Nota Duurzame Ontwikkeling Boxtel

Nota Duurzame Ontwikkeling Boxtel 2009-2015

100 stappen in een sprong naar duurzaamheid

Nota duurzame ontwikkeling 2008

gemeente Boxtel

Vastgesteld door de gemeenteraad van Boxtel op 7 oktober 2008. 14-10-2008

Inhoudsopgave

1 van 106


gemeente Boxtel

Inhoudsopgave

INLEIDING.................................................................................................................................................................................. 4 ONDERDEEL A 1

DE ORGANISATIE BOXTEL ALS BEDRIJF: BOXTEL BV ................................................ 9

DUURZAME ORGANISATIE......................................................................................................................................10

1.1

Klimaatneutraal.........................................................................................................................................................11

1.2

Personeel en personeelsbeleid...................................................................................................................................11

1.3

Mondiale bewustwording en internationale samenwerking..................................................................................12

1.4

Duurzaam inkopen en gebruiken.............................................................................................................................13

1.5

Duurzaam vervoer.....................................................................................................................................................16

1.6

Duurzaam bouwen en verbouwen............................................................................................................................17

1.7

Duurzaamheid in de organisatie ..............................................................................................................................20

ONDERDEEL B 2

DE GEMEENTE BOXTEL ALS OVERHEIDSORGAAN.....................................................21

RUIMTE EN RUIMTELIJKE ONTWIKKELING.......................................................................................................22

2.1

Bestemmingsplannen en Wro...................................................................................................................................23

2.2

Andere ruimtelijke plannen.....................................................................................................................................26

2.3

Nieuwbouwplannen woningen / bedrijven..............................................................................................................27

2.4

Natuurbeleid - groenbeleid.......................................................................................................................................28

3

CULTUUR EN MAATSCHAPPIJ..............................................................................................................................31

3.1

Kunst, Cultuur en samenleving................................................................................................................................33

3.2

Onderwijs...................................................................................................................................................................34

3.3

Sport ...........................................................................................................................................................................35

3.4

Jeugd en Jongeren.....................................................................................................................................................36

3.5

Internationale samenwerking en ontwikkelingssamenwerking............................................................................37

3.6

Mondiale bewustwording..........................................................................................................................................39

3.7

Samenwerking met partners ....................................................................................................................................40

4. 4.1

WONEN EN ONDERNEMEN .....................................................................................................................................43 Duurzaam wonen.......................................................................................................................................................44

Inhoudsopgave

2 van 106


gemeente Boxtel

4.2

Duurzaam bouwen en verbouwen............................................................................................................................45

4.3

Duurzaam slopen.......................................................................................................................................................52

4.4

Duurzaam ondernemen............................................................................................................................................53

4.5

Verkeer en vervoer....................................................................................................................................................59

4.6

Energie en klimaat.....................................................................................................................................................62

4.7

Water, bodem en lucht en licht................................................................................................................................64

4.8

Afval en afvalstoffen..................................................................................................................................................67

5.

LANDGEBRUIK, TOERISME, RECREATIE EN NATUURBEHEER ..................................................................70

5.1

Schaarse ruimte en landgebruik ..............................................................................................................................71

5.2

Duurzaam toerisme...................................................................................................................................................72

5.3

Natuurontwikkeling..................................................................................................................................................72

5.4

Natuur- en milieueducatie en natuurrecreatie.......................................................................................................75

6.

MONITORING EN EVALUATIE............................................................................................................................76

6.1

Monitoring en het doel..............................................................................................................................................76

6.2

Nulmeting...................................................................................................................................................................76

6.3

Bestaande monitoringsinstrumenten.......................................................................................................................76

6.3

Indicatoren.................................................................................................................................................................77

7.

COMMUNICATIE....................................................................................................................................................78

7.1

Draagvlak...................................................................................................................................................................78

7.2

Communicatieplan....................................................................................................................................................78

8.

CAPACITEIT EN INZET .........................................................................................................................................79

8.1 Ambitieniveaus Duurzaamheidsbeleid..............................................................................................................................79 8.2 Kosten en capaciteit.............................................................................................................................................................79 8.3 Financiering van de activiteiten.........................................................................................................................................80 9.

UITVOERINGSPROGRAMMA .............................................................................................................................82

BEGRIPPENLIJST..................................................................................................................................................................91 ACTIEPUNTEN UIT NOTA DUURZAME ONTWIKKELING 2000 .................................................................................97

Inhoudsopgave

3 van 106


gemeente Boxtel

Inleiding Boxtel ligt in het centrum van de provincie Brabant. Het is een groene woon- en werkgemeente met veel belangrijke natuurgebieden en een groot bedrijventerrein. Boxtel fungeert als een van de centrale punten in het nationaal landschap Het Groene Woud, een nationaal landschap van 35.000 hectaren, met een natuurkern van 7.500 hectaren in de driehoek ’sHertogenbosch-Eindhoven-Tilburg. Boxtel heeft ruim 30.000 inwoners (2007) die wonen in bijna 12.000 woningen op ruim 6500 hectare. Daarmee is de woningdichtheid rela tief laag te noemen en is Boxtel overwegend een landelijke gemeente. De beroepsbevolking telt ruim 14.000 personen. Boxtel biedt ca.15.000 arbeidsplaatsen en fungeert daarmee als een werkgemeente in de directe omgeving. De aanwezige heiden, beekdalen, de akkercomplexen en de kleine kern (Liempde) zijn cultuurhistorisch als een geheel te beschouwen. Dit is binnen Brabant uniek. De kern van Boxtel wordt door middel van de Dommel verbonden met het buitengebied dat zich kenmerkt door zijn hoge natuurwaarde. De gemeente kenmerkt zich verder door een continue overgang van zand- en leemgronden. In de dalen van de stroompjes en riviertjes (Dommel, Beerze, Smalwater, Kleine Aa) bevinden zich bijzondere vegetaties met onder andere populieren, wilgensoorten en zwarte Els. Ook komen er diverse zogenaamde rode- lijst soorten voor, waaronder de ijsvogel. Naast het relatief grote aantal rode- lijst soorten vallen ook de aantallen inheemse soorten op. Bosgebieden als Geelders, Landgoed Velder en Kampina zijn relatief onaangetast en herbergen nog soorten die daar van oudsher thuishoren. Duurzame ontwikkeling Duurzame ontwikkeling betekent voor Boxtel, zorgen voor een evenwichtige balans tussen de economische, sociale en milieuaspecten van activiteiten. Deze drie elementen staan in de begrippenlijst uitgelicht als de drie P’s. Belangrijk hierin voor Boxtel is dat de natuur (Planet) een evenredig belang heeft met welvaart (Prosperity/Profit) en maatschappelijke aspecten (People). De gemeente gaat bij haar handelen altijd uit van gelijkheid en wederkerigheid. Daarnaast betekent duurzame ontwikkeling in Boxtel dat een gelijke of betere aarde ontstaat door het handelen binnen de gemeente. Het afwentelen van problemen naar de toekomst of een ander schaalniveau is daarom ook onwenselijk. De gemeente zal daarbij haar ambitieniveau in afstemming met de omgeving zo maximaal mogelijk proberen in te vullen. Duurzame ontwikkeling betekent voor Boxtel het zorgen voor het ‘hier’ en ‘nu’ en voor ‘daar’ en ‘later’. Duurzame ontwikkeling richt zich dus duidelijk niet alleen op het eigen

Inleiding

4 van 106


gemeente Boxtel

gebied, de eigen mensen en bedrijven maar kent een mondiaal aspect (daar) en een toekomstaspect (later). Het is een cont inu proces en geen momentopname. Ons handelen gaat immers ook continu door. Uitgangspunten In Boxtel wordt al op een hoog niveau aan duurzame ontwikkeling gewerkt. Landelijk zijn hiermee toonaangevende resultaten behaald. Het uitgangspunt van Boxtel bij het verder ontwikkelen van de duurzame samenleving is: “We moeten de kip met de gouden eieren voeden”. Dit betekent: “Versterken van de huidige waarden en krachten”. Het benutten van de kansen en het verspreiden van de kennis hierover. Boxtel zal zich dus expliciet niet beperken tot alleen maar compensatie. Deze nota tracht de 3 P’s volledig integraal te beschouwen. Gekozen is voor een duurzaamheidsbenadering met de aarde (planet) als invalshoek. zonder hierbij afbreuk te doen aan de balans tussen de drie P’s. De omstandigheden op de aarde bepalen immers de kwaliteit van leven. Binnen dit kader moeten de menselijke activiteiten dan ook worden afgewogen. Doelstellingen Met deze nota wil het College van Burgemeester en Wethouders van Boxtel, als gemeente een bijdrage leveren aan een wereld waarin de mens in voldoende mate kan voorzien in zijn eigen levensonderhoud met respect voor anderen en zijn natuurlijke leefomgeving. De bijdrage die Boxtel wil leveren betreft dus een wezenlijke verbetering in leefomgeving, in begrip en in balans tussen verschillende mensengroepen onderling, mens en natuur, mens en bedrijf én bedrijf en natuur. Boxtel is zoekende naar het maximale wat ze binnen haar eigen mogelijkheden kan doen en wil dit ook realiseren. Deze globale doelstelling vereist een voortdurende dialoog met burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Vanuit deze dialoog zal de nota worden aangescherpt. De gemeente wil de acties realiseren in een periode tot en met 2015. Hierbij is de medewerking van burgers en bedrijven noodzakelijk. Bij het behalen van eerdere doelstellingen is de medewerking van burgers en ondernemers erg groot geweest. Maatschappelijk verantwoord ondernemen In oktober 2005 heeft de gemeente Boxtel een zogenaamde maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) scan uitgevoerd. Doel hierbij was om de prestaties van deze organisatie op sociaal- maatschappelijk, economisch en milieukundig vlak te beoordelen. Deze prestaties reiken verder dan het handelen van de organisatie zelf en strekken zich uit over het totale taakveld van de gemeente als overheidsorgaan. Overigens is de MVO scan geen audit of controle instrument maar resulteert de MVO scan in aangrijpingspunten en kansen. Een maatschappelijk verantwoord ondernemende organisatie draagt bij aan een duurzame ontwikkeling. De aangrijpingspunten en kansen zijn daarom ter harte genomen bij het opzetten van deze nota. De belangrijkste aandachtspunten uit de MVO scan voor Boxtel zijn: • Betere beleidsverankering van ambities, doelstellingen en beoogde resultaten. • Het realiseren van een meer integrale aanpak. • Aandacht voor formulering van beleid (realistisch, lange termijn visie etc).

Inleiding

5 van 106


• • •

gemeente Boxtel

Het verankeren van persoonsgebonden handelen in beleidsopdrachten / taakbeschrijvingen. Op sommige beleidsvelden: het vaststellen van concrete criteria, toetsingskaders of beleidskaders. Verbeteren van de communicatie (interne en externe communicatie).

In deze nota zijn de aandachtspunten verwerkt door concrete acties en beleidsdoelstellingen te formuleren. Nota duurzame ontwikkeling 2000 In 2000 heeft Boxtel een nota duurzame ontwikkeling opgesteld. Deze nota omvatte een organisatiebreed beeld van duurzaamheid, waaraan 42 actiepunten zijn verbonden. De nota duurzame ontwikkeling 2000 is de voorloper van de nu voorliggende nota. De 42 acties zijn grotendeels gestart dan wel uitgevoerd. Als gevolg van deze nota zijn onder andere de hoge ambities voor duurzame stedenbouw & duurzaam bouwen en wonen in de nieuwbouwwijken van Boxtel gerealiseerd. Bovendien is als gevolg van de nota het klimaatbeleid opgestart, waaraan ruim 20 individuele projecten zijn gekoppeld. Andere voorbeelden van resultaten van de nota uit 2000 zijn het opstellen van het waterplan en de bodemkwaliteitskaart, alsmede het opzetten van parkmanagement voor bedrijventerreinen. Er zijn slechts enkele actiepunten die ofwel nog aandacht behoeven, ofwel nog moeten starten (zie bijlage 2). Deze actiepunten zijn overgenomen in deze nota. Resultaten tot dusver Boxtel heeft al jaren een uitzonderlijk goede naam op het gebied van duurzame ontwikkeling. Niet voor niets bezocht Prins Willem Alexander 2x en Hare majesteit koningin Beatrix 1x Boxtel vanwege duurzaamheid. Deze reputatie is bereikt door hieraan intensief, voortvarend en vooral continu te werken. Hierop mag Boxtel trots zijn. Een greep uit wat tot dusver bereikt is staat hieronder opgesomd: • • • • • • • • • • •

Boxtel loopt voorop (1e) in de uitvoering van het waterbeleid in Noord-Brabant. Vele hoge ratings op de duurzaamheidsspiegel. In Boxtel wordt door multiculturele groepen het project De Smaak van Boxtel uitgevoerd, een uitwisseling van eetgewoonten, ideeën en cultuur in de Boxtelse maatschappij. Samenwerkingsovereenkomsten met Waterschap De Dommel, met corporaties Sint-Joseph en Goed Wonen Liempde en met een goedwerkend parkmanagement Vorst-Ladonk. De Albert-Hein te Boxtel is de beste supermarkt van Nederland o.a. vanwege de hoogste rating op het onderdeel biologische producten, bovendien is de Wereldwinkel in Boxtel een voorbeeldwinkel. De wethouder kreeg Brabantse Duurzaamheidsprijs. De wijk In Goede Aarde is een voorbeeldwijk vanwege het duurzaam bouwen voor heel Nederland, maar ook vanwege een goed voorbeeld voor mondiale duurzaamheid (Morgenstond). Boxtel kent als een van de weinige gemeenten in Nederland nog een zeer actie ve werkgroep Lokale Agenda 21 met bijzondere, vaak zeer succesvolle activiteiten gericht op duurzame ontwikkeling. Smalwater-Zuid is hét voorbeeld voor reconstructie van het buitengebied. Duurzaam Bedrijventerrein Vorst-Ladonk met daarop in ontwikkeling het duurzaamste datacenter van Europa en de realisatie van bedrijven met Koude Warmte Opslag systemen (onder andere Conval en VDL). Nieuwe economische dragers daadwerkelijk gesteund door nieuw bestemmingsplan Buitengebeid (en gedeeltelijk al uitgevoerd).

Inleiding

6 van 106


• • • • • • • • • • • • • • • •

gemeente Boxtel

De Boxtelse bevolking is relatief de grootste gebruiker van het duuraam-energie -fonds: Vlagheidefonds. Ook zijn voor de lagere inkomens energiebesparingprojecten uitgevoerd. Boxtel is initiatiefnemer van de Duurzame Driehoek. Boxtel is een spil in Het Groene Woud met het streekhuis Meierij / Het Groene Woud in Liempde. Het Groene woud is hét nationaal landschap van Noord-Brabant en fungeert als pilot voor Deltaplan landschap. Boxtel herbergt voorbeelden van de verbreding van de landbouw (o.a. spelt, B&B). De gemeente Boxtel rijdt CO2-neutraal. Boxtel herbergt De Kleine Aarde & 12-Ambachten als centra voor duurzame ontwikkeling alsmede het milieueducatiecentrum De Groene Poort. De energie 0 woningen in de wijk In Goede Aarde waren aanleiding om de afspraken rond de terugleververgoeding voor elektriciteit te herzien bij Essent. De uitvoering van 5 projecten LER (Lokaal Ecologisch Raamwerk) zijn hét voorbeeld voor Nederland als invulling voor lokaal ecologisch beleid. Intensieve aandacht voor biodiversiteit en biodiversiteitsversterking. Zo broeden 3 paren ijsvogels in het centrum van Boxtel en zijn nieuwe soorten gevonden tijdens inventarisaties (2007). Naast de biodiversiteitversterking is er aandacht voor landschapsversterking door: het afsluiten van zandwegen en het sluiten van contracten met belanghebbenden (Zorggroep Elde) om ecologische verbindingszones te creëren. Dé ecologische verbinding binnen HGW (tussen Kampina en Mortelen) is in Boxtel uitgevoerd (Banisveld) evenals 6,5 km inrichting door gemeente & waterschap (Dommel door Boxtel, Grote Waterloop en Heerenbeekloop). Boxtel is de eerste gemeente die daadwerkelijk grootschalig biologisch plantmateriaal inkoopt. Innovatief & duurzaamheid: landbouwlandgoed, voorschriften bestemmingsplan buitengebied. Boxtel participeerde als eerste gemeente in de streekrekening en Countdown 2010. Boxtel organiseerde symposia over Het Groene Woud. Boxtel doet mee in vele Europese projecten (Leader, Lifescape, Groene Woud-GroenHage(n)land, IRMA. POP, etc.) met concrete resultaten.

Reikwijdte van de nota 100 stappen in een sprong naar duurzaamheid De nota zal als leidraad dienen voor het handelen van de gemeente als overheid. In grote lijnen wordt beschreven hoe aan duurzaamheid binnen de diverse beleidsvelden concreet invulling kan worden gegeven Voorbeelden en actiepunten worden aangedragen die in het specifieke beleid kunnen worden toegepast. De nota geeft deze hoofdlijnen voor het beleid in principe aan voor een beperkte periode. Gegeven de technologische ontwikkelingen en de wenselijke tijd om actiepunten uit te voeren wordt uitgegaan van een periode tot en met 2015. De meeste actiepunten moeten via een uitvoeringsprogramma nader worden uitgewerkt. Deze nota vormt hiervoor het raamwerk. De betrokken afdelingen en externe partijen zoeken binnen de uitvoeringsplannen en binnen de gestelde actiepunten het uitvoeringsniveau (ambitieniveau). Zonder afbreuk te doen aan de totale ambities van dit plan is op projectniveau nog enige flexibiliteit mogelijk. Na het vaststellen van deze nota zal een uitvoeringsprogramma worden geschreven waarin benodigde budgetten, tijd en capaciteit nauwkeurig worden beschreven. In dit uitvoeringsprogramma worden ook de trekkers van de activiteiten benoemd. De capaciteitsbeschrijving (in uren en middelen) in hoofdstuk 8 is een grove schatting. In het uitvoeringsprogramma wordt een gedetailleerde uitwerking gegeven. Wat nu voorgesteld

Inleiding

7 van 106


gemeente Boxtel

wordt is gezien de huidige techniek, stand van zaken met betrekking tot beleid en uitvoering, reëel. Leeswijzer De opbouw van de ‘oude’ nota duurzame ontwikkeling en de voorliggende nota, 100 stappen in een sprong naar duurzaamheid, verschillen van elkaar. In de nieuwe nota is gekozen voor het op twee manieren beschrijven van de gemeente Boxtel, nl. als bedrijf en als overheidsorgaan. Decennia geleden kende het ministerie van VROM de slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ toe aan haar beleidsprogramma. Deze gedachte is een nog steeds geldend uitgangspunt en vormt de basis voor de opsplitsing van deze nota in twee delen; deel A en deel B, beginnend met deel A: Boxtel als bedrijf. Deel A beschrijft de gemeente Boxtel als separate organisatie. Het stimuleren van anderen tot een duurzaam gedrag is pas geloofwaardig als ook de eigen organisatie kan tonen dat zij de duurzame gedachte ook daadwerkelijk praktiseert. Te denken valt daarbij onder meer aan duurzame inkoop, energiebesparing en -productie, personeelsbeleid. In dit deel worden geen taken beschreven die Boxtel heeft als planvormer, beslissingmaker of als regulier overheidsorgaan. Deel B beschrijft de gemeente Boxtel als overheidsorgaan. In de hoofdstukken worden de processen, werkwijzen en middelen van de gemeente als overheidsorgaan beschreven. Wat kunnen beleidsafspraken toevoegen aan een duurzame maatschappij en leefomgeving. Achtereenvolgens komen hierbij aan de orde: ruimtelijke plannen, cultuur en maatschappij (met hierin de sociale aspecten van duurzaamheid), duurzaam bouwen, wonen en ondernemen en tenslotte natuur en recreatie. De wijze van monitoring en de capaciteitsvraag worden behandeld in respectievelijk de hoofdstukken 6 en 8. De ureninschatting in de tabellen bedragen interne uren van eigen mensen. In veel gevallen zal dit niet om ‘nieuwe’ uren gaan, maar om reeds bestaande uren. Immers nu al zijn ambtenaren bezig met het opstellen van het afvalbeleid, dit zal in de toekomst niet anders zijn. Daar waar kosten geschat zijn, betreft het externe kosten ten behoeve van inhuur derden, communicatie of andere middelen.

Inleiding

8 van 106


Onderdeel A

gemeente Boxtel

de organisatie Boxtel als bedrijf: Boxtel BV

Onderdeel A: Hoofdstuk 1 Duurzame Organisatie

9 van 106


1

gemeente Boxtel

Duurzame Organisatie

In dit hoofdstuk wordt de gemeentelijke organisatie beschouwd als een private organisatie en niet als overheidsorgaan. Dit hoofdstuk beschrijft daarmee wat de organisatie, als het ware een “BV”, zelf kan bereiken om verder te verduurzamen. Het gaat hierbij om werknemers en eigen middelen zoals transport en eigen gebouwen. De hierop volgende hoofdstukken beschrijven de gemeente Boxtel als overheidsorgaan. De gemeentelijke organisatie wil en zal zich ontwikkelen als een duurzaam opererende organisatie. De gemeente heeft bij het uitdragen van haar duurzaamheidboodschap ook een voorbeeldfunctie. Dit hoofdstuk richt zich op deze voorbeeldfunctie. Met name daar waar het gaat om inkoop, aanbestedingen, samenwerking met lokale, regionale of internationale partners en het vervoer van het eigen personeel kunnen voorbeeldstellende activiteiten worden uitgedragen. In de gemeente Boxtel is reeds veel kennis bij het bedrijfsleven aanwezig van duurzame producten en processen. Waar mogelijk en wenselijk zal deze kennis worden aangeboord, uiteraard met in achtneming van wettelijke aanbestedingsregels. De gemeente wil voor haar eigen productie en activiteiten de volle verantwoording dragen en komen tot een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie. In onderstaande paragrafen worden deze onderdelen benoemd en worden er activiteiten aan gekoppeld.

Een gemeente zou in feite per definitie een maatschappelijk verantwoord ondernemende organisatie moeten zijn. Aan de maatschappelijke, menselijke People kant van de duurzaamheidsdriehoek staan zaken als een verantwoord inkoopbeleid, waarbij bijvoorbeeld gelet wordt op het voorkomen van kinderarbeid, aannamebeleid met gelijke kansen voor minder valide mensen, allochtonen en ouderen. Met name deze menskant kan een gemeentelijke organisatie een positief imago opleveren. Daarnaast is het zo dat duurzaam bouwen en renoveren van de gemeentelijke gebouwen leidt tot een comfortabel en gezond binnenklimaat, wat dus rechtstreeks bijdraagt aan het welzijn van de werknemers / gebouwengebruikers.

Boxtel kan als organisatie direct bijdragen aan de natuurlijke, ecologische en fysiologische kwaliteiten van de aarde. Dit kan onder andere door het verminderen van de vervoerskilometers, het terugdringen van het gebruik van Planet fossiele brandstoffen, het stimuleren van energiebesparing in de gebouwen en bij de werknemers en het ecologisch beplanten van haar eigendommen.

De prosperity kant van de duurzaamheidsdriehoek hangt altijd direct samen met de andere twee kanten. Direct voordeel wordt gehaald uit energiebesparing en Prosperity zaken als carpoolen en duurzaam bouwen. Kijkende naar gebruikslasten leveren duurzaam gebouwde en gerenoveerde gebouwen altijd voordeel op. Het spreekt voor zich dat een reductie in vervoerskilometers ook een financieel voordeel met zich meebrengt.


10 van 106


1.1

gemeente Boxtel

Klimaatneutraal

Klimaatneutraal betekent in feite dat de netto de emissies en de opname van CO2 en andere broeikasgassen in een strak evenwicht worden gehouden. Een organisatie zal hierbij wel een ambitie moeten vaststellen. Voor de eigen organisatie ligt er de volgende overkoepelende ambitie: Boxtel wil als organisatie in 2015 minimaal klimaatneutraal zijn en zo mogelijk zelfs een negatieve CO2 balans hebben. Dit betreft het energiegebruik van de gebouwen en medewerkers (dus ook het niet gebouwgebonden energiegebruik) en tevens het volledige transport (woon-werk en werk-werk). Huidige stand van zaken Boxtel compenseert nu alle vervoerskilometers van de buitendienst. Dit gebeurt in samenwerking met de Klimaatneutraalgroep. Voorts wordt alle energie 100% groen ingekocht. Van verdere compensatie of CO2 neutrale producten is nog geen sprake. Landelijk gezien is er nog maar een beperkt aantal gemeenten met klimaatneutrale doelstellingen voor de eigen organisatie. De deadlines bij de grote gemeenten liggen hierbij veelal op 2015. Klimaatneutraal in Boxtel Boxtel verstaat onder klimaatneutraliteit dat alle broeikasgassen, omgerekend naar equivalenten CO2 die direct aan de eigen productie gekoppeld kunnen worden en waarvoor de gemeentelijke organisatie verantwoordelijkheid draagt, worden vermeden dan wel gecompenseerd. Het gaat hierbij om: - elektriciteitsgebruik van alle gemeentelijke aansluitingen - gasverbruik van alle gemeentelijke aansluitingen - alle woon-werk en werk-werk kilometers van de werknemers - alle elektriciteitgebruik van thuiswerk faciliteiten 1

1.2

Boxtel zal als organisatie in 2015 klimaatneutraal zijn en dus alle broeikasgassen die gekoppeld zijn aan de eigen productie en activiteiten compenseren. Pas in het uiterste geval zal Boxtel compenseren door inkoop. Boxtel zal haar beleid ook uitdragen naar andere gemeenten.

