e r, Frans Van Bo xstae l Midde n: He nri Andrie s, Mauric e Sc ho up p e , Jo ze f Im p e ns, Ado lf Andrie s, Walte r Van Cauw e nb e rg h, André He sp e e ls, Gasto n De Vuyst, André Mo re e ls Ac hte raan: Julie n De K o ke r, Ro b e rt Bisb ac k, Gustaaf He ndric kx, Willy Be e re ns, Willy Jac o b s, Vic to r Be e re ns, Julie n Sc ho llae rt (v e rz. Gasto n De Vuyst)
Surf even naar onze vernieuwde website www.hkhaaltert.be Suggesties welkom ! • 14
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 15
Verdwenen stenen windmolen op het Lokerenveld te Terjoden Tussen het kruispunt 'de Haring ' en dat van 'he t Ho ute n Hand', aan de grens met Aalst maar nog op het grondgebied van Erembodegem, stond lange tijd een nu verdwenen stenen windmolen. Hij staat ingetekend op de kabinetskaart van graaf De Ferraris uit 1770-1775.
Op 20 augustus 1770 kreeg Jan Mertens1, een inwoner van Aalst, van keizerin Maria Theresia van Oostenrijk de toelating voor het oprichten van 'e e ne n w indtm e ule n to t he t stam p e n v an o lie b inne n de v o o rno e m de p ro c hie v an Ere m b o de g he m .' 2 Of het hier om onze Lokerenveldmolen gaat is niet geheel zeker.
Ondertussen is de windmolen, -wanneer is niet geweten-, gekocht door Philippus de Vuyst die adjunkt-meier was van Erembodegem en gehuwd was met Joanna Catharina de Gheest. Deze Philippus was afkomstig van Aaigem waar hij op 6 augustus 1762 werd geboren. Hij overleed te Erembodegem op 26 juli 1812. Het gezin woonde er aan de 'Nino v e straat' 3 in een huis van eerste klasse. Hun zoon Judocus (° 1796 te Aaigem) werd later burgemeester van Erembodegem en tevens eigenaar van een windmolen. Op zondag 9 november 1800 stak er een geweldige storm op en meerdere windmolens gingen tegen de vlakte. In hun memorieboek (1751-1808) schreven Joannes en Franciscus van Landuyt uit Nieuwerkerken het volgende:
'O m tre nt de n no e n is e r e e ne n g e w e ldig e n w ind o p g e ko m e n uyt he t We ste n die o nb e sc hryf e lyke sc hae de he e f t g e dae n e n g e due rd he e f t to t te g e n de n av o nd. K e rke ntho re ns af g e v lo g e n, w indm o le ns so nde r g e tal. Alhie r syn af g e v alle n de n m o le n v an Bo rsb e ke , Vle c ke m , Ero nde g e m , Af f lig e m , Wie se , de n snuyf m o le n o p de n Sise g e m d'as m e t de kap af g e v lo g e n, de n stam p m o le n o p 't Lo ke re nv e ld d'as m e t de kap af g e v lo g e n. O nde r de n m o le n v an Vle c ke m syn tw e e p e rso o ne n do o d g e v alle n.'
Notaris Gerardus de Vuyst van Borsbeke4 verkocht op 20 februari 1815 een stenen oliemolen op het Lokerenveld te Erembodegem in opdracht van Joanna Catharina de G(h)eest, weduwe van Philippus de Vuyst, olieslager. Zijn weduwe bleef achter met zes minderjarige kinderen. De koop bestond in 'e e ne n in ste e n g e b auw de n o lie m o le n m e t w o o nhuis e n re m ise g ro o t 30 a 22 c a o f 97 ro e de n e n half '. Samen met molen en huis werden mee verkocht: 'e e n zae dkiste , e e ne n zae db ak, tw e e ande re b akke n, tw e e ko o p e re n b e kke ns, tw e e yse re p anne n, jae g yse rs, lae ye w e rc k e nde b e yde b anke n, v ie r ko o p e re n b e kke ns stae nde o nde r de se lv e b anke n, tw e e e e m e rs, e e n lynzae dm e e lkist, g e p re p are e rde e n o ng e p re p are e rde kam m e n e n sp ille n, tw e e ro e ye n, tw e e lam p e n e n e e n blikke n p o m p e e n ande re g e re e dsc hap p e n die ne nde to t de n m e ule n.' Alles werd aangekocht door Petrus Joannes de Wolf, landbouwer te Nieuwerkerken, voor de som van 9.070 fr 29 cent of 5.000 guldens courant. Deze Petrus Joannes de Wolf, ° Aalst 8 december 1786, was getrouwd met Maria Mertens.
