PARTICIPATIEPROFIELEN EN MENS- EN

Vakgroep Sociologie, Onderzoeksgroep TOR Pleinlaan 5, 1050 Brussel http://www.vub.ac.be/TOR/

PARTICIPATIEPROFIELEN EN MENS- EN MAATSCHAPPIJBEELD VAN ETNISCH-CULTURELE MINDERHEDEN IN

BRUSSEL

EEN ANALYSE OP BASIS VAN GEGEVENS OVER DE LEERLINGEN VAN HET NEDERLANDSTALIGE SECUNDAIR ONDERWIJS IN BRUSSEL

TOR2013/28 Mark Elchardus & Wendy Smits Working paper 2 Steunpunt Cultuur Onderzoekslijn maatschappelijke en sociale participatie van kansengroepen

Met de steun van de Vlaamse Overheid Programma Steunpunt voor Beleidsrelevant Onderzoek 2012-2015 Steunpunt Cultuur - Onderzoekslijn maatschappelijke en sociale participatie van kansengroepen Steunpunt Jeugd – Jeugdonderzoeksplatform

Contents 1

Brengt maatschappelijke betrokkenheid de verschillende etnisch-culturele groepen dichter bij elkaar? .............................................................................................. 3 1.1

Inleiding ....................................................................................................... 3

1.2 Maatschappelijke en persoonsgebonden houdingen ............................................ 4 1.2.1 Persoonlijk welbevinden ............................................................................... 5 1.2.2 Relatie met ouders ...................................................................................... 6 1.2.3 Antisociaal gedrag ....................................................................................... 8 1.2.4 Autoritaire verhoudingen ............................................................................ 10 2

Etnisch-culturele verschillen in persoonlijk welbevinden, relatie met ouders, antisociaal gedrag en autoritarisme .................................................................................... 12 2.1

3

Besluit ........................................................................................................ 16 Culturele verschillen tussen de etnisch-culturele groepen ...................................... 17

3.1

Hoe diep is de culturele kloof tussen etnisch-culturele groepen? ........................ 17

3.2

Verschillen de attitudinale clusters in hun etnisch-culturele samenstelling?.......... 18

4

Socialiserende rol van participatiepatronen .......................................................... 21 4.1

Participatieprofielen en houdingen .................................................................. 21

4.2

Differentiële socialiserende rol van participatie ................................................ 24

4.3 Persoonlijk welbevinden ................................................................................ 26 4.3.1 Tevredenheid met het leven in het algemeen ................................................ 26 4.3.2 Tevredenheid met uiterlijk .......................................................................... 27 4.3.3 Zelfbeeld .................................................................................................. 28 4.3.4 Negatief persoonlijk toekomstbeeld ............................................................. 30 4.4 Zelfontplooiing............................................................................................. 30 4.4.1 Besluit persoonlijk welbevinden ................................................................... 31 4.5 Het ouderlijke milieu .................................................................................... 31 4.5.1 Relatie met de ouders ................................................................................ 31 4.5.2 Opvolging ouders ...................................................................................... 33 4.5.3 Besluit ..................................................................................................... 34 4.6 Antisociaal gedrag........................................................................................ 34 4.6.1 Houding tov geweld ................................................................................... 34 4.6.2 Agressie in de klas..................................................................................... 35 4.6.3 Autonomiestreven ..................................................................................... 36 4.6.4 Gepercipieerde intolerantie tov jongeren in de buurt ...................................... 37 4.6.5 Negatieve schoolbeleving ........................................................................... 38 4.6.6 Besluit ..................................................................................................... 39 4.7 Autoritaire en repressieve houdingen.............................................................. 40 4.7.1 Autoritarisme ............................................................................................ 40 4.7.2 Harde repressie ......................................................................................... 41 4.7.3 Onveiligheidsgevoelens .............................................................................. 42 4.7.4 Strenge seksuele moraal ............................................................................ 42 4.7.5 Besluit ..................................................................................................... 43 5

Samenvatting en besluit.................................................................................... 44

6

Bibliografie ...................................................................................................... 47

1 Brengt maatschappelijke betrokkenheid de verschillende etnisch-culturele groepen dichter bij elkaar? 1.1 Inleiding De verschillende vormen van betrokkenheid, zoals beschreven in working paper 1 “Participatieprofielen

van

etnisch-culturele

minderheden

in

Brussel”,

kunnen

worden

beschouwd als maatstaven om de maatschappelijke integratie te toetsen. Naast deze structurele component van integratie onderscheiden we eveneens een culturele component. Integratie werkt niet alleen via de sociale contacten en sociale netwerken, maar ook via de identiteitsbeleving en waardeoriëntaties (Vermeulen & Penninx, 1994). Daarom is het belangrijk te onderzoeken of en in welke mate het mensen maatschappijbeeld van de verschillende etnisch-culturele groepen van elkaar verschilt en na te gaan wat de rol is van participatiepatronen om de diverse etnisch-culturele groepen dichter bij elkaar te brengen. We onderzoeken of de onderscheiden vormen van betrokkenheid bij de samenleving verschillende effecten hebben op het denken en voelen van de Brusselse jongeren en of ze de verschillende etnisch-culturele groepen dichter bij elkaar brengen. Deze vraag werd nog niet gesteld met betrekking tot de verschillen in houdingen tussen etnisch-culturele groepen bij jongeren. Met betrekking tot de gevolgen van participatiepatronen op houdingen bij volwassenen is zij een vertrouwd onderzoeksthema (Elchardus, Smits & Spruyt, 2009). In dit verband worden twee soorten gevolgen verwacht. Enerzijds wordt van deelnemen aan het (formele) verenigingsleven verwacht dat het werkt als een leerschool voor democratische burgerschapshoudingen en bijdraagt tot het vormen van geïnformeerde, betrokken burgers (de Tocqueville, 1961). We zagen dat dit soort verwachtingen in Vlaanderen hoog gespannen staan. Anderzijds zijn er ook auteurs die wijzen op de meer persoonsgebonden gevolgen (Coleman, 1988; Warde & Tampubolon, 2002; Warde, Tampubolon & Savage, 2005). Sociale en culturele participatie wordt dan beschouwd als een vorm van verbondenheid met de medemens die uitmondt in een sociaal netwerk waarbij men zich goed voelt en waarop men bij persoonlijke problemen beroep kan doen. Men verwacht daarom dat participatie ook kan leiden tot meer welbevinden of geluk (Elchardus & Smits, 2007). Hier willen we onderzoeken of dergelijke gevolgen ook worden vastgesteld bij jongeren in een

stedelijke

context,

en

of

de

participatieprofielen

verband

houden

met

burgerschapshoudingen en welbevinden en eventueel verschillen op dat vlak tussen etnischculturele minderheden kunnen verklaren. Eerst geven we een beschrijving van de houdingen en opvattingen van alle Brusselse jongeren tesamen (deel 2), daarna bespreken we de verschillen in opvattingen tussen de etnisch-culturele groepen (deel 3). In deel 4 onderzoeken we de socialiserende rol van participatiepatronen.

1.2 Maatschappelijke en persoonsgebonden houdingen Van maatschappelijke participatie en betrokkenheid wordt verwacht dat het een invloed heeft op het denken en voelen van jongeren. Hierin onderscheiden we verschillende niveau’s (tabel 1). In de gegevens die we gebruiken zijn een reeks vragen beschikbaar die naar het zelfbeeld, de tevredenheid en het persoonlijk toekomstbeeld van de jongeren peilen. Ook de relatie met de ouders is een belangrijke pijler in het persoonlijk welbevinden van adolescenten. Eén van de belangrijkste functies van de adolescentie is het ontwikkelen van een eigen identiteit. Identiteit staat voor een omschreven en stabiele zelfdefinitie met een duidelijk toekomstperspectief en een bepaalde levensstijl (Meeus, 1993). Individuen die weten wie ze zijn, wat ze geloven, wat ze willen en zicht hebben op hun eigenwaarde zullen beter functioneren als individu (‘individual adequacy’) maar ook op interpersoonlijk en maatschappelijk vlak (‘interpersonal adequacy’ en ‘social adequacy’) (Greenberger, Josselson et al., 1975; Greenberger en Sorensen, 1974). Het beeld dat jongeren hebben van zichzelf, hun toekomst en hun omgeving ondergaat heel wat veranderingen tijdens de adolescentie (Hooge, Decaluwe et al., 2000). Dit kan gepaard gaan met problematisch gedrag (Hirschi, 1969; Mahoney, 2000; Mahoney & Stattin, 2000; De Groof & Smits, 2006; De Groof & Smits, 2008) en gevolgen hebben voor hun zelfbeeld (Seals & Young, 2003). Als indicatoren van antisociaal gedrag beschikken we in de databank over de houding tegenover het gebruik van geweld, het storend gedrag in de klas, de schoolbeleving en de ervaren intolerantie ten opzichte van jongeren in de buurt. De databank bevat geen rechtstreekse evaluatie van de gang van zaken in de samenleving, maar wel een aantal indicatoren die wijzen op een voorkeur voor autoritaire verhoudingen zoals een sceptische houding ten opzichte van de rechtstaat en een voorkeur voor een harde repressieve aanpak van afwijkend gedrag en een strenge seksuele moraal. TABEL 1:

HOOFDCOMPONENTENANALYSE - COMPONENTLADINGEN

Positief zelfbeeld Tevredrenheid met uiterlijk Tevredenheid met leven in het algemeen Negatief persoonlijk toekomstbeeld Zelfontplooiing Houding tov geweld Storend gedrag in de klas Autonomiestreven Gepercipieerde intolerantie tov jongeren in de buurt Schoolbeleving Harde repressieve aanpak criminaliteit Onveiligheidsgevoel Autoritarisme Strenge sexuele moraal Opvolging ouders Responsiviteit vader Responsiviteit moeder Eigenwaarde R²

Persoonlijk welbevinden 0,81 0,74 0,69 -0,69 0,26 0,09 -0,08 -0,12 -0,10 -0,39 0,02 -0,17 0,16 -0,04 -0,02 0,28 0,28 3,1 18,4

Antisociaal gedrag 0,03 0,16 -0,05 0,25 -0,06 0,74 0,69 0,60 0,45 0,40 0,15 -0,20 0,47 -0,29 0,12 -0,02 -0,16 2,1 12,6

Autoritarisme -0,02 -0,04 0,06 0,06 -0,04 -0,02 -0,22 -0,05 0,27 -0,02 0,77 0,65 0,54 0,53 -0,01 0,04 0,11 1,8 10,7

Relatie ouders 0,05 0,08 0,32 -0,02 0,06 -0,10 -0,03 0,03 0,13 -0,13 -0,08 0,06 0,00 0,17 0,81 0,69 0,63 1,2 7,3

1.2.1

Persoonlijk welbevinden

Een eerste groep van houdingen verwijst naar het persoonlijk welbevinden (tabel 2). Hieronder verstaan we de tevredenheid met het leven in het algemeen en met het lichaam, het persoonlijk zelfbeeld (Rosenberg, 1964) en het persoonlijk toekomstbeeld. Het merendeel van de jongeren heeft een positief zelfbeeld. Tussen 70% en 85% vindt dat ze een aantal goede kwaliteiten hebben, voelt zich geen mislukkeling, is in staat om problemen en uitdagingen aan te gaan, vindt zichzelf best ok en is van mening dat ze trots kunnen zijn op wie ze zijn. Ook de tevredenheid met het leven in het algemeen is aanzienlijk. Meer dan acht op tien jongeren is tevreden met hun levensstandaard, hun woning en de sociale contacten met vrienden en kennissen. Ongeveer drie kwart van de jongeren is tevreden met het leven in het algemeen en met de relatie met familieleden. De tevredenheid met de tijd voor zichzelf en persoonlijke interesses is iets minder hoog. 67% van de jongeren is hiermee tevreden. Jongeren zijn iets minder tevredenheid met hun lichaam dan met het leven in het algemeen. Met hun gezondheid en hun uiterlijk zijn jongeren best tevreden. Respectievelijk acht en zeven op tien van de jongeren zegt hiermee tevreden te zijn. De tevredenheid met de fysieke conditie en hun gewicht is lager. Ongeveer zes op tien jongeren zegt hiermee tevreden te zijn. 14% is helemaal niet tevreden met hun fysieke conditie en 18% niet met hun gewicht.

TABEL 2:

PERSOONLIJK WELBEVINDEN, PERCENTAGES

Persoonlijk zelfbeeld Algemeen genomen voel ik mezelf eigenlijk een mislukkeling Ik vind mezelf best OK Ik vind dat ik trots kan zijn op wie ik ben Ik vind dat ik een aantal goede kwaliteiten heb Ik ben in staat om problemen en uitdagingen aan te gaan Tevredenheid met lichaam ... je uiterlijk ... je gezondheid ... je fysieke conditie ... je gewicht Tevredenheid met leven in het algemeen ... je leven in het algemeen ... je woning ... je levensstandaard ... de relatie met je familie ... de tijd voor jezelf en persoonlijke interesses ... de sociale contacten met vrienden en kennissen Persoonlijk toekomstbeeld Mij lijkt de toekomst vaak hopeloos Ik ben er zeker van dat mij een schitterende toekomst te wachten staat

(helemaal) oneens

tussen beide

(helemaal) eens

N

80,1

13,7

6,2

1593

7,0 6,7 3,1 3,9

17,8 24,0 12,9 19,4

75,2 69,3 84,0 76,7

1602 1593 1599 1597

7,4 6,2 14,0 17,8

22,7 13,9 26,7 23,9

69,9 79,9 59,3 58,3

1606 1607 1606 1608

4,7 4,8 2,8 7,8 9,2 4,8

17,5 11,5 13,0 17,3 23,8 12,5

77,8 83,8 84,1 74,9 67,0 82,7

1611 1614 1600 1614 1610 1610

58,0 13,4

28,4 43,3

13,6 43,3

1562 1546

Het lijkt alsof ik in mijn leven geen doel heb Ik kijk vol verwachting uit naar de toekomst Ik zie mijn toekomst vaak somber in Zelfontplooiing Ik vind het belangrijk dat ik mijn interesses kan volgen Ik wil voldoende tijd en energie overhouden om mijn persoonlijke interesses te beoefenen Ik voel een sterke drang naar nieuwe ervaringen Het is belangrijk voor mij een creatieve job te vinden waarin ik mezelf kan ontplooien Ik wil een eigen invulling geven aan het leven Voor mij persoonlijk is het van groot belang dat ik reizen kan maken die mezelf verrijken

70,4 7,6 65,4

20,4 25,9 23,1

9,2 66,5 11,4

1545 1550 1544

3,1 2,4

7,6 10,4

89,3 87,1

1610 1613

4,1 3,1

30,6 15,6

65,3 81,3

1598 1606

3,2 4,9

21,7 19,7

75,1 75,4

1602 1606

Het toekomstbeeld van de jongeren is gematigd positief. Ongeveer twee derde van de jongeren is vrij optimistisch over hun toekomst. 67% kijkt vol verwachting uit naar de toekomst en ziet de toekomst meestal niet somber in, 58% is het niet eens met de stelling dat de toekomst hopeloos is en 70% is het niet eens met de uitspraak dat ze geen doel hebben in hun leven. Toch zegt slechts 43% van de jongeren dat ze er zeker van zijn dat hen een schitterende toekomst te wachten staat. 13% is het hier niet mee eens en 43% heeft

hierover

geen

mening.

Hieruit

blijkt

de

onzekerheid

met

de

persoonlijke

toekomstverwachtingen. Zelfontplooiing is voor het merendeel van de jongeren belangrijk. Bijna negen op tien jongeren vindt het belangrijk dat ze hun eigen interesses kunnen volgen en wil voldoende tijd en energie overhouden om zijn persoonlijke interesses te beoefenen. 81% vindt het belangrijk om een creatieve job te vinden waar men zich kan ontplooien en drie kwart van de jongeren wil een eigen invulling geven aan het leven en wil reizen om zichzelf te verrijken.

