Praktische gids voor als u binnenkort gaat bouwen of verbouwen

Praktische gids voor als u binnenkort gaat bouwen of verbouwen

Vergeet niet de energieprestatieregelgeving na te leven… zodat u dan op een mooie dag ook een energiezuinig huisje hebt…

Inhoudstafel Inleiding . .

4 4 4 4 5

Ontdek uw voordelen aan de energieprestatieregelgeving . . . . . . . . . .

6 6 6 6 6 6

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De energieprestatieregelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uw woning nog energiezuiniger vanaf 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brochure voor de bouwer en verbouwer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jaarlijkse besparing door een lagere energiefactuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gezonde woning met meer comfort voor u en uw medebewoners . . . . . . . . . . . . . . Woning = meer waard op verkoop- en verhuurmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beter voor het milieu = “uw leefmilieu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Premies en financiële steun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Een energiezuinige, gezonde woning met meer comfort . . . . . . . . . . . .

7 Hoe kunt u een energiezuinige, gezonde woning bouwen of verbouwen? . . . . . . . . . . 7 Compact bouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Thermisch isoleren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Luchtdicht bouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Ventileren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Nuttige zonnewarmte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 De verwarmingsinstallatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Bereiding van sanitair warm water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Samenvatting: welke niveaus legt de energieprestatieregelgeving op? . . . . . . . . . . . 28

Bouwproces van ontwerp tot afwerking

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Stappenplan van ontwerp tot afwerking om te voldoen aan de regelgeving . . . . . . . . 30 Aanstiplijst tijdens het bouwproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Voorbeeldwoningen . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Voorbeeld open woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Voorbeeld gesloten woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Meerkost – terugverdientijden

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Meerkost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Terugverdientijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Controles – boetes . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Controles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Boetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Vragen en meer informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

Infofiche over de energieprestatieregelgeving . .

46

. . . . . . . . . . . . . . .

Inleiding Voorwoord

De energieprestatieregelgeving

Zoals in alle Europese landen moet iedere bouwer en

Sinds 1 januari 2006 is het bouwen en verbouwen in

verbouwer sinds 2006 in Vlaanderen aandacht schen-

Vlaanderen mee aangestuurd door de energiepresta-

ken aan energiebesparende maatregelen.

tieregelgeving.

Het gemiddelde energieverbruik voor verwarming in

Alle woningen waarvoor een stedenbouwkundige ver-

een doorsnee Vlaamse woning ligt aan de hoge kant.

gunning wordt aangevraagd, moeten een bepaald

Er kan heel wat energie bespaard worden door meer thermische isolatie te plaatsen, superisolerende beglazing te gebruiken, verwarmingsketels met hoger rendement te installeren, zonnewinsten nuttig te gebruiken … De Vlaamse overheid nam in 2005, in het kader van het behalen van de Kyoto-doelstelling, de beslissing om energiezuinig bouwen en verbouwen sterker te stimuleren dan in het verleden was gebeurd. Daarnaast benadrukte ze ook het belang van gezonde en comfortabele woningen. Die beleidsvisie kreeg onder meer vorm met de start van de energieprestatieregelgeving

niveau van thermische isolatie en energieprestatie (isolatie, verwarmingsinstallatie, ventilatie, zonneenergie …) behalen. Daarnaast is in een nieuwbouwwoning een minimale en gecontroleerde ventilatie verplicht. Het behalen van de vastgelegde niveaus voor thermische isolatie en energieprestatie beperken het energie­verbruik van woningen en hun vaste installaties. De vereiste minimale en gecontroleerde ventilatie waarborgt een goede binnenluchtkwaliteit en een gezonde woning. Het voldoen aan die niveaus bevordert het algemene comfort van de gebouwen.

in 2006.

Uw woning nog energiezuiniger vanaf 2010 De energieprestatieregelgeving werd in 2007 grondig geëvalueerd. Er werden verschillende studies uitgevoerd. Bijvoorbeeld werden de Vlaamse eisen en de berekeningsmethode vergeleken met de naburige landen Frankrijk, Nederland en Duitsland. Voor woongebouwen werd ook bekeken wat de marge is voor het verstrengen van de eisen, zodat de meerinvesteringen economisch haalbaar blijven en de meerkosten zich op een aanvaardbare termijn terugverdienen. De uitgevoerde studies en de praktische ervaring met de toepassing van de energieprestatieregelgeving gaven duidelijk aan dat het economisch haalbaar en wenselijk is om het E-peil voor woongebouwen te verlagen. Daarnaast ontwikkelden de diverse fabrikanten meer energiezuinige bouwmaterialen, installaties en technieken. Er is dus een ruime keuze in combinaties van maatregelen beschikbaar om de eisen te behalen. Begin 2009 besliste de Vlaamse Regering om de eisen vanaf 2010 te verstrengen. De belangrijkste wijziging: voor nieuwe woongebouwen met aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning vanaf 1 januari 2010, is het verlagen van het maximale E-peil, van E 100 naar maximum E 80. Daarnaast zijn er nog enkele andere wijzigingen, waaronder het verstrengen van de isolatiegraad voor buitenmuren en daken van alle types gebouwen die worden gebouwd of verbouwd.



Brochure voor de bouwer en verbouwer

fijnstellen van het concept en het ontwerp van de wo-

De Vlaamse overheid rekent op alle bouwers en ver-

ties, zoals verwarmingsinstallaties met een hoger

bouwers, alle architecten, ingenieurs, installateurs en aannemers om de gebouwen meer energiezuinig te maken, met voldoende aandacht voor het realiseren van een gezonde en comfortabele binnenomgeving. Met deze brochure maakt de overheid u wegwijs in hoe u op een eenvoudige en doordachte manier meer energie kunt besparen bij het bouwen en verbouwen van een woning. U bouwt meestal voor het leven. Investeren in een meer energiezuinige woning is een vorm van levenslang sparen. Extra energie besparen kunt u onder meer door het

ning, het plaatsen van doorgedreven thermische isolatie, het toepassen van meer energiezuinige installarendement, minder verbruikende ventilatoren, betere gecontroleerde ventilatiesystemen. Dat zijn stuk voor stuk meerinvesteringen die renderen over de hele levensduur van de woning. Verscherpte aandacht voor isoleren, verstandig verwarmen … heeft grote, gunstige gevolgen voor uw energiefactuur en voor het milieu: uw leefmilieu. Om dat alles te realiseren, is het belangrijk dat u zich in het hele bouwof verbouwproces laat bijstaan door een architect en andere bouwprofessionelen die oog hebben voor de energiezuinigheid van gebouwen.

Vragen en antwoorden Is de energieprestatieregelgeving ook van toepassing op andere gebouwen dan woningen? Ja, de regelgeving is van toepassing op elk gebouw dat verwarmd of gekoeld wordt voor mensen die er werken, wonen, ontspannen… waarvoor aanvraag tot bouwen of verbouwen wordt ingediend. Naast woongebouwen moeten dus ook nieuwe of verbouwde kantoren, scholen, industriële gebouwen, sporthallen, ziekenhuizen… voldoen. Vanaf wanneer geldt het E-peil E 80 voor woningen en geldt dat maximum ook voor appartementsgebouwen? Voor alle woongebouwen (woningen én wooneenheden, zoals appartementen, studio’s …) waarvoor vanaf 1 januari 2010 een stedenbouwkundige vergunning wordt aangevraagd, geldt dat het E-peil kleiner moet zijn dan of gelijk zijn aan E 80. Voor woongebouwen waarvoor een stedenbouwkundige vergunningsaanvraag wordt ingediend tot en met 31 december 2009, geldt het maximum E-peil E 100. Ik plan een kleine verbouwing aan mijn bestaande woning: moet mijn volledige woning aan de eisen voldoen? De ‘kleine verbouwing’ is een: • verbouwing waarvoor een bouwaanvraag nodig is met verplichte tussenkomst van een architect: de nieuwe toegevoegde delen moeten voldoen aan de regelgeving, bijvoorbeeld de uitbreiding aan de bestaande woning, de verbouwde constructiedelen, zoals vensters, dak... Op de bestaande woning en op de constructiedelen die behouden blijven, zijn geen eisen van toepassing. • verbouwing waarvoor geen bouwaanvraag nodig is: de regelgeving is niet van toepassing.



Ontdek uw voordelen aan de energieprestatieregelgeving Jaarlijkse besparing door een lagere energiefactuur

Vanaf 1 november 2008 moet bij het ‘te koop’ stellen van een woning of appartement een energieprestatie-

Dat energiezuinig bouwen en verbouwen wat extra inspanningen vraagt tijdens het bouwproces en extra kosten met zich meebrengt, zal niemand ontkennen. Het is aan te raden om eerst te investeren in het energie­ zuinig maken van de woning omdat die werkzaam­heden zeer moeilijk of vrijwel onmogelijk nog later uit te voeren zijn. Inrichting is gemakkelijker achteraf te integreren dan de isolatie in de vloer op volle grond! Er zijn weinig investeringen die zo snel terugverdiend kunnen worden.

Gezonde woning voor u en uw medebewoners met meer comfort Een gezonde woning is zeer belangrijk voor een goede gezondheid. Door in een woning voldoende verse lucht binnen te brengen en de vervuilde, vochtige lucht naar buiten af te voeren, creëert u een gezonde binnenomgeving met meer comfort. Investeren in een gezonde binnenomgeving door middel van een gecontroleerde ventilatie loont dus voor de gezondheid van u en uw medebewoners.

certificaat beschikbaar zijn. Vanaf 1 januari 2009 geldt die verplichting ook bij het ‘te huur’ stellen van woningen of appartementen. Dat energieprestatie­certificaat informeert de kandidaat-koper of -huurder over het standaardenergieverbruik. Een kandidaat-koper of -huurder kan op die manier het energieverbruik van de woning of appartement mee in overweging nemen om al dan niet te kopen of te huren.

Beter voor het milieu = “uw leefmilieu” Door minder energie te verbruiken om de woning te. verwarmen en om te voorzien in sanitair warm water,. vermindert ook de hoeveelheid rookgassen die de lucht worden ingeblazen. Minder CO2-uitstoot is beter voor het milieu en vermindert het broeikaseffect. Iedereen die energie­zuinig bouwt of verbouwt, draagt dus zijn steentje bij aan een beter leefmilieu door minder energie te. ver­bruiken.

Premies en financiële steun

Woning = meer waard op verkoop- en verhuurmarkt Vanaf 2006 moet er voor iedere nieuwbouwwoning of nieuwbouwappartement een energieprestatiecertificaat uitgereikt worden. Zo’n energieprestatiecertificaat is analoog met een energielabel van een koelkast, diepvriezer, auto… Het ener­gie­­prestatiecertificaat geeft een beeld van het energieverbruik van de woning of het appartement en haar vaste installaties in standaard­omstandigheden. Op die manier is het mogelijk het energieverbruik te vergelijken met dat van andere woningen of appartementen in standaardomstandig­heden.



Vanaf 2009 kunt u een premie van de netbeheerder ontvangen voor een nieuwbouwwoning die E80 of lager scoort op het energieprestatiecertificaat bouw. Hoe lager het E-peilniveau van de nieuwbouwwoning, hoe hoger de premie van de netbeheerder. Vanaf 2009 geniet u automatisch van een vermindering van onroerende voorheffing als uw woning E60 of lager scoort. Voor woningen die in 2008 een energieprestatiecertificaat bouw krijgen met hoogstens E60, betaalt u vanaf het aanslagjaar 2009 gedurende 10 jaar 20% minder jaarlijkse onroerende voorheffing. Scoort de woning E40 of lager, dan loopt de korting op de jaarlijkse onroerende voorheffing op tot 40%.

Een energiezuinige, gezonde woning met meer comfort Hoe kunt u een energiezuinige, gezonde woning bouwen of verbouwen? U creëert een energiezuinige, gezonde woning met meer comfort door bij het bouwen of verbouwen aandacht te schenken aan: • compact bouwen;

Wat zegt de energieprestatie­ regelgeving? Bouwen • specifieke eis aan de energieprestatie van de woning: het E-peil van de woning moet kleiner zijn dan of gelijk zijn aan

• thermisch isoleren;

E 80 (voor stedenbouwkundige vergunningsaanvragen

• luchtdicht bouwen;

vanaf 1 januari 2010). Voor stedenbouwkundige vergun-

• ventileren;

ningsaanvragen die worden ingediend tot en met 31 decem-

• zonnewarmte benutten;

ber 2009, geldt het maximum E-peil E 100.

• een hoog renderende installatie plaatsen voor ver-

warming en warm water. Al die aandachtspunten hebben een effect op het. energieverbruik van een woning. Een maat voor het energieverbruik van een woning is de energiepresta-

Verbouwen • geen E-peileis.

Hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger de woning is.

tie, of korter: het E-peil. Het E-peil geeft een beeld van het energieverbruik van de woning en haar vaste installaties in standaard­ omstandigheden. In de berekening van het E-peil worden de boven­ staande aandachtspunten gewaardeerd. Om het energieverbruik te verminderen en aan de eis van maximum E80 te voldoen voor stedenbouwkundige vergunningsaanvragen vanaf 2010, besteedt u bij voorkeur extra aandacht aan het volgende: • beter thermisch isoleren; • luchtdichter bouwen; • het plaatsen van een energiezuinigere installatie voor verwarming, warm water en ventilatie (eventueel met warmteterugwinning).

Compact bouwen Wat is compact bouwen – waarom compact bouwen? Bouw zo compact mogelijk. Compact bouwen betekent een woning bouwen waarvan het bewoonbare volume omsloten wordt met een zo klein mogelijke buiten­oppervlakte waarlangs warmte kan verdwijnen. Rijwoningen zijn compacter en dus energiezuiniger dan vrijstaande open woningen, ook al hebben ze hetzelfde bewoonbare volume en zijn ze op dezelfde wijze. geïsoleerd. Of anders gezegd: een vrijstaande open woning heeft vier buitenmuren waardoor de warmte kan verdwijnen, een rijwoning slechts twee. Rijwoningen behalen gemakkelijker een goed niveau van thermische isolatie en energieprestatie dan open woningen.