• 15
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 16
De handte ke ning e n v an Jo anna Catharina de Ghe e st, Pe trus Jo anne s de Wo lf , Co nstantinus de Lo m b ae rt, c o m m issaris de r dire c te im p o sitie n te He rze le , Jac o b us v an Durm e , sc ho e nm ake r te Bo rsb e ke , Adriaan Franc ie s de Vuyst, m e ie r te We tte re n e n v ade rlijke v o o g d e n v an no taris Ge rardus de Vuyst te Bo rsb e ke
De Oliewindmolens
Molen
De olieslagerij is een eeuwenoude nijverheid. Vanaf de elfde eeuw kwamen er reeds oliewatermolens voor. Na 1300 verschenen dan de oliewindmolens, in den beginne allemaal houten staakmolens. Het waren hoge molens want om te kunnen stampen waren de heien wel zes meters lang. Bij het olieslaan werd het oliehoudende zaad eerst verbrijzeld (gestampt), waarna het nog eens werd opgewarmd en nadien een tweede keer uitgeperst of geslagen. Vandaar de benamingen stampmolen, slagmolen en slagmulder. Bij het stampen en pletten werd al een eerste keer olie gewonnen. Om alle olie uit het zaad te krijgen werd dit opgewarmd tot 38° en nog eens gestampt. Om het zaad te pletten werd het in potten geplaatst die pasten in de uithollingen van een zware balk, de slagbank. Daarop liet men dan de zware stampers vallen. Later werden de zaden geplet door twee ronddraaiende pletstenen van ruim 2.000 kg, de kollergang genaamd. Deze twee stenen liepen over een liggende steen. De belangrijkste grondstoffen voor de oliemolens waren het lijn- en koolzaad en kemp- en raapzaad. De olie werd, naargelang het zaad, gebruikt voor lampen of als bakolie, ook voor het aanmaken van verf en voor de bereiding van zeep. De van hun olie ontdane lijnkoeken werden als veevoeder gebruikt. Bij een slagmolen hoorde dan ook meestal een boerderij met vetbeesten.
Notaris Willem Breckpot van Haaltert verkocht in 1864 de windmolen op het Lokerenveld.5 Natalie, Anna Catharina, Maria Paulina en Theresia Sidonia, kin-
Uitsne de uit de kadaste rkaart v an Ere m b o de g e m m e t de Lo ke re nv e ldm o le n
• 16
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 17
deren van de beide te Erembodegem overleden Edward Filippus Wittock (+ 25 jan 1864) en van Francisca Garewijn (+ 27 jan 1864), verkochten 'e e ne n in ste e n g e b auw de n sc ho rsm o le n m e t o lie stam p m o le n dae ro nde r m e t al de sze lf s ro e re nde e n drae ie nde w e rke n alsm e de m e t w o o nhuis, sc hue r, p e e rde - e n ko e ie stal, w ag e nhuis, v e rke nsko te n e n v e rde re g e b auw e n, b o o m g ae rd e n m o e sho f te zam e n g ro o t 30 are n 72 c e ntiare n te Ere m b o de g e m , Lo ke re nv e ld ae n he t g e sc he e d v an Ae lst se c tie B 1226 to t e n m e t 1230.' Op de eerste zitdag van 17 september 1864 waren er geen kandidaat-kopers. Op 24 september, tweede zitdag, bood Franciscus Mertens 4000 frank voor het in twee delen opgesplitste goed. Bij de laatste zitdag op 15 oktober 1864 werd het volledige goed verkocht aan Dominicus Standaert, herbergier te Aalst voor 7850 frank. Hij kocht ten voordele van Petrus Lieven, ° Bambrugge, zonder beroep, wonende te Aalst. Bij vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Oudenaarde van 29 april 1874 werd de molen weer te koop aangeboden door Petrus Cautaert weduwnaar van Constantia de Gols. Op 21 juli 1874 werd deze toegewezen aan Frans Rosseels.6
Ee n o p m e ting sc he ts