1.2.2

Relatie met ouders

Een tweede groep van houdingen geeft de relatie met de ouders weer. Zowel de responsiviteit van de vader en de moeder als de opvolging door de ouders rekenen we tot deze dimensie (tabel 3). De emotionele band van jongeren met hun moeder is sterker dan de band met hun vader. Jongeren kunnen makkelijker terecht bij hun moeder dan bij hun vader als ze problemen hebben of ergens mee zitten. Ongeveer 70% van de jongeren kunnen bij hun moeder terecht als ze problemen hebben, ongeveer vier op tien jongeren kunnen hiermee bij hun vader terecht. Ook de monitoring door de moeders is sterker dan deze door de vaders. Terwijl 64% van de vaders altijd vraagt waar ze naartoe gaan als ze uitgaan, gebeurt dit door de moeders in bijna acht op tien van de jongeren. Drie op tien jongeren zegt dat de vader op de hoogte wil zijn van de vriendengroep en waaraan men zijn geld besteedt. Bij de moeders zegt zes op tien jongeren dat zij hiervan op de hoogte willen zijn.

TABEL 3:

RESPONSIVITEIT VADER EN MOEDER - PERCENTAGES (helemaal) oneens

tussen beide

(helemaal) eens

N

Mijn vader helpt mij goed als ik het moeilijk heb

19,2

22,5

58,3

1294

Als ik ergens over pieker of verdrietig ben, dan begrijpt mijn vader wat er aan de hand is

33,3

28,1

38,6

1281

Als het niet zo goed gaat met mij, dan lukt het mijn vader om mij te troosten

29,9

29,1

41,0

1274

Als ik met mijn vader over mijn problemen praat, dan helpt hij mij echt

28,0

26,8

45,1

1265

Mijn vader weet precies wanneer ik het ergens moeilijk mee heb

38,8

29,6

31,6

1262

Als ik verdrietig ben of ergens mee zit, dan heeft mijn vader dat in de gaten

34,7

27,8

37,6

1259

Ik kan goed met mijn vader praten over alles

37,5

28,9

33,7

1261

Mijn vader weet heel goed wat ik wil of voel

34,8

31,9

33,3

1261

Relatie met vader

Relatie met moeder Mijn moeder helpt mij goed als ik het moeilijk heb

8,2

14,0

77,8

1298

Als ik ergens over pieker of verdrietig ben, dan begrijpt mijn moeder wat er aan de hand is

12,3

18,8

69,0

1297

Als het niet zo goed gaat met mij, dan lukt het mijn moeder om mij te troosten

13,7

19,7

66,6

1296

Als ik met mijn moeder over mijn problemen praat, dan helpt zij mij echt

11,7

19,9

68,3

1291

Mijn moeder weet precies wanneer ik het ergens moeilijk mee heb

13,9

20,6

65,5

1289

Als ik verdrietig ben of ergens mee zit, dan heeft mijn moeder dat in de gaten

12,5

17,7

69,8

1284

Ik kan goed met mijn moeder praten over alles

15,5

22,8

61,7

1290

Mijn moeder weet heel goed wat ik wil of voel

14,8

22,3

62,9

1285

Mijn vader vraagt altijd waar ik naartoe ga als ik uitga

20,1

16,3

63,6

1261

Mijn vader vraagt waar ik mijn geld aan uitgeef

44,9

24,1

31,0

1262

Mijn vader wil weten wie mijn vrienden zijn

44,9

24,1

31,0

1261

7,6

14,0

78,4

1280

Mijn moeder vraagt waar ik mijn geld aan uitgeef

22,3

22,2

55,5

1292

Mijn moeder wil weten wie mijn vrienden zijn

13,2

22,2

64,6

1296

Opvolging ouders

Mijn moeder vraagt altijd waar ik naartoe ga als ik uitga

1.2.3

Antisociaal gedrag

Een derde

groep

van

houdingen en gedragingen verwijst

naar

geweld

en rebels

grensoverschrijdend (puberaal) gedrag (tabel 4). Een eerste houding omvat stellingen die peilen naar de rol van geweld in de samenleving. Het merendeel van de jongeren kent geen belangrijke rol toe aan geweld. Ongeveer één op tien jongeren vindt dat een beetje geweld hoort bij het zich amuseren, dat men geweld moet gebruiken om respect te krijgen en dat zonder geweld alles veel saaier zou zijn. Vechtpartijen door jongens worden makkelijker aanvaard, alsook het gebruik van geweld ter verdediging. Zo vindt 19% het normaal dat jongens zichzelf willen bewijzen door met anderen te vechten en 62% van de jongeren zou terugslaan als men wordt aangevallen. Een tweede groep stellingen omvat uitspraken over rebels puberaal gedrag op school. Ook hier stellen we vast dat jongeren over het algemeen braaf zijn. 14% is soms brutaal tegen de leerkrachten en stoort met opzet de leerkrachten tijdens het lesgeven. 8% pest soms andere leerlingen op school en heeft wel eens dingen op school met opzet vernield of beschadigd. Een volgende houding die past binnen het latente concept van ‘geweld en rebels gedrag’ is het streven naar autonomie of het niet naleven van maatschappelijke regels. De overgrote meerderheid van de jongeren houdt rekening met de gebruiken en gewoontes in de samenleving. 18% wil niet aan regels gebonden zijn en voor slechts 10% betekent ‘jezelf zijn’ geen rekening moeten houden met de samenleving. Meer bijval krijgen stellingen die peilen naar het autonomiestreven. Een kwart van de jongeren zegt zijn eigen zin te doen en zich niet te veel aan te trekken van wat anderen daarvan denken. Drie op tien jongeren wil zelf kunnen uitmaken wat mag en niet mag. De schoolbeleving van jongeren is vrij hoog. Zes à zeven jongeren op tien is het niet eens met stellingen “ik zou graag van school veranderen” en “ik voel me ongelukkig op deze school”. Slechts 19% en 11% respectievelijk beaamt deze uitspraken. Over de lessen bestaat minder eensgezindheid. 28% van de jongeren vindt de meeste lessen te saai, 30% gaat hier niet mee akkoord. Een vijfde tot een kwart van de jongeren heeft het gevoel dat de buurt niet tolerant staat tegenover jongeren. 28% van de jongeren zegt dat zijn buurtbewoners geen rondhangende jongeren verdragen en 21% is van mening dat de buren wantrouwig staan tegenover tieners. Een kleinere groep jongeren (15%) stelt dat de meeste volwassenen in zijn buurt zich bedreigd voelen door groepjes jongeren op straat.

TABEL 4:

REBELS GRENSOVERSCHRIJDEND (PUBERAAL) GEDRAG - PERCENTAGES (helemaal) oneens

tussen beide

(helemaal) eens

N

Een beetje geweld hoort gewoon bij het zich amuseren

69,1

19,8

11,1

1215

Je moet geweld gebruiken om respect te krijgen

75,8

14,3

9,8

1212

Als iemand mij aanvalt sla ik terug

16,7

21,5

61,8

1199

Zonder geweld zou alles veel saaier zijn

73,6

17,6

8,8

1215

Het is volkomen normaal dat jongens zichzelf willen bewijzen door met anderen te vechten

55,0

25,6

19,4

1213

Ik ben op school soms brutaal tegen de leerkrachten

67,0

18,5

14,4

1236

Ik pest soms andere leerlingen op deze school

79,9

12,4

7,7

1240

Ik stoor soms met opzet de leerkrachten tijdens het lesgeven

65,3

20,2

14,5

1240

Ik heb in de loop van dit of vorig schooljaar wel eens dingen op school met opzet vernield of beschadigd

84,4

7,9

7,7

1238

Ik doe mijn eigen zin en daarmee uit

31,8

41,6

26,5

1614

Jezelf zijn betekent: geen rekening moeten houden met de samenleving

69,8

20,0

10,2

1607

Zowel binnenshuis als buitenshuis trek ik me niets aan van de gebruiken en gewoontes in de samenleving

74,0

18,7

7,3

1597

Ik wil niet aan regels gebonden zijn

49,2

33,0

17,7

1607

Ik doe in de eerste plaats mijn eigen zin. Wat de anderen daarvan denken kan mij niet veel schelen

41,0

33,3

25,7

1608

Ik wil zelf kunnen uitmaken wat mag en niet mag

28,7

40,4

30,9

1611

De buren staan wantrouwig tegenover tieners

45,4

34,0

20,6

1496

Mijn buurtbewoners verdragen geen rondhangende jongeren

34,4

38,2

27,5

1490

De meeste volwassenen in mijn buurt voelen zich bedreigd door groepjes jongeren op straat

61,1

23,6

15,3

1498

Ik zou graag van school veranderen

58,8

22,7

18,5

1256

Ik voel me ongelukkig op deze school

68,9

20,2

10,9

1257

Ik vind de meeste lessen te saai

30,0

41,8

28,2

1251

Houding tov geweld

Rebels (puberaal) gedrag op school

Autonomiestreven

Gepercipieerde intolerantie in de buurt tgo jongeren

Schoolbeleving

1.2.4

Autoritaire verhoudingen

Een laatste groep van houdingen omvat de voorkeur voor autoritaire verhoudingen gemeten via de subjectieve onveiligheidsgevoelens, de opvattingen over de aanpak van criminaliteit, het autoritarisme en de houding ten opzichte van een strenge seksuele moraal (tabel 5). Een groot deel van de jongeren (ongeveer 70%) is van mening dat de straten onveiliger zijn geworden de laatste jaren en dat men ’s avonds op straat extra voorzichtig moet zijn. Dit betekent niet dat het merendeel van de jongeren vermijdend gedrag vertoont. Slechts 10% durft ’s avonds en ‘s nachts niet alleen thuis te blijven en 26% durft ’s avonds niet meer alleen op straat, uit angst dat er hen iets overkomt. Men probeert wel bepaalde wijken te vermijden. 44% van de jongeren durft niet in bepaalde wijken komen uit angst om overvallen te worden. Vier op tien jongeren zegt dat het vandaag de dag te onveilig is om kinderen alleen op straat te laten. Meer dan de helft van de jongeren (57%) vindt beschermende maatregelen zoals een alarmsysteem geen overboidge luxe. Bijna de helft zegt dat de politie niet meer in staat is om ons nog te beschermen tegen criminelen. Jongeren houden er vrij autoritaire opvattingen op na. Zo zegt bijna vier op tien (39%) van de jongeren dat alles beter zou gaan als de mensen minder zouden praten en harder zouden werken. Een derde zegt dat er twee soorten mensen zijn: sterken en zwakkelingen en een vijfde van de jongeren gaat akkoord met een extreme stelling dat we nood hebben aan sterke leiders die ons voorschrijven wat we moeten doen. Dit vertaalt zich in een positieve houding ten opzichte van harde repressie. Ongeveer een derde van de jongeren vindt dat zware misdaden bestraft moeten worden met de doodstraf, dat zware misdadigers geen gerechtelijk proces verdienen en men het recht in eigen handen mag nemen en men zich niet schulidg hoeft te voelen als men een inbreker zou doden. Voor verkrachters is men heel streng. Bijna 60% is van mening dat ze gecastreerd moeten worden. Zelfs voor jongeren en minderjarigen is men streng. 29% vindt dat er in probleemwijken een avondklok moet worden ingesteld voor jongeren en dat minderjarigen voor zware misdaden opgeloten moeten worden in gevangenissen, net als volwassenen. Voor kleine misdrijven neemt men een meer gematigde houding aan. Slechts 17% zegt dat alle misdrijven, hoe klein ook, even hard zouden moeten worden aangepakt.

TABEL 5:

ONBEHAGEN EN HARDE AANPAK CRIMINALITEIT - PERCENTAGES (helemaal) oneens

tussen beide

(helemaal) eens

N

Alle misdrijven, hoe klein ook, zouden even hard aangepakt moeten worden

54,8

28,7

16,6

1623

In probleemwijken moet er een avondklok voor jongeren ingesteld worden

37,2

33,8

29,0

1612

De doodstraf zou terug ingevoerd moeten worden voor zware misdaden

49,1

16,7

34,3

1607

Verkrachters moeten gecastreerd worden

22,1

18,5

59,4

1623

Zware misdadigers verdienen geen gerechtelijk proces

42,1

26,2

31,7

1608

Men moet zich niet schuldig voelen als men een inbreker zou doden

32,9

34,5

32,5

1624

Minderjarigen moeten voor zware misdaden opgesloten worden in gevangenissen, net zoals volwassenen

40,3

30,7

29,0

1631

Het is vandaag de dag te onveilig om kinderen alleen op straat te laten

23,5

36,8

39,7

1586

Uit angst dat er mij iets overkomt, durf ik 's avonds niet meer alleen op straat komen

50,2

23,8

26,0

1582

's Avonds moet je op straat extra voorzichtig zijn

11,9

18,5

69,6

1571

De laatste jaren zijn de straten onveiliger geworden

12,9

21,3

65,8

1573

De politie is niet meer in staat om ons nog te beschermen tegen criminelen

18,9

33,4

47,7

1577

Uit angst om overvallen te worden, durf ik niet in bepaalde wijken komen

33,4

22,5

44,1

1576

In deze tijd is een alarmsysteem geen overbodige luxe

14,4

29,1

56,5

1568

's Avonds en 's nachts durf ik niet alleen thuis te blijven

76,7

13,6

9,7

1575

Er zijn twee soorten mensen: sterken en zwakkelingen

42,3

25,6

32,1

1360

We hebben nood aan sterke leiders die ons voorschrijven wat we moeten doen

48,9

30,9

20,2

1359

Als de mensen minder zouden praten en harder zouden werken, zou alles beter gaan

30,2

31,3

38,5

1350

Harde repressie

Onveiligheidsgevoelens

Autoritarisme

Jongeren hebben een vrij strenge seksuele moraal (tabel 6). Bijna zes op tien jongeren stelt dat jongens te snel seks willen en dat jongeren te snel met iemand naar bed gaan. 53% is van mening dat naar bed gaan met iemand die je pas hebt ontmoet niet goed te praten, evenals dat seks met een partner voor slechts één nacht onaanvaardbaar is. De helft van de jongeren vindt dat seks enkel kan tussen vaste partners die elkaar graag zien en 45% zegt dat een vaste relatie wenselijk is om seks te hebben. Ook de stelling dat seks enkel kan tussen gehuwden krijgt nog vrij veel bijval. 28% is het eens met deze stelling, 60% gaat hier niet mee akkoord.

TABEL 6:

STRENGE SEXUELE MORAAL - PERCENTAGES (helemaal) oneens

tussen beide

(helemaal) eens

N

Seks kan enkel tussen vaste partners die elkaar graag zien

28,8

20,7

50,6

1432

Er wordt door jongeren te snel met iemand naar bed gegaan

16,0

26,5

57,5

1427

Jongens willen te snel seks

15,1

25,2

59,6

1416

Naar bed gaan met iemand die je pas hebt ontmoet, is niet goed te praten

23,4

23,5

53,1

1414

Seks kan enkel tussen gehuwden

59,7

12,4

27,8

1411

Om seks te hebben met iemand hoef je er geen vaste relatie mee te hebben

44,9

23,3

31,8

1412

Voor mij is seks met een partner voor slechts één nacht ('one-night stand') aanvaardbaar

52,9

23,3

23,8

1405

Strenge sexuele moraal

2 Etnisch-culturele verschillen in persoonlijk welbevinden, relatie met ouders, antisociaal gedrag en autoritarisme In een divers geworden samenleving bestaan verschillende maatschappijvisies naast elkaar. Een tot op zekere hoogte gedeeld maatschappij- en mensbeeld is echter volgens verschillende

auteurs

van

belang

voor

de

sociaal-culturele

integratie

van

minderheidsgroepen (Vermeulen & Penninx, 1994). Een mens- of wereldbeeld, met zijn waarden en normen, is een normatief gegeven. Het biedt een referentiekader of maatstaf waaraan we anderen en onszelf beoordelen. Voor de dimensies die we onderscheiden geldt dat een positief zelfbeeld, tevredenheid met het persoonlijke leven en een goede relatie met de ouders door de meeste mensen wel als een pluspunt zal worden beschouwd, terwijl grensoverschrijdend en antisociaal gedrag, evenals gevoelens van onveiligheid en een autoritaire visie op menselijke relaties en een repressie die de rechtstaat schendt, beschouwd zullen worden als onwenselijke houdingen en gedragingen. Het gaat ons hier echter niet om dergelijke evaluaties, wel om gelijkenissen en verschillen tussen de etnischculturele groepen en de rol die de participatieprofielen daarbij spelen. We stellen grote verschillen vast in houdingen tussen de etnisch-culturele groep waartoe men behoort (tabel 7). De verschillen zijn het grootst voor indicatoren van het persoonlijk welbevinden. Met een score van 75 op 100 is de tevredenheid met het lichaam het hoogst bij de strikte moslims, het laagst bij de autochtone jongeren (63 op 100). Ze zijn ook tevredener met het leven in het algemeen en hebben een veel positiever zelfbeeld dan de andere jongeren. Hoewel de drang naar zelfontplooiing een consensusverhaal is, zijn er toch verschillen naar etnisch-culturele groep. Vooral de niet-moslim jongeren, zowel autochtone als allochtone,

vinden zelfontplooiing heel belangrijk. Tussen moslims en strikte moslims zijn er geen verschillen in hun streven naar zelfontplooiing.