Een kubusvormige woning is compacter dan een lang­ gerekte woning in balkvorm, die hetzelfde bewoonbare volume creëert en die op dezelfde wijze geïsoleerd is. Een woning met een of meer verdiepingen is dus compacter en bijgevolg energiezuiniger dan een bungalow zonder. verdiepingen met hetzelfde volume. Veel uitbouwen of insprongen in de gevelvlakken, zoals dakuitbouwen,. loggia’s … maken de woning ook minder compact. Bij een nieuwe woning kunt u de compactheid “kiezen”, bij een bestaande woning niet.

Thermisch isoleren Waarom thermisch isoleren? Het warmteverlies naar buiten zo veel mogelijk beperken door de woning thermisch heel goed te isoleren is de eerste belangrijke stap op weg naar een energiezuinige woning. Om “goed” te isoleren is niet alleen de keuze van het materiaal belangrijk, maar het materiaal moet ook goed en nauwkeurig geplaatst worden. Isolatie verhoogt het comfort in de woning. Het isola-

Wat zegt de energieprestatieregel­geving?

tiemateriaal doet immers de temperatuur van de wan-

Bouwen

den stijgen.

• geen specifieke eis aan de compactheid; alle bouw-

vormen zijn mogelijk;

Het is belangrijk dat u buitenmuren, daken… goed. isoleert, maar vergeet de vloerisolatie niet. Die vermin-

• de invloed van de compactheid wordt mee­gerekend

dert niet alleen het warmteverlies naar de grond of kel-

in het niveau van thermische isolatie en energie­

der, maar verhoogt ook het voetencomfort. Daarnaast

prestatie: compact bouwen is energie­zuiniger en

ontsnapt vrij veel warmte door de vensters. Kies daar-

draagt bij aan het behalen van een goed niveau van

om voor een hoogrendementsbeglazing; het zoge-

thermische isolatie en energieprestatie.

naamde 1,3- of 1,1-glas.

Verbouwen

Zorg ervoor dat er in alle constructiedelen isolatie

• geen eis.

wordt uitgevoerd en ga na of de isolatie overal doorloopt. Dat kan door met een potlood op de plannen de lijn van de isolatie te volgen. Die lijn mag niet onderbroken zijn. Ter hoogte van de funderings­aansluiting is het vaak zeer moeilijk de isolatielijn niet te onderbreken, maar door het isolatiemateriaal van de muur dieper door te trekken, bij voorkeur in combinatie met een beter isolerend bouwblok, kan de koudebrug sterk beperkt worden. Voor het onderste deel van de isolatie wordt een vochtbestendig isolatiemateriaal gebruikt.

Doorlopende isolatielijn via vloer, muur, venster en dak.

Beglazing

U-waarde (W/m²K) Gebruik: wel of niet toegelaten?

Enkel glas

5,7

Niet toegelaten

Gewoon dubbel glas

2,8

Niet toegelaten

1,6 à 1,1

Toegelaten

1,0 en lager

Toegelaten

Verbeterd dubbel glas (hoogrendementsglas, superisolerende beglazing …) Driedubbel glas



Enkele begrippen over thermische isolatie:

coëfficiënt. Die waarde wordt bepaald door de verschillende materiaallagen waaruit het constructiedeel bestaat en meer bepaald door het type en de dikte van het materiaal.

K-peil = isolatiepeil van een woning of een ander gebouw

Hoe lager de U-waarde van een constructiedeel,

Het K-peil is het totale isolatiepeil of het niveau van.

hoe minder warmte er door het deel naar de buiten-

thermische isolatie van een gebouw. Het K-peil houdt

omgeving verloren gaat, of hoe meer het construc-

rekening met het warmteverlies door de buitenmuren,

tiedeel de warmte binnenhoudt.

daken, vloeren, vensters… en met de compactheid.

λ-waarde = lambda-waarde = isolerende waar-

van het gebouw.

de van een materiaal

Koudebrug Een koudebrug is een plaats in het constructiedeel waar de thermische isolatie tussen “binnen” en “buiten” onderbroken is. Ter hoogte van de koudebruggen gaat veel warmte verloren en kunnen er problemen ontstaan. Zie ‘Opletten voor koudebruggen’ – p13. Hoe lager het K-peil, hoe beter het gebouw geïsoleerd is en hoe minder warmteverliezen er zijn. Aanwezige koudebruggen verhogen het K-peil. Hoe

De lambda-waarde van een materiaal geeft aan in welke mate het materiaal de warmte geleidt en wordt uitgedrukt in W/mK. Hoe hoger de lambda-waarde, hoe beter het materiaal de warmte geleidt en hoe minder goed het isoleert. Hoe lager de λ-waarde, hoe beter het materiaal isoleert en warmteverlies tegenhoudt.

meer koudebruggen, hoe hoger het K-peil.

Dat wil echter niet zeggen dat materialen met een lage

U-waarde = isolatiewaarde van een constructiedeel (muur, dak…)

materialen met een iets hogere waarde. De hogere

De U-waarde (vroeger k-waarde) wordt uitgedrukt in W/m2K..

dikkere uitvoering.

lambda-waarde altijd beter zijn voor de isolatie dan lambda-waarde kan gecompenseerd worden door een

De U-waarde van een constructiedeel geeft aan hoeveel.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de meest

warmte er per tijdseenheid en per vierkante meter verloren

courante isolatiematerialen en hun overeenkomstige

gaat als er tussen “binnen” en “buiten” een temperatuur­verschil

lambda-waarden.

is van 1°C. De U-waarde heet voluit de warmte­doorgangs­

Isolatiemateriaal

afkorting

λ-waarde

= lambdawaarde (W/mK)

glaswol

MW

0,032 à 0,040

rotswol

MW

0,035 à 0,042

cellenglas

CG

0,042 à 0,050

geëxpandeerd . polystyreenschuim

EPS

0,033 à 0,042

geëxtrudeerd . polystyreenschuim

XPS

0,029 à 0,038

polyurethaanschuim

PUR

0,023 à 0,032

polyisocyanuraat

PIR

0,023 à 0,032



Onderstaande figuur toont hoe dik de vermelde materialen moeten uitgevoerd worden om dezelfde isolatiewaarde te hebben. 6 cm polyurethaanschuim of 9 cm glaswol of rotswol isoleert bijvoorbeeld evengoed als 196,5 cm volle baksteen.

6 7,5 9 9 9 10,5 12 26,5 33 37,5 96 196,5 370,5 0 cm

50 cm

100 cm

Hoe thermisch isoleren?

150 cm

200 cm

250 cm

300 cm

350 cm

400 cm

ruimte of kelder (al dan niet sterk verlucht) of bij een vloer boven buitenomgeving. De nodige dikte van de

Vloerisolatie

vloer­isolatie is hierdoor verschillend voor de verschil-

Gemiddeld bedraagt de verliesoppervlakte van de

lende soorten vloeren.

vloer ongeveer een kwart van de totale verliesoppervlakte van een woning.

U kunt isoleren aan de onderzijde van de draagvloer of tussen de draagvloer en de gewapende dekvloer.

Het warmteverlies door een vloer is verschillend bij

U hebt de keuze tussen een isolatiemateriaal (bij­

een vloer op volle grond, bij een vloer boven een kruip­

voorbeeld drukvaste isolatieplaten of een gespoten.

10

isolatiemateriaal) of een isolerende uitvullingslaag.

opbouwt met een houtskeletstructuur, plaatst u de

(bij­voorbeeld een isolerende chape). Een isolerende.

zachte of halfstijve isolatiematten in minerale wol tus-

uit­vulling­slaag heeft een hogere lambda-waarde dan

sen de houten stijlen. Meestal kan er een dikker isola-

een isolatiemateriaal. Als u kiest voor een isolerende

tiepakket verwerkt worden in een houtskeletwand.

uitvullingslaag, moet u een dikkere laag plaatsen om de vloer in dezelfde mate te isoleren.

Isolatie van massieve muren of volle muren

Oudere woningen hebben massieve muren. Hier kan. Vergeet de vloerisolatie niet.

de isolatie zowel tegen de buitenkant als tegen de.

Muurisolatie

de voorkeur, maar is niet altijd mogelijk. Binnenisolatie

binnenkant geplaatst worden. Buitenisolatie verdient

Isolatie van nieuwe spouwmuren

is delicaat wegens het risico op condensatie en mag

Een spouwmuur bestaat traditioneel uit vijf lagen:.

daarom alleen toegepast worden na een grondige.

de gevelsteen, de luchtspouw, de thermische isolatie, de binnenmuur (snelbouwsteen) en een binnenbepleistering. De thermische isolatie in de luchtspouw

studie. Buitenisolatie vraagt een aanvullende bescherming en afwerking met bijvoorbeeld nieuwe gevelsteen, leien, platen, gewapend pleisterwerk…

beperkt de warmtedoorgang van binnen naar buiten. De pleisterlaag zorgt voor de luchtdichtheid van de muur.

Aansluitingen vensters, deuren en poorten

Bij de plaatsing van vensters, deuren en poorten. is het belangrijk dat de thermische isolatie van de.

Het is voor sommige isolatiematerialen ook mogelijk de luchtspouw volledig op te vullen en dus een volle spouw te realiseren zonder luchtlaag.

buiten­muren zorgvuldig aansluit tot tegen de profielen.

Dakisolatie Hellend dak met isolatie in het dakschild

De isolatie moet overal mooi tegen de binnenmuur aansluiten. Een slechte aansluiting van de isolatie zorgt voor een valse luchtspouw en circulatie van lucht rond de isolatieplaten of –matten. Daardoor gaat de isolerende werking van de isolatie deels verloren.

Hier zijn een viertal typeoplossingen: • isolatie tussen de dragende dakelementen: de ruimte tussen de kepers en spanten wordt opgevuld met een isolatiemateriaal. Om daken te isoleren tussen de kepers zijn halfstijve platen minerale wol aan te. bevelen. Zij lenen zich het best voor het volledig egaal

De meest gebruikte isolatiematerialen voor spouw­ muren zijn de zachte of halfstijve isolatiematten in. minerale wol (glaswol of rotswol) of de stijve isolatieplaten in polyurethaanschuim (PUR), geëxpandeerd. polystyreenschuim (EPS of beter gekend als isomo) en geëxtrudeerd polystyreenschuim (XPS). Als u de binnenmuur niet in steen optrekt, maar Vloerisolatie mag niet ontbreken. bij nieuwbouw en renovatie.

Isolatie van spouwmuur met PUR.

Isolatie van spouwmuur bij. houtskeletbouw met minerale wol.

Isolatie van spouwmuur met minerale wol: zorgvuldige aansluiting op de hoeken.

11

Isolatie van hellend dak. met minerale wol.

Isolatie van hellend dak met isolerende dakelementen.

Isolatie van de zoldervloer met . minerale wol.

Geen koudebrug via continu . doorlopende isolatielijn.

1

Voorbeeld van een koudebrug.

2

3 6

7 1 en 2 Buiten- en binnenblad uit floatglas. 3 Spouw met gas gevuld.

4

4 Metalen of kunststof kader.

5

5 Elastische waterdichte voeg. 6 Coating. 7 Markering . (data, producent en product).

en luchtdicht aanbrengen van het isolatiemateriaal. In

Doorsnede hoogrendementsbeglazing.

Op de draagvloer en de afschotlaag wordt eerst een

de dakconstructie moet steeds een ononderbroken

dampscherm aangebracht. Hierop plaatst u dan de

lucht- of dampscherm aangebracht worden. Dat

isolatie en de dakdichting in een of meer lagen, afhan-

scherm belet dat het intern geproduceerde vocht zich

kelijk van het gebruikte materiaal.

ophoopt in de geplaatste dakisolatie waardoor een deel van haar isolatiewaarde verloren gaat;

Omgekeerd plat dak

• zelfdragende isolerende dakelementen: het dak is

Bij het omgekeerde platte dak wisselen de isolatie en

opgebouwd uit “sandwichpanelen” waarbij de kepers,

de dakdichting van plaats. De isolatie bevindt zich hier

de isolatie, het onderdak en de tengellatten of stof­

dus boven de dakdichtingslaag of -lagen. Een ballast

latten deel uitmaken van het paneel;

boven het isolatiemateriaal is noodzakelijk om het.

• sarkingdak: dat is een isolatiesysteem waarbij de .

wegwaaien te beletten. Bij die dakopbouw kan er

isolatieplaten bovenop de kepers en spanten worden

water tussen de isolatie en de dakdichting terechtko-

aangebracht. Die methode is geschikt als drager voor

men die de isolerende waarde van de isolatie zal ver-

de dakbedekking met pannen, leien of metalen.

minderen. Bij het omgekeerde platte dak wordt de

dak­bedekkingen in stroken of platen;

verminderde isolerende waarde van de isolatie inge-

• isolerende binnenafwerking: kant-en-klare elementen,

rekend.

zoals warmte-isolatie en gipskarton, worden hiervoor gebruikt. Die methode kan vooral bij verbouwingen

Vensters en glas

gebruikt worden.

De vensters zijn vanuit het oogpunt van verwarming steeds ‘koudegaten’ in de woning. Ze laten meer warmte door dan geïsoleerde muren, daken en vloe-

Isolatie van het plafond naar de zolder

Die oplossing is geschikt als de zolder enkel gebruikt

ren. Een gewone dubbele beglazing beperkt te weinig

zal worden als bergruimte. De isolatie kan bovenop de

die grote warmteverliezen.

vloerplaat geplaatst worden bij een zware vloerop-

Daarom is het nodig te kiezen voor een hoogrende-

bouw met welfsels, betonplaat… Bij een vloeropbouw

mentsbeglazing: het zogenaamde 1,3- of 1,1-glas.

met houten elementen gebeurt de plaatsing van de

Hoogrendementsglas isoleert twee tot drie keer beter

isolatie meestal tussen de balken.

dan gewoon dubbel glas. Het verschil tussen dubbel glas en hoogrendementsglas is amper zichtbaar.

