Pensioen en eigen verantwoordelijkheid
L.J.A. Vullings
Pensioen en eigen verantwoordelijkheid
Op welke wijze kan de overheid, in verband met de versoberingen in het pensioenstelsel, de burger (fiscaal) stimuleren om meer eigen verantwoordelijkheid te nemen bij de opbouw van een eigen oudedagsvoorziening?
Masterthesis Fiscaal Recht Tilburg University, Tilburg
Examencommissie:
Mr. G.M.C.M. Staats Prof. dr. G.J.B. Dietvorst
Auteur:
Loes Vullings
ANR:
789511
Datum:
12 september 2013 2
I.
Voorwoord
Deze masterthesis is tot stand gekomen in het kader van de masteropleiding Fiscaal Recht aan Tilburg University te Tilburg. In mijn masterthesis heb ik gekozen voor het onderwerp pensioenen. Het onderwerp sprak mij altijd al zeer aan, met name omdat het van groot belang is voor iedere burger. Ik heb daarom gekozen voor de pilot van Mr. G.M.C.M. Staats: eigen verantwoordelijkheid oudedags- en nabestaandenvoorziening en fiscale begeleiding. Daarnaast is het onderwerp pensioen heel actueel. Pensioenfondsen moeten de pensioenen korten, het pensioenstelsel wordt versoberd en er zijn nieuwe wetsvoorstellen. In deze masterthesis besteed ik aandacht aan de versoberingen en beoordeel ik of de taak bij de overheid ligt om de burgers te stimuleren of dat voldoende pensioen de eigen verantwoordelijkheid van de burger is. Deze masterthesis was niet tot stand gekomen zonder de steun van een aantal personen. Allereerst wil ik Paul, pap en mam, Ger en Gertie bedanken voor hun steun tijdens de afgelopen jaren. Ger, Lars en Fer bedankt voor het lezen en verbeteren van mijn masterthesis. Als laatste wil ik Mr. G.M.C.M. Staats bedanken voor de begeleiding vanuit Tilburg University.
Horst, september 2013
Loes Vullings
3
II.
Afkortingenlijst
AFM
Autoriteit Financiële Markt
AOW
Algemene Ouderdomswet
BW
Burgerlijk Wetboek
DGA
Directeur grootaandeelhouder
FOR
Fiscale oudedagsreserve
MvA
Memorie van Antwoord
OP-excedent
Ouderdomspensioenexcedentregeling
PP-excedent
Partnerpensioenexcedentregeling
PSW
Pensioen- en Spaarfondsenwet
PvdA
Partij van de Arbeid
PW
Pensioenwet
SER
Sociaal Economische Raad
SZW
Sociale Zaken en Werkgelegenheid
UBLB
Uitvoeringsbesluit loonbelasting 1965
UPO
Uniform pensioen overzicht
VUT
Vervroegde uittreding
VVD
Volkspartij voor Vrijheid en Democratie
Wet AWR
Algemene wet inzake rijksbelastingen
Wet Bpf
Wet verplichte deelneming bedrijfstakpensioenfonds 2000
Wet IB
Wet Inkomstenbelasting 2001
Wet LB
Wet op de loonbelasting 1964
Wet VAP
Wet Verhoging AOW- en Pensioenrichtleeftijd
Wet VPB
Wet op de vennootschapsbelasting 1969
Wet VPL
Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling
WzP-excedent Wezenpensioenexcedentregeling
4
III.
Inhoudsopgave
Inhoud I.
Voorwoord....................................................................................................................................... 3
II.
Afkortingenlijst ................................................................................................................................ 4
III.
Inhoudsopgave ............................................................................................................................ 5
1. Inleiding ............................................................................................................................................... 8 1.1 Inleiding ......................................................................................................................................... 8 1.2 Probleemstelling............................................................................................................................ 8 1.3 Verantwoording van de opzet ....................................................................................................... 9 2. Historie van het pensioenstelsel ...................................................................................................... 10 2.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 10 2.2 Driepijlersysteem......................................................................................................................... 10 2.3 Historie Nederlands pensioenstelsel ........................................................................................... 11 2.3.1 AOW ..................................................................................................................................... 11 2.3.2 Pensioen ............................................................................................................................... 11 2.3.3 Lijfrente ................................................................................................................................ 12 2.4 De (fiscale) wetswijzigingen met betrekking tot de Nederlandse oudedagsvoorzieningen ....... 13 2.4.1 Brede Herwaardering I ......................................................................................................... 13 2.4.2 Brede Herwaardering II en III ............................................................................................... 15 2.4.3 Witteveenkader .................................................................................................................... 16 2.4.4 Wet IB 2001 .......................................................................................................................... 17 2.4.5 Wet VPL ................................................................................................................................ 18 2.4.6. Wet Banksparen .................................................................................................................. 18 2.5 Conclusie ..................................................................................................................................... 19 3. Fiscale en juridische aspecten van het pensioenstelsel .................................................................... 20 3.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 20 3.2 AOW (eerste pijler) ...................................................................................................................... 20 3.3 Pensioen (tweede pijler) ............................................................................................................. 20 3.3.1. Juridisch kader ..................................................................................................................... 20 3.3.2. Fiscaal kader ........................................................................................................................ 22 3.4 Lijfrente (derde pijler) ................................................................................................................. 25 3.4.1. Juridisch kader ..................................................................................................................... 25 3.4.2. Fiscaal kader ........................................................................................................................ 25 5
3.5 Verschillen pensioen en lijfrente ................................................................................................. 28 3.6 Toekomstige wijzigingen ............................................................................................................. 28 3.6.1 Commissie Van Weeghel, Commissie Van Dijkhuizen en het Regeerakkoord ..................... 28 3.6.2 Wet VAP................................................................................................................................ 29 3.6.3 Sociaal akkoord..................................................................................................................... 30 3.6.4 Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen ............................................................................................................. 31 3.7 Conclusie ..................................................................................................................................... 31 4. Pensioen in de maatschappij ............................................................................................................. 32 4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 32 4.2 Communicatie richting burgers ................................................................................................... 32 4.2.1 Pensioenregister ................................................................................................................... 32 4.2.2 Europees pensioenregister ................................................................................................... 37 4.2.3 UPO ....................................................................................................................................... 37 4.2.4 Communicatie ...................................................................................................................... 38 4.3 Complexiteit Nederlands pensioenstelsel ................................................................................... 38 4.3.1 Complex ................................................................................................................................ 38 4.3.2 Riester-Rente ........................................................................................................................ 40 4.3.3 Vereenvoudiging .................................................................................................................. 42 4.4 Initiatief ....................................................................................................................................... 43 4.5 Conclusie ..................................................................................................................................... 44 5. Alternatieven voor pensioenopbouw................................................................................................ 45 5.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 45 5.2 Voorstellen sociale partners ........................................................................................................ 45 5.2.1 Voorstel sociale partners ...................................................................................................... 45 5.2.2 Wet pensioenaanvullingsregelingen .................................................................................... 47 5.2.3 Tussenconclusie .................................................................................................................... 48 5.3 Alternatieve pensioenopbouw .................................................................................................... 49 5.3.1 Onderzoek van de commissie............................................................................................... 49 5.3.2 Andere mogelijkheden ......................................................................................................... 51 5.3.2.1 Spaarloonregeling.......................................................................................................... 51 5.3.2.2 Netto spaarfaciliteit ....................................................................................................... 53 5.3.2.3 Pensioenspaarrekening ................................................................................................. 54 5.3.2.4 Tussenconclusie............................................................................................................. 55
6
5.4 Conclusie ..................................................................................................................................... 56 6. Samenvatting & Conclusie ................................................................................................................. 57 6.1 Samenvatting............................................................................................................................... 57 6.2 Conclusie ..................................................................................................................................... 59 IV.
Literatuurlijst ............................................................................................................................. 60
Artikelen ............................................................................................................................................ 60 Boeken ............................................................................................................................................... 60 Elektronische Bronnen ...................................................................................................................... 62 Parlementaire stukken ...................................................................................................................... 64 Rapporten .......................................................................................................................................... 66 Bijlage I .............................................................................................................................................. 67
7
1. Inleiding 1.1 Inleiding In Nederland is het pensioen geregeld middels een driepijlersysteem. Iedere ingezetene heeft recht op AOW (eerste pijler). De AOW wordt opgebouwd in de 50 jaar voorafgaand aan de pensioenleeftijd met 2% per jaar. Om AOW in Nederland op te bouwen moet je in Nederland wonen of werken. Daarnaast bouwen veel werknemers aanvullend pensioen op via de werkgever (tweede pijler). Dit gebeurt in de meeste gevallen bij een pensioenfonds, maar het is ook mogelijk dat dit bij een verzekeraar is ondergebracht. Er zijn verschillende systemen om pensioen op te bouwen via de werkgever. De systemen die we in Nederland kennen zijn grofweg te verdelen in twee categorieën. De eerste categorie is het defined-benefit systeem, waarbij de periodieke pensioenuitkering op de pensioenleeftijd van de werknemer vast staat. Dit wordt ook wel de uitkeringsovereenkomst genoemd. De tweede categorie is het defined-contribution systeem, waarbij uitsluitend de hoogte van de premie die aan het pensioenfonds/verzekeraar wordt betaald vast staat. De periodieke pensioenuitkering die op pensioenleeftijd aangekocht kan worden staat nog niet vast. Deze is afhankelijk van de afgedragen premies, het rendement dat behaald is op die premie en de rente op omzettingsdatum. Dit wordt ook wel de premieovereenkomst genoemd. Een andere vorm is nog de kapitaalovereenkomst, waarbij alleen het kapitaal dat op pensioenleeftijd is opgebouwd vaststaat. Van dit kapitaal moet op pensioenleeftijd een pensioenuitkering aangekocht worden. Ten slotte is er de mogelijkheid om een lijfrente op te bouwen bij een verzekeraar of een bank. Dit kan fiscaal gefaciliteerd, indien er sprake is van een pensioentekort (derde pijler). Uit de ontwikkelingen van de afgelopen jaren blijkt dat de overheid een terugtrekkende beweging maakt. Ook worden de risico’s van de pensioenregelingen meer verlegd naar de burger. Kortom, de burger zal actiever moeten worden en meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen bij de opbouw van een eigen oudedagsvoorziening. In deze masterthesis ga ik mij richten op de ontwikkelingen in de pensioenopbouw en de toegenomen eigen verantwoordelijkheid van de burger voor het opbouwen van oudedagsvoorzieningen en de wijze waarop dit door de overheid wordt of zou moeten worden begeleid.
1.2 Probleemstelling Deze masterthesis geeft antwoord op de volgende probleemstelling: Op welke wijze kan de overheid, in verband met de versoberingen in het pensioenstelsel, de burger (fiscaal) stimuleren om meer eigen verantwoordelijkheid te nemen bij de opbouw van een eigen oudedagsvoorziening? Uit bovenstaande probleemstelling kunnen de volgende subonderwerpen afgeleid worden:
Wat zijn de veranderingen in het pensioenstelsel?; Wat hebben deze veranderingen voor invloed op het pensioenstelsel?; Zijn de veranderingen voor de burger begrijpelijk?; Welke rol speelt de overheid in het (fiscaal) stimuleren van de pensioenopbouw?; Is het de taak van de overheid om de pensioenopbouw te stimuleren?
8
1.3 Verantwoording van de opzet In deze masterthesis onderzoek ik wat de invloed is van de veranderingen/versoberingen van het pensioenstelsel op de burger. Daarnaast ga ik toetsen welke rol de overheid speelt in het (fiscaal) stimuleren van de pensioenopbouw en of de bestaande faciliteiten nog toereikend zijn door de wijzigingen. Het is van groot belang voor zowel de burger als de overheid dat de burger een robuust pensioen op heeft gebouwd indien hij de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Voor de burger is het van belang dat hij voldoende inkomen heeft na de pensioengerechtigde leeftijd. Wat voor iedere burger als robuust/adequaat pensioen wordt beschouwd is moeilijk vast te stellen, omdat iedere burger zijn eigen wensen heeft met betrekking tot het pensioen. Wel geldt in Nederland de maatschappelijk aanvaarde norm dat iedereen met veertig jaar werken in staat moet zijn om 70% van het laatst verdiend loon aan pensioen op te bouwen (AOW en aanvullend ouderdomspensioen gezamenlijk). Er is een wetsvoorstel aanhangig waarin de maatschappelijk aanvaardbare norm wijzigt naar 70% van het gemiddeld verdiend loon, dit wetsvoorstel is echter nog niet aangenomen door de Eerste Kamer. Voor de overheid is het van belang dat de burger een robuust pensioen heeft opgebouwd omdat de burger anders in een situatie terechtkomt waardoor hij mogelijk een beroep moet doen op het sociale stelsel van Nederland. In hoofdstuk 2 beschrijf ik de historie van het Nederlandse pensioenstelsel. Wat zijn de achterliggende gedachten en beweegredenen geweest voor het vormen van een pensioenstelsel? Ook beschrijf ik welke (fiscale) wetswijzigingen er met betrekking tot het Nederland pensioen hebben plaatsgevonden. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de juridische en fiscale aspecten beschreven van het pensioenstelsel. Op welke manier is het pensioenstelsel in Nederland juridisch en fiscaal vormgegeven? Ook ga ik in op de verschillen tussen de pijlers en welke wijzigingen van het pensioenstelsel in de toekomst nog zullen gaan komen. In hoofdstuk 4 beschrijf ik op welke wijze de communicatie naar de burger met betrekking tot het pensioen is vormgegeven, of het Nederlands pensioenstelsel complex is in de ogen van de burger en ik ga bekijken bij wie het initiatief moet liggen om pensioen op te bouwen. Daarna volgen in hoofdstuk 5 alternatieven voor pensioenopbouw. Zijn er mogelijkheden om fiscaal gefaciliteerd de burger te sturen om meer pensioen op te bouwen? Ten slotte volgt in hoofdstuk 6 de conclusie.
9
2. Historie van het pensioenstelsel 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk beschrijf ik de wijze waarop het pensioenstelsel van Nederland is ontstaan. Het pensioenstelsel is geruime tijd in ontwikkeling geweest. Een van de belangrijkste ontwikkelingen is dat Willem Drees, destijds Minister van Sociale Zaken, in de jaren 50 ervoor zorgde dat er een noodwet Ouderdomsvoorziening door het parlement kwam. Deze noodwet bleek achteraf de voorloper van de AOW.1 Ook behandel ik de wijzigingen die de afgelopen jaren doorgevoerd zijn met betrekking tot de fiscale behandeling van pensioenen (tweede pijler) en lijfrenten (derde pijler) In paragraaf 2.2 schets ik in het kort het driepijlersysteem. In paragraaf 2.3 volgt de historie van het Nederlandse pensioenstelsel. Daarna beschrijf ik in paragraaf 2.4 de (fiscale) wetswijzigingen met betrekking tot het Nederlands pensioenstelsel. Hier komen onder andere Brede Herwaardering I, II en III, het Witteveenkader en de Wet VPL aan de orde. Ten slotte volgt in paragraaf 2.5 de conclusie.
2.2 Driepijlersysteem Pensioen is volgens artikel 1 PW een voorziening waaruit een uitkering wordt verstrekt indien men de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt, arbeidsongeschikt raakt of een uitkering die verstrekt wordt aan nabestaanden als er inkomen weg valt als gevolg van overlijden. Mijn scriptie beperkt zich tot het pensioen als oudedagsvoorziening. Pensioen in het kader van arbeidsongeschiktheid en als nabestaandenpensioen zijn geen onderdeel van mijn scriptie. In Nederland bestaat het pensioenstelsel, in het kader van de oudedagsvoorziening, uit drie pijlers. De eerste pijler is het overheidspensioen, AOW. De tweede pijler is het werknemerspensioen en de derde pijler is de lijfrente. Het uitgangspunt/de ‘norm’ van deze drie pijlers is dat ze zorgen voor een oudedagsvoorziening van ongeveer 70% van het laatst verdiende loon.2 Iedere burger heeft een andere wensen met betrekking tot zijn pensioen, maar in Nederland wordt deze 70% norm als ‘goed’ pensioen gezien. Deze norm is in vroeger vastgesteld omdat 70% van het loon gelijk zou zijn aan 100% tijdens de werkbare periode in verband met lagere belastingen.3
1
Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 22. Er is een wetsvoorstel aanhangig waarin deze norm wijzigt naar 70% van het gemiddeld verdiend inkomen. Tweede kamer 2012-13, 33 610, nr.3, p. 6. 3 Vermeend e.a., 2002, p. 59 2
10
Grafisch kan het driepijlersysteem als volgt worden weergegeven.