TABEL 7:

HOUDINGEN NAAR ETNISCH-CULTURELE GROEP – RIJPERCENTAGES EN SCORE OP 100 laag

midden

hoog

score op 100

N

Autochtoon

29,4

39,1

31,5

76,0

340

Allochtoon

29,4

41,2

29,4

73,7

227

Moslim

29,4

36,4

34,2

75,8

187

Strikte moslim

21,9

30,5

47,6

78,8

210

totaal (p=0.003)

27,8

37,2

35,0

76,0

964

Autochtoon

37,1

44,1

18,8

63,9

340

Allochtoon

31,6

44,0

24,4

67,4

226

Moslim

28,3

47,1

24,6

69,2

187

Strikte moslim

19,1

40,7

40,2

74,5

209

totaal (p=0,000)

30,2

43,9

25,9

68,0

961

Autochtoon

38,0

29,8

32,2

72,4

342

Allochtoon

32,4

29,3

38,2

73,8

225

Moslim

37,4

22,5

40,1

73,8

182

Strikte moslim

28,8

18,0

53,2

77,3

205

totaal (p=0,000)

34,6

25,8

39,6

74,1

954

Autochtoon

36,3

24,3

39,3

33,8

333

Allochtoon

39,4

21,3

39,4

33,6

221

Moslim

38,0

24,0

38,0

32,2

172

Strikte moslim

40,5

21,0

38,5

32,8

199

totaal (ns)

38,3

22,8

38,9

33,2

925

Autochtoon

31,3

31,6

37,2

78,4

339

Allochtoon

30,1

30,1

39,8

77,6

226

moslim

45,2

22,6

32,3

75,1

186

Strikte moslim

39,3

28,4

32,2

74,9

211

Totaal (p=0,017))

35,4

28,8

35,8

76,8

962

Sign.

Algemene tevredenheid

**

Tevredenheid uiterlijk

***

Positief zelfbeeld

**

Negatief toekomstbeeld

ns

Zelfontplooiing

**

Strikte moslimjongeren hebben eveneens een veel sterkere relatie met hun ouders (tabel 8). Autochtonen en allochtonen hebben een minder sterke emotionele band met hun ouders. De niet-strikte moslims nemen een middenpositie in. Niet alleen zijn er etnisch-culturele verschillen in de relatie met de ouders, ook de opvolging door de ouders van het doen en laten van de jongeren wordt anders ervaren door jongeren met een diverse etnisch-culturele achtergrond. De moslimjongeren zijn van mening dat hun doen en later sterker door hun ouders wordt opgevolgd dan de andere jongeren.

TABEL 8:


midden

hoog

score op 100

N

Autochtoon

40,5

34,4

25,1

66,5

346

Allochtoon

35,4

31,4

33,2

70,1

229

Moslim

31,2

31,7

37,0

72,6

189

Strikte moslim

17,3

34,1

48,6

79,8

215

totaal (p=0,000)

32,4

33,1

34,5

71,4

979

Autochtoon

36,1

36,4

27,5

49,7

338

Allochtoon

41,5

32,6

25,9

48,0

224

Moslim

32,6

34,2

33,2

51,4

190

Strikte moslim

20,1

26,6

53,3

61,8

215

totaal (p=0,000)

33,1

32,9

34,0

52,4

967

Autochtoon

36,5

36,5

27,0

59,6

337

Allochtoon

32,4

34,7

32,9

62,0

222

Moslim

23,0

37,4

39,6

66,4

187

Strikte moslim

29,0

31,8

39,3

64,6

214

Totaal (p=0,009)

31,3

35,2

33,5

62,6

960

Sign.

Relatie met moeder

***

Relatie met vader

***

Opvolging ouders

*

De hoge persoonlijke tevredenheid en het positief zelfbeeld bij de strikte moslims gaat samen met een autoritaire houding en een voorkeur voor een harde aanpak van criminaliteit (tabel 9). Autochtone jongeren daarentegen zijn minder tevreden met hun persoonlijke leven, maar hebben ook een lagere autoritaire houding en zijn minder voorstander van harde repressie.

TABEL 9:


midden

hoog

score op 100

N

Autochtoon

50,8

30,7

18,4

37,8

309

Allochtoon

35,5

30,5

34,0

46,0

200

Moslim

32,9

29,3

37,9

47,9

140

Strikte moslim

25,0

31,1

43,9

51,8

164

totaal (p=0,000)

38,7

30,5

30,8

44,4

812

Autochtoon

39,5

30,2

30,2

46,6

345

Allochtoon

31,6

32,5

35,9

49,4

231

Moslim

38,1

31,7

30,2

45,3

188

Strikte moslim

29,3

28,8

41,9

52,7

214

totaal (p=0,057)

35,1

30,7

34,1

48,4

978

Autochtoon

33,8

23,4

42,8

56,3

334

Allochtoon

32,3

31,4

36,3

54,4

223

Moslim

33,1

28,7

38,2

55,2

179

Strikte moslim

35,9

28,2

35,9

54,3

206

totaal (ns)

33,8

27,3

38,9

55,2

941

Sign.

Autoritarisme

***

Harde repressie

***

Onveiligheidsgevoelens

ns

We stellen eveneens grote verschillen vast in de seksuele moraal van de onderscheiden etnisch-culturele groepen (tabel 10). Strikte moslimjongeren (en in iets mindere mate moslimjongeren) hebben een veel strengere seksuele moraal dan de autochtone jongeren (72 tegenover 50 op 100). De allochtone jongeren leunen met een score van 55 op 100 eerder aan bij de houding van de autochtone jongeren dan bij de moslimjongeren.

TABEL 10:

STRENGE

SEKSUELE MORAAL NAAR ETNISCH-CULTURELE GROEP

–

RIJPERCENTAGES EN SCORE OP

100 laag

midden

hoog

score op 100

N

Autochtoon

46,1

41,1

12,9

50,3

320

Allochtoon

37,4

36,9

25,7

54,8

206

Moslim

19,7

29,9

50,3

66,9

157

Strikte moslim

15,6

25,1

59,2

72,0

179

totaal (p=0,000)

32,9

34,7

32,4

58,9

861

Sign.

Strenge seksuele moraal

***

Tenslotte zijn er ook verschillen in de houding ten opzichte van geweld en het autonomiestreven tussen de etnische groepen (tabel 11). Met een score van 37 op 100 staan moslimjongeren positiever tegenover geweld dan autochtone jongeren (30 op 100). De allochtonen en strikte moslims nemen een middenpositie in. Moslims en strikte moslims onderscheiden zich van de autochtonen en allochtonen door een hoger autonomiestreven. We stellen geen verschillen vast tussen de etnisch-culturele groepen voor wat het storend gedrag in de klas betreft. Er zijn grote verschillen in de gepercipieerde tolerantie van de buurt ten opzichte van jongeren. Met een score van 45 op 100 hebben strikte moslimjongeren veel meer het gevoel dat de buurt minder tolerant staat tegenover jongeren. Autochtone jongeren percipiëren deze vijandigheid veel minder (35 op 100). De schoolbeleving van moslimjongeren (en in iets mindere mate van allochtone jongeren) is negatiever dan deze van de autochtone en strikte moslimjongeren. TABEL 11:


midden

hoog

score op 100

N

Autochtoon

37,8

39,8

22,4

30,1

304

Allochtoon

23,8

46,0

30,2

34,9

188

Moslim

25,4

37,3

37,3

37,3

127

Strikte moslim

34,0

36,0

30,0

33,8

150

totaal (p=0,003)

31,6

40,2

28,2

33,2

769

Autochtoon

30,3

36,8

32,9

22,3

340

Allochtoon

29,1

36,1

34,8

23,7

227

Moslim

27,2

38,9

33,9

24,5

181

Strikte moslim

36,9

32,5

30,5

21,9

204

Sign.

Houding tov geweld

Agressie in de klas

**

totaal (ns)

30,8

36,1

33,1

23,0

952

Autochtoon

31,8

43,2

25,0

38,1

340

Allochtoon

30,7

41,2

28,1

38,5

228

Moslim

25,5

40,2

34,2

41,7

183

Strikte moslim

33,2

32,2

34,6

40,4

211

totaal (p=0,061)

30,6

39,8

29,6

39,4

963

Autochtoon

34,0

39,826

26,163

34,0

344

Allochtoon

31,1

37,281

31,579

36,0

228

Moslim

32,4

24,725

42,857

38,1

182

Strikte moslim

40,7

32,243

27,103

33,9

214

Totaal (p=0,001)

34,5

34,711

30,785

35,2

968

Autochtoon

40,0

34,1

25,9

35,3

319

Allochtoon

30,0

39,5

30,5

38,6

210

Moslim

26,9

31,3

41,9

42,2

159

Strikte moslim

23,5

26,2

50,3

45,2

187

totaal (p=0,000)

31,7

33,2

35,1

39,5

875

ns

Autonomiestreven

p=0,09

Negatieve schoolbeleving

**

Intolerantie jongeren in de buurt

2.1

***

Besluit

Net zoals bij de participatieprofielen (zie working paper 1) zien we ook hier relatief weinig verschillen tussen de autochtone jongeren en de niet-islamitische allochtone jongeren. De verschillen

in

houdingen

en

opvattingen

situeren

zich

voornamelijk

tussen

de

moslimjongeren en de niet-moslimjongeren. Daarbij tekenen zich ook nog verschillen af tussen de strikte moslims en de niet-strikte moslims. De strikte moslimjongeren koppelen een zeer autoritaire, repressieve houding, een strenge seksuele moraal en een hoge gepercipieerde intolerantie tegenover jongeren in de buurt aan een zeer positief zelfbeeld en een grote tevredenheid met het persoonlijke leven. Wat hun antisociaal gedrag betreft nemen zij een middenpositie in en leunen ze aan bij de houdingen van de autochtone jongeren. De niet-strikte moslims zijn iets minder tevreden met zichzelf en hebben een lager schoolwelbevinden dan hun striktere geloofsgenoten, zij zijn ook veel minder autoritair en repressief (verschillen in dat opzicht niet betekenisvol van autochtonen), maar hebben van alle onderscheiden groepen de meest positieve houding ten opzichte van geweld en de hoogste mate van autonomiestreven. Het lijkt wel alsof het verlaten van een strikt volgen van de geloofsvoorgeschriften bij moslimjongeren gepaard gaat met een verschuiving van een autoritaire en repressieve houding naar een positievere houding ten opzichte van geweld en een afname van het persoonlijk welbevinden. In volgende sectie zullen we zien dat dit verschil in houdingen tussen moslims en strikte moslims zich voornamelijk voordoet bij meisjes en minder bij jongens.

3 Culturele verschillen tussen de etnisch-culturele groepen In de vorige sectie werden de houdingen en opvattingen van de verschillende etnischculturele groepen beschreven en vergeleken. Op basis daarvan is het moeilijk zich een duidelijk totaalbeeld van de verschillen tussen de groepen te vormen. In dit deel (sectie 3.1) zullen, op basis van een discriminantanalyse, twee vragen worden beantwoord: verschillen de onderscheiden groepen jongeren sterk in hun opvattingen en houdingen; zo ja, wat zijn dan de belangrijkste verschillen. In sectie 3.2 gaan we omgekeerd te werk en stellen we ons de vraag of we homogene clusters van houdingen kunnen onderscheiden en of deze clusters verschillen in hun etnisch-culturele samenstelling.

3.1 Hoe diep is de culturele kloof tussen etnisch-culturele groepen? Om een beter zicht te krijgen op welke houdingen de diverse etnisch-culturele groepen het best onderscheiden, voeren we een discriminantanalyse uit.

TABEL 12:

DISCRIMINANTANALYSE: AUTOCHTOON VS ALLOCHTOON

allochtoon (groepscentroïde=0,489)

Discriminatie- autochtoon (groepscentroïde=-0,710) kracht Strenge seksuele moraal 0,600 Autoritarisme 0,462 Perceptie intolerantie tov jongeren in de buurt 0,327 Tevredrenheid met lichaam 0,300 Relatie met moeder 0,242 Houding tov geweld 0,240 Positief zelfbeeld 0,181 Harde repressie 0,161 Opvolging ouders 0,134 Schoolbeleving 0,126 0,106 Onveiligheidsgevoel Relatie met vader 0,093 0,087 Zelfontplooiing Agressie in de klas 0,074 Autonomiestreven 0,070 0,013 Negatief toekomstbeeld 0,001 Tevredenheid met leven Eigenwaarde=0,349; Canonische correlatie=0,508; Wilks'=0,741; df=17; p=0,000 73,0% juist geklasseerd; 77,4% van de autochtonen; 70,0% van de allochtonen

Eerst zetten we de autochtone jongeren af tegen de allochtone jongeren (tabel 12). Op basis van hun houdingen kunnen we 73% van de jongeren juist klasseren als autochtoon of allochtoon. De houding die het sterkst discrimineert tussen de twee groepen is de houding ten opzichte van een strenge seksuele moraal. Ook maar in iets mindere mate onderscheiden allochtonen en autochtonen zich van elkaar doordat de allochtonen positiever staan tegenover autoritaire verhoudingen en geweld, meer intolerantie percipiëren ten opzichte van jongeren in de buurt, tevredener zijn met hun uiterlijk en een hogere responsiviteit van

de moeder ervaren. Allochtonen hebben eveneens een positiever zelfbeeld, zijn sterkere voorstanders van harde repressie en worden strikter opgevolgd door hun ouders en hebben een

negatievere

schoolbeleving.

Kenmerkend

voor

de

autochtonen

is

hun

hoger

onveiligheidsgevoel en hun sterker streven naar zelfontplooiing. Als we de moslimjongeren afzetten tegen de niet-moslimjongeren kunnen we, op basis van hun houdingen en opvattingen, zelfs in 77% van de gevallen juist voorspellen of ze moslim of niet-moslim zijn (tabel 13). Het onderscheid tussen moslim en niet-moslimjongeren is voor een groot deel op naam te schrijven van de houding tegenover de seksuele moraal. Deze is veel strenger bij de moslimjongeren dan bij de andere jongeren. Moslimjongeren zijn daarnaast ook autoritairder dan niet-moslimjongeren, ze staan positiever tegenover geweld en ze ervaren meer intolerantie tegenover jongeren in de buurt. Ze zijn bovendien tevredener met hun uiterlijk en met hun leven in het algemeen, hebben een positiever zelfbeeld en ervaren een grotere responsiviteit en monitoring van vader en moeder dan de nietmoslimjongeren.

Typerend

voor

niet-moslimjongeren

is

hun

sterkere

drang

naar

zelfontplooiing en hun hoger onveiligheidsgevoel.

