Nummer 10 december 2003

Informatie over marien en kustgebonden onderzoek & beleid in Vloonderen

Nummer 10 december 2003

Deze Engelse mintoluur van kort na 1300 stelt twee in de striid verwikkelde kogges voor (BL)

Maritieme en fluviale archeologie' een nieuw elan

In dit nummer o.a.: Focus Maritieme en Auviole archeologie een nieuw elan Zeeleeuw en Serres von De Hoon • Serres van De Hoon poSitief bi Ion na drie 100r • Foeililellen voor onderzoekers opgewaardeerd

Onderzoek Het Centrum voor Internallonaai Recht (Vrije Universiteit Brussel) : boeiend onderzoek in zeerecht

VMDC • VLIZ bibliothecaris wordt nieuwe voorzinervan EURASLICI • De werking van de zeebibliotheek van het VLIZ m cijfers • IMIS databank: krachtig, veelgebruikt en plastisch marien informatie-systeem

* Twee n1euwe websites beschikboor via VLIZ konalen • De politiek van VLIZ inzake gegevensbeheer en -uitwisseling • Hoeveelheid Schelde-mformot1e m IMIS mformolle systeem gevoelig uitgebreid

Interview met Kris Struyf, de 'nieuwe' conservator van het notuur-

centrum 'Het Zwin '

Kort • Scheldefonds en Schelde InformatieCentrum pokken uil met heuse krant • Strategische milieueffectenropportoge Scheldeestuarium : VLIZ betrokken • Een barometer voor de kust

Colofon De VLIZ n1euwsbnef wil bekendheld geven aan de ochvilellen van Vlaamse onderzoekers en beleidslu1 actief in de kuststreek, de estuaria en op zee en aan initiatieven van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) Stondpunten vertolkt door individuen en groepen worden niet noodzakelijk door het VLIZ gedeeld De nieuwsbrief verschijnt driemooi per 1oor 1n een oplage van 1500 exemplaren en wordt gratis verstuurd naar alle VLIZ leden . Overname van artikelen is toegelaten mils bronvermelding

Verantwoordelijke uitgever Jan Mees, VLIZ Vismi1n Pokhuizen 45-52 B-8400 Oostende, België Coördinatie en eindredactie Jan Seys

059 34 21 40 jon .seys@vliz be Werkten mee aan dit nummer Kothy Belpaeme, André Conrijsse, Klaas Deneudt, lngrid Dobbelaere, Erik Fronckx, Glenn Gevaert, Jon Hospeslogh, Ann-Kotrien lescrauwoel, Dominique Mdh, Mornix Pieters, liesbet Schielecane, Word Vanden Berg he

Vormgeving Johan Mah1eu

Foto's/Illustraties A Chocqueel (AC), Ann-Kotrien lescrauwoel (Al), British Library Ms Royal 10 E.IVJ 19 (Bl). Centrum voor Internationaal Recht VUB (CIR). Electrabel - Nice De Nijs (E-ND). Hans Denis lAP (HD). Instituut voor het Archeologisch Patrimonium (lAP) , Misje! Decleer (MD), More Dewdde lAP (MaD) , Mortin Van Drom me (MVD) , NOAA Photo librory, Rico Annoerf (RA) , Jon Seys US), TomasTermate (TI), Vlaams Instituut voor de Zee (Vl), Werner Wouters lAP (WW)

Drukkerij De Windroos nv Gedrukt op bicsetpapier 130 g (oplage 1500 ex.)

Algemene informatie VliZvzw Vismijn Pokhuizen 45-52 B-8400 Oostende Tel. 059 34 21 30 Fax 059 34 21 31 e-mail : [email protected] hnp://www vliz.be

Editoriaal Het voorbije jaar was voor het VLIZ een uiterst boeiend en tevens belangrijk jaar. Temidden het drukke activiteitenprogramma werd immers een externe doorlichting ingezet die hopelijk in het vroege voorjaar van 2004 - zalleiden tot een nieuwe beheersovereenkomst met de Vlaamse overheid en de provincie West-Vlaanderen. Met deze nieuwe beheersovereenkomst hopen we voldoende armslag te krijgen om ook de volgende vijf jaar een maximale service te kun· nen bieden aan wetenschappers, ambtenaren en anderen met een passie voor zee en kustonder zoek. De invulling die het VLIZ geeft aan zijn ambitieuze en diverse takenpakket is het afgelo· pen jaar immers verder gegroeid en geconsolideerd. Zowel voor het luik informatie en communicatie, de logistieke ondersteuning, de bibliotheek-en datacentrumactiviteiten als voor de dienstver lening die hieraan gekoppeld is, werden lopende initiatieven verder uitgewerkt en nieuwe ontplooid. Steeds meer vragen bereiken het infoloket van het VLIZ, vragen die nu ook via de web site-rubriek 'Onze kust' hun weg vinden naar het world wide web. Het aantal hits op de website is quasi verdubbeld van 500.000 in 2002 tot bijna I miljoen in 2003. Gemiddeld elke maand van 2003 organiseerde het VLIZ een infodag, workshop of symposium, gericht naar diverse doelgroe· pen. De dienstverlening van de bibliotheek breidt steeds verder uit en ook de contacten met de internationale fora voor mariene informatie- en documentatiecentra groeien gestaag. Hetzelfde geldt voor het Vlaams Marien Data-en Informatie Centrum dat in het kielzog van de organisatie van het 'Colour of Ocean Data' symposium eind november 2002, heel wat naambekendheid verwierf. Dit leidde tot talrijke nieuwe initiatieven, uitnodigingen en engagementen. Als kers op de taart kan hier ongetwijfeld de komst van het !ODE Project Office van UNESCO naar Oostende worden vermeld. Maar ook het grote publiek kwam niet in de kou te staan. Naar jaarlijkse traditie nam ons instituut enthousiast deel aan de Week van de Zee en de Visserij/eesten, organiseerde het de druk bijgewoonde Zwin-studiedag en Jongerencontactdag en lag het mee aan de basis van heel wat andere evenementen en publicaties. Tevens vonden meer mensen de weg naar onze kanto ren, bibliotheek en website, en vonden wij de weg naar de Schelde. Door een goede samenwerking met AWZ en met tal van Nederlandse instituten en organisaties, werd het VL!Z in 2003 versterkt met twee nieuwe krachten die respectievelijk het Schelde InformatieCentrum en het Scheldefonds ondersteunen. In het verlengde hiervan is 2003 nog maar net achter de rug of er dient zich al een pakket boeiende nieuwe projecten en initiatieven aan waaraan VLJZ zal participeren. In 2004 zal/MIS model staan voor het Nederlands-Vlaamse informatiesysteem over de Schelde, de 'Schelde monitor'. En van 17 tot I 9 maart vindt in Brugge de startvergadering plaats van 'MARBEF: een project rond mariene biodiversiteit dat zich situeert binnen het Europese zesde Kaderprogramma en meer dan 50 Europese instituten bundelt in een 'Network of Excellence'. Ons kleine en jonge instituut heeft de eer en het genoegen binnen dit consortium als datacentrum te fungeren. Ook 2005 belooft al een druk jaar te worden met in het voorjaar de feestelijke ope ning van het !ODE Project Office en de daaraan gekoppelde algemene vergadering van het International Oceanographic Data Exchange netwerk te Oostende, en in het najaar de organisatie van een internationaal symposium te Koksijde over natuurontwikkeling en -herstel in duin en schorgebieden, dit laatste in opdracht van AMINAL Intussen blijven we jullie via deze nieuwsbrief regelmatig informeren over onze activiteiten. je vindt er ook nu weer boeiende artikels in terug, geput uit het rijke assortiment aan mariene wetenschappen en aanverwante kennis in Vlaanderen. Dr. Marnix Pieters en Liesbet Schietecatte stellen in een bijdrage de nieuwe cel 'Maritieme enjluviale archeologie' van het lAP aan u voor, terwijl professor Erik Franckx van de VUB de weg wijst in het vakgebied internationaal maritiem recht. We sluiten af met een interview met Kris Struyj, de 'nieuwe' conservator van het bekendste natuurgebied in België, het Zwin. Kris vertelt over zijn verleden, en over de toekomst van het Zwin. Hopelijk ontmoeten we elkaar binnen kort op de VLIZ Jongerencontactdag Mariene Wetenschappen, die doorgaat in het Provinciehuis Boeverbos te Brugge op 5 maart e.k.! janMees directeur

ISSN 1376-5027

}

FOCUS

FOCUS

FOCUS/

Maritieme en fluviale archeologie: een nieuw elan Vlaams minister Poul VanGrembergen richtte op 15 juli 2003, ter gelegenheid van een druk bijgewoonde persvoorstelling in het Provinciaal Museum Wolraversijde te Oostende, de nieuwe cel Maritieme en Fluviole Archeologie op. Het ontstaan van deze nieuwe cel binnen het Instituut voor het Archeologisch Patrimonium (lAP) was voor het VUZ een goede reden om aan dit weinig bekende onderwerp de nodige aandocht te besteden. Maritieme en fluviole archeologie is immers een deel van de archeologie die in Vloonderen (te) long onderbelicht is gebleven moor nu eindelijk de aandocht lijkt te zullen krijgen waar het recht op heeft. Wat behoort zo allemaal tot dit onderzoeksdomein? Welke loding dekt de vlag van de ronkende titel van deze bijdrage? Het antwoord hierop leest u in onderstaand relaas en geloof ons: het IS een hele kluif!

Maritiem en fluviaal archeologisch patrimonium veel meer dan enkel scheepswrakken! In algemene termen kon men maritieme en fluviole archeologie definiëren als "de studie van de materiële bronnen die verband houden met de directe interactie van de mens met de wateren van de wereld (respectievelijk oceanen, zeeën en rivieren en meren)" . In concreto omvat het maritiem en fluviool archeologisch erfgoed dus in de eerste plaats de zogenaamde nautische archeologische monumenten. Dit zijn wrokken van schepen en drijvende inrichtingen met inbegrip van hun loding en uitrusting, ongeacht of ze zich op zee, in een rivier of aan land bevinden . Moor er is meer. Ook alle aan land, moor in de nabijheid van water gesitueerde archeologische monumenten die bij hun functioneren in belangrijke mate op de zee of op het water gericht waren, maken deel uit van het clubje. En dot zijn er nogal wat: aanleg- en hoveninfrostructuur, sluizencomplexen, getijden- en andere watermolens, vuurtorens, scheepswerven, vissersnederzettingen en specifieke op vis gerichte instolloties zoals visweren en rokerijen , andere ambachtelijke instolloties die hoofdzakelijk werken met grondstoffen uit zee zoals kalkbranderijen van schelpen en zoutziederijen en tenslotte directe, in de omgeving van het water gelegen toeleveringsbedrijven zoals bijvoorbeeld houtzagerijen Minder bekend, moor daarom niet minder belangrijk als onderzoekstopic, zijn de in zee verdwenen nederzettingen, de vroegere (o a. prehistorische) kustlijnen en alle in

het water verloren of gedumpte voorwerpen waartoe dus ook heel wat vliegend erfgoed (vliegtuigen e.d.) behoort. En voor wat de rivieren betreft possen ook bruggen en doorwoodbare plootsen in het lijstje. U hoort het. De opsomming is hoost eindeloos en helemaal niet beperkend. Het betreft een uiterst uitgebreid en veelzijdig onderzoeksterrein waarvan de mogelijkheden pos de laatste jaren echt ten volle 'aan het oppervlak' kwamen en waarvan de grenzen niet echt scherp zijn of te bakenen.

Maritieme en fluviale archeologie in Vlaanderen? Maritieme archeologie wordt al te snel en vaak uitsluitend in verbond gebracht met het Middellandse Zeegebied, voorol vanwege de sterk tot de verbeelding sprekende wrokken geladen met amforen. In tweede instontie denkt men soms nog wel eens aan een aantol prestigieuze onderzoeksprojecten uit Noord- en Noordwest-Europa zoals het onderzoek van de Kronon in Zweden en dit van de Mary Rose in Engeland

De Mary Rose en de K.ronan, twee titanen uit een pre-Tttanic tijdperk De Mary Rose was het vlaggeschip van de Engelse koning Hendrik Vfll. Het zwaarbewapende oorlogsschip, 700 ton zwaar; zonk op 19 juli 1545 tijdens een confrontatie met de Fransen nabij de kust van Portsmouth. Dit gebeurde geheel onverwacht en zeer snel, wellicht tengevolge van een ongelukkig manoeuvre waardoor het schip naar één zijde begon over te hellen en op korte tijd helemaal volliep met water (vermits de kanonpoorten open stonden). Het schip had ongeveer 700 man aan boord waarvan er slechts een 40-tal de ramp overleefden. Grote delen van het schip werden na jaren van onderzoek onder water in 1982 uit de zee gelicht, geconserveerd en bestudeerd. Samen met de duizenden heel goed bewaarde voorwerpen vormt dit de kern van een attractief museum. Het schip had o.a. een grote hoeveelheid van de gevreesde Engelse 'longbows' aan boord (de dodelijk efficiënte middeleeuwse bogen, sterk gevreesd door de Fransen tijdens de Honderdjarige Oorlog). Het verhaal van de Kronan is gelijkaardig maar speelt zich meer dan honderd jaar later af in de Baltische zee, nl. voor de oostkust van het eiland Öland. Het schip met 800 man aan boord was in een strijd gewikkeld met een vloot van een Deens-Nederlandse coalitie en ontplofte op 1 juli 1676. Slechts 50 man overleefde de ramp. De resten van het schip werden in 1980 gelokaliseerd op een diepte van 26 meter. Sinds 1981 worden de resten van het 230 ton wegend schip onder water onderzocht door een team van het museum van Kalmar (Zweden). Dit leverde tot nu toe meer dan 25.000 voorwerpen op waaronder heel wat uitzonderlijke stukken zoals een aantal houten beelden en een bekende reeks muziekinstrumenten w.o. een viool en een aantal trompetten.