Er is ook een opmetingschets toegevoegd, gemaakt door de landmeter Charles van Gyseghem uit Aalst. Het perceel werd in twee delen verdeeld: huis stallingen en moeshof 13 a 67 ca en huis, stal, schorsmolen en moeshof eveneens 13 a 67 ca. Wij mogen veronderstellen dat de schets wel enigszins gelijkend zal zijn. De tekenaar heeft zelfs een windhaan op de kap van de molen afgebeeld. In mei 1877 werd de windmolen opnieuw te koop gesteld. Ondertussen werd hij tot graanwindmolen omgebouwd en werd de olieslagerij naar een ander gebouw overgebracht. De graanwindmolen met woonhuis werden door notaris Petrus Joannes Antonius Arents van Haaltert verkocht. Het te verkopen goed werd als volgt beschreven: 'Ee ne n in ste e n g e stic hte n g raanw indm o le n m e t w o o nhuis e n af hang lijkhe de n, de he lf t v an e e ne n b o rre p ut, m o e stuin, g ro o t in he t g e he e l 13 a 74 c a g e le g e n te Ere m b o de g e m , Lo ke re nv e ld, g e ke nd te n kadaste r se c tie B Nrs 1226, 1227, 1228 e n 1229c , p ale nde O o st e n Zuid d e e rv e n De Ghe e st, We st de Rijb aan o f Nino o f sc he We g , No o rd Pie te r Jan Cautae rt m e t de w e de rhe lf t v an de n g ro nd e n de b atim e nte n e ro p staande e n de w e de rhe lf t v an de b o rre p ut.'
De eerste zitdag werd vastgelegd op dinsdag 8 mei 1877 om vier uur in de namiddag in de herberg 'He t Nie uw Zaag ske n' bij de heer De Vuyst, Geeraardsbergsche steenweg te Erembodegem.
Bij vonnis van de rechtbank van koophandel te Aalst van 20 december 1876, liet Maria Theresia Bruylandt, weduwe Adolf van der Straeten, negociante in bloem te Dendermonde, beslag leggen op
• 17
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 18
de onroerende goederen van Hortensia Sadones, ‘m ulde rig g e e n ne g o c iante ’, die gescheiden was ‘van goed’ van haar man Joseph Menschaert, beide wonende te Erembodegem. Dit vonnis werd op 13 april 1877 bevestigd door de rechtbank van eerste aanleg te Oudenaarde. Er werden zes maal aankondigingen geplaatst in 'He t Fo ndse nblad', onder meer op donderdag 26 april 1877.
Maria Theresia Bruylandt stelde Franciscus Schokkaert, landbouwer te Haaltert, aan als haar gevolmachtigde. Op de eerste zitdag, 8 mei 1877, in tegenwoordigheid van Jules Ronse, vrederechter te Herzele, werd het goed gebracht op 5.000 frank door Henri Michiels-Van Londersele, koopman te Aalst. Aangezien Erembodegem in het rechterlijk arrondissement Oudenaarde lag, verzocht de advocaat van Maria Theresia Bruylandt, August Devos, in een brief aan de rechtbank te Oudenaarde, om het getal van de aanplakbrieven te brengen op zestig en een aankondiging te plaatsen in drie bladen van de stad Aalst. Dat gebeurde en er werden ook annonces geplaatst in 'De De nde rb o de ', 'He t Land v an Aalst' en 'De Aalste naar'. Jan van den Steen, 'aanp lakke r g e huisv e st te Aalst', bracht plakbrieven aan op 'de v o o rnam e p o o rt de r ke rke v an Ere m b o de g e m , v an he t g e m e e nte huis v an Ere m b o de g e m , v an he t huis e n m o le n v an Jo se p h Me nsc haart (Nino v e sc he w e g te g e n de n Ge e raardsb e rg sc he n ste e nw e g ) te Ere m b o de g e m e n v an no taris Are nts te Haalte rt.' Bij de tweede zitdag op 29 mei 1877 werden huis en molen definitief toegewezen voor 5.000 frank aan Henri Michiels-Van Londersele, koopman te Aalst. Deze verklaarde de koop te hebben gedaan voor en in naam van Désiré van Londersele, eigenaar wonende te Aaigem, 'alhie r aanw e zig .' Volgens het kadaster was de windmolen in 1882 onttakeld en lag hij in puin. De kuip werd in 1883 omgebouwd tot magazijn. In 1900 werd de romp afgebroken.