Warm plat dak

Beide bestaan ze uit twee glasbladen met daartussen

Bij het warme platte dak bevindt de isolatie zich aan

een spouw. Maar waar de spouw bij gewone dubbele

de buitenkant van het dak, net onder de dakdichting.

beglazing gevuld is met lucht, kan die bij hoogrende-

12

mentsglas gevuld zijn met een edelgas, zoals argon of

Delicate plaatsen om contact tussen binnen en buiten

een ander gas. Een andere mogelijkheid is dat aan de

te vermijden zijn de balken boven de vensters en.

binnenkant van een van de glasbladen een metaal-

deuren, de dorpels, de funderingsaansluiting of bal-

laagje wordt aangebracht.

kons die doorlopen tussen binnen en buiten…

Ook het buitenschrijnwerk is van belang. Het warmteverlies door een venster wordt mee bepaald door de isolerende eigenschappen van dat buitenschrijnwerk. Houten raamprofielen en raamprofielen in pvc zijn beter isolerend dan metalen. Cruciaal en noodzakelijk bij metalen raamprofielen is de aanwezigheid van de.

Wat zegt de energieprestatieregel­ geving? Bouwen • s pecifieke

thermische onderbreking van het raamwerk.

kleiner zijn dan of gelijk zijn aan K 45; de koudebrug-

Zowel de markt van de raamprofielen als die van het

gen hebben invloed op het K-peil en worden ingere-

isolerende glas is in volle ontwikkeling. Er komt steeds beter isolerende beglazing en beter isolerend buitenschrijnwerk op de markt.

Opletten voor koudebruggen

thermische isolatie-eis voor de totale

woning: het totale isolatiepeil K van de woning moet

kend om aan de maximumeis te voldoen; •

specifieke thermische isolatie-eisen aan de afzonderlijke constructiedelen: de U-waarden moeten kleiner zijn dan de opgelegde maxima in de onderstaan-

Een koudebrug is een plaats in het constructiedeel

de tabel (afhankelijk van de aanvraagdatum van de

waar de thermische isolatie tussen “binnen” en “bui-

stedenbouwkundige vergunning);

ten” onderbroken is. Op de plaatsen waar de thermi-

• de

invloed van goed thermisch geïsoleerde construc-

sche isolatie dus niet doorloopt of het isolatiemateriaal

tiedelen (met dikkere of betere isolatie dan opgegeven

niet op elkaar aansluit, gaat veel warmte verloren en

als minimum) wordt in rekening gebracht in het E-peil;

dringt koude naar binnen (zie schema op pagina 8 en

de koudebruggen hebben invloed op het E-peil en

foto’s op pagina 12). Als warme binnenlucht afkoelt,

worden ingerekend om aan de maximumeis te vol-

bijvoorbeeld in contact met een koud oppervlak waar

doen.

isolatie ontbreekt, kan condensatie ontstaan. Condensatie betekent vocht op het oppervlak en kan

Hoe beter geïsoleerd, hoe lager het E-peil.

aanleiding geven tot geurhinder, schimmelvorming…

constructiedeel

maximale U-waarde aanvraag tot en met 31 december 2009

aanvraag vanaf 1 januari 2010

dak of plafond naar niet-geïsoleerde zolder

0,4 W/m 2K

0,3 W/m 2K

buitenmuur

0,6 W/m 2K

0,4 W/m 2K

vloer boven een buitenomgeving

0,6 W/m 2K

andere vloeren (zoals vloer op volle grond en vloer boven kelder)

0,4 W/m 2K

gemene muur naar buurgebouw

1,0 W/m 2K

vensters (raamprofiel + beglazing)

2,5 W/m 2K

beglazing

1,6 W/m 2K

deuren en poorten

2,9 W/m 2K

13

Verbouwen •

Hellend dak:

specifieke thermische isolatie-eisen aan de nieuwe,

•

verbouwde of vervangen constructiedelen van de

geïsoleerd met MW of met EPS met een λ-waarde 0,040 W/mK: minimale isolatiedikte = 15 cm.

woning: de U-waarden moeten kleiner zijn dan de opgelegde maxima (afhankelijk van de aanvraagda-

Plat dak:

tum van de stedenbouwkundige vergunning - zie

•

geïsoleerd met cellenglas (CG) met een λ-waarde 0,050 W/mK: minimale isolatiedikte = 15 cm;

tabel vorige pagina onder het punt “bouwen”). •

geïsoleerd met MW of met EPS met een λ-waarde 0,040 W/mK: minimale isolatiedikte = 14 cm;

Enkele eenvoudige voorbeelden Om een U-waarde te behalen die kleiner is dan of

•

minimale isolatiedikte = 10 cm;

gelijk is aan de maximale U-waarde zoals opgegeven in de tabel, kunnen volgende voorbeelden van mini-

geïsoleerd met XPS met een λ-waarde 0,032 W/mK:

•

geïsoleerd met PUR met een λ-waarde 0,027 W/mK:

male diktes met bepaalde materialen een eerste rich-

minimale isolatiedikte = 8 cm; met 7 cm voldoet de

ting aan­geven.

U-waarde maar nipt aan 0,4 W/m²K.

Uiteraard is er bij nieuwbouw ook de totale isola-

Vloer op volle grond:

tie-eis van K 45 op uw woning, waardoor de nodige

• geïsoleerd

met XPS met een l-waarde 0,032 W/mK:

dikte voor sommige constructiedelen van uw

minimale isolatiedikte = 4 cm met 3 cm voldoet de

woning hoger zal moeten zijn.

U-waarde maar nipt aan 0,4 W/m2K;

Grotere isolatiediktes worden sterk aanbevolen.

• geïsoleerd

met PUR met een l-waarde 0,023 W/mK:

minimale isolatiedikte = 3 cm; met 2 cm voldoet de

Uw architect kan dat voor u berekenen.

U-waarde maar nipt aan 0,4 W/m2K; • geïsoleerd

Buitenmuur: • g eïsoleerd

met glaswol of rotswol (minerale wol =

MW) of met geëxpandeerd polystyreenschuim (EPS)

met MW of met EPS met een l-waarde

0,040 W/mK: minimale isolatiedikte = 5 cm; met 4 cm voldoet de U-waarde maar nipt aan 0,4 W/m2K.

met een λ-waarde 0,040 W/mK: minimale isolatiedikte = 8 cm; •

g eïsoleerd met geëxtrudeerd polystyreenschuim (XPS) met een λ-waarde 0,032 W/mK: minimale isolatiedikte = 7 cm;

• geïsoleerd

met polyurethaanschuim (PUR) met een

λ-waarde 0,027 W/mK: minimale isolatiedikte = 6 cm.

Metselen van binnenmuur. Daarna isolatie. aanbrengen. Tot slot gevelsteen optrekken.

14

Tips voor thermisch isoleren • Z org

ervoor dat muren, daken en vloeren over de volledige oppervlakte geïsoleerd zijn. Vermijd .

plaatselijke koudebruggen of isolatiegaten. • De

energieprestatieregelgeving legt ondermeer een maximale U-waarde-eis op aan hellende daken .

of aan de plafonds naar de niet-geïsoleerde zolder. Dat betekent dat het plaatsen van de dak- of . zolderisolatie niet kan uitgesteld worden. De investering in dak- of zolderisolatie is op zeer korte termijn teruggewonnen, want zonder isolatie is het warmteverlies, zelfs al op enkele maanden, vrij groot. . Zie ‘Vragen en antwoorden’ op pagina 44. • Vermijd

koudebruggen door te isoleren aan de buitenzijde. Zorg voor een doorlopende isolatielijn via vloer,

muren, vensters en dak. • Isoleer

de binnenzijde van bestaande muren pas als u zich goed geïnformeerd hebt. Isoleren aan de

binnenzijde is een noodoplossing en kan niet steeds worden toegepast. • Zorg

ervoor dat de isolatie goed en zorgvuldig geplaatst wordt. In buitenmuren kan dat door eerst de

binnenste muur volledig te metselen. Hiertegen kan de isolatie goed aansluitend geplaatst worden. Daarna kan de gevelsteen volledig opgetrokken worden. • I n

buitenmuren isoleren isolerende bouwblokken beter dan gewone snelbouwstenen, maar zonder

het plaatsen van een echt isolatiemateriaal in de muren zijn de muren nog onvoldoende geïsoleerd en voldoen ze niet aan de gestelde eisen. Een echt isolatiemateriaal is zeker nog nodig. • Isolerende

baksteen of cellenglas kan gebruikt worden in funderingen en metselwerk om koudebruggen

te verminderen. • Vul

bij voorkeur de volledige spanthoogte met isolatie. De ruimte is toch beschikbaar en de extra .

materiaalkosten zijn zeer beperkt. •

De meeste beglazing op de markt is gecertificeerd. De gecertificeerde beglazing is voorzien van een markering in de rand van de beglazing. Die informatie laat toe het merk en het type van de beglazing te identificeren. Zo kunt u nagaan of er hoogrendementsbeglazing is geplaatst en welke kwaliteit die heeft. Bijvoorbeeld kunt u controleren of de beglazing voorzien is van een metaallaagje en of ze al dan niet gevuld is met gas in plaats van lucht.

•

Bij niet gemarkeerde beglazing is de controle wat moeilijker. Of er een gasmengsel tussen de glas­bladen zit, kunt u niet nagaan. Wel kunt u zelf nagaan uit hoeveel glasbladen de beglazing bestaat en of er een metaallaagje tussen zit. Hiervoor kunt u de volgende test proberen : hou aan de kant van . de woonruimte een vlam van een aansteker op ongeveer 10 cm van de beglazing. U ziet in het glas evenveel keer de vlam als er glasoppervlakken zijn. Bij dubbele beglazing zult u dan vier vlammen zien in de reflectie van de beglazing. Wanneer de tweede of de derde vlam een andere kleur heeft, is dit een . aanwijzing dat op het glas een metaallaagje is aangebracht.

15

Luchtdicht bouwen

• De

aansluiting van de vensters in de buitenmuren,.

de aansluiting van het dak aan de buitenmuren ter

Waarom luchtdicht bouwen?

hoogte van de goot… kunt u het best zo verzorgd en.

Om de warmteverliezen naar buiten te beperken is het

luchtdicht mogelijk uitvoeren.

naast het goed isoleren van alle muren, daken, vloeren, vensters… belangrijk om de woning zo luchtdicht mogelijk te bouwen.

‘Hoe luchtdichtheid meten?’ De behaalde luchtdichtheid kan na de uitvoering van

Wind, verwarming en mechanische ventilatie veroor­ zaken verschillen in luchtdruk tussen binnen en buiten. Daardoor ontsnapt heel veel warmte via kieren en. spleten naar buiten.

het gebouw enkel worden bepaald aan de hand van een luchtdichtheidsmeting. Als daarbij een betere luchtdichtheid wordt opgemeten, zal het E-peil van het gebouw opmerkelijk verlagen. Vraag daarover meer informatie aan uw architect, uw aannemer, uw bouw-

Luchtdicht bouwen betekent spleten en kieren vermij-

firma …

binnen blijft.

Wat zegt de energieprestatieregelgeving?

Zo vermijdt u overmatige luchtinfiltratie en tochtproble-

Bouwen

men en bespaart u heel wat energie.

•

den en ervoor zorgen dat de warmte zo veel mogelijk

woning;

Hoe luchtdicht bouwen? • D e

constructiedelen aan de binnenzijde luchtdicht.

• de

na uitvoering (na uitvoering van een luchtdichtheids-

buitenmuren in metselwerk de muren aan de.

meting), hoe beter de energieprestatie en hoe lager

binnenzijde te pleisteren (al dan niet in combinatie

het E-peil.

met buitenbepleistering); – b ij

daken en houtskeletbouw (buitenmuur, pla-

fond…) een aparte luchtdichte laag of folie aan te brengen die meteen ook de functie van dampscherm of.

invloed van luchtdicht bouwen wordt in rekening

gebracht in het E-peil. Hoe luchtdichter de woning is

uitvoeren door: – b ij

geen specifieke eis aan de luchtdichtheid van de

Verbouwen •

geen eis.

damp­rem vervult. Dat dampscherm voorkomt dat woonvocht door koken, douchen… in de isolatie terechtkomt waardoor de isolatiewaarde zou. verminderen.

Tips voor luchtdicht bouwen • Luchtdicht

Luchtdicht maken door het tapen van het dampscherm.

bouwen vergt extra aandacht bij de uitvoering. Zorg voor een doorlopende ‘luchtdichte lijn’, via

vloer, muren, vensters en dak. Een ‘luchtdichte lijn’ wordt gevormd door bijvoorbeeld binnenbepleistering en pvc-folie, maar let ook op het luchtdicht maken van de aansluitingen tussen bijvoorbeeld dak en muur en tussen muur en vensters, bijvoorbeeld via aftapen of slabben. • Vermijd

dat het luchtdichte dampscherm van het dak of plafond wordt onderbroken bij het inbouwen van

verlichtingsspots. • Als

u een brievenbus in de voordeur maakt, zorg er dan voor dat ze luchtdicht is.

• Voorzie

in een luchtdichte afsluiting van het zolderluik.

16

Ventileren

ventileren is het evenwicht vinden tussen voldoende en niet overmatig ventileren. Om het energieverlies

Waarom ventileren?

door ventilatie te beperken, mag niet teveel geventi-

Een gezond binnenklimaat is zeer belangrijk voor.

leerd worden.

iedere bewoner (eigenaar of huurder) van de woning. Minimaal en voldoende ventileren is noodzakelijk

Principe

voor de gezondheid van de bewoners en voor een

Het principe voor een goede basisventilatie is.

hoger wooncomfort.

gebaseerd op: •

de toevoer van verse lucht;

Daarom mag in een goed geïsoleerde en luchtdichte

•

de doorstroming van lucht;

woning een minimale en zo gecontroleerd mogelijke

•

de afvoer van vervuilde lucht.

luchtverversing of ventilatie niet ontbreken. De toevoer van verse lucht vindt plaats in de droge Er zijn drie goede redenen waarom voldoende ven-

ruimtes, zoals woonkamer, slaapkamers, bureau…

tileren zo belangrijk is: te ademen gebruiken mensen zuurstof, terwijl

Vanuit de droge ruimtes moet die verse lucht via.

ze koolstofdioxide en waterdamp afgeven.

de tussenruimtes, zoals gang, trappenhal… kunnen

Onvoldoende zuurstoftoevoer door ventilatie maakt

doorstromen naar de natte ruimtes, zoals keuken,

• d oor

de lucht muf. Voldoende aanvoer van zuurstof is belangrijk voor de gezondheid van mensen en huisdieren. Het bevordert daarnaast de goede werking van de verbrandings­toestellen en het vermijdt. CO-vergiftiging door die toestellen; • e lk

gezin produceert per dag 10 à 20 liter woon-

vocht door te koken, te wassen, te douchen… Die vochtige vervuilde lucht naar buiten afvoeren en voldoende verse lucht in de woning binnenbrengen geeft de bewoners ademruimte. Ventileren vermindert de kans op geuren, allergieën en het vermijdt condensatie en schimmelvorming op de muren; • d oor

te ventileren voorkomt u dat hinderlijke of.

schadelijke stoffen die in de woning vrijkomen daar blijven en zich opstapelen.