De Mary Rose was het vlaggesch1e van de Engelse koning Hendrik VIII Dit oorlogsschip zonk in 1545 bij een confrontolie met de Fronsen t.h.v. Portsmouth . Grote delen van het schip werden na jaren van onderzoek onder water in 1982 uil de zee gelicht1 geconserveerd en bestudeerd. Samen met de duizenden heel goed bewaarde voorwerpen vormt ait nu de kern van een allroelief museum. Op de foto is de Mary Rose Ie zien vanaf de boeg, zocht geland in een stolen wieg voorzien van een motros van oirbags (lAP naar Rule 1982, 214)

FOCUS

(z ie kader) - om slechts twee van de meest bekende te noemen - maar daar blijft het dan meestal bij Maar ook Vlaanderen heeft een zeer ri jke maritieme traditie Het hoeft dan ook weinig betoog dat er ook hier wel degelijk nood is aan een onderzoekseenheid van de overheid die z1ch bu igt over het maritiem en fluviaal archeologi sch patrimonium . Niet overtuigd? Oordeel dan zelf maar op basis van enkele hieronder opgesomde voorbeelden .

Een replica van een middeleeuwse kogge in de haven van Simrishamn (Zweden) (RA)

FOCUS

Nautische archeologische monumenten

Slechts het topje van cle ijsberg bekend? De zuidelijke Noordzee herbergt een groot aantal scheepswrakken . Slechts een beperkt aantal hiervan is reeds in detail gedocumenteerd en bestudeerd . In het Belgische deel van de Noordzee alleen al zijn 228 scheepswrakken in kaart gebracht en gedocumenteerd door de afdel ing Waterwegen Kust van de administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ-WWK), en dit enkel in functie van de veiligheid

FOCUS

voor de scheepvaart. Verder nam maritiem archeoloog Tomas Termate een 15-tal du ikbootwrakken uit WOl onder de loupe en recent nog de Prangenhof, een Duitse stoomtreiler uit het begin van de 20"• eeuw. Ook is door de vzw Maritieme Archeologie reeds heel wat maritiem archeologisch werk verricht o .a . in verband met een scheepswrak dat voor de kust van Zeebrugge was gelegen , het zogenaamde 'Zeebruggewrak'. Het betreft een wrak, te oordelen naar de lading uit het begin of de eerste helft van de 16de eeuw. En de vzw Nota , met basis te Nieuwpoort, is sinds een aantal jaren begaan met het onderzoek

De kogge van Doel, het voormalige 'werkpaard' van de hanz esleden (HO)

Ten gevolge van het liJdelijk afsluiten van de Zwinmonding tegen olievervuiling in de winter van 2002/2003 werd op het strand van Knokke een 19'-eeuwse houfen boot vrijgespoeld (HO)

4

FOCUS

FOCUS

FOCUS

naar wat gemakkelijkheidshalve voorlopig het Nieuwpoortwrak' wordt genoemd, een wrak dat volgens de teruggevonden voorwerpen mag gedateerd worden tn het mid den/tweede helft van de 18 -eeuw Deze voorbeelden hebben niet de pretent1e van volledigheid maar geven enkel een idee van de mogelijke omvang van het maritiem archeologisch patnmon1um aanwezig in de Belgische territoriale wateren

De kogge van Doel en andere houten scheepswrakken De bekendste scheepsvondst van de laatste 1aren is ongetwijfeld de zgn 'kogge van Doel' (zie foto) Dit is zonder twijfel ook de markantste scheepsvondst die tot nog toe in Vlaanderen werd gedaan . Dit scheepswrak, ontdekt op 14 september 2000 tijdens de graafwerken voor de bouw van het Deurganckdok te Doel , is in de weken na de ontdekking opgegraven door de archeologische dienst Waasland in samenwerking met Karel Vlierman, voormalig medewerker van het Nederlands Instituut voor Scheeps en onderwaterarcheologie (NISA) Voor de registratie ter plaatse werd geopteerd voor de techniek van 3D-scanntng Met deze techniek kan een snelle en gedetailleerde registratie worden uitgevoerd van het scheepswrak, wat leidt tot heel wat tijd- en kostenbesparing Eens ingescand zijn er allerlei mogelijkheden zoals o .a de snelle productie van een schaalmodel. Dit wrak is onder meer belangrijk vanwege zijn goede bewaring en zi1n merkwaardige positie. De meeste houten schepen van vroeger zi1n , door de aanwezigheid van scheepsbalast, naar de bodem gezonken in dezelfde positie als waarin men ze varend zou aantreffen Hierdoor zijn de hogere delen van het schip veelal weggeschuurd of vernietigd . De Doel-kogge echter, ligt met de kiel naar boven , iets wat zelden voorkomt. Bij een schip dat omgekeerd ligt bestaat de kans dan ook dat de bovenkanten beter bewaard zqn . Via onderzoek von de jaarnngen, registreerbaar bij de eiken scheepsonderdelen, kon de bouw van deze kogge worden gedateerd in de eerste helft van de 14"' eeuw Hoewel de detailstudie van d1t wrak nog moet worden u1tgevoerd IS nu reeds duidelijk dat deze een grote bqdrage zal vormen tot de kenn1s van dit vermaarde laatmiddeleeuwse handelsschip, het zogenaamde 'werkpaard' o.a. ingezet voor de bulktransporten van de hanzesleden Daarnaast komen bq allerhande graafwerken nog regelmatig boten of resten van boten aan het licht Zo is tn de w1nler van 2002-2003 op het strand van Knokke een 19"' -eeuwse houten boot (zie illustratie) vri1-

Muurresten van een vuurtoren Ie Nieuwpoort (MaD) gespoeld als gevolg van het tijdelijk afsluiten van de Zwtnmondtng tegen olievervulling Dat beide voorbeelden geen gelsoleerde voorvallen zqn kan worden aangetoond aan de hand van literatuuronderzoek. er is de vondst van een boot te Brugge in 1 899 en deze van een boot te Oostende in 1952 In dit laatste jaar werden langs de Torhoutsesteenweg op 8 m diepte de resten van een wrak van een overnaads gebouwde boot met een lengte van 15 m aangetroffen

Aan land gesitueerde archeologische monumenten die in belangrijke mate op de :z:ee of het water gericht :z:ijn De Rometnse vuurtoren van Dover IS zeer wqd bekend, maar ook langs de Vlaamse kust staan en hebben tn het verleden een aantal vuurtorens gestaan Dat de middeleeuwse vuurtoren van Nieuwpoort tn 1996 archeolog1sch is onderzocht is minder bekend Van deze zeshoek1ge bakstenen toren 1s bovengronds n1ets meer te merken Het 1dee als zou ook ondergronds n1el veel van de vuurtoren heel zqn gebleven bleek n1el te kloppen ti1dens nog met gepubli ceerd onderzoek bleek nog 2 meter opgaand muurwerk aanwez1g (zie foto). waardoor het zeker de moeite loont deze s1te archeologisch te valoriseren .

Sinds 1992 voert het lAP tn samenwerking met de provtncie West-Vlaanderen archeologisch onderzoek uit naar het verdwenen laatmiddeleeuws vissersdorp Walraversqde. Het onderzoek van vissersmilieus zit volledig in de maritieme sfeer en onder het vondstenmateriaal bevindt zich dan ook heel wat typisch maritiem archeologisch materiaal zoals onderdelen van boten, van scheepstuigage, van onderhoudsproducten voor de boten, van navigatieinstrumenten zoals dieploden en van maritiem ge1nsp1reerd speelgoed Meer en meer blijkt dat de v1ssers van 'Walravens1de ' - zoals de middeleeuwse naam lu1dde - en b1j uitbreldtng wellicht alle Vlaamse v1ssers 1n de late middeleeuwen behalve met v1ssen evenzeer actief waren op verwante terretnen zoals handel , loodsdienst, piraten1 en strand1uHerq Ondertussen is s1nds 24 1un1 2000 op het dome1n Raversqde een leerrqk, provtnc1aal archeologisch museum aanwez1g , gew1jd aan deze u11zonderl1jke site . Ook meer in het binnenland wordt geregeld studiewerk verricht dat eigenl ij k als onderzoek naar maritiem archeolog isch erfgoed kan worden bestempeld Zo bracht de opgraving langs de Zoutwerf te Mechelen onder leiding van Werner Wouters een aantal mogelijke 17""-eeuwse haringrokeri1en aan het licht.

5

Sinds 1992 voert het lAP m samenwerkmg met de provmcie West Vlaanderen archeologisch onderzoek uil noor het verdwenen laatmiddeleeuws visserijdorp Walraversijde . Sinds 24 juni 2000 is op het domem Raversijde een provinclaal archeologisch museum oonwez1g gewild aan deze uitzonderlijke s1te (MD)

Het betreft kle1ne rechthoek1ge bouwsels met een abnormaal grote schouw (zie foto) In de geschreven bronnen wordt voor deze omgevmg regelmot1g gewag gemookt van het roken van honng Deze drie voorbeel den geven aan dot ook aan land heel wat mont1em en fluv1ool orcheolog1sch onder zoek is te vernchten

In zee verdwenen nederzettingen ledereen weet dot de Vlaamse oostkust regelmatig te kompen heeft met zondverlies tijdens winterstormen . Regelmatig dient dit zondverlies don ook te worden gecompen· seerd door aanvoer van zond u1t zee met vrachtwagens of d .m v. baggerschepen via een pijpleiding Landverlies aan zee kwam ook vroeger regelmatig voor Zo verdwe· nen in de 14 · en 15 -eeuw grote delen van Oostende in zee Het cosmo en de Van lseghemloon begrenzen aan de londz11de zowat het areaal van de voormalige middeleeuwse stad , de rest ligt onder het strand en 1n zee . Oostende is op dit vlok geen alleenstaand geval Ook delen van het mlddeleeuwse (Woi)Rovers1jde (z1e foto) , Monokerke, Blankenberge, Heist en nog vele andere kustplootsen z ijn eveneens door de zee verzwolgen Dit erfgoed komt uiteraard ook in aanmerking voor mont1em orcheolog1sch onderzoek . Haard von een mogelij e 17'--ee,.wse hanngro en1te Mechelen (WW)

FOCUS

FOCUS

Een bttlaogltf blootgespoelde middeleeuwse woning op het strand van Raversijde (AC)

Doornoost moeten we ook bedenken dot de Noordzee nu gebied in beslog neemt dot acht tot tien· duizend 1oor geleden gewoon land was Het spreekt voor z1ch dot her en der dus ook resten van preh1ston· sche oanwez1ghe1d k nen verwacht worden

Deze laalmtddeleeuwse bronzen grape of kookpot werd gevonden tn de netten van vtSSer Luc Moes uit Bredene, op 200 meter utl do kust van Marta erke-Ra-versttde (Foto lAP. Hans DentSJ

FOCUS

FOCUS

Hoe moet het nu verder? U1t de enkele voorbeelden h1erboven blqkt du1 delqk dot er m Vloonderen wel degel i jk ploals 1s voor een wetenschop als de mont1eme en fluviole archeologie, zelfs voor de vele zeer uiteenlopende onderdelen ervan Het 1s die uitdaging die het Instituut voor het Archeologisch Patrimonium op een meer georganiseerde wijze wil aangaan samen met allen die begaan zijn met dit erfgoed In het verleden werd weliswaar reed s ad hoc aandocht besteed aan bepaalde aspecten van dit patrimonium , voortaan wordt dit alles echter vanuit een meer globale visie georganiseerd . Bij de stort van de werking dient prioriteit te worden gegeven aan het opstellen van een basisinventaris van al het gekende maritiem en fluvioal erfgoed en dit aan de hand van de literatuur, bestaande databanken, gegevens uit musea en informatie die vooral particulieren (waaronder leden van heemkundige kringen, vissers en wrakduikers) kunnen aanreiken . Een dergelijke systematische inventarisatie zal heel wat vragen en problemen aan het licht brengen . Leemtes in de kennis en onderzoeksprioriteiten zullen ongetwijfeld duidelijk worden . Het is met dit doel voor ogen dat door het lAP eind 2003 in het M useum Walraversijde een zogenaamd meldpunt voor maritieme en Auviole archeologie werd opgericht ledereen die in zee, op het strand of in een rivier iets aantreft waar-

van kan worden vermoed dat het historische of archeologische waarde heeft kan op dit meldpunt terecht. Het adres vindt u achteraan deze bijdrage. Nu geraakt veel van dit soort informatie verloren of totaal verspreid zodat deze op termijn niet bijdraagt tot een betere kennis van het maritiem en fluviaal erfgoed . Het opbouwen van een netwerk van alle personen en groeperingen (inclusief de w ereld van de duikers) die bereid zijn om met de overhe id rond dit thema in zee te gaan , pa st eveneen s in d ie eerste doelstelling Wrakdu 1kers hebben in de loop der 1oren heel wat ervaring verworven en nuttig werk verricht . Het is de bedoeling van het lAP om dit werk in de nabije toekomst via een overz ichtstentoonstelling meer bekendhel d te geven bij het grote publiek. M oge dit beschouwd worden als een uitnodig ing aan allen die op dit terre in reed s actief zijn o f actief gew eest zijn om hieraan deel te nemen Gele1delqk aan moet ook het onderwoteronderzoek u1tgebre1d w orden Ondertussen dienen maatregelen te w orden genomen om te voorko men dat belang n1ke mformatie verloren gaa t door het plunderen van s1tes of wrokken voor ze kunnen worden onderzocht Een andere zeer grote

FOCUS

bedreig1ng voor dit specifieke 'bodemarchlef' vormen, evenals aan land, de ontgrondmgen, het steeds toenemend wmnen van grind en zand op zee en het steeds dieper en breder uitbaggeren van vaargeulen . Een verbeterde regelgeving moet hier de mogelijkheid van onderzoek garanderen .