In 'He t Nie uw sblad' van 26 januari 1993 verscheen een uitgebreid artikel van Peter Paul Geubels over 'Eig e ntijds w o ne n in e e n g e re staure e rde o lie slag e rij uit de ac httie nde e e uw.' Het is een knap en goed gedokumenteerd artikel met foto's van de woning van de familie ClausPauwels die het gebouw waarin de rosmolen was ondergebracht in het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw lieten restaureren. Het gebouw was vroeger een olieslagerij en dateert waarschijnlijk uit de late achttiende eeuw. Bij de herstelling werd naast het huis de onderste zware molensteen van de kollergang in stukken en brokken teruggevonden. Van de rosmolen zelf is nog de bakstenen tredgang voor het paard bewaard gebleven alsmede een eikenhouten wentelas samen met één van de tandraderen. Het woonhuis werd in 1965 afgebroken. In de zandstenen steekboogdeur aan de zijgevel van de rosmolen staat het jaartal 1781.
Onze veronderstelling betreffende de molen op het Lokerenveld is de volgende: Jan Mertens bouwde in 1770 een stenen oliewindmolen. Hij of iemand anders bouwde later ook een laag, langgevelig woonhuis (1781). Philippus de Vuyst De aanp lakb rie f v an de e e rste zitdag o p 8 m e i 1877 liet nadien een eerste klasse woning bouwen, (RARo nse , f o to Willy De Lo o se ) huis dat in 1965 werd afgebroken. In 1864 was er sprake van een olie- en schorswindmolen. In 1874 alleen schorsmolen en in 1877 was hij graanwindmolen. Het oude molenhuis werd vergroot en het dak verhoogd om plaats te kunnen bieden aan een rosmolen. De stenen windmolen lag al in 1882 in puin maar werd nog een tijd als opslagplaats gebruikt tot die later in 1900 ook verdween. Alleen het oude molenhuis, nu rosmolen, bleef over en werd in de jaren zeventig van vorige eeuw tot woning omgevormd.
• 18
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 19
De Rosmolens
Deze molens werden door paarden in beweging gebracht. Zij hadden een kamwieloverbrenging en ze bleven tot in de negentiende eeuw bij ons in gebruik. Bij de meeste windmolens werden ook rosmolens opgetrokken, zo kon de molenaar ook op windstille dagen malen. In Vlaanderen komen al vanaf 1500 de eerste rosmolens voor. De meeste rosmolens waren vierof zeskantige gebouwtjes waar het paard langs buiten omheen het gebouwtje liep. Hier echter, op het Lokerenveld, was er plaats genoeg (9 x 12 m) om het paard binnen te laten lopen. Volgens het kadaster van PC Popp waren er tussen 1850 en 1860 in de provincie OostVlaanderen zo'n 235 rosmolens. Met de opkomst van de stoommachines verdwenen de rosmolens geleidelijk.
Ge o rg e s L So uf f re a 1 2 3 4 5 6
Jan Mertens liet in 1758 ook de stenen windmolen ‘Van Mosselvelde’ bouwen waarvan de kuip nog bestaat RAGent, Vorstelijke domeinen n° 100 André Braet, Het primitief kadaster van Erembodegem (1806-1815), VVF Aalst RARonse, notariaat Gerardus De Vuyst (Borsbeke), minuut n° 18, 1815 RARonse, notariaat Willem De Vuyst (Haaltert), minuten nrs 5728,5734 en 5748, 1864 Idem, notariaat PJA Arents (Haaltert), minuten nrs 1629, 1641 en 1654, 1874
Gekende eigenaars van de Lokerenveldmolen met de notarissen