Personeel en personeelsbeleid

In de eigen organisatie zijn momenteel ruim 208 fulltime werkeenheden geplaatst. Deze mensen vormen een grote groep van deskundigheid en ijver, elk individueel op zijn of haar vlak. Boxtel stimuleert het inzetten van deze kennis en ijver in de maatschappij én in andere gemeenten, iets dat nu al veelvuldig gebeurt. Vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen past het om de eigen mensen de kans te geven om vrijwilligerswerk uit te voeren voor de maatschappij. Dit werk ligt bij voorkeur in het verlengde van het huidige werk of de huidige kennis van de


11 van 106


gemeente Boxtel

medewerkers. Ook kan gedacht worden aan de inzet op beleidsvelden die prioriteit krijgen in de gemeente. Boxtel geeft daarom de eigen medewerkers de ruimte om jaarlijks 20 uren vrijwilligerswerk uit te voeren binnen kantooruren. Als voorbeeld dienen hier diverse bankinstellingen die het mogelijk maken om hun personeel in te zetten voor maatschappelijke doeleinden. Met een vrijwillige inzet van gemeentelijk personeel draagt de gemeente bij aan het verkleinen van de afstand tot de burger en tot de vergroting van het draagvlak voor de uitvoering van haar duurzaamheidsbeleid. Niet is uitgesloten dat dit leidt tot win – win situaties. Gedacht kan hierbij worden aan het beschikbaar stellen van een ambtenaar om voor een organisatie subsidie aan te vragen zodat uiteindelijk ook een bijdrage geleverd wordt aan gemeentelijke doelstellingen. Voorwaarde voor het vrijwilligerswerk is dat het in de lijn is met de in de beleidsdoelstellingen van de gemeente Boxtel. De vakspecialistische kennis van de groep mensen wordt bovendien benut door een zekere profeetgedachte uit te werken. Boxtel heeft in de afgelopen jaren op diverse thema’s voorbeeldstellend werk verricht in gemeenteland. Boxtel zal op projectbasis de eigen medewerkers de mogelijkheid geven om ook in andere gemeenten deze kennis te delen en werkzaamheden uit te voeren. Te denken valt hierbij bijvoorbeeld aan projectleiderschap voor nieuwbouwlocaties en opzetten van integrale beleidsplannen. Deze kennispool wordt in eerste instantie in de Duurzame Driehoek opgezet. 2

Boxtel stimuleert de eigen medewerkers om maatschappelijke functies uit te voeren en stelt per medewerker 20 uren op jaarbasis ter beschikking om maatschappelijk- / vrijwilligerswerk te verrichten.

3

Boxtel stimuleert de inzet van de eigen kennis in andere gemeenten wanneer dit gevraagd wordt. Boxtel geeft eigen medewerkers de ruimte om op projectbasis en onder goede afspraken voor een andere gemeente werkzaamheden uit te voeren.

Een belangrijk aspect is dat Boxtel bij aanname van personeel, duurzaamheid een rol laat spelen. Op dit moment wordt dit reeds gedaan bij de nieuwe vacatures. In het vervolgtraject zullen nieuwe personeelsleden op de hoogte worden gesteld van het duurzaamheidsbeleid van Boxtel met betrekking tot hun werk. 4

1.3

Boxtel neemt duurzaamheid mee in het aannamebeleid. Bovendien worden nieuwe personeelsleden op de hoogte gebracht van het duurzaamheidsbeleid en de gevolgen hiervan voor hun werkzaamheden. Daarnaast wordt het huidige personeel via interne communicatie voortdurend op de hoogte gehouden worden.

Mondiale bewustwording en internationale samenwerking

Mondiale bewustwording van de eigen organisatie betekent dat mo ndiale activiteiten van de organisatie of van werknemers, kenbaar worden gemaakt in de eigen organisatie. Bij allerlei projecten (bouw, afval, etc.) ontstaan kansen om een link met mondiale problemen en lopende projecten te leggen. Deze kansen zal Boxtel gebruiken.


12 van 106


gemeente Boxtel

Daarnaast zal Boxtel trachten de eigen werknemers meer wereldburger te maken door kennis over projecten te delen. Ambitieus is daarin de stimuleringsregeling om eigen werknemers voor een bepaald aantal uren vrij te stellen om te participeren in mondiale projecten. Voorwaarde hierbij is dat de kennis wordt gedeeld in de eigen organisatie en beschikbaar komt voor de maatschappij. Voor de organisatie zijn er tal van activiteiten uit te voeren waarmee het mondiale karakter kan worden versterkt. Te denken valt aan: kerstpakketten van de wereldwinkel, agenda’s van ontwikkelingsorganisaties en projecten zoals het “Fiets naar je werk” project van het COS. Deze projecten zijn gericht op de eigen organisatie en steunen hiermee tegelijkertijd een mondiaal doel. De eigen organisatie mag hierbij verwachten meer kennis te krijgen van de wereldproblematiek. Het is aan de organisatie zelf om hierbij de communicatie op peil te houden. Huidige stand van zaken Boxtel heeft op dit moment geen vaste samenwerkingspartners in de derde wereld. Slechts een handvol gemeenten laten vakambtenaren participeren in mondiale projecten, veelal vanuit een jumelage (vriendschapsband tussen twee steden). Voor kantoorbenodigdheden worden momenteel geen producten van derde wereld ondersteunende organisaties gekocht. 5

Boxtel inventariseert in 2009 hoe de reguliere en jaarlijkse zaken als kerstpakketten, agenda’s, kalenders etc. verder verduurzaamd kunnen worden door aan te sluiten bij, bij voorkeur, ontwikkelingsorganisaties. Zo mogelijk zal hieraan in hetzelfde jaar uitvoering worden gegeven.

6

Boxtel zal ambtenaren stimuleren om een bijdrage te leveren aan mondiale bewustwordingsprojecten of initiatieven door hiervoor uren ter beschikking te stellen mits hiervoor binnen de interne organisatie kennis wordt uitgewisseld (bijvoorbeeld via een expositie of verslagen). Per werknemer wordt in het kader van de bewustwording een mondiale voetafdruk afgenomen.

1.4

Duurzaam inkopen en gebruiken

Duurzaamheid dient bij de inkoop van alle diensten en producten door de gemeente Boxtel een rol te spelen. Herkomst van producten, de wijze van tot stand komen van producten en de wijze van gebruik van de producten (en diensten) zijn belangrijk om over de volledige organisatie duurzaam te handelen. Bij de inkoop kan daarbij gelet worden op certificering van dienstverleners (bijvoorbeeld iso14001) en producten (bijvoorbeeld FSC), maar bijvoorbeeld ook naar de bereidheid om in ontwikkelingsprojecten te investeren. Uitgangspunt is dat duurzaamheid bij de inkoop, naast andere aspecten, altijd een afwegingscriterium is. Het Ministerie van VROM heeft als ambitie dat de Rijksoverheid in 2010 bij 100% van haar inkopen duurzaamheid meeneemt; voor provincies, gemeenten en waterschappen is dit 50% en wordt dit 75%. Het Rijksprogramma Duurzaam Inkopen stimuleert overheden om milieuen sociale aspecten mee te nemen bij de inkoop van producten en diensten. Boxtel zal de richtlijnen uit dit programma voor 2010 bij 75% van de inkopen overnemen en voor 2012, 100% duurzaam inkopen.


13 van 106


gemeente Boxtel

Huidige stand van zaken Boxtel koopt energie reeds duurzaam in (100% groene elektriciteit). Daarnaast zijn er enkele ambtenaren opgeleid volgens het programma Duurzaam Inkopen. De inkoop van producten zal in de toekomst volgens het programma worden vormgegeven. Daarbij wordt een werkwijze aangehouden die past bij iso-certificering. Een iso-certificering wordt echter niet nagestreefd. Boxtel belegt, zoals vele gemeenten, bij de Bank Nederlandse Gemeenten. Boxtel zal nagaan of dit geld duurzaam kan worden belegd.

Biologische catering Door biologische en/of ecologische catering wordt de grond niet vervuild door meststoffen en afval. Bovendien worden bij de duurzame voedingsmiddelen eerlijke prijzen voor de grondstoffen betaald. De gemeente Boxtel zal intern catering-prestatieafspraken maken over het aandeel duurzame / ecologische / biologische producten.

Herkomstbeleid Bij inkoop van producten of diensten wordt gekeken naar de herkomst en wijze van productie. Bijvoorbeeld bij papier (gerecycled) of hout (met FSC keurmerk) wordt enkel ingekocht op basis van een duurzame herkomst. Daarnaast wordt gekeken naar de wijze van productie en de impact van de materialen op de omgeving. Een voorbeeld is bijvoorbeeld potgrond. Potgrond bestaat voor een groot gedeelte uit veenproducten. Milieubewegingen hameren op het reduceren van veenverbruik om veengebieden intact te houden. De uitdaging die er voor de potgrondsector ligt is te streven naar potgrond die voor een groot deel uit veenvervangers bestaat. 100% is zelfs haalbaar met vergelijkbare kwaliteit. Als veenvervanger wordt kokos gebruikt. Het gebruik van deze duurzame materiale n voor de eigen organisatie wordt als stimulerend beleid uitgezet voor de Boxtelse samenleving. In de toekomst krijgen producten met een duurzaamheid keurmerk de voorkeur. Voor kantoorartikelen betekent dit vooral: milieukeurmerk, voor levensmiddelen vooral het Fair trade keurmerk (waaronder Max Havelaar) en het Eko keurmerk. Voor hout is dit altijd het FSC keurmerk. Voor bomen, struiken en andere groenvoorzieningen wordt uitgegaan van autochtoon materiaal en daar waar mogelijk het Eko-keurmerk gevraagd. Speeltoestellen van hout zijn voorzien van het FSC keurmerk.


14 van 106


gemeente Boxtel

7

A. Vanaf 2010 worden minstens 75% van de inkopen volgens de richtlijn Duurzaam inkopen van het Rijk gedaan. Vanaf 2012 wordt 100% duurzaam ingekocht volgens de richtlijn. Daar waar mogelijk (zie bovenstaande paragraaf) wordt aangesloten bij een ontwikkelingsorganisatie. B. Los van dit duurzaam inkopen traject zal Boxtel prestatieafspraken vastleggen voor de catering, waarin producten / productgroepen benoemd worden die duurzaam zullen worden ingekocht. Deze prestatieafspraken worden in 2009 effectief.

8

Bij inkoop van diensten, dan wel producten die niet in de Rijksrichtlijn vallen wordt de voorkeur gegeven aan producten met een duurzaamheidskeurmerk dan wel diensten van aantoonbaar duurzaam opererende bureaus. Hiernaar wordt expliciet gevraagd in de aanbesteding.

Energiebesparing en management De inkoop van de energie (elektriciteit en gas) vindt nu plaats op basis van een collectief contract met zo’n 23 gemeenten. Boxtel heeft hierin de beleidskeuze gemaakt om energie groen in te kopen. Daarnaast wordt actief energiebeheer, conform de trias energetica 1 , toegepast om een continue zorg en hiermee een continue besparing op de geplaatste systemen (verlichting, installaties etc.) te behalen. 9

Boxtel blijft ook in het nieuwe contract vanaf 2008, 100% groene energie inkopen. Boxtel past actief energiebeheer toe om primair te werken aan het voorkomen van energie gebruik en pas dan duurzame energie in te zetten.

10

Boxtel zal zich inzetten om voor 2010 in de lijn van het energiemanagement, het energiegebruik van alle eigen gebouwen met minimaal 10% ten opzichte van 2004 (start BANS1) te reduceren.

11

De organisatie zal zich inzetten om in 2020, 10 % van de eigen energiebehoefte van de organisatie, zelfstandig op te wekken met behulp van duurzame energiebronnen.

Papiergebruik Papier is een van de grootste afnameproducten van de gemeentelijke organisatie. Zowel de hoeveelheid papier die dagelijks binnenkomt (post e.d.) als de hoeveelheid papier die dagelijks gebruikt wordt is groot. Voor zowel de inkomende stukken als het interne gebruik gelden besparingsdoelstellingen. Boxtel zal zeer kritisch zijn op binnenkomende stukken. Een teveel aan exemplaren worden per ommegaande retour gezonden met daarbij de boodschap dat één of in sommige gevallen slechts enkele exemplaren, voldoende zijn. Van burgers en bedrijven worden zo mogelijk digitale stukken geëist. Dit betekent dat in de communicatie naar de burgers en bedrijven vroegtijdig gevraagd wordt naar digitale stukken. 1

C. Duijvensteijn, 1996. Zie begrippenlijst.


15 van 106


gemeente Boxtel

Intern wordt het jaarlijkse verbruik inzichtelijk gemaakt en wordt getracht een verdere beperking aan intern papierverbruik door te voeren door communicatie en gerichte acties op bepaalde communicatiestromen. Een specifiek voorbeeld zijn externe brochures en de gemeentegids. Forse besparingen zijn hier mogelijk. Boxtel zal dan ook een plan opstellen om in het licht van het internettijdperk, hier forse besparingen te behalen. Papiersoort Als er 100% gerecycled papier op de markt is dat voldoet aan de archiefeisen dan zal dit worden ingezet. Als dit niet mogelijk is dan zal minstens gebruik worden gemaakt van zuurvrij en niet chloorgebleekt papier, afkomstig van bronnen onder het FSC keurmerk (of FSC mixed sources.). In het verlengde hiervan wordt tevens gekeken naar het beperken van schadelijke inkten / kleurstoffen. 12

Voor 2010 zal het eigen (interne) papierverbruik met 10% gedaald zijn. Voor 2015 is het papiergebruik met 20% gedaald, hierbij is specifiek aandacht voor externe mailings zoals de gemeentegids. Het referentiejaar is 2008. Daarnaast zal kritisch gekeken worden naar de papiersoort en deze wordt afgestemd op de duurzaamheid ambities zoals in deze nota beschreven.

13

Voor 2011 wordt onderzocht in hoeverre het mogelijk en wenselijk is om externe communicatie naar burgers en bedrijven verder te digitaliseren. Boxtel streeft naar een reductie van extern papiergebruik (papier gebruikt in rechtstreekse onderlinge communicatie met de gemeente) van 10% in 2012 ten opzichte van 2008.

1.5

Duurzaam vervoer

Het reduceren van de vervoerskilometers voor woon-/werkverkeer en werk-/werkverkeer levert een directe besparing op in de CO2 uitstoot per werknemer. Er zijn tal van manieren om dit te bereiken. Aan de materiële kant moet gezorgd worden voor energiezuinige voertuigen en voorzieningen zoals carpoolplaatsen. Verder moet gezorgd worden voor goede regelingen zoals fietsplannen en OV-regelingen. Huidige stand van zaken Op dit moment is er geen va stgesteld beleid specifiek voor het terugdringen van de kilometers voor woon-/werkverkeer via gemotoriseerd vervoer. Bij aanschaf van nieuwe voertuigen wordt momenteel een afweging gemaakt in bruikbaarheid, investering en milieubelasting (verbruikgegevens). Beleidsmatige afspraken zijn hier echter nog niet over gemaakt. Energiezuinig transport Bij aankoop en/of vervanging van het gemeentelijk wagenpark wordt expliciet rekening gehouden met het brandstofverbruik en het soort brandstof van de voertuigen. Dit geldt voor zowel koop-, lease- en huurwagens. Daarnaast wordt door de aanschaf van motorvoertuigen op biobrandstof de afzetmarkt voor biobrandstof vergroot. Hiermee stimuleert Boxtel deze markt en daarmee ook de ontwikkelingen in deze branche. Boxtel zal daarnaast (zie hoofdstuk Wonen en ondernemen) ook de plaatsing van biobrandstof tankstations bevorderen.


16 van 106


14

gemeente Boxtel

In Boxtel worden nog uitsluitend energiezuinige voertuigen (A klasse, conform het brandstofverbruikboekje van het ministerie van VROM) aangekocht. Uitgangspunt bij aankoop is: de zuinigste in zijn soort (rekening houdend met toepassingsmogelijkheden en gebruikersgemak).

Regelingen Om het werk-/werkverkeer terug te dringen wordt een vervoersplan opgesteld. In dit plan komen eisen te staan op het gebied van het vervoer met eigen auto naar werklocaties. Dit wordt in principe ontmoedigd daar waar openbaar vervoer, al dan niet in combinatie met de OV-fiets 2 mogelijk is. Daar waar fietsvervoer mogelijk is zal Boxtel dit aanmoedigen en daar waar autovervoer noodzakelijk is zal Boxtel dit trachten zo duurzaam mogelijk in te vullen. Om het woon-/werk verkeer terug te dringen wordt in het vervoersplan opgenomen dat de fietsregeling gehandhaafd wordt. Hierin komt ook aandacht voor parkeerkaarten en premies voor het openbaar vervoer. 15

Opstellen van een vervoersplan in 2009, met daarin uitwerking van de ontmoediging van autotransport en stimulansregelingen voor openbaar vervoer / fietsvervoer.

16

Per afdeling met naar buiten (buiten gemeentegrens) gerichte taken, wordt een OV fietsabonnement aangeschaft en wordt dit via interne communicatie kenbaar gemaakt en gepromoot.

1.6

Duurzaam bouwen en verbouwen

De gemeente bezit diverse gebouwen, voorzieningen en installaties. Hier vallen niet alleen het gemeentehuis onder, maar ook de verkeersregelinstallaties en pompgemaaltjes. Renovatie en onderhoud gaat dan ook verder dan alleen bouwkundige aspecten. Bij nieuwbouw, vervanging of onderhoud liggen er wel kansen om de gebouwen en installaties te verduurzamen. Materiaal- en energiegebruik (planet en prosperity), comfort (people) en gebruikersgemak (people) zijn hierbij de belangrijkste aspecten. Bij bouwen ontwikkelingstrajecten wordt altijd gebouwd volgens het principe van de Trias Energetica. Deze strategie legt drie opeenvolgende stappen vast. De in een bouwproces te nemen stappen worden opeenvolgend genomen, zodanig dat eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 worden genomen; kan dit niet meer verantwoord gedaan worden, dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2 en tenslotte een eventuele restvraag met stap 3: Stap 1. Beperk de energievraag (goed geïsoleerd en luchtdicht bouwen, warmteterugwinning). Stap 2. Gebruik duurzame energiebronnen (bodemwarmte, zonne-energie, wind, etc.) Stap 3. Gebruik eindige energiebronnen efficiënt (hoog rendement). Huidige stand van zaken Boxtel bouwt niet veel nieuwe gemeentelijke gebouwen en installaties. De bestaande voorraad wordt momenteel getoetst op de energieprestatie en in de nabije toekomst (20072

Zie begrippenlijst


17 van 106


gemeente Boxtel

2008) gelabeld conform de Europese EPBD richtlijn. Landelijk zijn alle gemeenten hiermee bezig, echter nog maar weinig zijn daadwerkelijk toe aan de energielabeling. Levenscyclus Een levenscyclus is de loopbaan van een product, proces of dienst van geboorte tot sterfte. Een levenscyclus analyse brengt hierbij de milieueffecten van deze loopbaan in kaart. Boxtel zal bij de beslismomenten voor nieuwbouw, dan wel renovatie en of groot onderhoud de levenscyclus van het gebouw / de installatie in haar beslissing meenemen. Dit betekent dat bij de afweging meegenomen worden: • Onderhoud: soort en frequentie (en hiermee: milieudruk tijdens de gebruiksfase). • Productiewijze (en hiermee energie/ grondstofverbruik en milieudruk tijdens het proces). • Hergebruik (en hiermee milieudruk na gebruiksfase). Boxtel zal waar mogelijk en relevant bij grootschalig onderhoud, nieuwbouw en of vervanging de levenscyclus van de betreffende aspecten meenemen in haar afwegingen. In deze nota wordt uitgegaan van de toepassing van het toetsingsinstrument GPR- gebouw (zie hieronder). De GPR methode bevat gegevens over de levenscyclus van materialen en toetst dus milieubelasting van toegepaste materialen in een zeer breed spectrum. Bestaande bouw en installaties Bij renovaties of (groot) onderhoud aan gemeentelijke gebouwen en installaties wordt altijd getracht om het gebouw of de installatie te verduurzamen. Boxtel kan hierbij een toetsingskader afspreken. Het Energieprestatie Coëfficiënt 3 (EPC) voor gebouwen lijkt hiervoor het enige bruikbare wettelijke toetsingskader van dit moment. Hiernaast is een aantal niet wettelijke toetsingskaders mogelijk, zoals de GPR-gebouw en Greencalc+. SenterNovem adviseert de gemeenten te werken met GPR-gebouw vanwege de eenvoud, gebruikersgemak en de flexibiliteit voor de gebruikers: • In de toekomst komt de GPR- gebouw 4 methodiek beschikbaar voor de bestaande bouw (voor nieuwbouw is deze er al, zie verder). De GPR-gebouw methode zet ontwerpgegevens van een gebouw om naar prestaties op het gebied van kwaliteit en duurzaamheid. De GPR- gebouw methode richt zich niet alleen op energie, maar omvat ook thema’s als water, gezondheid, materialen, gebruikskwaliteit en afval. • Voor installaties zoals openbare verlichting en gemaaltjes is de EPC- en de GPR-gebouw methode ongeschikt en dient getoetst te worden aan de actuele stand der techniek. 17

3 4

Voor renovatie en groot onderhoud van gebouwen wordt vanaf medio 2009 vooraf de EPC bepaald van het gebouw en bij renovatie wordt deze EPC met 20% verscherpt.

Zie begrippenlijst Zie begrippenlijst


18 van 106


18

gemeente Boxtel

Om de energieprestaties van de eigen gebouwen inzichtelijk te maken én aan te sluiten bij de Europese richtlijn EPBD worden alle gemeentelijke gebouwen voorzien van een energielabel met daarbij besparingsadviezen. Gestart is met labeling van drie gebouwen in 2007. Gedurende 2008-2010 worden alle gebouwen voorzien van energielabels. Alle adviezen waarvan de terugverdientijd minder is dan 5 jaren worden in uitvoering gebracht. Voor de overige maatregelen wordt een plan van aanpak opgesteld.

Nieuwbouw Voor nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen wordt tot op heden in Boxtel niet gewerkt met vaste toetsingskaders anders dan het Bouwbesluit en het nationaal pakket Utiliteitsbouw. Verregaande duurzaam bouwen ambities moeten daarom per plan opnieuw worden vastgesteld. Ee n mogelijkheid ligt in het wettelijk kader, zijnde het Energieprestatie Coëfficiënt (EPC) voor utiliteitsgebouwen, waarbij Boxtel een scherpere EPC kan afspreken voor haar eigen gebouwen. Een completer alternatief is de GPR gebouw methode. Hierin worden EPC berekeningen ingevoerd, maar de toetsing voert verder dan alleen energie. Ook water, gezondheid, gebruikskwaliteit en afval worden getoetst. Boxtel kan voor nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen een GPR ambitie afspreken en daarmee duurzame gebouwen ontwikkelen. Bovendien wordt aan de ontwikkelaar meegegeven dat duurzaamheid al in het ontwerp van het nieuwe gebouw uitgewerkt dient te worden. 19

Bij nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen wordt vanaf 2009 een hoge GPR gebouwambitie van gemiddeld een 8 over alle thema’s toegepast.

De GPR toetst 6 thema’s. Alleen voor het thema energie geldt een wettelijke verplichting in het Bouwbesluit. Voldoen aan de bouwregelgeving betekent een GPR score van een 5. Een ambitie van 8 betekent een fors hogere ambitie. In de woningbouw blijkt een gemiddelde score van 7 voor alle thema’s in de praktijk haalbaar.

20

Gemeentelijke gebouwen dienen een voorbeeldfunctie. Daar waar sprake is of kan zijn van duurzame en innovatieve installaties wordt getracht deze zichtbaar op te stellen zodat er een voorbeeldfunctie van kan uitgaan. De installaties worden voorzien van een monitoringsysteem zodat ook opbrengsten inzichtelijk gemaakt worden.

Schoonmaak Schoonmaak van gebouwen, terreinen , installaties en voertuigen gebeurt op een milieuvriendelijke manier. Dat wil zeggen zo mogelijk (voertuigen) op locaties waar het afvalwater in een separaat circuit kan worden gezuiverd of kan worden opgevangen.


19 van 106


21

1.7

gemeente Boxtel

De schoonmaak van onroerende zaken zoals gebouwen gebeurt met biologisch afbreekbare en/of milieuvriendelijke middelen. Bij de aanschaf van materialen, gebouwen en onderdelen wordt rekening gehouden met de schoonmaak en onderhoudskosten en bijbehorende milieudruk. Bovendien wordt in overleg met de WSD bekeken hoe dit in de praktijk optimaal tot resultaat kan leiden (cursus bijvoorbeeld).

Duurzaamheid in de organisatie

Duurzaamheid zit inmiddels relatief goed in de Boxtelse gemeenteorganisatie ingebed. Om ervoor te zorgen dat dit zo blijft en om ervoor te zorgen dat nieuwe collega’s duurzaam denken en handelen ook in hun werkwijze toepassen is het nodig dat er een duurzaamheidcoördinator is in de organisatie. Deze taak is momenteel vervuld met 0,62 fte. Het is belangrijk dat de coördinator op de uitvoering van de actiepunten uit deze nota toeziet als adviseur van de portefeuillehouder duurzaamheid. Bovendien is het belangrijk dat nieuwe personeelsleden via deze coördinator op de hoogte worden gesteld van deze nota en de gevolgen hiervan voor hun werkzaamheden. 22

Boxtel handhaaft de input (0,62 fte) voor duurzaamheid en zet deze capaciteit onder andere in om toe te zien op de uitvoering van de in de nota opgenomen actiepunten. Bovendien wordt de capaciteit ingezet om onder andere medewerkers (met name nieuwe) op de hoogte te brengen van deze nota en de gevolgen hiervan voor de werkwijze.


20 van 106


Onderdeel B

gemeente Boxtel

de gemeente Boxtel als overheidsorgaan

Deel B: Hoofdstuk 2 Ruimte en Ruimtelijke Ontwikkeling

21 van 106


2

gemeente Boxtel

Ruimte en Ruimtelijke Ontwikkeling

Een duurzaam landschap is een gebied waar mensen graag in wonen, werken en recreëren zonder dat dit een zware belasting voor de omgeving vormt. Het beheer en de ontwikkeling van de ruimte moet hier nadrukkelijk op ingaan. De reikwijdte hiervan voor Boxtel beperkt zich voornamelijk tot het opstellen van beheersplannen, bestemmingsplannen, het vormgeven van nieuwe ontwikkelingsgebieden (groot en klein) en het maken van plannen over de bereikbaarheid en de beeldkwaliteit. De gemeente beheert voor een deel het gebied met deze bovengenoemde ruimtelijke plannen. Binnenstedelijk kan gewerkt worden met gedetailleerdere plannen, zoals beeldkwaliteits-, speelruimte- en leefbaarheidsplannen. Een gebied is duurzaam als het niet verpaupert en als mensen er ook graag en lang in blijven wonen. Hierbij dient de woonkwaliteit hoog te zijn en te blijven. Verpaupering en sociale onveiligheid zijn signalen van een niet duurzame wijk en of gebied. In de ontwikkelingen van het landschap en in de stedenbouwkundige ontwikkelingen speelt dit brede spectrum van duurzaamheid een rol. Voor onder andere het buitenstedelijk gebied heeft Boxtel reeds enkele plannen geschreven waar aandacht gevraagd wordt voor duurzame ontwikkeling. Met name in de structuurvisie plus, in de nota Ruimte voor boeren, burgers en buitenlui en de nota Groene levensader is er aandacht voor duurzame kansen. Deze plannen worden dan ook gezien als een uitwerking van de in deze nota geschetste globale duurzaamheidsdoelstelling.

