PROGRAMMA
Glengarry Glen Ross
VAN: DAVID MAMET / REGIE + VERTALING: ERIC de VROEDT
glengarry glen ross VAN: DAVID MAMET REGIE + VERTALING: ERIC DE VROEDT DRAMATURGIE: WILLEMIJN BARELDS SCENOGRAFIE: MAZE DE BOER LICHTONTWERP: CASPER LEEMHUIS KOSTUUMONTWERP: LOTTE GOOS JOHN WILLEMS, manager van het makelaarskantoor René van Zinnicq Bergmann JACQUES LEVI, verkoper Leon Voorberg DAVE MOS, verkoper Alwin Pulinckx GEORGE AARON, verkoper Hugo Koolschijn RICHARD ROMA, verkoper Fedja van Huêt JOS LINK, cliënt van Roma Noël S. Keulen VAN BALEN, rechercheur Janni Goslinga serveerster Janni Goslinga
MUZIEK MASH-UPS + MODIFICATIES: FLORENTIJN BODDENDIJK, REMCO DE JONG Regieassistentie: Casper Vanderputte Castingadviezen: Hans Kemna Artistieke coördinatie: Wouter van Ransbeek Hoofd productiehuis Toneelschuur Producties: Saskia Heerkens Hoofd Techniek & Productie Toneelgroep Amsterdam: Götz Schwörer Productie: Loesje Riethof, Petra Swagers, Martin Taminiau Techniek: Ed van Liemt (1e inspeciënt), Pim van den Heuvel, Peter Pieksma Kap & Grime: David Verswijveren Decor uitgevoerd door: Fred en Sophie Höppener, Ad van Houdt, Leipoldt & Roos, Toneelschuur Producties Kostuumatelier Toneelgroep Amsterdam: Faridah Bouhbouh, Micheline d’Hertoge (kleedster), Wim van Vliet (hoofd) Publiciteit: Ilja Kievit, Pauline van Kordelaar Uitvoerend Producent: Toneelschuur Producties Grafisch Ontwerp: The Stone Twins (www.stonetwins.com) Illustratie: Walter Plinge Druk: SSP Met dank aan: Apple iCentre, Michiel Rummens, Maki Ueda, Bram Vreven Deze voorstelling is mede mogelijk gemaakt door: VandenEnde Foundation Toneelschuur Haarlem: do 17 t/m za 19 sep (try-outs), zo 20 sep (première) wo 23 t/m za 26 sep, di 1 t/m vr 4 dec ’09 Frascati Amsterdam: di 29 sep t/m za 3 okt ’09 Rotterdamse Schouwburg: wo 7 en do 8 okt ’09 24 sep ‘tussen kunst en cash’ Voorafgaand aan de voorstelling om 19.30 uur een korte inleiding. Na afloop een inkijkje in de wildwestpraktijken van het Hollandse kapitalisme met de controversiële vastgoedadvocaat Dion Bartels, onderzoeksjournalist Arno Wellens (Quote) en Eric de Vroedt. Toegang gratis, reserveren gewenst.
glengarry glen ross Glengarry Glen Ross is een zwarte komedie over elementair kapitalisme en de strijd tussen werkende mannen. Over angst en hebzucht en het aansmeren van vastgoed aan mensen die het niet kunnen betalen. Het stuk toont de keiharde overlevingsstrijd op een makelaarskantoor dat op de rand van de afgrond staat. De vier verkopers – Roma, Levi, Aaron en Mos – proberen potentiële klanten te verleiden met onweerstaanbare verkooppraatjes, waarin onbeduidende stukken vastgoed worden voorgesteld als paradijsjes. Maar in tijden van economische recessie stagneert de verkoop. Om de crisis het hoofd te bieden schrijft de directie van het hoofdkantoor een competitie uit: de twee beste verkopers die aan het eind van de maand bovenaan het bord staan krijgen een bonus, de twee slechtste worden ontslagen. Vanaf dat moment regeren angst, afgunst, haat en wantrouwen dit mannendomein. Verkooppraatjes worden overlevingsstrategieën, makelaars worden verkoopjunks, en een geslaagde deal wordt een laatste kans.
ERIC DE VROEDT
REGIE + VERTALING
Theatermaker en toneelschrijver Eric de Vroedt (1972) studeerde in 1996 af aan de toneelschool in Arnhem. Hij was één van de oprichters van toneelgezelschap Monk. In 2003 verliet hij het gezelschap en startte het geëngageerde mightysociety-project. De Vroedt schrijft en regisseert hiervoor tien delen over brandende actuele kwesties op het scherp van de snede. In februari 2010 gaat mightysociety7 in première, a well-made but rather excessive play over vier babyboom-bejaarden. Met Glengarry Glen Ross grijpt De Vroedt opnieuw de kans een actueel thema aan de orde te stellen: de gevolgen van het hyperkapitalisme. Daarnaast regisseerde De Vroedt onder andere ‘Lange Dagreis naar de Nacht’ (Generale Oost 2005) en ‘De Sterkste’ (Tamtam 2008 en 2009). Vorig seizoen maakte hij in het kader van TA-2/Toneelschuur Producties ‘A Streetcar Named Desire’ van Tennessee Williams. Janni Goslinga ontving voor haar rol van Stella de Colombina.