OUDEDAGSVOORZIENING G AOW
PENSIOEN
Anw
Oudedagsreserve
LIJFRENTE
StakingsLijfrente Overheid
PIJLER 1
Arbeid
PIJLER 2 Overheid
Privé
PIJLER 3
Afbeelding 1
2.3 Historie Nederlands pensioenstelsel 2.3.1 AOW De noodwet Ouderdomsvoorziening uit 1947 zorgde ervoor dat mannen en alleenstaande vrouwen van 65 jaar en ouder een geldbedrag kregen in geval ze onvoldoende inkomsten hadden. Achteraf bleek deze noodwet de voorloper van de AOW. Deze wet trad in werking op 1 januari 1957. De AOW was een aanvulling op andere inkomsten, een soort bodempensioen. Omdat er sprake was van een bodempensioen, waren de uitkeringen laag. De uitkeringen zijn in de daarop volgende jaren nog verhoogd omdat men inzag dat de ouderen niet rond konden komen van hun AOW. In 1965 werd de AOW verhoogd tot het sociaal minimum en was er geen sprake meer van een bodempensioen.4 In de oorspronkelijke wet hadden enkel mannen en ongehuwde vrouwen recht op AOW. Vanaf 1 april 1985 hadden mannen en vrouwen een zelfstandig recht op AOW. Ook werd er een toeslag ontvangen indien men een partner had die jonger was dan 65 jaar. In 1988 werd de hoogte van de toeslag inkomensafhankelijk.5 Met ingang van 1 januari 2013 wordt de AOW leeftijd in stappen verhoogd naar 66 jaar in 2018 en naar 67 jaar in 2021.6 In hoofdstuk 3 behandel ik het omslagstelsel, de wijze van financiering van de AOW. 2.3.2 Pensioen De geschiedenis van het werknemerspensioen gaat terug tot aan de middeleeuwen. Hier wordt in 4
http://www.svb.nl/int/nl/over_de_svb/wie_zijn_we/de_historie/regelingen_oud/ http://www.svb.nl/int/nl/over_de_svb/wie_zijn_we/de_historie/regelingen_oud/ 6 Regeerakkoord VVD-PvdA, Bruggen slaan, 29 oktober 2012, p. 6. 5
11
het kader van deze scriptie verder niet op ingegaan. In 1836 kwam de eerste pensioentoezegging voor het overheidspersoneel. Het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds werd opgericht om het invaliditeitspensioen van ambtenaren te regelen. In 1846 werd de algemene wettelijke pensioenregeling opgemaakt voor rijksambtenaren. Het eerste ondernemingspensioen stamt uit 1845.7 Pensioen werd geregeld tussen werknemer en werkgever zonder dat er overheidstoezicht was op de pensioenen. De reden hiervoor was dat het pensioen een gunst was die de werknemer kreeg en geen recht van de werknemer. De eerste regels waaraan een pensioenfonds moest voldoen stond in het Koninklijk besluit van 1908. Toen in 1936 een onderneming niet aan haar verplichtingen kon voldoen ontstond de behoefte aan een wettelijke regeling. Zo ontstond in 1952 de PSW. Het pensioen was geen gunst meer van de werknemer maar een recht.8 De wet bevatte geen verplichting om een pensioenregeling te treffen. Indien eenmaal een pensioentoezegging is gedaan, diende deze via de PSW voorschreven voorzieningen te worden getroffen om de toezegging veilig te stellen. Het doel van de PSW was het waarborgen van de pensioentoezegging.9 De PSW was na ruim 50 jaar onoverzichtelijk geworden en aan vervanging toe.10 Over wijziging van de PSW werd al lange tijd gesproken en in 1999 werd dit door het kabinet opgepakt. Het doel van de modernisering was de pensioenwetgeving overzichtelijker te maken, onduidelijkheden weg te nemen en uitvoeringsproblemen in de toekomst zoveel mogelijk te voorkomen. Het doel van de nieuwe PW bleef het waarborgen van de pensioentoezegging.11 Het kabinet heeft de voorstellen voor de nieuwe PW op 2 mei 2000 ingediend bij de SER. De SER heeft in twee etappes advies uitgebracht.12 De SER had het waarborgen van pensioen als een driedeling weergegeven: financiële zekerheid, individuele zekerheid en uitvoeringszekerheid. De SER is er geen voorstander van om alle voorstellen in wettelijke regelgeving vast te leggen. Pensioen is immers een arbeidsvoorwaarde waar sociale partners primair de verantwoordelijkheid voor dragen.13 De PW is op 1 januari 2007 in werking getreden. De PW wordt ook wel een kaderwet genoemd omdat de kaders (grote lijnen) in de wet zijn opgenomen, de nadere uitwerking is opgenomen in nadere regelgeving. 14 In paragraaf 3.3 wordt het juridisch en fiscale kader met betrekking tot het werknemerspensioen behandeld. 2.3.3 Lijfrente Sinds lange tijd is de Nederlandse wetgever van oordeel dat geld dat nu aan het inkomen/vermogen onttrokken wordt ter financiering van de oude dag in de vorm van een lijfrente nu niet in de heffing betrokken moet worden. De wettelijke regels hieromtrent staan van oudsher bekend als de
7
Geschiedenis PVK, p. 4, www.dnb.nl. Geschiedenis PVK, p. 4, www.dnb.nl. 9 SER advies nieuwe PW 2001/06, p. 6. 10 Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 65. 11 SER advies nieuwe PW 2001/06, p. 5. 12 SER advies nieuwe PW 2001/06, p. 23. 13 SER advies nieuwe PW 2001/06, p 5 & 6. 14 SER advies nieuwe PW 2001/06. 8
12
lijfrentepremieaftrek.15 16 Zo waren bijvoorbeeld onder de Wet Bedrijfsbelasting 1983 premies voor lijfrente al aftrekbaar.17 De lijfrentepremieaftrek is aan vele wetswijzigingen onderhevig geweest. De voornaamste reden hiervoor was dat men de lijfrentepremieaftrek voornamelijk gebruikte om de belastingdruk te verminderen. De wijzigingen hadden dan ook als voornaamste doel de voorwaarden voor de lijfrentepremieaftrek aan scherpen en mogelijkheden voor belastingontwijking weg te nemen.18
2.4 De (fiscale) wetswijzigingen met betrekking tot de Nederlandse oudedagsvoorzieningen 2.4.1 Brede Herwaardering I Voor de inwerkingtreding van de Wet Brede Herwaardering in 1992 was het fiscale kader voor lijfrentepremieaftrek gering. Er was een maximaal aftrekbaar bedrag van ongeveer ƒ 17.000 per jaar en verdere voorwaarden met betrekking tot looptijd, ingang, hoogte ed. waren er niet. Deze regeling was enerzijds te beperkt en anderzijds te ruim. De regeling was te beperkt met betrekking tot het jaarmaximum aan premie dat opgebouwd kon worden. Daarnaast was de regeling te ruim met betrekking tot de vormgeving van de lijfrenten waarvoor de premieaftrek verkregen werd. Er waren namelijk contractvormen ontstaan die de mogelijkheid boden om met premieaftrek vermogen op te bouwen ten aanzien van andere doeleinden dan voor de periode van behoefte aan onderhoud. Deze contractvormen waren volgens de wetgever niet gewenst.19 Er werd gestreefd een regeling tot stand te brengen waarbij de fiscaliteit geen belemmering vormde om via het regime van de lijfrentepremieaftrek een oudedagsvoorziening te vormen. In eerste instantie was het voorstel om geen getalsmatig maximum van opbouw te hanteren. Dit is echter alleen mogelijk indien de ongeclausuleerde vormgeving van de lijfrente gewijzigd werd. Er moest voorkomen worden dat de contracten alleen aangegaan werden om fiscaal voordeel te behalen. Daarom zijn contracten die een vergelijkbare voorziening bieden als die in de pensioensfeer als uitgangspunt genomen.20 De wetgever beoogde met de lijfrentepremieaftrek dat belastingplichtigen een voorziening op konden bouwen die recht geeft op een gelijkmatige inkomensstroom vanaf het moment dat de verzorgingsbehoefte bestaat en gegarandeerd wordt tot het overlijden.21 De contractvormen die recht geven op een premieaftrek zijn de volgende:
oudedagslijfrente: de lijfrentetermijnen mogen uitsluitend eindigen bij overlijden van de belastingplichtige die de premie betaald. Er is niets bepaald over de ingangsdatum omdat de wetgever van mening was dat voor iedere belastingplichtige de inkomensbehoefte door arbeidsterugval op een ander moment kon zijn. In eerste instantie was het voorstel om voor
15
Arends 2012, IB, 3.7.0.A. Dit is de omkeerregel: aanspraken onbelast, uitkering belast. Artikel 11 Wet LB. De omkeerregel wordt in hoofdstuk 3, paragraaf 3.3.2 besproken. 17 Dietvorst, van Osch, 2003, p. 1. 18 Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 10 (MvT). 19 Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 6 en 7 (MvT). 20 Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 7 (MvT). 21 Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 7 (MvT). 16
13
de oudedagslijfrente voor de maximale premieaftrek uit te gaan van het natuurlijk maximum, dit wordt hieronder nog verder besproken. overbruggingslijfrente: deze vorm van lijfrente biedt de mogelijkheid om inkomensterugval vlak voor AOW of anderszins opgebouwd pensioen op te vangen. Omtrent de leeftijd en de ingangsdatum was niets bepaald. Er is volgens de wetgever geen leeftijd aan te geven die alle situaties dekt waarin iemand het noodzakelijk kan vinden om vervroegd uit te treden. De gezamenlijke termijnen mochten niet hoger zijn dan ƒ 100.000 (€ 45.378) per jaar. tijdelijke oudedagslijfrente: vaak is er behoefte aan een hoger inkomen vlak na pensionering. Om deze reden is de tijdelijke oudedagslijfrente fiscaal gefaciliteerd. De termijnen van de tijdelijke oudedagslijfrente mogen gezamenlijk niet hoger zijn dan ƒ 30.000 (€ 13.613) per jaar.22
Ook zijn er nog andere vormen die recht geven op premieaftrek, echter deze maken geen onderdeel uit van deze scriptie. 2.4.1.1 Uitvoerders Om de afwikkeling van begin tot eind te waarborgen voor de oudedagslijfrente zijn er voorwaarden gesteld voor de verzekeraars waar de producten ondergebracht kunnen worden. Dit zijn:
in Nederlandse gevestigde levensverzekeraar maatschappij; pensioenfondsen; ingeval de ondernemer zijn onderneming overdraagt: de overnemende ondernemer; in bepaalde situaties: niet in Nederland gevestigde levensverzekeraar maatschappijen en pensioenfondsen.23
2.4.1.2 Fiscale begeleiding Om te waarborgen dat het contract waarvoor fiscale aftrek was verleend ook nageleefd werd, waren er consequenties voor het niet regulier afwikkelen. Indien het contract afgewikkeld werd conform de overeengekomen voorwaarden werden de uitkeringen belast in het jaar van uitkeren. Indien een inbreuk werd gemaakt op de voorwaarden, bijvoorbeeld een zodanige wijzingen van het contract, afkoop, vervreemding of belening waren de fiscale gevolgen anders. In deze gevallen werd de fiscale behandeling die verleend was teruggenomen en het geleden rentenadeel door de fiscus moest worden vergoed.24 2.4.1.3 Natuurlijk maximum Volgens de wetgever bevatten bovenstaande voorwaarden voldoende afbakening om ongewenst gebruik tegen te gaan. Door de voorwaarden was het voor de verzekeringnemer afhankelijk van een aantal factoren in hoeverre de opgeofferde bedragen terugvloeide tot het vermogen.25 Een belastingplichtige die overweegt om premies te storten voor een oudedagslijfrente zal volgens de wetgever de volgende factoren afwegen:
22
Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 10 tot en met 13 (MvT). Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 14 (MvT). 24 Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 17 & 18 (MvT). 25 Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 20 (MvT). 23
14
wat is de gewenste omvang van mijn oudedagsvoorziening, rekening houdende met reeds aanwezige voorzieningen; hoeveel kan ik van mijn actuele inkomen opofferen voor de onderhoudsvoorziening, rekening houdend met hetgeen voor consumptie nodig is; hoe lang zal ik, of zullen met echtgenoot of partner en kinderen van de voorziening kunnen genieten; hoe groot is de kans, rekening houdend met de relevante risicofactoren, dat de onderhoudsvoorziening inderdaad gaat vloeien.
Indien deze afweging werd gemaakt zal de belastingplichtige op een grens stuiten waarboven premiebetaling niet meer verantwoord of zinvol was. Daar komt bij dat vrije opname niet mogelijk was en een handeling in strijd met de voorwaarden fiscaal niet aantrekkelijk zijn. Voor iedere belastingplichtige zal dit maximum anders uitvallen maar er zal echter steeds een maximum zijn.26 Misbruik en pure fraude werd gevreesd, ook werd gevreesd dat belastingplichtige door de ongelimiteerde aftrek te hoge bedragen zou gaan storten en achteraf in de problemen zou komen.27 Om deze redenen werd het natuurlijk maximum vervangen door het tranche systeem. Dit tranche systeem is als volgt opgebouwd:
Tranche 1: een vaste basisaftrek; Tranche 2: een aan een maximum gebonden aanvullende inkomensafhankelijke aftrek voor personen die in het desbetreffende jaar onvoldoende pensioenvoorziening hebben opgebouwd; Tranche 3: een vaste inhaalaftrek voor personen die beschikken over een aantoonbaar (niet te verwaarlozen) pensioentekort; Tranche 4: een voorziening voor ondernemers die al dan niet bij beëindiging van hun onderneming de opgebouwde fiscale oudedagsreserve willen omzetten in een lijfrenteverzekering; Tranche 5: een aan bepaalde maxima gebonden voorziening voor ondernemers die bij de beëindiging van het hun bedrijf de stakingswinst willen aanwenden voor een lijfrenteverzekering; Tranche 6: een onbeperkte aftrek voor personen die een inkomensvoorziening willen treffen voor arbeidsongeschiktheid.28
2.4.2 Brede Herwaardering II en III Met ingang van 1 januari 1995 hebben nog enkele wijzigingen plaatsgevonden naar aanleiding van het wetsvoorstel Brede Herwaardering I. Onder andere betreft het een aanpassing van de Wet LB waarbij met betrekking tot het pensioen meer aansluiting werd gezocht bij de lijfrenten. Het betreffen wijzigingen van de kring der gerechtigden en verzekerden. Aan de kring der gerechtigden werd toegevoegd de partner in geval van ongehuwd samenwonen en geen bloed- of aanverwant in de rechte lijn bestaat. Ook ten aanzien van het wezenpensioen voor kinderen van de werknemer is
26
Tweede kamer 1988-89, 21 198, nr. 3, p. 20 (MvT). Niessen 1995, p. 33. 28 Tweede kamer 1998-99, 26 727, nr. 3, p. 45 (MvT). 27
15
aansluiting gezocht bij de lijfrenten. Als gevolg hiervan werd de leeftijdsgrens verhoogd naar 30 jaar en was de voorwaarde ten aanzien van de ongehuwde staat van het kind vervallen.29 In de wet werd ook opgenomen waar het pensioen verzekerd moest zijn. Ook hierbij is aansluiting gezocht bij het lijfrenteregime. Een pensioen kon ondergebracht worden bij:
een professioneel pensioenfonds of verzekeringsmaatschappij die in Nederland is gevestigd of in Nederland een vaste inrichting of vaste vertegenwoordiging heeft; in bepaalde gevallen wordt ook als verzekeraar aangemerkt een pensioenfonds of verzekeringsmaatschappij in het buitenland; werkgever of gewezen werkgever, deze is wel verplicht de pensioenaanspraken van werknemers onder te brengen bij een erkend pensioenfonds of verzekeringsmaatschappij.30
Met betrekking tot de gevolgen van afkoop van pensioen of andere handelingen in strijd met de voorwaarden werd meer duidelijkheid gecreëerd door deze gevolgen wettelijk vast te leggen. In de wet werd vastgelegd dat in geval van afkoop of een andere handeling in strijd met de voorwaarden de gehele pensioenaanspraak tot het loon gerekend. Omdat er waarderingsproblemen kunnen ontstaan wordt voor de waardering aangesloten bij de afkoopwaarde van de aanspraak.31 2.4.3 Witteveenkader Door de maatschappelijke ontwikkelingen, flexibilisering en individualisering, behoorde het vast maatschappelijk patroon waarin gedurende 40 jaar gewerkt werd en met de 65 jaar met pensioen gegaan werd tot het verleden. Het gevolg van de ontwikkelingen betrof een steeds breder scala aan pensioenvoorzieningen. Pensioen kon fiscaal gefaciliteerd opgebouwd worden tot hetgeen maatschappelijk aanvaardbaar is. Maar door de grote diversiteit aan pensioenvoorzieningen was het steeds lastiger vast te stellen wat maatschappelijk aanvaardbaar was. In 1994 is er een werkgroep ingesteld inzake de fiscale behandeling van pensioen. In september 1995 hebben zij een rapport uitgebracht.32 In juni 199933 is de wet in werking getreden waarin de aanbevelingen uit het rapport zijn opgenomen. Er werd een fiscaal kader geschetst waarbinnen pensioen fiscaal gefaciliteerd opgebouwd kon worden. Binnen dit kader is flexibilisering mogelijk en het is aan de werkgever en werknemer om deze mogelijkheid te benutten. Het uitgangspunt van dit kader is dat in 35 jaar 70% van het eindloon opgebouwd moet kunnen worden.34 Een aantal belangrijke normen die opgenomen zijn:
maximaal jaarlijks opbouwpercentage van 2% in geval van een eindloonregeling en 2,25% in geval van een middelloonregeling; Een pensioenrichtleeftijd vanaf 60 jaar;35
29
Tweede kamer 1992-93, 23 046, nr. 3, p. 2 (MvT). Tweede kamer 1992-93, 23 046, nr. 3, p. 3 (MvT). 31 Tweede kamer 1992-93, 23 046, nr. 3, p. 5 & 6 (MvT). 32 Tweede kamer 1997-98, 26 020, nr. 3, p. 1 & 2 (MvT). 33 Wet van 29 april 1999, Stb. 1999, 211. 34 Tweede kamer 1997-98, 26 020, nr. 3, p. 8 & 9 (MvT). 35 Wet van 29 april 1999, Stb. 1999, 211. 30
16
Er bestaat een mogelijkheid om eerder of later met pensioen te gaan dan de pensioenleeftijd, maar fiscaal gezien uiterlijk met 70 jaar. Er dient dan wel een actuariële herrekening van het pensioen plaats te vinden; De omvang van het pensioen mag nooit hoger zijn dan 100% van het pensioengevend loon op pensioeningangsdatum;36 Bij de opbouw van pensioen dient rekening gehouden te worden met de AOW franchise/inbouw.37
2.4.4 Wet IB 2001 Per 1 januari 2001 is ons belastingstelsel ingrijpend gewijzigd. Dit heeft ook gevolgen gehad voor de fiscale behandeling van pensioen en lijfrente. Met ingang van 1 januari 2001 werd de oudedagsparaplu geintroduceerd. Met de oudedagsparaplu werd gestreefd naar een integrale oudedagsvoorziening.38 Het doel van de oudedagsparaplu was een algemeen kader schetsen ten behoeve van de fiscale begeleiding van alle mogelijke oudedagsvoorzieningen. Alle producten die hieronder vielen werden in onderlinge samenhang bezien. Fiscale facilitering zou alleen plaats vinden indien alle producten samen binnen de ruimte bleven die de oudedagsparaplu bood.39 De wetgever heeft echter de invoering van de oudedagsparaplu niet gerealiseerd.40 De verschillen tussen de opbouw van pensioen en lijfrenten zijn niet weggenomen.41 Uitgangspunt voor het nieuwe lijfrenteregime was een systeem waarin voldoende mogelijkheden voor opbouw van een adequate oudedagsvoorziening waren. In eerste instantie werd een lijfrenteregime voorgesteld waar de belastingplichtige in staat werd gesteld om in 40 jaar tijd 70% van het laatst verdiende salaris op te bouwen als oudedagsvoorziening.42 Later is dit aangepast zodat in 35 jaar tijd 70% van het laatstverdiende salaris opgebouwd kon worden als oudedagsvoorziening.43 In het nieuwe lijfrenteregime werden de eerste drie tranches gewijzigd. Aanvankelijk was het voorstel om de vaste basisaftrek van de eerste tranche af te schaffen, maar tijdens de parlementaire behandeling is alsnog een beperkte vaste basisaftrek toegevoegd.44 In het Belastingplan 2003 werd deze vaste basisaftrek alsnog afgeschaft.45 46 Naast de vaste basisaftrek kwam er een jaarruimte en een reserveringsruimte. De jaarruimte is een jaarlijkse aftrek van 17% van het actuele inkomen (behoudens AOW franchise) met een maximum. Dit bedrag moet nog verminderd worden met wat opgebouwd is aan beroepspensioen en FOR. De reserveringsruimte biedt mogelijkheden om in het verleden behaalde pensioentekorten op te vullen tot een bedrag van ten hoogste 17% van het actuele inkomen (behoudens AOW franchise) met een maximum. Met betrekking tot de 4 e en 5e tranche hadden geen inhoudelijke wijzigingen plaatsgevonden.47
36
Tweede kamer 1997-98, 26 020, nr. 3, p. 9 (MvT). Tweede kamer 1997-98, 26 020, nr. 3, p. 15 (MvT). 38 SER advies Fiscale oudedagsparaplu, 99/06, p. 25. 39 Tweede kamer 1998-99, 26 727, nr. 3, p. 46 (MvT). 40 WFR 2003/1522 41 Op de verschillen tussen pensioen en lijfrente wordt dieper ingegaan in paragraaf 3.5. 42 Tweede kamer 1998-99, 26 727, nr. 3, p. 48 (MvT). 43 Wet van 11 mei 2000, stb. 2000, 215. 44 Dietvorst e.a. 2003, p. 3. 45 Wet van 12 december 2002, Stb. 2002, 615, houdende wijziging van enkele belastingwetten c.a. 46 Tweede kamer 2002-03, 28 607, nr. 3, p. 22 & 23 (MvT). 47 Tweede kamer 1998-99, 26 727, nr. 3, p. 47 t/m 49 (MvT). 37
17
2.4.5 Wet VPL48 Per 1 januari 2005 is de Wet VPL in werking getreden. Door de demografische en maatschappelijke ontwikkelingen is de fiscale facilitering van regelingen die het mogelijk maken om te stoppen met werken voor het bereiken van de 65-jarige leeftijd afgeschaft. De volgende ontwikkelingen hebben hierin een rol gespeeld:
De verhouding tussen het aantal 65-plussers en 65-minners was aan het verdubbelen; De levensverwachting van de ouderen werd steeds hoger; De gemiddelde leeftijd waarmee met vroegpensioen gegaan werd, werd steeds lager; De gemiddelde leeftijd dat men tot de arbeidsmarkt toetrad werd steeds hoger.
Een combinatie van deze ontwikkelingen leidde ertoe dat in een kortere arbeidsperiode, voor een langere uitkeringsperiode vermogen opgebouwd moest worden.49 De mogelijkheden om fiscaal gefacilieerd eerder te stoppen met werken dan op 65-jarige leeftijd werden afschaft om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. De pensioenrichtleeftijd van het Witteveenkader was voor de invoering van de Wet VPL op 60 jaar gesteld. Deze werd verhoogd naar 65 jaar. De fiscale facilitering werd alleen nog verleend voor een ouderdomspensioen van maximaal 100% van het laatstgenoten pensioengevend loon dat niet eerder ingaat dan op 65-jarige leeftijd. Daarnaast wordt ook de overbruggingslijfrente afgeschaft. Zodoende wordt een lijn getrokken tussen het fiscaal faciliteren van oudedagsvoorzieningen.50 51 2.4.6. Wet Banksparen52 Met ingang van 1 januari 2008 is de mogelijkheid ingevoerd om een lijfrente op te bouwen middels een bankspaarproduct. Voor mensen met een pensioentekort of ondernemers is het via het lijfrenteregime mogelijk om hun pensioen aan te vullen in de derde pijler. Dit is vanuit de overheid ook een stimulans voor mensen om voldoende te sparen voor hun oude dag. Alleen was men gedwongen dit bij een verzekeraar onder te brengen. Dit leidt tot hoge kosten van de producten en ondoorzichtigheid. Per 1 januari 2008 is het mogelijk om fiscaal gefaciliteerd te sparen voor de oude dag via een geblokkeerde spaarrekening of een beleggingrecht. Men spaart dan op een geblokkeerde rekening bij bijvoorbeeld een bank. Met het gespaarde vermogen kan op pensioenleeftijd een lijfrenteproduct aangekocht worden, maar het is ook mogelijk om het gespaarde vermogen in termijnen uit te laten keren door de een bank of beleggingsinstelling. Deze uitbreiding van keuzemogelijkheden leidde tot meer concurrentie bij de financiële aanbieders, tot inzicht in de kostenstructuur en tot lagere kosten voor de gebruikers.53
48
Wet van 24 februari 2005, Stb. 2005, 115. Tweede kamer 2003-04, 29 760, nr. 3, p. 4 & 5 (MvT). 50 Dietvorst e.a. 2011, p. 25. 51 Tweede kamer 2003-04, 29 760, nr. 3, p. 9 (MvT). 52 Wet van 20 december 2007, Stb. 557, houdende wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001 en van enige andere wetten inzake fiscale facilitering banksparen ten behoeve van pensioenopbouw of aflossing eigenwoningschuld. 53 Tweede kamer 2005-2006, 30 432, nr. 3, p. 2 en 3 (MvT). 49
18
2.5 Conclusie In dit hoofdstuk heb ik beschreven hoe het pensioenstelsel is ontstaan. Nederland kent een goed ontwikkeld pensioenstelsel. Er zijn vele (fiscale) wetswijzigingen geweest met betrekking tot het pensioenstelsel. Bij de Brede Herwaardering is het pensioenstelsel gecodificeerd. Vervolgens hebben er vele beperkingen plaatsgevonden, zoals bijvoorbeeld maximale opbouwpercentages, een nieuw lijfrenteregime, afschaffing van de VUT. Door al deze wijzigingen zien we dat de gefaciliteerde pensioenopbouw steeds verder versoberd wordt. De burger moet steeds meer eigen initiatieven nemen om voldoende pensioen te hebben op pensioendatum. Welke rol de overheid speelt bij de versoberingen en de stimulering van de burgers wordt in hoofdstuk 4 behandeld. In het volgende hoofdstuk ga ik in op de actuele situatie met betrekking tot het pensioen en behandel ik de toekomstige wijzigingen.
19
3. Fiscale en juridische aspecten van het pensioenstelsel 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk heb ik beschreven hoe de oudedagsvoorzieningen in Nederland zijn ontstaan en welke wetswijzigingen de laatste jaren hebben plaatsgevonden. In dit hoofdstuk behandel ik de fiscale en juridische aspecten van de oudedagsvoorzieningen en wat de actuele situatie is met betrekking tot de oudedagsvoorzieningen en welke wijzigingen misschien plaats gaan vinden. In paragraaf 3.2 ga ik in op de AOW. Daarna ga ik in paragraaf 3.3 in op het fiscale en juridische kader van het pensioen (tweede pijler) en in paragraaf 3.4 beschrijf ik fiscale en juridische aspecten van de lijfrente (derde pijler). Vervolgens beschrijf ik in paragraaf 3.5 de verschillen tussen de tweede en de derde pijler. In paragraaf 3.6 behandel ik de toekomstige wijzigingen. Ten slotte volgt in paragraaf 3.7 een conclusie.
3.2 AOW (eerste pijler) De AOW wordt gefinancierd volgens het omslagstelsel. Dit betekent dat de premies die in een jaar worden betaald, in datzelfde jaar worden uitgegeven als uitkeringen aan de gepensioneerde. De premie die verschuldigd is, wordt berekend op basis van het belastbaar inkomen uit werk en woning conform de Wet IB. Premie is dus alleen verschuldigd over het box 1 inkomen en wel tot en met maximaal de tweede tariefschijf.54 De verschuldigde premie is niet aftrekbaar in de aangifte Inkomstenbelasting.55 De uitkering die volgt vanaf de pensioengerechtigde leeftijd is belast in box 1.56 De pensioengerechtigde leeftijd wordt stapsgewijs verhoogd en gekoppeld aan de levensverwachting. In de AOW is een schema opgenomen met welke stappen deze verhoogd wordt.57 Inmiddels is ook de Wet VAP aangenomen welke per 1 januari 2014 in werking zal treden.58
3.3 Pensioen (tweede pijler) 3.3.1. Juridisch kader Het pensioen in de tweede pijler is een driehoeksverhouding tussen werkgever, werknemer en pensioenuitvoerder. Deze driehoeksverhouding begint bij het sluiten van de pensioenovereenkomst tussen werkgever en werknemer. De werkgever is op basis van de PW verplicht het pensioen onder te brengen bij een erkende pensioenuitvoerder. Werkgever en pensioenuitvoerder sluiten onderling een uitvoeringsovereenkomst. Als laatste wordt er tussen pensioenuitvoerder en werknemer nog een pensioenreglement afgesloten en een startbrief verstrekt. De kern van de PW is deze driehoeksverhouding. Het doel van de PW is het waarborgen dat gedane pensioentoezeggingen worden nagekomen.