TABEL 13:

DISCRIMINANTANALYSE: MOSLIM VS NIET-MOSLIM

moslim (groepscentroïde=0,932)

Discriminatieniet-moslim (groepscentroïde=kracht 0,514) Strenge seksuele moraal 0,722 Autoritarisme 0,306 TevredrenheidFysiek 0,274 Perceptie intolerantie tov jongeren in de buurt 0,255 Relatie met moeder 0,219 Relatie met vader 0,207 Positief zelfbeeld 0,187 0,136 Zelfontplooiing Houding tov geweld 0,133 Tevredenheid met leven in het algemeen 0,130 0,123 Onveiligheidsgevoel Opvolging ouders 0,114 Harde repressie 0,069 Schoolbeleving 0,067 Autonomiestreven 0,045 0,023 Negatief toekomstbeeld Agressie in de klas 0,007 Eigenwaarde=0,480; Canonische correlatie=0,570; wilks'=0,676; p=0,000 77,1% juist geklasseerd; 77.8% van de moslimjongeren; 76,7% van de niet-moslimjongeren

3.2 Verschillen de attitudinale clusters in hun etnisch-culturele samenstelling? De discriminantanalyse wees uit dat we de verschillende etnisch-culturele groepen vrij goed van elkaar kunnen onderscheiden op basis van hun houdingen en opvattingen. In deze sectie stellen we ons de vraag of we homogene groepen of clusters van jongeren kunnen

onderscheiden op basis van hun houdingen en of deze clusters van elkaar verschillen in hun etnisch-culturele samenstelling. De latente klasse-analyse is gebaseerd op een selectie van vijf houdingen1 die goed de verschillende dimensies in de houdingen weergeven. Het gaat om het zelfbeeld, het negatief persoonlijk toekomstbeeld, de houding ten opzichte van geweld, de uiting van storend gedrag in de klas en het autoritarisme. De modelselectie van de latente klasseanalyse wees uit dat de vijf-clusteroplossing het best overeenstemt met de data (tabel 14).

TABEL 14:

1-Cluster 2-Cluster 3-Cluster 4-Cluster 5-Cluster 6-Cluster

MODELSELECTIE LATENTEKLASSE-ANALYSE LL

BIC(LL)

Npar

L²

Df

p-value

-5026,5 -4900,2 -4833,7 -4813,2 -4804,3 -4795,0

10121,3 9909,6 9817,6 9817,6 9840,8 9863,3

10 16 22 28 34 40

678,0 425,3 292,3 251,4 233,5 215,0

232 226 220 214 208 202

0,00 0,00 0,00 0,04 0,11 0,25

Klassificatiefout 0,000 0,067 0,168 0,200 0,253 0,273

De vijf clusters zijn vrij gelijkmatig verdeeld over de jongeren. De grootste cluster is 27%, de kleinste cluster omvat 15% van de jongeren (tabel 15).

TABEL 15:

GROOTTE VAN DE CLUSTERS N

%

Rebels, ongelukkig & autoritair

247

26,7

Braaf & niet autoritair

170

18,4

Braaf & heel gelukkig

196

21,1

Rebels, gelukkig & autoritair

171

18,5

Braaf & heel ongelukkig

142

15,4

Totaal

926

100,0

We geven eerst een beschrijving van de clusters op basis van die kenmerken of houdingen waarop ze zijn gegroepeerd (tabel 16). De eerste cluster (27%) omvat de jongeren die een vrij negatief zelfbeeld hebben en een zeer negatief persoonlijk toekomstbeeld. Ze staan zeer positief tegenover het gebruik van geweld en vertonen vaak storend gedrag in de klas. Dit combineren ze met zeer autoritaire opvattingen. Van deze rebelse, autoritaire en ongelukkige jongeren bestaat er ook een gelukkige versie. Deze cluster omvat 19% van de

1

Om stabiele oplossingen te verkrijgen bij latente-klasse analyse, is het aangewezen te werken met een beperkt aantal variabelen. Daarom maken we een selectie van houdingen die een goede afspiegeling is van het geheel van houdingen die we voorhanden hebben in de databank.

jongeren en ze combineren autoritaire houdingen en storend gedrag in de klas met een zeer positief zelfbeeld en optimistisch toekomstbeeld. Naast de rebelse jongeren die veel storend gedrag in de klas vertonen en positief staan tegenover geweld, zijn er drie clusters met brave jongeren. Zij vertonen weinig storend gedrag in de klas en keuren het gebruik van geweld af. Ook bij deze brave jongeren kunnen we een onderscheid maken naargelang hun persoonlijk welbevinden. De cluster met brave en heel ongelukkige jongeren, die 15% van de jongeren omvat, combineert weinig antisociaal gedrag met een negatief zelfbeeld en een negatief toekomstbeeld. De jongeren in de cluster met brave en heel gelukkige jongeren (21%) combineren zeer weinig storend gedrag en een negatieve houding tov geweld met een zeer positief zelfbeeld en een positief toekomstbeeld. Tenslotte onderscheiden we een groep jongeren die weinig antisociaal gedrag combineert met een zeer laag autoritaire houding en een gemiddeld persoonlijk welbevinden (18%).

TABEL 16:

SCORE OP DE HOUDINGEN

(0-100) VAN DE VIJF CLUSTERS

Agressie in de klas 33,9

Zelfbeeld 70,4

Negatief toekomst 43,5

Houding tov geweld 50,9

Autoritaris me 53,5

Braaf & niet autoritair

16,7

75,1

34,2

18,9

33,3


11,1

86,1

16,3

21,2

42,2


37,5

83,9

19,4

50,0

51,7


21,9

56,3

49,7

22,8

42,4

25,2***

74,9***

32,8***

35,1***

45,7***

Rebels, ongelukkig & autoritair

Totaal

Vervolgens kijken we naar de etnisch-culturele samenstelling van de clusters (tabel 17). De autochtone

jongeren

zijn

oververtegenwoordigd

bij

de

brave

jongeren

en

ondervertegenwoordigd in de clusters met rebelse jongeren. Vooral in de cluster met brave, niet-autoritaire jongeren en brave, heel ongelukkige jongeren vinden we de autochtone jongeren vaker terug. In deze twee clusters zijn de allochtone niet-moslim jongeren ondervertegenwoordiging. We vinden hen daarentegen vaker terug bij de brave, heel gelukkige jongeren en ook bij de rebelse, autoritaire jongeren, zowel de gelukkige als de ongelukkige variant. Terwijl een laag persoonlijk welbevinden bij allochtone jongeren hand in hand gaat met rebels gedrag en autoritaire houdingen (net als bij de moslimjongeren), stellen we bij autochtone jongeren het tegendeel vast. Zij combineren een laag persoonlijk welbevinden met weinig antisociaal gedrag. De moslimjongeren zijn oververtegenwoordigd in de clusters met rebelse en autoritaire jongeren. Het onderscheid tussen moslims en strikte moslims komt tot uiting in de mate van persoonlijk

welbevinden.

vertegenwoordigd

zijn

bij

Terwijl de

de

moslimjongeren

ongelukkige

rebelse

sterker

jongeren,

dan

hebben

gemiddeld de

strikte

moslimjongeren een grotere kans om terecht te komen in de cluster met gelukkige rebelse jongeren.

TABEL 17:

ETHNISCH-CULTURELE

SAMENSTELLING

EN

PARTICIPATIEPROFIELEN

VAN

DE

CLUSTERS

(KOLOMPERCENTAGES) Rebels, ongelukkig & autoritair

Braaf, niet autoritair




Totaal

Autochtoon

32,8

49,3

38,4

32,8

51,8

40,3

Allochtoon

29,5

18,1

28,0

28,4

22,8

25,7

Allochtoon, moslim

21,3

14,5

14,0

15,5

12,3

15,9

Allochtoon, strikte moslim

16,4

18,1

19,5

23,3

13,2

18,0

Totaal (p=0,017) (n=715)

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Nonparticipanten

30,6

35,8

29,8

25,8

33,3

30,9

Familie & vrienden

26,3

26,8

34,0

35,8

30,3

30,5

Leden, cultuur & omnivoren

43,1

37,4

36,2

38,3

36,4

38,6

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Etnisch-culturele groep

Participatiepatroon

Totaal (ns) (n=642)

4 Socialiserende rol van participatiepatronen Om te onderzoeken op welke manier de verschillende participatieclusters de eventuele verschillen in houdingen tussen de verschillende etnisch-culturele groepen beïnvloeden, bekijken we eerst hoe groot de verschillen in houdingen en opvattingen zijn tussen jongeren met een verschillend participatieprofiel (tabel 18) (sectie 4.1). De vraag die we ons hier stellen is of de manier van contact met de samenleving een invloed heeft op de waardeoriëntaties

van

jongeren?

We

maken

hierbij

een

onderscheid

tussen

drie

participatieclusters: (1) de ‘nonparticipanten’, (2) de ‘familie & vrienden’ cluster en (3) de participatieclusters ‘leden’, ‘cultuurliefhebbers’ en ‘omnivoren’, die we samen nemen omwille van de te kleine aantallen. Daarnaast is het belangrijk te onderzoeken of de socialiserende mechanismen van participatie op dezelfde manier werken voor de verschillende etnischculturele groepen en voor jongens en meisjes (interactie-effecten) (sectie 4.2).

4.1 Participatieprofielen en houdingen We bespreken achtereenvolgens de invloed van de participatieprofielen op de houdingen die het persoonlijk welbevinden weergeven, vervolgens het antisociaal gedrag en tenslotte de autoritaire en repressieve houdingen.

Jongeren die op verschillende manieren contact hebben met de maatschappij verschillen onderling naar hun zelfbeeld, ze percipiëren de opvolging door hun ouders anders en verschillen in het belang dat ze hechten aan zelfontplooiing (tabel 18). Zo stellen we vast dat jongeren die hun vrije tijd met vrienden en familie doorbrengen of (in iets mindere mate) jongeren die lid zijn van verenigingen en aan cultuurparticipatie doen een positiever zelfbeeld hebben dan de nonparticipanten. De verenigingsjongeren en cultuurliefhebbers hechten eveneens meer belang aan zelfontplooiing en ze ervaren een sterkere monitoring van de ouders. Hiermee staan ze lijnrecht tegenover de nonparticipanten. Zij ervaren minder monitoring door de ouders. De jongeren die hun vrije tijd doorbrengen met vrienden en familie nemen een tussenpositie in. Dit ligt in het verlengde van wat we zouden verwachten op basis van de literatuur (Mahoney & Stattin, 2000; Mahoney, 2000; Robson & Feinstein, 2007; Bartko & Eccles, 2003; Pedersen et al., 2005; Eccles & Barber, 1999; Persson, Kerr & Stattin, 2007). Onderzoek toont immers aan dat vooral gestructureerde activiteiten, die vaak gesuperviseerd worden door (jong)volwassenen, zoals het lidmaatschap in verenigingen, sportparticipatie of extracurriculaire activiteiten, possitief geassocieerd zijn met zowel persoonlijke ontwikkeling als burgerschapshoudingen. De ongestructureerde vrijetijdsactiviteiten worden daarentegen vaak geassocieerd met negatieve uitkomsten zoals minder goede schoolresultaten, delinquentie, negatieve relatie met ouders (Mahoney & Stattin, 2000; Mahoney, Stattin & Lord, 2004). Dit kunnen we echter niet bevestigen. Het zijn niet de jongeren in de ‘vrienden & familie’-cluster die meer storend gedrag in de klas vertonen, maar de verenigingsjongeren en de cultuurliefhebbers. De nonparticipanten scoren hier het laagst. Bovendien zijn het niet de vrienden & familiejongeren die een negatiever zelfbeeld hebben maar de nonparticipanten. Met betrekking tot de autoritaire en repressieve houdingen, kunnen we de literatuur bevestigen. Zowel de zelfselectie- als de socialisatietheorieën veronderstellen immers een positief verband tussen sociale participatie en burgerschapshoudingen (Verba & Nie, 1972; Milbrath & Goel, 1977; Sapiro, 2004; de Tocqueville, 1961; Almond & Verba, 1995; Frisco, Muller & Dodson, 2004; McFarland & Thoma, 2006). Uit de analyse blijkt dat de subjectieve onveiligheidsgevoelens het laagst zijn bij de leden, cultuurliefhebbers en omnivoren, en het hoogst bij de ‘vrienden & familie’ cluster. De nonparticipanten nemen een tussenpositie in. Dit is een bevestiging van diepgaand onderzoek naar onveiligheidsgevoelens (Elchardus, De Groof & Smits, 2003; 2005). Uit dit onderzoek bleek dat sociale netwerken via verenigingen en cultuurparticipatie de onveiligheidsgevoelens drukken, terwijl veel informele contacten (praten met buren, familienetwerken, ...) de onveiligheidsgevoelens aanwakkeren.

INVLOED PARTICIPATIEPATRONEN

–

ANOVA

(MCA): GEMIDDELDE

***

***

***

39,3

28,0

42,5

42,1

46,4

49,0

49,4

50,2

Meisje

74,3

63,0

71,9

32,5

32,1

76,7

72,2

50,7

63,3

27,0

16,9

36,7

35,9

40,4

47,4

59,5

64,4

Participatieprofielen

**

***

*

**

Seksuele moraal (n=591)

***

59,7

Onveiligheidsgevoelens (n=653)

***

55,3

Harde repressie (n=686)

***

68,6

autoritarisme (n=560)

***

75,6

***

autonomiestreven (n=672)

*

36,8

Agressie in de klas (n=681)

*

33,3

Opvolging ouders (n=670)

*

77,9

Relatie met vader (n=673)

Relatie met moeder (n=685)

***

74,5

Schoolbeleving (n=683)

***

79,2

Negatief toekomstbeeld (n=643)

***

Jongen

Positief zelfbeeld (n=667)

Geslacht

Tevredenheid met uiterlijk (n=673)

Zelfontplooiing (n=670)

Tolerantie tov jongeren in de buurt (n=608)

100

Tevredenheit met leven in het algemeen (n=673)

NETTOSCORES OP

EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP MAATSCHAPPIJ EN PERSOONSGEBONDEN HOUDINGEN

Houding tov geweld (n=534)

TABEL 18:

*

Nonparticipanten

74,6

67,1

72,5

34,0

33,6

73,2

70,5

52,1

59,0

31,0

18,1

38,5

38,1

43,0

49,4

55,8

59,5

Vrienden & familie

77,3

66,9

77,4

32,0

34,5

76,8

73,0

53,2

62,3

33,0

22,7

40,8

39,6

44,1

48,7

57,2

59,6

Leden, cultuur & omnivoor

77,5

69,5

73,8

32,2

34,2

78,9

69,0

52,7

64,5

32,5

24,2

38,3

38,0

41,9

46,1

53,1

56,6


*

***

***

**

*

*

***

*

***

Autochtoon

76,2

64,2

74,1

33,0

33,3

77,1

67,3

50,3

59,1

29,8

20,7

35,8

37,0

37,8

47,5

57,5

50,2

Allochtoon

74,3

66,3

73,5

33,2

33,6

76,8

69,0

51,0

61,1

33,6

22,8

37,2

38,5

43,3

50,3

55,8

55,4

Moslim

75,5

69,5

73,4

31,7

32,8

74,7

70,8

51,5

63,0

36,7

23,1

41,6

40,7

48,8

43,8

53,0

66,3

Strikte moslim

79,5

74,7

76,6

33,2

37,5

75,5

78,5

59,4

66,6

32,1

20,5

45,2

39,1

48,7

50,8

52,7

72,3

*

*

***

***

Interactie-effecten Geslacht*participatieprofiel Geslacht*etnische groep

* *

** *

*

Participatie*etnische groep R²

* 3,9

13,8

4,7

0,5

2,6

4,0

4,6

*

*

**

3,7

7,3

*

2,7

3,0

11,6

9,0

5,9

2,2

9,2

23

32,6

4.2 Differentiële socialiserende rol van participatie Alvorens dieper in te gaan op de vraag of participatie een invloed heeft op de verschillen in houdingen

tussen

de

etnisch-culturele

groepen,

stellen

we

ons

de

vraag

of

de

socialisatiemechanismen van participatie op identieke manier te werk gaan voor de onderscheiden etnisch-culturele groepen. Uit onderzoek blijkt immers dat aan de soort vrijetijdsbesteding een heel andere betekenis wordt gegeven door allochtone dan door autochtone jongeren (Lareau, 2002; Roberts & Parsell, 1994; Kohn, 1986; Luster, Rhoades & Haas, 1989; Reissman, 1954). Zo wordt er door allochtonen meer belang gehecht aan de familie- en gezinsbanden dan door autochtonen. Autochtonen daarentegen leggen meer de nadruk op de participatie in allerlei georganiseerde activiteiten en motiveren en stimuleren hun kinderen ook om hieraan deel te nemen (MacDonald et al., 1949; Roberts & Parsell, 1994; Persson, Kerr & Stattin, 2007). Op basis van deze onderzoeken verwachten we dat een familiale- en gezinsgerichte vrijetijdsbesteding, sterke familiebanden en een uitgebreid primair sociaal netwerk een minder positieve uitwerking zal hebben voor autochtone adolescenten dan voor allochtone adolescenten. Van integratie in het sociale en culturele verenigingsleven verwachten we dat het positief gelieerd zal zijn aan een democratisch wereldbeeld bij autochtonen, maar minder bij allochtone jongeren. Bovendien stellen we ons de vraag of de genderverschillen in houdingen niet afhankelijk zijn van de etnisch-culturele groep waartoe men behoort. Genderverschillen in houdingen ontstaan door opvoedingsverschillen. Ouders geven hun kinderen waarden mee die ze de rest van hun leven meedragen. Deze socialisatie in het gezin is vaak genderspecifiek, waardoor jongens en meisjes een andere kijk hebben op de wereld. De ontwikkeling van een genderidentiteit kan volgens Kulis (2002) bovendien niet los gezien worden van de etnische identiteit. We kunnen daarom verwachten dat de etnisch-culturele verschillen in houdingen en opvattingen anders lopen naargelang het geslacht van de respondent. Dit blijkt inderdaad het geval te zijn voor de tevredenheid met het leven in het algemeen, het zelfbeeld, het autonomiestreven, het autoritarisme en de ervaren opvolging door de ouders (tabel 18 en figuur 1). De etnisch-culturele verschillen in deze houdingen zijn niet hetzelfde bij jongens en meisjes.

FIGUUR 1:

INTERACTIE-EFFECT VAN ETNISCH-CULTURELE GROEP EN GESLACHT OP HOUDINGEN


gender

Tevredenheid met het leven Zelfbeeld Autonomiestreven Autoritarisme Opvolging ouders

24

Bovendien zijn de genderverschillen in seksuele moraal, de tevredenheid met het uiterlijk, het autonomiestreven, de gepercipieerde tolerantie ten opzichte van jongeren in de buurt en de opvolging van de ouders afhankelijk van de participatievorm. Dit betekent dat de verschillen in deze opvattingen tussen de participatievormen verschillend zijn voor jongens en meisjes.

FIGUUR 2:

INTERACTIE-EFFECT VAN PARTICIPATIEPATROON EN GESLACHT OP HOUDINGEN

Participatie

Seksuele moraal Tevredenheid uiterlijk Autonomiestreven Gepercipieerde tolerantie tov jongeren in de buurt Opvolging ouders Gender

Voor de gepercipieerde tolerantie ten opzichte van jongeren in de buurt en de relatie met de moeder loopt de invloed van de participatieclusters anders naargelang de etnisch-culturele groep (figuur 3).

FIGUUR 3:

INTERACTIE-EFFECT VAN PARTICIPATIE EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP HOUDINGEN

Participatie

Gepercipieerde tolerantie jongeren in de buurt Relatie met moeder


Om een beter zicht te krijgen op de manier waarop de types van verbondenheid de verschillende

houdingen

beïnvloeden,

maken

we

gebruik

van

stapsgewijze

lineaire

regressieanalyse en splitsen de analyses, waar nodig, op naar geslacht. In een eerste model voeren we de etnisch-culturele groepen in, gevolgd door de sociodemografische kenmerken die zowel samenhangen met de participatieclusters als met de houdingen. In dit tweede model voeren we eveneens de participatieclusters in. Op deze manier kunnen we onderzoeken of de manier van participatie een invloed heeft op de houdingen en of de (eventuele) verschillen tussen de etnisch-culturele groepen kunnen worden verklaard door de aard van de participatie. We beginnen met de bespreking van de houdingen die behoren tot het persoonlijk welbevinden,

vervolgens

de

relatie

met

de

ouders,

de

houdingen

die

het

rebels

grensoverschrijdend gedrag beschrijven en tenslotte nemen we de autoritaire en repressieve houdingen onder de loep. 25

4.3 Persoonlijk welbevinden 4.3.1 Tevredenheid met het leven in het algemeen Uit de regressieanalyse opgesplits naar geslacht blijkt dat er etnisch-culturele verschillen zijn in algemene tevredenheid bij de meisjes maar niet bij de jongens (tabel 19 en 20). Bij de meisjes zijn de strikte moslims tevredener met hun leven in het algemeen dan de andere meisjes (tabel 19). Zij halen een score van 79 op 100. Allochtone jongeren scoren het laagst (74 op 100) en de autochtone en moslimjongeren nemen met een score van 76 op 100 een tussenpositie in. Bij de jongens zijn er geen verschillen in tevredenheid naargelang de etnisch-culturele groep.

TABEL 19:

GEMIDDELDE

SCORE OP TEVREDENHEID MET HET LEVEN IN HET ALGEMEEN

(0-100)

NAAR

GESLACHT EN ETNISCH-CULTURELE GROEP

Jongen

Meisje

Totaal

Autochtoon

77,8

74,8

76,0

Allochtoon

77,3

71,1

73,7

Moslim

79,1

73,5

75,8

Strikte moslim

78,5

79,0

78,8

Totaal

78,1

74,5***

76,0

Moslimmeisjes hebben een meer populaire mediavoorkeur en een zwakkere financiële draagkracht, elementen die de tevredenheid met het leven in het algemeen doen afzwakken. Door

de

controleren

voor

deze

factoren,

neemt

de

tevredenheid

van

de

strikte

moslimmeisjes nog toe. Ze percipiëren bovendien een lagere sociale desorganisatie in de buurt, wat hun tevredenheid doet toenemen. Bij de jongens zijn er geen verschillen in tevredenheid tussen de etnisch-culturele groepen. We stellen echter wel vast dat een aantal factoren hun tevredenheid beïnvloedt. Zo doet een zwakke financiële draagkracht en een hoge gepercipieerde desorganisatie in de buurt de tevredenheid afnemen. Wonen in Brussel daarentegen heeft een positieve invloed op hun tevredenheid, net als het doorbrengen van de vrijetijd met ‘vrienden & familie’.

26

TABEL 20:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP TEVREDENHEID MET HET

LEVEN IN HET ALGEMEEN (N=673)

Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd tso (ref=aso) bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) Zwakke financiele draagkracht Woont in Brussel (ref=buiten brussel) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonparticipant) Leden, cultuur & omnivoor R²

Jongens Model 1 Model 2 (β) (β) 0,043 0,006 0,035 0,026 0,055 0,012 0,015 0,040 0,081 -0,100

Meisjes Model 1 Model 2 (β) (β) -0,113 -0,078 -0,081 -0,020 0,130* 0,207** -0,166** 0,117* 0,037 -0,003

0,111 -0,385*** 0,156* -0,208** 0,016 0,174** 0,084 16,8

0,022 -0,141* 0,052 -0,158* -0,131* 0,060 0,116 10,5

0,0

3,5

4.3.2 Tevredenheid met uiterlijk Terwijl alle jongens, los van de etnisch-culturele groep, even tevreden zijn met het leven in het algemeen, stellen we wel etnisch-culturele verschillen vast voor wat betreft de tevredenheid met het lichaam. (Strikte) moslimjongens zijn meer tevreden met hun uiterlijk dan allochtone en autochtone jongens. We kunnen dit verklaren door hun woonplaats en buurtkenmerken. In Brussel wonen en weinig verloedering in de buurt ervaren heeft een positieve invloed op de tevredenheid met het uiterlijk. Aangezien (strikte) moslimjongeren vaker dan de andere etnisch-culturele groepen in Brussel wonen en minder sociale desorganisatie percipiëren, kan hun hogere tevredenheid hieraan worden toegeschreven. Er zijn echter ook factoren die hun tevredenheid remmen. Moslimjongeren ervaren een lagere financiële draagkracht van het gezin, wat hun tevredenheid doet afnemen. Naast de woonplaats en de buurtperceptie, verklaart ook de manier van participatie waarom moslimjongens zich fysiek beter voelen.

27

TABEL 21:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP TEVREDENHEID MET HET

UITERLIJK (N=673)

Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd tso (ref=aso) bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten Brussel) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonparticipanten) Leden, cultuur & omnivoor R²

Jongens Model 1 Model 2 (β) (β) 0,079 -0,001 0,146* 0,038 0,182** 0,065 0,049 0,017 0,031 0,027

Meisjes Model 1 Model 2 (β) (β) 0,026 0,056 0,061 0,120 0,286*** 0,302*** 0,056 0,007 0,046 -0,007

-0,006 -0,150* 0,256*** -0,168* 0,100 0,195** 0,086 8,3

0,051 -0,089 0,044 0,019 -0,055 -0,072 0,075 6,2

2,4

6,3

Een vrijetijdsbesteding met familie en vrienden heeft een positieve invloed op de tevredenheid met het uiterlijk bij de jongens. Aangezien moslimjongens hun vrije tijd vaker doorbrengen met vrienden en familie, verklaart dit waarom ze tevredener zijn met hun uiterlijk. Bij de meisjes heeft de manier van participatie geen invloed op de tevredenheid met het uiterlijk (tabel 21 en 22). Net als bij de jongens zijn ook de strikte moslimmeisjes veel tevredener met hun lichaam, maar in tegenstelling tot bij de jongens kunnen we dit niet verklaren door hun achtergrondkenmerken, noch door hun participatiepatroon.

TABEL 22:

GEMIDDELDE

SCORE OP TEVREDENHEID MET HET LICHAAM

(0-100)

NAAR GESLACHT EN

PARTICIPATIEPOFIEL

jongen

meisje

totaal

Nonparticipanten

73,2

63,2

68,2

Familie & vrienden

79,7

61,2

67,0


72,9

64,5

68,4

74,4**

62,9***

67,9

Totaal

4.3.3 Zelfbeeld Net zoals de tevredenheid met het leven in het algemeen, stellen we vast dat het zelfbeeld van strikte moslimjongeren hoger is dan dat van de andere jongeren (tabel 23). Zij halen een score van 77 op 100. Autochtone jongeren scoren 72 op 100 en allochtone en moslimjongeren nemen met een score van 74 op 100 een tussenpositie in. Een opsplitsing naar geslacht maakt duidelijk dat we het positievere zelfbeeld van strikte moslimjongeren 28

volledig op naam kunnen schrijven van de meisjes. Strikte moslimmeisjes hebben een veel positiever zelfbeeld dan de andere meisjes. Zij scoren 77 op 100 tegenover een score van om en bij de 71 op 100 bij de andere jongeren. Bij de jongens is er geen verschil in zelfbeeld tussen de verschillende etnisch-culturele groepen (tabel 24).

TABEL 23:

GEMIDDELDE SCORE OP POSITIEF ZELFBEELD NAAR GESLACHT EN ETNISCH-CULTURELE GROEP Jongens

Meisjes

Totaal

Autochtoon

75,0

70,7

72,4

Allochtoon

79,0

70,1

73,8

Moslim

77,3

71,6

73,8

Strikte moslim

78,0

76,6

77,3

Totaal

77,1

71,9**

74,1

Het positievere zelfbeeld van strikte moslimmeisjes neemt lichtjes af na controle voor de ervaren financiële draagkracht van het gezin (tabel 24). Moslimmeisjes percipiëren immers een zwakkere financiële draagkracht wat een negatieve impact heeft op hun zelfbeeld. Ook bij de jongens heeft de financiële draagkracht een negatieve invloed op hun zelfbeeld. Na controle voor achtergrondkenmerken blijft er nog een positieve invloed van de participatieprofielen

op

het

zelfbeeld.

Jongens

met

een

‘vrienden

&

familie’

participatiepatroon hebben een positiever zelfbeeld dan jongens die hun vrije tijd op een andere manier invullen.

TABEL 24:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP POSITIEF ZELFBEELD

(N=667)

Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd tso (ref=aso) Bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten Brussel) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonparticipanten) Leden, cultuur & omnivoor R²

Jongens Model 1 Model 2 (β) (β) 0,045 -0,027 0,122 0,028 0,001 -0,107 0,129 0,074 -0,022 -0,099

Meisjes Model 1 Model 2 (β) (β) 0,009 0,023 -0,04 -0,032 0,189** 0,173* 0,055 0,003 0,003 -0,050

-0,043 -0,248*** 0,003 0,023 0,134 0,189** 0,022 7,6

-0,060 -0,158** -0,012 -0,082 -0,012 0,068 0,075 3,5

0

3

29

4.3.4 Negatief persoonlijk toekomstbeeld Het persoonlijke toekomstbeeld van Brusselse jongeren varieert niet naar etnisch-culturele groep, noch naar de manier van participatie. De analyse wijst wel uit dat een zwakke financiële draagkracht evenals een hoge gepercipieerde buurtdesorganisatie een negatief toekomstbeeld in de hand werkt.

TABEL 25:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP NEGATIEF TOEKOMSTBEELD

(N=643) Model 1 (β) -0,016 -0,030 -0,025

Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd Geslacht (ref=jongens) tso (ref=aso) Bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten Brussel) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonparticipanten) Leden, cultuur & omnivoor R²

0,0

Model 2 (β) -0,023 -0,040 -0,022 -0,047 -0,071 -0,021 0,018 -0,040 0,044 0,177*** -0,065 0,133** 0,052 -0,041 -0,036 3,8

4.4 Zelfontplooiing Alle

jongeren,

zelfontplooiing.

ongeacht Er

zijn

de

etnisch-culturele

echter

wel

groep,

verschillen

hechten

naargelang

evenveel de

belang

aan

participatievorm.

Verenigingsjongeren en cultuurparticipanten hechten meer belang aan zelfontplooiing en deze positieve relatie blijft behouden, ook nadat we gecontroleerd hebben voor relevante achtergrondkenmerken.

30

TABEL 26:

INVLOED PARTICIPATIEPATRONEN EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP ZELFONTPLOOIING (N=673)

Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd Geslacht (ref=jongens) tso (ref=aso) Bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten bxl) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonpart) Leden, cultuur & omnivoor R²

Model 1 (β) 0,019 -0,057 -0,074

0,3

Model 2 (β) 0,047 0,022 0,003 0,031 0,083 -0,006 -0,070 0,045 -0,025 -0,077 -0,031 -0,029 -0,019 0,069 0,194*** 3,4

4.4.1 Besluit persoonlijk welbevinden Strikte moslimmeisjes hebben een hoger persoonlijk welbevinden dan andere meisjes. Ze zijn tevredener met het leven in het algemeen, met hun lichaam en hebben een positiever zelfbeeld dan andere meisjes. Dit verhoogd welbevinden kunnen we niet verklaren door hun participatie, noch door andere achtergrondkenmerken. Moslimjongens zijn tevredener met hun uiterlijk dan allochtone en autochtone jongens. Deze tevredenheid kan worden toegeschreven aan hun vrijetijdsbesteding met vrienden en familie, het wonen in Brussel en de lagere gepercipieerde desorganisatie die hiermee gepaard gaat.