DAVID MAMET AUTEUR
Als winnaar van diverse nominaties en onderscheidingen, waaronder drie Off-Broadway Awards voor Duck Variations, Sexual Perversity in Chicago, American Buffalo, én de Pulitzer Prize voor Glengarry Glen Ross (1983), kan David Mamet (1947) met recht worden beschouwd als een van de grootste nog levende Amerikaanse (toneel)schrijvers. Zijn werk staat vooral bekend om de spitsvondige dialogen die, gekenmerkt door cynisme en obsceniteiten, zo onderscheidend zijn dat ze de naam ‘mamet-speak’ dragen. Mamet wordt bovendien geroemd om de grote precisie waarmee hij het sociale leven blootlegt in zijn werk. Zijn personages balanceren op de grens tussen ‘winnaars’ en ‘verliezers’ en spelen continu een rol om zo hun eigen zwakheden niet onder ogen te hoeven komen. Behalve dit bewustzijn voor theatraliteit, spreekt uit Mamets stukken ook een fascinatie voor mannelijkheid. Het ‘mannenstuk’ Glengarry Glen Ross baseerde Mamet op zijn eigen werkervaring bij een makelaarskantoor in de jaren zestig in Chicago. Hier zag hij met eigen ogen hoe verkopers op immorele wijze moerasland in Florida aan de man brachten aan weinig draagkrachtige Amerikanen. Mamet geniet ook grote bekendheid als scenarioschrijver en filmregisseur. In 1992 tekende hij voor het filmscenario van Glengarry Glen Ross, met onder anderen Al Pacino en Jack Lemmon in de hoofdrollen.
REQUIEM VOOR EEN ECONOMISCH SYSTEEM Wat is de toekomst van het kapitalisme? Deze vraag wordt sinds het begin van de huidige kredietcrisis veelvuldig gesteld. Heeft het neokapitalistische systeem, zoals het de afgelopen dertig jaar heeft gefloreerd en ons welvaartsniveau tot grote hoogten heeft gestuwd, sinds deze recessie nog bestaansrecht? De discussie over topsalarissen en exorbitante bonussen in grote bedrijven heeft ertoe geleid dat de roep om verandering inmiddels doorklinkt in vele lagen van de bevolking. Aan het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw vond een vergelijkbare economische verandering plaats. Het sociaal kapitalisme maakte plaats voor een nieuw systeem. In deze periode van verandering schreef Mamet het baanbrekende Glengarry Glen Ross. Elk woord in de tekst ademt een nostalgische herinnering aan de oude economische orde en bevestigt tegelijkertijd de overgang naar een nieuw systeem. Die oude stijl werd gekenmerkt door een lange-termijnstrategie, waarbij winst vooral werd gehaald uit een streven naar orde, vakmanschap en loyaliteit. In Glengarry Glen Ross zijn de verkopers van de oude stempel, Levi en Aaron, exponenten van dit bureaucratische en vooral op veiligheid gerichte systeem, waarin iedere werknemer een toekomst met zekerheid tegemoet ging en waarin handel nog eerlijk was. Het was de tijd waarin de Glen Ross ‘boerderettes’ als zoete broodjes over de toonbank gingen.
Het nieuwe systeem ontstond door een verschuiving van de macht van het management naar de aandeelhouders en werd gekenmerkt door een kortetermijndenken. Flexibiliteit – het kunnen inspelen op snelle veranderingen en het durven nemen van risico’s – werd het leidend principe. Aanhangers van dit nieuwe kapitalisme stelden dat hun visie op werk, talent en consumptie voor meer vrijheid in de moderne maatschappij zou zorgen. In zijn analyse van de cultuur van het nieuwe kapitalisme beschrijft socioloog Richard Sennett dat gerichtheid op de korte termijn in bedrijven de groei van informeel vertrouwen, vakmanschap, wederzijdse verantwoordelijkheid en engagement juist ondermijnt. Flexibiliteit staat in zijn ogen gelijk aan instabiliteit en onzekerheid, wat onvermijdelijk leidt tot onrust en stress. De huidige economische crisis laat zien dat de verworven plooibare vrijheden niet alleen leiden tot een grotere marktwerking en persoonlijke groei, maar ook tot sociale problemen. Oude zekerheden hebben plaatsgemaakt voor hebzucht en competitie, angst en wantrouwen. Glengarry Glen Ross houdt ons een spiegel voor waarin we de waarden van het kapitalisme terugzien; een economisch systeem dat zowel het beste als het slechtste in ons allen naar boven haalt. Het verleidt en stoot af, het betovert en doet walgen. Zoals de makelaars in Glengarry Glen Ross afscheid moeten nemen van hun arbeidsethos, staan wij vandaag de dag ook op een keerpunt. De roep om iets nieuws betekent het afscheid van iets ouds.