Hoe ventileren?

bad­kamer, toilet, wasruimte, douchekamer… In de natte ruimtes moet de vochtige, vervuilde lucht. afgevoerd worden. Let er wel op dat de vervuilde lucht van garages,. kelders… niet afgevoerd wordt via andere ruimtes. in de woning. De garage en de kelder kunt u dus. het best afzonderlijk ventileren via verluchtings­ roosters. Bij open verbrandingstoestellen, die hun luchttoevoer voor de verbranding halen uit de ruimte waar ze. staan, is in de ruimte een extra rooster nodig voor de toevoer van die lucht. Dat is nodig voor een goede. verbranding. Hoeveel ventileren?

De Belgische ventilatienorm (NBN D50-001) streeft

Basisventilatie

na dat 3,6 m³ lucht per uur en per vierkante meter

Minimaal en gecontroleerd ventileren houdt meer in

vloeroppervlakte van de ruimte kan toe- en afge-

dan vensters en deuren openzetten. Gecontroleerd

voerd worden. Hiervoor moet in elke ruimte (woon-

17

kamer, slaapkamer, keuken, badkamer …) een mini-

Soorten ventilatiesystemen

mum aan ventilatievoorzieningen worden geplaatst.

De Belgische norm schrijft verschillende mogelijk­

De voorziene ventilatieopeningen moeten toelaten

heden van systemen voor: natuurlijke ventilatie of

om bepaalde minimale hoeveelheden lucht te kun-

mechanische ventilatie of een combinatie van de

nen verversen. Om het energieverbruik beter onder

twee.

controle te houden, laat de norm toe de luchthoe-

De tabel op pagina 20 en 21 geeft een overzicht van

veelheden voor bepaalde ruimtes te beperken.

de systemen A, B, C en D met hun voordelen en. aandachtspunten.

Doorsnede van venster met. hoogrendementsbeglazing en ventilatierooster.

Warmtebalanstoestel recupereert de warmte van de afgevoerde vervuilde lucht.

18

Verticaal afvoerkanaal door hellend dak.

19

Types ventilatie­ systemen

Werking van het systeem • n atuurlijke

toevoer .

van verse lucht in . de droge ruimtes via natuurlijke toevoer­ roosters, in vensters . of muren; • d oorstroming

Systeem A

van lucht

via roosters in binnenwanden of –deuren of via spleten onder de .

Voordelen per systeem • •

laagste kostprijs; weinig onderhoud;

• e envoudig

te installe-

ren. Na de bouw of . verbouwing kunnen er gemakkelijk roosters toegevoegd worden; • g een

elektrisch ver-

bruik van ventilatoren.

• het

systeem realiseert

een schouweffect op basis van de wind- en . de luchtdruk. Bijgevolg is het niet of zeer beperkt regelbaar. Bij veel wind treden soms grote warmte­­verliezen op. Dus weinig energiezuinig. Bij sommige weersomstandigheden kan de ventila-

binnendeuren; • n atuurlijke

Nadelen of aandachtspunten bij het systeem

tie juist onvoldoende

afvoer van

zijn;

vervuilde lucht in de

• hoog

natte ruimtes via .

uitstekende afvoer-

kanalen zijn niet altijd

verticale afvoerkana-

esthetisch;

len met regelbare roosters.

• soms

moeilijk uit te .

voeren; • soms

koudegevoel aan

de vensters. • mechanische

toevoer

• h oger

energieverbruik

dan bij systeem A .

droge ruimtes via .

alle weersomstandig-

door ventilatoren: kies

elektrische ventilatoren;

heden dan systeem A;

van lucht:

zie systeem A; • natuurlijke

afvoer van

vervuilde lucht in de natte ruimtes via .

Het systeem B is theoretisch mogelijk, maar wordt zelden praktisch . toegepast.

systeem haalt

beter de normen in .

• doorstroming

Systeem B

• h et

van verse lucht in de

• m eer

keuze in de

plaats van de toevoeropeningen met een ventilator; • h et

systeem kan

verticale afvoerkanalen

gebruikt worden voor

die zo dicht mogelijk .

korte intensieve venti-

uitmonden bij de nok.

latie door het debiet van de ventilatoren . tijdelijk te verhogen.

20

voor energiezuinige . ventilatoren.

Types ventilatie­ systemen

Werking van het systeem • natuurlijke toevoer van

• h et systeem haalt beter

Nadelen of aandachtspunten bij het systeem • o pletten dat u geen

verse lucht in de droge

de normen in .

onderdruk creëert. .

ruimtes via natuurlijke

alle weersomstandig­

Zo kunt u rookgassen

toevoerroosters, in .

heden dan systeem A;

van kachels of een

vensters of muren;

• m eer keuze in de plaats

• doorstroming van lucht: zie systeem A;

Systeem C

Voordelen per systeem

• mechanische afvoer .

van de afvoeropeningen met een ventilator; • h et systeem kan

van vervuilde lucht in .

gebruikt worden voor

de natte ruimtes via .

korte intensieve ventila-

elek­trische ventilatoren.

tie door het debiet van de ventilatoren .

open haard naar . binnen trekken, wat niet de bedoeling is; • h oger energieverbruik dan bij systeem A . door ventilatoren: kies voor energiezuinige ventilatoren.

tijdelijk te verhogen. • m echanische toevoer

• b ij systeem D kunt u

van verse lucht in de

extra investeren in

warmteterugwinning uit-

droge ruimtes via elek-

warmteterugwinning.

geschakeld kan worden

trische ventilatoren;

Een groot deel van de

tijdens de zomer, als de

warmte van de afge-

buitentemperatuur te

voerde lucht wordt .

hoog oploopt;

• d oorstroming van lucht: zie systeem A; • m echanische afvoer van vervuilde lucht in de natte ruimtes via

Systeem D

elektrische ventilatoren.

gerecupereerd en . hergebruikt om de (koude) toevoerlucht voor te verwarmen. Dat resulteert in minimaal en gecon­troleerd ventileren met 70 à 90% minder energieverlies, . afhankelijk van het . rendement van de warmtewisselaar; • h et systeem geeft . minder problemen met over- of onderdruk; • h et systeem behoudt

• let erop dat de .

• h oger energieverbruik door ventilatoren: kies voor energiezuinige ventilatoren. • luchtdicht bouwen is een belangrijke factor bij het toepassen van een systeem D met warmteterugwinning. Bij weinig luchtdichte gebouwen, komt veel lucht binnen en gaat veel lucht buiten door spleten en kieren. Die hoeveelheden lucht

dezelfde voordelen van

passeren niet langs het

systeem C.

warmteterugwinningsapparaat. Zo haalt het toestel vaak niet de ‘beloofde’ hoeveelheid warmte uit de afvoerlucht om de verse toevoerlucht voor te verwarmen.

21

Intensief ventileren

borgen. De keuze van het systeem staat vrij: volledig

Intensief ventileren is een relatief grote hoeveelheid

natuurlijk (systeem A), deels natuurlijk en deels

lucht verversen op korte termijn, bijvoorbeeld via

mechanisch (systeem B of C) of volledig mechanisch

geopende vensters of deuren, via het ventilatie­

(systeem D);

systeem.

• de

invloed van het toepassen van een energiezuini-

Intensieve ventilatie wordt toegepast als de basisven-

ger ventilatiesysteem (bijvoorbeeld met energiezui-

tilatie onvoldoende is, bijvoorbeeld bij zeer warm weer

nige ventilatoren, warmteterugwinning) wordt in

of bij sterke geuren en dampen van verf, chemische.

rekening gebracht in het E-peil.

producten.

Hoe energiezuiniger het ventilatiesysteem in de

Wat zegt de energieprestatie­ regelgeving?

woning, hoe beter de energieprestatie en hoe lager

Bouwen

Verbouwen

•

het E-peil.

specifieke ventilatie-eis: in elke woning moet min-

• e is:

als in toevoerruimten (woonruimten, slaapka-

stens in een ventilatiesysteem worden voorzien dat

mers ...) vensters vervangen worden, moeten de

de opgelegde hoeveelheden ventilatielucht kan rea-

ruimtes voorzien worden van de nodige luchttoevoer-

liseren om een gezonde binnenomgeving te waar-

openingen.

Tips voor ventileren • Vergeet

de doorstroomopeningen niet. De verse lucht die u toevoert in woonkamer, slaapkamers … moet

via een spleet onder de deur of via een rooster in de deur of muur kunnen doorstromen naar de badkamer, wasplaats, wc en keuken om daar af te voeren. Controleer bij spleten onder de deuren of u minstens de ruimte hebt om een potlood onder het deurblad te schuiven. • Als

u bouwt in een zone met veel omgevingslawaai van verkeer… en u kiest toch voor een natuurlijke

aanvoer van lucht (bij systeem A of C), plaats dan bij voorkeur akoestische toevoerroosters. • Als

de afvoer van lucht mechanisch verloopt (bij systeem C of D), kies dan voor geluidsarme ventilatoren

of plaats ze zo ver mogelijk van de “rustige” ruimtes. • Bij

een natuurlijke afvoer van lucht bij systeem A moet u zorgen voor verticale afvoerkanalen die zo dicht

mogelijk bij de nok van het dak uitmonden. Hoe verder van de nok, hoe hoger de kanalen moeten . uitsteken boven het dakvlak, wat uiteraard minder mooi oogt. • Verlucht

het stooklokaal met een onder- en bovenverluchting. Plaats de openingen bij voorkeur diagonaal

tegenover elkaar.

22

Vragen en antwoorden Zijn “goed isoleren” en “voldoende ventileren” niet tegengesteld aan elkaar?

Nuttige zonnewarmte Zonnewarmte benutten Denk na over de oriëntatie van de woning en de.

Op het eerste gezicht misschien wel, maar

schikking van de ruimtes in de woning en haal in de

isoleren en ventileren gaan hand in hand.

winter en in het tussenseizoen de gratis zonnewarm-

Door goed te isoleren beperkt u het energie-

te zo veel mogelijk naar binnen. Dat kan door de.

verbruik voor verwarming. Door voldoende en niet teveel te verluchten, houdt u de binnenomgeving gezond en beperkt u toch ook het energie­verbruik. De overheid hecht zowel belang aan energie­zuinigheid als aan gezondheid.

grotere vensters en de leefruimtes, zoals woonkamer, keuken, studeerkamer… op de zuidoost-, zuid- en zuidwestkant van de woning te schikken en door een goede beglazing te kiezen. In principe kan het best 40 à 60% van de totale ven-

Isoleren en ventileren gaan hand in hand. Kan ik de woning “overisoleren”? Nee. U hoort wel eens het gerucht dat een ver doorgedreven isolatie ongezond is omdat de woning potdicht wordt afgesloten en er bijgevolg te weinig vervuilde lucht wordt afgevoerd en dus te weinig verse lucht binnenkomt. Dat probleem is reëel, maar het is absoluut verkeerd om hieruit te besluiten dat u teveel kunt isoleren. De enige conclusie die u hieruit mag trekken, is dat de woning degelijk en gecontroleerd geventileerd moet worden, zoals hierboven wordt . toegelicht.

steroppervlakte van de woning georiënteerd zijn tussen zuidoost en zuidwest. Beperk het aantal en de grootte van de vensters aan de noordkant van de woning. Functionele ruimtes, zoals bergingen, gang, toilet, badkamer… worden bij voorkeur aan die zijde geschikt. Het zonlicht dat door het glas naar binnen schijnt, wordt opgenomen door “zware” materialen, zoals. baksteen, beton, natuursteen, gebakken tegels, en wordt nog lang als warmte in de ruimte afgegeven. ’s Avonds, als de buitentemperatuur daalt, profiteert. u in de binnenomgeving van die opgeslagen zonnewarmte. Het is dus interessant om een aantal muren of vloeren op te bouwen met “zware” materialen.

De woning té goed isoleren kan niet. U kunt wel te weinig ventileren.

Opletten voor oververhitting Door teveel zonnewarmte ’s middags in de zomer kan de binnentemperatuur in de woning hoog oplopen en kan er een groot risico op oververhitting ontstaan. Dat kunt u vermijden door in het architecturale ontwerp van de woning een zonnewering in de vorm van een. dakoversteek of luifels, luiken, lamellen, doeken…. (al dan niet regelbaar) te laten verwerken. Daarnaast kunt u de vensters voorzien van een aangepaste zonnewerende beglazing. Ook beschaduwing

Benutten van zonnewinsten in de winter en in het tussenseizoen door goede oriëntatie van de woning.

Oververhitting in de zomer vermijden door ontwerp van de woning.

door omgevingselementen zijn nuttig om de zonnewarmte rond het middaguur te weren.

23

Ook hier leveren muren, vloeren…, die bestaan uit zware materialen een nuttige bijdrage. Ze blijven langer koel en vormen een grotere buffer tegen het teveel aan zonnewarmte dan de lichtere houtskeletconstructies. Door intensief ’s nachts de woning te ventileren, is. het mogelijk om zowel de binnenomgeving als de muren, vloeren… op een aanvaardbare temperatuur te. brengen.