Ruimtelijke plannen gaan onder andere in op bereikbaarheid, beeldkwaliteit, veiligheid, kwaliteit en cultuurhistorie. Daar waar bereikbaarheid een rol speelt wordt bijvoorbeeld gestreefd naar aansluiting op het Openbare Vervoer netwerk People en het aanleggen van wandelen fietsroutes. Waar mogelijk worden aspecten als veiligheid en woonkwaliteit verhoogd door het nemen van adequate en duurzame maatregelen. Groenvoorzieningen, speel- en ontspanningsvoorzieningen, maar ook milieukwaliteitsbeheer (bodem, water, lucht) zijn hierbij belangr ijk en hebben directe weerslag op de mentale en fysieke gezondheid van de burgers. Het streven van Boxtel is om bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen de biodiversiteit te bevorderen. Dit kan onder meer door de aanplant van streekeigen Planet bomen en struiken in de eigen gemeente en de ontwikkeling van ecologische verbindingszones – step-stone functies, bomenrijen, poelen, etc. Bij de ruimtelijke plannen wordt de handhaving of verhoging van de biodiversiteit standaard beschreven door middel van concrete maatregelen. Groencompensatie in de eigen gemeente is belangrijk als er sprake is van het wegnemen van groen bij nieuwbouwprojecten. Het groenfonds is hier een uitwerking van. Ook aandacht voor waterbeheer, bermbeleid, onkruidbestrijding en aanplantbeleid leveren een forse bijdrage aan de ‘planet’ zijde. Ruimtelijke plannen geven kaders aan voor (duurzaam) ondernemen. Daar waar ondernemers in eerste instantie streven naar continuïteit en daarmee ook winst zal evenwicht gevonden moeten worden met de natuur en milieuwaarden en Prosperity maatschappij. De ruimtelijke plannen laten daarom indien mogelijk en relevant de mogelijkheid open voor alternatieve vormen van energie opwekking (Duurzame energie).


22 van 106


gemeente Boxtel

De ruimtelijke plannen dienen een algemeen nut. Bereikbaarheid, uitstraling en economische aantrekkingskracht zijn hierbij belangrijk. Ondernemers en burgers moeten in Boxtel willen zijn en willen blijven. Ruimtelijke plannen gaan in op de: - verbetering van de bereikbaarheid (zie ook ‘people’); - beeldkwaliteit van de nieuwe ontwikkelingen; - economische spin-off van de projecten. Ruimtelijke plannen en planvorming vormen de stedenbouwkundige basis van nieuwe wijken. Door vroegtijdig rekening te houden met aspecten als zichtlocaties op bedrijventerreinen (prosperity), bereikbaarheid (people), zongerichtheid in woningbouw en de mogelijkheden voor alternatieve energiebronnen (planet & prosperity) kan in de planvorming voor zowel burgers als bedrijven veel winst behaald worden.

2.1

Bestemmingsplannen en Wro

Per 1 juli 2008 is de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) in werking getreden.. Nieuw is dat de doorlooptijd van bestemmingsplannen is verkort en het aantrekkelijker wordt om deze plannen te maken. Provinciale goedkeuring vooraf is niet meer vereist. Bovendien mogen gemeenten in plaats van bestemmingsplannen beheersverordeningen maken voor gebieden waarin geen nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen worden voorzien. Deze beheersverordeningen zijn procedurevrij en regelen het beheer van een gebied overeenkomstig het bestaande gebruik. De voorschriften zijn gebaseerd op de inventarisatie van de bestaande gebruiksvormen in het gebied. Mogelijk kan Boxtel de beheersverordening inzetten om natuurwaarden en cultuurhistorisch erfgoed te beschermen in gebieden waarin weinig dynamiek plaatsvindt of gewenst is. Bestemmingsplannen Bestemmingsplannen geven de juridische kaders voor de ruimtelijke ordening en zijn bindend voor iedereen. Een bestemmingsplan zegt iets over het gebruik van de grond en de opstallen en het bepaalt de bouwmogelijkheden. Op het thema duurzaamheid geeft het bestemmingsplan de mogelijkheid om: • bepaalde activiteiten te weren; • te zorgen voor een goede balans in: natuurwaarden, waterbeheer, bodem- en luchtkwaliteit door: - voorschriften op te nemen voor parkeergelegenheid; - voorschriften op te nemen die zorgen voor voldoende waterinfiltratie in het gebied; - voorschriften op te nemen die zorgen voor behoud van groen, biodiversiteitverhogende aspecten en natuurontwikkeling; - voorschriften op te nemen die het bebouwde oppervlakte compact houden; - voorschriften op te nemen die bepaalde bodem- en of luchtverontreinigende activiteiten weren; • kaders te geven voor mobiliteitsvraagstukken (waar komen wegen, ontsluitingen, fietspaden etc.); • voorschriften of mogelijkheden op te nemen om duurzame energie installaties te ontwikkelen.


23 van 106


gemeente Boxtel

Bij een verdere toepassing van deze punten zal worden aangegeven welke onderdelen waarom, waar,en wanneer worden toegepast. Dit om situaties zo concreet mogelijk te maken en iedere schijn van willekeur tegen te gaan. De wetgeving blijft het uitgangspunt, waarbij Boxtel streeft naar een hoog mogelijk duurzaamheids niveau.

Duurzame energie in bestemmingsplannen In 2005-2006 is in Boxtel de Duurzame Energiescan uitgevoerd 5 . Dit onderzoek naar de Duurzame Energiepotentie laat zien dat biomassa en windenergie potentiële alternatieve energiebronnen zijn in Boxtel. Windenergie Door beperkingen vanwege het kleinschalig landschap, woningbouw en natuur zijn er in de gemeente Boxtel geen geschikte locaties voor het plaatsen van windturbines in projectvorm, zoals de provincie dat beoogt. Een project betekent namelijk voor de provincie 3 turbines of meer. Aan kleinere projecten wordt geen medewerking verleend, waarmee deze bij voorbaat kansloos zijn. Mocht dit provinciale beleid wijzigen dan zal ook Boxtel het beleid heroverwegen. Een andere veel reëlere optie in Boxtel betreft de gebouwgebonden windenergieopties. Deze kleine turbines van maximaal 15 meter hoog en ongeveer 1-2 meter in doorsnede leveren veel minder energie op maar zijn prima toepasbaar in de gebouwde omgeving (bijvoorbeeld bedrijventerreinen, zie Deel B, hoofdstuk 3). Boxtel zal daarom in 2009 een uitwerkingsplan gebouwgebonden windenergie opstellen om te komen tot de realisatie van enkele gebouwgebonden windturbines. Biomassa Het gemeentelijk onderhoud (snoeiafval), het buitengebied (met name dunningshout uit bossen) en de milieustraat leveren potentieel voldoende biomassa om in te zetten als warmte en elektrabron. Het bedrijfsleven (veeteelt) kent ook potenties als het gaat om mestvergisting in combinatie met warmtelevering. Daarnaast levert de waterzuivering en het huishoudelijk GFT afval ook potentie om omgezet te worden in energie. De realisatie van deze opties is grotendeels afhankelijk van initiatiefnemers en de contractafspraken. De gemeente start hiernaar een uitgebreid onderzoek. Huidige stand van zaken Uit de windscan bleek dat er in principe een theoretisch potentieel is voor 9 turbines. Hiermee vormt windenergie in de gemeente Boxtel ruim een derde van de totale potentiële hoeveelheid duurzame energie. Biomassa vormt daarnaast ook nog eens een derde van het potentieel. Boxtel kan een gedeelte van deze potentie realiseerbaar maken door onder andere de randvoorwaarden hiervoor te creëren. Op dit moment is windenergie en duurzame energie in het algemeen (biomassa centrales) nog in geen enkel bestemmingsplan expliciet beschreven. Dit betekent dat bij nieuwe bestemmingsplannen de mogelijkheden voor windenergie, zonneenergie (onder andere door zongericht verkavelen) en biomassa worden beschreven. Dit kan door de mogelijkheden ofwel expliciet beschrijven in het plan, ofwel de mogelijkheden via een verkorte ruimtelijke procedure in het plan mogelijk te maken.

5

Duurzame Energie Scan in Boxtel, door SRE Milieudienst.


24 van 106


gemeente Boxtel

23

In 2009 wordt een uitvoeringsplan (gebouwgebonden) windenergie opgesteld met daarin randvoorwaarden, beleidsmatige kaders. Hiermee wordt getracht te komen tot de daadwerkelijke realisatie van gebouwgebonden windenergie. In toekomstige bestemmingsplannen zoals Ladonk-Vorst wordt altijd rekening gehouden met windenergieinstallaties, zowel grote, middelgrote als kleine installaties. Toepassing daarvan wordt op bedrijventerreinen in principe mogelijk gemaakt.

24

De gemeente en de werkgevers organiseren structurele bijeenkomsten om met elkaar te overleggen over de ruimtelijke wet en regelgeving (Wro) en de bestemmingsplannen. De afdeling Wonen en Milieu zal daaraan toevoegen informatie over het Activiteitenbesluit.

Natuurlijke en culturele waarden in bestemmingsplannen De natuurwaarden worden in de ruimtelijke plannen vergroot. Dit kan door de biodiversiteit te stimuleren (en daarmee op termijn te vergroten). Dit kan ook door meer ‘groen’ in de plannen aan te brengen. Een voorbeeld hiervan is minder verharding en juist meer groen in nieuwbouwwijken. Op grootschalige locaties zoals bedrijventerrein Vorst is het belangrijk om zorgvuldig te bouwen. Hierdoor wordt de totale ruimtelijke impact op het gebied zo klein mogelijk. Gestreefd wordt in dit geval naar een hoog benuttingspercentage. De gemeente zal in een bestemmingsplan hierbij een differentiatie aanbrengen naar type bebouwing. In de bestemmingsplannen en in de toekomst wellicht beheersverordeningen, worden natuurgebieden, bosgebieden en landschappelijk waardevolle gebieden in meer of mindere mate beschermd door voorschriften tegen schadelijke activiteiten en ontwikkelingen. Hierbij vindt altijd een afweging plaats ten aanzien van het doel van het ruimtelijke plan. Immers bedrijventerreinen dienen primair economische aspecten en geen natuurdoeleinden. Bovendien worden hierin aspecten als het gebruik van autochtone streekeigen planten en type erfafscheiding beschreven in het bestemmingsplan. In bestemmingsplannen wordt ook speciaal aandacht gevraagd voor cultureel erfgoed en cultuurhistorische waardevolle landschappen. Bestaand erfgoed en verdwenen erfgoed wordt door voorwaarden beschermd c.q. hersteld. Het buitengebiedbeleid is gericht op de versterking van de kernkwaliteiten van nationaal landschap Het Groene Woud. Het bestemmingsplan buitengebied is hier grotendeels op gericht. Het bestemmingsplan geeft de mogelijkheid om Het Groene Woud te versterken. Ontwikkelingen in het buitengebied zijn mo gelijk als tegelijkertijd waarden aan Het Groene Woud worden toegevoegd. Een landschapsversterkingsplan zal dit aan moeten tonen. Burgers en bedrijven investeren hiermee in het nationaal landschap Het Groene Woud en realiseren hiermee landschapversterkende en of cultuurhistorisch belangrijke ontwikkelingen.


25 van 106


gemeente Boxtel

25

In elk bestemmingsplan worden voorschriften opgenomen om de identiteit van het landschap te versterken en te beschermen. Onderdelen van de identiteit zijn zoals hierboven beschreven niet alleen ecologisch, maar ook cultuurhistorisch.

26

In elk bestemmingsplan wordt duurzaamheid tenminste beschreven door indien relevant voorschriften of toelichting op te nemen ten gunste van: a. Energie: i. toepassing en toestaan van duurzame energie installaties op locaties en onder voorwaarden; ii. zongericht verkavelen; iii. opnemen van de mogelijkheid voor een gezamenlijke energieinfrastructuur, bij voorkeur duurzaam door o.a. warmtenet; b. Biodiversiteit / Natuur: i. Het voorschrijven van streekeigen soorten in beplanting en erfafscheiding; ii. Het voorschrijven van duurzame uitstraling bijvoorbeeld door natuurlijke materialen; c. Mobiliteit: i. Parkeernormering, verkeersluw, lage snelheid; ii. Ontsluitingen en fietsvervoer.

De versterking zit niet alleen in natuur, maar juist ook in de cultuurhistorie. Projecten zoals om de Antselse watermolen terug te brengen in het Dommeldallandschap en het terugbrengen van perceelrandbeplanting worden door de gemeente Boxtel ondersteund. Met dit soort initiatieven wordt de Boxtelse biografie completer. Het Groene Woud is beschreven in hoofdstuk 4.

2.2

Andere ruimtelijke plannen

Structuurvisie plus Een zeer belangrijk ruimtelijk plan voor Boxtel is de Structuurvisie plus. Deze geeft een integrale visie op de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente Boxtel voor de periode 20012015. In dit plan worden kansen beschreven die de ruimtelijke kwalitatieve situatie optimaal maken. Gebiedsplannen en plannen betreffende beleidsthema’s In diverse plannen van de gemeente, zoals leefbaarheidsplannen voor wijken, speelruimteplannen, gebiedsvisies, maar ook plannen voor de integrale veiligheid speelt duurzaamheid een rol. Het betreft hier met name de ‘people’ kant van de duurzaamheids driehoek. Duurzaamheid wordt daarom onder andere vergroot door aandacht en betrokkenheid van de burgers (wederkerigheid). Het komt ook direct voort uit de gemeentemonitor: “de staat van de ge meente”6 : de burger zal met name in de rol van wijkbewoner en partner, maar ook in de andere rollen verwachtingen hebben van de gemeente. Deze verwachtingen kunnen pas worden waargemaakt als de gemeente deze verwachtingen kent en dus leert van de burgers. Vroegtijdige uitwisseling van informatie is hierbij onontbeerlijk. Participatie burgers / bedrijven 6

De staat van de gemeente, een monitor voor de gemeente waarbij de verschillende rollen die een burger heeft worden beschreven en gewogen. Project van VNG, VSO, inAxis, PON, BMC en Deloitte.


26 van 106


gemeente Boxtel

De uitwisseling van kennis, ideeën tussen burgers onderling, tussen bedrijven, burgers en gemeente is cruciaal. Hierbij is een gevoel van balans en evenwicht belangrijk. Bij burgers wordt dit onder andere versterkt als burgers vroegtijdig meegenomen worden in de ontwikkeling van plannen, kortom: “beginspraak”. Burgerparticipatie leidt niet alleen tot betere ideeën maar vooral ook tot draagvlak en verantwoordelijkheidsgevoel. Het zijn met name deze laatste twee termen die op wijkniveau zo belangrijk zijn voor continuïteit, blijvende hoge woonkwaliteit en daarmee ook duurzaamheid. De Adviesraad Duurzame Ontwikkeling (ADO) is als adviesorgaan van het College tevens nauw betrokken bij de vroegtijdige inspraak in ruimtelijke plannen. Deze rolverdeling wordt voortgezet. Naast beginspraak kunnen burgers en bedrijven (via o.a. Parkmanagement en WeB) daadwerkelijk bijdragen aan de ruimtelijke plannen. In het buitengebied worden bepaalde ontwikkelingen toegestaan als daarbij investeringen plaatsvinden in de waarde van nationaal landschap Het Groene Woud. Zo kunnen burgers en bedrijven eigenhandig de natuur- en cultuurhistorische waarden in het gebied Het Groene Woud versterken. 27

2.3

Boxtel zal in ruimtelijke ontwikkelingen burgers, ADO en Parkmanagement in een vroegtijdig stadium betrekken (met actieve inbreng) bij het opstellen van de gebiedsplannen van de gemeente om zo enerzijds betere plannen te krijgen en anderzijds het draagvlak en verantwoordelijkheidsgevoel te vergroten. De gemeente geeft daarbij terugkoppeling over het afwegingsproces dat heeft plaatsgevonden.

Nieuwbouwplannen woningen / bedrijven

Nieuwbouwplannen voor woningen en bedrijven starten vaak met het ontwikkelen van een masterplan. Hierin kan zowel op een fysieke als een intrinsieke manier duurzaamheid wo rden beschreven. Fysiek: daar waar het gaat om de ontwikkeling van het casco (de bouwschil) en de installaties kunnen hightech maatregelen voorgesteld worden, zoals warmtepompen en zonnepanelen. Dit geldt ook voor het gebied in zijn totaliteit. Daar waar we praten over energie infrastructuur (gasleidingen v.s. all-electric) kunnen toekomstgerichte maatregelen worden genomen. Hierbij blijven de toekomstige, nu nog onrendabele vormen van energielevering in het vizier. De wijk of het bedrijventerrein moet ook van zichzelf een duurzaam gevoel uitstralen. Hiermee wordt niet per definitie hightech uitstraling bedoeld, maar het feit dat bedrijven, burgers, gebruikers van de locatie graag op de locatie willen zijn en blijven, deze onderhouden en (duurzaam) blijven verbeteren. De locatie kent dan ook intrinsieke duurzame waarde. Energie in ontwerpen Om nieuwbouwwijken en nieuwe bedrijventerreinen goed voor te bereiden op de toekomst, moeten we kijken naar de duurzaamheid van elk van de onderdelen van het plan. Energieinfrastructuur is er daar een van. In de wetenschap dat aardgas een eindige energiebron is, zal gekeken moeten worden naar oneindige of alternatieve bronnen.


27 van 106


28

gemeente Boxtel

Voor een nieuwbouwwijk of een inbreidingslocatie van meer dan 150 woningen wordt altijd een energievisie voorgesteld. Voor kleinere gebieden kan volstaan worden met een minder uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden voor energieinfrastructuur en energiekoppelingen. De gemeente zal hierbij positief mee proberen te werken aan de levering van duurzame energie in de nieuwe locaties.

Duurzaam gebruik in ontwerp Niet alleen de aanleg maar ook het gebruik van de nieuwe ontwikkelingslocaties moet duurzaam kunnen zijn. Hier moet in het ontwerp terdege rekening mee worden gehouden. Zo kan ontworpen worden met een grijs waternet om maximaal te profiteren van het regenwater. Dit ontwerp dient dan wel terdege rekening te houden met het in stand houden van de systemen (onderhoud / gebruik), en de kostenbaten analyse. Vaste onderdelen van de beschrijving naar het duurzaam gebruik van een locatie zijn: • Uitbreiding en versterking van de biodiversiteit; • Uitbreiding van het openbaar vervoernetwerk; • Uitbreiding van het fietsnetwerk; • Afval; • Onderhoud. 29

In plannen voor wijken en bedrijventerreinen wordt toekomstige energiebesparing en duurzaam gebruik van de nieuwe locatie beschreven. Energie, duurzaam gebruik, versterking natuurwaarden zijn standaard paragrafen in de ontwerpplannen met daarin de hierboven beschreven onderwerpen.

Beeldkwaliteit De beeldkwaliteit in de ruimtelijke plannen houdt rekening met de mogelijkheden voor actieve en passieve zonne-energie. Dit betekent altijd de mogelijkheden in stedenbouwkundige plannen voor: • daglichttoetreding in nieuwbouw (woningen en bedrijven); • de mogelijkheden voor zonnepanelen (PV en collectoren) op daken en gevel; • zongerichte verkaveling, waarbij minimaal 70% van de daken gericht zijn op Zuid – Zuidwest of mogelijkheden (platte daken) om zonnepanelen toe te passen; • zongericht verkavelen ten behoeve van passieve en actieve zonne-energie; • groene daken / gebruik van natuurlijke materialen.

2.4

Natuurbeleid - groenbeleid

Een standpunt van Boxtel is dat de activiteiten pas duurzaam zijn als de aarde direct of indirect baat heeft bij de activiteiten. In natuurbeleid en groenbeleid is deze component heel duidelijk aanwezig. Maar niet alleen ‘planet’ profiteert van duurzame activiteiten, ook de gebruikers ‘people’ profiteren daarvan. Zo zullen burgers langer in een groene en veilige wijk willen blijven wonen. Dit maakt de wijk, de wijkvoorzieningen en de huizen per definitie al duurzamer.

Huidige stand van zaken


28 van 106


gemeente Boxtel

Ruimtelijk belangrijk zijn de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en het Lokaal Ecologisch Raamwerk (LER). Boxtel zal dit deels rijks, deels gemeentelijk beleid voortzetten. De LER concentreert zich op het, aan de hand van een soortenlijst, invullen van de ‘witte’ vlekken tussen EHS gebieden. In de recent vastgestelde vierde fase worden alle resterende bermen uit het plan beplant met streekeigen soorten. Boxtel heeft bovendien het bomenbeleidsplan vastgesteld. Dit plan vormt de basis voor (inheemse) aanplanting en onderhoud. Het onderhoud van de overige groene openbare ruimtes gebeurt in principe op duurzame en ecologische grondslag. Dit beleid wordt gecontinueerd. Aanleg groenstroken - steppingstones Groenstroken, ecologische verbindingszones en de zogenaamde steppingstones voor fauna zijn belangrijk om een zogenaamde groene gang, corridor, te creëren naar bepaalde natuurgebieden. Het zijn ontsnappingsgebiedjes waar dieren zich korte tijd, veilig kunnen ophouden. In de ontwikkelingen wordt rekening gehouden met wenselijke of mogelijke steppingstone gebieden. Natuurbeleving De beleving van de natuur is een belangrijk aspect in het beleid. Mensen moeten kunnen wandelen in de natuur en moeten de natuur kunnen proeven en ruiken. Speelbaar- en eetbaar groen zijn hierbij de termen. Boxtel zal hiervoor samen met externe partijen zoals natuurwerkgroepen en De Kleine Aarde, een kansenkaart ontwikkelen om de burgers intensiever kennis te laten maken met speelbaar en eetbaar groen. 30

Boxtel zal in samenwerking met natuurorganisaties een kansenkaart ontwikkelen om wenselijke steppingstones en de speelbare en eetbare natuur aan te wijzen en daarmee natuurbeleving een plaats te geven in de ruimtelijke ontwikkeling.

Aanplantbeleid Ontwikkelingen in binnen- en buitengebied dienen altijd de natuur te versterken. Dit kan bijvoorbeeld door elders in de gemeente het groen te compenseren. De compensatie vindt daarbij altijd plaats middels streekeigen biologisch geteelde planten en gaat verder dan alleen kwantitatieve compensatie. Er is altijd sprake van versterking van de ecologische en/of andere waarden. Overleg met gespecialiseerde instanties zoals de heemkundekringen of de lokale natuurwerkgroepen is daarbij noodzakelijk. Bovendien is dit een vorm van burgerparticipatie en zorgt het voor een stuk draagvlak en verantwoordelijkheidsgevoel.


29 van 106


gemeente Boxtel

31

Boxtel voert actief aanplant en kapbeleid. Bij het weghalen van bomen wordt dit ofwel gecompenseerd elders op het terrein ofwel er wordt een geldelijke compensatie gestort in een speciaal daarvoor ingericht groenfonds. Hiervan worden jaarlijks beplantingsprojecten mede gefinancierd. Het groenfonds wordt in 2009 opgezet. Maatgevend voor aanplanting, compensatie en onderhoud is het bomenbeleidsplan van Boxtel.

32

Boxtel participeert jaarlijks in de nationale Boomfeestdag en zorgt hierbij voor kennis bij haar burgers over streekeigen soorten. De investeringen worden gestoken in ontsnipperingsprojecten.

Bermbeleid: Zaai- en Maaibeleid De gemeente voert jaarlijks bermonderhoud en plantsoenenonderhoud uit. Het betreft hier vaak maai-, zaai-, planten snoeiwerkzaamheden. Dit bermonderhoud gebeurt nu reeds op een ecologische grondslag. Hierin is opgenomen: • Maaien en afvoeren. • Maaitijd en daarmee zorg voor behoud van zaden. • Begrazing door vee. De gemeente zal voor goede voorbeelden gebruik maken van ervaringen van andere gemeenten zoals Zwolle. 33

Het bermonderhoud gebeurt altijd op ecologische grondslag en gebeurt daar waar dat mogelijk is en effect heeft met milieuvriendelijke materialen en op milieuvriendelijke manieren (zie ook onkruidbestrijding).

Voor het in stand houden en verhogen van de biodiversiteit is het belangrijk dat het broeden bloeiseizoen afgemaakt wordt voordat ernstige verstoring en door bijvoorbeeld maaiwerkzaamheden, plaatsvinden. Dit mag uiteraard nooit ten koste gaan van de openbareen verkeersveiligheid. Onkruidbestrijding. Het bestijden van onkruid is soms noodzakelijk in het stedelijk gebied van Boxtel. Er zijn hiervoor tal van milieuvriendelijke manieren zoals het gebruik van heet water en borstelen. Bestrijding voorkomen is het belangrijkste en wordt behandeld in het hoofdstuk 3, Wonen en ondernemen. 34

In Boxtel wordt in principe zonder onkruidbestrijdingsmiddelen gewerkt. Daar waar dit wel nodig blijkt te zijn wordt het onkruid altijd bestreden volgens de richtlijnen van Duurzame Onkruid Bestrijding, waarin duurzaam gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen beschreven is.


30 van 106


3

gemeente Boxtel

Cultuur en Maatschappij

Gedrag en beleving van mensen in een wijk, dorp en/of gemeente zijn aan verandering onderhevig. Dit gebeurt onder andere door integratie van mensen uit diverse culturen en door verdergaande verstedelijking van wijken en dorpen. Wat vroeger niet normaal was, is dat nu wel. In veel gevallen dragen de veranderingen niet bij aan het verkleinen van de kloof tussen arm en rijk of tussen ecologie en economie. Ook in Boxtel zien we een verder gaande verstedelijking. Er is sprake van een stabiel tot licht toenemend bevolkingsaantal en er is sprake van een redelijk normaal percentage niet westerse allochtonen in Boxtel (zie tabel hieronder). Dit betekent dat in de gemeente Boxtel dezelfde problemen bestaan als in andere gemeenten omtrent integratie en acceptatie. Mondiale bewustwording gericht op deze niet westerse culturen kan bijdragen aan een verbetering in acceptatie en het wederzijds besef van normen en waarden. Dit betekent dat Boxtel in mondiale projecten bewust op zoek moet naar projecten waarin kennis over de veelvoorkomende culturen wordt overgedragen.