ZEELEEUW

De Zeeleeuw en Serres van De Haan

Mornix Pieters & Liesbet Schietecotte Meldpunt maritieme en fluviale archeologie, Museum Walravers ijde, Nieuwpoortsesteenweg 636, B-8400 Oostende. Telefoon .· 059/ 702285 (vragen naar Liesbet Schietecatle}, gsm : 0473/ 967070. Email: glenn .gevaert@west-vlaanderen .be of marmx.pieters@lin. vlaanderen .be. Instituut voor het Archeologisch Patrimonium Koning Albert /l-Iaan 19 bus 5 B- 121 0 Brussel Bronnen • Adrioenssens I lred ) 1997 Verslogboe.k Vlaams· Nederlandse Driedaagse "Woler", 135 p • A meryckx J & Nagelmoekers A . 1956: De bool van Ooslende, B1ekorf 57-5. 135·138 • Bonnamour l. 2000 Archèolog,e de lo Soöne. Le fleuve gord1en de la mémo~re. 150 ons de recherche, Edil1ons Erronce, Pons, 160 p • Bonnamour l. (red. ) 2000. Archèolog1e des fleuves el des rivières, Ed itloos Erronce, Pari s, 220 p • Chocqueel A 1950 Les civilisolions préhiSioriques & onc1ennes de la Flondre Occidenlole d' après I' examen d ' ob. 1els leur oyonl opporlenu, Brussel, 121 p • Dewilde M & Co soer l. 1997 De Grole Vierboele Ie Nieuwpoori (W -VL), A rchoeologio Medioevalis 20, 6().61 • Einor>SOO L 200 1 Kronon 1676. Scholten u11 de Oostzee-Tri=rs de la Mer Bollique-Treosures of lhe Bolhc Seo, Brussel, Konmkli1k Museum von hel Leger en de Kri1gsgeschiedenis, 7 6 p • Ellmers D. 1972 FrühmiHeloherl1che Hondelssch, ffo hrt in M1Hel- und Nordeuropo, Korl Wochholz Verlog Neumünsler, 358 p ' Kighlly C.. Pielers M ., Tys D. & Ervynck A 2000 Walraversiide 1465. De bloeipenode van een vissersdorp aan de zuideliike Noordzeekust, Brugge, 88 p • Lelièvre B. & Van Ren lerghem V 2002 Wel-, Decreel-en Regelgeving M onumenlen, Siads- en Dorpsgezichlen, Landschappen, Brussel, 109 p • McGrail S. 1995 Training morilime archoeologists, in:

Olsen 0., Skomby Modsen J & Rieck F Shipshope. ~ssoys for Ole Crum l i n-Pede~en On lhe occaSion of hlS 60 1 onn lverso ry Februory 24 1 1995, Roskilde, 329-33 4 • M uckelroy K. 1978 M onhme Archoeology New Sludies 1n Archoeology, Cambridge UniverSIIy Press, 270 p • Pielers M .. Verhoeghe F., Gevoerl G., M ees J & Seys J (eds) 2003 Colloquium: Fishery, lrode ond pirocyFishermen end fishermen's settlements in end oround the Norlh Seo area in lhe Middle Ages ond Ieler • Colloquium Visserij, handel en pira terij - Vissers en vissersnederzethn·

gen 1n en rond hel Noordzeegebled '" de M 1ddeleeuwen en Ieler Museum Wolroversi1de, Oaslende (B), 21-23 November 2003 VLIZ Special Publicolion 15. lAP-Roppari 13. Provmce of Wesi-Fionders - lnslilule lor lhe Archoeologicol Henloge (lAP/BRON )- Free UniverSIIy of Art Hislory ond Archoeology- Flanders M arine lnslilule (VLIZ). Ooslende, Belgium IV+ 121 p. • Rule M. 1982· The Mory Rose The Excovolion ond Roisi ng of Henry VIll's Flogship. Foraword by HRH. The Prince of Wales, Conwoy Moril1me Press, London, 240 p • Seys J. 200 1 Wrokken voor onze kusl n1el al goud wo l blinkl. Nieuwsbrief VLIZ februari 2001, 3-7 • Termale T 1999 Verdwenen 1n de Noordzee. De geschiedenis van de Du11se U-balen aan de BelgiSche kusl in de Eersla Wereldoorlog en opheldering over hellol van vijfhen verdwenen onderzeeers. De Kri1ger Erpe-M ere, 164 p. • Termole, l 2003 S.M.S. Prangenhof De Vorposlenflolllle Flandern 1914-1918. Aan de hond van professionele ber· ging en maritiem archeologisch onderzoek, Association for

Botllefield Archoeology in Flanders, Longemork, 141 p. • Van Roeyen J .p, Verbruggen C , Klmck B & Meersschoerl L 2001 Hel Deurgonckdok Ie Doei(Beveren, 0 Vl.) Poleolondschappelijk en archeologisch onderzoek, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Knng von hel Land van Woos 104,437-484 • Verloeckl K. 1996: OpgeviSI verleden een bronzen zwoord von de Sondeltie-bonk (Nauw van Colais). Lunulo Archoeologio prolohislorico IV, 52-53 • hHp://www.3dsolulions.be (onder 'Pro1ecl>' en 'Kogge'!

Serres van De Haan: positief bilan na drie jaar Zowat drie jaar geleden stortte in het serre-complex van W enduine (De Hoon) het eerste experimentele onderzoeksproject. Het complex bestoot uit vier serres met elk co . 100 m2 werkoppervlok en is samen met de aanpalende terreinen, eigendom van de afdeling W aterwegen Kust van AW Z. Een samenwerkingsovereenkomst tussen AWZ-WWK en het VLIZ maakte het mogelijk om dit terrein ter beschikking te stellen van onderzoekers met interesse voor de studie van de duinen . Niet zonder succes, zo zou blijken , In de afgelopen jaren maakten wetenschappelijke medewerkers en studenten verbonden aan de vakgroep biologie van de Gentse universiteit of aan het Instituut voor Natuurbehoud donkbaar gebruik van de geboden facili teiten . In het kader van de moni toring van het notuurbeheer aan onze kust, in opdracht van AMINAL-Notuur, voerde de onderzoeksgroep van professor Mourice Hoffmonn Uilgebreide zaodkiemingsexperimenten uit m de serres . Met deze expenmenten wilde men o .o nogaan in hoeverre de kiemkrocht van wilde plantenzoden , na possage door het maag-darmkonaal van herkouwers die worden ingezet bij duinbeheer, behouden blijft. Dit onderzoek stoffeerde zowel het doctoraat van Eric Cosyns als meerdere licentiootsthesissen . Doornoost stortte ook een studie naar de onderlinge beï nvloeding van kleine (Konijnen) en grote grozers (pony's, ezels, runderen , geiten, schapen) in du interremen In het kader van een IWTbeurs onderzoekt Nele Somers momenteel het (voedings- en latrine) gedrag van konijnen m hokken en speciaal doorvoor ingenchte plots Verder vermelden we ook nog het onderzoek naar de groei van gespecialiseerde zwommen op de mest van de herkauwers, uitgevoerd door professor Mieke Verbeken en medewerkers.

Faciliteiten voor onderzoekers opgewaardeerd In de VLIZ nieuwsbnef 4 (dec 2001) werden deze ren ovat1es aan de serres en de gebouwen reed s aangekond igd Eind vang (OOr werden de werken don opgeleverd De werken omvatten een gro ndig onderhoud aan de drie grote serres (schilderwerken, waterd icht maken

ZEELEEUW

ZEELEEUW

dok), complete renovatie aan de aangebouwde serre (vervongmg oude construct1e) en de renovatie van de bijgebouwen waar sanitair (2 douches, 2 toiletten), werkruimte (met opspoelgoot, frigo en droogstoo~, een bureel en beperkte verblijfsoccomodotie (kitchenette en twee slaapkamers) alles aanbieden voor werk en kort verblijf in de site Ook de vroegere kweekvelden werden door de groep van prof Mounce Hoffmonn mtussen in gebruik genomen voor experimenten waarbij konijnen met camera's worden gevolgd in hun graas· en latrinegedrag. Ook bij de aanleg van deze plots was er belangrijke logistieke en financiele steun van de afdeling Waterwegen Kust van AWZ Doormee is het complex tn grote li1nen klaar om extra onderzoekers aan te trekken om van de serres gebruik te maken Bijkomende suggesties voor extra investeringen (bv. ter ondersteuntng van onderzoek met bodemdieren van duinen of slikken/schorren) zijn steeds welkom

",

•":--...:--.--. ·"' J

•

-t•.,..,-~.-

i_.J.if".·

-

ZEELEEUW,

Het serre-complex met aanpalende terreinen te Wenduine {De Haan} kon de afgelopen drie jaar, dankzij een samenwerkingsovereenkomst lussen de afdeling Waterwegen Kust van AWZ en het VLIZ, worden ingezet voor wetenschappeliik onderzoek over duinbeheer {MD)

ONDERZOEK

/ ONDERZOEK/

/ ONDERZOEK/

Het Centrum voor Internationaal Recht (Vriie Universiteit Brussel): boeiend onderzoek in zeerecht U kon in VLIZ Nieuwsbrief 7 (december

2002) reeds kennismaken met een Belgische onderzoeksgroep die zich specialiseert in zeerecht, het Maritiem Instituut van de Universiteit Gent. Ditmaal is het de beurt aan de tweede speler in dit veld, het Centrum voor Internationaal Recht van de Vrije Universiteit Brussel (verder afgekort als CIR) . Professor dr. Erik Fronckx volgde eind de jaren '80 de met rust gaande professoren Frons De Pauw en Frits Gorlé op . Het was een combinotie van het aanstekelijke enthousiasme dot beiden ten toon spreidden in hun lievelingsdomein - respectievelijk het zeerecht en het recht van de OostEuropese Socialistische Rechtsstelsels (zoals

Centrum voor lnternotionool Recht Vrije Universiteit Brussel Pleinloon 2 B- 1050 Brussel

Onderzoeksgroep binnen de Vakgroep Internationaal en Europees Recht van de faculteit Rechten

Verantwoordelijke professor Erik Fronckx

dot toen nog heette) - dot er voor gezorgd heeft dot een combinotie van beide domeinen, en derhalve ook de zee, een belangrijke onderzoekstopic van het Centrum is blijven uitmaken . Professor Fronckx is tevens voorzitter van de Vakgroep Internationaal en Europees Recht, die sinds 2003 het Centrum voor Internationaal Recht en het Centrum voor Europees Recht groepeert. In deze bijdroge loten we even de andere algemene onderzoeksgebieden rond Afrika, Centraal en Oost-Europese rechtsstelsels, internationaal milieu-, handels-, oonsprokelijkheids- en verdrogenrecht, diplomatiek recht, rechten van de mens, rech t van de Verenigde Noties, geschillenbeslechting tussen stoten e.d . buiten beschouwing en concentreren we ons op die aspecten die specifiek met zee en kust verbond houden .

de oorlog bron van gevend onderzoek No het behalen van zijn licentiootsdiplomo in de rechten (VUB : 1981) en een Moster of Arts aan het Interuniversitair Centrum Oosteuropakunde (1982) trok Erik Fronckx naar de Verenigde Stoten om er een Moster of Lows te behalen aan de University of Georgio . Het onderwerp van zijn thesis aldoor, 'Comparison of the

U.S.S.R. and Uniled Stafes Position on the Territoria/ Sea, Exclusive Economie Zone and Stroif Issues', liet hem niet meer los en vertaalde zich verder in een doctoroot aan

N iet toevallig priikt het portret van deze Hugo Grotius op liet bureau van professor Francloc Deze Nederlandse humanist(" Delft, 1583; '{}> Rostock, 1645) was naast toneelschrijver en dichter, vooral rechtsgeleerde en werd o. a . beroemd door zijn pleidooien t.b.v. een Mare Librum of 'vrije zee (MD)

de VUB in 1989. Het was nog steeds Koude Oorlog en dit leverde nogal wat problemen op m.b.t. maritieme aansproken die zowel de Sovjet-Unie, Canada als de Verenigde Stoten maakten op de Arctische wateren . Beide eerstgenoemde Ionden, die overigens weinig gemeen hadden, maakten

Personeel 1 voltijds ZAP: professor Erik Fronckx 2 deeltijds ZAP (10%) : professoren Ann Pauwels en Stefoon Smis 4 wetenschappel ijke medewerkers 3 niet door de VUB bezoldigde of nietprojectgebonden doctorale kondidaten 1 deeltijds AAP e-mail : Erik. Fronckx@vu b .oc.be

Tel. . +32/02 629 12 60 Fox: +32/02 629 12 59 http://www.vub. oc.be/IERE

10

Betwistmgen rond maritieme afspraken over de Arctische wateren tussen de Sov1et-Ume, de Verenigde Staten en Canada waren tijdens de Koude Oorlog een 'onderzoeksmarkt' voor juristen zoals prof Erik Franckx (NOAA Photo Library)

ONDERZOEK

soortgelijke éénzijdige aanspraken op het gebied - deels gebruikmakend van milieuargumenten - terwijl de V.S. de boeman speelde en vooral zwaaide met de eis de vrijheid van de zeeën te behouden . Geen gemakkelijke juridische materie, temeer daar veel Sovjet-basisdocumenten én moeilijk te verkrijgen waren én enkel in het Russisch voorhanden . Deze bijzondere onderzoeksmarkt verdween grotendeels na 1991 met de val van het Uzeren Gordijn en het veel vlotter beschikbaar zijn van Engelstalige documenten . Zo begonnen de Baltische Staten bijvoorbeeld hun nationale wetgeving systematisch in het Engels te vertalen . Het opdrogen van een belangrijk deel oon onderzoek in d it domein noopte tot een herpositionering en de gewijzigde internationale context was er mede de oorzaak van , samen met een interne faculta ire reorganisatie, dat aan de Vrije Universiteit Brussel diverse onderzoeks- (Centrum voor de Studie van het Recht van de Veren igde Naties en van de Gespecialiseerde Organisaties; Centrum voor de Studie van de Oost-Europese Socialistische Rechtsstelsels) en onderwijseenheden (Eenheid Internationaal Recht en Internationale Instellingen) tijdens de jaren '90 werden samengevoegd tot het Centrum voor Internationaal Recht. Het internationale karakter van de research , evenal s de maritieme interesse bleven overe ind. En ook de dienstverlening t.a .v. het maritiem beleid van de Baltische Staten bleef een belangrijk onderzoekslapie (zie verder) .

