Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015
08.45
Ontvangst en registratie
09.30
Welkomstwoord, Nienke Nieuwenhuizen, voorzitter Verenso
09.50
Belofte van de toekomst Uitreiking Jan Stoopprijs Toekomst van de Parkinsonzorg Bas Bloem
10.15 11.00
Koffiepauze
11.30
Aanvang ronde 1 Maak uw keuze uit sessie 1A t/m 1F
1A
Gerontopalliatieve zorg (bijdrage via IOSO/hoogleraren) Inleiding Prof. dr. Cees Hertogh Sterven bij dementie, wat gaat er goed en wat kan beter? Er wordt steeds meer onderzoek gedaan bij mensen met dementie, ook over de periode vlak voor het sterven. Hoe verloopt deze periode en wat is de symptoomlast? In deze presentatie zal er uitleg geven worden over wat er in de literatuur bekend is en worden er prospectief verzamelde gegevens over symptoomlast gepresenteerd. Deze gegevens zijn verzameld in de laatste dagen voor sterven bij mensen met dementie in het verpleeghuis. Maartje Klapwijk Late fase ziekte van Parkinson. Een zorg voor de expert? In de late fase van de ziekte van Parkinson kan diagnostiek en behandeling complex zijn. Nationaal en internationaal worden initiatieven opgezet om expertise rondom parkinsonpatiënten te vergroten. De meerwaarde van deze expertise is onbekend en wordt momenteel wetenschappelijk onderzocht. Danny Hommel
1B
Ronde 1B bevat geen sessie.
1C
Stap voor stap bewegen met Veilige Principes Na een korte inleiding verdedigen de deelnemers een stelling over een van de zes stappen uit de Veilige Principes in de medicatieketen. Vervolgens vindt een gezamenlijke terugkoppeling plaats met een afsluitende conclusie. Gemma Yocarini en dr. Maria Dolders
1D
Slaaptherapie en afbouw slaapmedicatie Langdurige slapeloosheid (chronische insomnie) wordt vaak behandeld met slaapmedicatie. De evidence based behandeling van eerste keus is echter kortdurende cognitieve gedragstherapie voor insomnia (cgt-i of slaaptherapie). De belangrijkste pijlers van de behandeling zijn psycho-educatie (fysiologie van de slaap, de vicieuze cirkel van slecht slapen, de veranderingen in slaap bij het ouder worden) zelfregistratie van de slaap middels een slaapdagboek, ontspanningsoefeningen, gedragsinterventies (bedtijdrestrictie en stimulus controle) en cognitieve therapie. Afbouw van slaapmedicatie is onderdeel van de behandeling. Ook ouderen kunnen dit leren. Ingrid Verbeek Flitspresentaties Reduction of hospital admissions after geriatric COPD- rehabilitation Stephanie Blindenbach Osteoporose en fracturen in het verpleeghuis Rutger van Bezooijen
Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015 1E
Ambulante GRZ: hoe- en (be)- lang In deze presentatie komen de volgende vragen aan de orde: Waarom en wanneer begin je met ambulante GRZ? Is er bewijs dat patiënten er beter van worden? Welk doel wil je er mee bereiken? Welke voetangels en klemmen? Wanneer weer stoppen? Romke van Balen Hartrevalidatie na je 65e zinvol? Europees onderzoeksproject Eu-Care over het nut van hartrevalidatie na 65 jaar. Arnoud van ’t Hof
1F
‘Niet alles wat kan, hoeft’: beginnen waar anderen stoppen en stoppen waar anderen niet aan beginnen In deze presentatie worden de hoofdlijnen van het KNMG-rapport over passende zorg in de laatste levensfase gepresenteerd, geïllustreerd met voorbeelden uit het specialisme ouderengeneeskunde. Met een pleidooi om een proactieve rol te spelen in het bieden van oplossingen. Dr. Jan Lavrijsen
12.15
Zaalwissel
12.25
Aanvang ronde 2 Maak uw keuze uit sessie 2A t/m 2F
2A
Zin en onzin van medicatie voor comorbiditeit in de palliatief terminale zorg In de palliatief terminale zorg is symptoombestrijding van groot belang. Echter, patiënten gebruiken vaak ook nog medicatie voor comorbiditeit zoals hypercholesterolemie, hypertensie en diabetes. Wat is de zin en onzin van deze medicatie bij patiënten met een zeer korte levensverwachting en hoe gaan we als artsen om met het continueren of stoppen van deze medicatie als het levenseinde nadert? Vanuit de Radboud Universiteit Nijmegen doen we onderzoek naar dit onderwerp. Ronald van Nordennen Flitspresentaties Kwaliteitsverbetering FTO-verpleeghuizen Paul Geels Ervaringen met medicatiebeoordelingen Floor Willebroordse
2B