Opgericht in1770, voor 1815 - Philippus de Vuyst 20 feb 1815 - V(erkoop) - Pieter Jan de Wolf, landbouwer, Erembodegem (De Vuyst) 7 sep 1849 - V - Pieter Jozef van Cauter-De Wolf, landbouwer, Aalst (Evit) 5 mrt 1853 - V - Eduardus Philippus Wittock, molenaar, Aalst (Van der Heyden) 15 okt 1864 - V - Petrus Lievens, zonder beroep, Aalst (Breckpot) 22 okt 1864 - V - Philippus van Nerum (d'Huyggelaere) 22 nov 1864 - V - Pieter Cautaert-De Gols (d'Huyggelaere) 21 jul 1874 - V - Frans Rosseels (Arents) 10 mei 1875 - V - Desideer van Londerseele, molenaar, Aaigem (Arents) 18 okt 1875 - V - Hortensia Sadones, mulderes, Aalst (Michiels) 29 mei 1877 - Onteigening - Desideer van Londerseele, eigenaar, Aalst (Arents) 1882 - windmolen in puin (onttakeld) 25 feb 1882 - V - Frans Moyersoen, koopman, Aalst 1883 - Verbouwd tot magazijn (blijft B 1228) 29 jun 1894 - Erfenis - Erven Moyersoen (Frans +) 6 jan 1696 - Deling - Leo van Overstraeten-Hyde, handelaar, Aalst en Modest van den Bogaert-Van Overstraeten, brouwer (Limpens) magazijn 15 okt 1898 - V - Edward de Vuyst, onder-ingenieur, Aat (De Pauw) 1900 - Volledige afbraak van de romp 7 8 9
ibidem, minuut nr 2164, 8 mei 1877 en nr 2172, 29 mei 1877 Kadastergegevens Herman Holemans + Idem
• 19
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 20
Oe zeggen men ‘t ommel in ‘t Eljergems (8) Samengesprokkeld door Roger De Troyer 11- Godsdienst
as ’t ré g e nt e n de zunne sc hijnt, e st ke rm is in d’e lle : gezegde bij weersomstandigheid b aar : katafalk (eronder wordt de lijkkist opgesteld) b e re g ting : laatste sacramenten toedienen b e te r v an de ke irk as v an de n e ire m e n: een welstellende kan er tegen b ilje ke n: bidprentje d’as v e g te n te g e n de duë d: dat is tevergeefs da m ag o o z Ie je r w e te n: dat weet waarschijnlijk niemand da m e ug d’au g auë n b ig te n: je hebt verkeerd gehandeld da’s aue n o o z Ie je r zijn auë r tre kke n: kwaadaardig liegen dat ’n ke in ni lie g e n: vanzelfsprekend de duv e ls zitt’n de r o p : alles slaat tegen de o nnuje ze le zé je n Go d zie n: smalend gezegd over naïevelingen de p aste r e e g e p ré kt, da g e m o e tj krabb e n w uë r dat ükt: ostentatief krabben de tro ae rs af sp ann’n: met de koets op weg naar de kerk werden de trouwers van gegoede families opgehouden door een over de weg gespannen touw en eerst na het uitgooien van enig kleingeld mochten ze verder de ze v e w e ke n: voorbereiding op de Plechtige Communie de n de rde kie je r v e rlig t ’t ké je ske n: de derde poging is de goede de n die je n’n zau b rann’n: die gaat zeker naar de hel, zal boeten de n uë g dag draug e n: de H. Sacramenten bedienen aan huis bij zieken Do e d au b e st, Go d do e t de re st: ’t komt in orde duë p v o nt: doopvont duë tb ilje ke n: doodsprentje e m e lske de ug d: uitroep van verbazing of schrik f ram asjo ng : vrijmetselaar g e zo dj é m o o z Ie je r g e v e n zo nde r b ig te n: voordoen als naïef en onschuldig Go d v an de n e m e l: krachtterm Go d w e e t w anie je r : ’t zal lang wachten zijn Go d ze g e nt au: bij het verwerken van een niesbui g o e sjdie je l, p ak de m üte n b ij ’t zie je l e n lup t e r m e e ro nd ’t kastie je l: riepen de bengels op oudejaarsavond aan de deur om hun ‘godsdeel’ (een versnapering of centje) te vragen g o t dauë r m e e te b ig te n: wat moet je daar mee aanvangen hij e e t ’t zie je l auë n: hij is getrouwd hij e e t de n duv e l in zij lijf v ando ug : hij is onhandelbaar hij zau o p aule e ilig e n ro e p e n: hij krijgt ervan langs hij zo o o o z Ie je r v a zij kruis v lo e ke n: onverbeterlijke vloeker ik g auë n no r Be tle jé m : ik ga naar bed im and de n duv e l auë ndo e n: pesten, het leven zuur maken im and ze n zauë lig e id g e v e n: iemand uitkafferen in g o e sjno am : het zij zo, wij aanvaarden het it auë n ’t klo kke zie je l ang ’n: iets overal rondbazuinen ke ïrko f : begraafplaats ké je s: kaars ke rkuil: iemand die veel de kerk bezoekt kindje ssuike r : doopsuiker kluë ste r : klooster kriaul: misdienaar lang e v e sp e rs: vespers met Allerheiligen le e z’n: bidden