Bron:CBS

Een duurzame opbouw van de maatschappij is nauwelijks door een gemeente te beïnvloeden. Hiervoor is de maatschappelijke opbouw te complex en van te veel factoren afhankelijk. Wat wel te beïnvloeden is, is enerzijds de kennis over armoede, de cultuur en de maatschappij. Anderzijds kan de gemeente actief werken aan het creëren van scholingsmogelijkheden en ontmoetingsplaatsen en mogelijkheden. Anders: we maken wijken waar we elkaar, gepland en ongepland, ontmoeten en waar we ons langere tijd kunnen ontwikkelen. Met name is de aandacht voor de jongeren hierin belangrijk. Het werkveld geeft nadrukkelijk aan dat geïnvesteerd moet worden in de brede educatie, de betrokkenheid van ouders in de kind-school relatie en de inzet om kansarmen op weg te helpen. Onder de sociale dimensie van duurzaamheid verstaan we het scheppen van voldoende voorwaarden en het leggen van verbindingen tussen (groepen van) burgers om te bevorderen dat iedereen op zijn of haar manier volwaardig kan deelnemen aan de samenleving. De meeste burgers kunnen dat op eigen kracht en zijn zelfredzaam. Kwetsbare groepen kunnen dat vaak niet en hebben de solidariteit en hulp nodig van de samenleving. Want ook zij hebben recht op een volwaardig bestaan. Het beleid is er op gericht om bruggen te bouwen en sociale cohesie te bevorderen. Een sterke socia le structuur is een belangrijke voorwaarde om op harmonieuze wijze samen te leven. Een sterke sociale structuur kan voorkomen dat een tweedeling ontstaat tussen zwak en sterk, tussen arm en rijk, en tussen oud en jong

Deel B: Hoofdstuk 3 Cultuur en Maatschappij

31 van 106


gemeente Boxtel

Dit hoofdstuk gaat met name in op de volgende onderwerpen: • Kunst en cultuur; • Onderwijs; • Jongeren; • Sport; • Mondiale bewustwording en Internationale samenwerking. Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) Met de komst van de WMO hebben gemeenten de plicht om kwetsbare burgers te compenseren, voor eventuele beperkingen. De WMO dient binnen deze grenzen zo goed mogelijk en zo ruimhartig mogelijk toegepast te worden. Bij dit alles is het van belang, dat het algemene niveau van zorgvoorzieningen in Boxtel gehandhaafd en waar mogelijk versterkt wordt. De actiepunten uit deze nota spelen hierop in. Een uitwerking van deze maatschappelijke peiler van duurzaamheid wordt verder gestalte gegeven in de kadernota WMO 2008-2011. Hierin staan prestatievelden genoemd. De uitvoering van de onderstaande ambities dienen in het licht gezien te worden van deze kadernota.

Naast kennis en begrip is “aandacht voor” en “participatie van” diverse maatschappelijke bevolkingsgroepen een belangrijk aspect in een duurzame People samenleving. Het gaat hierbij om de participatie van alle bevolkingsgroepen. Horen en gehoord worden en het gevoel hebben erbij te horen zijn hierbij belangrijke termen. Met name groepen die nog weinig participeren (nieuwkomers), dienen de kans te krijgen om een brede educatie te krijgen op momenten dat ze zonder werk binnenkomen.

Door besef en begrip ontstaat ook een gedragscultuur die gericht is op het behouden van deze planeet. Veel van onze acties blijken te bestaan uit het imiteren van anderen. Een goed voorbeeld is daarom net zo belangrijk als een slecht Planet voorbeeld. Het maakt hierbij niet uit of het over onze omgang met afval of energie gaat. De overheid zal dus ervoor moeten zorgen dat slechte voorbeelden in de eerste plaats niet kunnen ontstaan en indien dit toch gebeurt dat deze voorbeelden snel (soms letterlijk) zijn opgeruimd.

De kloof tussen arm en rijk bestaat in alle landen en op alle niveaus. Boxtel wil actief zijn in het kleiner maken van deze kloof. Een duurzame welvaart Prosperity omvat aspecten als gelijkheid, keuzemogelijkheden, wederkerigheid, beperking van het verschil tussen arm en rijk en behoud van de planeet. Een veel beperktere welvaartsopvatting, waarbij vrijwel uitsluitend marktbare effecten worden beschreven, gaat voorbij aan deze aspecten van duurzaamheid. Boxtel zal welvaart bevorderen vanuit een breed welvaartsbegrip. Belangrijke onderdelen hierbij zijn dan ook internationale samenwerking en mondiale bewustwording.


32 van 106


3.1

gemeente Boxtel

Kunst, Cultuur en samenleving

Cultuur De cultuur is enorm belangrijk in een samenleving. Door toenemende integratie van mensen uit verschillende culturen veranderen wijken en leefgebieden in de loop der tijd. Deze mix van culturen ziet Boxtel als een verrijking van de samenleving. Het behoud van cultuurerfgoed en cultuurwaarden blijft dus belangrijk. Boxtel maakt erfgoedbeleid en zal de bestaande monumenten en oorspronkelijke landschapselementen en vormen zo veel mogelijk behouden of regenereren. Dit beleid zal ook ingaan op lijnen en verhalen en daarmee een breed spectrum van cultuur raken. De uitvoering wordt onder andere gegeven door de realisatie van de cultuurhistorische as. Bovendien wordt door de realisatie van het nationaal landschap Het Groene Woud de landschappelijke waarde versterkt. Hierbij is er onmiskenbaar aandacht voor het historisch landschap. Behoud en versterking van cultuurerfgoed zal de kernkwaliteiten van een landschap versterken. Hierbij kan het gaan om het centrum, maar ook om het nationaal landschap Het Groene Woud. Een versterking van de centrumkwaliteiten heeft een grotere economische aantrekkingskracht tot gevolg en raakt daarmee direct de profit- zijde van duurzame ontwikkeling. In de erfgoednota staat helder beschreven hoe het erfgoedbeleid samenhangt met het plattelandsbeleid, met bestemmingsplannen en ook met integrale duurzaamheid. In het erfgoedbeleid wordt ingegaan op beeldbepalend groen, cultuur en landschap en archeologie en ruimte. Door versterking van de kwaliteiten wordt een impuls gegeven aan het landschap. Hiermee worden de drie P’s integraal versterkt, immers: erfgoedbeleid versterkt het beeldbepalend groen (planet), de economische aantrekkingskracht (profit) en de woonkwaliteit van een landschap / cultuur van de mensen (people). Kunst Kunst kan een bindende factor zijn in een samenleving. Op dit moment zijn kunst en natuur nog te veel van elkaar gescheiden. Boxtel zal actief de kunst in de natuur en de kunst in de wijken brengen. Dit kan door het aanleggen van een kunstroute. Bovendien liggen er mogelijkheden in het gebruik van een bos ten behoeve van een (educatie ve) kunstroute. Een ander mogelijk project is “Het verhaal van Boxtel”, waarbij inwoners in bijeenkomsten of exposities hun verhaal over Boxtel vertellen. Een dergelijk project kan bijdragen aan het gemeenschapsgevoel. Samenleving Leefbaarheid wordt voor een groot gedeelte bepaald door zaken als onderling contact, veiligheid en het kunnen rondkomen. Hiermee stoelt leefbaarheid grotendeels op de onderste drie behoefteklassen van Maslow7 .

7

Motivation and Personality, A. Maslow, 1954 Harper & Row


33 van 106


gemeente Boxtel

Deze theorie van Maslow geeft aan dat mensen voor een aantal basisbehoeften minimaal bevredigd moeten zijn, voordat ze zichzelf als een gezonde persoonlijkheid kunnen ontwikkelen. De basis van dit model is door zijn eenvoud goed toepasbaar in leefbaarheidsvraagstukken in leefgebieden.

Deze figuur geeft de piramide van Maslow weer:

Leefbaarheidsvraagstukken dienen dan ook vanuit de burgerkant benaderd te worden. Weten welke behoeften er zijn en wat de mensen bezighoudt. Primaire behoeftes zullen eerst moeten worden voorzien voordat gewerkt kan worden aan andere behoeften laat staan veranderingen. Veranderen gaat pas dan als een aantal randvoorwaarden geregeld zijn. Als overheidsorgaan zal de gemeente dus veelal moeten voorzien in en faciliteren bij: buurtcontact, activiteiten in de wijken, vertrouwen scheppen door positieve communicatie, positieve acties brengen en vooral laten zien tevreden te zijn met de burgers. Huidige stand van zaken De afdeling Burgerzaken en Welzijn is momenteel belast met het uitvoeren van leefbaarheidsplannen voor de wijken in Boxtel. Deze uitvoering zal worden gecontinueerd met daarin de waarborging voor voldoende groen in de wijken.

3.2 35

Onderwijs De gemeente zal in 2009 samen met de adviesraad WMO een projectportfolio opstellen waarbij concrete projecten genoemd worden en waarin duurzame ontwikkeling en de uitvoering van de WMO samen worden opgepakt.

De jeugd heeft de toekomst. Een duurzame toekomst is niet alleen een verplichting voor de toekomstige jeugd, maar ook mede afhankelijk van de handelwijze van deze jeugd. Inhoudelijk Duurzaamheid betrekken in opleidingen is daarom van wezenlijk belang. Dit betekent in sommige gevallen een inhoudelijke verandering van het educatief programma. Goede voorbeelden uit het Boxtelse werkveld zijn er bij diverse basisscholen en bijvoorbeeld het VMBO. Behoefte aan een nieuwe structuur is er echter niet. Wel geeft het onderwijs aan dat goede ideeën en kansen neergelegd kunnen worden bij het onderwijs om dan door de individuele onderwijsinstellingen opgepakt te worden. Met name in een brede school is een duurzaamheidprogramma realiseerbaar en kan het onderwerp in een arrangement voor buitenschoolse uren aan de orde worden gesteld. Deze Deel B: Hoofdstuk 3 Cultuur en Maatschappij

34 van 106


gemeente Boxtel

lessen komen er voor kinderen maar ook voor volwassenen. Ontwikkeling van de lessen zal gebeuren in overleg met externe partijen zoals COS / Telos / IVN / De Kleine Aarde etc.

De lessen gaan onder andere in op de volgende thema’s: • Klimaatveranderingen; • Ongelijkheid en mondiale problematiek. 36

Boxtel initieert lessen die passen binnen het credo duurzame ontwikkeling in de buitenschoolse uren arrangementen van de brede school.

De vorm van de lessen mag afwijken van reguliere lessen. Juist om het aantrekkelijk te maken wordt gezocht naar interactieve en/of moderne elementen. Zo kunnen documentaires (film Al Gore), webtools (ecologische voetafdruk) en smaaklessen (zie paragraaf “jeugd en jongeren”) een plaats krijgen. Onderwijsgebouwen Volgens literatuuronderzoek voldoet in 80% van de onderzochte klaslokalen het CO2 -gehalte niet aan de gezondheidskundige advieswaarden. Bovendien zijn schoolgebouwen vaak echte energieve rspillers. Gemiddeld kan bij oudere scholen het energiegebruik met ongeveer de helft omlaag. Het slechte binnenklimaat (CO2 ophoping) zorgt voor een hoger (25%!) ziekteverzuim onder leerkrachten en leerlingen. De leerprestaties lijden onder het slechte binnenmilieu. In het buitenland is daar al onderzoek naar gedaan en is een rechtstreeks relatie vastgelegd. SenterNovem heeft hierom het project “Frisse Scholen” en het uitvoeringsprogramma “Scholen op de schop” ontwikkeld. Boxtel zal volgens het geëigende stappenplan de situatie op de Boxtelse scholen in kaart brengen en starten met de uitvoering van het project “Frisse Scholen”. 37

3.3

De gemeente voert het Frisse Scholen project voor 2010 uit voor alle scholen in Boxtel. Hierbij wordt gekeken naar het binnenklimaat en de energie-efficiency van de scholen. Met hulp van energielabels en een besparingsadvies (EPA-U) wordt een onderhouden renovatieprogramma opgesteld.

Sport

Sportclubs zijn enorm belangrijk als het gaat om sociale en maatschappelijke waarden. De redenen hiervoor zijn evident: gezondheid, maatschappelijke cohesie en uitlaatklep voor jong en oud. Boxtel heeft actief beleid om breedtesport en gehandicaptensport verder te ontwikkelen. Dit wordt gezien als een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van sportverenigingen. In het welzijnsbeleid worden concrete projecten opgepakt om zowel breedtesport als gehandicaptensport te versterken. Sportverenigingen gebruiken over het algemeen veel energie. Met name (veld)verlichting en gas (tbv douche water) zijn grote energiegebruikers. Boxtel wil de verenigingen stimuleren


35 van 106


gemeente Boxtel

structurele besparingen door te voeren. Vandaar dat de analyse en het uitvoeren van besparingsmogelijkheden een onderdeel zal worden van prestatieafspraken die gesloten worden met de verenigingen. 38

Boxtel spreekt besparingsdoelstellingen af met de sportverenigingen en zal om de nulsituaties goed te kunnen bepalen, de eerste scans ter beschikking stellen, betaald uit de SLOK regeling.

Om sportverenigingen hierin tegemoet te komen kan de gemeente de sportverenigingen helpen bij het bepalen van de nulsituatie (energiescan). Voor de uivoering kunnen de verenigingen gebruik maken van subsidieregelingen voor energiesystemen (Vlagheidefonds). De energiescans worden opgenomen in het gemeentelijk klimaatbeleid, tranche 2, Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK).

3.4

Jeugd en Jongeren

De voorzieningen voor jeugd en jongeren moeten adequaat zijn. Dit betekent voorzieningen die voldoende boeien, waarbij of waarmee kinderen veilig kunnen spelen, zich vermaken en niet op zoek hoeven te gaan naar vertier waarmee ze anderen lastig vallen of in een crimineel circuit terecht komen. Boxtel wil de jonge jeugd (tot 12) zo lang mogelijk in de eigen leefomgeving houden. Hiermee is sociale controle én bekendheid bij instanties en verenigingen zo veel mogelijk gewaarborgd. Er gaat een preventieve werking vanuit die poogt te voorkomen dat kinderen in de problemen geraken en in een zogenaamd gedwongen opvangnetwerk terecht komen. In een wijk dienen daarom de voorzieningen op peil te zijn voor jongeren. Te denken valt hierbij aan voorzieningen voor spel, sport en ontspanning. Deze voorzieningen zijn altijd op maat van de wijk en bekeken va nuit de integraliteit van de gemeente Boxtel: er is bijvoorbeeld maar plaats voor een aantal sportverenigingen, maar een trapveldje kan op veel meer locaties. De voorzieningen moeten te voet of per fiets goed en veilig bereikbaar zijn en de potentie hebben dat de jeugd er graag gebruik van maakt. Ook het in stand houden van een jongerencentrum en de samenwerking met DELTA is hierbij cruciaal. In het jongerencentrum worden door deelnemers en vrijwilligers activiteiten uitgevoerd, met adviezen en praktische ondersteuning vanuit het Jongerenwerk. Boxtel zal dit beleid voortzetten. Een bepaald percentage van de werkopdracht aan Delta wordt jaarlijks aan projecten of activiteiten in het kader van duurzame ontwikkeling ingezet. Hierbij geeft Boxtel aan wat wordt verstaan onder duurzame ontwikkeling, zie verder paragraaf 3.7. 39

Boxtel spreekt met DELTA in het contract een percentage af voor ontwikkelingen en activiteiten voor jeugd en jongeren in het kader van duurzame ontwikkeling.

40

Boxtel orga niseert smaaklessen en kookworkshops door topkoks voor kinderen en ouders, gericht op streekproducten en biologisch / ecologisch geteeld voedsel. Bovendien is er aandacht voor de energieaspecten van vleesconsumptie.

Een opkomend probleem bij jongeren is overgewicht. Het toenemend gebruik van fastfood en eten met veel calorieën in combinatie met een gejaagd ritme worden gezien als grootste oorzaken. In het kader van duurzaamheid zal Boxtel juist slowfood en gezonde streekeigen


36 van 106


gemeente Boxtel

gerechten en voedsel promoten. Bovendien zal er aandacht worden gegeven aan de vleeszuivel waarbij informatie wordt verstrekt over de impact van vlees op de wereldvoedselproblematiek. De informatieoverdracht wordt gedaan door het opzetten van smaak- en kooklessen in samenwerking met andere geïnteresseerde organisaties binnen Boxtel en zo mogelijk met topkoks.

3.5

Internationale samenwerking en ontwikkelingssamenwerking

Internationale samenwerking gebeurt met het oog op wederkerigheid en op basis van gelijkheid. Zij leren van ons, wij leren van hen. Zoals de term ontwikkelingssamenwerking al aangeeft, is samenwerking cruciaal. Om te voorkomen dat arme landen afhankelijk blijven van rijke landen staan ervaringen, vaardigheden en kennis van mensen in de ontwikkelingslanden centraal. In 2000 zijn mondiaal acht doelstellingen geformuleerd die voor 2015 bereikt moeten zijn. Dit zijn de zogenaamde millenniumdoelen (zie begrippenlijst). Deze millenniumdoelen vormen wereldwijd de leidraad voor ontwikkelingssamenwerking. Boxtel zal actief werken aan deze millenniumdoelstellingen. Dit wordt verwoord in het zogenaamde ‘Akkoord van Schokland’ 8 . Concreet geeft Boxtel hierbij aan dat ze zich in zal zetten om voor 2015 de armoede in de wereld te halveren. De bijdrage van de gemeente Boxtel is de ontwikkeling van een Millenniumregio, waarvoor het project Het Groene Woud uitermate geschikt voor is. In de Filippijnen wordt een soortgelijke regio opgezet waarbij gekeken wordt naar de wederzijdse ontwikkeling en behoud van natuur, erfgoed en cultuurgoed. Bezien wordt of met deze regio een relatie kan worden aangegaan. Huidige stand van zaken In Boxtel wordt de internationale samenwerking behoudens het project “Millenniumregio” overgelaten aan het particuliere initiatief, waarbij de gemeente in sommige gevallen een ondersteunende rol vervult. De gemeente Boxtel zal proberen zakenpartners bereid te vinden om te ondersteunen bij Boxtelse ontwikkelingsprojecten. De Adviesraad voor Duurzame Ontwikkeling (ADO) heeft specifiek voor mondiaal duurzaamheidbeleid een nota9 opgesteld waarin aanknopingspunten worden aangereikt om het mondiale aspect van duurzaamheid verder uit te werken. Deze aanknopingspunten zijn integraal in dit hoofdstuk opgenomen. De nota gaat uit van de noodzaak om voorlichting te geven en beleid te maken om armoede te bestrijden. Deze noodzaak heeft niets te maken met liefdadigheid maar is er vanwege het eigenbelang van een bevolking om de integrale kwaliteiten van de aarde te behouden. In dit hoofdstuk worden actiepunten beschreven die bijdragen aan de armoedebestrijding, de verbetering van wederzijds (mondiaal) begrip en een verbetering van een multiculturele samenleving. 41

De gemeente zal in 2009 het akkoord van Schokland ondertekenen en actief werken aan de daarin gestelde millenniumdoelstellingen.

Samenwerkingspartners en beleid

8

Akkoord van Schokland, Cordaid ism oa Boxtel, 2007. In beleidsvoorbereiding. 9 Nota Mondiaal duurzaamheidsbeleid Gemeente Boxtel, ADO, juli 2007


37 van 106


gemeente Boxtel

Boxtel heeft op dit moment geen vaste samenwerkingspartners in het buitenland. In de Boxtelse gemeenschap is het met name de Lokale Agenda 21 en stichting De Kleine Aarde die soms activiteiten vervullen op dit gebied. Boxtel heeft op dit moment ook geen vastgesteld mondiaal bewustwordingsbeleid. De ADO heeft in juli 2007 een nota opgesteld met daarin handvatten om te komen tot mondiaal duurzaamheidsbeleid die bij het opstellen van de nota duurzame ontwikkeling 2008 - 2015 ter hand zijn genomen10 . Wel heeft Boxtel, zoals hierboven beschreven, het plan om samen met andere gemeenten binnen de Duurzame Driehoek, een millenniumregio op te zetten en hierin samen te werken met een Filippijnse regio. Boxtel zal primair de reeds bestaande samenwerkingsrelaties, veelal van privé initiatieven onderzoeken en in kaart brengen. Daarna kan worden gekeken naar de ondersteuningsbehoefte van deze initiatieven én de mogelijkheden van deze initiatieven om van elkaar te leren. Boxtel kan hierbij niet alleen aansluiten, maar ook faciliteren. 42

43

Boxtel zal in 2009 de particuliere initiatieven en bestaande samenwerkingsrelaties inventariseren en deze samenwerkingsrelaties faciliteren middels vergaderfaciliteiten in het gemeentehuis buiten kantoortijden.

Boxtel bouwt met de regio een structurele samenwerkingsrelatie op met bestaande buitenlandse regio’s. Deze samenwerking wordt door Boxtel ondersteund en gefaciliteerd. Uitvoering ligt extern.

Stimulansregelingen Om particuliere initiatieven en mogelijke uitwisselingen te stimuleren kunnen regelingen worden opgesteld. Deze regelingen maken het mogelijk om op lokaal niveau een relatie te creëren met internationale partners in ontwikkelingslanden. 44

In 2009 wordt bezien hoe internationale samenwerkingsactiviteiten vorm kunnen krijgen en op welke wijze de gemeente kan bijdragen aan het mondiale bewustwordingsproces.

Wederkerigheid De uitwisseling van kennis, ideeën en ervaringen tussen burgers, gemeenten en experts is belangrijk voor duurzame ontwikkeling. Hierbij is een gevoel van balans en evenwicht noodzakelijk. Wederkerigheid gaat uit van deze balans. Wij leveren een product aan hen, en zij leveren een product aan ons. Producten hoeven daarbij niet stoffelijk te zijn, maar kunnen ook bestaan uit kennis en bewustwording. Als deze kennis leidt tot gedragsveranderingen in onze eigen maatschappij is een groot deel van het doel bereikt. Het project Millenniumregio kan als winstpunten voor Boxtel opleveren: 10 ADO, 2007: Nota mondiaal duurzaamheidsbeleid gemeente Boxtel


38 van 106


-

gemeente Boxtel

Een groter draagvlak voor de Duurzame Driehoek en Het Groene Woud; Een concrete uitwerking van MVO; Een grotere bereidheid bij bedrijven om te participeren.

Het verschil tussen de westerse wereld en het zuiden is zichtbaar en bekend. Deze kennis dient de gemeente te verspreiden en in te zetten in het handelen. Bij alle samenwerkingsrelaties wordt uitgegaan van wederkerigheid en het voorkomen van afhankelijkheid van de partner. De eigen organisatie en de gemeenschap van Boxtel kan onder twee voorwaarden leren en profiteren van de samenwerking: 1. De internationale ervaringen dienen uitgebreid beschreven en uitgelicht te worden in de gemeenschap. Hierbij valt te denken aan: het maken van filmpjes voor scholen, het maken van tentoonstellingen van lokaal gemaakt beeldmateriaal, het ophangen van foto’s in de vergaderkamers van de gemeente Boxtel en gemeenschapshuizen, het zorgen voor persaandacht etc. 2. Het participeren van lokale verenigingen, ondernemers en burgers in de samenwerking. 45

Boxtel zal particulier initiatief stimuleren en ondersteunen met kennis die aanwezig is in de interne organisatie. Zo nodig zal Boxtel organisaties en ondernemers die aan wederkerigheid vorm willen geven, faciliteren.

46

Boxtel zal toekomstige bouwprojecten verbinden aan mondiale projecten in de derde wereld om het bedrijfsleven te stimuleren te investeren in de derde wereld. Het idee hierbij is dat er sociale afspraken worden gemaakt bij de aanbesteding van opdrachten. Dit wordt ook “Contract Compliance” genoemd en wordt onder meer toegepast door Maastricht en Amsterdam.

47

Boxtel zal enkele projecten adopteren die wederkerigheid in zich hebben of kunnen hebben, zoals biodiversiteitvraagstukken en klimaatbeleid. Zodra met het opzetten van deze projecten wordt gestart, zal een buitenlandse partner gezocht worden. In de twee landen wordt hetzelfde (soort) project opgezet. Door samenwerking worden de overeenkomsten en verschillen in uitvoering met elkaar uitgewisseld. Bovendien volgt een investering in kennisoverdracht.

3.6

Mondiale bewustwording

Mondiale bewustwording betreft vooral de activiteiten die in Boxtel plaatsvinden door de eigen organisatie of particuliere initiatieven (stichtingen, verenigingen) om de maatschappij bewust te maken van de wereldproblematiek en mondiale vraagstukken. Activiteiten in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden vallen hier niet per definitie onder, maar onder internationale samenwerking. Boxtel heeft op dit moment ook geen vastgesteld mondiaal bewustwordingsbeleid.


39 van 106


gemeente Boxtel

Voor mondiale bewustwordingsactiviteiten kan Boxtel gebruik maken van de aanwezige mix van diverse culturen. Dit is zeer belangrijk omdat het de kennis over aanwezige ‘vreemde’ culturen versterkt en het begrip vergroot. De allochtone burgers kunnen betrokken worden bij de mondiale activiteiten. Bovendien zullen activiteiten omtrent hun culturen bij kunnen dragen aan een betere verstandhouding en meer begrip in de Boxtelse maatschappij. 48

49

Boxtel stelt in 2009 beleid op voor mondiale bewustwording, met als uitgangspunt onder andere de nota mondiaal duurzaamheidsbeleid gemeente Boxtel van de ADO. Dit beleid geeft aan hoe Boxtel de mondiale bewustwording zal versterken.

Boxtel zal per 2009 personele capaciteit inzetten op Mondiale bewustwording en particuliere internationale samenwerkingsrelaties faciliteren. Deze persoon zal zich bezighouden met communicatie, het opzetten van activiteiten, samenwerkingsprojecten tussen gemeente en organisaties en het nadrukkelijk betrekken van organisaties en bijvoorbeeld scholen in mondiale en internationale vraagstukken en leerprocessen.