Dementie bij niet-westerse migranten De komende jaren zal het aantal niet-westerse migranten met dementie sterk toenemen. De gezondheidszorg is hier nog onvoldoende op ingespeeld. In deze voordracht komen onder andere aan bod: verklaringen voor de hoge prevalentie, hoe dementie te herkennen en wat geschikte methoden zijn om dementie in deze groep vast te stellen. Jos van Campen Waarom kreeg de dode een druppel water op de tong? Een vrouwelijke imam, een touwtje voor de grote tenen, een druppel water uit de Ganges, het hoofd naar het oosten of juist naar het noorden? Hoe kan het verpleeghuis inspelen op de behoeften van allochtone bewoners in hun laatste levensfase en is het verpleeghuis toegerust op de rituelen van bijvoorbeeld afleggen door een imam en het binnen 24 uur laten transporteren van de overledene naar het geboorteland? Esther Snelders
Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015 2C
Psychogeriatrie (bijdrage via IOSO/hoogleraren) Inleiding - Waar moet het onderzoek naar mensen met dementie naartoe? In de presentatie zal een visie gepresenteerd worden over de richting waar het ouderengeneeskundig onderzoek naar mensen met dementie naartoe zou moeten. Daarbij zal worden aangesloten bij de maatschappelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen vanuit VWS zoals het recente plan van aanpak: ‘waardigheid en trots’, de recente dementiebrief van VWS, de werkgroep vanuit dementie bekeken, het plan van de staatssecretaris met betrekking tot psychofarmacagebruik en het deltaplan dementie. Prof. dr. Raymond Koopmans Pijn, gedrag en functioneren bij dementie: de duivelse driehoek? In deze presentatie komt de complexe relatie tussen pijn, onbegrepen gedrag en fysiek functioneren aan bod. Wat maakt deze relatie zo complex en wat zijn de gevolgen hiervan? Kortom, is deze duivelse driehoek op te lossen of staan we slechts aan het begin van de zoektocht? Annelore van Dalen Extreem probleemgedrag bij mensen met dementie in het verpleeghuis: de Waalbed-III studie In de voorgaande studies, de Waalbed-I en Waalbed-II studie is gekeken naar het voorkomen en het beloop van probleemgedrag bij mensen met een dementie opgenomen in het verpleeghuis. Een deel van deze groep heeft (zeer) ernstig tot extreem probleemgedrag. Een complexe groep, waar nog erg weinig over bekend is. De WaalbedIII-studie richt zich op deze specifieke groep met (zeer) ernstig tot extreem probleemgedrag. In deel 1 van dit onderzoek worden de prevalentie en kenmerken van mensen met dementie met (zeer) ernstig tot extreem probleemgedrag in kaart gebracht. In deze groep wordt in het bijzonder gekeken naar de kenmerken van mensen met ernstig roepgedrag, ernstige agressie en hun kwaliteit van leven. In deel 2 van dit onderzoek worden in samenwerking met het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) 10 casussen met (zeer) ernstig tot extreem probleemgedrag verzameld. Bij deze casussen wordt gekeken in hoeverre bijkomende factoren als delier, pijn en premorbide persoonlijkheid gedrag beïnvloeden en zal de besluitvorming rondom deze casuïstiek worden uiteengezet, waarbij ook aandacht wordt geschonken aan het starten van palliatieve sedatie bij extreem probleemgedrag. Annelies Rouwenhorst
2D
Plasklachten bij mannen: één pot nat? Een man met plasklachten? Dat ligt altijd aan de prostaat… of toch niet? De laatste jaren zijn er nieuwe inzichten over de pathofysiologie van plasklachten, ofwel LUTS, bij mannen. Uroloog Cees van de Beek neemt u aan de hand van theorie en zijn praktijkervaring mee door deze nieuwe inzichten. Naast anatomie en epidemiologie komen vooral ook praktische zaken aan bod en krijgt u concrete opties aangereikt om de theorie ook daadwerkelijk in de praktijk te kunnen gebruiken. Dr. Michael Kortleve
2E
Inspirerend oud worden – volgens de (COPD) standaard In deze presentatie geeft longarts Frits Franssen zijn visie op de verschillende COPD richtlijnen. Tevens wordt ingegaan op de mogelijkheden en beperkingen van deze richtlijnen voor de oudere patiënt. Waar liggen uw kansen? Dr. Frits Franssen
2F
STOPP- en START-criteria voor optimaliseren van farmacotherapie bij ouderen Het opsporen van potentieel ongeschikte medicijnen bij ouderen is van groot belang. De STOPP- en START-criteria zijn bewezen effectieve screeningslijsten hiervoor. In 2015 verscheen een herziene Nederlandse versie. In deze presentatie wordt ingegaan op mogelijkheden en beperkingen van deze criteria. Wat kunt u ermee in de dagelijkse praktijk? Dr. Wilma Knol Flitspresentatie Metaregressie-analyse van trials Tessa Hulshof
Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015
13.10
Lunchpauze met van 13.30-14.10 de mogelijkheid om de volgende lunchsessies of de posterpresentaties te bezoeken.