54
Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 41 e.v. Artikel 3.108 juncto 3.109 Wet IB. 56 Artikel 3.101, lid 1, sub a, Wet IB juncto artikel 11, lid 1, onderdeel c, UBLB. 57 Artikel 7a lid 1 AOW. 58 De Wet VAP wordt in paragraaf 3.6.2 verder behandeld. 55
20
Werkgever
Uitvoeringsovereenkomst
Pensioenovereenkomst
Startbrief Werknemer
Pensioenreglement
Pensioenuitvoerder
Afbeelding 2
Pensioenovereenkomst Pensioen is een arbeidsvoorwaarde en is dus een afspraak tussen werkgever en werknemer. Artikel 1 van de PW omschrijft pensioen als volgt: ‘ouderdomspensioen, arbeidsongeschiktheidspensioen of nabestaandenpensioen, zoals tussen werkgever en werknemer overeengekomen’. De pensioenovereenkomst is in principe een zaak tussen de werkgever een werknemer, ze zijn vrij om de overeenkomst in te vullen naar eigen inzicht. Ter bescherming van de positie van de werknemer zijn er in artikel 10 tot en met 18 van de PW een aantal voorschriften opgenomen met betrekking tot de inhoud van de pensioenovereenkomst.59 3.3.1.1 Uitvoeringsovereenkomst In hoofdstuk 3 van de PW worden de wettelijke regels beschreven van de uitvoeringovereenkomst. Zo heeft de werkgever een onderbrengingplicht en dienen er afspraken gemaakt te worden over onder andere:
de informatie die door de werkgever aan het fonds wordt verstrekt; de gevolgen van het niet nakomen van de betalingsverplichting door werkgever; het algemene beleid in geval van vermogenstekorten- en overschotten.
3.3.1.2 Pensioenreglement en startbrief Het pensioenreglement is een ‘vertaling’ van de pensioenovereenkomst, die gesloten is tussen werkgever en werknemer, in de vorm van rechten en verplichtingen voor de deelnemers en de pensioenuitvoerder. In artikel 21 PW is bepaald dat de pensioenuitvoerder de werknemer binnen drie maanden na het sluiten van de pensioenovereenkomst volledige informatie verstrekt over de inhoud van de pensioenregeling. De wetgever heeft bepaald dat enkel het verstrekken van het pensioenreglement niet voldoende is, de pensioenuitvoerder moet een startbrief versturen. Hierin moet de werknemer in begrijpelijke en heldere bewoordingen worden geïnformeerd over zijn rechten en plichten.
59
Regels betreffende pensioenen (pensioenwet), TK 2005-2006, 30 413, nr. 3 p. 31.
21
3.3.2. Fiscaal kader In de Wet LB zijn faciliteiten opgenomen voor de opbouw van pensioen. Indien aan de voorwaarden wordt voldaan, is sprake van een zuivere pensioenregeling en kan gebruik worden gemaakt van de faciliteiten die de Wet LB biedt. 3.3.2.1 Omkeerregel De hoofdregel van de Wet LB is dat al hetgeen uit een dienstbetrekking wordt genoten, als loon in de heffing wordt betrokken.60 Ook behoren tot het loon aanspraken om na verloop van tijd een of meer uitkeringen of verstrekkingen te ontvangen.61 In Nederland wordt het niet wenselijk bevonden dat iedere pensioenpremie die de werkgever voor de werknemer betaalt in de heffing wordt betrokken. De pensioenaanspraken worden fiscaal gezien als uitgesteld loon. De belastingheffing vindt plaats op het moment van uitkering en niet op het moment van toekenning van de aanspraak. Deze regeling staat beter bekend als de omkeerregel en vormt een uitzondering op de hoofdregel: aanspraak belast, uitkering onbelast. De omkeerregel sluit aan bij de inkomensbeleving van de burgers.62 63 De omkeerregel past goed in het systeem van de Inkomstenbelasting. De inkomstenbelasting is gebaseerd op het draagkrachtbeginsel. 64 In zijn boek Wealth of Nations schreef Adam Smith al over het draagkrachtbeginsel. Hij hanteerde een aantal principes waaraan een goed belastingstelsel moest voldoen:
Belasting moet geheven worden op basis van de mogelijkheid tot bijdrage, draagkrachtbeginsel. Er moet zekerheid vooraf zijn, rechtszekerheidbeginsel. Belastingen moeten geheven worden op een zo gunstig mogelijk tijdstip. Belastingen moeten zo efficiënt mogelijk geheven worden.65
De Inkomstenbelasting is gebaseerd op het bovengenoemde draagkrachtbeginsel. De Inkomstenbelasting wordt geheven van de burgers naar rato van ieders draagkracht. Als aan een burger een aanspraak wordt toegekend betekent dit nog geen hogere draagkracht voor die burger. De draagkracht met betrekking tot die aanspraak ontstaat pas bij de uitkering ervan. Conform het draagkrachtbeginsel dient ook dan pas belasting geheven te worden, en dit bewerkstelligt ook de omkeerregel.66 Als de aanspraak bij toekenning belast zou zijn, zou men in een financieel nadelige situatie verkregen. Men moet al belasting betalen over inkomen wat men nog niet ontvangen heeft en waarbij het onduidelijk is of men dit ooit gaat ontvangen.67 68 Er dient wel sprake te zijn van een pensioenregeling in de zin van hoofdstuk IIB Wet LB om van omkeerregeling gebruik te kunnen maken.69 70
60
Artikel 10 lid 1 Wet LB. Artikel 10 lid 2 Wet LB. 62 Artikel 11, lid 1, sub c, juncto artikel 11, lid 1, onderdeel j, onder 1°, Wet LB. 63 Kamerstukken 1997-98, 26 020, nr. 3, p. 3 (MvT). 64 Kamerstukken 1998-99, 26 727, nr. 3, p. 5 (MvT). 65 Adam Smith, An inquiry into the Nature and Causus of the Wealth of Nations, book 5, chapter 2:On taxes 66 WFR 1987/377 67 Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 102 & 103. 68 Schols-van Oppen & Winter, 2007, p. 2. 69 Artikel 2, lid 1 juncto artikel 9 juncto artikel 10, lid 1 Wet LB. 61
22
Naar mijn mening is de omkeerregel een goed uitgangspunt. Het is belangrijk voor de burgers om een goede oudedagsvoorziening op te bouwen. Als men voor de aanspraak die toegekend wordt belasting moet betalen kan dit tot financiële problemen leiden, omdat men de uitkering nog niet ontvangt. Dit kan ook leiden tot grote weerstand door de burgers.71 Door de omkeerregel wordt goed aangesloten bij het feitelijke genietingmoment van de burger, wat goed aansluit bij het beginsel wat ten grondslag ligt aan de Inkomstenbelasting. 3.3.2.2 Pensioenregeling In artikel 18 Wet LB e.v. staan de regels opgenomen waaraan een pensioen moet voldoen wil er sprake zijn van een zuivere pensioenregeling. In de pensioenregeling moet worden bepaald, conform artikel 18, lid 1, onderdeel b Wet LB dat “de aanspraken ingevolge de regeling niet kunnen worden afgekocht, vervreemd of prijsgegeven, dan wel formeel of feitelijk voorwerp van zekerheid kunnen worden, anders dan in de gevallen voorzien bij of krachtens de pensioenwet”. Dit is verder uitgewerkt in artikel 19b Wet LB. Als verzekeraar van het pensioen moet optreden een lichaam als genoemd in artikel 19a, lid 1 Wet LB. 3.3.2.3 Opbouw De voorwaarde voor het ouderdomspensioen zijn opgenomen in artikel 18a Wet LB. In lid 1 tot en met 3 worden de pensioensystemen genoemd, namelijk:
Eindloonstelsel: het pensioen wordt opgebouwd op basis van een percentage van het laatst verdiende salaris (pensioengrondslag) op uittredingsleeftijd. In de Wet LB is een maximum percentage vastgesteld van 2% van het pensioengevend loon. Elke salarisverhoging (pensioengrondslagverhoging) zorgt ervoor dat het pensioen wat in de achterliggende jaren is opgebouwd, opgetrokken wordt naar het nieuwe salarisniveau. Dit is de zogenoemde backserviceverhoging.72 Middelloonstelsel: het pensioen wordt opgebouwd op basis van een percentage van het salaris (pensioengrondslag) van het betreffende dienstjaar. Het totale pensioen is de som van alle opgebouwde pensioenen. In de Wet LB is een maximum percentage vastgesteld van 2,25% van het pensioengevend loon. Het is gebruikelijk dat het reeds opgebouwde pensioen wordt geïndexeerd (= voorindexatie). Bij het middelloonstelsel hebben salariswijzigingen alleen invloed op de jaren na salariswijziging, waardoor bij het middelloonstelsel geen backservice plaatsvindt.73 Beschikbarepremiestelsel: het pensioen wordt tijdsevenredig opgebouwd en is gericht op een pensioen dat na 35 jaar opbouw niet meer bedraagt dan 70% van het pensioengevend loon op dat tijdstip. De beschikbare premie wordt volgens de Wet LB bepaalt door drie uitgangspunten: o De premie wordt actuarieel vastgesteld per leeftijdsklasse van ten hoogste 5 jaar en wordt afgestemd op een gemiddelde leeftijd in de klasse; o Voor de loopbaanontwikkeling dient gerekend te worden met een loonstijging van 3% per jaar gedurende de jaren voor het bereiken van de 35 jarige leeftijd, met 2%
70
Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 101 e.v. WFR 1987/377 72 Schols-van Oppen & Winter, 2007, p. 4. 73 Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 117. 71
23
o
per jaar voor de daaropvolgende 10 jaar, met 1% per jaar de daaropvolgende 10 jaar en van nihil gedurende de overige jaren; Er dient een rekenrente in aanmerking genomen te worden van maximaal 4% en de inflatie wordt op nihil gesteld.74
In lid 7 van artikel 18a Wet LB is bepaald dat het ouderdomspensioen niet meer mag bedragen dan 100% van het pensioengevend loon op het tijdstip van ingang.75 3.3.2.4 Franchise De maxima van de pensioenopbouw worden opgevat met inbegrip van de AOW: AOW-inbouw of franchise.76 De AOW-inbouw of franchise moet per dienstjaar worden vastgesteld op ten minste een evenredig gedeelte van de naar een jaarbedrag herleide AOW uitkering voor een gehuwde persoon zonder toeslag als omschreven in artikel 9, lid 1, onderdeel b en lid 5, onderdeel b AOW, vermeerderd met de vakantie-uitkering. 3.3.2.5 Ingangsdatum In Nederland is het gebruikelijk dat het pensioen ingaat tegelijk met de AOW, welke momenteel op 65 jaar en 1 maand ingaat. Fiscaal zijn er wel eisen gesteld met betrekking tot de ingangsdatum van het pensioen.77 3.3.2.6 Verboden handelingen In hoofdstuk IIB Wet LB worden de voorwaarden gegeven waaraan een pensioen moet voldoen wil het fiscaal gefaciliteerd opgebouwd kunnen worden. Indien in strijd met deze voorwaarden wordt gehandeld wordt de pensioenregeling niet meer als zuiver gezien en leidt dit tot verlies van de fiscale faciliteiten en tot afrekenen met de fiscus. In artikel 19b Wet LB wordt aangegeven welke handelingen leiden tot afrekening met de fiscus, namelijk:
Een aanspraak die ingevolge een pensioenregeling niet langer als zodanig is aan te merken. Een aanspraak ingevolge een pensioenregeling die wordt afgekocht, vervreemd dan wel formeel of feitelijk voorwerp van zekerheid wordt. Hieronder valt niet een aanspraak die ten behoeve van artikel 25, lid 5 Invorderingswet 1990 voorwerp van zekerheid wordt. Een aanspraak die wordt prijsgegeven waarvan als verzekeraar optreedt een lichaam als bedoeld in artikel 19a, lid 1, onderdelen d of e of artikel 36b Wet LB. Behalve indien de aanspraak niet voor verwezenlijking vatbaar is. Indien de zekerheidstelling wordt beëindigd door de (gewezen) werknemer die zich op grond van artikel 19a, lid 1, onderdeel f Wet LB, heeft verplicht deze zekerheid te stellen.
De consequentie van een oneigenlijke handeling is dat op onmiddellijk daaraan voorafgaande tijdstip de aanspraak op pensioen aangemerkt wordt als loon uit vroegere dienstbetrekking. Ook wordt op grond van artikel 30i, lid 1, onderdeel a, juncto lid 2 Wet AWR revisierente van 20% in rekening
74
Bollen-vandenboorn, 2011, p. 120. In het regeerakkoord ‘Bruggen Slaan’ van 29 oktober 2012 is opgenomen dat met een inkomen boven de € 100.000 (drie keer modaal) niet meer fiscaal gefaciliteerd pensioen opgebouwd kan worden. De pensioengrondslag wordt dan ook afgetopt net als bij de lijfrente. 76 Artikel 18a lid 8 Wet LB. 77 Artikel 18a, lid 4 tot en met 6 Wet LB. 75
24
gebracht. De reden hiervoor is dat ook de geleden schade wegens rentederving gecompenseerd moet worden.78
3.4 Lijfrente (derde pijler) 3.4.1. Juridisch kader 3.4.1.1 Verzekeringsovereenkomst Een lijfrente is een verzekering en staat beschreven in boek 7 van het Burgerlijk Wetboek. In artikel 7:925 BW wordt de definitie van een verzekeringsovereenkomst gegeven. “Verzekering is een overeenkomst waarbij de ene partij, de verzekeraar, zich tegen het genot van premie jegens haar wederpartij, de verzekeringnemer, verbindt tot het doen van een of meer uitkeringen, en bij het sluiten der overeenkomst voor partijen geen zekerheid bestaat, dat, wanneer of tot welk bedrag enige uitkering moet worden gedaan, of ook hoe lang de overeengekomen premiebetaling zal duren.” Hieruit blijkt dat de verzekeringsovereenkomst een kansovereenkomst is. Het is afhankelijk van een onzekere gebeurtenis of een uitkering plaatsvindt. 3.4.1.2 Lijfrente In artikel 7:990 BW staat de definitie van de lijfrente: “lijfrente is het van het in leven zijn van één of meer personen afhankelijke recht op een periodieke uitkering in geld.” De lijfrenteverzekering wordt doorgaans aangekocht door storting van een bedrag ineens of periodiek. De uitkering vindt periodiek plaats in een bepaalde periode of levenslang maar eindigt uiterlijk bij het overlijden van de verzekerde. Een levenslange lijfrenteverzekering komt overeen met een pensioenverzekering, het langlevenrisico ligt niet bij de verzekerde zelf maar bij de verzekeringsmaatschappij. Om in de fiscaliteit te spreken van een lijfrente en fiscaal gefaciliteerd een lijfrente op te bouwen zijn er in de Wet IB nog nadere eisen gesteld. 3.4.2. Fiscaal kader Indien de burger een pensioentekort heeft is er voor hem in de derde pijler de mogelijkheid geboden om dit tekort fiscaal gefaciliteerd aan te vullen, indien aan de voorwaarden wordt voldaan. In de derde pijler wordt de burger gestimuleerd om een lijfrentevoorziening te treffen door premieaftrek te verlenen en de uitkeringen te belasten.79 De voorwaarden voor lijfrentepremieaftrek zijn geregeld in afdeling 3.7 van de Wet IB. 3.4.2.1 Definitie80 Het moet gaan om een aanspraak volgens een overeenkomst van levensverzekering, of een aanspraak op het tegoed van een lijfrentespaarrekening of op de waarde van een lijfrentebeleggingsrecht, “op vaste en gelijkmatige periodieke uitkeringen die eindigen uiterlijk bij overlijden, welke aanspraak niet kan worden afgekocht, vervreemd, prijsgegeven, of formeel of feitelijk tot voorwerp van zekerheid kan dienen.”
78
Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 131. Beter bekend als de omkeerregel. 80 Artikel 1.7, lid 1 Wet IB. 79
25
De toegestane lijfrenten zijn:81
de oudedagslijfrente, de nabestaandenlijfrente, de tijdelijke oudedagslijfrente.
De wet benoemt deze soorten lijfrenten niet maar omschrijft deze. Ook combinaties van de hierboven genoemde lijfrenten zijn toegestaan. De toegelaten aanbieders zijn onder andere levensverzekeraars, pensioenfondsen, kredietinstelling, een natuurlijk personen of besloten vennootschappen mits het gaat om een bedrijfsoverdracht enzovoorts.82 Lijfrente-uitkeringen worden belast als periodieke uitkeringen en verstrekkingen bij degene die ze ontvangt.83 3.4.2.2 Opbouw Om fiscaal gefaciliteerd een lijfrente op te bouwen moet er een lijfrente opgebouwd worden zoals genoemd in de Wet IB. Dit is onder andere de lijfrente die dient ter compensatie van een pensioentekort.84 3.4.2.3 Grondslag De betaalde premies voor de lijfrente die in aftrek kunnen worden gebracht mogen niet meer bedragen dan de jaarruimte. De jaarruimte bedraagt 17% van de premiegrondslag.85 De premiegrondslag bestaat uit het gezamenlijke bedrag in het voorafgaande kalenderjaar van:86
de winst uit onderneming vóór toevoeging aan en afneming van de oudedagsreserve en vóór de ondernemersaftrek; het belastbare loon; het belastbare resultaat uit overige werkzaamheden; de belastbare periodieke uitkeringen en verstrekkingen.
3.4.2.4 Franchise Op de premiegrondslag wordt de AOW franchise, voor een bedrag van € 11.829 (2013), in mindering gebracht.87 De AOW franchise is berekend op basis van 10/7 maal de zelfstandige AOW uitkering voor een gehuwde of samenwonende met partner ouder dan 65 jaar.88 3.4.2.5 Maximale opbouw Op de premiegrondslag moeten nog de volgende bedragen in mindering gebracht worden:
de pensioenaangroei, factor A; de dotatie aan de oudedagsreserve.
81
Artikel 3.125, lid 1, onderdeel a, b & c Wet IB. Artikel 3.126 Wet IB. 83 Artikel 3.100, lid 1, onderdeel b Wet IB. 84 Artikel 3.124, lid 1, onderdeel a Wet IB. 85 Artikel 3.127 lid 1 Wet IB. 86 Artikel 3.127 lid 3 Wet IB. 87 e Artikel 3.127, lid 3, 1 volzin Wet IB. 88 Commentaar NDFR artikel 3.127 Wet IB. 82
26
De maximale premiegrondslag is € 162.457 (2013).89 Daarnaast is er nog de reserveringsruimte.90 Dit is een soort inhaalruimte, als in de voorafgaande 7 jaren minder premie in aanmerking is genomen dan mogelijk was op grond van lid 1, kan deze alsnog benut worden. Hierbij zijn er nog de volgende begrenzingen:
indien na verloop van 7 jaar geen gebruik is gemaakt van de inhaal verdampt de aftrek van het oudste jaar; het alsnog in aanmerking te nemen bedrag bedraagt ten hoogste 17% van de premiegrondslag met een maximum van € 6.989 (2013); dit bedrag wordt verhoogd naar € 13.802 (2013) indien de belastingplichtige bij het begin van het kalenderjaar de leeftijd van 55 jaar heeft bereikt.
3.4.2.6 Ingangsdatum De ingangsdatum van de lijfrenten:91
de oudedagslijfrente moet uiterlijk ingaan bij een leeftijd die 5 jaar hoger ligt dan pensioengerechtigde leeftijd, bedoeld in artikel 7a, lid 1, AOW en eindigt uitsluitend bij het overlijden. De nabestaandenlijfrente gaat in bij het overlijden van de belastingplichtige en eindigt uiterlijk bij een leeftijd van 30 jaar indien de termijnen toekomen aan een bloed- of aanverwant in de rente lijn of in de tweede of derde graad van de zijlijn. De tijdelijke oudedagslijfrente mag niet eerder ingaan dan dat de belastingplichtige de leeftijd van 65 jaar heeft bereikt en uiterlijk in het jaar waarin hij de 70 bereikt. De looptijd van de tijdelijke oudedagslijfrente moet minimaal 5 jaar zijn. Het gezamenlijk bedrag aan termijnen van die lijfrente mag niet meer belopen dan € 20.953 (2013) per jaar.