De verwarmingsinstallatie Energiebron De keuze van energiebron of brandstof is belangrijk. Kies voor een zuinige energiebron voor de ver­ warmingsinstallatie: liever aardgas of stookolie dan. elektriciteit. Stookolie en aardgas worden op gelijke voet behandeld in de energieprestatieregelgeving. Elektrische verwarming daarentegen is niet energie­ zuinig. In de elektriciteitscentrales wordt ondermeer

Als u de nodige aandacht besteedt aan zonne­­­­werende aspecten, is het in ons klimaat goed mogelijk om een woning te ontwerpen waarbij geen energieverslindende airconditioninginstallatie nodig is.

gebruikers gaat heel wat energie verloren. Om één eenheid elektriciteit te maken is er ongeveer 2,5 keer

ning gehouden met die verliezen door al het elektrische energieverbruik te vermenigvuldigen met een factor. U hebt er dus alle baat bij het elektrische verbruik zo

specifieke eis voor het beperken van het risico op oververhitting in een woning, appartement…; invloed van de nuttige zonnewarmte en het weren

van teveel zonnewarmte wordt in rekening gebracht in het E-peil.

veel mogelijk in te perken.

Het verwarmingssysteem De regeling Een temperatuurregeling per ruimte, bijvoorbeeld door middel van een kamerthermostaat met tijdsinstelling in combinatie met thermostatische kranen, verdient de

Verbouwen

voorkeur boven een centrale regeling.

geen eis.

Met een buitenvoeler kan de ketelwatertemperatuur zich automatisch aanpassen aan de weersomstandig-

O ntwerpbureau Architecten Verbeke & Verstraete Oostende.

•

elektriciteit in de hoogspanningsleidingen naar de

In de berekening van de energieprestatie wordt reke-

Bouwen

• de

maken. Bij die productie en bij het transport van de

zoveel energie nodig in de vorm van steenkool, gas…

Wat zegt de energieprestatie­ regelgeving?

•

steenkool en aardgas verbrand om elektriciteit te

heden.

De afgifte-elementen U hebt de keuze tussen bijvoorbeeld radiatoren,. convectoren en vloer- en wandverwarming. Het energieverbruik voor vloer- en wandverwarming ligt iets lager dan bijvoorbeeld bij radiatoren omdat er. minder hoge ketelwatertemperaturen vereist zijn om dezelfde binnentemperatuur te creëren in de woning.. Oververhitting vermijden door gebruik van zonnewering.

ger stoken.

Tip • Vermijd

Bij een lagere temperatuur kan de ketel energiezuini-

energieverslindende koelinstallaties.

24

De verwarmingsleidingen

trekt warmte aan lucht, aarde of water. Die warmte wordt

Zorg ervoor dat de verwarmingsleidingen zo veel.

vervolgens op een hogere temperatuur ‘gepompt’ en via

mogelijk binnen het geïsoleerde volume liggen. Isoleer

de centrale verwarmingsinstallatie in de woning gebracht.

de leidingen op zolders, in garages, in kelders of kruip-

Bij voorkeur combineert u de warmtepomp met een

ruimten en in andere onverwarmde ruimten zodat het

vloer- of wandverwarming omdat u dan op een lagere

water dat in de afgifte-elementen aankomt niet teveel

temperatuur kunt verwarmen. Enkel zo haalt een warm-

is afgekoeld.

tepomp haar hoog rendement. Het is ook mogelijk hierop

Als de circulatiepomp, waarmee het warme water

radiatoren en convectoren aan te sluiten, op voorwaarde

wordt rondgestuurd, regelbaar is en bijgevolg uitge-

dat die op de juiste wijze gedimensioneerd worden.

schakeld kan worden als er geen warmtevraag is, bij-

In principe kan het systeem geïnstalleerd worden in

voorbeeld ‘s nachts, heeft dat een lager energiever-

nieuwbouw en bij verbouwingen, maar bij voorkeur in

bruik tot gevolg.

een zeer goed geïsoleerde woning. Het installeren van

Het verwarmingstoestel

grondige berekening van de rendementen. Bovendien

een warmtepomp vergt een goede integratie en een vraagt het een grotere investering.

Welk verwarmingstoestel?

Lees hierover meer in de folder van de Vlaamse over-

Centrale verwarmingsketel

heid over warmtepompen (zie rubriek: “Vragen en meer

Voorziet u in centrale verwarming, plaats dan een zui-

informatie” achteraan deze brochure).

nige, goed afgeregelde verwarmingsketel. Kies voor een condensatieketel. Een condensatieketel op aard-

Plaatselijke verwarmingstoestellen

gas of stookolie heeft een hoger rendement dan een

Als u afzonderlijke kachels verkiest, moeten die ook

hoogrendementsketel. Hierbij wordt de warmte uit de

een hoog rendement hebben. De klassieke individuele

rookgassen gehaald en opnieuw in de ketel gebruikt.

gas-, kolen- of stookoliekachels hebben een laag ren-

Bij andere ketels verdwijnt die warmte door de schoor-

dement (slechts 50 à 70%) en bovendien halen ze hun

steen.

zuurstof uit de binnenruimten. Dat kan leiden tot CO-

Condenserende aardgasketels met hoog en zeer hoog

vergiftiging, vocht en tocht in de woning.

rendement zijn zeer energiezuinig en zijn standaard

Gesloten gevelkachels met een hoog rendement.

vlot op de markt verkrijgbaar. Er zijn ook al zeer

(> 85 %) zijn een zuiniger alternatief. Het zijn toestel-

energie­zuinige stookolieketels op de markt die voor-

len die dwars door een buitenmuur op de buitenlucht

zien zijn van de condensatietechniek.

worden aangesloten en zo zelf hun verbrandingslucht aanzuigen van buiten. Ze moeten altijd aangesloten

Warmtepomp

zijn met een dubbelwandige buis, waarvan het bin-

Een warmtepomp kan naar voor geschoven worden als

nenste deel als schoorsteen dient (afvoer van rook-

energiezuinig alternatief voor een centrale verwarmings-

gassen) en het buitenste deel de verse lucht aan-

ketel en is in feite een “omgekeerde” koelkast. Ze ont-

voert.

Radiator met thermostatische kraan.

Centrale verwarmingsketel.

25

Warmtepomp.

Elektrische verwarming als hoofdverwarming is niet energiezuinig. Het heeft een laag rendement doordat alle productie- en transportverliezen worden meegerekend. Met elektrische verwarming als hoofdverwarming is het quasi onmogelijk om aan de E-peileis te voldoen. Dat geldt zowel voor rechtstreekse elektrische verwarming als verwarming met accumulatoren.

Verwarmingstoestel niet overgedimensioneerd? Naast de keuze van het verwarmingstoestel is het ook belangrijk dat de verwarmingsketel niet overgedimen­

Tips voor de verwarmingsinstallatie • Plaats

bij voorkeur een condensatieketel met

een hoger rendement, bijvoorbeeld 107%. Informeer eventueel ook eens naar een warmtepomp. • Isoleer uw woning goed: zo wordt de verwarmingsinstallatie minder ‘zwaar’. U bespaart zo op het verbruik én op de installatiekost.

sioneerd is en dus aangepast is aan de grootte van de

• Plaats een buitenvoeler zodat de temperatuur

woning. Bij voorkeur wordt de ketel zo gedimensio-

van het ketelwater automatisch wordt aange-

neerd dat de installatie op haar volle kracht kan wer-

past aan de weersomstandigheden.

ken bij zeer koud weer en op lagere kracht gedurende de rest, en dus ook het grootste deel, van het stookseizoen. Laat de grootte van het verwarmingstoestel voor de

• Plaats extra isolatie in de vloer of wand bij een vloer- of wandverwarming. Zo beperkt u het warmteverlies langs die vlakken.

woning berekenen door de installateur of architect.

• Vermijd het plaatsen van warmteafgifte-ele-

Wat zegt de energieprestatie­ regelgeving?

• Vermijd hoofdverwarming op elektriciteit. Het

Bouwen

• Vermijd plaatselijke elektrische verwarmings-

•

is niet energiezuinig.

geen specifieke eis aan de energiebron, het verwarmingssysteem of het verwarmingstoestel;

• de

invloed van een energiezuinige energiebron, een

energiezuinig verwarmingssysteem en verwarmingstoestel wordt in rekening gebracht in het E-peil. Hoe energiezuiniger de keuzes, hoe beter de energieprestatie en hoe lager het E-peil.

elementen (als bijverwarming). Ze verslinden energie. Vermijd ook bijzetkachels op petroleum, wegens brandgevaar en grote kans op CO-vergiftiging. • De eigenaar van een centrale verwarmingsinstallatie met een vermogen van meer dan 20 kW, moet eenmalig een verwarmingsaudit laten uitvoeren van de gehele verwarmingsin-

Verbouwen • geen

menten voor vensters.

stallatie binnen een termijn van twee jaar

eis.

nadat het toestel 15 jaar oud werd. Tijdens die audit wordt het rendement van de installatie berekend en wordt nagegaan of het financieel voordelig is om het verwarmingstoestel te vervangen. Voor ketels op stookolie is dat verplicht vanaf 1 januari 2009. Voor centrale verwarmingsketels op aardgas geldt de verplichting vanaf 1 juni 2010. Vanaf dan moeten aardgasketels ook tweejaarlijks een verplicht onderhoud krijgen. Voor stookolieketels is dat al verplicht sinds 1978.

26

Bereiding van sanitair warm water

Zonneboiler

Het systeem

Als u aan alle voorgaande maatregelen voldoende. aandacht hebt besteed, kunt u nog overwegen om een

Het toestel Het sanitair warm water kunt u met hetzelfde toestel bereiden als dat voor de ruimteverwarming (een combitoestel), of u kunt kiezen voor een afzonderlijke ketel. Warm water bereiden met aardgas of stookolie verbruikt bijna de helft minder energie dan met elektriciteit.

zonneboiler te plaatsen en de zon gratis het sanitair warm water te laten opwarmen. Een zonneboiler bestaat uit de volgende onderdelen: • een

zonnecollector met een zwart oppervlak dat de

zonnestralen opvangt en omzet in warmte; • een

stromende vloeistof (water of antivries) die de

warmte onttrekt aan de collector en overbrengt naar het voorraadvat;

Opslagvat Bij een doorstroomtoestel wordt het water alleen opgewarmd op het ogenblik dat u de warmwaterkraan opendraait. Dat is iets energiezuiniger dan dat het warme water permanent op temperatuur wordt gehouden in een boiler of opslagvat. Als u toch kiest voor een boiler, is een aardgas- of stookolieboiler veel energiezuiniger dan een elektrische boiler.

• e en

warmtewisselaar in het voorraadvat die zorgt

voor de scheiding tussen het drinkwater en de collectorvloeistof; • een

geïsoleerd voorraadvat (150 à 300 liter) waarin

het warme water wordt opgeslagen tot het effectief gebruikt wordt; • een

regelsysteem;

• een

naverwarmer die ervoor zorgt dat u ook warm

water hebt op dagen dat er onvoldoende zon is.

De leidingen Hoe korter de warmwaterleidingen zijn, hoe minder het water afkoelt tijdens het transport naar de tappunten. Zorg er ook voor dat de leidingen die buiten het geïsoleerde deel van de woning liggen voldoende geïsoleerd zijn.

De zonneboiler is een vorm van actieve zonne-energie die warmte oplevert voor het sanitaire water. Er is een duidelijk verschil met de andere vorm van actieve zonne-energie, namelijk de fotovoltaïsche zonne-energie (= PV). Dat is de directe omzetting van zonlicht in elektriciteit met behulp van zonnecellen.

Zonnepanelen voor de productie van warm water.

Opslagvat van de zonneboiler.

27

Fotovoltaïsche zonnepanelen.

Wat zegt de energieprestatie­­­regel­ geving?

Als u een zonneboiler plaatst, levert dat uiteraard een extra energiebesparing op en dus een lager E-peil. Het installeren van een zonneboiler vergt ook een extra investering ten opzichte van de andere syste-

Bouwen •

geen specifieke eis aan het systeem voor sanitair

men voor warmwaterbereiding.

warm water;

Het verlaagde maximaal toegelaten E-peil (E 80 vanaf

invloed van een energiezuinige uitvoering van het

2010) is zeker nog haalbaar zonder het toepassen van

systeem, zoals korte leidingen, het isoleren van de

zonneboiler. De maatregel van de zonneboiler is de

• de

leidingen, een rendabel opslagvat … wordt in reke-

kers op de taart voor hen die al heel energiezuinig

ning gebracht in het E-peil. Hoe energiezuiniger de

bouwen en verbouwen.

keuzes, hoe beter de energieprestatie en hoe lager

Verbouwen

het E-peil.

• geen

eis.

Tips • Doorstroomtoestellen • D e

zijn energiezuiniger dan een boiler of opslagvat.

keuken en de badkamer worden bij voorkeur zo dicht mogelijk naast of boven elkaar geplaatst .

en allebei zo dicht mogelijk bij het toestel van de warmwaterbereiding. Dat is interessant om de aanvoerleidingen voor warm water naar het keukenaanrecht, het bad, de douche en de wastafels zo kort mogelijk te houden, maar het laat ook toe de afvoerleidingen beter te bundelen.

Samenvatting: welke niveaus legt de energieprestatieregelgeving op voor woongebouwen?

De overheid opteert wel voor een regelgeving met

De energieprestatie van een woning is afhankelijk van

bouwer of verbouwer, vrij kiezen met welke materia-

heel wat factoren. De overheid heeft er bij het opma-

len, concepten en technologieën de woning aan de.

ken en bij het herzien van de regelgeving bewust voor

opgelegde niveaus zal voldoen.

meer alomvattende niveaus, zoals het maximale K-peil en. E-peil. Hierbij kan de ontwerper, in overleg met u, als

gekozen om niet aan al die afzonderlijke factoren telkens afzonderlijke eisen op te leggen. Dat zou de ont-

Het staat hen vrij bepaalde maatregelen te accentu-

werpvrijheid teveel beperken en bepaalde materialen

eren en andere maatregelen minder doorgedreven uit

en technologieën onmogelijk maken, wat niet de

te voeren, zolang de woning maar aan het totale

bedoeling is.

eisenpakket voldoet.

28

Bouwen

Verbouwen

thermische isolatie-eisen:

thermische isolatie-eisen:

• h et

K-peil van de woning moet kleiner zijn dan of gelijk zijn aan K 45; • e lk constructiedeel van de woning (dak, muur, vloer of venster) moet voldoende geïsoleerd zijn: de U-waarden moeten kleiner zijn dan of gelijk zijn aan de maximale U-waarden (afhankelijk van de aanvraagdatum van de stedenbouwkundige vergunning – zie tabel pagina 13).