L1
Onvrijwillige zorg, onze zorg! Breed en specifiek kijken naar de inzet van onvrijwillige zorg In het licht van de aankomende wet Zorg & Dwang is het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) samen met de kaderartsen psychogeriatrie een pilot ‘Consultatie bij de inzet van onvrijwillige zorg’ gestart bij verpleeghuisbewoners met een psychogeriatrische aandoening. Binnen deze consultaties wordt gekeken naar de reden van de inzet, duur en frequentie ervan en kijken we ook naar de visie op onvrijwillige zorg en de wijze waarop dit gestalte krijgt binnen de organisatie. Hierbij wordt het kijken, denken en handelen van medewerkers rondom de inzet van onvrijwillige zorg op verschillende niveaus in een organisatie tegen het licht gehouden. De consultatie levert zowel advies op over de inzet van de onvrijwillige zorg, als mogelijke alternatieven en adviezen voor een team of de organisatie. De combinatie kaderartsen en CCE levert zowel een brede als specifieke blik op de inzet van onvrijwillige zorg in desbetreffende context. Henriette Ettema
L2
Verzorgend wassen in een veranderende zorg Aan de hand van wetenschappelijk onderzoek en casuïstiek wordt duidelijk wat het verzorgend wassen betekent in de veranderende zorg: niet alleen het comfort van de bewoner is verbeterd, ook voor de verpleging zijn er voordelen. Hoe staat het verzorgend wassen concept in relatie tot het incontinentieconcept. René Schutrups
L3
Workshop: Oud worden door inspirerend inhaleren In deze workshop wordt als vervolg op de parallelsessie ‘Inspirerend oud worden – volgens de (COPD) standaard’, de complexiteit geschetst van het gebruik van inhalatie medicatie aan de hand van casuïstiek en beeldmateriaal. Tevens wordt door middel van discussie handvatten/mogelijkheden aangereikt voor de dagelijkse praktijk. Johan Rodenburg
L4
Muziek, een wonderbaarlijk medicijn?! Bij het werken met ouderen met aandoeningen als Alzheimer, Parkinson e.a. wordt steeds duidelijker welke bijzondere werking muziek kan hebben op de bewegingsfuncties, geheugenfuncties en communicatieve functies. De documentaire “Alive Inside” laat dit op indrukwekkende wijze zien. Vanuit de wetenschappelijke wereld is dit door mensen als Oliver Sacks en Eric Scherder steeds krachtiger onderschreven en onderbouwd. Frank Jenniskens –musicus, trainer van mantelzorgers en ervaringsdeskundige – geeft in deze workshop een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen. Hij neemt u mee in een muzikale ervaring. En hij zal in gesprek gaan over de mogelijkheden en grenzen van muziek in het werken met kwetsbare ouderen. Frank Jenniskens
L5
De presentatie van deze lunchsessie speelt in op de nieuwste ontwikkelingen bij Verathon. Binnenkort zal de presentatie bekend worden gemaakt. Patrick van de Poel
Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015 14.30
Aanvang ronde 3 Maak uw keuze uit sessie 3A t/m 3F
3A
Lof der onvolmaaktheid. Waarom zelfbeschikking niet genoeg is om goed te leven en te sterven Als mensen gebrekkig worden door ouderdom, ziekte of handicap, wil de één regie over zijn leven, terwijl de ander het neemt zoals het komt. Maar in de media is geen oog voor zulke verschillen, die spreken alleen over zelfbeschikking en focussen daarbij met een zekere gretigheid op euthanasie en hulp bij zelfdoding. Het is tijd om het publieke debat breder te trekken. Naast zelfbeschikking, zouden we ook oog moeten hebben voor de tegenspoed in het leven en hoe je die kunt accepteren. Ook verbondenheid met anderen verdient meer aandacht. Gerbert van Loenen Kwaliteit van de laatste levensfase Prof. dr. Suzanne van de Vathorst
3B