everontreiniging als ntrale topic eel finan ci eel ondersteund door de Onderzoeksraad van de V.U.B., gooide het CIR zich energiek in de problematiek inzake bevoegdheden van kuststaten met betrekking tot mariene pollutie door schepen . Dicht bij hu is w erd o .a . input gegeven toen het Fran se vra chtschip 'Mant-Louis' na een aanvaring op 25 augustu s 1984 zo nk o p nauwelijks 10 km voor de ku st van Wendu ine . Al snel bleek spra ke van een gevaarl ijke lad ing aan boord ... Dit inci dent was de rechtstreekse aanleid ing om de ervaring en kenn is, tot da n voornamel ijk opgedaan met betrekking tot het Hoge Noo rden, toe te passen op de wa teren voor de Belg ische kust en tevens de eerste stappen te zetten in de N ederlan dstal ige gespecial iseerd e vakl iteratu ur (publ icatie in tijd schrift Water, no. 3 1, november-december 1986) In een heel wat ruimer perspectief verdiende prof Fra nckx zijn sporen als rapporteur van het 'Cammiltee on Cocstal State Jurisdiction Rel ating to Pollution', een comité van de gerenommeerde

ONDERZOEK

ONDERZOEK

Het CIR geeft ook heel wol input bij de evaluatie van hoe stoten het voor mariene pollutie boonbrekende Verdrag van de Verenigde Noties mz oke het Recht van de Zee ( 1982) en het daarin gepresenteerde begrip 'Exclusieve Economische Zone' (EEZ) in hun wetgeving implementeren. De resultaten hiervan werden voorgesteld op een internationale conferentie op 10 november 2000 i.s.m. de Un iversité Cotholique de Louvoin {UCL) . De hieruit voortspruitende akten (links op foto) werden gepubliceerd in 2003. Rechts op de foto een andere uitgave van het CIR m.b.t. het inlernotionool zeerecht (MD)

International Law Association . Tien jaar lang ( 1991 -2000) onderwierp het comité de houd ing van kuststaten t.a .v. mariene pollutie door schepen aan een grondige analyse om vervolgens (2001) haar bevindingen te bundelen in een li jvig eindrapport en een boek. Dit boek, getiteld 'Vessel-sour-

ce Pol/ution and Caostal State Jurisdiction: The Work of the /lA Comm ittee on Caostal State Jurisdiction Relating to Marine Pol/ution ( 1991 -2000)' , werd geëd iteerd door professor Franckx en g ing teven s in op de statenpraktijk van een vi jftiental, voornamel ijk westerse landen . Daarnaast leverde het CIR ook heel w at input bij de eval uatie van hoe staten het voor mariene pollutie baanbrekend e Verdrag van de Verenigde Naties inzake het Recht van de Zee ( 1982) en het daarin vervatte begrip ' Excl usieve Econom ische Zon e' (EEZ) in hun w etgeving implementeren . De resulta ten hiervan w erden voorgesteld op een internationale conferentie op 10 november 2000 i.s.m de Un iversi té Cath olique de Louva in (UC L) . De hieru it voortspruitende akten werden gepubl iceerd in 2003 . Het Centrum voor Internationaal Recht fu ngeerde in 2001 -2002 ook als onthaalinstell ing van de Interuniversi ta ire Buiten lan dse Francqu 1-leerstoel, met als thema de kuststaa tbevoegdheid inzake ma nene verontre1n1ging Deze leerstoelliep 1n samenwerkmg met het Maritiem Instituut van de Univers1le1t Gent, de Universiteit van Antwerpen en de Un1vers1té Catholique de Louva1n en werd op 17 me1 2002 afgerond met een Internationale workshop aan de VUB Bmnen deze leerstoel kon prof em .

In het kader van de lnteruntversil01re Buitenlandse Froncqui-leerstoel kon proF em . Dermolt Devine van de University of Cape Town (Zuid-Afrika), een specialist inzake kuststootbevoegdheid bij mariene verontreiniging, gedurende een half jaar in Brussel aan de slag rond deze problematiek. Dit leidde tot heel wol interessante conlocten en uitwisselingen van mformotie (CIR)

Dermolt Devme van de Un1versity of Cape Town (Zuid-Afrika), een specialist inzake maritieme wetgeving en pollutie, gedurende een half jaar in Brussel aan de slag Dat leidde tot heel wat interessante contacten en Uitwisselingen van informatie en dit niet alleen tussen Belg ische en ZuidAfrikaanse deskundigen, maar ook tussen Belgische collega 's onderl ing .

'I

ONDERZOEK

Visserijrecht: internationaal en Europees Een tweede p1 er van onderzoek op het vlo van zeerecht aan het CIR betreft het mternollonool v1sserqrecht. Zo voerde het centrum in de afgelopen jaren een reeks projecten uit voor de Voedsel en Landbouworganisatie van de Verenigde Noties (FAO). Zo wordt er bijgesprongen bij het aanpossen van de wetgeving inzake visserij voor landen m ontwikkeling die hiertoe een aanvraag nchten aan de FAO (bv Erik Fronckx 'legol consultant' voor Litouwen, 1995 en Algerije, 1997). Moor ook rechtstreekse oss1slentie van de juridische dienst van FAO behoortlol de activiteiten: zo verbleef professor Fronckx o.o één maand als deskundige te Rome tijdens de zomer 1998, wat uilmondde in een publicotie over visserijrecht, en werd JUridisch advies verleend m b t. visserijcontrole mechanismen met spec1ole aandocht voor de stotenpraktijk van zeven Ionden en negen subregionale visserijorgonisoties. Doornoost portic1peert het CIR aan deskundigen-consultaties over actuele thema's van het internationaal visserijrecht, en vervult het punctuele opdrachten uitbesteed door FAO Onder deze laatste noemer zal het CIR bijvoorbeeld in 2004 de mogelijkheden onderzoeken die FAO heeft om VIsserijstocks te beheren, gebruik mokend van het Verdrag inzake de bescherm1ng van met u1troeiing bedreigde diersoorten, CITES. Het is voor kuststoten immers vaak frustrerend machteloos te moeten toezien hoe stocks van bv Tonijn of Zwoordvis net

ONDERZOEK

bu1ten hun 200-mijlszone door derden worden leeggev1st Door te onderzoe en of bepaalde vissoorten op volle zee als bedreigde diersoort (onder CITES) kunnen worden beschermd, kon mogelijk h1eroon beter worden verholpen Ook buiten de FAO om, werkt het CIR aan tol van projecten inzake visserijrecht. Zo werd m 1997 bijvoorbeeld een multimediale cursus visserijrecht uitgewerkt, m het kader van een onderzoeksproject met Zuid Afrika i.s.m. het Gentse Morit1em Instituut. Verder verleende het Centrum JUridisch advies aan Greenpeace International m b.t. de soevereine rechten van kuststolen bij de exploitatie van wolv1sochtigen, en aan de EG bij het bepalen van de rechten van

ONDERZOEK

uststolen over levende notuurlij e nj dom men in de zones grenzend aan hun EEZ's Deze experhse le1dde er UiteindeliJ toe dot momenteel twee doctorale proefschnften m dit domein binnen het CIR voorbere1d worden Een eerste sp1tst z1ch toe op de Zuidchinese Zee en heeft als l1tel

The Problem of Fishenes m Enclosed ond Sem1-Enclosed Seos ond the Role of Regionol Fisheries Orgonizotions Therein' en wordt gezamenlijk gesponsord door de Onderzoeksrood van de VUB en de regering van Vietnam via een zogenaamde sandwich-beurs Het tweede betreft de Europese wateren en kadert m een project 'Redefining the Europeon Common F1shenes Policy', dot van stort ging op

Het s voor uststaten frustrerend voa mochreloos te moelen toez1en hoe stock.s "on bv Zwoordv1s nel bu1len h;m 200-mylszone door derden warden leeggev1sl Door tundiscl> Ie onderzee en of bepaalde v1ssoorten OP. volle zee als bedre•gde d1ersoort {onder CfTESr urmen worden beschermd on moge/11 h1eroon warden verholpen (JSJ

ONDERZOEK

ONDERZOEK

ONDERZOEK

Het Europees Gemeenschappelijk Vrsserijbeleid en zijn tekortkomingen De Europese Unie heeft sinds I januari 2003 een nieuw Gemeenschappelijk Visserijbeleid (CVB}, dat een oplossing moet bieden voor de huidige situatie van overbevissing. Het grootste probleem met het huidige systeem is evenwel het gebrek aan uniformiteit in de naleving van de CVB regels. Er is een gefragmenteerde controle in de verschillende lidstaten, een afwezigheid van geharmo· niseerde sancties en er zijn slechts beperkte bevoegdheden voor de inspecteurs van de EU. Daartegenover staat dat een aanzienlijk deel van de communautaire visserijsector afhankelijk is van de toegang tot niet-communautaire wateren. Een belangrijk deel van deze bronnen wordt beheerd door Regionale Visserij Organisaties (RVO's} en via bilaterale akkoorden. Tot op heden is men er nog niet in geslaagd de respectievelijke verantwoordelijkheden van de Commissie en haar lidstaten inzake controle en implementatie in het kader van deze RVO's te definiëren. Het gebrek aan een duidelijke Gemeenschapsstrategie op controle en monitoring van visserijactiviteiten in internationale wateren zet de inspanningen om de internationale verplichtingen van de Gemeenschap na te komen en om de aanwezigheid van de Gemeenschapsvloot in deze wateren te verzekeren op het spel. In het kader van deze tekortkomingen loopt momenteel een vierjarenstudie aan het Centrum voor Internationaal Recht van de VUB.

Pollut1e en visserijrecht ziJn twee aspecten die m heel wol van het juridisch werk van het CIR nadrukkelijk naar voor komen . Dit blijkt mede uit deze belongritke, voorliggende publicoties uitgegeven door het centrum (MD)

1 maart 2003 vaar een duur van vier jaar. Dit project wordt voor een bedrag van 150.000 EUR gesponsord door het lnstitute for Europeon Studies (lES/VUB) . Een nietonbelangrijk accent hierbij vormen de implementatieproblemen die nationale overheden ondervinden bij de naleving van het opgelegde quota-systeem voor de visserij (zie kader) .

l België en zijn maritiem recht IHet team van professor Franckx volgt ook de positie van België inzake het zeerecht op de voet op . De Belgische statenpraktijk vormt het voorwerp van regelmatige commentaren in gezaghebbende tijdschriften Wanneer in internationale publicaties deze Belgische praktijk dient behandeld te worden, wordt vaak beroep gedaan op de aanwezige deskundigheid binnen het Centrum Daarnaast werden in het verleden ook reeds conferenties m.b .t. deze materie georganiseerd, zoals ge"illustreerd door het colloquium over ' België en

het nieuwe Verdrag van de Verenigde Naties inzake het Recht van de Zee' op

25 november 1994

Sinds I januari 2003 heeft de Europese Un 1e een meuw Gemeenschappelijk Visserijbeleid Ook m dit domein levert het Centrum voor fnternotionool Recht van de VUB juridisch advies o. o . om oplossingen te vinden voor een aantol tekortkomingen van dit communautaire beleid (MD)

Prof Franckx neemt op regelmatige tijdslippen deel aan de Belgische interdepartementele overlegstructuren over Antarcti ca en zeerecht Doornoost treedt het Centrum op 1n naam van Belg ië of als lid va n de Belg tsc he delegatie m Internationale onderhandelingen Zo vo lgt het CIR de halfjaarlijkse vergoderingen va n de COMAR-'Zeerech t' werkgroep van de Europese Gemeenschop en woont het als enige Belgische juridische vertegenwoordi ger de jaarlijkse bijeenkomsten bij van de lntergovernmentol Oceonogrophic Comm ssion van UNESCO (IOC-UNESCO) Op deze laatste meetings wordt o.a . gedebatteerd over de nood aan metingen op zee, zowel vonop onderzoeksschepen als met behulp van meetboeien en de confiteten die hier kunnen ontstaan met landen d1e

Dichter bij huis neemt het Centrum voor lnternafionool Recht van de VUB deel aan de vergaderingen von het Juridische Team dot de Vlooms-Neaerlondse overlegorganen m.b.t. de Schelde problematiek (gemeenschappelijk nou· tisch beheer, ontkoppeling loodsgeldtarieven, verdieping .) ondersteunt (MD)

Deskundige voor maritieme afbakeningen in de Baltische Zee regio

Prof. Fronckx woont als enige Belgische juridische vertegenwoordiger de ~·oorlitkse btLeenkomsfen bij von de lntergovernmentol Oceanographic Commission van UNESCO IOC-UNESCO). Op deze meetings wordt o.a. gedebatteerd over de nood aan metingen op zee, zowel vanop onderzoeksschepen als met behulp van meetboeien en de conflicten die hier kunnen ontstaan met landen die hun EEZ waf té nadrukkelijk voor zichzelf reserveren (C/R)

hun EEZ wat té nadrukkelijk voor zichzelf reserveren . Ook inzake de bescherming van scheepswrakken kan België een vooruitstrevende rol spelen en was het CIR betrokken bij de onderhandelingen die hebben gele1d tot het Verdrag inzake het cultureel onderwater erfgoed (200 1). Dichter bij huis neemt het Centrum deel aan de vergaderingen van het Juridische Team dat de Vlaams-Nederlandse overlegorganen m.b.t. de Schelde problematiek (gemeenschappelijk nautisch beheer, ont-

koppeling loodsgeldtaneven, verdieping ) ondersteunt In dit kader worden teksten en standpuntbepalingen voorbereid voornamelijk ter ondersteuning van de Vlaamse delegatie Daarnaast verzorgt het CIR de rubriek 'Zeerecht' in de kronieken van het Belgisch Tijdschrift voor Internationaal Recht. Ook wordt beroep gedaan op de deskundigheid van het Centrum voor de omzetting van Europese regelgeving, die met deze materie te maken heeft, in Belgisch nationaal recht

Door h1stonsche redenen (zie hoger) 1s het Centrum verworden tot reg1onaal deskundige voor de Baltische Zee regio, voor wat betreft de maritieme afbakeningen. Immers, na het vallen van de 'Muur' waren heel wat nieuwe delimitatieverdragen van doen 1n een reg1o die niet onbekend was bij de experten van het CIR Het vastleggen van grenzen tussen staten is sowieso geen gemakkelijke aangelegenheid en ook hier was dit niet anders. Nog steeds wordt op regelmatige tqdstippen input gegeven aan een wereldwild internationaal project dat beoogt alle maritieme afbakeningen in kaart te brengen en up-to-date te houden De expertise opgebouwd binnen dit pro1ect heeft geleid tot een reeks opdrachten uitgaande van bepaalde Baltische Staten om hen bij te staan tqdens hun delimitatie onderhandelingen met rechtstreeks betrokken buurlanden Op baSIS van deze know-how werkte het Centrum 1n de loop van de jaren bovendien v1er grotere pro1ecten uit;

• 'Strengthening Democracy in Socielies in Transition', een project van 3 jaar dat van start ging eind 1993 en voor een bedrag van ca 10 miljoen BEF gesponsord werd

ONDERZOEK

door het Departement Econom ie van het M inisterie van de Vlaamse Gemeenschap. Dit project, waarvoor een voltijds onderzoeksossistent (dr. J.-M Henkoerts) kon worden aangetrokken , spitste zich toe op mensenrechten en zeerecht in Polen , Roemenië en Tjechoslovokije .