3.4.2.7 Sanctiebepalingen Indien de lijfrenten niet worden aangewend voor het beoogde doel zijn in afdeling 3.8 Wet IB sanctiebepalingen opgenomen.92 De sanctiebepaling is dat de premies en bedragen die zijn betaald voor die aanspraak en het daarover behaalde rendement bij de verzekeringnemer als negatieve uitgaven voor inkomensvoorziening in aanmerking wordt genomen. Ook is er revisierente verschuldigd van 20% over het bedrag dat als negatieve uitgaven van inkomensvoorziening in aanmerking wordt genomen.93 In artikel 3.134 Wet IB staan nog handelingen beschreven, zoals voortzetting lijfrente of emigratie, die niet leiden tot een negatieve uitgave.94
89
e
Artikel 3.127, lid 3, 2 volzin. Artikel 3.127, lid 2 Wet IB. 91 Artikel 3.125. 92 Artikel 3.133 lid 2 Wet IB. 93 Artikel 30i, lid 1, onderdeel b en c, AWR. 94 Bollen-Vandenboorn, 2011, p. 277 e.v. 90
27
3.5 Verschillen pensioen en lijfrente Ondanks dat de beide pijlers qua doel en strekking veel op elkaar lijken zijn er toch enkele verschillen tussen beide pijlers:
pensioen is een arbeidsvoorwaarde terwijl een lijfrente door eenieder afgesloten kan worden bij een bank of verzekeraar; pensioen wordt geregeld in de PW terwijl voor de lijfrente het Burgerlijk Wetboek van toepassing is; er zijn verplichte pensioenfondsen indien men bijvoorbeeld in een bepaalde bedrijfstak werkt terwijl de lijfrente geheel vrijwillig en naar eigen inzicht afgesloten kan worden. een pensioenregeling wordt feitelijk eenmalig getoetst bij de totstandkoming ervan, voor de lijfrente moet jaarlijks het pensioentekort aangetoond worden; voor lijfrenten geldt een maximale grondslag voor pensioen (nog) niet; bij pensioen wordt rekening gehouden met een parttime factor, bij lijfrenten niet; in beide regimes wordt met een andere AOW-franchise gerekend, er zijn verschillen in de opbouwpercentages, bij de pensioenregeling is het mogelijk op geen rekening te houden met demotie in de periode van 10 jaren direct voor pensioendatum, bij lijfrenten bestaat deze mogelijkheid niet, bij pensioenregelingen kunnen als diensttijd meetellen perioden van ouderschapsverlof, studieverlof enz. bij pensioenregelingen wordt de netto bijtelling van de auto van de zaak niet meegenomen bij de lijfrente wel, de reserveringsruimte is beperkt tot een aantal jaar en heeft in inkomenstoets, bij pensioen zijn deze beperkingen er niet, bij pensioen zijn er mogelijkheden tot inhaal en inkoop terwijl deze mogelijkheden er bij lijfrente niet zijn;95 96 97
3.6 Toekomstige wijzigingen 3.6.1 Commissie Van Weeghel, Commissie Van Dijkhuizen en het Regeerakkoord 3.6.1.1 Commissie Van Weeghel Ultimo 2009 werd door de Minister en Staatssecretaris van Financiën een studiecommissie ingesteld. De commissie had tot taak een voorstudie verrichten voor een mogelijke herziening van het Nederlands belastingstelsel. Een van de onderdelen die de commissie bekeken heeft is de regeling voor de oudedagsvoorziening.98 De commissie ziet geen aanleiding om voorstellen te doen tot afschaffing van de omkeerregel. De omkeerregel zorgt voor een spreiding in de grondslag waardoor ouderen ook na pensionering nog bijdragen aan de IB. Maar de commissie is wel van mening dat er momenteel sprake is van bovenmatige pensioenopbouw. De pensioenopbouw heeft tegenwoordig meer weg van vermogensopbouw dan van het bieden van een oudedagsvoorziening. Het fiscale voordeel van 95
Dietvorst e.a., 2011, p. 21. Bollen-vandenboorn, 2011, p. 308. 97 Dietvorst e.a., 2006, p. 44 t/m 53. 98 Rapport Commissie Van Weeghel, 2010, p. 13. 96
28
pensioensparen komt voor een groot gedeelte toe aan de hoogste inkomens. De commissie geeft aan dat de pensioenopbouw afgetopt moet worden door een versobering van het Witteveenkader. Volgens de commissie draagt de aftopping bij aan een evenwichtige lastenverdeling. 99 3.6.1.2 Commissie Van Dijkhuizen Begin 2012 heeft de staatssecretaris van Financiën de commissie Inkomstenbelasting en toeslagen ingesteld. De taak van de commissie was om te beoordelen of belastingfaciliteiten kunnen worden afgeschaft. 100 De pensioenregeling en inkomensvoorzieningen zijn ook aan de orde gekomen. Ook deze commissie heeft de omkeerregel en de afschaffing van de vrijstelling AOW- premie onderzocht. Ze kwamen tot de conclusie dat de omkeerregel een gunstige regeling is om te sparen voor pensioen. Tegelijkertijd is het echter ook een van de grootste grondslagversmallers van het belastingstelsel. De commissie komt ook tot het advies om de omkeerregel niet af te schaffen maar om de fiscale behandeling van het tweede en derde pijlerpensioen af te toppen. De hogere inkomens hebben voldoende alternatieven om financiële situatie te verbeteren. Het is niet noodzakelijk dat de samenleving dit fiscaal faciliteert.101 3.6.1.3 Regeerakkoord VVD en de PvdA hebben in oktober 2012 een regeerakkoord gesloten, met betrekking tot de oudedagsvoorzieningen zijn ze onder andere het volgende overeengekomen:
Verhoging AOW leeftijd tot 66 jaar in 2018 en 67 jaar in 2021; Voor mensen die per 1-1-2013 deelnemen aan een VUT- of prepensioenregeling en zich niet hebben kunnen voorbereiden op de AOW leeftijdsverhoging wordt een overbruggingsregeling ontworpen; Het is een maatschappelijk aanvaarde norm dat met veertig jaar werken iedereen redelijk in staat moet zijn om een pensioen bij elkaar te sparen van 70 procent van het gemiddeld verdiend loon. Het Witteveen-kader, de wettelijk regeling waarbij fiscaal aantrekkelijk sparen voor het pensioen mogelijk wordt gemaakt, wordt op deze norm gebaseerd. Dit leidt tot een verlaging van het opbouwpercentage met -0,4%; Met het inkomen boven € 100.000 (drie keer modaal) kan niet langer fiscaal gunstig pensioen worden opgebouwd. 102
3.6.2 Wet VAP Met ingang van 1 januari 2014 treedt de Wet VAP gedeeltelijk in werking.103 De pensioengerechtigde leeftijd wordt verhoogd en de eerste stap is gezet in 2013, door de AOW-leeftijd met één maand te verhogen.104 3.6.2.1 AOW Vanaf 2013 tot 2015 zal de AOW leeftijd stapsgewijs verhoogd worden met een maand per jaar. In 2016 tot en met 2018 met 2 maanden per jaar. En in 2019 met 3 maanden, zodoende is de AOW 99
Rapport Commissie Van Weeghel, 2010, p. 79 en 224. Rapport Commissie Van Dijkhuizen, 2012, p. 5. 101 Rapport Commissie Van Dijkhuizen, 2012, p. 81 & 83. 102 Regeerakkoord, 2012, p. 6 & 7. 103 Wet van 12 juli 2012, Stb. 2012, 328. 104 Tweede kamer 2011-12, 33 290, nr. 3, p. 2 (MvT). 100
29
leeftijd in 2019 66 jaar. Vanaf 2020 tot en met 2023 wordt de AOW leeftijd met 3 maanden per jaar verhoogd, waardoor de AOW leeftijd vanaf 2023 op 67 jaar ligt.105 Vanaf 2024 wordt de AOW leeftijd gekoppeld aan de stijging van de levensverwachting. Er wordt jaarlijks gekeken of de ontwikkelingen in de levensverwachting aanleiding geven om de AOW leeftijd met maximaal drie maanden te verhogen. Indien de AOW leeftijd verhoogd moet worden, wordt dit minimaal 5 jaren van tevoren aangekondigd.106 In lijn met de koppeling van de AOW leeftijd aan de levensverwachting wordt ook de fiscale behandeling van pensioen en lijfrente aangepast met ingang van 2014. 3.6.2.2 Pensioen Allereerst wordt de pensioenrichtleeftijd met ingang van 1 januari 2014 verhoogd van 65 jaar naar 67 jaar. Vervolgens wordt ook de pensioenrichtleeftijd gekoppeld aan de levensverwachting. Dit gebeurt op een zelfde wijze als bij de AOW leeftijd. Een verhoging van de pensioenrichtleeftijd vindt plaats in stappen van een jaar.107 Ook wordt per 1 januari 2014 het opbouwpercentage voor de middelloon- en de eindloonregeling verlaagd van 2% naar 1,9% voor de eindloonregeling en van 2,25% naar 2,15% voor de middelloonregeling. Er zijn dus meer dienstjaren nodig om pensioen op te bouwen. Ook de beschikbare premie staffels worden in deze lijn aangepast.108 3.6.2.3 Lijfrente De opbouwruimte voor de lijfrente wordt met ingang van 1 januari 2014 verlaagd van 17% naar 15,5%. Vervolgens is de opbouwruimte gekoppeld aan de verlaging van de pensioenrichtleeftijd. De opbouwruimte wordt voor elk jaar dat de pensioenrichtleeftijd stijgt met 0,6% verlaagd.109 3.6.3 Sociaal akkoord Het kabinet en de sociale partners hebben op 11 april 2013 een sociaal akkoord gesloten waarin ook versoberingen met betrekking tot de pensioenopbouw zijn overeengekomen. Het kabinet geeft aan dat het een maatschappelijk aanvaarde norm is dat met 40 jaar werken iedereen redelijk in staat moet zijn om een pensioen bij elkaar te sparen van 70% van het gemiddeld verdiende loon. Uitgaande van deze maatschappelijke norm wordt het opbouwpercentage van de pensioenregeling verlaagd met 0,4% met ingang van 1 januari 2015. Ook is het vanaf 1 januari 2015 niet meer mogelijk voor inkomens van € 100.000 en meer om pensioen op te bouwen waarvan de pensioenpremie fiscaal aftrekbaar is. De maatregelen staan nog niet vast, de sociale partners hadden tot 1 juni 2013 om alternatieven voor of aanvullingen op uit te werken.110 Op 7 juni 2013 is het rapport van de commissie aangeboden aan het kabinet, de alternatieven/aanvullingen worden in hoofdstuk 5 uitgebreid besproken.111 105
Tweede kamer 2011-12, 33 290, nr. 3, p. 5 & 6 (MvT). Tweede kamer 2011-12, 33 290, nr. 3, p. 6 & 7 (MvT). 107 Tweede kamer 2011-12, 33 290, nr. 3, p. 2 (MvT). 108 Tweede kamer 2011-12, 33 290, nr. 3, p. 12 & 13 (MvT). 109 Tweede kamer 2011-12, 33 290, nr. 3, p. 13 (MvT). 110 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 11-4-2013, nr. 2013-0000045997, p. 10 & 11. 111 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013. 106
30
3.6.4 Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen In het wetsvoorstel worden de in de wet opgenomen maximale opbouwpercentages aangepast aan het uitgangspunt dat in 40 jaar pensioenopbouw maximaal een pensioen opgebouwd kan worden van 70% van het gemiddelde loon. De aanpassing van de opbouwpercentages geldt dan vanaf 1 januari 2015. Het opbouwpercentage voor de eindeloonregeling wordt verlaagd naar 1,55% en voor de middelloonregeling wordt deze verlaagd naar 1,75%.112 Ook wordt een soortgelijke aanpassing doorgevoerd voor de beschikbare premie regelingen. In lijn hiermee wordt ook de opbouwruimte voor lijfrenten verlaagd naar 12,7%.113 Daarnaast vindt een maximering van het pensioengevend inkomen plaats. Dit betekent dat de omkeerregel niet langer van toepassing is op een pensioenregeling waar pensioenopbouw plaatsvindt op basis van een hoger pensioengevend loon dan het maximum van € 100.000. In lijn hiermee wordt ook het pensioengevend inkomen voor de lijfrente en de FOR afgetopt.114
3.7 Conclusie In dit hoofdstuk heb ik de juridische en fiscale kaders met betrekking tot de drie pijlers geschetst. In paragraaf 3.5 bleek dat ondanks dat de regelingen in de tweede en de derde pijler qua doel en strekking veel op elkaar lijken er toch vele verschillen tussen beide regelingen zijn. Daarnaast heb ik gekeken naar wijziging van de pensioenleeftijd met ingang van 2014 en de toekomstige wijzigingen. Momenteel zijn er nog wetsvoorstellen voor een beperking van de fiscale ruimte en aftopping van de inkomen waarover fiscaal pensioen opgebouwd mag worden. In hoofdstuk 4 ga ik verder in op het steeds soberder worden van de pensioenopbouw en hoe we mogelijk minder pensioenopbouw kunnen voorkomen. Daarnaast ga ik in op de communicatie naar de burgers toe. Is deze communicatie duidelijk en helder, begrijpen de burgers het?
112
Tweede kamer 2012-13, 33 610, nr. 3, p. 6 & 7 (MvT). Tweede kamer 2012-13, 33 610, nr. 3, p. 11 (MvT). 114 Tweede kamer 2012-13, 33 610, nr. 3, p. 7 (MvT). 113
31
4. Pensioen in de maatschappij 4.1 Inleiding In de vorige hoofdstukken heb ik beschreven wat de juridische en fiscale kaders zijn van het Nederlands pensioenstelsel. In dit hoofdstuk onderzoek ik de toegankelijkheid en de communicatie met betrekking tot het pensioen. Ik ga hierbij onder meer in op het pensioenregister en het UPO. De vraag die hierbij gesteld wordt is of de veranderingen duidelijk gecommuniceerd worden en begrijpelijk zijn voor de burger. Ook ga ik bekijken of er zaken zijn die anders, beter en/of eenvoudiger kunnen. Daarnaast ga ik beoordelen welke rol de overheid hierin speelt. Moet het initiatief met betrekking tot de pensioenopbouw/stimulering (geheel) bij de overheid liggen of heeft de burger hierin een eigen verantwoordelijkheid? In paragraaf 4.2 bekijk ik de communicatie richting de burger door het UPO en het pensioenregister. Vervolgens komt in paragraaf 4.3 aan de orde of het systeem niet te complex is met een vergelijking naar Duitsland. In paragraaf 4.4 beschrijf ik bij wie het initiatief moet liggen om een goed pensioen op te bouwen. Daarna volgt in paragraaf 4.5 de conclusie.
4.2 Communicatie richting burgers 4.2.1 Pensioenregister In 2002 heeft Commissie Nationaal Pensioendebat haar rapport gepresenteerd “zorgen over morgen.” 115 In het rapport wordt de Nederlandse pensioensituatie geanalyseerd en wordt er een aantal aanbevelingen gedaan. Nederland behoort met het driepijlersysteem tot de kopgroep van landen, binnen Europese Unie, met een solide pensioenstelsel. Met het driepijlersysteem zou het voor iedere burger haalbaar moeten zijn om 70% van zijn eindloon op te bouwen aan pensioen. Door de ontwikkelingen zijn zowel de solidariteit als de norm onder druk komen staan. Daarnaast is het pensioenbewustzijn in Nederland erg laag. Voor het Verbond van Verzekeraars was dit aanleiding om een Commissie Nationaal Pensioendebat op te stellen.116 Een van de aanbevelingen die de Commissie heeft gedaan is de volgende: “De Commissie is van mening dat het de taak van de rijksoverheid is er zorg voor te dragen dat de regeling voor fiscale faciliëring gericht op aanvulling van een pensioentekort eenvoudig uitvoerbaar moet zijn en dat de noodzakelijke informatie daarvoor snel en adequaat beschikbaar moet zijn, zodat de pensioentekortregeling in de praktijk zonder problemen kan worden uitgevoerd. Daartoe zijn concrete stappen vereist. De rijksoverheid zou in samenwerking met pensioenfondsen en verzekeraars de mogelijkheid moeten onderzoeken van een wettelijk gefundeerde databank waar, gekoppeld aan het sofi-nummer, de opgebouwde pensioenaanspraken en lijfrenten worden geregistreerd. Dat stelt de belastingdienst in staat aan de belastingplichtige kenbaar te maken of er al dan niet sprake is van een pensioentekort, en laat de mogelijkheid zien om ter zake daarvan in aanmerking te komen voor de getoetste lijfrenteaftrekregeling. Voorts biedt dit de belastingplichtige de gewenste rechtszekerheid. Belastingplichtigen kunnen zelf ook deze databank raadplegen. Alleen in het geval dat er een zodanige voorziening wordt gerealiseerd dat een pensioentekort eenvoudig en snel kan worden vastgesteld, vervalt de behoefte aan de ongetoetste basisaftrek voor lijfrenten.” 117
115
Vermeend e.a., Rapport Commissie Nationaal Pensioendebat 2002. Vermeend e.a., Rapport Commissie Nationaal Pensioendebat 2002, p. 9. 117 Vermeend e.a., Rapport Commissie Nationaal Pensioendebat 2002, p. 104. 116
32
Vervolgens is in 2003 door drie studenten van Tilburg University een onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een pensioenregister.118 De aanbeveling van de Commissie is hierbij het vertrekpunt geweest.119 Uit het onderzoek zijn de volgende conclusies gekomen:
Door de versoberingen is er behoefte gekomen aan snelle en adequate pensioeninformatie, om zodoende een pensioentekort vast te stellen. Echter een puur fiscaal instrument zou geen recht doen aan zo’n databank. Het pensioenregister zou ook bij kunnen dragen aan verhogen van het pensioenbewustzijn van de Nederlanders;120 Het nut van een pensioenregister in de pensioenvoorlichting is gelegen in de uniformiteit en optelbaarheid van de informatie. Een compleet overzicht met alle informatie op begrijpelijke wijze. Het register is te zien als een vernieuwend communicatienetwerk tussen pensioenuitvoerders en pensioendeelnemers;121 Het belang van juiste voorlichting wordt door alle instanties onderschreven. Volgens het onderzoek is het pensioenregister een mogelijkheid met een breed draagvlak. Over de exacte inhoud was nog geen overeenstemming gekomen.122
Na enkele jaren is bij de invoering van de nieuwe PW in 2007 opgenomen dat de pensioenuitvoerders een pensioenregister moeten inrichten dat uiterlijk 1 januari 2011 gereed is.123 De Tweede Kamer was tijdens de parlementaire behandeling van mening dat de burger een beter inzicht moet kunnen krijgen in het te verwachten pensioen.124 Het doel van het pensioenregister is om het voor iedereen mogelijk te maken om via één ingang een overzicht te krijgen van alle opgebouwde aanspraken, inclusief de AOW.125 Op 7 mei 2008 werd de Stichting Pensioenregister opgericht, die de verantwoordelijkheid draagt voor het pensioenregister. De stichting pensioenregister is een initiatief van de Nederlandse pensioenfondsen, pensioenverzekeraars en de SVB. De doelstellingen van de stichting zijn als volgt:
Het ontwikkelen en beheren van een pensioenregister waarin iedere burger de door hem of haar in Nederland verworven en mogelijk te verwerven collectieve en individuele pensioenrechten kan opvragen; Het verwerven van draagvlak voor medewerking aan het pensioenregister bij de uitvoerders van collectieve en individuele pensioenvoorzieningen; Het informeren van de burger omtrent het bestaan van het pensioenregister en de daaraan gerelateerde onderwerpen; Het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vooraanstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn.126
118
Merkus e.a. 2006. Merkus e.a. 2006, p. 5. 120 Merkus e.a. 2006, p. 41. 121 Merkus e.a. 2006, p. 42. 122 Merkus e.a. 2006, p, 43. 123 Kamerstukken 2006-07, 30 413, nr. A, artikel 46a. 124 Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenregister, p. 7. 125 Kamerstukken 2006-07, 30 413, nr. 58. 126 Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenregister, p. 8. 119
33
De stichting heeft het mogelijk gemaakt dat vanaf 6 januari 2011 www.mijnpensioenoverzicht.nl beschikbaar is.127 128 4.2.1.1 Algemeen Op www.mijnpensioenoverzicht.nl kan iedere burger een overzicht krijgen van zijn opgebouwde/op te bouwen pensioenrechten bij pensioenfondsen en pensioenverzekeraars en de opgebouwde/op te bouwen AOW rechten. Door in te loggen met de DigiD code worden alle gegevens in één overzicht getoond. 4.2.1.2 Gebruiksvriendelijkheid en hoeveelheid informatie De site is erg gebruiksvriendelijk. Er wordt stap voor stap aangegeven wat je moet doen en uitleg gegeven over de informatie die verstrekt wordt. Het is duidelijk hoeveel pensioen je opgebouwd hebt en op gaat bouwen en hoeveel bruto en netto pensioen je gaat ontvangen op de pensioenleeftijd. De informatie over het op te bouwen en opgebouwde pensioen is gelijk aan de informatie op de UPO. Het verschil tussen het UPO en www.mijnpensioenoverzicht.nl is dat de AOW bij www.mijnpensioenoverzicht.nl meegenomen wordt en bij het UPO niet. Verder is bij www.mijnpensioenoverzicht.nl alle informatie gebundeld. Als je bij verschillende pensioenuitvoerders pensioen opgebouwd hebt krijg je heel overzichtelijk alle informatie in een overzicht te zien. De eerste twee doelstellingen die Stichting Pensioenregister had worden behaald. De site is gebruiksvriendelijk en de burger kan in een overzicht zijn verworven en te werven pensioenrechten opvragen. De derde doelstelling het informeren is tijdens het publiceren van site veelvuldig gedaan. Momenteel wordt deze informatie/reclame niet meer verstrekt/gemaakt. Wel ben ik van mening dat de gegeven informatie bij www.mijnpensioenoverzicht.nl summier is. Op het UPO staat meer informatie verstrekt per uitvoerder. Daarnaast wordt geen rekening gehouden met de oudedagsvoorziening die is opgebouwd in de derde pijler en de pensioen opbouw in eigen beheer. Om op www.mijnpensioenoverzicht.nl een goed overzicht te geven van het opgebouwde pensioen voor iedere Nederlander zou de lijfrenteopbouw en het pensioen in eigen beheer ook opgenomen moeten worden. In mijn ogen is het mogelijk om deze site uit te breiden. In 2009 is men van start gegaan met de ontwikkeling van de site en deze is sinds begin 2011 beschikbaar. Sinds het beschikbaar stellen van de site zijn er enkel nog kleine wijzigingen doorgevoerd, zoals bijvoorbeeld inzicht geven in pensioenrechten bij echtscheiding en de AOW voor alleenstaanden invoeren.129 130 Het is een goed initiatief om burgers makkelijk de informatie beschikbaar te stellen met betrekking tot hun pensioen maar deze informatie is enkel het begin. Het zou uitgebreid kunnen worden tot misschien wel een gehele financiële planning.131 132 Ook is in 2012 een onderzoek gedaan door het AFM naar de volledigheid en kwaliteit van de aanspraken in het pensioenregister. Hieruit blijkt dat niet alle deelnemers hun aanspraken in kunnen zien. De oorzaak hiervan ligt bij het aanleveren van de gegevens door de pensioenuitvoerders. 127
http://www.pensioenregister.nl. Jaarverslag 2011 Stichting pensioenregister, p. 5. 129 Jaarverslag 2011 Stichting pensioenregister, p. 9. 130 Jaarverslag 2012 Stichting pensioenregister, p. 9. 131 TPV 2008/14 132 Dietvorst 2011 128
34
Daarnaast bleek dat niet alle pensioenuitvoerders de aanspraken van de deelnemers, na het verzenden van het UPO, binnen een maand ververste. De AFM begint binnenkort een vervolgonderzoek naar de aansluiting van de pensioenuitvoerders op het pensioenregister.133 4.2.1.3 Mogelijkheden Ik ben van mening dat er mogelijkheden zijn om deze site uit te breiden. De derde pijler zou er mijns inziens in verwerkt moeten worden. Voor alle burgers die een lijfrente opgebouwd hebben is de informatie van de site onvolledig. Ze zijn nog genoodzaakt om de informatie met betrekking tot de lijfrente er zelf bij te halen en door te rekenen wat voor invloed deze heeft. Het lijkt mij een goed idee om ook voor lijfrenten jaarlijks een uniform overzicht te verstrekken. Deze informatie kunnen de verzekeraars/banken dan makkelijk beschikbaar stellen voor www.mijnpensioenoverzicht.nl, waardoor die informatie ook verwerkt kan worden. Zodoende ontstaat een totaal overzicht. Daarnaast moet er naar mijn mening een mogelijkheid ingebouwd worden voor ondernemers/DGA’s die pensioen in eigen beheer opbouwen. Voor de ondernemer/DGA is ook informatie beschikbaar over hun pensioen. Het is niet haalbaar om de ondernemers/DGA’s verplicht deze informatie door te laten geven aan het pensioenregister. Ik denk wel dat het mogelijk moet zijn om een ‘knop’ in te bouwen in de site dat de ondernemers/DGA’s deze informatie zelf in kunnen vullen. Op deze manier krijgen ze niet automatisch een volledig overzicht maar kunnen ze deels hun eigen informatie invullen waardoor ze wel één volledig overzicht van de opgebouwde rechten krijgen. Voor de gebruiker, die wat verder in de materie gedoken is, kun je zelfs zover gaan dat je www.mijnpensioenoverzicht.nl uitbreidt richting een financiële planning. De burger moet dan zelf gegevens invullen zoals wat is je besteedbaar inkomen nu en na pensioenleeftijd? Zijn er nog grote uitgaven/inkomsten te verwachten? Hoeveel vrij besteedbaar vermogen heb je? enzovoorts. Deze gegevens ingevuld met de opgebouwde/op te bouwen rechten in de drie pijlers geven de burger een uitgebreid volledig overzicht hoe zijn financiële situatie er na pensioendatum uitziet. Op deze manier is het nog vollediger dan nu en kan een burger ook nog gerichter actie ondernemen als dit nodig is. Er dient wel voor gewaakt te worden dat de gebruiksvriendelijkheid van de site zo optimaal mogelijk blijft. Het moet niet te lastig worden voor de burgers om de informatie op de site te begrijpen, want dan zal er waarschijnlijk weinig gebruik van worden gemaakt. Het is natuurlijk de vraag of de gemiddelde burger een dergelijke uitbreiding te complex vindt. Dit zal goed onderzocht moeten voordat dergelijke keuzes worden ingevoerd. Er zal wel ergens een grens getrokken moeten worden, de burger hoeft niet zelf het werk van een financiële planner te kunnen doen maar moet mijns inziens wel snel, makkelijk een overzichtelijk totaalbeeld kunnen krijgen van zijn situatie met betrekking tot zijn pensioen. De ontwikkeling van een mogelijkheid tot financiële planning, pensioendashboard, wordt ook aanbevolen door het ministerie van SZW.134 Het pensioenregister is al een succes, maar in een deelnemersonderzoek135 kwam naar voren dat de burgers behoefte hebben aan een vollediger totaaloverzicht, inclusief keuzemogelijkheden (pensioendashboard). Een pensioendashboard zet de burger aan tot actie wanneer nodig en het geeft hem de mogelijkheid om te beoordelen of zijn