Uitwisselingen Om de mondiale bewustwording te versterken is het goed om uitwisselingen tussen burgers en/of bedrijven met internationale partners te stimuleren. De gemeente Boxtel kan hier zelf leidend in zijn en de daadwerkelijke uitvoering desgewenst bij particulier initiatief neerleggen. De uitwisselingen met in Boxtel aanwezige ‘vreemde’ culturen werkt aan twee kanten: in het land van herkomst ontstaat een beter beeld van de problemen die allochtonen ondervinden voor wat betreft isolement, taal etc. Aan de andere kant ontstaat hier een beter beeld van de situatie waaruit de allochtone n komen en de verschillende cultuuraspecten die ze meenemen. 50

3.7

Om de mondiale bewustwording als gemeentelijke taak uit te bouwen zal Boxtel voor 2013 tenminste 4 samenwerkingsrelaties tussen scholen in Bo xtel en in ontwikkelingslanden opzetten. Gedacht wordt aan het uitwisselen van foto’s, tekeningen, het uitvoeren van spreekbeurten, projecten enz. Dit wordt zo mogelijk gedaan met de landen van herkomst van in Boxtel aanwezige kinderen / families.

Samenwerking met partners

Boxtel tracht zo veel mogelijk en op intensieve basis samen te werken met externe partijen. Met name de Adviesraad Duurzame Ontwikkeling (ADO) wordt ingeschakeld om vanuit het maatschappelijk veld (burgers,bedrijven) een duurzaamheidtoetsing te geven op gemeentelijke plannen. Ook de Lokale Agenda 21, met de daarbij behorende werkgroepen werkt samen met de gemeente Boxtel aan projecten en vraagstukken. De samenwerking zal nadrukkelijk gezocht worden in de uitvoeringsprogramma’s van de diverse activiteiten. Specifiek voor welzijnsactiviteiten werkt de gemeente intensief samen met Delta. De gemeente faciliteert de activiteiten en gebruikt voor haar beleid deels de ervaringen van Delta om een duurzaam beleid te continueren. Dit wordt in de contractafspraken en in het


40 van 106


gemeente Boxtel

structureel overleg vastgelegd. Een bepaald percentage van de taken van Delta wordt jaarlijks aan projecten of activiteiten in het kader van duurzame ontwikkeling ingezet. Een mogelijke wijze van invulling van dit contractdeel is het opzetten van een dienstencentrum en het installeren van een sociaal makelaar. Een sociaal makelaar Boxtel koppelt burgers, vrijwilligers, diensten, stagiaires en projecten aan elkaar. De makelaar spreekt de buurtbewoners rechtstreeks aan en kan inhaken op lopende ondersteuningsprojecten. Ten aanzien van de begeleiding van specifieke werknemers en startende ondernemers is wellicht inbreng vanuit het bedrijfsleven mogelijk, direct of indirect via het PDC. De sociaal makelaar zal dit aspect verder uit werken. 51

Boxtel zal met Delta in overleggen welke bijdrage verenigingen en organisaties en werkgevers (o.a. PDC) aan de sociale dimensie van duurzaamheid kunnen leveren. Om dit te structureren en uitvoering te geven aan een dienstencentrum wordt een plan opgezet om een sociaal makelaar in te stellen.

Naast lokale partijen werkt Boxtel veel samen met andere gemeenten. Met name de samenwerking in de Duurzame Driehoek (16 gemeenten in de driehoek: Eindhoven, ’sHertogenbosch, Tilburg) en de samenwerking met diverse organisaties in Het Groene Woud hebben reeds goede resultaten opgeleverd. Samenwerking wordt als vruchtbaar en bijzonder zinvol beschouwd. Boxtel zal haar beleid er dan ook op richten om samenwerkingsverbanden verder te stimuleren en ook andere partijen te motiveren om samenwerking aan te gaan. 52

Boxtel zal extra capaciteit vrijmaken om de taken met betrekking tot de samenwerkingsverbanden en relaties (secretariaat) verder uit te breiden.

Participatie en versterking van de sociale economie Zeer belangrijk bij een duurzame maatschappij (zie ook hoofdstuk 4) is de participatie van verschillende groeperingen bij ontwikkeling in een maatschappij. Door het actief inzetten van vrijwilligers, ouderen en of allerlei minderheidsgroeperingen raken deze groepen betrokken. Hiermee wordt het creëren van afstand voorkomen en wordt de sociale controle aanzienlijk versterkt. In feite gaat het hier om het versterken van de sociale economie. De sociale economie legt een verbinding tussen economische bedrijvigheid (productie en verkoop van goederen en diensten) en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Werk hebben en werk houden en het democratische proces zijn hierbij belangrijker dan winst en kapitaal. Nauw verbonden hieraan zijn de programma’s rond minderheden en hulpbehoevenden. Typische organisaties binnen de sociale economie zijn: kringloopcentra, sociale werkplaatsen en startcentra. Boxtel was een van de eerste gemeenten om voor de eigen organisatie SW (Sociale Werkvoorziening) bedrijven in te zetten. In het aanbestedingsbeleid is beschreven dat SW bedrijven bij gelijke geschiktheid de voorkeur verdienen. Economische zelfstandigheid Om economische zelfstandigheid te bevorderen zal Boxtel actief op zoek gaan en aansluiten bij lopende programma’s met als doel het ondersteunen van startende bedrijfjes en het


41 van 106


gemeente Boxtel

verstrekken van microkredieten. Zo zal Boxtel in 2009 pogen enkele vrouwen kennis te laten maken met het project Matriamarkt. Dit project van Multicultureel Vrouwencentrum Jasmijn helpt vrouwen die een eigen bedrijf willen beginnen in de persoonlijke dienstverlening en zorg. Dit versterkt de economische zelfstandigheid.

53

Boxtel versterkt de economische zelfstandigheid van vrouwen door hen te betrekken bij het project Matriamarkt en soortgelijke projecten. Bovendien zal onderzocht worden hoe de gemeente microkredieten voor zelfstandige kleine bedrijfjes, startend vanuit een uitkeringssituatie, kan verstrekken. Ook op het bedrijventerrein Vorst (zie 3.4) wordt aandacht gegeven aan startende ondernemingen


42 van 106


4.

gemeente Boxtel

Wonen en Ondernemen

Wonen en ondernemen zijn sterk aan elkaar gerelateerd. Veel werknemers van de Boxtelse bedrijven wonen in de gemeente zelf. Werk in de directe nabijheid van de woonplaats is niet alleen gunstig voor het economische klimaat (prosperity), maar ook voor het ecologische (planet) en het menselijke aspect (people). In dit hoofdstuk wordt allereerst ingegaan op duurzaam wonen, -bouwen en –verbouwen. Daarna wordt er ingegaan op duurzaam ondernemen.

Wonen en ondernemen zijn belangrijke peilers voor een samenleving. Een goed ondernemersklimaat echter heeft primair niets te maken met duurzaamheid. In People relatie tot het people en planet aspect schept het kansen voor verdere verduurzaming van de samenleving. Het betekent bijvoorbeeld dat mensen kunnen werken en wonen in dezelfde gemeente, dat allerlei sociale voordelen met zich meebrengt uiteenlopend van gezondheid (op fiets naar het werk) tot meer tijd voor andere zaken. Duurzaam wonen geeft de burgers direct voordeel. Hierbij hebben we te maken met gezondheid (gezond binnenklimaat van de woningen) en comfort (bijvoorbeeld bij gebouwkoeling). Duurzaam ondernemen betekent zorg en aandacht voor minderheden en bijzondere groepen (zoals langdurig werklozen), maatschappelijk verantwoord ondernemen en welzijn van mensen.

Onze aarde zal een goed ondernemersklimaat pas kunnen waarderen als de bedrijven duurzaam handelen. Op nieuwe bedrijventerreinen is duurzaamheid (in bouw en bedrijfsvoering) dan ook een uitgangspunt. Duurzaam ondernemen betekent een forse reductie van CO2 uitstoot door bedrijven maar ook een reductie van afval en andere milieudruk veroorzakende aspecten. In nieuwbouwprojecten van woningen zit het planet aspect vooral in een forse CO2 reductie, in energiebesparing in de bestaande woningvoorraad en in het beperken van de verontreinigingen door duurzaam bouwen aspecten (materiaalgebruik, materiaalkeuze en afvalvermindering). Door gebiedseigen en/of lokale materialen en planten te gebruiken worden de lokale natuur- en cultuurwaarden versterkt. De relatie wonen en ondernemen kan opleveren dat er veel minder woon-werk verkeer kilometers met gemotoriseerd vervoer gemaakt moeten worden. Dit draagt direct bij aan de CO2 reductie maar levert ook een financiële besparing op voor de burgers. Planet

Duurzame woningbouw geeft veel voordelen zoals meer wooncomfort waardoor gezondheidsproblemen verminderen, minder lasten door de goedkopere energiefacturen en financiële en/of fiscale voordelen voor Prosperity eigenaars en huurders. Voor duurzaam ondernemen zijn deze voordelen niet anders, terwijl de kansen wel vaak op andere vlakken liggen (iedere ondernemer is uniek). In de relatie wonen en ondernemen levert een lokale mix van deze aspecten voordelen op omdat dat de sociale economie versterkt wordt door het terugdringen van werkeloosheid.

Deel B. Hoofdstuk 4 Wonen en ondernemen

43 van 106


4.1

gemeente Boxtel

Duurzaam wonen

Duurzaam wonen heeft niet alleen te maken met het gedrag van de bewoners van een huis, een wijk of de gemeente Boxtel. Duurzaam wonen kan pas gebeuren als de randvoorwaarden hiervoor geschikt zijn. Een bewoner kan wel afval willen scheiden, maar als de voorzieningen hiervoor niet geregeld zijn, wordt het hem/haar onmogelijk gemaakt. Duurzaam wonen betekent dus aan de ene kant het daadwerkelijk verbeteren van woon- en leefgedrag met het oog op een verdere verduurzaming van de gemeente. Aan de andere kant betekent het voor gemeente en marktpartijen dat de randvoorwaarden gecreëerd moeten worden om duurzaam te kunnen leven. In de paragraaf 4.2 Duurzaam Bouwen en Verbouwen wordt hierom expliciet ingegaan op een duurzame woning. Hiermee kan de burger energiezuinig wonen. Daarnaast wordt in de paragraaf 4.8 Afval en Afvalstoffen ingezoomd op het ontstaan, voorkomen en behandelen van afval. Huidige stand van zaken De gemeente heeft het thema Duurzaam Bouwen en Duurzaam Wonen al in de praktijk gebracht. Hieronder worden enkele sociale, maatschappelijke aspecten beschreven van duurzaam wonen met daarin de stand van zaken op dit moment. Kennisoverdracht Boxtel heeft met de wijk In Goede Aarde een voorbeeldwijk gerealiseerd voor overige bouwprojecten in Boxtel. De ervaringen van deze ontwikkelingen evenals de ervaringen van andere ontwikkelingen worden ingezet om niet alleen eigen ontwikkelingen te verbeteren maar ook die van andere gemeenten. Zeker zo belangrijk is de kennisoverdracht naar burgers. Zodra in nieuwe ontwikkelingen kopers / betrokkenen bekend zijn zal de gemeente communiceren over het wat en het hoe. Samen met de betrokkenen wordt dan informatie uitgewisseld over de wijk en de plannen. Hierdoor wordt er meer draagvlak gecreëerd en ontstaat er meer begrip waarom Boxtel bijvoorbeeld inlandse beukenhaagjes als erfafscheiding wil. Ontmoeten Een duurzame wijk biedt plaats voor ontmoeting. In de nieuwbouwlocaties van Boxtel is dit expliciet in het ontwerp aangebracht. Dit betreft ruimte voor zowel spontane ontmoetingen als voor georganiseerde ontmoetingen voor buurt en vereniging voor jong en oud. Bovendien gaat het over ruimten die speciaal geschikt zijn voor de specifieke doelgroepen. Dit is uiteenlopend van bankje in een groenvoorziening tot een buurthuis voor verenigingen en activiteiten. Ontmoeten speelt zich af op diverse niveaus van ‘thuis’ naar het winkelcentrum tot de sportvereniging en het buurthuis. Boxtel zal de interculturele ontmoetingen versterken. Dit kan bijvoorbeeld door ontmoetingen met een intercultureel aspect te ondersteunen. Boxtel zal hierbij met name inzetten op makkelijk toegankelijke ontmoetingsplaatsen zoals winkels en op straat. Samenleven Sociale cohesie is belangrijk in een wijk. Het is een randvoorwaarde voor een verantwoordelijkheidsgevoel in de wijk en voor een prettige samenleving. De gemeente Boxtel zal in haar ontwikkelingen en beoordelingen van wijken het aantal voorzieningen op peil houden. De ontwikkelingen (woningen, scholen, winkels, voorzieningen) zijn alle


44 van 106


gemeente Boxtel

levensloopbestendig. Er wordt een nadrukkelijke relatie gelegd tussen infrastructuur, ontmoeten, onderwijs-, woon-, zorg-, en welzijnsfuncties. Sport, spel en ontspanning In Boxtel wordt in alle (her)ontwikkelingsgebieden specifiek nagedacht over sport, spel en ontspanning. Naast de hierboven genoemde plaatsen voor ontmoeting bieden de wijken en locaties ook voldoende mogelijkheden voor sport, spel en ontspanning. Hierbij wordt wederom een breed publiek aangesproken zonder doelgroepen uit te sluiten. Dit betekent niet dat in elke wijk zowel een skateramp als een park aangelegd dient te worden maar dat gekeken wordt naar de wensen van de aanwezige en toekomstige bevolking. De voorzieningen worden zo mogelijk levensloopbestendig en op basis van demografische gegevens aangebracht in en rondom de wijken. Leefbaarheid en gezondheid De leefbaarheid hangt samen met sociale aspecten zoals genoemd in hoofdstuk 3. Om een woonomgeving leefbaar te houden zijn er echter ook fysieke aspecten die een grote rol spelen. Het gaat hierbij om woonkwaliteit. Denk hierbij aan een schone wijk, voldoende groen- en speelvoorzieningen, weinig hinder (verkeer, bedrijven) en veiligheid. Door voorzieningen dicht bij huis te halen stimuleert Boxtel het fietsgebruik en worden autokilometers vermeden. Al deze aspecten worden nu reeds getoetst bij nieuwbouwplannen. Gebleken is dat 40% van de mensen aanleg heeft om een allergie te ontwikkelen. Gezondheid, cara- en allergiearm bouwen is daarom belangrijk. Specifiek voor nieuwbouw is een integraal duurzaamheidsniveau af te spreken waar niet alleen aandacht voor energie maar juist ook voor kwaliteit en gezondheid een rol speelt. In de paragraaf Duurzaam bouwen en verbouwen wordt voorgesteld om het toetsingsinstrument GPR gebouw 11 te gebruiken. Voor woonkwaliteit en gezondheid wordt bij nieuwe situaties een score van 7 aangehouden. De nieuwbouw in plan De Goede Aarde voldoet ruimschoots aan deze kwaliteit. Een hoge bouwdichtheid en bepaalde parkeernormen leiden soms tot fricties als het gaat om de mogelijkheden voor veilig spelen, verkeersveiligheid en voldoende groenvoorzieningen. Een creatief ontwerpen bouwproces is dus vereist, waarbij deze aspecten vanaf het begin zo volledig mogelijk worden meegenomen. 54

In plannen (nieuwbouw, herstructurering, leefbaarheidsprojecten) wordt rekening gehouden met de thema’s ontmoeten, samenleven, kennis, sport en ontspanning en leefbaarheid. Vanaf 2009 zal Boxtel actief capaciteit op deze thema’s inzetten in de vorm van bijvoorbeeld een dorps- en wijkradencoördinator (mogelijk via Delta).

4.2

Duurzaam bouwen en verbouwen

nieuwbouw huidige stand van zaken Voor nieuwbouw van woning- én utiliteitsbouw wordt tot op heden in Boxtel de maatlat voor duurzaam bouwen ofwel de maatregelenlijst voor groenfinanciering gebruikt. In Boxtel zijn veel woningen gebouwd met een hoge prestatiescore op het gebied van energie en duurzaam bouwen (materiaalgebruik, afval, water). De minimale eis in de wijk In Goede Aarde (150 11

Zie begrippenlijst


45 van 106


gemeente Boxtel

punten) ligt grofweg gelijk aan de eisen die andere gemeenten stellen die een 5-10% verscherpte eis ten opzichte van het bouwbesluit hanteren. Het beleid op deze wijze continueren is voorlopig voldoende om op het gebied van duurzame stedenbouw een hoog ambitieniveau te behouden. Wel dient het toetsingsbeleid (gebruik van de maatlat groenfinanciering) geactualiseerd en vastgelegd te worden. De GPR gebouw methode wordt voorgesteld als nieuw toetsingsinstrument voor woningen en andere gebouwen. Hiervoor is nog geen overleg gevoerd met bouwpartijen en ontwikkelaars. Bovendien dient de ambitie op termijn parallel aan het rijksbeleid te worden geactualiseerd. Het Rijk zal de EPC normen in de toekomst verder aanscherpen. In 2010 wordt de EPC norm 0,6 en in 2015 wordt deze 0,4. Bij bouwen ontwikkelingstrajecten wordt altijd gebouwd volgens het principe van de Trias Energetica. Deze strategie legt drie opeenvolgende stappen vast. De in een bouwproces te nemen stappen worden opeenvolgend ge nomen, zodanig dat eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 worden genomen; kan dit niet meer verantwoord gedaan worden, dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2 en tenslotte een eventuele restvraag met stap 3. Stap 1. Beperk de energievraag (goed geïsoleerd en luchtdicht bouwen, warmteterugwinning). Stap 2. Gebruik duurzame energiebronnen (bodemwarmte, zonne-energie, wind, etc.) Stap 3. Gebruik eindige energiebronnen efficiënt (hoog rendement). Concreet betekent dit dus dat altijd een duurzaam casco wordt gerealiseerd (goede isolatie, weinig energievraag) voordat de woning of het gebouw wordt geoptimaliseerd met installaties. Binnen de Duurzame Driehoek zijn tevens afspraken gemaakt over het gebruik van autochtoon plantmateriaal in de openbare ruimtes van nieuwe wijken en het verwerken van nestkasten in nieuwbouwwoningen. Deze afspraken worden in Boxtel gehandhaafd. Toetsingsmethode De maatlat voor groenfinanciering wordt niet meer geactualiseerd door de geautoriseerde instanties. Beter is het daarom de prestatie van een woning / gebouw te toetsen aan het wettelijk kader, zijnde het Energieprestatie Coëfficiënt (EPC) voor de energie prestatie van gebouwen. Duurzaam bouwen is echter veel meer dan een scherpe energie –ambitie. Duurzaam bouwen bevat ook sociale componenten (zie paragraaf 4.1, duurzaam wonen) en componenten zoals materiaalgebruik, afval, levensloopbestendigheid enzovoort. Een completer alternatief voor de duurzaamheidprestatie van een gebouw is de GPR gebouw12 . Hierin worden EPC berekeningen ingevoerd, maar de toetsing voert verder dan alleen energie. Ook materialengebruik, water, gezondheid, woonkwaliteit (gebruikskwaliteit) en afval worden getoetst. Met name voor materiaal en afval zijn levenscyclusanalyses de grondslag voor de berekening. Dit betekent dat voor elk gebouw niet alleen gekeken kan worden naar de hoeveelheid materiaal zoals beton dat gebruikt is. Ook wordt getoetst op de milieubelasting dat het materiaal voor de productie heeft en naar de vervanging / saneringskosten van materialen. Boxtel kan voor nieuwbouw van woningen / gebouwen een GPR ambitie afspreken en daarmee een completer en hoger duurzaamheidsniveau voor woningbouw bereiken als voorheen afgedwongen werd met hulp van de maatlat voor groenfinanciering. Voldoen aan het bouwbesluit betekent een GPR gebouw score van 5. Ter vergelijking: voldoen aan 150 12

Zie begrippenlijst


46 van 106


gemeente Boxtel

punten van de maatlat groenfinanciering betekent een GPR score van 7,5. Een minimale eis van 7,5 wordt daarom voorgesteld voor nieuwe gebouwen. Burgers dienen voor nieuwe woningen EPC berekeningen aan te leveren. Deze worden gemaakt door een architect en geven weinig inzicht voor de burger. Boxtel zal voor particulieren EPC berekeningen en GPR-gebouw berekeningen faciliteren. De burger krijgt hiermee een (gratis) adviseur die de EPC prestatie en de GPR cijfers voor een woning controleert en eventueel varianten voor een betere prestatie aanlevert. De burger is hiermee zeker dat het pakket van maatregelen klopt bij de gekozen ambitie. De winst voor de gemeente zit vooral in het feit dat de eigenaar zich ook voor dit gedeelte van het bouwplan verantwoordelijk gaat voelen. 55

Bij nieuwbouw vanaf 2009 een hoge GPR ambitie van gemiddeld een 7,5 voor alle thema’s toepassen. Hiernaast wordt een minimum eis voor een score van een 7 in het thema energie en het thema woonkwaliteit vastgelegd. Om bouwpartijen (aannemers, projectontwikkelaars en architecten) met de GPR te laten werken zal Boxtel in 2009 een workshop organiseren om deze methode te introduceren bij bouwpartijen.

56

Boxtel zal de verworven kennis met betrekking tot duurzame stedenbouw in alle facetten landelijk blijven uitdragen om hiermee andere gemeenten, projectontwikkelaars en bouwpartijen te motiveren en stimuleren om zelf duurzame stedenbouwprojecten te realiseren.

57

Boxtel zal voor 2010 onderzoeken of, en hoe ze een EPC en GPR controle faciliteit aan kan bieden voor particulieren waardoor zij vooraf zelf hun bouwplannen kunnen (laten) screene n op de geschetste energieprestaties.

Levensloopbestendige woningen en levensloopbestendige wijken Woningen dienen bij ontwerp en in gebruik, geschikt te zijn voor meerdere levensfases van de gebruikers. Dit geldt niet alleen voor de woning, maar ook voor de wijk. Ook de voorzieningen in de wijk moeten meegroeien in de ontwikkeling. Speeltoestellen zullen op termijn plaats kunnen maken voor andere voorzieningen. Boxtel kan daarom trachten een circulatie van voorzieningen te realiseren om maximale efficiency te bereiken in de levensloop bestendigheid van de wijken. Een uitzondering op levensloopbestendige woningen wordt gevormd door starterwoningen. Deze (zie verder) dienen beschikbaar te blijven voor starters. Om niet alleen de woning duurzaam te gebruiken maar ook de leefprocessen duurzaam in te richten (afvalscheiding, gebruik van openbaar vervoer en/of fiets) moet al vooraf nagedacht worden bij de ontwikkeling van nieuwe huizen over de locaties van fietsenstalling en afvalcontainers. Het fietsverkeer is namelijk onder andere afhankelijk van veiligheid. Een burger zal sneller geneigd zijn een auto te pakken als de ‘achteromgang’ van de woning afgelegen en donker is. Iets soortgelijks geldt voor afvalscheiding. Het is prettig voor een bewoner als er voldoende ruimte is om afval te scheiden en wanneer deze container(s) in principe nabij de locatie zijn waar deze 1. of via ander transport (auto/fiets) verder vervoerd kunnen worden of 2. door een ophaaldienst worden opgehaald. In toekomstige ontwikkelingsplannen wordt met deze onderwerpen rekening gehouden bij het ontwerp.


47 van 106


58

gemeente Boxtel

Toekomstige projectbouwplannen worden gescreend op de mogelijkheid van duurzaam wonen, waaronder: afvalgebruik, energiegebruik en mobiliteit. De projectontwikkelaar of bouwpartij dient bij elk plan een uitwerking te geven van duurzaam wonen, waarin ingegaan wordt op de mogelijkheden van duurzaam woninggebruik.

Starterswoningen en duurzaamheid Een van de redenen dat er een tekort is aan starterwoninge n is dat de huidige starterwoningen ofwel door een simpele en/of goedkope verbouwing omgeturnd worden tot doorgroeiwoningen ofwel in beginsel al te ruim zijn opgezet om de echte startermarkt te bedienen. Boxtel voert actief beleid om starterwoningen in de eerste plaats betaalbaar te houden met daarin meegenomen ook de gebruikslasten en bovendien toekomstige verbouwingen aan deze woningen te bemoeilijken. Dit beleid wordt onderbouwd met geschikte methodes die in 2009 worden geanalyseerd. Te denken valt aan terugverkopen aan de gemeente om de uiteindelijke verkoopprijs in de hand te houden. Een ander onderzoeksthema is het concept van de starterswoning (bouwkundig) en de doorstroommogelijkheden naar het segment van woningen juist boven de starterswoningen. Juist starters zijn gebaat bij lage gebruikslasten. Om dit te bereiken zal Boxtel in samenwerking met marktpartijen energienul woningen ontwikkelen voor starters. Dit betekent een vrij-op-naam prijs van minder dan 200.000 euro, gebaseerd op het prijspeil 2008. Boxtel zal voor 2010 de plannen ontwikkeld hebben om 20 energienul starterswoningen te realiseren. 59

Boxtel ontwikkelt woningen voor starters. Boxtel zal dan ook samen met externe belangengroeperingen (St. Joseph / jongerenverenigingen) methodes ontwikkelen om ervoor te zorgen dat de starterwoningenvoorraad in principe dienstbaar blijft aan deze groep. Onder andere wordt gedacht aan terugkoop door gemeente en de opzet van de woning.

60

Boxtel zal in samenwerking met marktpartijen voor 2010 plannen ontwikkeld hebben om 20 energie-nul starterswoningen met een vrij-op-naam prijs van minder dan 200.000 euro te realiseren (prijspeil 2008). De ontwikkelingen van de woningen worden voor 2012 gestart.