• 'Boundory ond Cross-boundory Moritime Lego/ Cooperotion ond the Strengthening of the Rule of Law in the Eostem Boltic Seo ', eveneens een project met een duur van 3 jaar en gefinancierd door het Departement Economie, voor een bedrog van co . 12 miljoen BEF. De voltijds hiervoor aangetrokken onderzoeksossistenl, dr. A. Pouwels, verdiepte zich in de kuststooljurisdictie m.b.t. mariene pollutie met name in Estland, Letland, Litouwen en Polen .

• ' Strengthening the Cooperotion on the Proteetion of the Marine Environment in the Boltic Seo by Meons of the Establishment of Marine Parks', een verkennend inlernolionool samenwerkingsproject van 2 jaar, dot van stort ging begin 2001 en voor co . 2 miljoen BEF gesponsord werd door de Vlaamse overheid via het R&D Departement van de VUB . Dit project beoogde voorbere idend onderzoek te verrichten ter stimulering van de deelname aan een EU-onderzoeksprogramma .

• 'Strengthening the Cooperation on the Proteetion of the Marine Environment in the Eostem Baltic Seo' , een project van 3 jaar gestort op 1 februari 2001 en gesponsord

ONDERZOEK

door het Departement Economie voor een bedrog van co . 11 miljoen BEF Het project houdt een rechtsvergelijkend onderzoek in naar de stotenpraktijk op het geb1ed van mariene porken en richt zich op Estland , Letland , Litouwen, Polen en Rusland .

Tot besluit Het Centrum voor Internationaal Recht van de Vrije Universiteit heeft ru imschoots zijn sporen verdiend op het vlok van lokaal en internationaal zeerecht, met nadruk op aspecten van zeeverontreiniging door schepen, visserijwetgeving, Belgische slotenpraktijk en ondersteuning van Ionden in overgong in de Baltische Zee regio . Dit neemt niet weg dot ook andere domeinen worden bewandeld die in het artikel niet aan bod kwamen , zoals onderzoek naar de builengrens van het Continentaal Plot (dr. nieuw com ité van de International Low Associotion), samenwerking met Vielnam inzake zeerecht en maritieme del imitatie (samen met ULB), etc. Zowel stolen , internationale organisaties, odvokotenkontoren als NGO's doen regelmatig beroep op het Centrum om advies en bijstond in Ie winnen . En wol ons betreft: wij hebben ervan genoten om via deze korte bijdroge kennis Ie mogen maken met het dynamische, mootschopp ij-relevante onderzoek in het Centrum voor lnternolionool Recht van de VUB! U hopelijk ook .

ONDERZOEK

Relevante werken • Franckx, E 11993) Marillme Cla1ms 1n the Arcllc: Canadion and Russion Perspectives, Dordrecht, Mortinus N'lhaff, 330 pp • Franckx, E J1997) . "Belgium and the law of the Sea', 1n The law of the Sea The Europeon Union and its Member Stales [Treves, T &.P1neschi, L , eds .), The Hague, Martinus Ni]hoff, pp . 37-96 • Franckx, E & M Pallemaerts, leds )1199B) : Conference on 'Toxics Reductions Programmes in the North Sea and the Baltic Sea A Comparat1ve Perspecllve' lthemallc ISsue publishing the proceedings of a conference organized at the Vrije Universiteot Brussel on Februory 14-15, 1997), 13 Internallonol Journol of Marine ond Coastollow pp . 299-

305 • Franckx, E 12000) " Pacto TerhlS and the Agreement for the Implemenlotion of the ProVISions of the Uniled Nohons Convention on the law of the Sea of 10 December 1982 Relot1ng to the Conservalion & Management of Straddling Fish Stocks & Highly Migrotary Fish Stocks•, FAO legol Popers Online # B, 2B pp. ~une 2000), zoals te roodplegen op • FranckX, E., {ëd 112001) Vesse~source Poliûhon ond Caostal State Jurisdicllon : The Workof the ILA CommoHee on Caostal StateJurisdicllon Reloting to Marine Pollutoon J1991 2000) The Hague, Kluwer l aw International, 391 pp • Fronckx, E 12001) Fisheries Enforcement • Reloted lego I ond lnst1tvtionol Issues · National, Subregionol or Regionol Perspecllves, FAO leg1Siollve Study # 71, Rome, Food and Agncultu re Organiza toon, 180 pp. • Fronckx, E. & Gauller, Ph., leds 112003) lo zone économique exclusive et la Convention des Notions Un1es sur Ie dro1t de la mer. 1982-2000: un premier bilon de la pro/i· que des Etats/The Exclusive Economoc Zone and the Uniled Nations Convention on the l aw of the Sea, 1982-2000: A First Assessment of State Pracllce, Bruxelles/Brussels, Bruylant 247 pp • Salmon, J & Fronckx, E leds )11995) Colloque sur la Belgique et la nouvelle Convention des Naftons Unies sur Ie droit de la mer 30 Colleetien de droit international ICentre de droit international· Universllté lobre de Bruxelles & Centrum voor Internationaal Recht · Vriie Universiteit Brussel ; Actes de la journe.e du 25 novembre 1994), Bruxelles, Bruylant, 174 pp

Het vostleggen van grenzen tussen stoten 1s geen gemakkelijke aangelegenheid, zeker niet op zee . Juristen hebben er een zware kluif aan . Het Centrum voor Internationaal Recht van de VUB werkt mee aan een mternot1onool proteet dot beoogt alle monl1eme ofbokenmgen m kaart te brengen en up-ta-date te houden (MD)

I

5

VMDC

VMDC

VMDC

Vlaams Marien Data- en Informatiecentrum (VMDC) VLIZ bibliothecaris wordt nieuwe voorzitter van EURASLIC!

Groot n1euws! VLIZ bibliothecaris Jan Haspeslagh wordt straks de nieuwe voorzitter van de Europeon Association of Aquatic Sciences Libraries and lnformation Centres (EURASLIC http //www.euraslic.org) Deze Europese organisatie fungeert als het voornaamste coördinatieorgaan voor bibliotheken en informatiecentra met een uitgesproken nat' (zowel zoet als zoutwater) karakter Jan werd met een absolute meer derheld verkozen om vanaf 1 mei 2004 de hu1d1ge voorzitter Joon Baron Varley op te volgen voor een penode van minimaal twee jaar, nadat hq in de afgelopen jaren reeds als 'Member representative' binnen de board van EURASLIC actief was. Als voorzit ter wil Jan alvast werk maken van een intensere samenwerking met andere Europese informatie-organisaties en met de overkoepelende moederorganisatie IAMSLIC en de lntergovernmental Oceanographic Comm1ssion van UNESCO Daarnaast opent deze erkenning ook heel wat nieuwe perspectieven voor VLIZ en de Belg1sche mariene wetenschappers. Zo zal via tal van EURASLIC projecten de VLIZ dienstverlening, strategie en tools geëxporteerd worden naar Europese partners. Concreet zal dit o.a aanleiding geven tot de opname van catalogi van Baltische mariene bibliotheken 1n de IMIS databank en de herverdeling van deze gegevens via een aparte webtoegang. Ook zal IMIS geëxporteerd worden naar de Zwarte Zee regio om daar als platform te dienen voor een Zwarte Zee informatiesysteem.

De VUl bibliotheek is op v1er fOOr liJd zowel in volume ols in orgonisol1e en dienstverlening met rosse schreden vooruitgegaan. Onze zeebibliotheek heeft zich niet alleen een uitgebreide nieu· we reeks kaarten, atlassen en digitale media aangeschaft. Het gooide zich ook resoluut op de boekenmarkt en de sector 'griize literatuur wat bliikt uit de vertienvoudiging van het aantaf boeken en theses en een verdubbeling van het aantal rapporten. Daarnaast wordt nu veel gerichter aangeschaft waarbii nadruk ligt OP, het verzamelen van pubfïcaties over de zuiëleliJke Noordzee en producten van de hand van Belgische onder· zoekers (MD)

VMDC

werking van de bibliotheek van het VLIZ ijfers aditioneel worden rond de jaarwisseling overal werkingsstatistieken verzameld en geïnterpreteerd . Dit is niet anders in de VLIZ bibliotheek. Bovendien illustreren enkele indicatoren hoe de werking van de mediatheek geëvolueerd is tussen 2000 en vandaag . Oordeel zelf maar!

VMDC

VMDC

Dienstverleningsindicator De best meetbare indicator voor dienstverlening is de 'aanvraag voor documenten' of 'document request' . Ook hier is een duidelijke evolutie merkbaar uit volgende grafiek: 800 700 600

De collectie-indicator

500

Bij het opstarten beschikte de VLIZ bibliotheek over een geërfde collectie uit het !ZWO-patrimonium (IZWO, het vroegere Instituut voor Zeewetenschappelijk Onderzoek) . Hoewel veel publicaties over de Belgische mariene regio handelden, was een relatief groot deel van deze literatuur toch internationaal georiënteerd . Globaal bezaten we toen (anno 2000) : • Boeken en theses: ongeveer 500 • Rapporten: ongeveer 1500 • Tijdschriften : ongeveer 1100 titels • Reprints: ongeveer 10.000 • Kaarten, atlassen, video's, cd·roms, etc .: vrijwel geen Met een jaarlijks aankoopbudget, en met duidelijke inhoudelijke doelstellingen als basis, konden we deze collectie doen uitgroeien tot een uniek literatuuraanbod over de Belgische mariene regio, meestal van de hand van Belgische mariene wetenschappers. In mindere mate - waar nodig - wordt nog steeds internationale literatuur aangeschaft, meestal monografieën en referentiewerken. In cijfers geeft dit nu het volgend beeld (situatie januari 2004) : • Boeken : ongeveer 4500 titels • Theses: ongeveer 900 titels • Rapporten : ongeveer 3600 titels • Tijdschriften : ongeveer 11 00 titels • Reprints (papier en digitaal) : ongeveer 12 .000 titels • Kaarten en atlassen : ongeveer BOO titels • Video, cd-rom, etc.: ongeveer 250 titels

400 300 200 100 0

2000 •

2002

200 1

aantal aanvragen

succes

•

2003

uit eigen collectie

•

externe collecties

Aantal aanvragen

Succes

Slaappercentag e

Uit eigen calleetie

Externe collecties

277 480 501 720

249 445 440 632

90% 92% 88% 88%

102 355 390 409

147 90 50 223

2000 2001 2002 2003

Het aantal aanvragen stijgt gestaag, samen met het putten uit de eigen collectie om hieraan te voldoen . Dit is een gezonde tendens die we zeker willen aanhouden . De koppeling tussen enerzijds een goede inhoudelijke focus (Belgisch marien onderzoek, grijze literatuur, historische documenten, bibliografieën), en anderzijds een soepele, betaalbare dienstverlening werpt haar vruchten af.

Informatiemanagement-indicator

52 .000 records ingevoerd . Dit hoge getal is deels te wijten aan de conversie van de databank naar IMIS-2, waarbij een aantal 'ondersteunende' records werden gecreëerd die naar tijdschrift-issues verwijzen . Het aantal records dat naar 'echte' publicaties verwijst ligt op bijna 40.000 (januari 2004) . De grafiek toont een constante groei over de jaren heen . De Belgische records hieruit zijn maximaal gelinkt aan de andere modules uit IMIS: de Personen-, Instituten-, Projecten-, Conferenties- en Dataset-modules.

Een mogelijke indicator is het aantal records in de literatuurmodule van het VLIZ informatiesysteem IMIS. Momenteel zijn zo' n 45000

Samengevat: naast een uitgebreide nieuwe reeks kaarten, atlassen en digitale media valt vooral de vertienvoudiging van het aantal boeken en theses en de verdubbeling van het aantal rapporten op. Daarnaast wordt nu veel gerichter aangeschaft, waarbij nadruk ligt op het verzamelen van publicaties over de zuidelijke Noordzee en producten van de hand van Belgische onderzoekers, en wordt ook heel wat aandacht besteed aan zogenaamd 'grijze' literatuur.