133
http://afm.m13.mailplus.nl/archief/mailing-380490.html#item3 Rapport Pensioen in duidelijke taal, 2012, p. 5. 135 Rapport Pensioen in duidelijke taal, 2012, p. 6. 134
35
pensioen toereikend is. De volgende mogelijkheden zouden in een pensioendashboard opgenomen kunnen worden:
Het gewenst pensioen als uitgangspunt. Wat heb ik gegeven mijn wensen en uitgavenpatroon nodig?; Keuzemogelijkheden binnen de regeling en gevolgen; Invloed van life events zoals scheiden, arbeidsongeschikt, overlijden, werkeloos enzovoorts; Handelingsperspectief: wat kan ik doen op basis van de regeling en zijn er daarnaast nog andere mogelijkheden.136
Zweden en Denemarken zijn al vele malen verder met het pensioenregister dan Nederland.137 138 In Zweden kunnen de inwoners al informatie ophalen over hun pensioen in de 1e, 2e en 3e pijler, ook zijn er mogelijkheden opgenomen om verschillende persoonlijke scenario’s door te berekenen. Er wordt gebruik gemaakt van zeer uitgebreide systemen, met name ook in Denemarken. Nederland zou eigenlijk een voorbeeld moeten nemen aan deze modellen.139 Zo kun je in Nederland dezelfde mogelijkheden ontwikkelen als in Denemarken en Zweden waardoor het pensioenregister naar mijn mening veel vollediger is. Een extra service is naar mijn mening de UPO digitaal aan de site te linken. Als een burger inlogt kan deze dan direct doorklikken, als hij meer informatie wil over zijn pensioen, naar zijn UPO. 4.2.1.4 Pensioenkijker.nl Op de site www.mijnpensioenoverzicht.nl wordt je doorverwezen voor meer informatie naar www.pensioenkijker.nl. Op www.pensioenkijker.nl staat veel algemene informatie over pensioenen. Naast de vele informatie is er ook een mogelijkheid om je pensioen te berekenen, via de pensioenplanner, en een pensioen APK te doen. Pensioenplanner: voor de pensioenplanner moet je de informatie van de UPO van je partner en jezelf invullen. Dit is goed weergegeven en mogelijk voor de burger, al zou dit bij doorlinken ook automatisch moeten kunnen. Maar de grafiek die er vervolgens komt is erg onduidelijk. Je kunt er niet duidelijk uithalen hoeveel inkomen je straks hebt en hoe het precies is opgebouwd. Kortom deze planner is erg onduidelijk. Pensioen APK: je krijgt een aantal vragen over onder andere je werk, gezin en inkomen. Afhankelijk van de antwoorden die je geeft krijg je een ‘actielijst’ waarin staat of en zo ja, welke acties je nog moet ondernemen om je pensioen te checken. Op zich wel een handig hulpmiddel om te bepalen of je wat zou moeten doen, maar ook niet meer dan dat. Een mogelijkheid zou een combinatie tussen www.mijnpensioenoverzicht.nl en www.pensioenkijker.nl zijn. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om www.pensioenkijker.nl heel informatief te houden/maken. Eigenlijk alle informatie met betrekking tot pensioen moet de burger hier dan kunnen vinden. Daarnaast kun je de pensioenplanner en de pensioen APK invoegen op www.mijnpensioenoverzicht.nl. De pensioenplanner moet wel nog verbeterd worden om de burger 136
Rapport Pensioen in duidelijke taal, 2012, p. 12 & 14. www.minpension.se. 138 www.pensionsinfo.dk. 139 Visser 2008, p. 13 & 14. 137
36
meer duidelijkheid te geven. Op deze manier heb je alles bij elkaar gebracht en kunnen de burgers op de ene site hun pensioenberekeningen maken en op de andere site de achterliggende informatie vinden. Zo creëer je ook niet één site met te veel informatie. Als er te veel informatie op één site gegeven wordt of burgers moeten veel/lang gegevens invullen voordat ze de gewenste informatie ontvangen, wordt er geen gebruik gemaakt van een site. Het moet dus compact en volledig zijn. 4.2.2 Europees pensioenregister In het Witboek van de Europese Commissie140 is een European tracking system voorgesteld. De Commissie bevordert de ontwikkeling van een dergelijk traceersysteem om de burgers in staat te kunnen stellen hun pensioenaanspraken in te kunnen zien, ook al zijn deze grensoverschrijdend verworven.141 Begin 2013 heeft de Europese Commissie de opdracht verstrekt om het onderzoek naar een Europees pensioenregister in te zetten. Het Europese pensioenregister zou er toe moeten leiden dat mensen hun pensioenaanspraken bij kunnen houden, ook al hebben ze deze bij verschillende werkgevers, in verschillende landen, opgebouwd. De Commissie wil dat de personen die grensoverschrijdend pensioen op hebben gebouwd, een duidelijk overzicht hebben in hun pensioenrechten. Het onderzoek is vooral gericht op wat de mogelijkheden zijn van een Europees pensioenregister en hoe zo’n systeem eruit ziet. De identificatie van de technische en functionele vereisten moeten onderzocht worden. In verschillende landen is al een nationaal pensioenregister, zoals in Zweden, Denemarken en ook in Nederland. Het onderzoek voor een internationaal pensioenregister moet steunen op de ervaringen van de nationale registers. De lastige zaken zijn dat de nationale systemen gelijke gegevens aan moeten leveren. Ook moeten personen zich kunnen identificeren, zoals in Nederland met de Digid. Voor de onderzoeksperiode staat een tijd van ongeveer 2 jaar.142 4.2.3 UPO Tijdens de parlementaire behandeling van de nieuwe PW is een amendement ingediend waarin geregeld is dat de informatie die de pensioenuitvoerders moeten verstrekken, versterkt moeten worden in de vorm van een door de pensioenuitvoerders op te stellen uniform pensioenoverzicht. Het UPO is volgens de indieners van groot belang omdat dit draagvlak heeft bij de pensioenuitvoerders en getest is op begrijpelijkheid voor de pensioengerechtigden.143 Het beheer van de UPO modellen is in handen van de Pensioenfederatie en het Verbond van Verzekeraars, die samen de UPO-werkgroep vormen.144 Het UPO is bedoeld om de deelnemers op inzichtelijke wijze te informeren over hun opgebouwde en op te bouwen pensioen.145 Het gebruik van het UPO is sinds 2008 verplicht.146 Ik heb verschillende UPO’s bekeken. De uniformiteit maakt de UPO inzichtelijk en begrijpelijk voor een burger. Op deze manier hoeft hij niet telkens als hij van pensioenuitvoerder wisselt uit te zoeken 140
Witboek, 16 februari 2012. Witboek, 16 februari 2012, p. 19. 142 http://www.omni-online.nl/2013/07/02/makkelijker-grensoverschrijdend-werken-met-europeespensioentraceersysteem/. 143 Kamerstukken 2005-06, 30 413, nr. 51. 144 www.afm.nl. 145 Rapport pensioencommissie SER 2008, p. 32. 146 Artikel 38 PW. 141
37
hoe het werkt. Er wordt overzichtelijk via verschillende subkoppen aangegeven welke informatie er staat en voor wie deze informatie bedoeld is. Toch kan men aan een UPO alleen niet zien of ze een adequaat pensioen opgebouwd hebben/op aan het bouwen zijn. Als de burger dit wil beoordelen zal hij gegevens moeten gaan vergelijken, bijvoegen of naar www.mijnpensioenoverzicht.nl moeten gaan. Daarnaast is het ook de vraag of de burger naar zijn UPO kijkt. Er staat duidelijke informatie op, maar heeft de burger er wat aan? Begrijpen ze de betekenis van de informatie? Dit wordt verder besproken in paragraaf 4.3.1. 4.2.4 Communicatie Bij de start van het pensioenregister is er veel gecommuniceerd richting de burgers. Dit resulteerde ook in 1 miljoen bezoekers in de eerste twee weken dat de site online was. 147 Nu, twee jaar verder wordt er bijna geen aandacht meer aan besteed. Het programma is alleen op enkele onderdelen uitgebreid, maar er wordt weinig ‘reclame’ meer voor gemaakt, burgers worden er niet op gewezen dat ze goed in de gaten moeten houden of hun pensioen nog adequaat is en wat ze eraan kunnen doen om dit te verbeteren. Naar mijn mening is het ontwikkelen van een “Mijn pensioenoverzicht” app een goed idee. Tegenwoordig heeft bijna iedereen een smartphone of een tablet waar men deze app op kan downloaden. Dit is een andere manier van informatie verstrekken. Het is misschien de manier om de burger te bereiken en aan te zetten om zijn pensioen te checken. In het jaarverslag 2012 van Stichting pensioenregister wordt aangegeven dat in 2012 besloten is een site te ontwikkelen voor mobiele apparaten. Begin 2013 is een proof of concept goedgekeurd.148
4.3 Complexiteit Nederlands pensioenstelsel 4.3.1 Complex Uit hoofdstuk 3 is gebleken dat door de laatste wetswijziging, het sociaal akkoord en het wetsvoorstel de pensioenopbouw van de burger ingeperkt wordt. Om ervoor te zorgen dat de burger door de inperkingen nog voldoende pensioen opbouwt, is het van belang dat de burger op de hoogte is van de mogelijkheden en hiervan ook gebruik maakt. Is het Nederlands systeem complex? Begrijpen de burgers wat de veranderingen voor gevolgen hebben voor hun pensioen? Weten de burgers wat ze eraan kunnen doen om een goed pensioen op te bouwen? Dit zijn vragen waarop het antwoord niet zomaar beschikbaar is. Wel wordt het pensioenbewustzijn in Nederland getoetst. Het platform CentiQ, www.pensioenkijker.nl en TNS NIPO hebben met de Universiteit van Tilburg de pensioenbewustzijn-meter ontwikkeld om het pensioenbewustzijn in Nederland in kaart te brengen. 149 4.3.1.1 SER 2007 De pensioencommissie van de SER heeft in het najaar van 2007 op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een onderzoek ingesteld naar het pensioenbewustzijn van de Nederlandse burgers. In de onderzoeken en bijeenkomsten kwam naar voren dat het 147
Jaarverslag 2011 Stichting pensioenregister, p. 7. Jaarverslag 2012 Stichting pensioenregister, p. 9. 149 Wijzer in geldzaken, 2009. p. 8. 148
38
pensioenbewustzijn van de Nederlanders laag is.150 De redenen die aangegeven worden zijn onder andere:
pensioen is voor later; het is te ingewikkeld; de interesse is er niet; de communicatie over pensioen is niet aansprekend genoeg en wordt als lastig ervaren.; deelname aan pensioenregeling is verplicht, men gaat er dan al snel vanuit dat het goed geregeld is; veel burgers willen ook een verplicht pensioen zodat ze niet na hoeven te denken over hun pensioen en bang zijn om anders te weinig te sparen.151
De suggesties die de burgers aangegeven hebben voor een beter pensioenbewustzijn, liggen vooral in de informatieve/communicatieve sfeer. De communicatie met betrekking tot het pensioen moet beter, vaker en eenvoudiger. Het pensioenregister, dat vanaf 2011 bestaat, wordt in dit onderzoek van groot belang geacht voor de pensioenbewustheid van de Nederlandse burgers.152 In het onderzoek is ook naar voren gekomen dat het zeer waardevol is dat bijna alle werknemers verplicht zijn deel te nemen aan de pensioenregeling van de bedrijfstak of het bedrijf. Ondanks de geringe kennis over het pensioen en de geringe financiële kennis bouwt toch een groot deel van de werknemers aanvullend pensioen op. Dit wil niet zeggen dat er daarom geen aandacht meer nodig is voor het pensioen.153 4.3.1.2 Pensioenbewustzijn-meter Het pensioenbewustzijn van de Nederlandse burger is laag. Om te kunnen toetsen of het pensioenbewustzijn hoger wordt door de inspanningen die geleverd worden door onder andere de pensioenbranche, is het belangrijk om een uniforme definitie te gebruiken met betrekking tot het pensioenbewustzijn. Ook is het belangrijk om een uniforme meetmethode te ontwikkelen zodat de inspanningen in kaart gebracht kunnen worden. Het platform CentiQ, www.pensioenkijker.nl en TNS NIPO hebben met de Universiteit van Tilburg de pensioenbewustzijn-meter ontwikkeld.154 In 2009 is de nulmeting voor de pensioenbewustzijn-meter uitgevoerd. De conclusie van deze meting is dat 66% van de Nederlanders volledig pensioenonbewust is.155 Uit het onderzoek blijkt dat het UPO door veel burgers niet bewust bekeken wordt. Ook ervaren de burgers het als moeilijk om relevantie informatie te filteren en te begrijpen. Er is dus vooral behoefte aan duidelijk informatie en goede zoekfaciliteiten.156 In 2010 is de tweede meting uitgevoerd, hieruit blijkt dat het aantal pensioenbewusten ten opzichte van 2009 is gezakt, het aantal pensioenonbewusten is toegenomen tot 72%. De reden hiervoor is dat pensioen veel media aandacht heeft gekregen en dat de burgers zich vaker realiseren dat ze eigenlijk te weinig kennis hebben van hun pensioen. Ook neemt het verantwoordelijkheidsgevoel van de 150
Rapport pensioencommissie SER, 2008, p.8. Rapport pensioencommissie SER, 2008, p. 18. 152 Rapport pensioencommissie SER, 2008, p. 34 en 35. 153 Rapport pensioencommissie SER, 2008, p. 38. 154 Wijzer in geldzaken, 2009. p. 8. 155 Wijzer in geldzaken, 2009, p. 10. 156 Wijzer in geldzaken, 2009, p. 15 & 16. 151
39
burger toe.157 In 2011 heeft vervolgens de derde meting plaatsgevonden. Hieruit blijkt dat het aantal pensioenbewusten iets is toegenomen ten opzicht van 2010. Het aantal volledig pensioenonbewusten is ten opzicht van 2010 met 3% gedaald naar 69%. Dit percentage waarmee het aantal pensioenonbewusten is gedaald is laag, zeker omdat in 2011 www.mijnpensioenoverzicht.nl is geïntroduceerd. Uit het onderzoek blijkt dat vooral de burgers die hun UPO bekijken ook op www.mijnpensioenoverzicht.nl kijken.158 Op zich is dit niet vreemd, als je je UPO bekijkt ben je ook bewuster bezig met je pensioen en kijk je dus ook verder. Uit de onderzoeken blijkt dat het pensioenbewuster maken van de burgers een lastige opgave is. De regels blijven ingewikkeld voor de ‘gewone’ burger. Het informeren over het pensioen heeft dus niet het gewenste effect. Als burgers niet open staan voor informatie, zal de informatie ook niet doordringen bij de burger en gaat deze geen actie ondernemen. Naar mijn mening leidt eenvoudigere regelgeving inzake pensioen tot een hogere pensioenbewustheid. Als mensen het pensioen beter begrijpen en weinig actie hoeven te ondernemen doen mensen mijns inziens eerder mee aan een pensioenregeling/lijfrente. Een voorbeeld hiervan is de Riester-Rente in Duitsland. Nadat deze vereenvoudigd werd, werd er veel meer gebruik van gemaakt. 4.3.2 Riester-Rente In Duitsland werd in 2002 het pensioen in de eerste pijler beperkt waardoor nog ongeveer 67% van het gemiddeld inkomen aan pensioen opgebouwd kon worden in plaats van 70%. Gelijktijdig met deze beperking is de Riester-Rente geïntroduceerd om dit verschil te kunnen compenseren.159 4.3.2.1 Regeling Riester-Rente is vrijwillige pensioenopbouw in de derde pijler die actief gestimuleerd wordt door de overheid. Het is mogelijk om een bijdrage van de overheid te krijgen maar ook eventueel premieaftrek. De burger die mee wil doen met de Riester-Rente dient jaarlijks minimaal 4% van zijn inkomen van het voorafgaande jaar in te leggen, deze minimale opbouw is inclusief de overheidsbijdrage. De overheid stimuleert de opbouw van Riester-Rente door naast de eigen inleg van de burger ook een bedrag in te leggen.160 In onderstaand schema zijn de bijdragen per jaar van de overheid opgenomen:161 JAAR
BASISBEDRAG
KINDERTOELAGE PER KIND
2002/2003
€
38
€
46
2004/2005
€
76
€
92
2006/2007
€ 114
€
138
vanaf 2008
€ 154
€
185
Afbeelding 3
157
Wijzer in geldzaken, 2011, p. 5. Wijzer in geldzaken, 2012, p. 4 & 5. 159 Staats e.a., 2009, p. 42. 160 Staats e.a., 2009, p. 44. 161 http://www.riester-rente.net/foerderung. 158
40
Burgers met lagere inkomens hoeven door dit systeem relatief lage bedragen in te leggen om de overheidsbijdrage te ontvangen. De minimale inleg van de burger is € 60.162 Ook kan de burger zijn eigen inleg nog als persoonsgebonden aftrek in de aangifte meenemen. Dit is vooral voor de burger met hoger inkomen interessant. De premieaftrek is aan maxima gebonden, deze maximale aftrek is € 2.100.163 Hieronder een voorbeeld van een berekening: Een persoon heeft een pensioengevend inkomen in 2011 van € 30.000. Daarnaast krijgt hij overheidsbijdrage van € 339 (€ 154 + € 185,-). Zijn eigen bijdrage voor 2012 is € 30.000 x 4% = € 1.200, minus de overheidsbijdrage van € 339 is € 861,-.164 Bij de Riester-Rente is ook sprake van de omkeerregel, de premie is aftrekbaar op moment van betalen en de uitkeringen van de Riester-Rente zijn belast.165 4.3.2.2 Vereenvoudiging Drie jaren na de invoering van de Riester-Rente is deze vereenvoudigd. De wetgeving werd als bijzonder lastig ervaren. Na de wetswijziging hoefde de burger niet meer zelf de aanvraag te doen voor de overheidsbijdrage. De burger kon het verzekeringskantoor de opdracht geven deze aanvraag voor en namens hem te doen. Ook zijn de regels flexibeler geworden. Het is bijvoorbeeld niet meer verplicht om jaarlijks in te leggen. In dat jaar wordt dan echter ook geen overheidsbijdrage verstrekt. Na de vereenvoudiging en flexibilisering van de wetgeving heeft er een aanzienlijke stijging plaatsgevonden van het aantal verkochte Riester-Rente. 166 De volgende tabel geeft een overzicht van de ontwikkeling van het aantal overeengekomen RiesterRente.167
162
Staats e.a., 2009, p. 44. Staats e.a., 2009, p. 44. 164 http://www.riester-rente.net/kosten. 165 Staats e.a., 2009, p. 44. 166 Staats e.a., 2009, p. 45. 167 http://www.bmas.de/DE/Startseite/start.html. 163
41
Afbeelding 4
4.3.3 Vereenvoudiging Zoals blijkt uit de vorige paragraaf, heeft de vereenvoudiging en flexibilisering van de Riester-Rente geleid tot een hogere deelname. Ook voor Nederland is het naar mijn mening een idee om een eenvoudige regeling te ontwikkelen waar iedereen kan sparen voor zijn pensioen. Zeker omdat in de onderzoeken wordt aangegeven dat de regelingen ingewikkeld zijn, het lastig is om de juiste informatie te vinden en deze informatie te begrijpen. Als een regeling eenvoudiger is, weinig moeite kost maar waar het wel duidelijk is wat men opbouwt ben ik van mening dat er vele burgers mee zullen doen. In paragraaf 5.3.2 wordt deze mogelijkheid verder uitgewerkt. Het is natuurlijk ook weer lastig voor een burger als er een nieuwe regeling wordt ingevoerd. De burger zal zich moeten verdiepen in deze nieuwe regel en raakt al snel in paniek als er weer een nieuwe regel wordt ingevoerd. Maar als de communicatie omtrent zo’n nieuwe regel goed, duidelijk en begrijpelijk gebeurt wordt het voor een burger veel eenvoudiger en zullen er meer burgers aan deelnemen. Daarnaast ben ik van mening dat het niet alleen het vereenvoudigen is, maar dat ook het herkenbaar maken een mogelijkheid is om een groter pensioenbewustzijn te creëren. Als voorbeeld neem ik Zweden, daar krijgt iedereen jaarlijks de zogenaamde Orange Envelope. Dit is een soort UPO, maar dan in een duidelijk herkenbare oranje enveloppe. Naar mijn mening is het een goed idee van Visser168 om de UPO’s die de pensioenfondsen jaarlijks versturen in een uniforme, gekleurde enveloppe te versturen. Op deze manier wordt het herkenbaar voor burgers en weten ze dat ze de enveloppe nog moeten ontvangen. Als je dit bijvoorbeeld vergelijkt met de blauwe enveloppe; iedereen weet dat het over post van de belastingdienst gaat. Ik ben van mening dat dit ook 168
Visser 2008, p. 16
42
gecreëerd kan worden met het UPO en misschien met alle communicatie rondom het pensioen. Hierbij wil ik wel benadrukken dat de herkenbaarheid voor de burgers enige tijd nodig heeft. Het wordt voor een burger pas herkenbaar als het langer gehanteerd wordt.169
4.4 Initiatief Het pensioen van de Nederlandse burger wordt door de laatste ontwikkelingen, zoals de Wet VAP en het sociaal akkoord ingeperkt. Bij wie moet het initiatief liggen om deze inperkingen op te vangen? Moet de burger zelf actie ondernemen en ervoor zorgen dat hij op pensioendatum een goed pensioen heeft of is dit de verantwoordelijkheid van de overheid? Ik ben van mening dat zowel de overheid als de burger zelf er belang bij heeft dat er een goed pensioen opgebouwd wordt door de burger. Op dit moment ligt het initiatief om een goed pensioen op te bouwen bij de burger. De overheid heeft voor iedereen de AOW als basisvoorziening geregeld, dit is echter voor de meeste mensen onvoldoende om als goed pensioen te ervaren. Daarnaast bouwen burgers in loondienst in bijna alle gevallen nog pensioen op. Maar de burger die een goed pensioen wil, zal moeten beoordelen of AOW en pensioen samen voldoende is, en zo nee, zal hij zelf actie moeten ondernemen om meer pensioen op te bouwen. Zoals uit de onderzoeken is gebleken is ongeveer 70% van de burgers volledig pensioenonbewust. Dit percentage is de afgelopen jaren ook niet aanzienlijk verminderd, terwijl bijvoorbeeld het pensioenregister is geïntroduceerd. Deze burgers zullen dan ook niet zelf actie ondernomen hebben om in de derde pijler extra pensioen op te bouwen. Moet dit initiatief, om actie te ondernemen bij de burger liggen of moet dit bijvoorbeeld ook automatisch geregeld worden? Ik ben van mening dat deze actie bij de burger zelf moet liggen. De burger is zelf verantwoordelijk voor zijn eigen pensioen. Het is heel makkelijk om alles bij de overheid te leggen, maar de burger zal zelf moeten zorgen dat hij naar zijn mening voldoende pensioen heeft opgebouwd. De burger moet wel begrijpen en weten wat hij moet doen dus de overheid moet wel op de hoogte zijn van de situatie in Nederland. Het percentage Nederlanders dat pensioenonbewust is, is enorm groot. Ik ben van mening dat de overheid hiervoor wel de verantwoordelijkheid heeft, natuurlijk in combinatie met onder andere de pensioenfondsen, verzekeraars en werkgevers. Ik denk dat er van de overheid verwacht mag worden dat er onder andere door informatieverstrekking meer aandacht aan pensioenen besteed moet worden. Dit om ervoor te zorgen dat burgers pensioenbewuster worden, dan kan er ook goed gebruik worden gemaakt van de extra opbouw door de burger. Aan de andere kant kun je je de vraag stellen in hoeverre de pensioenbewustheid van burgers van belang is als er een regeling wordt gemaakt waarvan de deelname verplicht is. Het pensioenbewustzijn is dan in vele mindere mate van belang naar mijn mening, omdat men dan waarschijnlijk voldoende pensioen opbouwt. Echter, ik ben van mening dat dit niet juist is om een regeling te ontwikkelen waarbij de deelname verplicht is. Het initiatief voor voldoende pensioen moet buiten de AOW bij de burger zelf liggen. Daarnaast kunnen ze dan ook kiezen aan welke regeling ze deel willen namen. Het blijft een eigen verantwoordelijkheid voor de burger, niet alles moet afgeschoven worden op de overheid.