4.5 Het ouderlijke milieu Na het persoonlijk welbevinden, belichten we het ouderlijke milieu. We onderscheiden de relatie met de moeder en de vader en de ervaren ouderlijk controle.

4.5.1 Relatie met de ouders Zowel in de relatie met de vader als met de moeder zijn er verschillen naar etnisch-culturele groep (tabel 27). Strikte moslimjongeren hebben een betere relatie met hun ouders dan de andere etnisch-culturele groepen. Dit is het geval bij zowel meisjes als jongens. De betere relatie van de strikte moslims met hun vader kan voor een deel worden toegeschreven aan de woonplaats. Strikte moslims wonen vaker in Brussel wat positief 31

samenhangt met de relatie met de vader. De relatie met de vader wordt eveneens positiever ervaren als de ouders niet gescheiden zijn. Aangezien strikte moslimjongeren minder vaak opgroeien in een gezinssituatie waar de ouders zijn gescheiden, biedt dit een bijkomende verklaring voor de betere relatie met de vader van de strikte moslimjongeren. Verder stellen we vast dat jongeren die weinig sociaal en fysiek verval in de buurt ervaren een betere relatie hebben met de vader evenals jongeren die les volgen in het tso.

TABEL 27:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP DE RELATIE MET MOEDER

(N=685) EN VADER (N=673) Relatie met moeder Model 1 Model (β) 2 (β) (Constant) Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd Geslacht (ref=jongens) tso (ref=aso) Bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten bxl) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonpart) Leden, cultuur & omnivoor R²

-0,006 0,053 0,175***

2,4

-0,019 0,018 0,137* -0,084 0,078 0,034 0,087 0,018 -0,011 -0,053 0,101 -0,078 -0,095 0,069 -0,033 4,5

Relatie met vader Model 1 Model 2 (β) (β) 0,012 -0,013 0,166***

2,2

-0,001 -0,042 0,128* -0,054 -0,114* 0,091* 0,011 0,035 -0,002 -0,081 0,153** -0,119** -0,015 -0,001 0,013 5,2

De manier van participeren heeft geen invloed op de ervaren relatie met de ouders, als we alle jongeren tesamen beschouwen (tabel 28). Wanneer we echter de invloed van participatie op de relatie met de moeder opsplitsen naar etnisch-culturele groep2, stellen we vast dat de relatie met de moeder bij autochonen en allochtonen beter is als ze hun vrije tijd met vrienden en familie doorbrengen. Bij moslimjongeren heeft de manier van participatie geen invloed op de relatie met de moeder.

2

Er is een significant interactie-effect van etnisch-culturele groep en participatievorm op de relatie met de moeder

32

TABEL 28:

GEMIDDELDE

SCORE OP RESPONSABILITEIT VAN DE MOEDER NAAR ETNISCH-CULTURELE GROEP

EN PARTICIPATIEPROFIEL

autochtoon

allochtoon

Moslim

strikte moslim

totaal

nonparticipanten

69,1

64,0

71,4

77,0

70,9

Vrienden & familie

72,4

75,2

69,0

80,2

73,9

leden, cultuur & omnivoren

63,3

67,0

79,6

80,9

67,7

66,8*

69,0*

71,4

78,9

70,7

Totaal

4.5.2 Opvolging ouders De monitoring door de ouders wordt anders ervaren naargelang de etnisch-culturele groep. Dit is enkel het geval bij de jongens (tabel 29 en 30). Moslimjongens ervaren een striktere opvolging door de ouders dan de andere jongens. Ook de aard van participatie hangt samen met de ervaren monitoring door de ouders, maar ook enkel bij de jongens. Terwijl er bij de meisjes geen verschil in monitoring is tussen de verschillende participatiepatronen, ervaren de mannelijke nonparticipanten een zeer lage monitoring van de ouders (54 op 100). De ‘vrienden & familie’-cluster en de verenigingsjongeren en cultuurliefhebbers percipiëren een veel hogere opvolging door de ouders, respectievelijk 66 en 60 op 100.

TABEL 29:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP OPVOLGING OUDERS

(N=673) Jongens Model 1 Model 2 (β) (β) (Constant) Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim Leeftijd tso (ref=aso) bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten Brussel) Desorganisatie in de buurt Populaire mediavoorkeur Vrienden & familie (ref=nonparticipanten) Leden, cultuur & omnivoor R²

0,085 0,187** 0,083

1,8

0,072 0,251** 0,130 -0,118 0,113 -0,062 0,112 0,084 -0,138* 0,124 -0,008 -0,022 0,156* 0,239** 13,0

Meisjes Model 1 Model 2 (β) (β) -0,030 0,062 0,034

0,5

-0,024 0,054 0,057 -0,182** 0,080 -0,027 0,049 0,049 -0,083 0,117 0,013 -0,108 -0,047 -0,092 2,0

33

TABEL 30:

GEMIDDELDE SCORE OP OPVOLGING DOOR OUDERS NAAR GESLACHT EN PARTICIPATIEPOFIEL jongen (n=408)

meisje (n=553)

Totaal (n=961)

Autochtoon

56,0

62,0

59,6

Allochtoon

61,8

62,2

62,0

Moslim

68,9

64,5

66,4

Strikte moslim

63,1

65,8

64,6

61,5***

63,4

62,6***

Totaal

Jongens (n=365)

Meisjes (n=459)

Totaal (n=824)

Nonparticipanten

54,2

63,5

58,8

Vrienden & familie

65,5

62,8

63,6


60,4

62,3

61,4

58,9**

62,9

61,1**

Totaal

4.5.3 Besluit Strikte moslims hebben een betere relatie met hun ouders dan de andere jongeren. In tegenstelling tot de (strikte) moslimjongeren hangt een vrijetijdsbesteding met familie en vrienden bij de allochtonen en autochtone jongeren positief samen met de relatie met de moeder. De moslimjongens ervaren een striktere opvolging door de ouders dan de andere jongens. Vooral de nonparticipanten ervaren heel weinig controle van de ouders, in tegenstelling tot de jongens die hun vrije tijd met familie en vrienden of in verenigingen doorbrengen.

4.6 Antisociaal gedrag Een volgende groep van houdingen die we bespreken zijn de antisociale houdingen. We onderscheiden hierin vijf houdingen. Ten eerste de houding ten opzichte van het gebruik van geweld, ten tweede het storend gedrag in de klas, ten derde de schoolbeleving, ten vierde het autonomiestreven en ten slotte de gepercipieerde intolerantie ten opzichte van jongeren in de buurt.

4.6.1 Houding tov geweld Allochtone en moslimjongeren staan positiever tegenover het gebruik van geweld dan autochtonen en strikte moslims (tabel 31). Deze etnisch-culturele verschillen doen zich voor bij jongens en meisjes, maar ze zijn veel groter bij de meisjes. De strikte moslimmeisjes en autochtone meisjes wijzen het gebruik van geweld in sterkere mate af dan de moslim- en allochtone meisjes. Deze etnisch-culturele verschillen kunnen worden toegeschreven aan de 34

onderwijsvorm waarin ze les volgen. Bso- en tso-jongeren staan positiever tegenover geweld en aangezien strikte moslimjongeren vaker les volgen in het bso en allochtone jongeren in het tso, verklaart dit hun positievere houding tegenover geweld. De manier van participatie heeft bovendien geen invloed op de houding ten opzichte van geweld, noch op de etnischculturele verschillen in deze houding. Er zijn wel een aantal andere factoren die een positieve houding ten opzichte van het gebruik van geweld afremmen. Opgroeien in een gezin waar minstens één van de ouders een hoger diploma heeft, een meer kritische mediavoorkeur en het percipiëren van weinig sociaal en fysiek verval in de buurt zijn remmende factoren.

TABEL 31:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP DE HOUDING TOV GEWELD

(N=534) Model 1 (β)

Model 2 (β)

Allochtoon (ref=autochtoon)

0,103*

0,066

Moslim

0,069*

0,054

Strikte moslim

-0,050

-0,048

Leeftijd

-0,125**

Geslacht (ref=jongens)

-0,373***

tso (ref=aso)

0,060

bso

0,071*

Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl)

-0,100*

Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet)

0,069

zwakke financiele draagkracht

0,008

woont in Brussel (ref=buiten Brussel)

-0,012

Desorganisatie in de buurt

0,098*

Populaire mediavoorkeur

0,093*

Vrienden & familie (ref=nonparticipanten)

0,054


0,044

R²

1,1

16,2

4.6.2 Agressie in de klas Strikte moslimjongeren vertonen minder storend gedrag in de klas dan de andere jongeren (tabel

32).

We

kunnen

participatiepatronen.

dit

Strikte

toeschrijven moslims

zijn

aan

hun

immers

achtergrondkenmerken

en

de

oververtegenwoordigd

bij

de

nonparticipanten die weinig storend gedrag vertonen in de klas. Verder stellen we vast dat het storend gedrag in de klas afneemt met de leeftijd en dat meisjes minder storend gedrag vertonen dan jongens.

35

TABEL 32:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP STOREND GEDRAG IN DE

KLAS (N=681)

Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim

Model 1 (β)

Model 2 (β)

0,064

0,051

0,020

0,075

-0,113*

-0,046

Leeftijd

-0,106*


-0,314***

tso (ref=aso)

0,020

bso

-0,003


0,027


0,017

Zwakke financiele draagkracht

-0,080

Woont in Brussel (ref=buiten Brussel)

-0,029


0,031


0,039


0,137**


0,152**

R²

1,5

12,3

4.6.3 Autonomiestreven Jongens hebben een hoger autonomiestreven dan meisjes (tabel 33). De genderverschillen zijn het grootst bij de moslimjongeren. Moslimjongens scoren 47 op 100, tegenover een score van 38 op 100 bij de moslimmeisjes. Er zijn eveneens grote genderverschillen in autonomiestreven bij de autochtone jongeren. Dit is niet te wijten aan het hoge autonomiesteven

van

de

autochtone

jongens

(42

op

100)

maar

aan

het

lage

autonomiestreven van de autochtone meisjes (36 op 100). Bij de strikte moslims en de allochtone jongeren zijn de genderverschillen in autonomiestreven minder uitgesproken. TABEL 33:

GEMIDDELDE

SCORE OP AUTONOMIESTREVEN NAAR GESLACHT, ETNISCH-CULTURELE GROEP EN

PARTICIPATIEPROFIEL

Jongens

Meisjes

totaal

Nonparticipanten

41,0

36,0

38,5

Vrienden & familie

48,6

36,1

39,9


41,2

36,1

38,5

42,7**

36,1

38,9

Autochtoon

41,5

35,8

38,1

Allochtoon

39,8

37,6

38,5

Moslim

47,2

38,0

41,7

42,4

38,7

40,4

42,4*

37,2

39,4

Totaal

Strikte moslim Totaal

36

De aard van participatie heeft een invloed op het autonomiestreven (tabel 33 en 34). Dit geldt enkel voor de jongens. Het autonomiestreven is hoger bij jongens die hun vrije tijd met vrienden en familie doorbrengen. Bovendien verklaart de participatievorm het hogere autonomiestreven van de moslimjongens. Aangezien moslimjongens vaker hun vrije tijd met familie en vrienden doorbrengen, verklaart dit hun hogere autonomiestreven.

TABEL 34:


EN

ETNISCH-CULTURELE

GROEP

OP

AUTONOMIESTREVEN

(N=672) jongens


meisjes

Model 1 (β) -0,068

Model 2 (β) -0,101

Model 1 (β) 0,131*

Model 2 (β) 0,154*

0,115*

0,059

0,046

0,127

0,016

-0,051

0,033

0,103

Leeftijd

-0,110

-0,091

tso (ref=aso)

0,044

0,096

bso

0,033

0,076

Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet)

0,010

0,010

0,020

-0,105


0,041

-0,048


0,065

-0,245***


0,066

0,066


0,010

0,056

0,155*

-0,017

0,020

0,031

Vrienden & familie (ref=nonparticipanten) Leden, cultuur & omnivoor R²

0,8

0,7

0,4

3,1

4.6.4 Gepercipieerde intolerantie tov jongeren in de buurt Strikte moslimjongeren, zowel jongens als meisjes, ervaren veel intolerantie ten aanzien van jongeren (tabel 35). We kunnen dit voor een deel toeschrijven aan de ervaren desorganisatie in de buurt. Moslimjongeren ervaren meer sociale en fysieke desorganisatie in de buurt, wat samengaat met een hogere gepercipieerde intolerantie van de buurtbewoners ten opzichte van jongeren.

37

TABEL 35:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP ERVAREN INTOLERANTIE

TOV JONGEREN IN DE BUURT (N=608)

Model 1 (β)

Model 2 (β)

(Constant) Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim

0,03

0,00

0,12**

0,04

0,23***

0,15**

Geslacht (ref=jongen)

-0,13**

Leeftijd

-0,01

tso (ref=aso)

-0,01

bso

-0,01


-0,10*

Beide ouders werken (ref =min 1 ouder werkt niet)

-0,02


0,10


0,02


0,28***


0,04


0,05

Leden, cultuur & omnivoor R²

-0,01 4,5

15,8

4.6.5 Negatieve schoolbeleving Er zijn geen significante verschillen in schoolbeleving tussen de etnisch-culturele groepen. Ook de participatievorm heeft geen invloed op het schoolwelbevinden van de jongeren. Een zwakke ervaren financiële draagkracht daarentegen beïnvloedt de schoolbeleving in negatieve zin.

38

TABEL 36:

INVLOED

PARTICIPATIEPATRONEN

EN

ETNISCH-CULTURELE

GROEP

OP

NEGATIEVE

SCHOOLBELEVING (N=673)

Model 1 (β)

Model 2 (β)

0,016

-0,001


0,057

0,049

-0,032

-0,013

Leeftijd

0,038


-0,145**

tso (ref=aso)

-0,026

Bso

-0,030


0,065


-0,036


0,124**


-0,044


0,009


0,069


0,040


0,025

R²

0,0

1,6

4.6.6 Besluit Uit de beschrijving van de etnisch-culturele verschillen in de antisociale houdingen blijkt dat strikte moslimjongeren minder antisociaal gedrag vertonen dan de andere jongeren. Ze staan minder positief tegenover het gebruik van geweld in de maatschappij en vertonen minder storend gedrag in de klas. Ze ervaren bovendien veel meer intolerantie ten opzichte van jongeren in de buurt. Allochtone en moslimjongeren staan positiever tegenover het gebruik van geweld, wat we kunnen toeschrijven aan de onderwijsvorm waarin ze les volgen. Les volgen in het bso en tso, waarin allochtone en moslimjongeren oververtegenwoordigd zijn, gaat immers samen met een positieve houding tov geweld. Het autonomiestreven is hoger bij moslimjongens wat verklaard kan worden door hun vrijetijdsbesteding

met

familie

en

vrienden.

Lidmaatschap

van

verenigingen

en

nonparticipatie lijken het autonomiestreven van jongens te remmen.

39

4.7 Autoritaire en repressieve houdingen Als indicatoren van de autoritaire en repressieve houdingen bespreken we achtereenvolgens het autoritarisme, de voorkeur voor een harde repressieve aanpak van criminaliteit, de onveiligheidsgevoelens en de voorkeur voor een strenge seksuele moraal.

4.7.1 Autoritarisme De vastgestelde etnisch-culturele verschillen in autoritarisme zijn anders bij jongens dan bij meisjes. Bij de meisjes hebben de autochtone jongeren een zeer laag autoritarisme, de strikte moslimmeisjes het hoogste (tabel 37 en 38). De allochtone en moslimmeisjes nemen een tussenpositie in. Bij de jongens hebben zowel de moslims als de strikte moslims eenzelfde sterke autoritaire houding en onderscheiden ze zich van de autochtone en allochtone jongens. De etnisch-culturele verschillen bij de meisjes kunnen we voor een deel toeschrijven aan de onderwijsvorm waarin strikte moslimmeisjes les volgen. Les volgen in het bso verhoogd de positieve houding tegenover autoritaire relaties. Aangezien strikte moslimmeisjes oververtegenwoordigd zijn in het bso, verklaart dit hun sterkere autoritaire houding. Wonen in Brussel heeft daarentegen een remmend effect op autoritarisme. Hierdoor neemt de autoritaire houding van strikte moslimmeisjes, die vaker in Brussel wonen, enigszins af.