40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 15-3 2000

1·10 2000

19-4 2001

5·11 2001

24·5 2002

10.1 2 2002

2 8-6

2003

14-1 2004

1-8

2004

17

VMDC

VMDC

IMIS databank: een krachtig, veelgebruikt en plastisch marien informatie-systeem De IMIS databank, die in-huis ontwikkeld werd tijdens de startjaren van het Vlaams Instituut voor de Zee, draait inmiddels op volle toeren . Dit VLIZ paradepaardje omvat in een modulaire, onderling gerelateerde opbouw allerlei informatie die relevant is voor mariene onderzoekers : personen met hun ervaring, instellingen met hun onderzoeksveld, publicaties, belangrijke conferenties, projecten en datasets, en dit vooral gericht op de Vlaams/Belgische context. Intussen bevat de bijgewerkte IMIS-2 bijna 2000 records van personen, 1900 van instituten, 47 .000 literatuur records, 330 conferenties, 1070 projecten en 26 datasets . Het succes van IMIS kan intussen afgeleid worden uit het grote aantal hits op dit deel van de website (met co 220 .000 hits de grootste trekpleister in 2003), en meer nog uit de projecten waarbij andere internationale instanties IMIS graag als template zien voor hun eigen informatiebeheer of voor nieuwe initiatieven De ontwikkeling van de 'Schelde-monitor', een Vlaams-Nederlands informatiesysteem over de Schelde die als opdracht recent werd toegewezen aan het VLIZ, is daar één voorbeeld van . Maar ook voor het beheer van literatuur scoort IMIS kennelijk goed : getuige de bereidheid tot opname van catalogi van Baltische mariene bibliotheken in de IMIS databank en het inpassen van IMIS als platform voor een Zwarte Zee informatiesysteem . Het is tevens het kenmerk van degelijke informatie-systemen dat ze voldoende plastisch zijn om zich aan te passen aan nieuwe ontwikkelingen en noden . Zo bleek na toetsing dat het metadatabank-luik van IMIS eigenlijk enkel voldeed om datasets beschikbaar te stellen, maar niet om die te beschrijven (zogenaamde ' beschrijvende metadata ') en te beheren (waar en onder welke voorwaarden zijn data te vinden) . In samenspraak met professor Jaak Monbahu en dr. Suhyb Salama (KULeuven, Laboratorium Hydraul ica) werd vervolgens gesleuteld aan d it luik van IMIS, waardoor straks een ru1mer aanbod aan datasets kan worden aangeboden op een meer mformat1eve en vollediger manier.

Twee nieuwe websites beschikbaar via VLIZ kanalen In het kader van een studie naar de ecologische impact van zandsuppleties op de Vlaamse stranden, heeft VLIZ zich geëngageerd om de website te ontwikkelen en te onderhouden De studie wordt gefinancierd door de afdeling Waterwegen Kust van de admm 1stratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ-WWK) en gecoördineerd door de sectie Manene Biologie van deUgent

18

VMDC

-

Beach Nounshment

r

............ . __ __. . .--·-------·· ... ..... ·---·----. -----·--·..--...-·- '".......... _ -··-... -. __ __ ....,..____., "----·.. _______ ""_

.._..._

~

-

--

______ ... _ ___ ,,.,_.".. .... ...,.._..,.1'1"-0....-

., _...

- ---~......,.- --- -- -

__"'_·-· --

=::::..eo;~::=: r. ""=:.""" _ ,.. "__ .,

..

""'- - - - · - -

. . h 'oiCJC • 'OI.C.U Ooo _ _ _ , . _ "

Via de VUl website kunnen sinds kart twee meuwe miliatieven warden gevolgd. Het betreft een pro;ecf over de ecologische impact van strandsuppleties - waarvoor VUl de website ontwikkelde - en een data-en informatiesysteem over aalties en aasgarnalen 'NeMys ' {VL} Andere partners in dit project zijn het KBIN, het Instituut voor Natuurbehoud, het Renard Centre of Marine Geology en de onderzeeksgroep Protistologie en Aquatische ecologie van de Gentse universiteit. Eens de resultaten van deze studie bekend zijn, kunt u meer lezen over dit interessante thema op: http://www.vliz.be/projects/beachsup/. De ' NeMys' database werd dan weer ontwikkeld door de sectie Mariene Biologie van de Gentse universiteit en biedt info aan over manene aalt1es (Nematode) en aasgarnalen (Mysida) . Terwijl de input van gegevens geschiedde door Gentse onderzoekers, ontsproot de datastructuur uit een gezamenlijke actie met het Vlaams Marien Data- en Informatie Centrum van het VLIZ. De masterdatabank (http://intramar.ugent.be/nemys/) is nu ook via een 'mirror-site' bereikbaar op de website van het VLIZ (http://www.vliz.be/vmdcdata/nemys/)

De politiek van VLIZ inzake gegevensbeheer en -uitwisseling Misschien vraagt u zich wel eens af welke v1s1e het datacentrum van het VLIZ (VMDC) mneemt ten aanz1en van de door ons beheerde gegevens. Het gaat immers steeds om uw gegevens of die van een collega, waarvoor hard gezwoegd is om die bijeen te krijgen . Wel, in deze laat het VMDC zich inspireren door wat leeft op internationaal vlak, in de schoot van de lntergovernmental Oceanographic Comm1ssion van UNESCO

Het VMDC vervult bij het beheer van marienwetenschappelijke data en informatie immers de rol van 'National Oceanographic Data Centre (NODC)' voor Vlaanderen binnen dit internationale netwerk. De resolutie over de ' IOC Oceanographic Data Exchange Policy', de afgelopen drie jaar voorbereid op diverse internationale werkgroepvergaderingen (waaronder één op 29-31 mei 2001 te Brussel, medegeorganiseerd door VLIZ) en afgelopen zomer goedgekeurd door de voltallige IOC Assembly, is dan ook een belangrijk basisdocument. Daarnaast proberen we ook mee te zijn met de allernieuwste trends, die bijvoorbeeld recent nog naar voor kwamen ter gelegenheid van de besprekingen gevoerd tijdens het Colour of Ocean Data Symposium te Brussel. In grote lijnen komt het erop neer dat we voorstanders zijn van een zo vrij mogelijke uitwisseling van gegevens, met inachtname van de wens van hij/zij die de gegevens aanlevert, en bronvermelding bij gebruik. Wil je meer hierover weten, neem dan gerust contact op met de beheerder van het VLIZ datacentrum ([email protected]) of neem een kijkje op: http://www.vl iz.be/NI/Activ /Datacent/ policy.htm .

Hoeveelheid Schelde-informatie in het IMIS informatiesysteem gevoelig uitgebreid In 2001 werd door het VLIZ een studie uitgevoerd die een overzicht gaf van de geldstromen naar het marien wetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen . Eind maart 2003 kreeg het VLIZ van de afdeling Maritieme Toegang van de admm1stratie Waterwegen en Zeewezen de opdracht om op een gelijkaardige wijze een overzicht te geven van de middelen die jaarlijks door Vlaanderen gespendeerd worden aan financiering van onderzoek en monitoring op en rond het Schelde-estuarium. Deze opdracht, die 1n december 2003 werd afgerond, zorgde ervoor dat de hoeveelheld Schelde-gerelateerde informatie in IMIS gevoelig werd uitgebreid Om te kunnen beschikken over een bruikbare mventaris van het Vlaamse onderzoek en monitoring op en rond het Scheldeestuarium, werden alles samen meer dan 100 nieuweonderzoeks-en monitonngspro1ecten in IMIS ingevoerd . De Informatie hiervoor werd verkregen vanuit bestaande proleetdatobanken of lijsten (IWETO, 1WOL, FWO), maar werd vaak ook rechtstreeks bil de betrokken onderzoeksgroepen en instituten zelf opgevraagd . De resultaten van de studie staan te lezen in het eindrapport "Deneudt,

K.; Vanden Berghe, E., Mees, J {2003) Opliisting langdurige meetreeksen Scheldeestuarium. inventarisatie onderzoek en monitoring. Ref St/ 2003.C Vlaams Instituut voor de Zee· Oostende, Belgium 16, + annexes pp."

INTERVIEW

INTERVIEW

INTERVIEW

Interview met Kris Struyf

0

Kris Struyf ( 1959, Wilrijk) is s1nds kort de nieuwe conservator von het notuurpark 'Het Zwin' (http://www zwin.be). HiJ hield het na 16 jaar werk in de afdelingen zoölogie en educatie van het dierenpark Planekendoel (Mechelen) voor bekeken, om zich vol enthousiasme 1n een n1euw avontuur te gooien Wij hadden een aangenoom en pittig gesprek met Kris waarin we polsten naar zijn drijfveren, wensen en plannen in z1jn n1euwe functie.

I

In korte tijd ben je bij het publiek bekend geworden als nieuwe conservator van het Zwin. Toch denk ik dat nog heel wat mensen je kennen van je Planekendoel periode. Hoe ben je destijds eigenlijk aan de slag geraakt bij het dierenpark Planckendael? No mijn lagere en middelbare school te hebben gelopen in Antwerpen, ben ik biologie gaan studeren aan de Univers1l01re Instelling Antwerpen. Omdat ik vond dat een goede bioloog zowel over planten als dieren iets moest weten en ik van jongsof aan gefascineerd was door dieren, koos ik de voor mq minst voor de hand liggende optie, plantkunde. Tijdens miJn 1eugd maakten we zelden een verre reis, zodat ik me verdiept had in de beestjes die ik in de tuin aantrof Ook in de scouts was ik op kompen altijd bezig met de natuur, met vogels kijken of met het kle1ne rondkrulpende grut. Toen ik op een bepaald moment besloot over te stappen van de scouts naar de notuurvereniging Notura-2000, was het hek helemaal van de dom. Ik beleefde er heel toffe jaren, deed mee aan heel wat kampen en fietste langsheen alle uithoekjes van mijn geboortestreek. Zo was het niet ongewoon om op een dogtocht van Berchem naar Soeftinghe te fietsen, door de polders van Kalle en Doel, een gebied dot daarna door de hoven is ingepalmd. No mijn univers1ta1re studies heb ik miJn burgerdienst vervuld in de Zoo van Antwerpen. Ik werd er ingelijfd bq de opvoedkundige dienst, waar ik mstond voor het klaarzetten van de zooklas1es, de organisatie van de g1dsbeurten en het samenstellen van n1euwe lespakketten Dit sloot naadloos aan bij mijn Interesse om te pogen een notuurboodschop over te brengen aan andere mensen. Nadat ik in 1976 mijn diploma van natuurgids had behaald, en ook later als Zoogids investeerde ik veel van mijn tijd in het rondleiden van groepen in de natuur, of voor en achter de schermen in de Zoo. Na die burgerdienst heb 1k eerst nog een jaar fysica,

chemie en biologie onderwezen aan het SintGabriëlcollege te Boechout, waarna 1k terechtkwam bij het Wereldnatuurfonds te Brussel. Ik werkte al een JOOr op de persd1enst van WWF -waar ik betrokken was bij de redactie van het Panda tqdschrift e a.- toen ik vernam dat men bij de Zoo op zoek was naar een bioloog voor het dierenpark Planekendoel Planekendoel had zwarte sneeuw gezien en was toe aan een herstructurering om uit te kunnen groeien tot een volwaardig dierenpark En daarvoor was nieuw personeel nodig. Ik kreeg er de verantwoordelijkheid over de dierenverzameling en tol van nieuwe proJecten, waoronder diverse mternol1onale kweekprogramma's met o.o Przewolski paarden, Indische neushoorns en Europese otters. Samen met andere mensen o.o. van de Zoo van Antwerpen werd toen ook het concept uitgewerkt om Planekendoel op te delen in verschillende cantmenten Het was de periode dot bijvoorbeeld een eiland voor Dwergchimpansees ontstond 1n het Afnkoonse deel van het dierenpark en dot er ook veel wetenschappelijk onderzoek werd opgestart No 11 jaar ben ik dan verantwoordelijk geworden voor de dienst educatie.

kanjers als Indische neushoorns of moo1e, dartele gazellen in de woestiJn, je overtuigt er de mensen n1et mee dot je inheemse notuur bedre1gd wordt en dat ook ZIJ een steentJe kunnen bijdragen . Het blijft een gemakkelijke en ver-van-hun-bed show Het is veel moeilijker om mensen warm te maken voor inheemse soorten, en zeker als het over een slok of een eenvoudig bruin vogeltje goot. Je omzeilt dit probleem door symboolsoorten te nemen, die op de één of andere manier snel de aandocht kunnen trekken Als symboolsoort onder de 1nheemse zoogdieren kozen we 1n Planekendoel voor de Otter, een heel koddig en aantrekkelijk dier. Bij de vogels viel de keuze op de Ooievaar De soort was wel degelijk inheems (geweest)- getuige hiervan oude gravures van kastelen uit de buurt, waorop ooievaarsnesten Zichtbaar zijn- en Planekendoel bleek ook nog op een trekroute te liggen en met de Dijlebeemden in de buurt te beschikken over primo voedselgebieden Bovendien is de Ooievaar bekend uit volksverholen ols kindjesbrenger, is het een grote, opvallende vogel, met don ook nog een opvallende man1er van communiceren (snavelklepperen) en nestbouw No de nodige vergunnmgen en laesiemmmgen te hebben verkregen , ging het Ooievaarproject in 1985 echt van start We bezaten in Planekendoel reeds een paar gewiekte sukkelaars, en reeds enkele jaren noeen doken er wilde Ooievaars op tijdens de trek . Via uitwisselingen met andere parken en het intensief opkweken van JOngen konden we een kweekgroep samenbrengen, waaruit die poortjes werden geselecteerd die het best zorgden voor hun nogeslacht Na v1er JOOr 1n aparte volières te hebben doorgebracht, kregen ze de vrijheid, wetende dat ze na zoveel jaren hun trekdrong zouden ziJn kwqtgeraokt Hun jongen zouden echter wel wegtrekken .