• e lk

energieprestatie-eis:

energieprestatie-eis:

• h et

• g een

totale energieverbruik van de woning wordt beperkt:

nieuw gebouwd, verbouwd of vervangen constructiedeel (dak, muur, vloer of venster) moet voldoende geïsoleerd zijn: de U-waarden moeten kleiner zijn dan of gelijk zijn aan de maximale U-waarden (afhankelijk van de aanvraagdatum van de stedenbouwkundige vergunning – zie tabel pagina 13). • g een maximaal K-peil aan de verbouwde woning als geheel;

maximaal E-peil aan de verbouwde woning als geheel.

• v oor stedenbouwkundige vergunningsaanvragen vanaf 1 januari 2010 moet het E-peil van de woning, het appartement… kleiner zijn dan of gelijk zijn aan E 80; • v oor stedenbouwkundige vergunningsaanvragen tot en met 31 december 2009, geldt het maximum E-peil E 100. binnenklimaateisen:

binnenklimaateisen:

• m inimale

• als

ventilatievoorzieningen om een gezond binnenklimaat te creëren in de woning: voldoende toevoer van verse lucht, door­ stroming van lucht en voldoende afvoer van vervuilde lucht; • b eperken van het risico op oververhitting in de zomer.

in toevoerruimten (woonruimten, slaapkamers ...) vensters vervangen worden, moeten de ruimten voorzien worden van de nodige luchttoevoeropeningen; • g een eis op het beperken van het risico op oververhitting in de zomer aan de verbouwde woning als geheel.

De te behalen niveaus zijn zo bepaald dat.

Bij het niet behalen van de gestelde eisen zal u, als

u, als bouwer of verbouwer, door de toepassing van

bouwer of verbouwer, een boete moet betalen.

beschikbare materialen en technologieën en door

Hierover leest u meer op pagina 43-44.

een kleine extra investering al snel een energie­ zuinige woning krijgt en dus een lagere energie­ factuur kan ontvangen. Met de stijgende energie­ prijzen is energiezuinig bouwen en verbouwen dan ook de boodschap.

29

Bouwproces van ontwerp tot afwerking Stappenplan van ontwerp tot afwerking om te voldoen aan de regelgeving

Startfase Als bouwer of verbouwer bent u de houder van de. stedenbouwkundige vergunning en bijgevolg de aan­ gifteplichtige van de woning voor de energieprestatie­ regelgeving. Acht dagen voor de start van de werkzaam­

De verschillende bouwfases

heden moet u een verslaggever aanstellen. Dat kan zowel de architect van de woning zelf zijn als een andere archi-

Ontwerpfase Energiezuinig bouwen en verbouwen start met de eerste pennentrek van de architect. Het is belangrijk om vanaf de ontwerpfase van de nieuwbouw of verbouwing rekening te houden met de opgelegde niveaus van isolatie, energieprestatie en ventilatie en dus al vrij vroeg rekening te houden met het beperken van het latere energieverbruik. Als bouwer of verbouwer kunt u samen met de architect bespreken welke combinatie van maatregelen en mate­rialen u daarvoor het best kunt gebruiken. De architecten worden door de overheid geïnformeerd over de regel­geving. Zij zullen het ontwerp kunnen opmaken, rekening houdend met de opgelegde niveaus. De architect kan de woning doorrekenen met het software­pakket dat de overheid ter beschikking stelt. Hiermee kan hij toetsen of de ontworpen woning met de geplande combinatie van maatregelen en materialen zal voldoen. De architect integreert de geplande maatregelen en materialen in de documenten van het bouwaanvraagdossier en in de verdere detaillering en de lastenboeken. Uiteraard ontvangt de architect voor die extra taak een ereloonvergoeding.

tect of ingenieur. De verslaggever maakt een elektronische startverklaring op, met vermelding van de startdatum van het werk, zijn of haar aanstelling als verslaggever en de rekenresultaten van het bouwproject die de architect heeft bezorgd. De verslaggever dient in uw naam elektronisch de startverklaring in bij de energieadministratie. Na indiening ontvangt de verslaggever de officiële startverklaring van de administratie die hij ondertekent en laat ondertekenen door u en uw architect.

Uitvoeringsfase Tijdens de uitvoering van het werk houdt de verslaggever nauwkeurig alle zaken bij die de thermische. isolatie, de energieprestatie en het binnenklimaat van de woning beïnvloeden. Als bouwer of verbouwer behoudt u de vrijheid om bepaalde materiaal- of installatiekeuzes te veranderen tijdens de uitvoering. Met het softwarepakket kan de architect nagaan of de woning, met de geplande. wijzigingen, blijft voldoen aan de opgelegde niveaus. Indien nodig kan hij bijsturen, in samenspraak met u. Als de architect tijdens de uitvoering van het werk een ernstig risico ziet dat het behalen van de eisen in het gedrang komt, moet hij dit melden aan de bouwer of verbouwer en aan de verslaggever.

30

Na de uitvoeringsfase Pas na de uitvoering van het werk, én uiterlijk zes.

De verslaggever moet één exemplaar van de onderte-

maanden na de ingebruikname van de woning, moet u

kende EPB-aangifte en het energieprestatiecertificaat

als aangifteplichtige aantonen dat de woning voldoet aan

gedurende 5 jaar bewaren. U moet het tweede exem-

de gestelde niveaus van de energieprestatie­regelgeving.

plaar van de EPB-aangifte en het energieprestatiecerti-

Hiervoor maakt de verslaggever de doorrekening van de

ficaat van de verslaggever krijgen, dat u gedurende 10

woning op, namelijk de EPB-aangifte. Hij doet dat op

jaar moet bewaren..

basis van de gedane vaststellingen, de lastenboeken, de

Het is de taak van de verslaggever om correct te rap-

facturen... en door middel van het softwarepakket. .

porteren over de uitgevoerde maat­regelen en materi-

Met de verslaggever spreekt u een ereloonvergoeding af

alen. De verslaggever is hiervoor persoonlijk verant-

voor het opstellen van de EPB-aangifte (inclusief het

woordelijk en zal beboet worden als bij een controle

energie­prestatiecertificaat).

vastgesteld wordt dat hij de uitvoering ‘anders’ rap-

De verslaggever dient, in samenspraak met u, elek-

porteert dan de werkelijke uitvoering van de woning.

tronisch de EPB-aangifte in bij de energieadministratie als bewijs dat de woning voldoet aan de opgelegde niveaus. Na indiening ontvangt de verslaggever de officiële EPB-aangifte en het energieprestatiecertificaat van de administratie die hij afdrukt in tweevoud. De verslaggever ondertekent zowel de beide exemplaren van de EPB-aangifte als de twee afdrukken van het energieprestatiecertificaat. Hij laat de beide exemplaren van de EPB-aangifte (niet het energieprestatiecertificaat) ondertekenen door u.

Tip Stel tijdig een verslaggever aan en wacht niet tot 8 dagen voor de start van de werkzaamheden (= uiterste datum om de startverklaring in te dienen). Uw verslaggever kan op die manier zijn taak van correcte rapportering beter uitvoeren.

31

U koopt een woning van een bouw­firma of promotor-bouwheer

• bij de koopakte wordt een tussentijds verslag gevoegd

dat: – opgemaakt

U koopt van een bouwfirma of promotor-bouwheer een woning: • o p

–

ondertekend is door de bouwfirma, de verslaggever en u;

“plan” en dus nog te bouwen of te verbouwen

– een

(vergund of nog niet vergund); • e en

is door de verslaggever van de bouw­

firma;

opsomming bevat van alle uitgevoerde en nog

uit te voeren maatregelen om de eisen te behalen,

woning in aanbouw, in verbouwing, volledig

gebouwd of verbouwd, maar waarvoor nog geen

alsook vermeldt wie met de uitvoering wordt belast

EPB-aangifte is ingediend.

en hiervoor dus verantwoordelijk is; •

de bouwfirma bezorgt u op het einde van het werk de

De aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning wordt

nodige gegevens (lastenboeken, facturen…) zodat

of is opgemaakt op naam van de bouwfirma en de

de verslaggever de EPB-aangifte kan opstellen.

bouwfirma ondertekent het volledige aanvraagdossier.

Op die manier draagt de bouwfirma de verantwoorde-

Op het moment van de aankoop van de woning wordt

lijkheid voor het door haar uitgevoerde deel van het

u, als koper, ook houder van de stedenbouwkundige

werk. U draagt de verantwoordelijkheid voor het overige

vergunning, maar de energieprestatieregelgeving

deel. U kunt eventueel beslissen verder te werken met

bepaalt dat de bouwfirma of promotor-bouwheer de

dezelfde verslaggever of u kunt een nieuwe verslag-

“aangifteplichtige” blijft van de woning. Dat wil zeggen

gever aan­stellen. U moet er dan wel voor zorgen dat

dat de bouwfirma ervoor verantwoordelijk blijft dat de

uiterlijk zes maanden na de ingebruikname van de

woning voldoet aan de gestelde eisen. De bouwfirma

woning een EPB-aangifte wordt ingediend als bewijs

moet de verslaggever aanstellen en ervoor zorgen dat

dat de woning aan de EPB-eisen voldoet.

uiterlijk zes maanden na de ingebruikname van de woning een EPB-aangifte wordt ingediend als bewijs dat de woning voldoet. De bouwfirma ontvangt de offi-

U bouwt een woning in algemene aanneming

ciële EPB-aangifte en moet die gedurende 10 jaar bewaren. De bouwfirma heeft de plicht om het ener-

U vraagt de stedenbouwkundige vergunning aan op.

gieprestatiecertificaat bij de verkoop aan u te bezor-

uw persoonlijke naam en u ondertekent het volledige

gen. Ter informatie kunt u aanvullend een kopie van

aanvraagdossier. U laat de woning bouwen door een

de officiële EPB-aangifte aan de bouwfirma opvra-

algemene aannemer.

gen.

Op dat moment bent u de bouwer of bouwheer van het

Uitzondering

er van de stedenbouwkundige vergunning en ook de

dossier. Bij vergunning van de woning bent u de houdBij de aankoop van de woning kunnen u en de bouw-

aangifteplichtige van de woning voor de

firma samen beslissen de samenwerking vroeger dan

energieprestatie­regelgeving. Dat wil zeggen dat u

de afwerking te beëindigen, bijvoorbeeld na regen- en

ervoor verantwoordelijk bent dat de woning voldoet

winddichtheid van de woning.

aan de gestelde eisen. U laat zich hierin bijstaan door

In dat geval kan de bouwfirma de ‘aangifteplicht’ wel

de architect. Maar u moet ook de verslaggever aanstel-

overdragen aan u. Dat kan als aan alle drie volgende

len en ervoor zorgen dat uiterlijk zes maanden na de

voorwaarden is voldaan:

ingebruikname van de woning een EPB-aangifte wordt

• in

ingediend als bewijs dat de woning voldoet.

de koopakte wordt vermeld dat de aangifteplicht

aan u wordt overgedragen;

32

Vragen en antwoorden Moet ik iemand extra inschakelen voor deze regelgeving? Wat kan ik zelf doen? De EPB-aangifte (die verplicht is) wordt opgemaakt door een verslaggever. De verslaggever moet beschikken over een diploma van: burgerlijk ingenieur, ingenieur-architect, architect, bio-ingenieur, industrieel of technisch ingenieur. Ten laatste acht dagen voor het starten van de werkzaamheden wordt de verslaggever aangesteld. Uw architect kan ook de verslaggever zijn. De aangifteplichtige kan ook de verslaggever zijn, op voorwaarde dat die persoon het geschikte diploma heeft. Wanneer kan ik het best bepalen welk type verwarmingsinstallatie ik wil gebruiken? Bij voorkeur legt u vanaf de ontwerpfase, in overleg met uw architect, een aantal keuzes vast zoals de brandstofkeuze: aardgas, stookolie…, de keuze voor radiatoren, convectoren, vloerverwarming. De architect heeft die keuzes nodig om te kunnen berekenen of het gebouw voldoet aan de opgelegde eisen. Wat is het verschil tussen de EPB-aangifte en een energieprestatiecertificaat van een nieuwe woning? De EPB-aangifte is de doorrekening en de bewijsvoering of de nieuwe woning voldoet of niet voldoet aan de gestelde eisen. Het energieprestatiecertificaat geeft de energetische kwaliteit van de nieuwe woning aan. De energetische kwaliteit wordt uitgedrukt in een E-peil en in een theoretisch energieverbruik in kWh/m2. Hierdoor kan de energiezuinigheid van nieuwe woningen vergeleken worden. De eigenaar moet vanaf 1 november 2008 bij de verkoop en vanaf 1 januari 2009 bij de verhuur van een woning, het energieprestatiecertificaat voorleggen aan de potentiële kopers of huurders. Wanneer krijg ik het energieprestatiecertificaat? Het energieprestatiecertificaat wordt gelijktijdig met de EPB-aangifte door de verslaggever uitgereikt.

Aanstiplijst tijdens het bouwproces Verschillende zaken zijn belangrijk om een energie­zuinige woning te bouwen of te verbouwen. Hierna zijn ze nogmaals samengevat in een overzichtstabel. Die tabel kunt u gebruiken als aanstiplijst om zelf tijdens de opmaak van de plannen en lastenboeken en tijdens de uitvoering op de bouwplaats de belangrijkste aandachtspunten te controleren.

33

Functionele ruimten, zoals bergingen, gang, toilet, badkamer bevinden zich voornamelijk aan de noordzijde en de leefruimtes worden vooral op het.

Ontwerp-oriëntatie

zuiden georiënteerd. De vensteropeningen aan de noordzijde zijn beperkt en 40 à 60% van de totale vensteroppervlakte is georiënteerd tussen zuidoost en zuidwest. De grote vensters op zuid en zuidwest zijn voorzien van gebouwgebonden zonnewering: met dakoversteek, luifels, luiken … Een aantal muren of vloeren worden opgebouwd met “zware” materialen zodat die constructiedelen voor een stuk de zonnewamte kunnen bufferen. Er is in intensieve ventilatie ’s nachts voorzien om de binnenomgeving en de constructiedelen in de zomer intens te kunnen afkoelen. Dakisolatie. Muurisolatie. Vloerisolatie.