CPO en duurzaamheid Steeds meer woningen worden in collectief verband gebouwd. Dit wordt gestimuleerd door de Rijksoverheid en gefaciliteerd door de gemeente. Hiervoor is het Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) in het leven geroepen. Over een paar jaar moet een derde van alle woningbouw in Nederland in (C)PO uitgevoerd worden. CPO is zeer geschikt voor het ontwikkelen van woningbouwprojecten met specifieke eisen. Door collectief de krachten (en gelden) te bundelen kunnen woongebieden (meestal 8-30 woningen) ontstaan met gedeelde functies (denk aan zwembad, speelvoorzieningen, hobby- of ontmoetingsruimte etc.). Ook valt te denken aan woongebieden voor speciale doelgroepen (woningen voor minder validen). Ervaringen uit het verleden leren dat CPO constructies grofweg 20% goedkoper kunnen zijn dan individuele bouw. CPO’s kunnen dus in collectief verder gaan en maken meer mogelijk. Veelal wordt deze reserve gestoken in collectieve voorzieningen of in individuele luxueuze voorzieningen. Deel B. Hoofdstuk 4 Wonen en ondernemen

48 van 106


gemeente Boxtel

Voor CPO constructies gelden dezelfde GPR eisen (gemiddeld 7,5) als hierboven beschreven. Wel kan Boxtel in de werving voor CPO’s letten op maatschappelijke- en duurzaamheidsaspecten en hiermee speciale doelgroepen voorrang verlenen boven luxueuze eisen en wensen. 61

Zodra Boxtel aan de slag gaat met CPO’s, krijgen de CPO’s die een GPR score van 9 op het thema energie of gezondheid realiseren, voorrang.

Nieuwbouw in gebruiksfase Om ervoor te zorgen dat de EPC van gebouwen ook in de gebruiksfase gehandhaafd wordt, moet een slim woningenontwerp ervoor zorgen dat cruciale maatregelen onomkeerbaar zijn. Hiermee wordt gedoeld op het slim plaatsen van installaties zodat deze niet herplaatst kunnen worden en het voorkomen van het ongewenst doorbreken van muren door de toepassing van dragende muren. Tegenwoordig zit bij elk apparaat dat we kopen een handleiding in meerdere talen. Gek genoeg is dit bij woningen niet zo, terwijl deze woningen voor lang niet iedereen simpel in gebruik zijn. Met name door langdurig gebruik van een ‘conventionele’ woning zijn mensen geconditioneerd in bepaalde wijzen van ventilatie, verwarming en verlicht ing. Bij moderne woningen die voldoen aan het ambitieniveau van de gemeente Boxtel, dient een grondige uitleg te zitten om de woning duurzaam te kunne n gebruiken. 62 -

63

In projectmatige bouw wordt door de projectontwikkelaar voor elke woning aangeleverd: Een gebruikshandleiding waarmee de gebruikers hun woning daadwerkelijk duurzaam kunnen gebruiken, inrichten, stofferen etc.; Een beschrijving in de gebruikershandleiding van de verbouwopties die een gunstig of neutraal effect hebben op de EPC van een woning. De EPC ongunstige verbouwopties worden afgeraden in de handleiding. Onderdeel van de lijst zijn de verbruiksgegevens van de apparatuur en voorlichting waarom bepaalde installaties zijn toegepast.

Bij individuele kavelbouw die onderdeel is van projecten / nieuwbouwlocaties zal Boxtel door middel van een privaatrechtelijke overeenkomst “duurzaam-bouwenprestaties afdwingen. Hierbij worden de GPR-gebouw ambities gehanteerd (minimaal een gemiddelde score van 7,5). Bij individuele kavelbouw waar geen sprake is van grondpositie, worden toekomstige bewoners via een informatieset bij de koopovereenkomst gewezen op de belangrijkste duurzaam bouwen eisen.

Nieuwbouw scholen Een aparte categorie wordt gevormd door scholen. Deze gebouwen zijn structureel anders dan andere utiliteitsgebouwen door hun gebruik (vaak een mix van functies), hun opzet (vormgeving en opbouw ruimten) en hun gebruikers (leerlingen). Onderzoek wijst uit dat een gezond binnenklimaat bevorderlijk werkt voor de prestaties en het ziekteverzuim


49 van 106


gemeente Boxtel

terugdringt 13 . Hierbij wordt ook aangetoond dat duurzaam gebouwde scholen juist op het thema binnenklimaat zeer goed kunnen scoren. Aan nieuwbouw van scholen worden hoge eisen gesteld op het gebied van duurzaamheid, met name gezondheid. Ook aan participatie van leerlingen wordt veel waarde gehecht en daarnaast hebben scholen een educatief doel. Dit kan zeker ook gelden voor het gebouw zelf, doordat duurzame installaties zichtbaar geplaatst worden. De school kan hieromheen lesprogramma’s opzetten. Dit kan samen met lokaal aanwezige natuur en milieueducatiecentra zoals de natuurwerkgroepen en/of heemkundekringen, De Kleine Aarde en De Groene Poort. 64

Voor nieuwe scholen worden hoge GPR- gebouw ambities gehanteerd (minimaal een gemiddelde score van 7,5). Specifiek voor het thema gezondheid dient een 9 gescoord te worden. Daarnaast dienen installaties/voorzieningen een educatieve functie te vervullen in de school.

Bestaande bouw De bestaande woningenvoorraad is een zeer lastig te bereiken doelgroep en resultaten hierin zijn tot op heden mager. De potentie van de bestaande woningenvoorraad is echter gigantisch, met name daar waar het gaat om energiebesparing en duurzaam verbouwen. De GPR gebouw methode is op dit moment in ontwikkeling voor de bestaande bouw (gemeente Eindhoven). Met name voor projectmatige verbouwingen en renovaties kunnen GPR ambities worden vastgelegd. Boxtel voert nu reeds het plan “Energiehuis, besparen zo gefixt” uit, waarbij wijkgericht burgers worden geïnformeerd over energiebesparende maatregelen in de bestaande woningenvoorraad. Deze acties dienen structureel te worden ingezet. Bovendien zal Boxtel rond de bestaande EPBD regeling actief informatie moeten geven over energie, labeling en besparing. Verder heeft SenterNovem de Energiebesparingsverkenner ontwikkeld. Dit is een zeer toegankelijk en op internet gebaseerd instrument waarbij aan elk huis een energielabel gekoppeld wordt. Vervolgens kan de huiseigenaar door het kiezen van een aantal wenselijke maatregelen zien of en zo ja, in hoeverre, de energieprestatie van zijn huis stijgt. Boxtel zal dit instrument onder andere via bouwbedrijven en architecten onder de aandacht brengen bij de huiseigenaren. Voor de bestaande woningvoorraad, die beheerd wordt door Woonstichting St..Joseph en woningbouwcorporatie Goed Wonen Liempde, zijn prestatieafspraken vastgesteld. In deze prestatieafspraken is energiebesparing en duurzaam bouwen een belangrijk aspect. Dit geldt voor zowel renovatie als voor nieuwbouw. Vaststelling van deze afspraken vond plaats in 2007. In volgende actualisatie van de afspraken zal duurzaamheid telkens terugkeren. In samenwerking met St. Joseph worden deze prestatieafspraken aangevuld met een breed duurzaamheid spectrum. Te denken valt aan het inzetten van een woonomgevingploeg (WOP) of het bij bouwprojecten inzetten van werklieden die op de reguliere arbeidsmarkt kansarm blijken te zijn (lokale werklieden). Daarnaast wordt bekeken of duurzame lokale materialen kunnen worden toegepast. 13

G.H. ten Bolscher, 2003, DWA


50 van 106


gemeente Boxtel

65

Het periodiek actualiseren van prestatieafspraken met Woonstichting St. Joseph en woningbouwcorporatie Goed Wonen Liempde waarbij, voor renovatie van de bestaande voorraad en nieuwbouw, prestatie-eisen worden opgenomen met betrekking tot duurzaam bouwen

66

Het communiceren over de mogelijke maatregelen van duurzaam (ver)bouwen, installaties en duurzame-energie-opwekking onder andere door de inzet van het Energiehuis en de bekendmaking van de Energiebesparingsverkenner.

Investeringen en financiering van energiebesparing en duurzaam bouwen in nieuwbouw en bestaande bouw De investeringen om energiebesparing in de woningen te realiseren en of om duurzaam te bouwen / renoveren zijn vaak iets hoger dan bij conventioneel bouwen. Boxtel wil actief bijdragen om dit verschil zo klein mogelijk te maken of zelfs teniet te doen. Hiervoor worden drie middelen ingezet: 1. Het in leven roepen van een revolving fund (zie verder); 2. Het stimuleren van de subsidieregeling: Vlagheidefonds; 3. Het aanpassen van de legesverordening waarbij geldt: duurzaam bouwen: minder dan anders. Voor de leges betekent dit dat investeringen in Duurzame maatregelen niet leiden tot hogere legeskosten. Ad 1. Een revolving fund is een depot waarvan particulieren en CPO’s gebruik kunnen maken mits ze duurzame nieuwbouw of renovatie toepassen. Uit het ge meentelijke revolving fund verstrekt de gemeente laagrentende of zelfs renteloze stimuleringsleningen voor investeringen in duurzame renovatie of duurzaam bouwen (nieuwbouw). Door aflossing (en eventueel rentebetaling) komt het uitgeleende geld weer terug in het gemeentelijke revolving fund en is weer beschikbaar voor nieuwe leningen. Het voordeel is dat de middelen tot in lengte van jaren inzetbaar blijven. Het revolving fund wordt direct gekoppeld aan de energiebesparingsverkenner van SenterNovem. In het kort komt het op het volgende neer: elke huiseigenaar of elk CPO die op basis van de besparingsverkenner aantoont met bepaalde investeringen een hogere energieprestatie uit zijn huis te halen komt in aanmerking voor financiering uit het revolving fund. Ad 2. Boxtel zal zich ervoor inzetten dat het Vlagheidefonds als subsidieregeling voor de aanschaf van duurzame energiesystemen in stand blijft. Ad 3. Boxtel zal de legesverordening aanpassen om investeringen in duurzame installaties / technieken en materialen niet tot uiting te laten komen in de leges van een bouwvergunning. Hierbij gaat dan het motto op: “duurzaam bouwen: niet meer dan anders”. Hiermee wordt een drempel weggenomen. Een verder gaande ambitie zou zelfs een korting op de leges kunnen zijn bij vergaande maatregelen mbt duurzaam bouwen, waarbij energie-0 woningen bijvoorbeeld legesvrij gebouwd mogen worden.


51 van 106


gemeente Boxtel

67

In 2009 wordt onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden van de instelling van een revolving fund met daaraan gekoppeld de Energiebesparingsverkenner van SenterNovem. Dit met als doel zowel bestaande als nieuwbouw energiezuiniger te maken.

68

In 2009 wordt onderzocht of de legesverordening aangepast kan worden, zodanig dat duurzaam bouwen en de vaak hogere bouwkosten niet leidt tot hogere legeskosten.

4.3

Duurzaam slopen

Duurzaam bouwen begint bij niet slopen. Hergebruik en levensduurverlenging zijn hierbij prioritair boven sloop. Bij het slopen gaat het vooral om het zodanig slopen dat verschillende herbruikbare afvalstromen ontstaan. Aandachtspunt blijft de afzetmarkt voor hergebruikte materialen. Boxtel zal onder andere met Woonstichting St. Joseph zoeken naar lokale hergebruik projecten. Hergebruik levert minder afval op en dus minder verlies op. Er is een aantal vormen van hergebruik. Primair hergebruik, waarbij geen bewerking nodig is voor gebruik, heeft altijd de voorkeur. Van secundair hergebruik (recycling) is sprake wanneer vrijgekomen materialen moeten worden bewerkt voor ze weer toegepast kunnen worden. Hiervoor is altijd energie nodig en bovendien komen er vaak afvalstoffen bij vrij (al dan niet schadelijk). Voorkomen van slopen Bij de ontwikkeling van gebouwen moet voortdurend het oog gehouden worden op de toekomst. Nog maar heel weinig gebouwen wordt ontwikkeld met het oog op sloop, terwijl dit bij alle gebouwen wel de realiteit is. Deze omissie kan eenvoudig worden opgevuld door rekening te houden met bouwmaterialen die primair herbruikbaar zijn. Door rekening te houden met constructies en demonteerbaarheid kan veel afval worden voorkomen. Daarnaast kunnen producten en gebouwen bij recycling een gelijke of zelfs een hogere kwaliteit hebben dan ze daarvoor hadden. Bovendien kunnen door slimme ontwerpen, gebouwen en complexen in de gebruiksfase en na de gebruiksfase een positieve bijdrage leveren aan het milieu. 14 Hergebruik en verbranden Volgens het implementatieplan Bouw- en sloopafval mag nog slechts 10 % van het afval worden gestort of verbrand. De rest (90%) moet opnieuw worden gebruikt. Deze percentages blijven gehandhaafd. 69.

14

Als uitgangspunten bij ontwikkelingen worden gebruikt: Gebouwen en installaties worden gebouwd met het oog op een zo lang mogelijke gebruiksfase voor een of meerdere doelen. Een zo hoog mogelijk aandeel primair herbruikbare bouwstoffen. Minimaal 90% van het sloopafval moet worden hergebruikt. D.w.z. dat bij de bouw reeds gedacht moet worden aan efficiënt slopen, bijvoorbeeld door demontabel te bouwen.

William McDonough & Michael Braungart. 2002. Cradle to Cradle, remaking the way we make things. North Point Press.


52 van 106


4.4

gemeente Boxtel

Duurzaam ondernemen

Algemeen Boxtel huisvest veel bedrijven. Hiervan is een relatief groot percentage industrie (vergeleken met het gemiddelde in Brabant). Kijkende naar de werkloosheidscijfers dan ligt het Boxtelse gemiddelde iets hoger dan het Brabantse gemiddelde. Het past in de Boxtelse filosofie om de werkloosheid verder te beperken en te zorgen voor een economisch goed en stabiel klimaat waarbij de bedrijven een beroep kunnen doen op de lokale beroepsbevolking. Huidige stand van zaken Citymanagement De gemeente werkt intensief samen met de ondernemers in Boxtel. In het Cityma nagement is deze samenwerking vormgegeven. Diverse projecten in het kader van duurzame ontwikkeling zijn hierbij reeds opgezet en uitgevoerd. De meeste activiteiten worden door de individuele ondernemers zelf opgepakt. Er blijkt echter wel behoefte te zijn aan een kennisbank en het gezamenlijk uitvoeren van concrete projecten. Te denken valt aan energiebesparingsprojecten, maar ook aan personeelsprojecten. In de samenwerking dient de communicatie verbeterd te worden. Huidige stand van zaken Parkmanagement In 2000 is in samenwerking tussen Parkmanagement, Kamer van Koophandel, provincie, gemeente, SenterNovem en de bedrijven een enquête gehouden om de mogelijkheden voor duurzame revitalisering in kaart te brengen. De enquête maakte deel uit van het totale revitaliseringtraject en diende de wensen en behoefte van de bedrijven in kaart te brengen. Ruim 50% van de enquêteformulieren is geretourneerd. Gevoegd bij de spreiding van de formulieren uit de op Ladonk aanwezige bedrijfscategorieën geeft de enquête een representatief beeld van de situatie op het bedrijventerrein. De enquête heeft geresulteerd in het volgende inzicht: • De samenwerking tussen bedrijven onderling en met de gemeente kan op een veel breder vlak plaatsvinden en kan leiden tot versterking. Dit dient verder te worden uitgebouwd ; • Gemeenschappelijke aanpak wordt als kansrijk ervaren; • Diverse werkgroepen gaan de geformuleerde kansrijke (deel)projecten nader uitwerken, aangestuurd door een projectgroep en een projectmanager. Gedacht wordt aan de volgende milieumaatregelen: • Toepassing reststoffen als secundaire grondstof; • Toepassen duurzame bronnen in processen (b.v. hemelwater, oppervlaktewater, cascadering, kwaliteitsverbetering water); • Inrichtingsgebonden maatregelen (b.v. duurzaam waterbeheer, infiltratie in de bodem); • Efficiëntieverbeteringen (b.v. hergebruik op terrein, bundeling personenvervoer, collectief personenvervoer, stimuleren gebruik OV, interne milieuzorg, segmentering, collectieve voorzieningen, gezamenlijke opslag, verzamelbedrijve n); • Collectieve voorzieningen (b.v. collectief afvalcontract, collectieve inzameling, collectieve opslag); • Efficiëntieverbeteringen (b.v. benutting restenergie, bundeling goederenstromen, logistiek centrum, multimodaal transport); • Toepassen duurzame bronne n (b.v. wind- of zonne-energie). Huidige stand van zaken ten aanzien van beleid en wetgeving


53 van 106


gemeente Boxtel

Milieu (energie, afval, water, emissie) gegevens worden bij bedrijven nu getoetst in de milieuvergunning. In het onderdeel Verruimde Reikwijdte van deze milieuvergunning worden aan bedrijven met een bepaald energieverbruik aanvullende eisen gesteld. Deze toetsing en werkwijze zal in de toekomst voort worden gezet. Boxtel kent evenwel nog geen plaatsingsbeleid voor bedrijven op basis van duurzaamheidscriteria in een breed spectrum (dus niet alleen energie). Wel is voor Vorst en Ladonk parkmanagement opgezet en actief. Daarmee is structurele communicatie met bedrijven over onder andere duurzame ontwikkeling verzekerd. Bedrijfsmatig Duurzaam Ondernemen betekent dat bedrijven milieuzorg integreren in de bedrijfsactiviteiten. In de Wet milieubeheer is vastgelegd dat bedrijven de milieubelasting van hun bedrijfsvoering moeten minimaliseren door: • het beperken van gevaar en hinder; • het besparen van energie; • preventie en scheiding van afval; • vervoermanagement. Bij duurzaam ondernemen gaan bedrijven een stuk verder. Milieuzorg wordt volledig geïntegreerd in de bedrijfsvoering. Bedrijven maken afspraken over: • innovatie van product of dienst (bijv. verminderen van benodigd materiaal of mogelijk maken van hergebruik); • toelevering: (o.a. inkopen van minder milieubelastende producten, verminderen van verpakkingen, aandacht voor herkomst en productie van materialen); • advies aan klanten (bijv. over milieuvriendelijke alternatieve n, duurzaam gebruik van product); • welzijn en ontwikkeling eigen personeel; • welzijn van de samenleving (bijvoorbeeld door diervriendelijk produceren en of producten geschikt maken voor gehandicapten); • een positieve bijdrage aan de directe omgeving. (bijvoorbeeld door groen aanleggen rond het bedrijf en of ondersteunen van buurtactiviteiten); • het stimuleren van positieve ontwikkelingen in de samenleving, (bijvoorbeeld door het inschakelen van bepaalde doelgroepen in het arbeidsproces zoals allochtonen, herintredende vrouwen, WAO-ers, gehandicapten en het aanbieden van stage- en werkervaringsplaatsen). Duurzaam ondernemen in een brede context en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, kortweg MVO, liggen in elkaars verlengde. MVO betekent dat je als ondernemer rekening houdt met het effect van het bedrijf op het milieu en de mensen binnen en buiten het bedrijf. Een MVO ondernemer neemt over alle activiteiten zijn verantwoordelijkheid op sociaal, ecologisch en economisch gebied. 70

Vanaf 2009 vindt structureel overleg plaats met het bedrijfsleven (zowel Parkmanagement als Citymanagement) over Duurzaam ondernemen en MVO. Het fungeert als platform voor samenwerking op duurzaam ondernemen gebied. Doel van dit overleg is concrete actiepunten beschrijven en SMART maken. Actiepunten richten zich onder andere op profit projecten zoals besparingen en de zoektocht naar onafhankelijke energievoorzieningen en “people” projecten vanuit het bedrijfsleven (PDC).


54 van 106


gemeente Boxtel

Veiligheid De samenwerking tussen de bedrijven heeft inmiddels reeds een collectieve risico en calamiteiten aanpak opgeleverd. Een registratiesysteem brengt in kaart wat risico’s zijn en hoe hulpdiensten hiermee om dienen te gaan. Deelname aan dit systeem om hiermee individuele en collectieve risico’s in beeld te brengen wordt verplicht gesteld voor alle bedrijven op Vorst-Ladonk. Wet Milieubeheer In de wet milieubeheer staan voorschriften om energiegebruik en milieudrukbelasting te verminderen. De zogenaamde verruimde reikwijdte geeft aandacht aan de gebieden: energie, afval en water. Sommige bedrijven verbruiken dermate veel energie of zijn dermate milieubelastend dat ze jaarlijks een energiebesparingplan of bedrijfsmilieuplan dienen te overleggen. Met een dergelijk plan geeft een bedrijf aan welke milieudoelstellingen het bedrijf heeft. Milieubarometer Een goed instrument om bedrijven zelfstandig verantwoordelijk te maken en te houden voor milieudruk (energie, water, afval, transport en emissies) is de milieubarometer. Boxtel heeft hiermee in 2006 en 2007 reeds enkele proeven gedaan. Bij in totaal 7 bedrijven is deze methodiek toegepast. De bedrijven krijgen hiermee een softwarepakket wat registratie mogelijk maakt. Door registratie kan de ondernemer zijn grootste kostenposten en milieudrukveroorzakers inzichtelijk maken. Hij kan zich vergelijken met branchegenoten wat stimulerend werkt. Het pakket wordt daarnaast gebruikt voor interne (jaarverslagen) en externe (gemeente) communicatie over milieudruk gegevens. In landelijke projecten blijkt de besparing bij bedrijven gemiddeld 5% tot 10% te zijn en in euro’s 100 euro per werknemer. Het instrument heeft daarmee zowel een economische als een ecologische (milieudruk vermindering) component in zich. 71

In samenwerking met de werkgevers (Parkmanagement) invoeren van de milieubarometertechniek bij het bedrijfsleven in 2008-2011.

Bedrijventerreinen Bij de ontwikkeling van het nieuwe bedrijventerrein Vorst wordt allereerst een Energievisie uitgevoerd. Deze energiestudie brengt zinvolle en haalbare energieconcepten in kaart en geeft een beeld van de kansen. Een optimale energie infrastructuur is belangrijk voor de verdere ontwikkeling van een gebied. Zo mogelijk wordt de infrastructuur aangelegd voor duurzame brandstoffen. Een volledig op elektriciteit gebaseerde infrastructuur heeft daarmee vaak de voorkeur, vanwege de mogelijkheid van het duurzaam opwekken van energie. Nieuwe energiedragers, zoals waterstof worden echter niet bij voorbaat uitgesloten. Dit betekent dat de aanleg van gasleidingen voor dit soort innovatieve technieken in de toekomst altijd mogelijk moet zijn. Energieopties zijn grotendeels niet collectief afdwingbaar. Wel kunnen bedrijven gestimuleerd worden om aan te sluiten bij collectieve systemen. Sociale dimensie van duurzaamheid in bedrijfsleven Veel bedrijven in Boxtel geven werk aan veel Boxtelnaren. Het past in het duurzaamheidsbeleid om rekening te houden met het aantal werknemers van een bedrijf. Immers levert


55 van 106


gemeente Boxtel

werkgelegenheid toegang tot een van de primaire behoeften op voor mensen (zie pagina 32, de behoefte piramide van Maslow), namelijk zelfvoorzienend te zijn. De keuzes die gemaakt worden op de Boxtelse bedrijventerreinen dienen dan ook het arbeidsmarktbeleid en de economische ontwikkelingen in de besluitvorming mee te nemen. Een belangrijke partner in deze kan het Personeels Diensten Centrum (PDC) zijn. Deze partij kan werknemers mogelijk mede begeleiden en een verbindende factor vervullen tussen werkgever en werknemer. Deze aspecten worden verder samen met het Parkmanagement / WeB / PDC uitgewerkt. Uitgangspunt is dat Vorst een zeer hoog ambitieniveau kent als het gaat om duurzaamheid en dat voor de herstructurering op Ladonk gestreefd wordt naar een maximale, maar integrale aanpak om de duurzame ambities te realiseren. Vestigingsbeleid Vestigingsbeleid maakt het mogelijk om ongewenste bedrijven in relatie tot zijn omgeving of activiteiten op bepaalde locaties te weren. Nu gebeurt dit op basis van bestemmingsplannen en op basis van bedrijfscategorieën. Om optimaal de duurzaamheidskansen (waaronder energetische kansen) te benutten is een veel complexer vestigingsbeleid nodig. Dit dient Boxtel samen met het parkmanagement op te stellen. Bovendien moet rekening gehouden worden met een aanloopperiode van inventarisaties. Hierbij wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met benodigd oppervlakte, productieprocessen, aantal arbeidsplaatsen, maar ook het benutten van restwarmte, restkoude, restdruk, proceswater en restproducten. Met het vestigingsbeleid kunnen duurzaamheidskansen vollediger benut worden. 72

Boxtel stelt, na overleg met het parkmanagement, voor het bedrijventerrein VorstLadonk, vestigingsbeleid op met als doelstelling een bedrijventerrein met een zeer hoge duurzaamheidambitie te realiseren.

Herstructurering en actief grondbeleid Een duurzame ontwikkeling op bedrijventerreinen vraagt om een actief grondbeleid. De gemeente zal niet alleen bij herstructurering maar ook pro-actief om ontsnippering, of andere duurzame kansen optimaal benutten ingaan zetten op uitruilen, aankopen en verkopen van gronden. Door slimme uitruil van nieuwe versus/met oude locaties kan Boxtel strategisch omgaan met de leegkomende plekken. Bovendien kunnen er dan door private overeenkomsten duurzame ambities aan de kavel verbonden worden. Parkmanagement Op dit moment is Parkmanagement opgezet voor bedrijventerreinen Vorst-Ladonk. Parkmanagement pakt thema’s op als beveiliging, verlichting en bewegwijzering, energie, afval en vestigingsbeleid. Collectieve kansen waaraan gedacht kan worden zijn in dit licht: • Gezamenlijke afvalverwijdering en daarmee een hoog scheidingspercentage; • Gezamenlijke energie inkoop en daarmee een hoog structureel percentage groene energie, zo mogelijk alles; • Gezamenlijke faciliteiten zoals kantines, kinderdagverblijven, vergaderruimtes; parkeervoorzieningen etc. Hiermee bereikt men vooral energiebesparing en ruimtebesparing; • Het benutten van elkaars restproducten;


56 van 106


•

gemeente Boxtel

Het benutten van elkaars producten (reductie transportkilometers).