I

I

Probeerden jullie naast dit kweekprogramma nog op andere manieren aandacht te verkrijgen voor het lot van de Ooievaar?

Jazeker Ik vond en ik vmd nog steeds dot je beschermmg van mheemse soorten best kunt bepleiten door gesch1kte ambassadeurs hiervoor te zoeken. En de ooievaar is daar een goed voorbeeld van . Hoe boeiend het ook moge zqn om u1t te pokken met exotische

Heel zeker De eerste vogels hebben WIJ vnJgelaten 1n 1990. In de loop van de Jaren groeide het aantol nesten tot een 22-tol, eerst alleen op de plaats waar we platforms hadden gezet en daarna ook spontoon in de bomen Steevast slaagden we erin elke stop van dit proces in de pers te krijgen Zo was het VRT-nieuws er bij toen de eerste jongen werden geboren en telkens als de jongen werden geringd Dit laatste was overigens steeds

Als ik terugkijk op je periode in Planekendoel denk ik onbewust aan ooievaars. Zijn die ooievaars iets waarmee je je werk in het dierenpark graag geassocieerd ziet?

IY

INTERVIEW

INTERVIEW

weer een sensatie, alleen al omdat het op zo een grote hoogte gebeurde dat een speciale firma een hoogtewerker diende in te zetten En toen we het 10-1arig bestaan vierden van het oo1evaarsprolect, zorgde een nieuw contact voor een onverwachte wendmg. Ik geraakte er aan de praat met Wim Van den Bossche, die al jaren bleek bezig te zi1n met een satelliet-trackmg programma met Oo1evaars in Israël Van het één kwam het ander en al snel groeide een samenwerkmg tussen AMINAL, Natuurpunt en Planckendael. We zouden, door de jonge Ooievaars die wij elk jaar zagen wegtrekken uit te rusten met een satellietzender, nagaan hoe 'wild ' die gekweekte Ooievaars zich gedroegen eens ze de broedplaats achter zich hadden gelaten Door de satellietgegevens te analyseren kwamen we er al snel achter dat de criticasters d1e de Planekendoel-kolonie als 1ets seminatuurlijk zagen, ongelqk hadden De jongen, geboren uit halfnatuurlijke oudervogels, bleken 1mmers op een volstrekt natuurlijke manier tot aan de oevers van de Niger te trekken . Het was trouwens ook een heel bijzondere ervaring om twee jaar na mekaar met het project ' Ooievaars zonder grenzen' (http ://www.ooievaars .vlaanderen .be), de vogels ook daadwerkelijk met een 1eep achterna te gaan tot aan de zu1dpunt van Spanje

I

Het natuurpark 'Het Zwin ' heeft ook reeds decennia long een kolonie Ooievaars. Zit die er voor iets tussen dat ie na J6 ia ar Planekendoel uiteindeliik weggetrokken bent naar de kust?

Inderdaad . Het 1s e1genlqk v1a het ooievaarsproleet dat ik in het Zwin terecht ben gekomen De heer Muylle van de Compagnie Het Zoute, de eigenaar van het Zwin, betoonde Interesse voor een samenwerking rond Oo1evaars. De ooievaarskolonie 1n het Zwin is 1mmers veel ouder dan die in Planekendoel maar kon moeil1jk tippen aan de persbelangstelling die er was o .a voor het satellietopsporingsprogramma 1n Planekendoel Toen hoorde ik dat ze eigenlijk een opvolger aan het zoeken waren voor conservator Guido Burggroeve en van het één kwam het ander Sommige mensen begrijpen dat niet echt goed zeker als ze dan horen dat 1k elke dag over en weer rij Maar, hoe graag ik ook m Planekendoel heb gewerkt ik had het gevoel dat het tijd was om te vertrekken De directie was er geleidelijk aan de weg ingeslagen van het puur commerciële en daar voelde ik me n1et zo goed meer bi j Zo spitsten ze zich meer en meer toe op evenementen die goed opbrachten, maar waarbq de link met het natuureducatieve soms compleet zoek geraakte Ik geloofde en geloof nog steeds in de commerciële slagkracht van professioneel uilgewerkte natuureducatieve activiteiten maar

kreeg hoe langer hoe meer het gevoel daar alleen mee te staan. Toen ik de opportuniteit kreeg om 1n het Zwin te gaan werken, heb ik mijn conclusies getrokken .

I

Als ik ie goed begriip, vind ie dat het commerciële aspect en het educatieve in parken als Planekendoel maximaal op elkaar dienen te worden afgestemd. Is dit ook wat ie wil bereiken met ie nieuwe plannen voor het Zwin?

Jazeker Ik vind het hoegenaamd n1et 'vies' om investeringen te doen in natuur of 1n het duurzaam beheer van terremen en daar één of andere commerc1ële activiteit aan te koppelen Meer nog, het 1s vaak essentieel om zo aan de nodige fondsen te komen voor je plan· nen, voor de uitvoenng en het onderhoud en voor een duurzaam natuurbeheer. En daarin begrijp ik soms de groene sector n1et goed Ik ken voldoende deze sector om me te kunnen inleven in de gevoeligheden die er heersen . Ik ben ook nog met de groene fietsers gaan manifesteren tegen de metallurgie in Hoboken en heb met vele mensen uit dit en andere milieus nog steeds goede contacten . Toch vind ik het n1et gepast als men beweert dat het Zwm één van de duurste natuurreservaten van ons land IS . Dat IS zand m de ogen stroo1en van de mensen . Alle bezoekerscentra kosten 1mmers geld, ook al geeft een gratis toegang de dlus1e dat je er niet voor betaalt Via 1e belesimgen heb je 1mmers ook voor de bezoekerscentra van de overheid betaald Natuur mag er dan wel zijn voor 1edereen, als 1e ze goed wil beheren en behouden kost dat geld. Ook de eigenaar van het Zwin, de Compagnie Het Zoute, moet personeel en andere kosten betalen als ze bezoekers op een gepaste manier wil ontvangen . Op het moment is het Zwin een nuloperatie, mede door het dalend aantal bezoekers . Willen we het Zwin opnieuw aan de bezoeker kunnen aanbieden in een hedendaagse verpakking , dan zullen ook activiteiten moeten worden ontwikkeld die het zaakje bekost1gen Het hoeft hoegenaamd niet 'vies' te zijn om natuureducatieve initiatieven een commercieel tintje te geven, op voorwaarde dat ze kaderen in een ruimer perspectief De natuurparken 1n Afrika bestaan toch ook bil de gratie van het ecotoerisme, en hetzelfde kan gezegd worden van de multi-miljoenen business die het walvistoerisme is geworden

I

Hoe zie ie concreet de toepassing van dit principe bii het implementeren van het nieuwe plan voor het Zwin?

Het nieuwe plan is van in het begin bedoeld om het oorspronkelijk 1dee van de stichter van het Zwin, graaf Leon Lippens, n1euw leven in te blazen en 1n een modern kleedje te presenteren aan de bezoekers.

INTERVIEW

Toen graaf Leon Lippens het destijds lanceerde was het heel revolutionair en werd het dankbaar overgenomen door andere mternat1onale bezoekerscentra . Kort samengevat komt het erop neer de bezoeker - vooraleer hi1/zij het natuurgebied wordt ingestuurd- eerst een inleidend bezoek aan te bieden die het natuurgebied in een notendop voorstelt. Je kunt er van nabij kennis maken met de typische karakteristieken van het gebied en met de belangrijkste vogelsoorten die 1e straks misschien wel in het wild te zien krijgt Ook in het nieuwe bezoekerscentrum van het Zwin willen we een educatief wandelpark combmeren met het natuurreservaat, maar dan op een eigentijdse wijze . In het hu1d1ge Zwinpark is het de bedoeling om de mensen te laten wandelen door typische biotopen van de Zwinstreek. een stukje bos, een bosrand, een polder, een oud en gefixeerd duin, een jong duin, het strand en de zee, het slik en de schorre. We willen dat doen door heel grote netvolières te construeren waardoor de mensen kunnen wandelen . Zo kunnen ze de sfeer voelen van dit landschap en tevens een aantal typ1sche vogelsoorten van d1chtbij observeren Daarnaast willen we een oploss1ng vinden om bezoekers te kunnen opvangen bij regenweer Er zijn 1mmers veel groepen die lang op voorhand reserveren en als het dan hondenweer 1s, staan ze bi1na letterlijk in de kou Het IS de bedoeling een groter inkomgebouw te ontwikkelen in een stijl die bij de omgeving past en waar we films en tentoonstellingen kunnen aanb1eden in een spec1aal daarvoor voorziene ontvangstruimte. In een permanente tentoonstelling willen we de mensen laten kennismaken met het natuurgebied en stellen we het Zw1n voor als een internationale luchthaven voor vogels . Vogels vertrekken en komen 1n het Zwin immers aan in grote getale Dit boeiende verhaal van de trek van het hoge noorden tot het verre zuiden , wordt het onderwerp van een tentoonstelling, waarbij de parallellen met een echt vliegveld (met beeldschermen, vertrek- en aankomsttijden, etc ) n1et uit de weg worden gegaan En tenslotte willen we in het nieuwe plan ook aandacht vragen voor de activiteiten achter de schermen, zoals het voederen van de vogels en het vogelringwerk Beide activiteiten vinden reeds sinds jaar en dag plaats 1n het Zwin, maar zullen nu von achter de coul1ssen worden gehaald Vogels vangen, determmeren , ringen , meten, wegen en dan terug vrilleten in het bijzijn van bezoekers heeft veel succes en hetzelfde geldt bij het voederen van al die verschillende soorten kustvogels, elk met hun eigen trucjes en specialiteiten

INTERVIEW

I

Hoever staat het met d e uitwerking van dit plan?

O m het bezoekerscentrum te kunne n vernieuwen zijn een aan tol vergunningen noodzakelijk. Het basisdocument dat nodig is om die vergunning en te kunnen aanvragen is het milieueffectenrapport. Het Zwin is immers zowa t tie nvoudig beschermd (o.a. als Habitatrichtlijngebied, Vagelrichtlijngebied, Ramsar-9ebied, beschermd la ndschap, na tuurgebied op het Gewestplan, deel van het Vlaa ms Ecologisch Netwerk) en ingrepen in een dergelijk gebied vereisen de nodige afweging. W e hopen da t dit milieueffectenrapport kan afgerond word en in de loop van de maand februari. Bij de ontwikkeling van dit milieueffectenrapport zijn tal van aanpassingen doorgevoerd in functie van waterbeheer, energiebeheer en g rondverplaatsingen, waardoor- in tegenstelling tot wat in de pers is verschenen -de uitkomst positief is voor het milieu. Ik denk dat de negatieve op rispingen veeleer een uiting zijn van een politiek spel dat een paar partijen groener moet voorstellen dan ze in we rkelijkheid zijn. We hebben ons dan ook niet gemengd in die poli tieke discussie omdat wij er zeker van zijn dat het plan inhoudelijk correct is en zelfs op verschillende punten een voorui tgang beteken t, zoals op het vlak van wa terbeheer, energiebeheer en het omgaan met afva lstoffen.

I

Op 2 J maart 2003 had het VLIZ het genoegen om een feestzitting te mogen organiseren ter gelegenheid van 50 jaar Zwin en de opruststelling van conservator Guido Burggraeve. Je hebt nog een jaar als nieuwe medewerker gefungeerd naast conservator Guido Burggraeve, die gedurende meer dan dertig jaar fungeerde als het boegbeeld van het Zwin. Welk aspect in de figuur van Guido is je het meest bijgebleven? Guido was en is heel fier over het natuurgebied het Zwin. Het sierde hem da t hij het Zwin altijd het schoonste gevonden heeft dat bestond in ons land. Hij kan ook na 30 jaar nog steeds even verwonderd en en thousiast zijn over kleine ontdekkingen of vogelwoarnemingen. Ik heb dat altijd prach tig gevonden.

I

lets heel anders nu. Je was nog niet zo lang in het Zwin, toen de problemen met de Tricolor-olie het natuurgebied bedreigden. Er ontstond toen discussie tussen Vlamingen en Nederlanders over de te volgen strategie ter bescherming van het Zwin, o.a. over de vraag of het opwerpen van een zanddam wel wenselijk was. Hoe zie je die samenwerking met Nederland, die toch ook eigenaar is van een deel van het Zwin?

INTERVIEW /

Ergens ware het gemakkelijker geweest indien het Zwin volledig op Vlaams grondgebied had gelegen, maar het is nu eenmaal niet zo. Een na tuurgebied houd t immers geen rekening met grenzen en moet als één geheel worden beheerd. Noor aanleiding van het inciden t met de Tricolor waren de con tacten met de Nederlanders aanvonkelijk stroef, maar al snel bleek dat het niet dé Nederlanders waren die er een andere visie op na hielden, maar slech ts één persoon. Dat maakte de sa menwerking toen moeilijk. Het positieve ui t heel die zaak is dat uiteindelijk het rampenplan voor het Zwin, op initiatief van de arrondissementscommissa ris van de p rovincie W est-Vlaanderen Johan Debyser, herschreven is. Dat wil niet zeggen dat alle plooien gladgestreken zijn en dat er geen enkel versc hil meer is in visie, maar nu zijn er wel duidelijke prioriteiten vastgelegd die moeten voorkomen dat in rampsituaties onnodig tijd wordt verloren . Om discussies over de effecten van de afsluiting van het Zwin met een zanddam in de toekomst te vermijden, zijn we ook een samenwerking aangegaan met de Sectie Mariene Biologie van de Universiteit Gent. Die mensen hebben bodemdierstalen genomen voor en na de afsluiting, en blijven dit continueren zoda t we met wetenschappelijke gegevens ons beheer kunnen onderbouwen. Ik vind die samenwerking met wetenschappelijke instellingen, educatieve organisaties en andere verenigingen van mensen die bezig zijn met de kust en de zee heel belangrijk. Een dergelijk netwerk is een welgekomen versterking voor het beperkt personeelsbestand in het Zwin.