• 20
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 21
lijkde ur : portaal m e e Sintj Am and le g g e n d’e kste rs üje re n ie je ste n b and: nestelperiode van de ekster m é tje ssuike r : doopsuiker m ijne ko p af , as ük lie g : het is de waarheid m o kt e r e n kruis o v e r : stop er mee, ’t is afgelopen ne kle tte r af tre kke n: vloeken ne p auë tr sc hilje re n: beetnemen ne v lo e k af tre kke n: vloeken no nde dju: krachtterm o p m ijn zie le zauë lig e id: ik zweer het p aste r : pastoor p atte rnüste r : paternoster p ilé re nb ijte r : zit vooraan in de kerk p issjo nke le n: gebed t.e.v. de H.Portioncula sakke rdie je : krachtterm sc hie tg e b e d: kort gebed sto kske n, sto kske n d’e lle , aul die w e e rp akt g auë no r d’e lle : kinderrijmpje tab e rnauke l: tabernakel, altaar te g e n de ste rr’n o p : zonder maat te houden te r ie je re v a w e lke n e ilig e n: waarom zou ik dat doen, het is tegen mijn zin ‘t e e g e lo dj: luiden ’n do e m ij nie v lo e ke n: maak mij niet kwaad met je nonsens ’n o a kap e lle m o e v e rsie rd w é rr’n: een oude man of vrouw moet zich opsmukken ’t e s As e n Ze llik: huiduitslag waarvoor men naar Asse en Zellik ging bedevaarten ’t e s e e n ie je w e g e id le e n: heel lang geleden ’t krüske n dro ag e n: de misdienaar droeg het kruis voor de lijkstoet ’t w as aul w a dat de n e m e l g e v e n ko st: veel goede wil betoond ’t zijn de w ilje v e p e rs: ieder zint zijn liedje ’t zijn g o e i zie le n die e uje r b e kie je r’n: op zijn ongewenst besluit terugkomen ’t zijn v ijg e n nauë Pauë ske n: het doet niets meer ter zake uë g kuë r : hoogkoor uë g zo aë l: oksaal uit de b ig t klap p e n: geheimen vertellen uitv é je rd: uitvaart, begraving v e rdro o z le ze n: het Onze Vader bidden v e ur ie je w e g e n drij daug e n: voor altijd v izjille n: vigiliën, smalend: onzedig gedrag z’e e t de klie je r’n auë n: ze is non geworden z’e s e ur uur g auë n le z’n: bidden in de kerk op Witte Donderdag z’e s nauë r de n e m e l: ze is overleden ze g e luë f t no g in Sinte K lo je sj: is nog zeer naïef ze le e je f t v an de n e m e lske n dau: heeft niets nodig zijn ’n e m e l o p é je rde v e rdie n’n: vaak goede werken doen Zje e ze s e n Mariau: uitroep van verbazing of schrik zuë do m as ’t p é je rd v a Christus: was een ezel zw isj: kerkbaljuw
Documentatiecentrum
Wij danke n : Be atric e Co p p e ns: do o dsb rie v e n Suzanne De K e rp e l, Haalte rt: lie dje ste kste n, b id p re ntje s
Nieuwe aanwinsten:
Staten van goed Sint-Lievens-Esse Gezinsreconstructie Ressegem
G ratis open vo en niet-leden elor leden zondag en elke ke eerste en derde van de maand tweede donderdag
van 10 tot 12 uu r
De inhoud van het tijdschrift, jg. 1981 tot 2006 vinden jullie via www.hkhaaltert.be en klik naar Inhoud Tijdschrift
• 21
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 22
Een foto vertelt een verhaal De ‘sjam p e tte r’ Jozef Raes met zijn echtgenote en kantonnier Amand Schandevijl omstreeks 1930. Hij woonde in de Kapelstraat te Denderhoutem. De veldwachter zorgde voor orde en tucht in de gemeente. Hij genoot respect en aanzien bij de burgers. Op zijn doodsprentje staat: “…hij w as g re nze lo o s b e g rijp e nd v o o r de e e nv o udig e m an.”