Duurzaamheid op Vorst-Ladonk Bedrijventerreinen Vorst en Ladonk hebben de potentie om een zeer duurzaam bedrijventerrein te worden. Door de uitkomsten van de enquête van 2000 is een beeld verkregen in de behoefte en de kansen. Door de ontwikkeltak Parkmanagement, waarin de gemeente participeert, dient dit verder te worden uitgewerkt. Duurzaamheid krijgt een plaats op de bedrijventerreinen door: Parkmanagement • Parkmanagement met daarin aandacht voor vestigingsbeleid, zoals hierboven beschreven. Duurzame Energie • Warmte- en koudelevering via een collectieve voorziening wordt uitgewerkt. • Door het bestemmingsplan wordt geregeld dat windenergie met behulp van kleine turbines aan de rand van Vorst op de openbare ruimte mogelijk zijn. • In het bestemmingsplan wordt tevens de mogelijkheid geboden om gebouwgebonden windenergiemogelijkheden op/of bij de gebouwen te plaatsen. • Mogelijkheden voor zonne-energie worden in het ontwerp van het terrein zo open mogelijk gehouden. In het ontwerp dient hierbij rekening te worden gehouden met dakconstructies en mogelijke beschaduwing (hoge gebouwen – bomen). Bebouwing • In het bestemmingsplan wordt een hoog benuttingspercentage voorgesteld om een hoge compactheid te realiseren. Natuurontwikkeling • Op de bedrijventerreinen wordt natuurontwikkeling gestimuleerd. Deze ontwikkelingen zullen echter binnen de bedrijfsterreingrenzen de bedrijfsmatige ontwikkelingen niet verstoren als het gaat om flexibiliteit en uitbreidingsmogelijkheden. Maatschappelijk • In het bestemmingsplan wordt de mogelijkheid geboden om gezamenlijke faciliteiten (kantine, kinderopvang, vergaderruimtes) te realiseren. Deze gezamenlijke faciliteit bevat ook ruimtes voor startende bedrijven. Dit kunnen kantoor-, atelier- en productieruimtes zijn. Als extra kader wordt hierbij gehanteerd dat bij gelijke vraag naar ruimte, de voorkeur wordt gegeven aan financieel achtergestelde starters. (Dit volgens voorbeeld NV Rede Eindhoven: gebouw Gilde). • Op Vorst of Ladonk wordt zo mogelijk een bedrijfsverzamelgebouw opgericht voor kleine bedrijven die nu in woonwijken gehuisvest zijn. De voorzieningen sluiten hierdoor beter aan op de bedrijfsactiviteiten, de mogelijkheden voor de ondernemers worden groter en belangrijk: de overlast in de woonwijken neemt hiermee af. Verlichting • Vorst leent zich als proeftuin voor openbare verlichting. Met name innovatieve wegvlaken gebouwverlichting zijn hierbij kansrijk. De gemeente Boxtel zal in 2008 samen met Parkmanagement, marktpartijen benaderen om op Vorst zeer innovatieve en energiezuinige verlichting toe te passen. Deze dient daarna als voorbeeld voor andere terreinen.


57 van 106


73

74

gemeente Boxtel

De Ontwikkeltak en Parkmanagement formeren een werkgroep innovatie en duurzaamheid. Deze werkgroep werkt een uitvoeringsplan uit om duurzame ontwikkeling op de bedrijventerreinen concreet te maken. De gemeente maakt deel uit van deze werkgroep. Bedrijventerrein Vorst/Ladonk wordt zo duurzaam mogelijk ingericht. De haalbaarheid en reikwijdte va n de verschillende kapitalen wordt vooraf vastgesteld. Eventueel kan hiervoor de SLOK-subsidie worden ingezet.

Agrarische sector Duurzame landbouw produceert gezond voedsel, respecteert de ecologische omgeving en levert een mooi landschap. Uit CBS gegevens blijkt dat de stikstofdepositie in 2002 in Boxtel ruim twee maal zo hoog lag als het landelijk gemiddelde (zie tabel hieronder). Er zijn in 2006 nog 172 bedrijven met ammoniakemissie. De ammoniak emissie is wel aan een reductie gebonden. Door toepassing van de nieuwe wet en regelgeving (o.a. Wet ammoniak en veehouderij, AMvB-huisvesting) zal de veestapel afnemen en de emissie dalen. Desondanks wordt niet verwacht dat de stikstofdepositie in kwetsbare natuurgebieden, zoals De Kampina, beneden de kritische waarden zal zijn.

tabel: stikstof, fosfaat en kalium depositie in Boxtel15

In november 2000 heeft Boxtel de nota Ruimte voor Boeren, Burgers en Buitenlui vastgesteld 16 . Deze nota schetst een integrale visie op plattelandsvernieuwing. Hierin is bijzondere aandacht voor landbouw, natuur en recreatie. In deze nota staan, opgesplitst in drie sporen, concrete projecten genoemd welke een bijdrage leveren aan het verduurzamen van het buitengebied. De hieronder beschreven actiepunten zijn een verwijzing daarnaar. Mogelijkheden voor verbreding Agrarische bedrijven zullen vanwege milieueisen, maar ook vanwege economische motieven andere bronnen van inkomsten moeten zoeken. Boxtel kan hierbij ondernemers motiveren door andere activiteiten in de bestaande bedrijfsgebouwen toe te laten. Dit dient geregeld te worden via het bestemmingsplan buitengebied. Boxtel zal actief andere bestemmingen beschrijven in het bestemmingsplan buitengebied om de ondernemers te stimuleren andersoortige activiteiten op te pakken. Deze activiteiten kunnen zijn: opslag en stalling, dag- en verblijfsrecreatie en/of ambachtsbedrijven. Duurzame landbouw Het Rijk heeft een doelstelling neergelegd dat 10% van de landbouw duurzaam moet zijn ingericht of opereren in 2010. In de Meierij zal dit percentage met het huidige beleid en de huidige afzetmogelijkheden uitkomen op bijna 6%. 15

16

Boxtel op maat, 2004, Centraal bureau voor de statistiek Ruimte voor Boeren, Burgers en Buitenlui, Boxtel, 23 november 2000 .


58 van 106


gemeente Boxtel

Naast verbreding is er dus ook de plicht voor de gemeente om actief te werken aan het omschakelen van bedrijven naar biologische landbouw. Het stimuleren van de afzetmarkt hoort hierbij en kan bijvoorbeeld gebeuren door een duurzame versie van het Preuvenemint (Maastricht) te organiseren of een thema versie (duurzame landbouw) van Culinaarde (De Kleine Aarde). Ook zal Boxtel (zie Hoofdstuk 3, Onderwijs) smaaklessen gericht op streekproducten en biologisch geteelde producten kunnen organiseren.

75

76

4.5

Boxtel zal in haar bestemmingsplannen verbreding van landbouw actief opnemen

Boxtel zal duurzame en biologische landbouw stimuleren door onder andere een communicatiecampagne in 2009 in samenwerking met ZLTO, Smaaklessen en kookworkshops.

Verkeer en vervoer

Vervoersmogelijkheden zijn noodzakelijk voor onze economie en het dagelijks leven. Verkeersbewegingen met gemotoriseerd vervoer veroorzaken echter ook vervuiling en in veel gevallen overlast. Deze overlast wordt in veel gevallen voor de maatschappij beperkt door strenge eisen ten aanzien van geluid en het Grafiek van wagenpark ontwikkeling in relatie tot bevolkingsgroei. aantal transportbewegingen naar bijvoorbeeld bedrijven. Voor de vervuiling (fijnstof en uitlaatgassen , waaronder NOx en COx ) is dit in de huidige wetgeving geregeld door de AMvB Besluit luchtkwaliteit. Hierin worden normen en regels gegeven voor allerlei gassen en stoffen in de lucht. Dit besluit maakt het niet alleen mogelijk om activiteiten aan regels te binden, maar ook om plannen uit te voeren in gebieden met veel fijnstof die de luchtkwaliteit niet veranderen of verbeteren. De wegverkeervervuiling is echter ook afhankelijk van de gebruikers zelf. De laatste drie decennia is het aandeel gemotoriseerd vervoer fors gegroeid. Deze groei doet zich voor in alle sectoren. Echter wordt de groei in Nederland momenteel sterker gedreven door niet economische motieven zoals toerisme, recreatie, privé-vervoer 17 . De toename van het fietsverkeer staat in geen verhouding met de toename van het gemotoriseerd verkeer. Boxtel wil door gerichte maatregelen het fietsverkeer stimuleren. Dit gedrag is door een gemeente deels te beïnvloeden. Men kan hierbij denken aan het reduceren / concentreren van de parkeervoorzieningen, het heffen van extra parkeergelden voor vervuilende auto’s, maar ook het bevorderen van het openbaar vervoer en fietsgebruik. Met name dit laatste is van belang en past in de werkwijze van Boxtel, waarbij niet alleen de kaders worden geschets maar de burgers en bedrijve n ook de mogelijkheid wordt gegeven om duurzaam te kunnen ontwikkelen en leven. 17

Bos, A.J.M., & Geerlings, H. (2002). Transport en milieu: Werken aan de relatie transport en duurzaamheid; sleutelen aan een draaiende motor. Milieu, 17(4/5), 302-319


59 van 106


gemeente Boxtel

Het autogebruik vraagt om noodzakelijke parkeervoorzieningen. Boxtel kiest ervoor om deze parkeervoorzieningen te concentreren. Hiermee wordt elders overlast door parkerende auto’s vermeden en een relatief veiligere (overzichtelijke) situatie gecreëerd. Bovendien geeft een autovrije markt de kans om ook daadwerkelijk de cultuurhistorische as in Boxtel centrum te realiseren. Energiezuinig transport Bij aankoop en/of vervanging van het gemeentelijke wagenpark wordt reeds expliciet rekening gehouden met het brandstofverbruik en het soort brandstof van de voertuigen. De particuliere en bedrijfssector kennen een veel omvangrijker wagenpark. Het stimuleren van biobrandstof ter vervanging (!) van de normale brandstoffen is dan ook een speerpunt. Dit stimuleren gaat uit van een aantal aspecten: 1. Gebruik van alle auto’s wordt in eerste instantie ontmoedigd en teruggedrongen. 2. Gebruik van auto’s met vervuilende motoren dan wel op conventionele brandstoffen wordt ontmoedigd in de gemeente door gerichte acties. Boxtel zal voor deze acties de praktijk bij andere gemeenten raadplegen. 3. Gebruik van auto’s op hybride en of biobrandstof motoren wordt gestimuleerd ten opzichte van de onder ‘2’ genoemde auto’s. 77

Boxtel zal energiezuinig transport in de gemeente stimuleren en hiervoor in 2009 een actieplan opstellen. Dit actieplan is gericht op reductie van autogebruik en maakt hierbij gebruik van voorbeelden uit andere gemeenten.

Plaatsing multifuel tankstation Boxtel stimuleert het gebruik van biobrandstof in voertuigen (zoals ethanol of biogas) mits deze duurzaam is geproduceerd waarbij aandacht voor de lokale druk die de bepaalde biobrandstof legt op de omgeving. Boxtel richt zich met name op 2e (en mogelijk 3e) generatie brandstoffen, dit zijn brandstoffen die niet aan voedsel gerelateerd zijn en daarmee ook niet concurreren op de voedselmarkt of voedsel onttrekken op locaties waar juist honger een gevaar is of zelfs heerst. Door de aanschaf van motorvoertuigen op biobrandstof wordt ook de afzetmarkt voor biobrandstof vergroot. Een echte stimulans in de lokale regio wordt pas gegeven als ook burgers en bedrijven de biobrandstoffen in eigen omgeving kunnen verkrijgen. Boxtel zal de plaatsing van tenminste één biobrandstof tankstation (multifuel station) bevorderen. 78

De plaatsing van tenminste één biobrandstof tankstation (multifuel station) voor 2015 bevorderen door het aanwijzen van een geschikte locatie en het actief benaderen van enkele potentiële initiatiefnemers.

Veiligheid Een duurzame wijk betekent ook een veilige haven voor jong en oud. Verkeersluwe zones en veilige oversteekplaatsen zijn hierbij belangrijk, maar ook een aanpassing van de snelheid. Verkeersluwe zones zijn hierbij geen zones zonder auto’s en parkeervoorzieningen, maar zones waar deze voorzieningen adequaat op elkaar zijn afgestemd. Dit komt ook de uitstoot van fijnstof en broeikasgassen ten goede. Deze is minder hoog bij lagere snelheden.


60 van 106


gemeente Boxtel

Ongeveer de helft van de woonkernen van Boxtel is reeds 30-km zone. Voor de resterende helft zal in de komende jaren onderzocht worden of hier de zones kunnen worden uitgebreid om te komen tot een volledige 30-km dekking in de woonkernen. 79

Voor 2012 is een plan van aanpak gereed om te komen tot een gebiedsdekkende 30 kilometerzone in verstedelijkt gebied (meer dan 25 woningen per ha).

80

In het centrum van Boxtel worden de verkeersluwe zones uitgebreid nadat andere plannen, zoals de Cultuurhistorische as, de parkeergarage, de autoluwe markt zijn gerealiseerd.

Openbaar vervoer en fietsverkeer Het openbare vervoer valt buiten de bevoegdheden van de gemeente Boxtel. Wel kan Boxtel voor grote leefgebieden een onderzoek uitvoeren naar de bereikbaarheid van deze gebieden. Dit onderzoek zou ertoe kunnen leiden dat Boxtel een pilot opzet om de wijken rechtstreeks met het NS-station te verbinden door een goedkope busdienst. Hierbij zal de buurtbus een centraal onderwerp van het onderzoek kunnen zijn. Het fietsverkeer is van een aantal zaken afhankelijk: zoals veiligheid (voor zowel bestuurder als tegen diefstal), weer en temperatuur (bij regen wordt er minder gefietst), bereikbaarheid/afstand (liggen de fietspaden op de juiste plek en wat is nog fietsbaar) en hoe eenvoudig pakt men de fiets (fysieke bereikbaarheid van fiets bij de woning, zie paragraaf 3,1 Duurzaam wonen). Van deze factoren zijn een aantal zaken gedrags- en mentaliteitskwesties. De gemeente kan hierin door communiceren het voordeel van fietsen ten opzichte va n autorijden weergeven. Bij slecht weer is openbaar vervoer wellicht een optie. In de communicatie moet dus aansluiting gezocht worden op het totale pakket aan vervoersmogelijkheden. Een aantal andere zaken zijn zeker door de gemeente te beïnvloeden. Op het bedrijventerrein Vorst-Ladonk wordt een grote herstructurering en nieuwbouw gepland. Een snelle fietsontsluiting aansluitend aan de bestaande ontsluiting naar Boxtel centrum is wenselijk. De ontsluitingen op het nieuwe bedrijventerrein zouden afgesche iden moeten zijn van de normale rijbaan en daarmee van het vrachtverkeer. In de nabijheid van het centrum/markt kan een goede en gratis bewaakte fietsenstalling worden gerealiseerd. Deze fietsenstalling kan bemenst worden door mensen die in een sociaal opvangnet van de gemeente zitten (langdurig werklozen/ uitkeringsgerechtigden of mensen in een re-integratietraject).


61 van 106


81

4.6

gemeente Boxtel

In 2009 zal Boxtel, zo mogelijk samen met het bedrijfsleven, een onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden om voor de grote leefgebieden in Boxtel het openbaar vervoer te versterken en het fietsgebruik te bevorderen (bijvoorbeeld door de realisatie van goede fietsenstallingen in het centrum).

Energie en klimaat

Klimaatveranderingen doen zich voor, niet alleen nu maar al sinds de planeet bestaat. Toch is er de laatste jaren, terecht, een toenemende aandacht voor. Op dit moment is het merendeel van de wetenschap er inmiddels wel van overtuigd dat de menselijke invloeden impact hebben op de broeikasgassen concentratie. Een toename van de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer kan leiden tot opwarming. Ook hierover zijn de meeste wetenschappers het eens. Waar nog veel discussie over is, is de mate van toename in temperatuur, de gevolgen en (in mindere mate) de directe causale relatie tussen menselijke invloeden en temperatuurstijging. Dat de wereld echter fors verandert door onder andere menselijke invloeden staat buiten kijf. Als we kijken naar het bosareaal mondiaal gezien (bijvoorbeeld tropisch regenwoud), dan zien we een zeer efficiënte eliminatie van dit soort waardevolle systemen. Iets dichter bij huis, in Europa, zien we dat het sneeuwaanbod in onze wintersportoorden al lang niet meer is wat het 10 jaar geleden was. Wat belangrijk is om te begrijpen is dat het klimaat een zogenaamd chaotisch systeem is. De wetenschap kan niet anders dan met modellen (versimpelde weergaven van de werkelijkheid) de veranderingen voorspellen. Meten kan alleen achteraf en als het feit voltrokken is. Dit is meteen het gevaar van onveranderd doorgaan met ons huidige handelen. De invloed van de temperatuurstijging op het landschap, de veiligheid van mensen (door stijging van de zeespiegel) en het ecosysteem “wereld” laten zich moeilijk voorspellen. Klimaatbeleid Tijdens diverse wereldtopconferenties zijn er afspraken gemaakt om te komen tot een stabilisatie van de uitstoot van broeikasgassen. CO2 is hierin de belangrijkste component. De uitstoot van CO2 stijgt nog steeds. Om te komen tot stabilisatie is een forse reductie in de uitstoot nodig. De bekendste afspraken hierover zijn gemaakt op de conferenties in Rio de Janeiro (Brazilië) en Kyoto (Japan). Deze afspraken heeft de Nederlandse overheid vertaald naar nationaal beleid. Dit wordt het zogenaamde klimaatbeleid genoemd. In 2002-2003 is elke gemeente gevraagd om dit klimaatbeleid uit te voeren en om daarmee op lokaal niveau de gevraagde bijdrage te leveren om op nationaal niveau te voldoen aan de Kyoto-doelstellingen. In het werkprogramma 'Schoon en Zuinig: Nieuwe energie voor het klimaat' beschrijft het kabinet de ambities voor onder andere energiebesparing, duurzame energie en opslag van CO2 in de grond. Dit werkprogramma schetst de volgende doelstellingen: • De uitstoot van broeikasgassen, met name CO2, in 2020 met 30% verminderen vergeleken met 1990; • Het tempo van energiebesparing de komende jaren verdubbelen van 1% nu naar 2% per jaar; • Het aandeel duurzame energie in 2020 verhogen van ongeveer 2% nu naar 20% van het totale energiegebruik.


62 van 106


gemeente Boxtel

Dit programma geeft het belang aan van het uitvoeren van lokaal klimaatbeleid. Alleen met acties gericht op broeikasgasreductie, energiebesparing en duurzame energie kunnen de doelstellingen worden gehaald. Het klimaatbeleid richt daarom concrete acties op deze doelstellingen. Huidige stand van zaken Boxtel heeft zich aangesloten bij dit nationale klimaatbeleid en heeft ervoor gekozen om in diverse thema’s gedurende de jaren 2004-2008, 22 projecten uit te voeren. Deze projecten richtten zich op de beleidsthema’s: gemeentelijke gebouwen, woningbouw, bedrijven, verkeer en vervoer en duurzame energie. Deze projecten zijn nagenoeg afgerond. Via een evaluatie zal daarover verantwoording worden gedaan richting het ministerie van VROM. In het voorjaar 2008 is het Rijk gestart met een nieuw traject voor lokaal klimaatbeleid, de zogenaamde SLOK- regeling. De gemeente wil op basis van deze nota een aanvraag indienen voor een bijdrage uit de SLOK regeling In 2007 heeft de Raad een motie aangenomen om extra input te leveren op het gebied van klimaat- en energiebeleid. Deze input zal met name worden ingezet in een vervolgperiode op het huidige klimaatbeleid. In de 2e klimaatbeleid regeling zal Boxtel een aantal projecten en lokale kansen naar voren brengen. Hierin worden opgenomen: • Duurzaam bedrijventerrein Vorst; een van de meest duurzame bedrijventerreinen van Europa door actief plaatsingsbeleid, eisen aan bedrijven, collectieve en eventueel gebiedsoverstijgende koppelingen / maatregelen om energie efficiënt in te zetten; • Energiebesparing voor lagere inkomens: het bereiken van energiebesparing bij een grote groep lagere inkomens in Boxtel; • Opwekking van minimaal 20% duurzame energie in de eigen gemeente voor 2020. 82

Boxtel zal in 2009-2012 op basis van de nieuwe klimaatbeleidsregeling (SLOK) actief het klimaatbeleid voortzetten.

83

Boxtel zal in 2009-2010 een lange termijn klimaatvisie opstellen als onderdeel van het lokaal klimaatbeleid. In deze lange termijn visie staat een klimaatdoelstelling voor 2050 met een onderverdeling van tussendoelen per decennium. Het opstellen van deze lange termijn visie begint met plenaire discussies met diverse actoren.

Energie De mens kan niet meer zonder energie. Energie in Nederland (ruimteverwarming, elektriciteit, warm water) wordt veelal gemaakt van fossiele brandstoffen (aardolie, gas, kolen). Deze bronnen zijn eindig. Er komt een moment dat deze op zijn. Voor aardgas is dat moment al snel in zicht, tenminste als het over de gasvoorraden in Noord-Nederland gaat. Als deze voorraden op zijn, zijn we voor gas afhankelijk van andere landen. Voor aardolie is dat nu al zo en zien we dat de olieprijzen goeddeels onze economie bepalen. Investeren in duurzame energie en eigen opwekking raakt dus heel duidelijk zowel de planet als de prosperity kant van duurzame ontwikkeling.


63 van 106


gemeente Boxtel

Duurzame energie In 2006 stond er ruim 1400 MW aan opgesteld vermogen windenergie turbines in Nederland. Dit lijkt veel maar het levert maar 2,4 % van de totale behoefte. Desalniettemin heeft Nederland voor zowel windenergie, biomassa (nat en droog) en zonne-energie voldoende potentie. Hier moet elk gebied aan bijdragen. Het is belangrijk dat de gemeente goed communiceert over de mogelijkheden van duurzame energie. Zo is windenergie in alle provincies mogelijk en rendabel te maken. Bovendien zijn er diverse uitvoeringsvormen van windturbines. Het gaat niet alleen over grote turbines met een ashoogte van 100 meter, maar ook over kleine, soms gebouwgebonden molentjes die prima in te passen zijn in de gebouwde omgeving. Deze laatste categorie is echter in de regio Boxtel moeilijk rendabel te maken. Boxtel zal in het kader van de huidige en de toekomstige klimaatbeleidsregeling uitvoerig communiceren over de duurzame energieopties en hiervoor de randvoorwaarden in de ruimtelijke plannen (zie hoofdstuk 1, deel B) aanbrengen. De Nederlandse overheid probeert de uitstoot van het broeikasgas kooldioxide (CO2 ) terug te dringen. Het streven van het ministerie is daarom een verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20 procent in 2020 (was 10 procent). Dit maakt onderdeel uit van het kabinetsprogramma 'Schoon en zuinig'. Subsidiemogelijkheden voor duurzame energiesystemen zijn er via het Vlagheidefonds 18 , een subsidieregeling voor duurzame energie van 12 gemeenten in Noord-Brabant, waaronder Boxtel. Deze subsidieregeling zal door communicatie continu kenbaar worden gemaakt. Boxtel zal zich ervoor inzetten dat de bekendheid van dit fonds groter wordt. 84

4.7

In Boxtel zal in 2020, 20 % van de totale energie behoefte duurzaam worden opgewekt.

Water, bodem en lucht en licht

De specifieke milieuthema’s water, bodem en lucht met name kwalitatief beschreven. Lucht en water hebben een grensoverschrijdend karakter; luchtverontreinigingen en waterverontreinigingen stoppen namelijk niet bij een geografische grens. In de Europese Unie worden daarom ook de volgende doele n gesteld: 19 • Het opzetten van sterke samenwerkingsverbanden tussen publieke en private sector en stakeholders; • Uitwisselen van kennis en technologie; • Bewustwording creëren; • Versterken van samenwerking in het kader van grensoverschrijdende problematiek. De gemeente Boxtel kan op haar eigen manier een bijdrage leveren aan het verbeteren van de water-, bodem- en luchtkwaliteit en de Europese doelstellingen. 18

Zie begrippenlijst en afkortin genlijst 19 The World Summit on Sustainable Development, People, planet, prosperity. European Communities, 2002


64 van 106


gemeente Boxtel

Huidige stand van zaken Boxtel heeft in oktober 2003 het Waterplan Boxtel opgesteld 20 . Hierin is opgenomen wat duurzaamheid betekent voor oppervlakte-, grond-, afval-, drink- en hemelwater. Bovendien staat erin beschreven hoe met water in de gemeente om te gaan. Water De waterkwaliteit is niet alleen belangrijk voor de gezondheid (drinkwater, besproeien van groentetuinen of het vervaardigen van voedsel), maar ook van cruciaal belang voor het behoud en bevorderen van de natuurwaarden en de natuurbeleving. In Boxtel speelt water een belangrijke rol: De Dommel, het Smalwater en de Beerze zijn hier van groot belang. Water is te onderscheiden in diverse stromen zoals hemelwater en oppervlaktewater. Kwaliteit Boxtel zal conform het waterplan de kwaliteit van de diverse waterstromen verbeteren, door het voorkomen van deposities, uitloging, emissies en vermenging. Hoeveelheid De hoeveelheid benodigd water moet indien mogelijk worden beperkt. Voor proceswater (water dat burgers en bedrijven gebruiken, niet zijnde drinkwater) kan hemelwater of grijs water (water afkomstig van douche, bad, wasmachine) gebruikt worden. Het stimuleren en verwerken van alternatieve wateraansluitingen wordt dan ook in bestemmingsplannen en bouwplannen verwerkt. Beleving Water moet je kunnen beleven. In nieuwbouwprojecten maar ook in herstructurering dient water als ‘beleefbaar’ element in het landschap opgenomen te worden. Dit kan onder andere door wadi’s aan te leggen waar een brug overheen ligt, of door sloten en lopen naar de woningen toe te trekken. Stand-still In de vierde nota waterhuishouding is het stand-still beginsel beschreven. In bestemmingsplannen betekent dit concreet dat: • het verharde oppervlakte tot een minimum beperkt wordt; • het regenwater kan infiltreren in het eigen gebied; • de infiltratie van water in de bodem wordt bevorderd; • de afvoer van hemelwater wordt vertraagd; • overtollig water wordt opgeslagen in retentiebekkens. 85

Het bevorderen van het belang van water en de kwetsbaarheid van water-systemen door in plannen (nieuwbouw / renovatie) daar waar mogelijk water als een belangrijk, zichtbaar en bruikbaar element op te nemen.

86

Het verminderen van watergebruik door actieve communicatie rond het thema water via gerichte campagnes en gerichte acties

Bodem 20

Waterplan Boxtel, gemeente Boxtel, oktober 2003.