Cultuursensitief werken in de ouderengeneeskunde: een kwestie van kennis én attitude Aan welke voorwaarden moeten zorginstellingen voldoen om te voorzien in adequate zorg voor migrantenouderen? Hoe kunnen zorgprofessionals de communicatie met migrantenouderen en hun naasten verbeteren? Alleen kennis van specifieke culturele achtergronden volstaat niet voldoende. Belangrijker is het om de individuele patiënt te leren kennen in zijn of haar specifieke culturele en levensbeschouwelijke context. Dr. Cor Hoffer
3C
Doe meer met minder in de psychogeriatrie De zorg voor mensen met dementie wordt steeds intensiever en complexer, zo is de algemene verwachting. En de middelen (mensen, financiën) worden minder. Perspectieven op wat we mogen verwachten van innovaties in de zorg: technologie, effectieve interventies, andere vormen van zorgverlening. Henk Nies Melatonine bij ouderen: zin of onzin? Melatonine wordt vaak gezien als verantwoord substituut voor benzodiazepines bij slaapstoornissen. Slaapdeskundige en psychofarmacoloog Stefan Lucius zal in deze lezing in gaan op de zin en onzin van behandeling met melatonine, werkingen en bijwerkingen, onderliggende mechanismen en indicatiestelling. Stefan Lucius Flitspresentatie Psychological distress in informal caregivers of patients with dementia Petra Borsje
3D
Cerebrotoxiciteit en psychofarmaca Stel uw patiënt van 90 met antidepressiva en antipsychotica is te warm en stijf en u vindt de reflexen ook wat te ruim. Wat is er dan aan de hand? In deze voordracht leert u het maligne antipsychotica syndroom te onderscheiden van het serotonerge syndroom. Na een reis langs receptoren en neuronale circuits komt u weer terug op uw verpleegafdeling. Wim Verbeeck
3D
Parkinson in de eindfase: je moet het maar begrijpen De ziekte van Parkinson wordt inmiddels al lang niet meer beschouwd als een puur motorische stoornis. Daarnaast blijkt ‘parkinsonisme’ steeds meer een onderdeel van diverse complexe neurodegeneratieve ziekten. Vooral in de late fase raakt bij deze ziekten de gebruikelijke samenhang tussen ’denken, voelen en willen’ toenemend verstoord. Dit heeft tot nieuwe inzichten in het ontstaan van gedrag geleid, maar stelt ook hoge eisen aan de beoordeling en behandeling van de patiënt bij zorgafhankelijkheid. In deze presentatie wordt de complexe wisselwerking tussen ziekte- en persoonsgebonden, contextuele en medicamenteuze factoren besproken, met de betekenis daarvan voor de behandeling in de verpleeghuissetting. Dr. Peter van Domburg
Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015 3E
Geriatrische Revalidatie (bijdrage via IOSO/hoogleraren) Inleiding Lizette Wattel Valangst als hindernis voor succesvolle revalidatie Valangst is een belangrijke voorspeller voor functionele uitkomst na een heupfractuur. Kan interventie gericht op valangst revalidatie uitkomsten verbeteren? Opzet van een randomised controlled trial. Maaike Scheffers- Barnhoorn Triage geriatrische revalidatie in de praktijk Triage is beslissen over de indicatie voor geriatrische revalidatie. De specialist ouderengeneeskunde die triageert kan vaak ook richtingaanwijzingen geven op het kruispunt van acute en post-acute zorg. Welke factoren hebben betekenis voor deze triage? In deze bijdrage worden Nederlandse triage-methoden besproken. Aafke de Groot Is comorbiditeit belangrijk voor de functionele prognose in de GRZ? Resultaten van een systematische review naar de invloed van comorbiditeit op functioneel herstel na revalidatie na CVA of heupfractuur. Wat is de waarde van comorbiditeit en hoe meet je comorbiditeit om een goede functionele prognose te maken. Anouk Kabboord
15.30
Koffie/theepauze
16.00
Aanvang ronde 4 Maak uw keuze uit sessie 4A t/m 4F
4A