Fo to : v e rz. Frie da Me nsc hae rt
Jozef Raes, geboren te Denderhoutem, huwde er op 26 maart 1919 met Maria Leontina Palmyra Canneau. Er kwamen twee kinderen, een dochter Celeste Maria die huwde met Robertus Josephus Van den Berghe te Denderhoutem en hun zoon Constantinus Franciscus huwde te Kerksken met Angèle Baeyens. Kantonnier Amand Schandevijl (° Heldergem) was eveneens een gemeentelijk ambtenaar en was verantwoordelijk voor de toestand van wegen, waterlopen en bossen.
Hij huwde te Denderhoutem met Josepha Maria Allaer op 14 april 1904. Er kwamen vijf kinderen: Joannes Josephus huwde Martha Clementina Canneau, Maria Ludovica, ongehuwd, Renatus trouwde met Victorina Temmerman, Hector huwde Delphine Welleman en Alida Germana trouwde met Franciscus Edgard Menschaert. Willy De Lo o se
• 22
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 23
Verpachting van kerkgoederen-Denderhoutem 1888 Notaris Gerard Karel Maes, residerende te Denderhoutem ging over tot de verpachting van een aantal gronden eigendom van de kerkfabriek. De verpachting had plaats op dinsdag 7 juni 1888 om 12u ‘ter estaminet’ van Aloyse Goubert op de Dorpsplaats.
Hij werd bijgestaan door een afvaardiging van de kerkfabriek, pachtverleners, o.m. voorzitter Aloise Breijs en drie leden Camille Schouppe, Franciscus D’Hondt en Karel Lodewijk Roelandt, allen landbouwers te Denderhoutem. Er waren 16 pachten te verhuren voor een periode van zes opeenvolgende jaren te beginnen vanaf 1 januari 1889.
1ste pacht: 32 a 45 ca gelegen op het ‘Kruisveld’, in gebruik door Franciscus Xaverius Roelandt. 2de pacht: 28a 29ca in de ‘Wildebeke’, gebruikt door Jozef Welleman. 3de pacht: 8a 61ca land op de ‘Selkouter’, gebruikt door Joseph Adriaens. 4de pacht: 22a 45ca land op ‘d’Hautemkouter’, in gebruik bij d’erven Eeman. 5de pacht: 32a 53ca land op het ’Kerseveld’, gebruikt door Eduardus De Kerpel. 6de pacht: 24a 21ca land op ‘’t Boesdael’ gebruikt door Franciscus Eeman-Lievens. 7de pacht: 26a 75ca land op ‘’t Kruisveld’, gebruikt door Weduwe Livien Baeyens. 8ste pacht: 30a 75ca land in de ‘Kilput’, gebruikt door Ghislain Lescargée. 9de pacht: 15a 40ca land op het ‘Mattemansveld’, gebruikt door Baptiste Van der Hoeven. 10de pacht: 22a 76ca land in den’Boom’, gebruikt door Franciscus Eeman, zoon Amand. 11de pacht: 16a 30ca meers in de ‘Schorsebelle’ (tegen ’t Smettensstraatje), gebruikt door Auguste De Schepper. 12de pacht: 46a 13ca land op de ‘Sijpe’, gebruikt door Joannes Van Rossen, Jozef Souffriau en anderen. 13de pacht: 17a land op het ‘Kruisveld’, gebruikt door de Wed. Jan. Francis De Vos. 14de pacht: 9a 23ca land op het ‘Tiendevrij’, gebruikt door Constantien Adriaens. 15de pacht: 18a 45ca land in ‘’t Klein Hutsveld’, in gebruik bij Francis De Pril, Theresia De Cooman, wed. De Muyter en Donaat De Muyter. 16de pacht: het jachtrecht op al ‘de voorschrevene goederen’. De notaris somde vervolgens de voorwaarden (19 punten) op voor de volgende pachtperiode.
Punt 16 luidde als volgt: “Elk lot zal slechts toegewezen worden na drij klopslagen na oproepingen welke in deze tusschenruimte niet zouden verhoogd zijn”, en punt 19: “…na voorlezing van het huidige proces-verbaal inhoudende de lasten en bespreken en verpachting met luider en verstaanbare stemme, zijn de goederen bij gewone oproepingen in pacht aangeboden en dezelfde, zijn in naam van het verpachtende bestuur in pacht toegewezen aan de hierna gemelde persoonen”.