Thermische isolatie

Raamprofielen in hout, pvc of metaal met een thermische onderbreking. Hoogrendementsbeglazing, waarvan de U-waarde kleiner is dan of gelijk. is aan 1,6 W/m2K. De deuren en garagepoorten zijn geïsoleerd. De isolatie omsluit volledig het volume dat u wilt isoleren en beschermen tegen warmteverlies. Koudebruggen aan de aansluitingen tussen de verschillende constructiedelen, zoals buitenmuur en dak, buitenmuur en vensters en deuren, zijn weggewerkt. De koudebrug bij de aansluiting van de spouwmuur op de fundering wordt zo veel mogelijk beperkt door de vochtbestendige isolatie tot zo diep mogelijk in de spouw door te trekken.

34

bouwplaats

Te controleren op de

lastenboeken

Te controleren in de .

detailtekeningen

Te controleren op plan en

Aanstiplijst tijdens het bouwproces

Te controleren op de

Bij de uitvoering van het gebouw is aandacht besteed aan het luchtdicht





































































maken van de constructiedelen zelf en van de aansluitingen tussen de verschillende constructiedelen onderling, zoals buitenmuur en dak … Er wordt een basisventilatiesysteem A, B, C of D geïnstalleerd. In de droge ruimten (living, slaapkamers, studeerkamer…) is telkens voorzien in:

Ventilatie

• een regelbaar toevoerrooster voor natuurlijke toevoer in de vensters of de buitenmuren; • een toevoerrooster voor mechanische toevoer. In de tussenruimten (gangen, hal…) is voorzien in roosters in de binnen­ deuren of –muren of via spleten onder de binnendeuren voor de doorstroming van lucht. Bij de spleten onder de deuren is minstens de ruimte om een potlood onder het deurblad te schuiven. In de natte ruimten (badkamer, wc, keuken…) is telkens voorzien in: • een verticaal afvoerkanaal voor natuurlijke afvoer van vuile lucht; • een mechanische afvoer. Het stooklokaal wordt boven en onder geventileerd. De openingen liggen diagonaal tegenover elkaar. De verwarmingsketel is energiezuinig met label HR TOP voor aardgas of Optimaz-elite voor stookolie.

Verwarming

De verwarmingsinstallatie is uitgerust met een kamerthermostaat met tijds­ regeling. De radiatoren of convectoren zijn voorzien van thermostatische kranen. De verwarmingsleidingen die buiten het geïsoleerde volume liggen, zijn. voldoende geïsoleerd. Er is een buitenvoeler aanwezig om de ketelwatertemperatuur te laten variëren afhankelijk van de weersomstandigheden. Bij vloer- of wandverwarming wordt de vloer of wand extra geïsoleerd om ervoor te zorgen dat de warmte volledig aan de binnenruimte wordt afge­ Sanitair warm water

geven en niet verloren gaat.



Het toestel voor de warmwaterbereiding is energiezuinig met label HR+ of HR TOP voor aardgas of Optimaz of Optimaz-elite voor stookolie. Het bereidingstoestel voor sanitair warm water staat zo dicht mogelijk bij de tappunten van de keuken en badkamer. De leidingen zijn zo kort mogelijk. De warmwaterleidingen die buiten het geïsoleerde volume liggen, worden geïsoleerd.

35



bouwplaats

lastenboeken

Te controleren in de

en detailtekeningen

Te controleren op plan

Aanstiplijst tijdens het bouwproces

Voorbeeldwoningen Hieronder worden twee voorbeelden van woningen

als de woning gebouwd zou worden volgens de opge­

getoond, namelijk een voorbeeld van een open of.

geven plannen, met de opgesomde maatregelen van

vrijstaande woning en een voorbeeld van een geslo-

woningontwerp, thermische isolatie, ventilatie en

ten woning (rijwoning).

installatie uit de bijgevoegde tabel.

Op de website www.energiesparen.be/epb/voorbeeld-

De overheid wil extra benadrukken dat de vermelde

woningen vindt u een derde voorbeeldwoning, name-

resultaten specifieke resultaten zijn van die maatrege-

lijk een voorbeeld van een halfopen woning.

len op de voorbeeldwoningen.

De uitgewerkte voorbeeldwoningen voldoen aan de

Het zomaar uitvoeren van dezelfde maatregelen op.

geldende EPB-eisen die vanaf 2010 voor woongebou-

uw woningontwerp garandeert u niet dat de woning dezelfde resultaten behaalt. Het ontwerp van uw

wen gelden (maximum E80 …).

woning, de oriëntatie ervan en de hoeveelheid beglazing Die woningen zijn voorbeelden van eengezinswonin-

zijn verschillend van die van de voorbeeldwoningen en

gen die in Vlaanderen gebouwd worden.

zijn mee bepalend voor de resultaten van uw woning.

Per voorbeeldwoning wordt in deze brochure telkens

De voorbeeldwoningen zijn enkel richtinggevend. Om

de gelijkvloerse en eerste verdieping afgebeeld zodat

na te gaan of uw woning voldoet met een gekozen

u zich, als bouwer en verbouwer, een beeld kunt vor-

pakket van materialen en technologieën, moet de

men van het woningontwerp van de voorbeeldwonin-

architect een doorrekening maken. Zo kan exact nage-

gen.

gaan worden of de woning zal voldoen aan de gestelde eisen van de regelgeving.

Op www.energiesparen.be/epb/voorbeeldwoningen vindt u de bijhorende gevels en doorsnede terug,

Het geïsoleerde volume, het verliesoppervlak en de

alsook meer gegevens over de voorbeeldwoningen.

daaruit afgeleide compactheid van uw woning kan uw architect voor u berekenen. Dat vormt onderdeel van

Specifiek voor de voorbeeldwoningen wordt getoond welke resultaten (K-peil en E-peil) de woning behaalt

36

de volledige doorrekening.

Voorbeeld open woning

Plan gelijkvloerse verdieping.

Plan eerste verdieping.

37

Kenmerken en uitvoering van de open woning compactheid type woning

open bebouwing met verdieping onder dak

geïsoleerd volume

720,72 m3

verliesoppervlak

511,00 m2

bebouwd grondoppervlak

143,00 m2

compactheid

1,41 (gemiddelde compactheid) = 720,72 m3 / 511,11 m2 thermisch isoleren

vloer

U = 0,27 W/m2K (8 cm XPS-isolatie met λ = 0,034 W/mK)

buitenmuur

U = 0,35 W/m2K (6 cm PUR-isolatie met λ = 0,028 W/mK)

hellend dak

U = 0,27 W/m2K (18 cm MW-isolatie met λ = 0,041 W/mK)

plafond naar zolder

U = 0,27 W/m²K (18 cm MW-isolatie met λ = 0,041 W/mK)

vensters

houten raamprofielen – U-glas = 1,1 W/m2K

koudebruggen

bouwdetails voldoen aan specificaties Vlaamse overheid

constructietype

matig zwaar: traditioneel: spouwmuur met metselwerk – houten dakspanten en houten balken naar zolder luchtdicht bouwen

luchtdichtheid

luchtdichtheidsmeting: gemeten waarde van het lekdebiet = 4 m³/hm² ventileren

ventilatiesysteem

systeem D: mechanische toe- en afvoer lucht met warmteterugwinning (rendement 65 %) nuttige zonnewarmte

oriëntatie

voorgevel noord – achtergevel zuid

beglazing zonnetoetredingsfactor

0,60

zonnewering

geen verwarmingsinstallatie

verwarmingstoestel

condenserende aardgasketel met rendement 102 %

verwarmingssysteem

centrale verwarming met warm water - radiatoren - decentrale regeling met thermostatische kranen bereiding sanitair warm water

leidinglengte tot badkamer

naar douche: 6 m – naar bad: 6 m

leidinglengte tot keuken

7m

zonneboiler

geen

toestel bereiding warm water

zelfde toestel als voor verwarming

opslagvat

boiler andere

koeling

geen

fotovoltaïsche panelen

geen

Resultaten van de woning K-peil

K 40

bruto vloeroppervlakte

E-peil

E 73

primair energieverbruik/m²

38

247,00 m² 118,99 kWh/m²

Voorbeeld gesloten woning

Plan gelijkvloerse verdieping.

Plan eerste verdieping.

39

Kenmerken en uitvoering van de gesloten woning compactheid type woning

gesloten bebouwing met verdieping onder dak

geïsoleerd volume

546,20 m3

verliesoppervlak

246,75 m2

bebouwd grondoppervlak

73,50 m2

compactheid

2,21 (compact) thermisch isoleren

vloer

U = 0,23 W/m2K (10 cm XPS-isolatie met λ = 0,034 W/mK)

buitenmuur

U = 0,30 W/m2K (10 cm XPS-isolatie met λ = 0,034 W/mK)

hellend dak

U = 0,27 W/m2K (18 cm MW-isolatie met λ = 0,041 W/mK)

plafond naar zoldertip

U = 0,27 W/m2K (18 cm MW-isolatie met λ = 0,041 W/mK)

vensters

pvc raamprofielen U = 1,8 W/m2K – U-glas = 1,1 W/m2K

koudebruggen

bouwdetails voldoen aan specificaties Vlaamse overheid

constructietype

halfzwaar: spouwmuur met metselwerk, vloer gelijkvloerse verdieping = betonplaat, vloer eerste en zolderverdieping = gewelven, hellend dak met houten spanten, plafond naar zoldertip met houten balken luchtdicht bouwen

luchtdichtheid

geen meting ventileren

ventilatiesysteem

systeem C: natuurlijke toevoer lucht – mechanische afvoer lucht – meer energiezuinige ventilator nuttige zonnewarmte

oriëntatie

voorgevel oost – achtergevel west

beglazing zonnetoetredingsfactor

0,60

zonnewering

geen verwarmingsinstallatie

verwarmingstoestel

condenserend aardgasketel met rendement 107 %

verwarmingssysteem

centrale verwarming met warm water - radiatoren - decentrale regeling met thermostatische kranen bereiding sanitair warm water

leidinglengte tot badkamer

naar douche: 5,5 m – naar bad: 7 m

leidinglengte tot keuken

10 m

zonneboiler

geen

toestel bereiding warm water

zelfde toestel als voor verwarming = doorstroomtoestel

opslagvat

geen andere

koeling

geen

fotovoltaïsche panelen

geen

Resultaten van de woning K-peil

K 31

bruto vloeroppervlakte

E-peil

E 76

primair energieverbruik/m²

40

182,71 m² 112,08 kWh/m²

Meerkost – terugverdientijden Meerkost Om de meerkosten te ramen, wordt uitgegaan van woningen die voldoen aan de EPB-eisen die gelden



– zuivere materiaalkost om dikkere isolatiematerialen of isolatiematerialen met betere isolatiewaarden te plaatsen;



– mogelijks uitvoeringskosten voor het aanpassen en verbreden van de constructies:

voor bouwprojecten met aanvraag tot stedenbouw-

grotere spouwmuurbreedten (bijvoorbeeld

kundige vergunning vanaf 1 januari 2007.

35 cm) met als gevolg bredere fundering-

De EPB-eisen voor die bouwprojecten zijn:

en …, hogere houten spanten … om dik-

• thermische isolatie-eisen:

– K ≤ Kmax = K 45;



– U-waarden U ≤ Umax of R-waarden ≥ Rmin;

• energieprestatie-eis:

– E ≤ Emax = E 100;

• binnenklimaateisen:

– het risico op oververhitting is beperkt;



– minimale ventilatievoorzieningen voldoen

kere isolatie tussen te plaatsen; • h et plaatsen van verwarmingstoestellen met betere of zeer goede rendementen. De verstrengde EPB-eisen vereisen mogelijks ook meerinvesteringen op aspecten zoals: • meer luchtdichte uitvoering van de constructiedelen en de bouwdetails, inclusief het uitvoeren van een luchtdichtheidsmeting, om de verbeter-

aan de ventilatie-eisen. Voor bouwprojecten met aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning vanaf 1 januari 2010 worden de

de luchtdichtheid aan te tonen; • het plaatsen van een meer energiezuinig ventilatiesysteem, eventueel met een warmteterugwin-

volgende thermische isolatie-eisen en de energieprestatie-eis strenger, waarvoor meerinvesteringen nodig zijn: • verstrengde U-waarde voor daken en plafonds (naar niet-geïsoleerde zolders) en voor buitenmuren; • E ≤ Emax = E 80. De K-peileis wijzigt niet, maar het verstrengde E-peil E80 vergt onrechtstreeks wel een betere thermische isolatie van het gehele gebouw. De binnenklimaateisen (beperking risico op overver-

ningsapparaat; • meer energiezuinige ventilatoren. In de eerder vermelde studie, waarin de haalbaarheid van het verstrengen van de eisen voor woongebouwen werd bekeken (p4), is het punt ‘meerinvesteringen’ uitgebreid onderzocht. De studie vertrok van het huidige EPB-eisenpakket en berekende de meerinvesteringen voor verschillende stappen van verstrenging (E90, E80, E70 en E60) en voor verschillende types van woongebouwen, onder meer voor een rijwo-

hitting + ventilatie-eisen) blijven dezelfde. Daaraan is

ning, een open en een halfopen woning.

dus geen meerkost verbonden.

Om voor de onderzochte woningen het energieverbruik met 20 % te verminderen (van E 100 naar E 80),

De verstrengde EPB-eisen vereisen dus meerinveste-

bedraagt de meerkost tussen 5 en 8 €/m². Om 30 %

ringen op het vlak van:

minder te verbruiken (van E 100 naar E 70), ligt de

• meer en betere thermische isolatie van de ver-

meerkost tussen 11 en 17 €/m².

schillende constructiedelen (daken, plafonds,

Uit de meerkosten voor E 80 en E 70, is de meerkost

buitenmuren, vloeren en vensters): met onder

voor het behalen van E 75 te ramen op ongeveer 8 tot

meer:

12,5 €/m².

41

Voor het voorbeeld van de open woning (zie p37 in

terugverdient en hoe groter het financiële voordeel

deze brochure), met een bruikbare vloeroppervlakte

voor de toekomst.

van 247,00 m² wordt de meerkost van E 100 naar E 75

In het eerder vermelde studieproject werden ook de

(ongeveer 9,5 €/m²) geraamd op ongeveer 2.350

terugverdientijden van de meerinvesteringen geraamd

euro.

voor de verschillende types woningen.