TABEL 37:

INVLOED PARTICIPATIEPATRONEN EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP AUTORITARISME (N=560) Jongens

Meisjes

Model 1 (β)

Model 2 (β)

Model 1 (β)

Model 2 (β)

(Constant) Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim Strikte moslim

0,053

-0,003

0,170**

0,188**

0,161*

0,049

0,177**

0,224**

0,090

-0,030

0,282***

0,322***

Leeftijd

0,007

-0,036

tso (ref=aso)

0,045

0,150*

bso Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet) zwakke financiele draagkracht woont in Brussel (ref=buiten Brussel)

0,013

0,161**

-0,065

-0,018

-0,092

0,039

0,022

0,041

-0,087

-0,092


0,099

-0,001


0,135

-0,058


0,102

-0,079

-0,054

-0,049

Leden, cultuur & omnivoor R²

1,0

2,5

6,9

7,9

40

TABEL 38:

GEMIDDELDE SCORE OP AUTORITARISME NAAR GESLACHT EN ETNISCH-CULTURELE GROEP jongens

meisjes

totaal

Autochtoon

43,0

34,4

37,8

Allochtoon

48,0

44,5

46,0

Moslim

52,8

44,6

47,9

Strikte moslim

52,5

51,3

51,8

47,9**

41,9***

44,4

Totaal

4.7.2 Harde repressie Strikte moslimjongeren zijn grotere voorstanders van een harde aanpak van criminaliteit dan de andere jongeren. Dit kan worden verklaard doordat ze vaker in het bso en tso les volgen, vaker lageropgeleide ouders hebben en een populaire mediavoorkeur hebben. Deze kenmerken werken een voorkeur voor harde repressie in de hand.

TABEL 39:

INVLOED PARTICIPATIEPATRONEN EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP HARDE REPRESSIE (N=686) Model 1 (β)

Model 2 (β)

0,069

0,044

Moslim

-0,061

-0,087

Strikte moslim

0,099*

(Constant) Allochtoon (ref=autochtoon)

Leeftijd

0,065 -0,085*


-0,108**

tso (ref=aso)

0,184***

bso

0,127**


-0,159***


0,140**


0,056


-0,124*


0,098*


0,136**


-0,049


-0,063

R²

1,4

13,6

41

4.7.3 Onveiligheidsgevoelens Autochtone

en

allochtone

jongeren

voelen

zich

onveiliger

dan

moslimjongeren.

Moslimjongeren wonen vaker in Brussel wat hun onveiligheidsgevoelens nog afremt. Participatie

via

lidmaatschap

van

verenigingen

en

cultuurdeelname

remt

de

onveiligheidsgevoelens. Aangezien moslimjongeren hun vrije tijd minder vaak op deze manier doorbrengen en vaker in de vrienden- en familiekring en via nonparticipatie, verhoogt dit hun onveiligheidsgevoel. De remmende invloed van het wonen in Brussel op de onveiligheidsgevoelens

is

echter

sterker

dan

de

invloed

van

de

manier

van

vrijetijdsbesteding.

TABEL 40:


EN ETNISCH-CULTURELE GROEP OP ONVEILIGHEIDSGEVOELENS

(N=653) Model 1 (β)

Model 2 (β)

Allochtoon (ref=autochtoon)

-0,024

-0,030

Moslim

-0,085

-0,123*

Strikte moslim

-0,075

-0,105

(Constant)

Leeftijd

-0,050


0,243***

tso (ref=aso)

0,061

Bso

-0,015


-0,046


-0,054


0,026


-0,161**


0,086


0,048


-0,010


-0,110*

R²

0,3

8,9

4.7.4 Strenge seksuele moraal Zowel bij jongens als bij meisjes houden de (strikte) moslimjongeren er een veel strengere seksuele moraal op na dan de allochtone en autochtone jongeren. Bij de meisjes kunnen we deze

etnisch-culturele

mediavoorkeur,

wat

verschillen positief

voor

samenhangt

een

deel

met

een

toeschrijven strenge

aan

seksuele

hun

populaire

moraal.

Een

vrijetijdspatroon met lidmaatschap van verenigingen en cultuurparticipatie remt daarentegen de seksuele moraal. Dit geldt enkel voor de meisjes (tabel 42). Moslimmeisjes zijn minder 42

sterk vertegenwoordigd in dit participatieprofiel, en meer bij de ‘nonparticipanten’ en ‘familie & vrienden’-cluster, wat hun strenge seksuele moraal voor een deel verklaart.

TABEL 41:


EN

ETNISCH-CULTURELE

GROEP

OP

STRENGE

SEKSUELE

MORAAL (N=591)

jongens

meisjes

Model 1 (β)

Model 2 (β)

Model 1 (β)

Model 2 (β)

0,113

0,085

0,083

0,029

(Constant) Allochtoon (ref=autochtoon) Moslim

0,330***

0,333**

0,294***

0,197**

Strikte moslim

0,447***

0,439***

0,515***

0,438***

Leeftijd

0,131*

-0,017

tso (ref=aso)

-0,066

0,050

bso

-0,113

-0,010

Min één ouder hoger diploma (ref=geen ouder met hoger dipl) Beide ouders werken (ref=min één ouder werkt niet)

0,027

-0,089

-0,061

0,096


-0,064

0,039

0,039

0,012

woont in Brussel (ref=buiten Brussel) Desorganisatie in de buurt

-0,158*

-0,053


0,031

0,130*


0,075

-0,057


0,065

-0,195**

R²

TABEL 42:

21,8

23,6

24,7

28,9

GEMIDDELDE SCORE OP STRENGE SEKSUELE MORAAL NAAR GESLACHT EN PARTICIPATIEPROFIEL jongen

meisje

totaal

nonparticipanten

50,2

68,2

59,5

Vrienden & familie

52,0

67,7

62,9

leden, cultuur & omnivoren

47,9

57,2

52,6

Totaal

49,6

64,4***

57,9

4.7.5 Besluit (Strikte) moslimjongeren zijn autoritairder en sterkere voorstanders van harde repressie en een strenge seksuele moraal. Ze voelen zich daarentegen minder onveilig, wat we kunnen verklaren doordat ze vaker dan autochtone jongeren in Brussel wonen en er ook naar school gaan.

Lidmaatschap

van

verenigingen

en

cultuurparticipatie

kunnen

de

onveiligheidsgevoelens van de jongeren remmen, terwijl dit participatiepatroon de strenge 43

seksuele

moraal

van

moslimmeisjes

kan

temperen,

net

als

een

meer

kritische

mediavoorkeur. Een kritische mediavoorkeur heeft daarnaast ook een remmend effect op de voorkeur voor een harde aanpak van criminaliteit, wat vaker voorkomt bij jongeren die les volgen in het tso of bso en bij jongeren met lageropgeleide ouders.

5 Samenvatting en besluit Dé Brusselse jongere bestaat niet. Dit wordt ook duidelijk op basis van hun houdingen en opvattingen. Op basis van het persoonlijk welbevinden, de relatie met de ouders, antisociaal gedrag en autoritaire en repressieve opvattingen kunnen we de onderscheiden etnischculturele groepen vrij duidelijk van elkaar onderscheiden. De discriminantanalyse wees uit dat het onderscheid tussen moslims en niet-moslims grotendeels kan worden toegeschreven aan de houding ten opzichte van de seksuele moraal. Naast een strenge seksuele moraal zijn moslimjongeren autoritairder, staan ze positiever tegenover geweld en ervaren ze meer intolerantie tegenover jongeren in de buurt. Deze houdingen combineren ze met een hoge algemene levenstevredenheid, een hoge tevredenheid met hun lichaam, een positiever zelfbeeld en een betere relatie met hun ouders dan de niet-moslimjongeren. Globaal genomen blijken de verschillen in houdingen tussen moslims en niet-moslims groter te zijn dan die tussen autochtonen en allochtonen. Deze verschillen kwamen ook tot uiting in de latente klasse-analyse die de Brusselse jongeren op basis van hun houdingen en opvattingen opdeelde in vijf clusters. We onderscheiden twee groepen van rebelse en autoritaire jongeren, met een gelukkige en ongelukkige variant. Daarnaast werden drie groepen van brave jongeren onderscheiden, eveneens met een heel gelukkige en heel ongelukkige variant. Opvallend was dat de autochtone jongeren oververtegenwoordigd zijn bij de brave jongeren en dat dit samengaat met een laag persoonlijk welbevinden. Bij de allochtone jongeren daarentegen gaat weinig antisociaal gedrag samen met een hoog persoonlijk welbevinden, en een hoog antisociaal gedrag met een laag persoonlijk welbevinden. Het onderscheid tussen enerzijds allochtonen, zowel moslims als niet-moslims en anderzijds autochtone jongeren situeert zich op het vlak van het antisociaal gedrag en autoritaire opvattingen. Autochtone jongeren zijn veel minder rebels en autoritair dan de allochtone jongeren. Binnnen de rebelse en autoritaire jongeren komt het onderscheid tussen moslims en strikte moslims tot uiting in hun mate van persoonlijk welbevinden. Terwijl de moslimjongeren sterker dan gemiddeld vertegenwoordigd zijn bij de ongelukkige rebelse jongeren, hebben de strikte moslimjongeren meer kans om terecht te komen in de cluster met gelukkige rebelse jongeren.

44

De verschillen in houdingen en gedragingen situeren zich voornamelijk tussen de moslimjongeren en de niet-moslimjongeren, alsook tussen de strikte en de niet strikte moslims. De strikte moslimjongeren koppelen een autoritaire, repressieve houding en een strenge seksuele moraal aan een zeer positief zelfbeeld, een grote tevredenheid met het persoonlijke leven en een intensere relatie met de ouders. Zij ervaren bovendien veel intolerantie ten opzichte van jongeren in de buurt. Zij verschillen niet van autochtone jongeren wat antisociaal gedrag betreft. De niet-strikte moslims zijn iets minder tevreden met zichzelf dan hun striktere geloofsgenoten, zijn veel minder autoritair en repressief (verschillen in dat opzicht niet betekenisvol van autochtonen), maar hebben van alle onderscheiden groepen het hoogste autonomiestreven en ervaren de sterkste ouderlijke controle. De autoritaire en repressieve houding van strikte moslims blijkt het autonomiestreven in te tomen, een rem die wegvalt bij de niet-strikte moslims. De verdere analyse ging na in welke mate de waargenomen verschillen tussen de etnischculturele groepen kunnen worden verklaard op basis van de participatieprofielen, rekening houdende

met

relevante

achtergrondkenmerken.

Van

participatie

wordt

immers

verondersteld dat ze een invloed heeft op zowel maatschappelijke als persoonlijke houdingen, opvattingen en preferenties. Bij die verdere analyse kwam aan het licht dat de effecten van geslacht en van participatie zelf verschillen naargelang de etnisch-culturele groep waartoe men behoort. Het zelfbeeld en de levenstevredenheid van strikte moslimjongeren is groter dan die van andere groepen. Dit is conform met de Durkheimiaanse benadering van religie waarbij de identificatie met en integratie in een geloofsgemeenschap een positieve invloed heeft op het persoonlijke welbevinden van de leden van die geloofsgemeenschap (Durkheim, 1965). Het zijn vooral de moslimmeisjes, veel meer dan hun mannelijke geloofsgenoten, die in grotere mate tevreden zijn met hun uiterlijk, met het leven in het algemeen en een positiever zelfbeeld hebben dan de andere etnisch-culturele groepen. Bij autochtone jongeren lijkt de rol van traditionele betekenissenkaders via katholieke, religieuze betrokkenheid te zijn uitgespeeld. We vinden immers geen verschil in het persoonlijk welbevinden tussen katholieke en niet-katholieke jongeren (Elchardus, 2002). Ook de samenhang tussen het persoonlijk welbevinden en de voorkeur voor autoritaire verhoudingen en een harde repressieve aanpak van criminaliteit doet zich meer voor bij de strikte moslimmeisjes dan bij de strikte moslimjongens. De positieve houding tegenover geweld en antisociaal gedrag is meer uitgesproken bij de niet-strikte moslims dan bij de andere groepen, maar dat verschil doet zich dan weer meer voor bij de moslimjongens dan bij de moslimmeisjes. 45

Rekening houdend met relevante achtergrondkenmerken blijft er een significante additieve invloed van de participatieprofielen op de houdingen van de Brusselse jongeren. We stellen ten eerste vast dat er een positieve samenhang is van participatie via lidmaatschap van verenigingen en cultuurdeelname met het persoonlijk welbevinden (vooral bij meisjes). Voor het welbevinden van jongeren zijn sociale contacten belangrijk. De nonparticipanten voelen zich immers het minst goed in hun vel, hebben het laagste zelfbeeld, het meest negatieve toekomstbeeld en zijn weinig tevreden met hun leven en hun uiterlijk. Ze hebben ook de minst sterke relatie (zowel emotioneel als opvolging) met hun ouders. Het lidmaatschap van verenigingen en cultuurparticipatie gaat bovendien gepaard met een sterke drang naar zelfontplooiing. Ten tweede wijzen de analyses uit dat de cluster met leden, cultuurliefhebbers en omnivoren, het autonomiestreven (bij jongens) remt. Het zijn echter de nonparticipanten die het laagst scoren wat autonomiestreven en storend gedrag in de klas betreft (maar zij zijn ook het minst gelukkig). Een bepaalde mate van grensoverschrijdend gedrag is bovendien eigen aan de levensfase van jonge adolescenten. Ze tasten hun grenzen af wat belangrijk is voor de identiteitsvorming en dus het welbevinden. Jongeren die hun vrije tijd doorbrengen in familieverband of met vrienden (wat sterk samenhangt met rondhangen in winkelstraten en winkelcentra) vertonen in vergelijking met de andere groepen meer antisociaal gedrag op school en hebben een hogere mate van autonomiestreven. Ten derde stellen we vast dat participatie via het lidmaatschap van verenigingen en cultuur de onveiligheidsgevoelens enigszins remt. Nonparticipanten en jongeren die hun vrijetijd in familieverband en met vrienden doorbrengen voelen zich het meest onveilig. Participatie via verenigingen

en

cultuur

tempert

bovendien

de

strenge

seksuele

moraal

van

de

moslimmeisjes. Het is duidelijk dat participatiepatronen geen eenduidige samenhangen hebben met de mensen maatschappijbeelden van de Brusselse jongeren. Participatie kan een positieve rol spelen in het leven van Brusselse jongeren. Niet alle participatievormen hebben echter dezelfde uitkomsten. Voor de ene criteriumvariabele zijn de gestructureerde vormen van participatie een positieve bron, voor de andere uitkomstvariabele zijn de informele participatieprofielen een positieve factor in het leven van jongeren. Een constante is echter dat

nonparticipatie

geen

positieve

uitwerking

heeft.

Terwijl

de

effecten

van

een

vrijetijdsbesteding die sterk beperkt blijft tot vrienden en familie positief uitpakt voor de persoonlijke tevredenheid en het zelfbeeld, heeft het negatieve effecten wat betreft democratische burgerschapswaarden en het risico op anti-sociaal gedrag. Het verdient dus wel aanbeveling de jongeren te bewegen om deel te nemen aan het verenigingsleven.

46

Men dient daarbij wel de grote diversiteit van Brusselse jongeren voor ogen te houden. Een beleid gericht op sociale en culturele integratie lijkt onmogelijk als geen rekening wordt gehouden met de genderspecificiteit van de verschillende etnisch-culturele groepen en de differentiële betekenissen die zij geven aan participatiepatronen. Gezien de gevarieerdheid van het verenigingsleven in Brussel in al haar facetten, lijkt het onderzoeken van de samenhangen van houdingen, opvattingen en preferenties met verschillende types van verenigingen ons een in de toekomst te volgen relevante onderzoekspiste.