Eerste lijn (bijdrage via IOSO/hoogleraren) Inleiding: Integrale zorg voor kwetsbare ouderen hoog nodig of overbodig? Tot op heden heeft klassiek onderzoek naar de effecten van integrale zorg voor ouderen in het nationaal programma ouderenzorg weinig opgeleverd. Er is een verschuiving nodig van de manier waarop we dergelijk onderzoek evalueren. Lerend van deze resultaten is het Groninger Zorgmodel voor Integrale Ouderzorg (GZIO) ontwikkeld. In de presentatie ga ik in op dit GZIO en de manier waarop we de effecten ervan gaan evalueren. Prof. dr. Sytse Zuidema De Universitaire Praktijk Ouderengeneeskunde (UPO) VUmc De UPO (start september 2015) werkt aan een best practise voor het werk van de specialist ouderengeneeskunde én de samenwerking met de huisarts in de eerste lijn. We zullen kort beschrijven wat we doen en hoe we de toekomst van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn zien. Jochem Klijnman Geriatrisch assessment – patiënt tevreden maar geen effecten? Het geriatrisch assessment geldt als belangrijke pijler van integrale zorg. De effecten hiervan zijn niet altijd zichtbaar. Hoe ervaren ouderen zo’n onderzoek? Met welke vragen (of antwoorden) blijven ze achter en wat er gebeurt met de gegeven adviezen? Wanda Rietkerk
4B
Moderne zorg in een superdiverse samenleving “Organisaties in de publieke sector moeten in staat zijn het hoofd te bieden aan de vraagstukken die voortkomen uit een divers samengestelde bevolking en achterblijvende integratie. Op dit moment sluiten het hulpaanbod en de verwachtingen van oudere migranten soms niet goed op elkaar aan. Het kabinet vindt het van belang dat dit wordt verbeterd.” Een passage van de bewindslieden Lodewijk Asscher en Martin van Rijn uit het voorwoord in Voor(t)gaan in Verandering. Wat betekent dit voor een moderne zorg en hoe bereik je dat? Jan Booij
Programma Verenso najaarscongres ‘Start & Stop’ 26 november 2015 4C
Van verzorgingsstaat naar zorgzame samenleving De veranderingen in de samenleving gaan ook impact hebben op de zorgsector (vaak immuun gebleven in recente jaren). Hoe zorg je dat je relevant blijft door mee te bewegen en kansen te benutten? Frido Kraanen Flitspresentaties Nitriettest zet behandelaars op verkeerde been Luc van Houdt Association psychotropics and falling in nursing home John van der Stegen
4D
Blaasproblemen: neem overactief, niet meer voor lief! Klachten als incontinentie en vaak plassen kunnen een groot effect op de kwaliteit van leven hebben van uw patiënten. Optimale behandeling is dan ook essentieel. In deze lezing zal de praktische kant van de diagnostiek en behandeling van overactieve blaas worden besproken. Prof. dr. Philip van Kerrebroeck
4E
Behoud de zelfstandigheid van kwetsbare ouderen Een op de twee ouderen heeft een risico op kwetsbaarheid en de prevalentie neemt toe naarmate men ouder wordt. Vroege opsporing en interventie zijn essentieel om het risico op afhankelijkheid te verkleinen. Hoe kun je kwetsbaarheid vaststellen, is het omkeerbaar en wat is de rol van voeding en beweging? Wat kunt u doen? Het is tijd om actie te ondernemen. Tijdens deze sessie zullen interventies met bewezen effectiviteit, gericht op het behoud van zelfredzaamheid en functiebehoud in kwetsbare ouderen worden toegelicht, met ervaringen uit pilots en de rol die u kunt spelen. Naam spreker volgt
4F
Zie de persoon achter de patiënt: doe iets wat er toe doet! Uit onderzoek naar meerwaarde in de ouderenzorg blijkt dat er een verschil bestaat tussen wat ouderen en zorgverleners relevant vinden. In vergelijking tot zorgverleners vinden ouderen zelfstandig functioneren belangrijker, terwijl het omgekeerde geldt voor pijnbestrijding. Cynthia Hofman en Ruth Pel Flitspresentatie Mag ‘t alsjeblieft stoppen? Onderzoek naar voltooid leven Els van Wijngaarden
16.45
Zaalwissel
16.55
Medicatie stoppen in de laatste levensjaren. Gewaagd of gewenst? Het staken van medicatie die ooit met goede redenen is gestart blijkt lastig te zijn. Ook bij de oudste ouderen wordt nog volop aan preventieve farmacotherapie gedaan. Hoe nuttig is dat? Wanneer slaat de balans door van helpen naar schaden? Waar is de evidence? Rob van Marum
17.25
Einde congres /wissel zaal
17.40
Algemene ledenvergadering
18.45
Borrel + aansluitend dinerbuffet
21.00
Afsluiting