Voor de voorbeeldrijwoning (zie p39 in deze brochure), met een bruikbare vloeroppervlakte van 182,71 m²

De terugverdientijd voor extra investeringen om het

wordt de meerkost (ongeveer 11 €/m²) van E 100 naar

E-peil te verlagen van E 100 naar E 75 is te ramen op

E 75 geraamd op ongeveer 2.000 euro.

een gemiddelde van 3 tot 5 jaar.

Om de huidige bouwpraktijk aan de verstrengde EPB-

Let wel dat er in het vermelde studieproject onder

eisen aan te passen, zullen de bouwbedrijven wellicht

meer geen rekening werd gehouden met:

sterk van elkaar afwijkende meerkosten vermelden.

• de premies die alle netbeheerders aan bouwers

Als hun projecten nipt voldoen aan de E 100-eis, is de

en verbouwers geven voor extra energiebespa-

inhaalbeweging om het vereiste niveau E 80 te berei-

rende investeringen;

ken uiteraard groter dan bij bouwbedrijven die van-

• de belastingsvermindering voor het uitvoeren van energiebesparende maatregelen;

daag al energiezuiniger bouwen. Daarnaast speelt het woningontwerp met haar com-

• de vermindering van de onroerende voorheffing

pactheid, oriëntatie, oppervlakte beglazing ..., ook een

(gedurende 10 jaar) voor woningen met lager E-

belangrijke rol in de grootte van de meerkost.

peil, namelijk E 60 en lager.

Terugverdientijden

De premies en financiële steunmaatregelen uit diverse hoek, zullen de geraamde terugverdientijden een stuk

Meerinvesteringen op het vlak van thermische isolatie

verkorten.

en energieprestatie zijn investeringen die vrij snel

Na die terugverdienperiode haalt u gedurende tiental-

terugverdiend worden. De terugverdientijd is uiteraard

len jaren financieel voordeel uit een meer energiezui-

afhankelijk van de energieprijzen. Hoe meer de ener-

nige woning dankzij uw lagere energiefacturen.

VEA Premies voor energiebesparing in Vlaanderen subsidies

42

2009

gieprijzen stijgen, hoe sneller u de investeringen

Controles – boetes Controles

De overheid zal aan u administratieve boetes opleg-

De overheid voert administratieve controles uit om na

Als uit een bouwplaatscontrole blijkt dat de verslag-

te gaan of een verslaggever is aangesteld en of de

gever niet correct rapporteerde, krijgt de verslaggever

EPB-aangifte binnen de zes maanden na ingebruik-

een boete.

gen als de woning niet voldoet aan de gestelde eisen.

name is ingediend. De overheid controleert ook de

De grootte van de boete is afhankelijk van de grootte

ingediende EPB-aangifte om te zien of de woning al

van de overtreding: hoe groter de overtreding op de

dan niet voldoet aan de gestelde eisen.

eis is, hoe groter de opgelegde boete zal zijn.

Daarnaast verricht de overheid ook controles op de

Bij het niet-naleven van de eisen voor thermische iso-

bouwplaats. Tijdens de uitvoering van de werkzaam-

latie en energieprestatie is de boete ongeveer drie

heden worden vooral de isolatie-aspecten bekeken

maal de ‘uitgespaarde’ investering. Dat is een geraamd

die na de afwerking niet meer zichtbaar zijn. Na de

bedrag van de investering die u had kunnen doen om

uitvoering van de werkzaamheden worden dan nog de

de woning wel aan de eis te laten voldoen.

installatie- en ventilatieaspecten gecontroleerd. Na ontvangst van de EPB-aangifte vergelijkt de overheid haar gedane vaststellingen met de gerapporteerde maatregelen en gebruikte materialen in de EPB-aangifte om na te gaan of de verslaggever alles correct rapporteert.

Boetes De overheid voerde de energieprestatieregelgeving in met als hoofddoel het energieverbruik in woningen – en hierdoor ook de CO2-uitstoot van woningen – te verminderen, en omdat ze gezonde en energiezuinige woningen belangrijk vindt. Ze wil energiezuinig bouwen en verbouwen sterker stimuleren dan in het verleden is gebeurd, want er zijn weinig investeringen die zo snel worden terugverdiend door een jaarlijks lagere energiefactuur. Met de steeds

Toegepast op de voorbeeldwoningen De voorbeeldwoningen van p37 tot p40 behalen, zoals ze daar berekend zijn, E73 en E76. Bij wijze van 1e test werd er hier en daar wat aan de materialen en installaties veranderd om de voorbeeldwoningen net E80 te laten behalen (= maximumeis voor woongebouwen vanaf 1 januari 2010). Bij wijze van 2e test werd er dan aan de materialen en installaties van de 1e test nog wat gewijzigd om de woningen E85 te laten behalen (= 5 E-punten in overtreding op de maximumeis E80 voor woongebouwen vanaf 1 januari 2010). De overtreding op het maximum E80 door E85 te behalen, geeft bij de open woning aanleiding tot een boete van +/- 1.850 euro en bij de rijwoning van +/1.250 euro.

stijgende energieprijzen is dat zeker interessant. Bovendien kunt u als bouwer of verbouwer premies genieten en zijn enkele energiebesparende investeringen fiscaal aftrekbaar. Vanaf 2009 wordt voor een nieuwbouwwoning met E-peil E60 of lager automatisch een vermindering van onroerende voorheffing toegepast gedurende 10 jaar.

43

Vragen en antwoorden Hoeveel tijd krijg ik om de EPB-aangifte in te dienen? Ik ben bijvoorbeeld van plan om pas over drie jaar een zonneboiler te plaatsen waarmee de woning zal voldoen aan maximum E 80? De EPB-aangifte moet uiterlijk zes maanden na de ingebruikname van de woning ingediend zijn. Binnen die tijdspanne moeten alle nodige maatregelen zijn uitgevoerd en materialen zijn gebruikt om aan de eisen te voldoen. De meeste maatregelen zijn achteraf niet meer bij te sturen of op te lossen. Een zonneboiler kan bijvoorbeeld wel later geplaatst worden op voorwaarde dat de woning (met aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning) ook zonder die zonneboiler voldoet aan het maximale E-peil E 80. Kan ik beslissen om de dakisolatie of de isolatie in het plafond naar de niet-geïsoleerde zolder pas te plaatsen nadat de verslaggever de definitieve EPB-aangifte heeft opgemaakt? Nee. Het plaatsen van de dak- of zolderisolatie kan niet uitgesteld worden, omdat die investering op zeer korte termijn teruggewonnen wordt. De U-waarde van het dak of van het plafond naar de zolder moet voldoen aan de opgelegde eis op het moment dat de EPB-aangifte wordt opgemaakt. Dus uiterlijk zes maanden na de ingebruikname van de woning moet de dak- of zolderisolatie geplaatst zijn en gerapporteerd worden in de EPB-aangifte. Zonder isolatie zal het dak of het plafond naar de niet-geïsoleerde zolder niet voldoen en krijgt u een boete. Wat gebeurt er als ik geen EPB-aangifte indien? Wie geen EPB-aangifte heeft ingediend binnen zes maanden na ingebruikname, ontvangt eerst een aanmaning van de overheid om ze alsnog in te dienen. Als u dan nog geen actie onderneemt, krijgt u een boete. De boete bestaat uit een vast bedrag van 250 euro, vermeerderd met een variabel bedrag dat afhankelijk is van de grootte van de woning. Een rekenvoorbeeld: Het voorbeeld van de open woning in deze brochure heeft een geïsoleerd volume van 720,72 m3. Als de EPB-aangifte voor die woning niet wordt ingediend, bedraagt de opgelegde boete: 250 euro + 1 euro/m3 x 720,72 m3 = 970,72 euro. Voor het voorbeeld van de gesloten woning bedraagt die boete 796,20 euro. Het betalen van de boete stelt u echter niet vrij van het indienen van de EPB-aangifte. U moet nog steeds een EPB-aangifte indienen en aan de eisen voldoen. Indien u toch nalaat de EPB-aangifte in te dienen, zullen verdere stappen ondernomen worden. Als ik een boete heb gekregen, kan ik er dan nog voor kiezen om aanvullend werk uit te voeren zodat mijn woning toch voldoet? Zo ja, wordt de boete dan kwijtgescholden? Niets belet u natuurlijk om nog extra werk te laten uitvoeren om de woning energiezuiniger te maken, maar aan de ingediende EPB-aangifte kan niets meer veranderen. De boete wordt niet kwijtgescholden als er na het indienen van de EPB-aangifte extra werk wordt verricht om de woning alsnog te laten voldoen.

Wat gebeurt er met de boetes? De boetes komen terecht in het Energiefonds. Dat fonds zal gebruikt worden voor premies en andere stimulerende acties.

44

Vragen en meer informatie Brochures: Vlaams Energieagentschap Koning Albert II-laan 20/bus 17, 1000 Brussel

Als u vragen hebt, kunt u gratis bellen naar 1700 of kunt u terecht op www.energiesparen.be/veelgestelde_vragen.

Meer informatie over de energieprestatieregelgeving en de ondersteunende initiatieven vindt u op: www.energiesparen.be/epb/energieprestatieregelgeving.

Meer informatie over energiebesparende maatregelen, tips, premies… vindt u op: www.energiesparen. be.

Als u op de website (rubriek subsidies) de postcode van uw gemeente invult, krijgt u onmiddellijk een overzicht te zien van de premies die u kunt genieten van de fiscus, de elek­triciteitsnetbeheerder, het Vlaamse Gewest en het provincie- en gemeentebestuur. De premies kunnen meestal gecumuleerd worden.

U kunt er eveneens alle brochures of folders bestellen of downloaden.

Verantwoordelijke uitgever: Luc Peeters, Vlaams Energieagentschap• Samenstelling en redactie: Vlaams Energieagentschap • Lay-out: VEA • Druk: Enschedé - Van Muysewinkel • Depotnummer: D/2009/3241/064

45

Infofiche over de energieprestatieregelgeving In het kader van die regelgeving hebben u, uw architect en uw verslaggever in de loop van het bouwproces enkele taken te vervullen. Deze infofiche biedt u het overzicht van die taken vanaf het verkrijgen van de stedenbouwkundige vergunning. Tijdens het bouwproces De energieprestatieregelgeving bepaalt dat het gebouw of de werkzaamheden waarvoor u een stedenbouwkundige vergunning hebt ontvangen, na uitvoering moeten voldoen aan eisen op het vlak van energieprestatie en binnenklimaat (= EPB-eisen).

Uw taak :

U bent verantwoordelijk voor het voldoen aan de energieprestatieregelgeving, maar u wordt hierin bijgestaan door uw architect. Hiervoor bespreekt u met uw architect welke combinatie van materialen en installaties u zult toepassen opdat het gebouw na uitvoering zal voldoen aan de EPB-eisen.Tijdens de uitvoering kunt u nog wijzigen. Als u wijzigt naar materialen en installaties die minder presteren dan de geplande maatregelen, bespreekt u die wijzigingen eerst met uw architect (of met uw verslaggever, naargelang de afgesloten contracten) zodat kan nagegaan worden of de eisen nog behaald blijven.

De architect :

- houdt vanaf de conceptfase rekening met de EPB-eisen. - gaat na of het bouwproject met de geplande maatregelen zal voldoen aan de EPB-eisen en verwerkt, na overleg met u, de geplande maatregelen in de plannen en de eventuele lastenboeken. - gaat tijdens de controle op de werkzaamheden na of de toegepaste materialen en installaties uitgevoerd worden zoals voorzien. - gaat na of het bouwproject met eventuele wijzigingen nog voldoet aan de EPB-eisen.

Uiterlijk acht dagen voor de start van de werkzaamheden Uw taak :

Uiterlijk acht dagen voor de start van het werk stelt u een verslaggever aan. Dat is ofwel uw architect, ofwel een andere architect of ingenieur.

De architect :

geeft de informatie over de geplande maatregelen en de resultaten uiterlijk acht dagen voor de start van de werkzaamheden door aan uw verslaggever.

De verslaggever :

Uw taak :

De architect : De verslaggever :

- maakt een elektronische startverklaring op, met vermelding van de startdatum van het werk, zijn of haar aanstelling als verslaggever en de rekenresultaten van het bouwproject die de architect heeft bezorgd. - dient in uw naam elektronisch de startverklaring in bij de energieadministratie. Na indiening ontvangt de verslaggever de officiële startverklaring van de administratie. - ondertekent die officiële startverklaring en laat ze ook ondertekenen door u en uw architect.

U ondertekent de officiële startverklaring.

Hiernaast deelt u ook nog de start van het werk mee aan de vergunningverlenende overheid (gemeente en Arohm).

ondertekent de officiële startverklaring. houdt de ondertekende startverklaring gedurende drie jaar bij.

Uiterlijk zes maanden na de ingebruikname: EPB-aangifte De verslaggever :

- maakt van het uitgevoerde bouwproject, op basis van de verzamelde informatie over de werkelijk gebruikte materialen en installaties, de correcte EPB-aangifte (= bewijsvoering) en het Energieprestatiecertificaat op door middel van de EPB-software. - dient de EPB-aangifte en het Energieprestatiecertificaat elektronisch in bij de energieadministratie. - ontvangt, na indiening, de officiële EPB-aangifte en het Energieprestatiecertificaat van de administratie. - ondertekent de EPB-aangifte (twee exemplaren) laat ze ook door u ondertekenen. De verslaggever houdt de ondertekende EPB-aangifte gedurende vijf jaar bij. - ondertekent en bezorgt u het Energieprestatiecertificaat.

Uw taak :

U ondertekent de officiële EPB-aangifte (twee exemplaren) en houdt uw ondertekende versie gedurende tien jaar bij. U houdt ook het Energieprestatiecertificaat gedurende tien jaar bij. Dat certificaat wordt een verplicht document bij de verkoop en de verhuur van gebouwen.

46

Energie sparen: de winst is voor u en het milieu.

Vlaams Energieagentschap Koning

Albert

II-laan

20/bus

17

-

1000

Brussel

-

E-mail: [email protected] - Website: www.energiesparen.be