169
Visser 2008, p. 16
43
Daarnaast ben ik ook van mening dat als de overheid een eenvoudige regeling opzet de burger ook sneller gebruik zal maken van een mogelijkheid om extra pensioen op te bouwen, zeker als dit (fiscaal) voordelig is voor de burger of als hij een tegemoetkoming/stimulans krijgt van de overheid.
4.5 Conclusie Het Nederlands pensioenstelsel zit nog erg complex in elkaar. De communicatie met betrekking tot het pensioen verloopt via het pensioenregister en het UPO. Het pensioenregister is duidelijk en gebruiksvriendelijk maar ik ben van mening dat de gegeven informatie summier is. Er wordt geen rekening gehouden met de oudedagsvoorzieningen opgebouwd in de tweede pijler en de pensioenopbouw in eigen beheer. Naar mijn mening is het mogelijk om deze site dermate uit te breiden dat bovenstaande gegevens hierin verwerkt kunnen worden. Ondanks de communicatie richting de burger is uit de pensioenbewustzijn-onderzoeken gebleken dat veel Nederlanders pensioenonbewust zijn. Zij geven onder andere aan dat de regelgeving onduidelijk en lastig is, er is geen interesse vanuit de burgers, de communicatie is niet aansprekend genoeg en het is lastig om relevante informatie te filteren. Een eenvoudigere regeling zou er mijns inziens toe leiden dat meer mensen extra pensioen op gaan bouwen. Dit is onder andere gebleken in Duitsland. Na vereenvoudiging en flexibilisering van de regelgeving van de Riester-Rente was de deelname van de burgers veel hoger. In Nederland zou dit ook een mogelijkheid zijn als, regelgeving begrijpelijk is, burgers het voordeel ervan inzien en men zelf niet veel hoeft te doen zal het aantal burgers dat extra pensioen opbouwt ook veel groter worden. Het initiatief voor pensioenopbouw moet wel bij de burgers zelf blijven liggen. De burger blijft er wel zelf verantwoordelijk voor dat hij voldoende pensioen opbouwt. De overheid moet ervoor zorgen dat de burgers pensioenbewuster worden, maar de burger moet zelf beslissen of hij iets aan zijn pensioentekort wil doen, op welke manier en aan welke regeling hij deel wil nemen. In het volgende hoofdstuk ga ik de alternatieve pensioenopbouw beschrijven.
44
5. Alternatieven voor pensioenopbouw 5.1 Inleiding In hoofdstuk 4 heb ik beschreven hoe de communicatie richting de burgers is met betrekking tot het pensioen. Ook heb ik gekeken hoe het pensioenbewustzijn is onder de Nederlanders. In dit hoofdstuk ga ik bekijken of er alternatieven zijn voor pensioenopbouw. De pensioenopbouw wordt versoberd door de wetswijzigingen en men is niet erg pensioenbewust in Nederland. Wat zijn mogelijkheden om ervoor te zorgen dat de burgers wel voldoende pensioen opbouwen? In paragraaf 5.2 ga ik in op de voorstellen van de sociale partners voor de alternatieve pensioenopbouw. Daarna ga ik paragraaf 5.3 andere mogelijkheden bespreken voor alternatieve pensioenopbouw. In paragraaf 5.4 volgt de conclusie.
5.2 Voorstellen sociale partners 5.2.1 Voorstel sociale partners In het Sociaal Akkoord hebben de sociale partners aangegeven, dat ze samen met het kabinet naar een alternatief willen zoeken voor de aanpassing van het Witteveenkader.170 Het uitgangspunt van de sociale partners is dat de fiscaal gefacilieerde pensioenopbouw voor iedereen, ongeacht het inkomen, in gelijke mate mogelijk moet blijven. De sociale partners hebben daartoe een aantal mogelijkheden uitgewerkt, namelijk een netto spaarfaciliteit en een opbouw Witteveenkader zonder aftopping met een voorheffing. Daarnaast is nog de mogelijkheid tot belastingheffing op pensioenvermogen onderzocht. Ook hebben de sociale partners nog gekeken naar aanvullende financieringen om de beperkingen op te vangen.171 5.2.1.1 Netto spaarfaciliteit De netto spaarfaciliteit neemt de wijzigingen van het Witteveenkader als uitgangspunt, te weten maximale opbouw van 1,75% (middelloonregeling) en de aftopping bij € 100.000. Naast deze regeling komen er een tweetal spaarfaciliteiten. Een faciliteit voor het inkomen tot € 100.000 en een faciliteit voor het inkomen boven de € 100.000. De burgers leggen uit hun netto inkomen een bedrag in voor het pensioensparen. Het opgebouwde bedrag bevindt zich in box 3. Over het opgebouwde bedrag hoeft geen loonbelasting betaald te worden bij uitkering en er wordt geen vermogensrendementheffing geheven tijdens de opbouw. Als een totaal opbouwpercentage van 1,85% wordt aangehouden kan er 0,06% van de bruto pensioengrondslag opgebouwd worden in de variant voor het inkomen tot € 100.000 en 0,9% van de bruto pensioengrondslag voor het inkomen vanaf € 100.000. Er wordt in deze optie gespaard vanuit het nettoloon zonder de grondslag te wijzigen. Bovengenoemde percentages zijn omgerekend van de netto opbouw naar de bruto grondslag. De ministeries van SZW en Financiën concluderen dat deze variant uitvoerbaar is, maar de uitvoering en het toezicht worden complexer. Ook de communicatie naar de deelnemers wordt moeilijker. De deelnemers moeten dan ook geïnformeerd worden over een netto pensioenopbouw naast een bruto pensioenopbouw. De netto spaarfaciliteit heeft wel de voorkeur van de sociale partners.172
170
Besproken in hoofdstuk 3, paragraaf 6. Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 2. 172 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 5 tot en met 7. 171
45
5.2.1.2 Opbouw Witteveenkader zonder aftopping met een voorheffing Het maximale opbouwpercentage blijft voor alle inkomenscategorieën gelijk. Binnen een korte termijn zal dit leiden tot een overschrijding van het budgettaire kader. Om dit te voorkomen, wordt er een voorheffing geïntroduceerd over de ingelegde pensioenpremie. De werkgever krijgt hierbij de inhoudingsplicht. Bij de heffing over de pensioenuitkering zal deze voorheffing verrekend worden. Bij een maximale opbouw van 1,75% kan volstaan worden met een voorheffing van 1 á 2% bij de werkgevers over de af te dragen pensioenpremies.173 De overige kenmerken van deze variant zijn:
Er wordt een tariefskorting gegeven op het moment dat het pensioen tot uitkering komt om de voorheffing te verrekenen. Dit betekent dat de belastingtarieven met een corresponderend percentage worden verlaagd. Hiervoor is het noodzakelijk dat de inkomensbron worden onderscheiden (AOW en aanvullend pensioen); Ter voorkoming dat de premies stijgen door de voorheffing wordt er een koppeling aangebracht tussen de voorheffing en het maximale opbouwpercentage; Er komt tevens een koppeling tussen het percentage voorheffing en het percentage tariefskorting. Dit is ook om te voorkomen dat het percentage van de voorheffing wordt verhoogd en/of het percentage tariefskorting wordt verlaagd; De extra belastinginkomsten zullen voldoende zijn voor de financiering van de korte termijn budgettaire gevolgen van het ongedaan maken van de aftopping. Deze belastinginkomsten worden geheel teniet gedaan door de tariefskorting bij uitkering.174
De ministeries van SZW en Financiën concluderen dat deze variant qua uitvoering en handhaving complexer wordt dan de variant met de netto spaarfaciliteit.175 5.2.1.3 Heffing op pensioenvermogen In de huidige wetgeving zijn – kort gezegd – pensioenfondsen vrijgesteld van belastingheffing. Hieronder zijn te verstaan: “lichamen welke zich uitsluitend of nagenoeg uitsluitend ten doel stellen de verzorging van werknemers en gewezen werknemers bij invaliditeit en ouderdom en de verzorging van hun echtgenoten en gewezen echtgenoten, dan wel partners en gewezen partners en van hun kinderen en pleegkinderen die de leeftijd van 30 jaar nog niet hebben bereikt, een en ander door middel van pensioen krachtens een pensioenregeling of van uitkeringen krachtens een regeling voor vervroegde uittreding, behoudens voor zover zij voordelen behalen uit bij algemene maatregel van bestuur aangewezen werkzaamheden die niet rechtstreeks verband houden met het uitvoeren van bedoelde regelingen.”176 177 Door de ondernemingsraden is medio mei 2013 het voorstel gekomen voor heffing op pensioenvermogens van pensioenfondsen. De sociale partners hebben deze variant ook nader uitgewerkt. Het voorstel komt er op neer dat er 0,2% (€ 2 miljard) belasting wordt geheven op het
173
Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 7 en 8. Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 8 en 9. 175 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 9. 176 Artikel 5, lid 1, onderdeel b, Wet VPB. 177 Voor meer informatie over deze vrijstelling verwijs ik u naar de Cursus Belastingrecht VPB hoofdstuk 1.0.7. 174
46
vermogen van pensioenfondsen en verzekeraars. Deze heffing wordt opgevangen door een verhoging van de premie.178 De sociale partners hebben deze variant geanalyseerd en komen onder andere tot het volgende:
Een heffing van 0,2% op het vermogen leidt tot hogere belastingopbrengst op korte termijn maar de hogere premies leiden ook tot lagere belastbare inkomens; Premieverhogingen hebben een negatief effect op de koopkracht maar daarnaast ook op de werkgelegenheid vanwege de hogere druk op de loonkosten; De heffing wordt opgevangen door een premieverhoging, dit betekent dat alleen de actieve deelnemers bijdragen aan de financiering; Pensioenfondsen kunnen zich eventueel buiten Nederland vestigen om heffing te voorkomen. Het is de vraag of een heffing kan worden opgelegd aan buitenlandse pensioenuitvoerders die zich in Nederland hebben gevestigd; Alternatief voor de financiering is een jaarlijkse korting op de aanspraken. Dit betekent dat met terugwerkende kracht de pensioenopbouw wordt beperkt.179
De heffing op pensioenvermogen heeft gezien de bovenstaande analyse vele gevolgen die niet wenselijk zijn. Binnen de Kamer is geen draagvlak voor dit alternatief.180 5.2.1.4 Aanvullende financieringen Beide voorstellen leiden tot een tekort voor de overheid. Daarom heeft de werkgroep ook gekeken naar aanvullende financieringen om deze tekorten op te vangen. Onder andere is gekeken naar het emigratielek. Omdat pas bij uitkering geheven wordt kunnen mensen in Nederland belastingvrij pensioen opbouwen en kan een ander land heffen bij uitkering als deze mensen gaan emigreren.181 De werkgroep geeft aan dat de varianten een deel van de omkeerregel ongedaan maken waardoor ook het emigratielek kleiner zou moeten worden. Ook heeft de werkgroep het gehad over de premies VPL. De premies die nodig zijn voor de financiering van de overgangsregeling in 2006 zullen verdwijnen. Bij vele pensioenfondsen zijn deze premies niet apart geregistreerd. Op dit moment vindt er een inventarisatie plaats van deze niet geregistreerde premies. Als laatste heeft de werkgroep de mogelijkheid bekeken om het nabestaanden pensioen alleen op risicobasis te faciliteren. Op deze manier blijft er een hoger opbouwpercentage over voor het ouderdomspensioen. Echter binnen de werkgroep had deze mogelijkheid onvoldoende draagvlak.182 De werkgroep heeft bovenstaande mogelijkheden uitgezocht. Gelet op de financiële haalbaarheid heeft de werkgroep geadviseerd om met het kabinet het gesprek aan te gaan over de netto spaarfaciliteit.183 5.2.2 Wet pensioenaanvullingsregelingen184 Op 21 juni 2013 is het wetsvoorstel pensioenaanvullingsregelingen ingediend bij de Tweede Kamer.
178
Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 10 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 10 en 11. 180 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 11. 181 Dit is wel afhankelijk van wat er in het verdrag met het desbetreffende land is afgesproken. 182 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 11 tot en met 14. 183 Kamerbrief inzake aanvulling Witteveenkader, 7 juni 2013, p. 14. 184 Tweede kamer 2012-13, 33 672, nr. 2. 179
47
Het kabinet heeft het voorstel van de sociale partners overgenomen. Zoals in de vorige paragraaf besproken wensen de sociale partners een netto spaarfaciliteit, hierdoor kan een opbouw worden gerealiseerd van 1,85% van de bruto pensioengrondslag.185 In de memorie van toelichting wordt een cijfermatig voorbeeld gegeven van wat opgebouwd kan worden. Onderstaande tabel maakt duidelijk wat er opgebouwd kan worden.186
Loon € 19.000 € 33.000 € 50.000 € 66.000 € 100.000 € 150.000 € 175.000 € 250.000
PensioenAOWgevend loon franchise € 19.000 € 33.000 € 50.000 € 66.000 € 100.000 € 100.000 € 100.000 € 100.000
€ 13.227 € 13.227 € 13.227 € 13.227 € 13.227 € 13.227 € 13.227 € 13.227
Pensioengrondslag € 5.773 € 19.773 € 36.773 € 52.773 € 86.773 € 86.773 € 86.773 € 86.773
OPPPWzPexcedent excedent excedent 0,056% 0,039% 0,008% €3 €2 €0 € 11 €8 €2 € 21 € 14 €3 € 30 € 21 €4 € 49 € 34 €7 € 49 € 34 €7 € 49 € 34 €7 € 49 € 34 €7
De in de laatste drie kolommen opgenomen bedragen betreffen de uit de per dienstjaar op te bouwen aanspraak voortvloeiende uitkering per jaar. In het advies van de Raad van State wordt aangegeven dat de inkomensopbrengst, zowel fiscaal als financieel, laag is, dat er erg hoge uitvoeringskosten aan zijn verbonden, dat het beheer van de vermogens gescheiden plaats moet vinden en dat de uiteindelijke opbrengst voor de deelnemers minimaal is. De Raad van State is van mening dat de regeling op vrijwillige basis ingesteld moet worden. Op deze manier kunnen de burgers zelf beslissen of ze deel willen nemen, ondanks de geringe opbrengst.187 De Raad van State geeft een negatief advies over het wetsvoorstel.188 5.2.3 Tussenconclusie Naar aanleiding van het Sociaal Akkoord zijn de sociale partners enkele alternatieven uit gaan werken voor de aanpassing van het Witteveenkader. Dit heeft geleid tot een advies van een netto spaarfaciliteit. Men spaart uit het netto inkomen een bedrag waardoor de totale bruto pensioenopbouw 1,85% wordt. Het bedrag wat netto gespaard wordt valt niet onder de heffing van box 3 en de uitkering is belastingvrij. Het kabinet heeft het voorstel als aparte wet ingediend bij de Tweede Kamer. Ander voorstellen waren opbouw Witteveenkader zonder aftopping met voorheffing en heffing op pensioenvermogen. Ik ben van mening dat deze beide voorstellen niet geschikt zijn. De voorstellen leiden tot nog hogere kosten, zijn nog complexer dan de netto spaarfaciliteit en er moet dan een strikte scheiding van het vermogen plaats gaan vinden. Kortom zijn deze gevolgen niet
185
Tweede kamer 2012-13, 33 672, nr. 3, p. 2 (MvT). Tweede kamer 2012-13, 33 672, nr. 3, p. 3 (MvT). 187 Tweede kamer 2012-13, 33 672, nr. 4, p. 2. 188 Tweede kamer 2012-13, 33 672, nr. 4, p. 14. 186
48
gewenst bij dergelijke regelingen. De wijzigingen zijn misschien voor de burger minder ingrijpend maar de gevolgen zijn niet wenselijk waardoor deze oplossingen niet geschikt zijn. De Raad van State geeft een negatief advies over het wetsvoorstel zoals het er nu ligt. Er zijn te hoge uitvoeringskosten aan verbonden, de uiteindelijke opbrengst voor de deelnemers is minimaal, vermogensbeheer moet gescheiden plaatsvinden en het totale rendement zal beperkt zijn. Ik ben van mening dat deze netto spaarfaciliteit op zich een goed alternatief is voor pensioenopbouw naast de omkeerregel, maar dat deze in de vorm zoals deze er nu ligt geen succes gaat worden. Uit het rapport van de sociale partners blijkt al dat de uitvoeringskosten van deze regeling hoog zijn en de regeling complex is. Daarnaast wordt de communicatie met de deelnemers ook moeilijker, omdat twee regelingen naast elkaar komen te staan. Uit hoofdstuk 4 is gebleken dat globaal 2/3 van de Nederlanders pensioenonbewust is. Ik ben van mening als een dergelijke ingewikkelde regeling ingevoerd gaat worden, zeker als deze vrijwillig wordt en niet verplicht, dat bijna geen enkele burger hier gebruik van zal gaan maken. In de onderzoeken, zoals omschreven in hoofdstuk 4, blijkt dat de huidige pensioenregeling te lastig en ingewikkeld is voor de burgers. Bij invoering van een dermate complexe regeling begrijpt de gemiddelde burger er dan waarschijnlijk helemaal niets meer van. Naar mijn mening moet de oplossing/aanvullende pensioenregeling een eenvoudige regeling zijn, waar burger niet teveel over na hoeven te denken, meteen moet weten wat ermee te doen en hoeveel er opgebouwd wordt zonder dat het heel veel moeite kost om aan zo’n regeling deel te nemen.