STUITEND MAKKELIJK Sinds David Mamet dit meesterwerk schreef is het verkopersvak flink veranderd. Kaartenbakken met potentiële kopers zijn vervangen door elektronische databases en grond in Florida is nu dubieus vastgoed in Dubai of teakhout in Brazilië. Met dit laatste beleggingsproduct haalde Goodwood, het grootste particuliere verkoopkantoor van Nederland, ruim €200 miljoen op. De belofte van torenhoge, milieuvriendelijke rendementen ten spijt ging dit fonds onlangs roemloos ten onder. Als we de verkoop van aandelen-leaseconstructies via Legio Lease, Aegon en DSB meerekenen, is de afgelopen vijftien jaar bijna €20 miljard bij Nederlandse particulieren opgehaald. Ziehier de relevantie van Glengarry Glen Ross. Nog een verschil: verkoopkantoren werken nu vaak uitsluitend telefonisch. Handig, nu kun je per werkdag meer ‘prospects afwerken’. Ook fijn: je hoeft de klant niet meer in de ogen te kijken, want je weet dat je iets immoreels doet. Met verkopen en geld verdienen is niets mis, maar door de kortzichtige bonusstructuur krijg je de perverse prikkel het onderste uit de kan te halen, ook als de klant daardoor een onverantwoordelijk groot risico loopt. Het is stuitend om te zien hoe makkelijk een mooie verkoopcommissie in staat is het geweten te sussen. Als journalist zie ik inmiddels regelmatig de andere kant van de medaille. Financieel onkundige beleggers raken diep in de schulden of verliezen hun huis, vanwege een beleggingsproduct dat ze eigenlijk nooit hebben begrepen. Met dát risico houdt de bonusstructuur dan weer geen rekening. Op de technologische veranderingen na, blijkt het beeld dat Mamet schetst dus helaas nog zeer actueel. Hoewel enig mededogen op zijn plaats is, zetten kansloze en daardoor enigszins depressieve mannen (altijd mannen) elke vorm van ethiek opzij voor een beetje geld. Gooi daarom altijd zonder enige twijfel de hoorn op de haak als u rond etenstijd wordt gebeld door een onbekende, die met u wil praten over geld dat u en hij toch niet hebben. – Arno Wellens, journalist Quote en voormalig verkoper Legio Lease
toneelgroep amsterdam 09–10 La voix humaine van: Jean Cocteau / regie: Ivo van Hove (okt t/m dec 09, jun 10) Kruistochten van: Alan Ayckbourn / regie: Ivo van Hove (sep, okt 09) Romeinse tragedies van: William Shakespeare / regie: Ivo van Hove (okt, nov 09) Teorema naar: Pier Paolo Pasolini / regie: Ivo van Hove (dec 09) Angels in America van: Tony Kushner / regie: Ivo van Hove (dec 09) Zomertrilogie van: Carlo Goldoni / regie: Ivo van Hove (jan t/m apr 10) La grande bouffe naar de film van: Rafael Azcona, Francis Blanche, Marco Ferreri / regie: Johan Simons (feb t/m mei 10) Ubu van: Alfred Jarry, Simon Stephens regie: Sebastian Nübling (apr, mei 10) Rashomon-effect geïnspireerd op Rashomon, de film van: Akira Kurosawa / tekst & regie: Joachim Robbrecht (jan 10) mightysociety7 tekst, concept & regie: Eric de Vroedt (feb t/m apr 10) www.tga.nl
[email protected] Marnixstraat 427, 1017 PK Amsterdam t: (020) 795 99 00
toneelschuur producties 09–10 Mac van: Jibbe Willems / regie: Michiel de Regt (28 sep t/m 8 okt 09) Szymborska naar het idee van: Marlies Heuer en Jan Kuijken regie: Paul Knieriem (19 okt t/m 20 nov 09) Salome van: Oscar Wilde / regie: Matthias Mooij (16 t/m 28 nov 09) Morgen wordt het anders van: Thomas Bijsterbosch en Chiron Holwijn regie: Thomas Bijsterbosch (20 dec 09 t/m 3 jan 10) Blasted van: Sarah Kane / regie: Thibaud Delpeut (8 t/m 20 feb 10) De lange nasleep van een korte mededeling van: Magne van den Berg / regie: Joeri Vos (13 april t/m 23 mei 10) Starring #13: Stratosfeer regie: Casper Vanderputte (23 t/m 25 apr 10) Nieuwe productie regie: Michiel de Regt (6 mei t/m 15 mei 10) Nacht (tijdens Oerol Festival Terschelling 2010) regie: Thibaud Delpeut www.toneelschuurproducties.nl
[email protected] Lange Begijnestraat 9 2011 HH Haarlem T: (023) 517 39 10