6 Bibliografie Ackaert, J. & T. Van Regenmortel (eds.) (2011). Gelijk oversteken. Een staalkaart van onderzoeksbevindingen rond integratie. Burger, bestuur & beleid. Brugge, Vanden Broele. Almond, G. & S. Verba (1963). The Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations. Princeton, N.J., Princeton University Press. Bartko, T.W. & J.S. Eccles (2003). "Adolescent participation in structured and unstructured activities: a person-oriented analysis." Journal of Youth and Adolescence, 32(4): 233-241. Blau & Duncan (1976). The American occupational structure. New York: Wiley Brouwer, L. (1998). Good girls, bad girls: Moroccan and Turkish runaway girls in th Netherlands. Vertovec, S.A.R. (eds.) Muslim European youth. Reproducing ethnicity, religion, culture. Aldershot, Ashgate: 145-167. Butler, T. & G. Robson (2001). "Social capital, gentrification and neighbourhood change in London: A comparison of three south London neighbourhoods." Urban studies, 38(12): 21452162. Cooper, H., J.C. Valentine, B. Nye & J.J. Lindsay (1999). "Relationships between five afterschool activities and academic achievement." Journal of Educational Psychology 91(2): 369378. d’Haenens, L. & F. Saeys (eds.) (1996). Media en multiculturalisme in Vlaanderen. Gent: Academia Press. de Aguirre, P., G. Riebbels, F. Saeys & L. Staes (1996). “Anders gekeken? Een exploratief onderzoek naar het mediagedrag van Turkse en Marokkaanse jongeren en volwassenen.” d’Haenens, L. & Saeys, F. (eds.). Media en multiculturalisme in Vlaanderen. Gent, Academia Press: 40-58. de Graaf, M.P. & M. Kalmijn (2001). "Trends in the intergenerational transmission of cultural and economic status." Acta Sociologica, 44(1): 51-66. De Groof, S. & J. Siongers (2000). “Schoolse en niet-schoolse participatie bij jongeren. Een schets van het profiel en de houdingen van participerende jongeren.” M. Hooghe (ed.), 47

Sociaal kapitaal en democratie. Verenigingsleven, sociaal kapitaal en democratie, Acco, Leuven, 2000: 255-284. De Groof, S. & J. Siongers (2000). Schoolse en niet-schoolse participatie bij jongeren. Een schets van het profiel en de houdingen van participerende jongeren. In: M. Hooghe (red.), Sociaal kapitaal en democratie. Verenigingsleven, sociaal kapitaal en democratie, Leuven, Acco: 255-284. De Groof, S. & W. Smits (2004). Antisociaal gedrag bij jongeren onder de loep genomen. Ernstige jeugddelinquentie: mythe of realiteit?, Brussel, 22 oktober, iPAVUB Postacademische vormingscyclus. De Groof, S. & W. Smits (2008). “Rebel with(out) a cause? Een poging tot duiding van antisociaal gedrag bij jongeren.” I. Weijers & C. Eliaerts, Jeugdcriminologie. Achtergronden van jeugdcriminaliteit. Den Haag, Boom Juridische uitgevers: 51-68. De Sutter, W. & F. Saeys (1996). “Bezit en gebruik van audio-visuele media bij allochtone populaties. Een onderzoek uitgevoerd bij Gentse scholieren.” d’Haenens, L. & Saeys, F. (Eds). Media en multiculturalisme in Vlaanderen. Gent, Academia Press: 59-88. de Waal, M. (1993). “Leeftijdgenoten en vriendschap.” A. J. Dieleman, F. J. van der Linden & A. C. Perreijn, Jeugd in meervoud. Heerlen, De Tijdstroom, Open Universiteit, 213-229. Dekker, P. (1999). Vrijwilligerswerk vergeleken. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Devroe, I. & F. Saeys (2002). “Allochtonen en aanverwante thema’s in de Vlaamse media.” Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 30(2): 56-76. Dragt, E., A. Heuvelman, E. Lohmann & M. de Jong (2002). “Media en etnische publieksgroepen in Nederland. Het aanbod en het gebruik van media.” Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 30(2): 5-25. Durkheim, E. (1912). Les formes élémentaires de la vie religieuse. Le système totémique en Australie. Paris: Les Presses universitaires de France, 1968, cinquième édition, 647 pages. Collection: Bibliothèque de philosophie contemporaine. Elchardus, M. & W. Smits (2012). Participatieprofielen van etnisch-culturele minderheden in Brussel. Een analyse op basis van gegevens over de leerlingen van het Nederlandstalige secundair onderwijs in Brussel. Working paper 1, Steunpunt Cultuur, onderzoekslijn maatschappelijke en sociale participatie van kansengroepen, Vakgroep Sociologie, Onderzoeksgroep TOR. Elchardus, M. (2002). “Op in rook?” M. Elchardus & I. Glorieux (eds.), De symbolische samenleving, Tielt, Lannoo: 7-30. Elchardus, M. (2011). “Classical Republicanism and the Contemporary Voter. An Empirical Cultural Sociology of the Relationship between the Private Realm and the Public Sphere.” Poetics, 39: 407-425

48

Elchardus, M., A. Faelens, T. Kuppens (2002). “Autochtonen en allochtone paden in de Vlaamse massacultuur.” M. Elchardus & I. Glorieux (eds.), De symbolische samenleving, Tielt, Lannoo: 337-364 Elchardus, M. (ed.) (1999). Zonder maskers. Een actueel portret van jongeren en hun leraren. Gent, Uitgeverij Globe. Elchardus, M., L. Huyse, & M. Hooghe (eds.) (2001). Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. Een onderzoek naar de sociale constructie van democratisch burgerschap. Brussel, VUBPress. Elchardus, M., L. Roggemans & J. Siongers (2011). “De Brusselse jeugd onderzocht.” N. Vettenburg, M. Elchardus & J. Put (eds), Jong in Brussel. Bevindingen uit de JOP-monitor Brussel, Leuven, Acco: 35-68. Elchardus, M., W. Smits & B. Spruyt (2009). “Een typologie van maatschappelijke betrokkenheid. Vormen van maatschappelijke betrokkenheid en hun gevolgen”. J. Pickery (red.), Vlaanderen gepeild!, Studiedienst van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel: 110-142. Forrest, R. & A. Kearns (2001). "Social cohesion, social capital and the neighbourhood." Urban studies, 38(12): 2125-2143. Furlong, A., R. Campbell & K. Roberts (1990). "The effects of post-16 experiences and social class on the leisure patterns of young adults." Leisure Studies, 9(3): 213-224. Ganzeboom, H.B.G. & De Graaf, P.M. (1991). “Sociale herkomst, culturele socialisatie en cultuurparticipatie: een sibling-analyse.” Sociale Wetenschappen, 34, 272-288. Garton, A.F. & C. Pratt (1991). "Leisure activities of adolescent school students: predictors of participation and interest." Journal of Adolescence, 14(3): 305-321. Gijsberts, M., T. van der Meer & J. Dagevos (2008). “Vermindert etnische diversiteit de sociale cohesie?” Betrekkelijke betrokkenheid, Den Haag: SCP. Hendry, L.B., M. Kloep & S. Wood (2002a). "Young people talking about adolescent rural crowds and social settings." Journal of Youth Studies, 5(4): 357-374. Hendry, L.B., M. Kloep, A. G. Espnes, E. J. Ingebrigtsen, A. Glendinning & S. Wood (2002b). "Leisure transitions - a rural perspective." Leisure Studies, 21: 1-14. Herbots, S. (2011). “Brusselse jongeren in het verenigingsleven”. N. Vettenburg, M. Elchardus & J. Put (eds.), Jong in Brussel. Bevindingen uit de JOP-monitor Brussel, Leuven, Acco: 107-135. Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. Berkeley, University of California Press. James, K. (2001). ""I just gotta have my own space!": The bedroom as a leisure site for adolescent girls." Journal of leisure research, 33(1): 71-90.

49

Katz-Gerro, T. (1999). "Cultural consumption and social stratification: leisure activities, musical tastes, and social location." Sociological Perspectives, 42(4). Kleiber, A.D., R. Larson & M. Csikszentmihalyi (1986). "The experience of leisure in adolescence." Journal of leisure research, 18(3): 169-176. Kleiber, D.A. (1999). Leisure experience interpretation. New York: Basic Books.

and

human

development:

A

dialectical

Konijn, et al. (2010). Jong en multimediaal: mediagebruik en meningsvorming onder jongeren, in het bijzonder moslimjongeren. Afdeling communicatiewetenschap, Vrije Universiteit Amsterdam. Kulis, S., F. Marsiglia & M. Hecht (2002). “Gender labels and gender. Identity as predictors of drug use among ethnically diverse middle school students.” Youth and society, 33(3). Lareau, A. (2002). "Invisible Inequality: Social Class and Childrearing in Black Families and White Families." American Sociological Review, 67(5): 747-776. Li, Y., Savage, M., & A. Pickles (2003). “Social capital and social exclusion in England and Wales (1972-1999)”. British Journal of Sociology, 54 (4), 497-526. Lindström, M., J. Merlo & P.-O. Östergren (2002). "Individual and neighbourhood determinants of social participation and social capital: a multilevel analysis of the city of Malmö, Sweden." Social Science & Medicine, 54: 1779-1791. Lizardo, O. (2006). “How Cultural Tastes Shape Personal Networks.” American Sociological Review, 71 (online supplement), 778-807. Mahoney, J. L. & H. Stattin (2000). "Leisure Activities and Adolescent Antisocial Behavior: The Role of Structure and Social Context." Jounal of Adolescence, 23(2): 113-127. Mahoney, J. L. (2000). "School extracurricular activity participation as a moderator in the development of antisocial patterns." Child Development, 71(2): 502-516. Mahoney, J. L., H. Stattin & H. Lord (2004). "Unstructured youth recreation centre participation and antisocial behaviour development: Selection influences and the moderating role of antisocial peers." International Journal of Behavioral Development, 28(6): 553-560. Mark, N. (1998). “Birds of a Feather Sing Together.” Social Forces, 77(2), 453-485. McPherson, M. (1983). “An Ecology of Affiliation.” American Sociological Review, 48(4): 519532. McPherson, M., L. Smith-Lovin & J.M. Cook (2001). “Birds of a Feather: Homophily in Social Networks.” Annual Review of Sociology, 27: 415-444. McRobbie, A. (1994). Postmodernism and popular culture. London, Routledge.

50

Popielarz, P.A. & M.J. McPherson (1995). “On the Edge or In Between: Niche Position, Niche Overlap, and the Duration of Voluntary Association Memberships.” The American Journal of Sociology, 101(3): 698-720. Putnam, D.R. (1993). Making democracy works. Civic traditions in modern Italy. New Jersey: Princeton University Press. Raymore, L.A., B.L. Barber, J.S. Eccles & G.C. Godbey (1999). "Leisure Behavior Pattern Stability during the Transition from Adolescence to Young Adulthood." Journal of Youth and Adolescence, 28(1): 79-103. Richards, M.H. & R. Larson (1989). "The life space and socialization of the self: sex differences in the young adolescent." Journal of Youth and Adolescence, 18(6): 617-626. Roberts, K. & G. Parsell (1994). "Youth cultures in Britain: the middle class take-over." Leisure Studies, 13(1): 33-48. Schakenbos, E. & G. Marsman (1988). Migranten en media. Een literatuurstudie naar trends in het mediagebruik van etnische minderheden in Westeuropese landen. Nijmegen: Masusa. Schauvlieghe, J. (2010). Beleidsnota Cultuur, 2010-2014, Brussel Seals, D. & J. Young (2003). "Bullying and victimization: prevalence and relationship to gender, grade level, ethnicity, self-esteem, and depression." Adolescence, 38(152): 735747. Smith, D. & B. Baldwin (1974). "Parental socialization, socioeconomic status, and volunteer organization participation." Journal of Voluntary Action Research, 3(3-4): 59-66. Smits, W. & M. Elchardus (2009). “Vlaanderen sociaal bekabeld.” Vanderleyden L., M. Callens en J. Noppe (red.), De Sociale Staat van Vlaanderen 2009, Brussel, Studiedienst van de Vlaamse Regering: 235-278. Smits, W. (2004). Maatschappelijke participatie van jongeren. Bewegen in de sociale, vrijetijds- en culturele ruimte. Eindverslag van het Programma Beleidsgericht Onderzoek 'Maatschappelijke participatie van jongeren' (PBO99A/14/85) in opdracht van de Administratie Cultuur, Afdeling Jeugd en Sport van de Vlaamse Gemeenschap. Brussel, Vakgroep Sociologie, Onderzoeksgroep TOR. Smits, W. (2011). “Join the club - Een profiel van leden van verenigingen en vrijwilligers.” J. Lievens & H. Waege (eds.). Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de participatiesurvey 2009, Leuven, Acco Academic: 83-119. Stevens, F. & M. Elchardus (2001). De Speelplaats als cultureel centrum. De beleving van de leefwereld van jongeren. Eindverslag voor het PBO-project PBO 97/16/115, Onderzoeksgroep TOR, Vakgroep Sociologie, Vrije Universiteit Brussel, 2001. Stevens, F. (2003). “Kan het middenveld bijdragen tot de vorming van culturele praktijken.” R. Laermans, J. Lievens & H. Waege (eds.) Cultuurkijker. Aanzetten tot cultuuronderzoek in Vlaanderen. Antwerpen, De Boeck: 163-208. 51

Tsagarousianou, R. (2001). “Ethnic minority media, community and identity: the case of London’s South Asian and Greek-Cypriot communities.” Ross, K. & Playdon, P. (Eds.). Black marks: minority ethnic audiences and media. Ashgate, Burlington: 17-32. Van Craen, M., K. Vancluysen & J. Ackaert (2007). Voorbij wij en zij? De sociaal-culturele afstand tussen autochtonen en allochtonen tegen de meetlat. Brugge, Vanden Broele. Van Craen, M., K. Vancluysen, J. Ackaert & M. Van Aerschot (2008). Sociaal-culturele integratie bij allochtonen. ZOEM - Steunpunt Gelijkekansenbeleid: 21. Van Wilsem, J., K. Wittebrood & N. D. de Graaf (2003). "Buurtdynamiek en slachtofferschap van criminaliteit. Een studie naar de effecten van sociaal-economische stijging, daling en stabiliteit in Nederlandse buurten." Mens & Maatschappij, 78(1): 4-28. Vancluysen, K., M. Van Craen & J. Ackaert (2009). Gekleurde steden. Autochtonen en allochtonen over samenleven. Brugge, Vanden Broele. VDAB studiedienst arbeidsmarkt.

(2009).

Kansengroepen

in

kaart.

Allochtonen

op

de

Vlaamse

Verba, S. & N. Nie (1972). Participation in America. Political Democracy and Social Equality. Harper and Row, New York. Verba, S., K.L. Schlozman & H.E. Brady (1995). Voice and Equality: Civic Voluntarism in American Politics. Harvard University Press. Vermeulen, C. & Penninx, M. (1994). Het democratisch ongeduld: de emancipatie en integratie van zes doelgroepen van het minderhedenbeleid. Amsterdam, Het Spinhuis. Vettenburg, N., M. Elchardus & J.Put (red.) (2011). Jong in Brussel. Bevindingen uit de Jopmonitor Brussel. Leuven, Acco. Wilson, J. & M. Musick (1998). "The Contribution of Social Resources to Volunteering." Social Science Quarterly, 79(4): 799-814. Wittebrood, K. (2000). "Buurten en geweldscriminaliteit: een multilevel-analyse." Mens & Maatschappij, 75(2): 1-20. Zeijl, E., Y. te Poel, M. du Bois-Reymond, J. Ravesloot & J. J. Meulman (2000). "The role of parents and peers in the leisure activities of young adolescents." Journal of Leisure research, 32(3): 281-302.

52

PARTICIPATIEPROFIELEN EN MENS- EN

Recommend Documents