5.3 Alternatieve pensioenopbouw 5.3.1 Onderzoek van de commissie In 2011 is op verzoek van de Vereniging voor Belastingwetenschap door de commissie een aantal punten onderzocht met betrekking tot de fiscale behandeling van inkomensvoorzieningen. Er is gekeken naar de ontwikkelingen met betrekking tot de inkomensvoorzieningen van de afgelopen jaren en er is gekeken naar de invloed van de wetswijzigingen. Daarna hebben ze gekeken naar de mogelijkheden om een blauwdruk te ontwerpen voor een nieuw fiscaal pensioensysteem.189 Bij het ontwerpen van deze blauwdruk gaat de commissie uit van een aantal uitgangspunten, namelijk:
inkomensuitstelgedachte arbeidsvormneutraliteit ambitieniveau zekerstelling van de (levenslange) toekomstvoorziening budgettaire beheersbaarheid toegankelijkheid versus onbedoeld gebruik uitvoerbaarheid.190
De commissie heeft een zestal mogelijkheden ter verbetering beoordeeld aan de hand van deze uitgangspunten en kwam tot de conclusie dat de premiebenadering de meeste voordelen kent. Dit
189 190
Kappelle e.a. 2011, p. 3. Kappelle e.a. 2011, p. 31.
49
zonder dat er echte nadelen aanwezig zijn.191 Op basis van de premiebenadering heeft de commissie de volgende blauwdruk ontworpen. De commissie vindt het op basis van het uitgangspunt, arbeidsvormneutraliteit, belangrijk dat er eenzelfde fiscale ruimte geboden moet worden in de tweede en de derde pijler. Vanwege de toegankelijkheid heeft de commissie gekozen voor een stelsel voor oudedagsvoorzieningen, waarbij de bepaling van de opbouwruimte is gebaseerd op de systematiek van de middelloonregeling en de tweede pijler.192 De methodiek van het stelsel is als volgt:
de bepaling van de fiscale ruimte is gebaseerd op een middelloonregeling met 2,25% pensioenopbouw per dienstjaar ingaande op 65 jaar; de formule van de ruimte is als volgt: premiegrondslag x 2,25% x factor = premie jaarruimte o premiegrondslag: het gezamenlijke bedrag van inkomen in het voorafgaande jaar, van winst uit onderneming, het belastbare loon, het belastbare resultaat uit overige werkzaamheden en de belastbare periodieke uitkeringen en verstrekkingen verminderd met de AOW franchise;193 o factor: deze vertaalt de pensioenopbouw in een jaar naar een fictieve premie;194 door deze formule wordt jaarlijks bepaald welke ruimte een belastingplichtige fiscaal heeft; de ruimte in de derde pijler is de maximale jaarlijkse aftrek minus de opbouw in de tweede pijler; de ruimte die niet wordt benut gaat nooit verloren; de anticumulatiebepaling blijft gehandhaafd.195 196
Dit stelsel leidt tot een vereenvoudiging, de commissie is namelijk van mening dat het pensioen in eigen beheer en de oudedagsreserve kunnen vervallen. De commissie is om verschillende redenen, zoals pensioen moet inkomenszekerheid bieden, maatschappelijk risico, faillissement, vereenvoudiging, van mening dat beide regelingen afgeschaft zouden moeten worden. De ondernemer heeft nu namelijk ook de mogelijkheid om bij bijvoorbeeld staking van zijn onderneming de opbrengst onder te brengen in zijn fiscale ruimte, deze kan namelijk jaarlijks opgespaard worden.197 Daarnaast geeft de commissie aan dat het nieuwe stelsel makkelijker uit te leggen is aan de burgers. De reden hiervoor is dat er dan nog maar sprake is van één stelsel.198 Naar mijn mening heeft de commissie een goed ontwerp gemaakt. Door bij de twee pijlers een zelfde manier van bepaling van de fiscale ruimte te gebruiken, wordt het systeem eenvoudiger voor de gemiddelde burger. Op deze manier wordt de fiscale ruimte jaarlijks bepaald, de ruimte zal nooit
191
Kappelle e.a. 2011, p. 67 & 68. Kappelle e.a. 2011, p. 69 & 70. 193 De premiegrondslag sluit aan bij het begrip uit artikel 3.127, lid 3 Wet IB. 194 De factor is gebaseerd op de tabel in artikel 15, lid 2, onderdeel a UBIB. 195 Artikel 3.133, lid 2, onderdeel k Wet IB. 196 Kappelle e.a. 2011, p. 69 tot en met 71. 197 Kappelle e.a. 2011, p. 73 tot en met 76. 198 Kappelle e.a. 2011, p. 80. 192
50
verloren gaan. Als het technisch mogelijk is, is het naar mijn mening een goed idee om deze ruimte te koppelen aan het pensioenregister, zodat elke burger hier inzicht in heeft. Dit onderzoek heeft echter plaatsgevonden in 2010/2011. Sinds deze tijd hebben zich al ontwikkelingen voorgedaan met betrekking tot de pensioenopbouw zoals verhoging van de pensioenleeftijd en verlaging van de opbouw. Ik ben echter van mening dat deze ontwikkelingen in dit ontwerp meegenomen kunnen worden. De vraag is wel of de fiscale ruimte voor opbouw voldoende is als de berekening aangepast wordt naar het verlaagde opbouwpercentage. Maar in het kader van de eenvoud ben ik van mening dat het voor de burger een begrijpelijkere, eenvoudigere regeling is die ze beter toe zullen kunnen passen. Met de juiste communicatie kan dit mijns inziens leiden tot een hogere pensioenbewustheid van de Nederlanders. 5.3.2 Andere mogelijkheden Er kunnen ook mogelijkheden voor alternatieve pensioenopbouw gezocht worden in de lastenverlaging of in het vermogen van de burger. Er kan bijvoorbeeld gestimuleerd worden dat de hypotheek afgelost is bij het ingaan van het pensioen. De burger heeft dan minder lasten dus bij minder inkomsten kan er toch sprake zijn van een gelijkblijvend netto besteedbaar inkomen. Ook voldoende vermogen van een burger kan een alternatieve pensioenopbouw zijn. Bij voldoende vermogen kan na pensioenleeftijd ingeteerd worden op het vermogen en zodoende het pensioen aangevuld worden. Zo zijn er nog vele andere mogelijkheden echter dit vormt geen onderdeel van deze scriptie. Onderstaand heb ik drie andere mogelijkheden beschreven voor pensioenopbouw. De laatste ontwikkelingen, verlaging premiepercentages en maximering pensioengevend loon, met betrekking tot het pensioen zorgen ervoor dat de pensioenopbouw versobert wordt.199 Het pensioenbewustzijn van de Nederlanders is laag, en daarom heb ik gekeken naar andere mogelijkheden om men te stimuleren om voldoende pensioen op te bouwen. Gezien de financiële situatie van Nederland heb ik gekeken naar stimulansen voor de burger om pensioen op te bouwen zonder gebruik te maken van de omkeerregel. De omkeerregel is namelijk een van de grootste grondslagversmallers van het belastingstelsel.200 Op deze manier blijft het mogelijk om burgers te stimuleren om voldoende pensioen op te bouwen. 5.3.2.1 Spaarloonregeling Een mogelijkheid zou een spaarloonregeling kunnen zijn zoals we deze gekend hebben in de Wet IB en welke afgeschaft is per 1 januari 2012. 5.3.2.1.1 Fiscaal kader Bij een spaarloonregeling wordt er een bruto bedrag ingehouden wat gespaard wordt op een geblokkeerde bankrekening of bij een verzekeraar. Tijdens de opbouwfase is geen vermogensrendementheffing verschuldigd. Het bedrag wat op een bepaald moment uitgekeerd wordt is niet belast in box 1. Het is naar mijn mening mogelijk om deze opbouw alleen toe te staan voor de burgers die een pensioentekort hebben. Er zal dan wel een berekening gemaakt moeten worden hoeveel men mag sparen als er sprake is van een pensioentekort. De opbouw zou gemaximeerd kunnen worden door 199 200
Tweede kamer 2012-13, 33 610, nr. 3, p 6, 7 en 11 (MvT). Commissie Van Dijkhuizen, 2012, p. 81
51
een vast bedrag aan opbouw toe te staan dat voor iedereen gelijk is. Ook kan het maximum gekoppeld worden aan het bruto inkomen van de deelnemers. Ik ben van mening dat deze laatste optie beter is. Op deze manier blijf je toch reële opbouwbedragen houden per inkomenscategorie. Een optie is de spaarloonregeling toegankelijk te maken voor alle burgers. Je hoeft er geen pensioentekort voor te hebben en iedereen mag jaarlijks een vast bedrag, of een percentage gekoppeld aan het inkomen, bruto sparen. In dit geval kunnen dan ook degene die geen pensioentekort hebben deel nemen aan een fiscaal gefaciliteerde regeling wat wellicht minder wenselijk is. Maar op deze manier is de regeling wel heel eenvoudig en hoeven er geen ingewikkelde berekeningen gemaakt te worden om te beoordelen of er een pensioentekort is of niet. De regeling moet naar mijn mening niet alleen toegankelijk zijn voor werknemers, maar ook voor belastingplichtigen die niet via een werkgever werken. Indien je in loondienst ben, zal de werkgever in deze variant maandelijks een bedrag overmaken van je salaris naar een geblokkeerde rekening. Voor resultaatgenieters of ondernemers moet het dan ook mogelijk zijn om een bedrag van hun resultaat over te maken naar een geblokkeerde rekening. Dit bedrag verlaagd dan het bruto resultaat. Banken en verzekeraars zullen dan producten moeten ontwikkelen die ook zelfstandig af te sluiten zijn door de zelfstandige ondernemers, waardoor de regeling ook voor hun toegankelijk is. Omdat er een fiscaal gefaciliteerde regeling geboden wordt, kunnen/moeten en naar mijn mening ook regels gesteld worden aan het uitkeren van het opgebouwde bedrag, dit om misbruik te voorkomen. Ik ben van mening dat met betrekking tot de uitkering aangesloten kan worden bij de bestaande regels, waarbij van belang is dat de uitkering levenslang moet zijn en dat er bij afkoop revisieheffing geheven wordt. 5.3.2.1.2 Mogelijkheden naast huidig systeem Het is naar mijn mening mogelijk om het pensioentekort te bepalen en daarvoor de spaarloonregeling toe te staan. Deze regeling zou nog beter werken naast het voorstel van de commissie. Als er één fiscale aftrekruimte berekend kan worden en de opbouw in de 2e pijler hierop in mindering wordt gebracht, kan de overige ruimte gebruikt worden om lijfrenten op te bouwen of via de spaarloonregeling. De burger kan dan zelf de keuze maken welke regeling hem het beste lijkt. Naar mijn mening past deze regeling naast het huidige systeem. 5.3.2.1.3 Rol overheid De rol van de overheid is in deze optie niet meer dan het geven/creëren van een extra faciliteit om pensioen op te bouwen. Daarnaast is het natuurlijk wel van belang dat de overheid dit goed communiceert met de burger. Hierover volgt in de volgende subparagraaf meer. Misschien is deze mogelijkheid net een brug te ver en past een dergelijke regeling niet binnen de gestelde budgetten. Maar het is wel een eenvoudige, begrijpelijke manier voor burgers om geld te sparen voor hun pensioen. 5.3.2.1.4 Pensioenregister Deze optie is naar mijn mening goed te koppelen aan het pensioenregister. Als er een uniform overzicht opgesteld wordt met betrekking tot deze faciliteit kunnen de gegevens duidelijk aan de deelnemers doorgegeven worden, maar kan de informatie ook makkelijk opgehaald worden door het pensioenregister en meegenomen worden bij de berekening of voldoende pensioen is opgebouwd. 52
Daarnaast is het naar mijn mening handig om de pensioentekorten van burgers kenbaar te maken in het pensioenregister. Op deze manier weet iedereen of hij een pensioentekort heeft en kan ernaar gehandeld worden. Er is geen uniforme definitie van wat een pensioentekort is. Er is onder andere een definitie van pensioentekort in lettelijke zin, fiscale zin en naar maatschappelijk normen. Fiscaal is er bijvoorbeeld sprake van een pensioentekort als er minder pensioen wordt opgebouwd dan fiscaal is toegestaan. Mijn mening van een pensioentekort sluit zich echter aan bij een pensioentekort in letterlijke zin. Men heeft een pensioentekort als men minder pensioen heeft opgebouwd dan dat hij nodig heeft voor zijn levenspatroon.201 Ik ben daarnaast wel van mening dat het begrijpelijk dat wetgever aan het pensioentekort fiscale grenzen heeft gesteld. 5.3.2.1.5 Eenvoud en communicatie Naar mijn mening is deze regeling eenvoudig en te begrijpen voor de burger. De regeling lijkt sterk op de lijfrente opbouw alleen wordt in deze optie de uitkering niet belast. De lijfrente is echter voor de ‘gemiddelde’ burger een lastige en complexe regeling. Naar mijn mening komt dit vooral door de berekening van de maximale lijfrenteopbouw met een AOW inbouw/franchise. Echter als ervoor gekozen zou worden om voor iedereen een vast bedrag of een vast percentage van hun bruto inkomen te laten sparen zijn de onbegrijpelijke berekeningen verleden tijd. 5.3.2.2 Netto spaarfaciliteit Ook is het mogelijk om een netto manier van sparen in box 3 te ‘ontwikkelen’ welke eenvoudiger is dan nu voorgesteld door de sociale partners. 5.3.2.2.1 Fiscaal kader Uit het netto salaris kan jaarlijks een bedrag gespaard worden op een geblokkeerde spaarrekening of bij een verzekeraar. Dit bedrag is vrijgesteld van vermogensrendementsheffing en bij uitkering niet belast in box 1. De sociale partners hebben bij de uitwerking aansluiting gezocht bij de bestaande voorzieningen. Ze hebben het maximale bedrag wat opgebouwd mag worden gekoppeld aan het pensioentekort wat de burger zou hebben. Dit idee is naar mijn mening niet verkeerd, maar wel onbegrijpelijk voor de burger. Het zou naar mijn mening een beter idee zijn om iedereen een gelijk bedrag netto te laten sparen of zelfs voor ieder een gelijk percentage van hun inkomen, zonder franchise. Eigenlijk is dit het zelfde principe als de spaarloonregeling maar dan vanuit het netto salaris. Op deze manier wordt de regeling eenvoudig gehouden. Nadeel hiervan is dat iedereen mee kan sparen ook al heeft de burger eigenlijk geen pensioentekort. Deze regeling biedt geen voordeel voor degene die geen vermogen in box 3 hebben. De burgers met de grote vermogens zullen dan eerder deelnemen aan deze regeling terwijl ze misschien al zelf voldoende in hun pensioen kunnen voorzien. Ook bij deze variant ben ik van mening dat er regels gesteld moeten worden aan het uitkeren van het opgebouwde bedrag om misbruik te voorkomen. Ik ben van mening dat met betrekking tot de uitkering aangesloten kan worden bij de bestaande regels, bijvoorbeeld dat de uitkering levenslang moet zijn en dat er bij afkoop een revisieheffing wordt ingehouden.
201
http://www.pensioenweblog.nl/pensioentekort-wanneer-dat/
53
5.3.2.2.2 Mogelijkheden naast huidig systeem Ik ben van mening dat deze spaarmogelijkheid kan bestaan naast de bestaande regeling. Als deze gekoppeld wordt aan de bestaande fiscale ruimte wordt de regeling te ingewikkeld. De burgers hebben al een laag pensioenbewustzijn en als er dan nog een ingewikkelde regeling bij komt, gaan burgers hier naar mijn mening geen gebruik van maken. De regeling zou beter passen binnen het idee van de commissie van één fiscale ruimte, dan wordt er vastgesteld wat de ruimte is en heeft de burger zelf de keuze hoe hij deze op gaat vullen. Dit is naar mijn mening eenvoudiger dan de regeling nu. Daarnaast zou het ook een optie zijn als iedereen een vast bedrag of percentage van zijn inkomen kan sparen, dit zou naar mijn mening ook passen naast het huidig systeem. Een nadeel is dat je geen zicht meer hebt of de pensioenopbouw binnen het pensioentekort opgevuld wordt. 5.3.2.2.3 Rol overheid In deze regeling is de rol van de overheid dezelfde als bij de spaarloonvariant, het is niet meer dan het geven/creëren van een extra faciliteit om pensioen op te bouwen. Het is natuurlijk wel van belang dat de overheid dit goed communiceert met de burger. Hierover volgt in de volgende subparagraaf meer. Deze regeling is qua budget beter voor de overheid dan de spaarloonvariant. Als men vanuit het netto salaris spaart is er al belasting geheven, de faciliteit zit dan alleen in de vrijstelling in box 3. Het is daarnaast ook een eenvoudige, begrijpelijke manier voor burgers om geld te sparen voor hun pensioen. 5.3.2.2.4 Pensioenregister De regeling is naar mijn mening goed in te passen in het pensioenregister. Als er jaarlijks een overzicht wordt verstrekt door de bank/verzekeraar kan dit ook gekoppeld worden aan het pensioenregister. Hierdoor ontstaan er wel een volledig overzicht van pensioenopbouw als burgers deelnemen aan deze regeling. 5.3.2.2.5 Eenvoud en communicatie Deze variant is naar mijn mening eenvoudig voor de burger. Als er vastgesteld wordt dat er een vast bedrag of percentage gespaard mag worden en de burger weet wat de voordelen zijn, ben ik van mening dat men deel zal nemen aan deze regeling. Het punt is wel dat er goed gecommuniceerd moet worden met de burgers over de noodzaak van de extra opbouw. Burgers moeten wel pensioenbewuster worden gemaakt, anders ziet men het nut van extra opbouwen niet in. 5.3.2.3 Pensioenspaarrekening Daarnaast is het wellicht de beste mogelijkheid om een pensioenspaarrekening te ontwikkelen. Deze variant is een nuancering van de netto variant gecombineerd met de Duitse regeling van de RiesterRente. 5.3.2.3.1 Fiscaal kader In deze variant spaart men, net zoals bij de netto spaarfaciliteit, jaarlijks een bedrag (tot een gegeven maximum) uit het netto salaris. Dit bedrag wordt gestort op een geblokkeerde spaarrekening of bij een verzekeraar. Over het gespaarde bedrag is geen vermogensrendementsheffing verschuldigd en de uitkering is niet belast in box 1. Dit betekent dat het gespaarde bedrag ook niet aftrekbaar is van het inkomen, in tegenstelling tot de Duitse variant van de Riester-Rente.
54
Het bedrag wat men spaart is aan maxima gebonden. Deze maxima zijn gelijk aan de netto spaarvariant zoals hiervoor besproken. Het verschil met de netto spaarfaciliteit is het voordeel dat het vaste bedrag wat door de burger gespaard wordt door de overheid verhoogd wordt met een vast bedrag. Deze verhoging van de overheid is naar mijn mening een grote stimulans voor de burger om deel te nemen aan zo’n regeling. Bij uitkering zal deze regeling ook moeten voldoen aan eisen. Er wordt namelijk een fiscaal voordeel verleend en de overheid draagt nog bij aan de opbouw. Bij uitkering zal ook aan voorwaarden voldaan moeten worden, bijvoorbeeld een afkoopverbod en levenslange uitkering. Eventueel kan het ook een optie zijn dat men met het gespaarde bedrag niet per se een pensioen moet aankopen maar bijvoorbeeld ook de mogelijkheid heeft hiermee de hypotheek van de woning volledig af te lossen of anderszins de vaste lasten te verlagen. Het voordeel van deze regeling is dat ook de mensen die geen box 3 vermogen hebben wel een voordeel hebben om aan deze regeling deel te nemen. Ik ben van mening dat er daarom ook meer mensen deel zullen nemen aan zo’n regeling. 5.3.2.3.2 Mogelijkheden naast huidig systeem Ik ben van mening dat deze regeling kan bestaan naast het huidige systeem. In principe staat de regeling ook geheel los van het huidige systeem, als er geen koppeling gemaakt wordt aan het pensioentekort, dus zal dit ook niet tot verdere problemen leiden. Iedereen heeft dan de mogelijkheid om extra pensioen op te bouwen. 5.3.2.3.3 Rol overheid De rol van de overheid gaat in deze variant iets verder dan het enkel geven/creëren van een extra faciliteit om pensioen op te bouwen. De overheid draagt legt hier ook daadwerkelijk een bedrag in een spaarpotje. Dus er wordt net iets meer gestimuleerd vanuit de overheid dan in de andere varianten. 5.3.2.3.4 Pensioenregister Ook deze regeling kan gekoppeld worden aan het pensioenregister. Er kan jaarlijks een uniform overzicht verstrekt worden aan de deelnemers van het opbouwde bedrag en welke uitkering hieruit voort zal vloeien. Deze overzichten kunnen vervolgens ook gekoppeld worden aan het pensioenregister net als het UPO van de pensioenopbouw in de 2e pijler. 5.3.2.3.5 Eenvoud en communicatie Naar mijn mening is deze regeling heel eenvoudig. Als de bijdrage van de overheid automatisch verloopt en een vast bedrag gestort moet gaan worden weten alle burgers goed wat ze moeten doen en ook wat ze daarvoor krijgen van de overheid. Deze regeling is naar mijn mening heel stimulerend voor de burger om aan deel te nemen. Daarnaast is het natuurlijk wel van belang dat het goed gecommuniceerd wordt met de burger hoe het werkt en wat ze moeten doen. 5.3.2.4 Tussenconclusie Ik ben van mening dat de derde optie, de pensioenspaarrekening, de beste optie is mits dit budgettechnisch haalbaar is voor de overheid. Op deze manier wordt de burger naar mijn mening het beste gestimuleerd om meer pensioen op te bouwen.
55
Daarnaast is het bij alle regelingen, en het pensioen in het algemeen, van belang dat er met de burger goed gecommuniceerd wordt. Als een regeling redelijk eenvoudig is en goed te begrijpen voor de burger en dit wordt op een juiste en duidelijke manier gecommuniceerd, zullen burgers eerder de belangen ervan inzien om er iets mee te doen en zullen ze er ook iets mee gaan doen.
5.4 Conclusie De sociale partners hebben de mogelijkheid gekregen om alternatieve mogelijkheden uit te werken voor pensioenopbouw. Ze hebben een viertal mogelijkheden onderzocht en hebben de netto spaarvariant geadviseerd aan het kabinet. Het kabinet, heeft tegen het advies van de Raad van State, een wetsvoorstel met de netto spaarvariant ingediend bij de Tweede Kamer. De netto spaarvariant is een redelijk alternatief, echter de regeling is erg complex en de communicatie met de burger zal niet eenvoudig zijn. Burgers zullen deze nieuwe regeling niet gaan begrijpen. Daarnaast was het pensioenbewustzijn al laag van de Nederlanders, maar door een nieuwe, net zo ingewikkelde regeling in te voeren, zal dit naar mijn mening niet beter worden. De pensioenspaarrekening is naar mijn mening een betere optie. Zo lang het eenvoudig en duidelijk is voor de burger en hij de noodzaak en de voordelen van de regeling inziet, zal hij ook deelnemen aan een regeling. Bij deze regeling wordt de burger net even iets meer gestimuleerd om er aan mee te doen en het blijft een eenvoudige, makkelijke regeling. Als burgers het begrijpen en weinig actie hoeven te ondernemen zullen ze er ook eerder gebruik van gaan maken.