I

Die wil tot samenwerking met wetenschappers zal het lezerspubliek van de VLIZ Nieuwsbrief, waaronder veel mariene wetenschappers, ongetwijfeld toejuichen. Zie je in de toekomst bijkomende mogelijkheden om hen bij het Zwingebeuren te betrekken?

Zeker en vast. Wij staan volledig open voor alle vormen van samenwerking, zolang die verenigbaar zijn met de doelstellingen van het Zwin . De meeste onderzoekers die de voorbije 2-3 jaren contact met ons hebben opgenomen om een studie te verrichten in het Zwin, hebben we dan ook die kans geboden Naast het onderzoek op bodemdieren door de mariene biologen van de Gentse universiteit, hebben we hier een student gehad die onderzoek deed naar kleine wormpjes (nematoden) die schade kunnen toebrengen aan het wortelstelsel van Helmgras, een studie met toepassmgen voor het kustverdedigingbeleid Mensen van het KMI hebben een magnetisch meetpunt geplaatst in de duinen van het Zwin en de Université Catholique de Louvain ontwikkelde een nieuwe methode om de trek bq vogels te kunnen volgen Ook de samenwer-

INTERVIEW

king met het KBIN voor wat betreft het vogelringwerk werd van onder het stof gehaald en met de vleermuizenwerkgroep werd samengewerkt om een bunker halfingebouwd in de internationale dijk in te richten als vleermuizenoverwinteringsplaats. Je ziet, waar we kunnen samenwerken, doen we dot graag.

I

Niettegenstaande je drukke agenda merk ik dat je ook nog regionaal verantwoo rdelijke bent v oor Europa en het Midden-Oosten b innen de International Zoo Ed ucatio n Association. En d a t je ook nog de tijd vindt om bijvoorbeeld boekjes te schrijven over zeedieren.

Dat klopt, zij het dat ik mijn engagement bij de International Zoo Education Association in het najaar za l moeten opzeggen vanwege te druk. Het boekje dat ik pleegde over de kriebelbeestjes van de zee vormt dan weer het logische vervolg op twee eerdere werkjes die ik publiceerde over de kriebe lbeestjes in de tuin en in huis.

I

Tot slot. Zijn er zaken die je nog graag aan ons lezerspubliek kwijt wil en die nog niet aan bod kwamen?

Twee zaken zou ik nog willen meegeven . De vernieuwing van het Zwin zal nog wel wat op zich laten wachten, al is het moor omdat het verkrijgen van alle vergunningen nog 2-3 jaar kan duren. Om te vermijden dat mensen gaan denken dat de nieuwe wind al is gaan liggen omdat ze nog niets concreets zien veranderen willen we de vernieuwingsgedachte gestalte geven met educatieve activiteiten. Acties in het kader van de Week van de Zee of de inrichting van één of meerdere tentoonstellingen passen daar perfect in. Zo komt er in het voorjaar alvast een nieuwe tentoonstelling rond de olievervuiling van de Tricolor en de gevolgen voor het Zwin, een initiatief dat wordt uitgewerkt samen met diverse partners waaronder het VLIZ. Ten tweede zou ik hen die kritiek spuien op de eigenoor van het Zwin in alle eerlijkheid willen oproepen om onbevooroordeeld de situatie te bekijken . Men redeneert nogal snel dat de eigenoor van het Zwin, die tevens een vastgoedfirma vertegenwoordigt, alleen op geld uit is en daarom het Zwin niet wil afstaan Daarbij vergeet men echter dat het dankzij graaf Leon Lippens is dat in 1952 het gebied niet werd opgehoogd en verkaveld, en het eerste natuurreservaat van België het levenslicht zag Ik vind het toch wel chique wat die firma heeft gedaan en ben ervan overtuigd dat, mdien elke vastgoedfirma zo zou te werk gaan, Vlaanderen er op vlak van natuur toch wel anders zou hebben uitgezien!

21

KORT

Kort

Scheldefonds en Schelde InformatieCentrum pakken uit met heuse krant Op 16 december 2003 was de pers goed vertegenwoordigd in Doel om de presentatie van de eerste Vlaams-Nederlandse Scheldekrant bil te wonen. De Scheldekrant is een initiatief van het Schelde InformatieCentrum en het Scheldefonds, beide Vlaams-Nederlandse organisaties die de Schelde als werkgebied hebben. Stuwende krachten achter deze kleurige en informatieve publicatie, zijn Ann Govaerts en Bregje Beyst, beide werkzaam op het VLIZ respectievelijk als coördinator van het Scheldefonds en Vlaams medewerker van het Schelde InformatieCentrum. In de krant komen heel gevarieerde onderwerpen aan bod zoals visserij, economie, natuur, uitstapjes langs het estuarium of interessante boeken over de Schelde. Maar ook serieuze zaken zoals de veiligheid tegen overstromingen en de verrichtingen van ProSes (Projectdirectie Schelde-estuarium) worden n1et geschuwd . De Scheldekrant is gratis te verkrijgen in de bibliotheken en gemeentes langs de Westersehelde en Zeeschelde en b1j heel wat bezoekerscentra en toenstenbureaus. Extra exemplaren zijn te bestellen bij het Schelde InformatieCentrum ([email protected]) of bij het Scheldefonds ([email protected]).

'Bestuurder' Peter Donk von Rijkswaterstaat {Hoofdafdeling Water, Directie Zeeland) reikt symbolisch de nieuwe Scheldekrant uil aan 'burger' Ronald Eijlers, Scheldeloods van het Nederlandse Loodswezen . De overhandiging symboliseert levens het grensoverschrijdende karakter van de krant (E-ND)

22

Tijdens de persconferentie werd niet alleen de Scheldekrant voorgesteld, maar werd ook een woordje uitleg f}_egeven over het Schelde InformatieCentrum en het Scheldefonds, de initiatiefnemers van dit project (E-ND)

Op 16 december 2003 was de pers goed vertegenwoordigd in Doel om de presentatie van de eerste Vlaams-Nederlandse Scheldekrant bij Ie wonen. Tevens kreeg het verzamelde publiek de gelegenheld om een aantal concrete initialieven 'live' Ie bezichtigen (E-ND)

Het voltallige team van het Schelde InformatieCentrum en het Scheldefonds blikken tevreden terug op een geslaagde dag (E-ND)

KORT

KORT

KORT

Strategische milieueffectenrapportage Schelde-estuarium: VLIZ betrokken Vloonderen en Nederland hebben met elkoor afgesproken een zogeheten Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium op te stellen . Dit is een samenhangend pokket van mootregelen en projecten die een eerste belangrijke stop dienen te vormen in een longetermijn visie op het estuarium . Deze longetermijn visie is de vertaling van een gemeenschappelijke VlaamsNederlands bereidheid om de veiligheid tegen overstromingen, de toegankelijkheid voor zeeschepen en de natuurlijkheid van het estuarium met elkoor te verzoenen . Een belangrijke stop in het voorbereiden van de Ontwikkelingsschets 2010 is de opmaak van een Strategisch Milieueffectenropport (S-MER) . Vermits het een unieke grensoverschrijdende aanpok betreft is de procedure hiervoor, die momenteel loopt, afgeleid uit de Europese, Vlaamse en Nederlandse regels voor milieueffectenropportoge. Over de te volgen richtlijnen m.b.t. de inhoud van het S-MER dient een gezamenlijke Vlaams-Nederlandse commissie advies te verlenen aan het bevoegde gezag . Deze 'Schelde m.e.r.-Commissie' bestoot uit een werkgroep van de Nederlandse Commissie voor de milieueffectrapportage, aangevuld met Vlaamse deskundigen, die zijn aangewezen door de Cel mer. In deze Commissie zetelen ook Jon Mees en Jon Seys van het VLIZ.

Een barometer voor de kust Een duurzoom beheer van onze kust. Dot is de ultieme doelstelling die het Coördinatiepunt Kustbeheer - waarvan VLIZ deel uitmaakt -voor ogen heeft. Een beheer dot rekening houdt met de toeristische en andere economische belangen, met een gezonde sociale- en leefomgeving , alsook met het notuurlijk ecosysteem en het leefmilieu . Om na te gaan of het beleid een duurzame richting uitgoot is het ontwikkelen en opvolgen van een zogenaamde 'duurzoomheidsborometer' van groot belang . Zo'n barometer bestoot uit een set gegevensof zogenoemde indicatoren, die elk op zich vanuit een bepaalde invalshoek een moot vormen voor een duurzame ontwikkeling . Door een regelmatige evaluatie van de indicatoren kunnen we nogaan of een gebied evolueert in de richting van of net weg van duurzaamheid. In het afgelopen jaar ontwikkelde het Coördinatiepunt Kustbeheer een heuse duurzaamheidbarometer voor onze kust, die moet toeloten om ontwikkelingen op te volgen en advies te geven bij het nemen van beslissingen voor de toekomstige ontwikkeling van de kust. Vanuit een

In het kader van een Interreg lllb praiecl, zal Ann-Katrien Lescrauwaet vanaf 1 ianuari 2004 het VUl team vervoegen, om Ie werken aan een set duurzaamheidsindicaloren voor de zuideliike Noordzee. Op de foto is Ann-Katrien {oP. la fe/rand) te zien liidens een workshop in Brazilië, n.a.v. mariene proieeten die ze daar in het verleden uitvoerde (AL)

uitgebreide lijst van 301 indicatoren, werden tijdens workshops met eindgebruikers (gemeenten, HORECA, hovenbesturen, milieuverenigingen, ambtenaren, sportclubs, etc.) de 50 meest relevante indicatoren uitgekozen . Omdat de opvolging van 50 indicatoren erg veel tijd zou vergen, werd de lijst nogmaals besproken en tot een werkbare 20 indicatoren beperkt. Voor deze 20 indicatoren werden de gegevens voor verschillende jaren opgevraagd , voor de ganse kust en indien mogelijk zelfs per kustgemeente. Deze gegevens zullen vanaf het voorjaar 2004 roodpleegboor zijn op http://www.kustbeheer.be. Het ropport van de studie met een detailbeschrijving en ochtergrondinformatie van de kustbarometer kon nu al opgevraagd worden op diezelfde website of bij het Coördinatiepunt Kustbeheer op Tel. : +32/(0)59 34 21 47. Een duurzoomheidsborometer is trouwens geen exclusiviteit voor onze kust. In 2001 ging , in het kader van het Interreg IIIB project SAIL, een porallel proces van stort voor de zuidelijke Noordzee . Het Vlaams Instituut voor de Zee zal vanaf januari 2004 werken aan een set indicatoren voor het opvolgen van duurzame ontwikkeling in dit inter-regionaal kustgebied (Nerd Pos-de-Colois, Zeeland, WestVlaanderen, Kent en Essex) . Hiermee zullen trends in o .o . het gebruik van ruimte op land en zee, econom1e, verontreiniging ,

toerisme en biodiversiteit in kaart worden gebracht. Onze barometer voor de kust wordt zo meteen een voste waarde in dit ruimer beeld voor de zuidelijke Noordzee. In het najaar 2005 worden de resultaten in een State of the Southern North Seo ropport gebundeld en op internet beschikboor gemaakt voor alle eindgebruikers. Voor meer informatie omtrent het SAIL initiatief kon u terecht bij http://www.soilcoost.org . Voor het uitwerken en opvolgen van deze SAIL indicatoren vervoegt Ann-Kotrien Lescrouwoet per 1 januari 2004 het VLIZ (onnkotrien [email protected]) .

23

Het VLIZ m een notendop Het Vlaam ln ·,tituut voor de Zee vzw werd m 1999 opgeflcht door de Vlaamse regenng, de prov1nc1e W est-Vloonderen en het fonds voor Wetenschappeli jk O nderzoek Vlaanderen.

Uitgebre1de mformotie over het Vlaams Instituut voor dE' Zee > beschikboor op de webs1te

(http://www.vliz.be) of bq het secretanoot

(e-mail: [email protected])

West-VIaan~1 0

q.
Mini~tcrie

van de

\'la.am~ Gemecn~ch.ap

Geinteresseerden kunnen sympathiserend lid worden van het VUl Speciale reducties gelden voor studenten en doctorandi . Een formulier voor het aanvragen van lidmaatschap kan verkregen worden via het secretanaaf af v1a de website

Het VLIZ ondersteu nt het zeew etenschappelijk onderzoek in Vloonderen en bouwt hiertoe een coörd inotieforum, een oceanografisch platform en het Vlaa ms Marien Dato- en Informatiecentrum uit. VLIZ fungeert als internationaal aanspreekpunt en verstrekt adviezen op vraag van de overheid of op eigen initiatief. Het VLIZ stoot ook in voor wetenschopspopulorisering, sensibilisering en de verdere valorisatie van de mediotheek . Binnen het kader van een beheersovereenkomst ontvangt het VLIZ een jaarlijkse toelage van het Mmisterie van de Vlaamse Gemeenschop en van de provincie West-Vloonderen Voorzitter van de rood van beheer is de heer Poul Breyne, gouverneur van West-Vlaanderen. In de rood zetelen academici verbonden aan Vlaamse universiteiten, vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid en van de provincie West-Vlaanderen, en afgevaardigden uit de mariene economische sector. Voorzitter van de wetenschappelijke comm1ssie 1S prof. dr. Potric Jacobs. Deze cammissie adviseert de rood van beheer inzake wetenschappelijke aangelegenheden De samenstelling weerspiegelt het multidisciplinaire en interunivers1 toire karakter van het VLIZ, met onderzoekers van de zes Vlaamse universiteiten, van de Vlaamse en federale onderzoeksinstellingen, en vertegenwoordigers van bevoegde odmmistroties Het VLIZ heeft een interfacefunctie tussen wetenschappelijke middens, overheidsinstanties en het grote publiek Wie mieresse heeft voor het wetenschapsgerelateerde kust- en zeegebeuren, kan mdividueel of als groep aansluiten als sympathiserend lid van het VliZ.