1ste pacht aan Franciscus Roelandt, landbouwer en Karel Lodewijk Roelandt, fabrikant, beiden wonende te Denderhoutem mits gebodene som van 58 fr. 2de pacht aan Josephus Welleman, landbouwer wonende te Kerksken, wijk Berg als voorname pachter en Josephus Adriaens, landbouwer, wonende te Denderhoutem als medepachter mits de som van 40 fr. Het 3de lot aan Joseph Adriaens, genoemd als ‘bijzondere pachter’ en zijn zoon Constantien Adriaens, landbouwer en herbergier wonende te Denderhoutem voor de som van 15 fr. Het 4de lot aan Auguste De Waegeneer als ‘voorname pachter’ en Karel Lodewijk Van den Bruele als ‘medepachter’, beiden herbergiers en landbouwers te Denderhoutem mits de som van 40 fr. Lot 5 aan Eduardus De Kerpel als ‘voorname pachter’ en Egidius De Pauw als ‘medepachter’, beiden landbouwers te denderhoutem voor de som van 55 fr.
• 23
opmaak 3-07:opmaak 1/06
25-03-2008
16:11
Pagina 24
Het 6de lot aan Sieur Petrus Goubert, landbouwer wonende te Denderhoutem, verklarende te pachten namens en voor rekening van zijn schoonvader Franciscus Eeman-Lievens, horlogemaker en landbouwer ook te Denderhoutem voor de som van 40 fr. Lot 7 aan Christina Van den Bruelle, weduwe Lievin Baeyens, als ‘voorname pachtster’ en haar broer Victor Van den Bruelle als ‘medepachter’ beiden landbouwers te Denderhoutem mits 40 fr. Het 8ste lot aan Auguste Lercangée, landbouwer als ‘voorname pachter’ en Sieur Joannes Baptiste De Winter, eigenaar, beiden van Denderhoutem als ‘medepachter’ voor de som van 38 fr. Het 9de lot aan Joseph De Luyck, landbouwer te Denderhoutem als ‘voorname pachter’ en genoemde Franciscus Roelandt als ‘medepachter’ voor 20 fr. Lot 10 aan Franciscus Eeman, zoon van Amand, landbouwer als ‘voorname pachter’ en Theofiel Sonck, notarisklerk, wonende beiden te Denerhoutem als ‘medepachter’ voor ‘den gedane offer’ van 42,50 fr. Het 11de lot aan Felix Van der Hoeven, landbouwer wonende te Denderhoutem als ‘voorname pachter’ en genaamde Josephus Welleman als ‘medepachter’ voor 14 fr. Het 12de lot, de helft aan Joannes Van Rossem voor 30,50 fr, twee zesde delen aan Domien Van der Cleren (?), mits 25 fr en het overige zesde deel aan Jozef Souffriau, allen landbouwers te Denderhoutem, voor 12,50 fr, ‘allen gezamentlijk en solidarelijk’ te samen 75 fr. Het 13de lot aan Karel Lodewijk Wijnant, veldwachter wonende te Denderhoutem als pachter en Franciscus Eeman, hiervoor genoemd onder lot 10 als medepachter en beiden pachten samen voor 27,50 fr. Het 14de lot aan Constantien Adriaens als pachter en Joseph Adriaens als medepachter voor 13 fr. Het 15de lot aan Donatus De Muyter verklarende een derde deel te pachten voor eigen rekening, een derde part namens Marie Therèse De Cooman, weduwe De Muyter en het overige deel voor Franciscus De Pril, landbouwers, allen wonende te Denderhoutem voor de som van 33 fr. Eindelijk het 16de en laatste op het jachtrecht op al de verpachte goederen aan Mijnheer Eugéne Lefèbre, nijveraar, wonende te Gent op de Kiekenmarkt, 37 mits de jaarlijkse pachtsom van 37 fr. In totaal bracht de pacht dus op 588 fr. per jaar. De pachters dienden nog 1% registratierechten te betalen.
Het procesverbaal werd opgemaakt om 14u en ondertekend door de aanwezige leden van de kerkfabriek, door pachters en medepachters en de notaris ‘ter uitzondering nochtans van de pachters en medepachters welke hadden verklaard uit oorzaak van ongeleerdheid niet te konnen schrijven of naamtekenen.’ Willy De Lo o se Bron: Denderhoutem, archief Notaris Van Oudenove, Minuten Notaris K. Maes
• 24