56
6. Samenvatting & Conclusie 6.1 Samenvatting Als eerste heb ik de veranderingen van het pensioenstelsel beschreven. Hieruit blijkt dat sinds de Brede Herwaardering de fiscale kaders voor pensioen en lijfrenten regelmatig veranderd zijn. Met de invoering van het Witteveenkader is een kader geschetst voor de fiscaal gefaciliteerde opbouw van pensioen. Het fiscale kader van het pensioen en de lijfrente is vervolgens steeds verder ingeperkt. Met de invoering van de Wet VPL werd de fiscale facilitering van vervroegd pensioen afgeschaft in verband met demografische en maatschappelijke ontwikkelingen. In de Commissies Van Weeghel, Van Dijkhuizen en in het Regeerakkoord is gesproken over verlaging van de maximale opbouwpercentages, aftopping van de pensioenopbouw en verhoging van de pensioenleeftijd. Uit deze ontwikkelingen concludeer ik dat de pensioenopbouw voor de burger steeds geringer/soberder wordt. Daarna ben ik gaan onderzoeken op welke wijze gecommuniceerd wordt over pensioen richting de burger en heb ik gekeken of de burgers de informatie begrijpen en weten wanneer ze actie moeten ondernemen. De communicatie richting de burger over het pensioen vindt plaats via het UPO en/of het pensioenregister. De deelnemer krijgt jaarlijks een UPO waarop staat wat hij aan pensioen opgebouwd heeft en bij gelijkblijvend dienstverband op gaat bouwen. Daarnaast kan iedere burger inloggen op www.mijnpensioenoverzicht.nl waarop staat hoeveel AOW men kan verwachten en hoeveel pensioen hij opgebouwd heeft en bij gelijkblijvend dienstverband gaat opbouwen. Dat deze informatie versterkt wordt is niet verkeerd maar uit onderzoeken van de SER en de pensioenbewustzijn-meter blijkt dat het pensioenbewustzijn van de Nederlanders erg laag is. De burgers geven aan dat ze niet/nauwelijks naar hun UPO kijken als ze deze ontvangen, daarnaast vindt men het lastig om de relevante informatie te filteren en te begrijpen. Uit deze onderzoeken blijkt ook dat het lastig is om burgers pensioenbewuster te maken, de regels blijven ingewikkeld voor de burger. Het enkel informeren heeft dus niet het gewenste effect. Ook heb ik gekeken naar wat naar mijn mening de mogelijkheden zijn tot uitbreiding van de communicatie, en dan vooral via de site www.mijnpensioenoverzicht.nl. Naar mijn mening moet er een mogelijkheid zijn om deze site verder uit te breiden. De derde pijler kan er bijvoorbeeld in verwerkt worden maar ook een mogelijkheid voor burger om andere relevante informatie toe te voegen zoals bijvoorbeeld pensioen in eigen beheer. Op deze manier creëer je een site voor burgers waar ze een soort van financiële planning kunnen maken. Dit idee wordt ook ondersteund door het ministerie van SZW en ook Stichting pensioenregister geeft aan mee te denken met deze mogelijkheden. Als deze mogelijkheid op een juiste manier met de burger gecommuniceerd wordt, waardoor het voor de burger begrijpelijk is en hij er de noodzaak van in ziet, kan dit naar mijn mening leiden tot een hoger pensioenbewustzijn en zal er eerder actie ondernomen worden door de burger als dit nodig is. Vervolgens heb ik gekeken wat de invloed is geweest in de verkoop van het aantal producten nadat de regeling eenvoudiger is gemaakt. In Duitsland heeft men in de derde pijler de Riester-Rente. In 2005 is deze regeling aanzienlijk vereenvoudigd, de burger hoeft de aanvraag niet meer zelf te doen, hiervoor kunnen ze de opdracht geven aan het verzekeringskantoor, de regels zijn flexibeler geworden. Het is bijvoorbeeld niet meer verplicht om jaarlijks in te leggen. Na deze vereenvoudiging 57
en flexibilisering van de wetgeving heeft er een aanzienlijke stijging plaatsgevonden van het aantal verkochte Riester-Rente. Naar mijn mening is het een idee om ook in Nederland is te kijken naar een regeling die eenvoudig en aantrekkelijk is en waardoor de burger zijn pensioen aanvult. Ook is het een optie om de bestaande regelingen onder de loep te leggen en te kijken waar er vereenvoudigingen doorgevoerd zouden kunnen worden, waardoor de burger eerder een regeling afsluit en zich bewust bezig houdt met zijn pensioen. Door de sociale partners zijn al mogelijkheden bedacht om de lagere pensioenopbouw op te vangen, wat het gevolg is van het laatste wetsvoorstel. De mogelijkheid die de sociale partners aanbevolen hebben, en waarvan al een wetsvoorstel is ingediend, is de netto spaarfaciliteit. Dit houdt in dat de burger vanuit zijn netto salaris een bepaald bedrag kan sparen, dit bedrag komt neer op de bruto ruimte die overblijft na de pensioenopbouw bij de werkgever, omgerekend naar een netto percentage. Per saldo kan dan 1,85% van het gemiddeld loon aan pensioen opgebouwd worden. Voor de premie die betaald wordt krijgt men geen premieaftrek, er is geen vermogensrendementsheffing en de uitkering is onbelast, er is dus geen sprake van de omkeerregel. De Raad van State heeft voor deze mogelijkheid een negatief advies afgegeven omdat:
de opbrengst, zowel fiscaal als financieel, laag is; er sprake is van hoge uitvoeringskosten; de uiteindelijke opbrengst/het uiteindelijke rendement is laag; de vermogensbeheer gescheiden plaats moet vinden.
Naar mijn mening is een netto spaarfaciliteit wel een goed idee, maar zou dit wel in een andere vorm gegoten moeten worden. Zoals de Raad van State al onderzocht heeft zijn de voordelen van deze regeling gering. Daarnaast wordt de communicatie richting de burger ook erg lastig. Er komt dan naast de bestaande regeling nog een ingewikkelde andere regeling. Vervolgens heb ik nog andere mogelijkheden bekeken om aanvullend pensioen op te bouwen. Op verzoek van de Vereniging voor Belastingwetenschap heeft de Commissie onderzoek gedaan naar een alternatief pensioensysteem. De premiebenadering sloot het beste aan bij de uitgangspunten. Dit alternatieve pensioensysteem komt erop neer dat er één fiscale ruimte berekend wordt voor pensioen en lijfrente. De ruimte die niet benut wordt voor het pensioen in de tweede pijler blijft over voor het pensioen in de derde pijler. Het is een vereenvoudiging van de regeling en het is tevens goed te communiceren met de burgers omdat er maar sprake is van één soort regeling voor alle pensioenopbouw. Ik ben van mening dat dit een goed alternatief zou zijn. Daarnaast is er misschien een mogelijkheid om een koppeling van deze regeling aan het pensioenregister te maken. Ook is het naar mijn mening nog mogelijk om andere manier te ontwikkelen, bijvoorbeeld een regeling zoals het (inmiddels afgeschafte) spaarloon. Vanuit het bruto inkomen sparen wat na een aantal jaren netto vrij komt. Misschien gaat deze regeling net te ver. Maar zoals eerder aangegeven, is een netto spaarregeling nog een mogelijkheid, wel op een andere manier als geschetst door de sociale partners. De sociale partners hebben bij hun uitwerking, met betrekking tot de maximale opbouwpercentages, aansluiting gezocht bij de bestaande voorzieningen. Dit is onbegrijpelijk voor de burger. Het is mijns inziens een beter idee om iedereen een gelijk bedrag netto te laten sparen of een gelijk percentage van hun inkomen, zonder franchise. Op deze manier blijft de regeling eenvoudig. Echter naar mijn mening is een pensioenspaarrekening de beste optie. De burger spaart jaarlijks een vast bedrag vanuit zijn netto inkomen. Dit bedrag wordt op een geblokkeerde rekening 58
gezet of bij een verzekeraar gestort. Daarnaast verhoogt de overheid de bijdrage van de burgers nog. Over het gespaarde vermogen is geen vermogensrendementsheffing verschuldigd en de uitkering is niet belast in box 1. Dit is naar mijn mening een eenvoudige, begrijpelijke, makkelijke regeling, waarbij de burgers het meeste gestimuleerd worden om aanvullend pensioen op te gaan bouwen.
6.2 Conclusie In deze mastherthesis heb ik de volgende probleemstelling onderzocht: Op welke wijze kan de overheid, in verband met de versoberingen in het pensioenstelsel, de burger (fiscaal) stimuleren om meer eigen verantwoordelijkheid te nemen bij de opbouw van een eigen oudedagsvoorziening? De conclusie van deze probleemstelling is dat de overheid op heel veel verschillende manieren de burger kan stimuleren om voldoende pensioen op te bouwen. Uit mijn onderzoek is gebleken dat vooral de communicatie maar ook de eenvoud van een regeling maakt dat burgers het nut en de voordelen inzien van een regeling om pensioen op te bouwen. Dit initiatief moet bij de overheid liggen, de overheid moet de burgers stimuleren om gebruik te maken van de regelingen die ontwikkeld zijn. De burgers hebben daarnaast zelf de verantwoordelijkheid om deel te nemen aan een regeling.
59
IV.
Literatuurlijst
Artikelen Competence Centre for Pension Research 2008 M.R. Visser, Verslag van de 7e pensioenlezing. Tilburg: 2008
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2012 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Rapport Pensioen in duidelijke taal. Den Haag: 2012
Tijdschrift voor pensioenvraagstukken 2008 Robin Linschoten en Hans van der Meer, ‘Waarom we wel pensioenbewust moeten zijn’, TPV 2008/14
VP Bulletin 2011 G.J.B. Dietvorst, ‘Pensioenregister goed uit de startblokken’, VP Bulletin 4 april 2011
Weekblad Fiscaal Recht 1987 H.J. Meijer, ‘Omkeerregelingen’, WFR 1987/377
Weekblad Fiscaal Recht 2003 P.W.J. Harts, ‘Hoezo oudedagsparaplu’, WFR 2003/1522
Boeken Arends 2012 A.J.M. Arends, Cursus Belastingrecht. Inkomstenbelasting. Deventer: Kluwer, 2012
Bollen-Vandenboorn e.a. 2011 A.H.H. Bollen-Vandenboorn e.a., Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, Den Haag: Sdu uitgevers, 2011.
Breuker & Schols-van Oppen 2012 H.P. Breuker & E.M.F. Scholt-van Oppen, Pensioen Alert 2012. Juridische en fiscale informatie voor de pensioenadviseur, Den Haag: Sdu uitgevers, 2012
60
Dietvorst & Van Osch 2003 G.J.B. Dietvorst & A.E.M. van Osch, Fed fiscale brochures. Lijfrenten, Deventer: Kluwer, 2003
Dietvorst e.a. 2006 G.J.B. Dietvorst, P.J.W. Harts, P.M.C. de Lange, E. Valk & R. Visser, Gelijke behandeling pensioen en lijfrente. Op weg naar een rechtvaardiger en toegankelijker systeem voor lijfrentepremieaftrek, Tilburg: CompetenceCentre for Pension Research, 2006
Kappelle e.a. 2011 G.J.B. Dietvorst, R.M.J.M. de Greef, M.J.M. Hendriks, H.M. Kappelle, P.M.C. de Lange & E.A.P. Schouten, Geschriften van de Vereniging voor Belastingwetenschap no. 242. Fiscale behandeling van oudedagsvoorzieningen: het kan beter, eerlijker, efficiënter en eenvoudiger, Deventer: Kluwer, 2011
Europese Commissie 2012 Witboek, Een agenda voor adequatie, veilige en duurzame pensioenen, Brussel, 2012
Merkus e.a. 2003 L.J. Merkus, M. kleine Kavelhaar, M.R. Visser, Pensioenregister in zicht? De haalbaarheid van een pensioenregister, Tilburg: Competence Centre for Pension Research, 2006
Niessen 1995 R.E.C.M. Niessen, Brede Herwaardering I & III. Nieuwe regels voor lijfrente- en kapitaalverzekeringen in de inkomstenbelasting, Arnhem: Gouda Quint, 1995
Smith Adam Smith, An inquiry into the Nature and Causus of the Wealth of Nations, book 5, chapter 2: On taxes
Schols-van Oppen & Winter 2007 E.M.F. Schols-van Oppen & N.M. Winter, Fiscale praktijkreeks nummer 5. Pensioenregelingen,Den Haag: Sdu uitgevers, 2007.
Sociaal Economische Raad 1999 Sociaal economische raad, Advies fiscale oudedagsparaplu 99/03, Den Haag: Sociaal Economische Raad, 1999 61
Sociaal Economische Raad 2001 Sociaal economische raad, Advies Nieuwe Pensioenwet 01/06, Den Haag: Sociaal Economische Raad, 2001
Sociaal Economische Raad 2008 Rapport pensioencommissie Sociaal economische raad, Op weg naar pensioenbewustzijn, de bevindingen van het debat pensioenbewustzijn , Den Haag: Sociaal Economische Raad, 2008
Staats e.a. 2009 G.M.C.M. Staats, P.J.W. Harts, G.J.B. Dietvorst, P.J. Conneman & H.P.M. van Bijnen, De derde pijler: een volwassen pijler met toekomst, Tilburg: Competence Centre for Pension Research, 2009
Stevens 2003 L.G.M. Stevens, Fed fiscale brochures. Pensioen in de loonsfeer, Deventer: Kluwer, 2003
Wessels e.a. 2010 B. Wessels e.a., Bijzondere overeenkomsten, Deventer: Kluwer, 2010
Zweers 2006 M.M. Zweers, De pensioenwet bekeken vanuit de praktijk. Pensioen helder en duidelijk zeker gesteld, Deventer: Kluwer, 2006
Elektronische Bronnen AFM-onderzoek pensioenregister, AFM 18 augustus 2013 http://afm.m13.mailplus.nl/archief/mailing-380490.html#item3
CBS statistiek aantal pensioendeelnemers, CBS 2 augustus 2013 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37179pfd&D1=0,24,9&D2=a&D3=(l-6)-l&HD=130802-1036&HDR=G2&STB=T,G1
‘Geschiedenis PVK’, DNB 17 januari 2013 http://www.dnb.nl/binaries/Geschiedenis%20PVK_tcm46-144512.pdf
62
‘Mijnpensioenoverzicht.nl’ 9 juni 2013 https://www.mijnpensioenoverzicht.nl/register-web/introductie
‘Nationaal Pensioenweblog’, 18 augustus 2013 http://www.pensioenweblog.nl/pensioentekort-wanneer-dat/
‘Oude sociale regelingen’, SVB 10 januari 2013, http://www.svb.nl/int/nl/over_de_svb/wie_zijn_we/de_historie/regelingen_oud/
‘Pensioenkijker.nl’ 9 juni 2013 http://www.pensioenkijker.nl/home
‘Stichting pensioenregister’ 9 juni 2013 http://www.pensioenregister.nl/
‘Stichting pensioenregister’ 4 juli 2013, jaarverslag 2009, 2010 en 2011 http://www.pensioenregister.nl/
‘Wijzer in geldzaken, Nieuw meetinstrument: De pensioenbewustzijn-meter’ Wijzer in geldzaken december 2009 http://www.wijzeringeldzaken.nl
‘Wijzer in geldzaken, Deelnemers bewuster van onbewustzijn: de pensioenbewustzijnmeter’ Wijzer in geldzaken maart 2011 http://www.wijzeringeldzaken.nl
‘Wijzer in geldzaken, Pensioenbewustzijn, Werkgevers spelen cruciale rol bij vergroten pensioenbewustzijn’ Wijzer in geldzaken januari 2012 http://www.wijzeringeldzaken.nl
‘www.afm.nl’ 4 juli 2013 http://www.afm.nl/nl/professionals/afm-voor/pensioenuitvoerders/leidraadcommunicatie/upo/upo-modellen.aspx
63
‘www.bmas.de’ 5 juli 2013 http://www.bmas.de/DE/Startseite/start.html http://www.bmas.de/DE/Service/Presse/Pressemitteilungen/Riestervertraege-III-Quartal-2012-1203.html
‘www.omni-online.nl’ 5 juli 2013 http://www.omni-online.nl/2013/07/02/makkelijker-grensoverschrijdend-werken-met-europeespensioentraceersysteem/
‘www.riester-rente.net’ 5 juli 2013 http://www.riester-rente.net
Parlementaire stukken ‘Kamerbrief Stichting van de arbeid, Rapportage van de werkgroep Witteveenkader’ 7 juni 2013, kenmerk S.A.13.026.08 MMS
Kamerstukken II 1988-89, ‘Memorie van Toelichting, Wijziging van het fiscale regime voor onderhoudsvoorzieningen en spaarvormen alsmede van het fiscale regime voor verzekeraars en directiepensioenlichamen, 21 198, nr. 3’
Kamerstukken II 1992-93, ‘Memorie van Toelichting, Wijziging van de Wet op de loonbelasting 1964, de Wet op de vermogensbelasting 1964, de Successiewet 1965, de Wet op de inkomstenbelasting 1964 en de Coördinatiewet Sociale Verzekering naar aanleiding van de herziening van het fiscale regime voor onderhoudsvoorzieningen en bepaalde spaarvormen in de inkomstenbelasting (Aanpassing van de Wet op de loonbelasting 1964 en andere wetten aan Brede Herwaardering, 23 046, nr. 3’
Kamerstukken II 1997-98, ‘Memorie van Toelichting, Aanpassing van de Wet op de loonbelasting 1964, de Wet op de inkomstenbelasting 1964, de Coordinatiewet Sociale Verzekeringen en in samenhang daarmee enige andere wetten naar aanleiding van de voorstellen van de werkgroep Fiscale behandeling pensioenen (Wet fiscale behandeling van pensioenen), 26 020, nr. 3’
Kamerstukken II 1998-99, ‘Memorie van Toelichting, Wet Inkomstenbelasting 2001 (Belastingherziening 2001), 26727 nr. 3’,
64
Kamerstukken II 2003-04, ‘Memorie van Toelichting, Wijziging van de Wet op de Loonbelasting 1964, de Wet inkomstenbelasting 2001, de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, de Wet arbeid en zorg en van enige andere wetten (Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling), 29 760, nr. 3’
Kamerstukken 2005-06, ‘Memorie van Toelichting, Voorstel van wet van de leden Delpa en B.M. de Vries houdende wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001 en van enige andere wetten inzake fiscale facilitering banksparen ten behoeve van pensioenopbouw, 30 432, nr. 6’
Kamerstukken II 2006-07, ‘Gewijzigd voorstel van wet, Regels betreffende pensioenen (pensioenwet), 30 413, nr. A’
Kamerstukken 2006-07, ‘Amendement van het lid Mosterd c.s. ter vervanging van dat gedrukt onder nr. 41, Regels betreffende pensioenen (pensioenwet), 30 413, nr. 51’
Kamerstukken 2006-07, ‘Gewijzigd amendement van het lid Verbeet c.s. ter vervanging van dat gedrukt onder nr. 44, Regels betreffende pensioenen (pensioenwet), 30 413, nr. 58’
Kamerstukken 2007-08, ‘Memorie van Toelichting, Wijziging van enige belastingwetten (Belastingheffing excessieve beloningsbestanddelen), 31 459, nr. 3’
Kamerstukken 2011-12, ‘Memorie van Toelichting, Wijziging van de Algemene Ouderdomswet, de Wet inkomstenbelasting 2001 en de Wet op loonbelasting 1964 in verband met stapsgewijze verhoging en koppeling aan de stijging van de levensverwachting van de pensioenleeftijd (Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd), 33 290, nr. 3’
Kamerstukken 2012-13, ‘Memorie van toelichting, wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001, de Wet op de loonbelasting 1964, de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling en de Invoerings- en aanpassingswet Pensioenwet in verband met de aanpassing van het fiscale kader voor oudedagsvoorzieningen (Wet verlaging maximumopbouw- en premiepercentages pensioen en maximering pensioengevend inkomen), 33 610, nr. 3’
Kamerstukken II 2012-13, ‘Voorstel van Wet, Invoering van pensioen- en lijfrenteexcedentregelingen (wet pensioenaanvullingsregelingen), 33 672, nr. 2’
65
Kamerstukken 2012-13, ‘Memorie van Toelichting, Invoering van pensioen- en lijfrenteexcedentregelingen (wet pensioenaanvullingsregelingen), 33 672, nr. 3’
Kamerstukken 2012-13, ‘Advies van de Raad van State, Invoering van pensioen- en lijfrenteexcedentregelingen (wet pensioenaanvullingsregelingen), 33 672, nr. 4’
Rapporten W.A. Vermeend e.a., Rapport van de Commissie Nationaal Pensioendebat, Zorgen over morgen, Den Haag: 18 december 2002
Rapport Commissie van Weeghel, Continuïteit en vernieuwing, een visie op het belastingstelsel, Studiecommissie belastingstelsel, 7 april 2010
Rapport Commissie van Dijkhuizen, Naar een activerender Belastingstelsel,Interimrapport Commissie Inkomstenbelasting en toeslagen, 16 oktober 2012
Regeerakkoord VVD-PvdA, Bruggen Slaan, 29 oktober 2012
66
Bijlage I www.mijnpensioenverzicht.nl Op de start pagina komt eerst een stukje algemene informatie over het korten van pensioen en de verhoging van de AOW leeftijd. Algemene begrippen worden daarin goed toegelicht. Daarmee is de info voor iedere burger begrijpelijk. Om te beginnen moet je inloggen met je DigiD code en worden alle gegevens opgehaald bij de pensioenuitvoerders. Vervolgens komen er een aantal vragen. Als deze vragen beantwoord zijn krijg je een overzicht van de AOW en het opgebouwde/op te bouwen pensioen van de pensioenuitvoerders. In beeld komen tekstvakjes met beknopte informatie over bijvoorbeeld pensioen, op te bouwen pensioen of scheiden. Daarna kun je doorklikken naar pensioen per uitvoerder, je krijgt dan een overzicht van het opgebouwde en op te bouwen pensioen per uitvoerder. Vervolgens kun je nog doorklikken voor een schatting netto en het pensioen voor de partner en kinderen bij overlijden. Deze is ook beschikbaar per uitvoerder. Ten slotte is het mogelijk om hiervan een samenvatting te printen.202
202
http://www.mijnpensioenoverzicht.nl
67