65 van 106


gemeente Boxtel

De bodem heeft een minder grensoverschrijdend karakter dan water en lucht vanwege de relatieve immobiliteit van verontreinigingen. Echter door grondwater en bodemverplaatsing bestaat dit risico wel. Voor wat betreft de kwaliteit en de mogelijkheden om bodem te verplaatsen is inzicht nodig. Huidige stand van zaken Op provinciaal niveau is er een zogenaamde bodemkwaliteitskaart voor het buitengebied. Ook Boxtel heeft voor het eigen grondgebied een bodemkwaliteitskaart en een bodembeheersplan. Met name in de kernen is dit belangrijk omdat de dynamiek (bouwen, verbouwen, herstructurering) binnen de kernen groot is. Door het opzetten en telkens actualiseren van een bodemkwaliteitskaart wordt de bodemkwaliteit, gezoneerd, in beeld gebracht. Met hulp van het bodembeheersplan kan grond uit een bepaalde zone in principe naar andere zones worden gebracht zonder aanvullend onderzoek. Dit sluit tevens verslechtering van de bodemkwaliteit uit. 87

Het actualiseren van de bodemkwaliteitskaart en het bodembeheerplan in 2012.

Lucht Luchtverontreiniging en fijnstof zijn steeds belangrijker geworden bij nieuwe ontwikkelingen. Of het nu bedrijven, complete bedrijventerreinen of woningbouwlocaties betreft, de luchtkwaliteit dient getoetst te worden. Het kabinet kiest in de strijd tegen luchtvervuiling voor vier 'sporen': 1. Maatregelen: Het kabinet stimuleert onder andere roetfilters en schoner openbaar vervoer; 2. Wetten en regels: Een wijziging in de Wet milieubeheer maakt het mogelijk een soepelere afweging te maken tussen ruimtelijke ontwikkelingen en luchtkwaliteit; 3. Internationaal: Nederland wil vooral strengere EU- normen voor de uitstoot van auto's, vrachtwagens en vaartuigen; 4. Uitvoering: Overheden werken samen aan het nemen van maatregelen en bedenken van oplossingen om overal de EU- grenswaarde voor luchtkwaliteit te halen. Huidige stand van zaken Boxtel stelt momenteel een actieplan luchtkwaliteit op. Hierbij wordt rekening gehouden met het Rijksbeleid. Boxtel kan hierbij aansluiten door het bevorderen van openbaar vervoer, het terugdringen van verkeer en het bevorderen van fietsgebruik. Daarnaast kan gedacht worden aan innovatieve systemen. Zo zijn er tegenwoordig luchtzuiverende geluidschermen. Dit soort systemen zijn wellicht relevant bij tracéwijzigingen of uitbreidingen van de rijksweg A2 of andere intensief bereden wegen. Evenzeer zijn er maatregelen op bedrijfsniveau om emissies tegen te gaan. Een aanpak bij de bron wordt hierbij aangeraden. Het ministerie heeft voor de aanpak van luchtverontreiniging en fijnstof in maart 2007 een toolkit 21 ontwikkeld die gemeenten helpt bij het uitvoeren van een campagne om de luchtkwaliteit te verbeteren. Boxtel zal deze toolkit in 2009 gaan gebruiken en zo mogelijk metingen op diverse plekken in de gemeente uitvoeren. 21

Misterie van VROM, 2007, Toolkit luchtkwaliteit


66 van 106


88

gemeente Boxtel

Boxtel start in 2009 een campagne om de luchtkwaliteit te verbeteren. Deze campagne wordt uitgevoerd aan de hand van de toolkit van het ministerie van VROM.

Licht Lichthinder ontstaat door bijvoorbeeld een teveel aan lantaarnpalen of kassencomplexen die het natuurlijke donker hinderlijk verstoren door een gloed van licht. Natuur en milieuorganisaties zijn hierom projecten gestart onder de term: “laat het donker donker ”. Een van de (structurele) acties is “de nacht van de nacht”. Een meer fysieke en technologische oplossing is dimbare of uitschakelbare lantaarnpalen. In het binnenstedelijk gebied en op bedrijventerreinen is aandacht voor sociale veiligheid echter altijd een issue en mag donker nooit ten koste gaan van de veiligheid. 89

4.8

Boxtel zal dimbaarheid en uitschakeling van lantaarnpalen meenemen in het reeds geplande energiebesparingplan voor gemeentelijk energieverbruik. Bovendien zal structureel aandacht worden geschonken aan landelijke acties zoals de beperking van lichthinder.

Afval en afvalstoffen

Afval kan op diverse manieren gebruikt worden. Uit afval wordt steeds vaker energie gewonnen. Ook hergebruik is een zeer nuttige optie. Hierbij spreken we van recycling. Vaak worden hierbij de materialen gebruikt in een lagere kwaliteit dan ze oorspronkelijk hadden. Het afval moet daarvoor eerst worden bewerkt. We spreken dan van secundair hergebruik. Gebroken puin als onderlaag voor verhardingen is daarbij een goed voorbeeld. Primair hergebruik, waarbij geen bewerking nodig is voor gebruik heeft de voorkeur omdat hierbij geen energie toegevoegd hoeft te worden aan het afvalmateriaal. Nog maar zeer weinig elementen (of dit nu verpakkingen, schoenen zijn of complete huizen) worden gemaakt met het oog op het leven na de gebruiksfase. Dit is echter in alle gevallen wel een feit. Door slim ontwerp en communicatie over de totale levenscyclus van producten en gescheiden inzameling kunnen kansen benut worden om afval volledig te recyclen22 . Zo zijn er in diverse gemeenten (waaronder Boxtel) proeven uitgevoerd met luierafval. Hiervoor werden speciale luiercontainers neergezet bij kinderdagverblijven. Het bleek dat nagenoeg 100% van de luiers kon worden gerecycled. Bovendien werd de hoeveelheid huishoudelijk restafval significant gereduceerd. Huidige stand van zaken Boxtel heeft een afvalbeleidsplan. Dit wordt momenteel herzien. Bovendien zal het containermanagement worden herzien. Reststromen kunnen door burgers bij de milieustraat ingeleverd worden. Het betalingssysteem dat hier gekozen is (strippenkaart) is als voorbeeld in andere gemeenten gebruikt. De huidige incidenten met betrekking tot zwerfafval zijn schaars vergeleken met andere gemeenten. Voortgaan met het huidige beleid wordt dan ook voorgesteld. 22

William McDonough & Michael Braungart. 2002. Cladle to Cradle, remaking the way we make things. North Point Press.


67 van 106


gemeente Boxtel

Preventie Bij de ontwikkeling van het afvalbeleid wordt de ladder van Lansink 23 als uitgangspunt gehanteerd. Deze ladder betekent : 1. Preventie: kwalitatief, kwantitatief; 2. Hergebruik: a als product (primair hergebruik), b als materiaal (secundair hergebruik), en c als brandstof (tertiair hergebruik); 3. Definitieve verwijdering (verbranden en of storten). In de loop der jaren zijn echter ook voor verbranden en storten innovatieve concepten ontstaan waarbij energie gewo nnen kan worden door het winnen van gas uit vuilstort locaties. Boxtel kan afvalpreventie op een aantal manieren trachten te bereiken. Een afvalbeleidsplan is hiervoor geschreven en dient actueel gehouden te worden. Mogelijkheden om verdere preventie te bereiken zijn: • preventie door tariefsverhoging van restafval; • het verschil vergroten in prijs tussen GFT en grijs afval; • het continueren van een luierinzamelsysteem; • het communiceren over afval en het aanreiken van tips voor burgers om afval te reduceren. preventie in nieuwbouwwijken In nieuwbouwwijken kan de gemeente vanaf het begin nadenken over het voorkomen van afval, de inzameling en het hergebruik. Vandaar dat dit aspect speciaal wordt toegelicht. Preventie van oud papier en karton (OPK) in een wijk kan relatief eenvoudig worden ingezet door standaard in de wijk een nee-nee systeem te bevorderen. Alle burgers blijven de keuze hebben om niet geadresseerde post en of weekbladen te weigeren of te accepteren door middel van een ja- nee stikker, en aanverwante stikkers. In nieuwe wijken zal Boxtel deze keuze echter stimuleren door het aanleveren van nee-nee stikkers. Gescheiden inzameling moet ook mogelijk gemaakt worden. Dat wil zeggen dat er in het woningontwerp voldoende ruimte moet zijn voor een groene, een grijze een KCA (klein chemisch afval) en een OPK container. Actiepunten hiervoor zijn opgenomen in paragraaf 4.2) Daarnaast zullen in wijken afvalvoorzieningen zoveel mogelijk inpandig of in de grond worden verwerkt. Boxtel zet dit in 2006 gestarte containermanagement voort in de toekomst.

23

90

Boxtel zal in 2009 het tweede afvalbeleidsplan opstellen met daarin speciale aandacht voor preventie, KCA inzameling en bevordering van scheiding. De uitgangspunten hierbij zijn het Landelijk Afvalbeleid Plan (LAP) en het Convenant VROM-VNG-Verpakkers (augustus 2007).

91

In 2009 zal een evaluatie gemaakt worden van het Boxtelse containermanagement.

A. Lansink, 1979: motie tweede kamer der Staten-Generaal


68 van 106



gemeente Boxtel

69 van 106


5.

gemeente Boxtel

Landgebruik, Toerisme, Recreatie en Natuurbeheer

Boxtel telt 6.471 hectare aan grondgebied. Het overgrote gedeelte hiervan is buitengebied. Van het totale grondgebied is 25,9 % bos en natuur en 2,1% in gebruik als recreatiegebied. Met name natuurgebied “Kampina”, De Scheeken, het Dommelgebied en de bossen zoals Landgoed Velder, De Geelders en Venrode hebben een recreatieve functie. In de gemeente zijn enkele campings, groepsaccomodaties maar ook natuur- en milieueducatiecentra. Een ander zeer ambitieus ‘groenproject’ is Het Groene Woud, een gebied van 35.000 hectaren met een natuurkern van 7.500 hectare natuur bestaande uit bossen, moerassen en heide. Het Groene Woud ligt in de stedendriehoek Tilburg - Eindhoven - ’s-Hertogenbosch en is door het Rijk bestempeld als een Nationaal Landschap. In Het Groene Woud staat duurzaam landgebruik centraal. Hierbij gaan educatie, recreatie, natuurontwikkeling en natuurbeheer hand in hand samen. De gemeente heeft een grote verantwoordelijkheid en invloed op het Boxtelse gedeelte van Het Groene Woud. Het gemeentelijke beleid betreft met name het gebied tussen de Ecologische hoofdstructuur (EHS) en de dorpen. De EHS valt bijvoorbeeld onder verantwoordelijkheid van de natuurorganisaties. De gemeente levert binnen de EHS een bijdrage door het verkoop van eigen gronden binnen de EHS en heeft de regie in de ontsnipperingsmaatregelen. De gemeente heeft onder andere ,door als donor van de Streekrekening op te treden, een bijdrage geleverd aan een structureel fonds voor Het Groene Woud. Het principe van de streekrekening zal door Boxtel actief worden verspreid in de regio. Het is hierbij het doel om niet alleen meerdere rekeninghouders te werven maar ook de kennis en uitwerking van het concept streekrekening te verspreiden onder andere gemeenten. Deze kunnen op hun beurt voor de eigen regio’s een dergelijke systematiek uitvoeren. Een duurzaam landgebruik houdt rekening met de recreatieve waarden en het recreatieve gebruik van he t land, door de kernkwaliteiten van Het Groene Woud niet aan te tasten, maar deze juist te versterken. Het Boxtelse beleid is er daarom op gericht telkens een hogere landschapskwaliteit te realiseren. Via het programma Countdown 2010 wil Boxtel verder biodiversiteitsverlies stoppen. Mensen maken graag gebruik van een natuurlijke omgeving om in te wandelen. De aanwezigheid van natuurgebieden verhoogt de woonkwaliteit en creëert rust- en recreatiemomenten voor de burgers. Het behouden van de natuurlijke kwaliteit People en het tegelijkertijd (onder restricties) toegankelijk maken en houden van de gebieden voor mensen is dan ook belangrijk. De natuurwaarden van het buitengebied van Boxtel zijn lokaal maar ook nationaal belangrijk. Het gebied Kampina is een habitatrichtlijngebied en vogelrichtlijngebied. Het beleid moet erop gericht zijn om de aanwezige Planet natuurwaarden te behouden en te versterken. Door actief beleid moet de biodiversiteit verder toenemen. Natuurgebieden vertegenwoordigen een intrinsieke waarde die zich zeer lastig laat vertalen in een economische waarde. De vergelijking tussen de grondprijzen van bosgebieden en bedrijfskavels gaat hier uiteraard niet op. Natuurwaarden Prosperity leveren dus een bepaalde gevoelswaarde die bijdraagt aan woonkwaliteit, recreatie- en ontspanningsmogelijkheden, Daarnaast levert toerisme en

Deel B. Hoofdstuk 5 Landgebruik, Toerisme, Natuurbeheer

70 van 106


gemeente Boxtel

recreatie een bron van inkomsten en werkgelegenheid op.

5.1

Schaarse ruimte en landgebruik

In november 2000 heeft Boxtel de nota Ruimte voor Boeren, Burgers en Buitenlui vastgesteld 24 . Deze nota schetst een integrale visie op plattelandsvernieuwing. Hierin is bijzondere aandacht voor landbouw, natuur en recreatie. In deze nota staan, opgesplitst in drie sporen, concrete projecten genoemd welke een bijdrage leveren aan het verduurzamen van het buitengebied. De in deze nota beschreven actiepunten zijn een verwijzing daarnaar. Het landgebruik in Boxtel wordt grotendeels gedomineerd door de landbouw. Veel ruimte voor extra woongebieden, industriegebieden maar ook natuurgebieden is er niet. Het buitengebiedbeleid richt zich met name op Het Groene Woud. Mensen in het buitengebied, zowel burgers als bedrijven, krijgen door investeringen in Het Groene Woud meer kansen op grond van het nieuwe bestemmingsplan buitengebied. Waar nieuwe industrie wordt ontwikkeld zal een andere functie wegvallen. Het wegnemen van natuurwaarden dient volgens Boxtels beleid altijd gecompenseerd te worden. Versterking van de landschappelijke en cultuurhistorische waarden is het uitgangspunt, waarbij Het Groene Landschap centraal staat. In eerder onderzoek 25 is gebleken dat het verdwijnen van lanen en perceelrandbegroeiing in de Meierij een van de grootste zwakke plekken binnen het nationaal landschap Het Groene Woud is. Deze te vlug verdwijnende lijnvormige beplanting is één van de bouwstenen van de door de nota Ruimte genoemde kernkwaliteiten (het kleinschalig landschap). Door het inzetten van het stimuleringskader groene en blauwe diensten kan dit worden versterkt. Het past in het programma: Realiseren fijne dooradering met voor dat landschapstype karakteristieke of bijzondere natuur-, landschaps- en cultuurhistorische waarden en elementen.

24 25

92

Boxtel tracht met het stimuleringskader Groene en Blauwe diensten (provincie) het karakteristieke landschap te versterken door lijnvormige beplanting te versterken / opnieuw aan te brengen.

93

Er worden geen natuurwaarden, en of waardevolle natuurgebieden weggenomen zonder dat hierbij volledige compensatie plaatsvindt binnen de gemeente Boxtel en de totale landschapskwaliteit van Boxtel versterkt wordt. o Hierbij wordt het principe gehanteerd dat de initiatiefnemer betaalt. o Hierbij wordt rekening gehouden met de leeftijd, soortenrijkdom, levensduur van de natuurwaarden én de compensatie (m.a.w. geen stek ter compensatie van een boom van 70 jaar oud, en een bepaalde vooraf afgesproken levensduur van de compensatie).

Ruimte voor Boeren, Burgers en Buitenlui, Boxtel, 23 november 2000 . “Natuurbalans 2005” Milieu en Natuur planbureau


71 van 106


5.2

gemeente Boxtel

Duurzaam toerisme

Duurzaam toerisme kent veel verschillende vormen van uitleg en vindt vooral toepassing in ontwikkelingslanden in de uitwerkingsvorm: “ecotoerisme”. Toch kunnen de principes ook goed toegepast worden in Westerse landen. In principe staan bij ecotoerisme behoud van de natuur, de cultuur en de mensenrechten centraal. Het dient vervuiling, verwijdering en verlies van natuur / cultuur tegen te gaan. Met name versterking van het nationaal landschap Het Groene Woud is in Boxtel belangrijk. Een mogelijke wijze van het toepassen van duurzaam toerisme is het financieel bijdragen aan natuur/cultuurontwikkeling door toeristische instellingen. Met andere woorden de toeristen veroorzaken een bepaalde milieudruk, maar betalen door hun verblijf mee aan de verdere ontwikkeling en in standhouding van dit milieu. In principe wordt uitgegaan van de volgende uitgangspunten: eerst wordt de druk verlaagd op locaties waar deze te hoog is. Daarna wordt gedacht aan mitigerende maatregelen en of compensatie. In het buitengebied wordt gewerkt aan de mogelijkheden voor extra activiteiten op het bouwblok, ook wel verbrede landbouw genoemd. Dit zijn activiteiten zoals Bed en Breakfast, boerderijcamping, boerenterras, groepenlogies, boerderijwinkel en een zorgboerderij. Deze activiteiten kunnen gerealiseerd worden door het uitvoeren van een door de gemeente goedgekeurd landschapsversterkingsplan. Extra mogelijkheden ontstaan wanneer de kwaliteiten van het buitengebied versterkt worden doordat activiteiten financiële middelen genereren. Het stimuleren van regionale economie heeft een duurzaam effect en kan de landschappelijke ontwikkeling versterken. Zo vormen streekproducten zowel voor voedsel (bijvoorbeeld Speltbier) als voor grondstof (populierenhout) enerzijds een bron van inkomsten, anderzijds waarborgen ze de kwaliteit van het landschap (bolakkers en laanbeplanting). Boxtel kan dit versterken door stimulering van zowel de productie als de verkoop van streekproducten. Maar ook het oprichten van een coöperatie of beheersmaatschappij kan hiertoe bijdragen. 94 In 2009-2010 wordt in samenwerking met het VVV en alle aanwezige toeristische instellingen / organisaties een convenant opgesteld waarin de lokale vertaling wordt opgenomen van duurzaam toerisme. Bovendien worden streekproducten nadrukkelijk gepromoot.

5.3

Natuurontwikkeling

Natuurontwikkeling vindt niet alleen plaats ter realisatie va n de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Ook is er natuurontwikkeling als uitbreiding van het recreatieve natuurlijk terrein of om ervoor te zorgen dat de natuurwaarden buiten de EHS worden versterkt. Bij dit laatste aspect gaat het om het ontwikkelen van stepping stone functies en ecologische verbindingszones en het Lokaal Ecologisch Raamwerk, kortom: het conserveren en verhogen van de biodiversiteit. Lokaal Ecologisch Raamwerk In de afgelopen jaren zijn door Boxtel de verschillende fases uitgevoerd van het project Lokaal Ecologisch Raamwerk (LER). Een project met een Interreg-subsidie in het kader van Groene Woud – Groen Hage(n)land. Het project sluit nauw aan bij de ontwikkeling van het toekomstig Nationaal Landschap Het Groene Woud.


72 van 106


gemeente Boxtel

Het LER IV project is er op gericht om bermen en overhoekjes landschappelijk, ecologisch en cultuurhistorisch verantwoord in te richten met als doel het ontsnipperen van het Groene Woud. In LER V is het wellicht mogelijk om nog nadrukkelijker biologisch en autochtoon plantmateriaal naar voren te laten komen. Het Groene Woud Een groot landschapsontwikkelingsproject is Het Groene Woud. In Het Groene Woud zijn de natuurgebieden van Boxtel verenigd. Het 35.000 hectare grote nationaal landschap Het Groene Woud bestaat uit een natuurkern van 7.500 hectare natuur bestaande uit bossen, moerassen, heide en het agrarisch cultuurlandschap. In Het Groene Woud liggen bestaande natuurgebieden zoals De Kampina, De Geelders, Landgoed Velder, het stroomgebied van de Dommel met de Dommel en de Beerze. De landschapsontwikkeling in Het Groene Woud gebeurt door vele partijen. De gemeente Boxtel richt zich meer op het cultuurlandschap en tracht hier een aansluitende groene strook rondom de natuurgebieden te maken. Het buitengebiedbeleid van Boxtel, uiteenlopend van het bestemmingsplan Buitengebied tot en met natuurontwikkelingsplannen, staat in het teken van Het Groene Woud. In dit buitengebied zijn ontwikkelingen mogelijk in de combinatie met de versterking van Het Groene Woud.. Ecologische verbindingszones Samen met Waterschap De Dommel realiseert de gemeente een aantal Ecologische Verbindingszones. Het bestemmingsplan Buitengebied schept hiervoor de kaders. Dit bestemmingsplan maakt het nu gemakkelijk om houtwallen of zelfs volledige ecologische verbindingszones aan te leggen. Het Waterschap de Dommel heeft een aantal projecten in uitvoering staan. De gemeente zal hierbij ondersteunen, participeren en waar mogelijk investeren. 95

Voor 2011 zijn alle geplande Ecologische Verbindingszoneprojecten uitgevoerd.

Ontsnippering Infrastructuur en grote bebouwde locaties delen natuurgebieden in diverse delen. Hierdoor is het voor flora en fauna moeilijk, zoniet onmogelijk om gebruik te maken van het hele leefgebied. Door inperking van het leefgebied en de gevolgen hiervan verdwijnen soorten. Een van de beheers en herstelmaatregelen is ontsnippering. Ontsnippering van door infrastructuur gescheiden natuurgebieden kan door diverse maatregelen: • Overbrugging of ondertunneling van de infrastructuur, zoals dit bijvoorbeeld reeds bij A2, bij de wijk In Goede Aarde is gedaan (tunnel); • Het afsluiten van de wegen (vooral mogelijk in het buitengebied); • Het verminderen van de toegestane snelheid ; • Het aanbieden van alternatieve routes door aanleg van poelen, bosjes, struwelen, houtwallen. In het kader van Het Groene Woud worden ontsnipperingsmaatregelen bevorderd. Boxtel stimuleert burgers en bedrijven om hierin te investeren door andere ontwikkelingsmogelijkheden mogelijk te maken op voorwaarde van waardevermeerdering aan het gebied. In het bestemmingsplan Buitengebied zijn ontsnipperingsmaatregelen makkelijk realiseerbaar gemaakt (bestemmingsplan technisch gezien).


73 van 106


96

gemeente Boxtel

Boxtel stelt samen met betrokken instanties voor 2010 een ontsnipperingskaart op. Daarnaast zal getracht worden om voor 2015 tot een volledige afronding van ontsnipperingsprojecten te komen.

Waterbeheer en Beekherstel Duurzaam waterbeheer in Het Groene Woud is erg belangrijk voor zowel natuur als landbouw in het gebied. Belangrijke delen van Het Groene Woud zijn voormalig zeer natte gebieden zoals De Kampina en De Geelders. Veel van deze gebieden zijn verdroogd. Om de oorspronkelijke situatie te herstellen worden maatregelen genomen zoals het plaatsen van stuwtjes, het afdammen van waterlopen, het inrichten van overstromingsgebieden en het herstel van meanderende beken. De normen hiervoor zijn vastgesteld in de gemeentelijke reconstructieplannen. In Boxtel zijn diverse organisaties actief die activiteiten ontplooien in de grootschalige ontwikkeling van natuur of groen landschap. Zo verbindt Waterschap De Dommel middels de ontwikkeling van de Heerenbeekloop twee geïsoleerd liggende natuurgebieden: De kleine Aa en De Mortelen. Voor het Waterschap “De Dommel” is het van belang dat ook hun plannen voor beekherstel (Smalwater-Noord, Grote Waterloop, Essche stroom) en waterbergingsplannen gemakkelijker uitgevoerd kunnen worden. Dit wordt geregeld in het bestemmingsplan Buitengebied. 97

Boxtel zal in 2008 en 2009 haar kennis met betrekking tot biodiversiteitsprojecten en natuurontwikkeling inzetten in de diverse samenwerkingsverbanden (Duurzame Driehoek, SRE, regio ’s-Hertogenbosch e.d) Dit met als doel om ook andere regio’s aan te laten haken dan wel projecten uit te laten voeren. (ambassadeursrol).

98

Boxtel zal gedurende de projectperiode van Countdown 2010 de volgende uitgangspunten ondersteunen: • Het opzetten van een netwerk voor fondsenwerving; • Het helder maken van het begrip biodiversiteit aan burgers en bedrijven; • Het initiëren, ontwikkelen en implementeren van een programma om het biodiversiteitverlies te stoppen.


74 van 106


5.4

gemeente Boxtel

Natuur- en milieueducatie en natuurrecreatie

In Boxtel bevinden zich een aantal centra die zich bezig houden met Natuur- en milieueducatie (NME). Deze NME – activiteiten zijn grotendeels gericht op kinderen en basisscholen. In de regio van Boxtel bevinden zich ook scholen en opleidingen die affiniteit hebben met NME. Mogelijke relaties tussen NME en andere opleidingen moeten worden onderzocht. 99

Boxtel zal de NME activiteiten ondersteunen en trachten te versterken door het faciliteren van NME activiteiten en het inzetten van NME centra in de ontwikkeling van recreatieve/toeristische functies, zoals educatieve fietsen wandelroutes, natuurspeelpaden, en ecologische verblijfsrecreatie.

Natuurrecreatie De gemeente Boxtel is bij recreanten in trek vanwege de mix van cultuur (erfgoed) en landschap (Meierij). De voorzieningen om meerdaags in Boxtel te blijven zijn hierop niet ingesteld. Delen van de natuurgebieden zijn enerzijds rustgebied. Anderzijds zijn er ook voorzieningen voor de meer traditionele vormen van recreatie: wandelen, fietsen, paardrijden of kanoën. In de natuurgebieden bevinden zich uitkijktorens en speciale (themagerichte) wandelpaden om de recreatiemogelijkheden compleet te maken. In Boxtel bevindt zich een van de bezoekerscentra van Het Groene Woud: De Groene Poort. Het uitbreiden van de recreatieve wandelpadenstructuur is een continu punt van aandacht. Het bevordert niet alleen een duurzame mobiliteit maar draagt ook bij aan de beleving van de natuur in Boxtel. 100

De recreatieve mogelijkheden van Het Groene Woud worden versterkt, waarbij de natuurwaarden verbeterd worden, door ontwikkeling van (educatieve en of thematisch ingerichte) wandelroutes, fietsroutes en kunstroutes.


75 van 106


6.

gemeente Boxtel

Monitoring en Evaluatie

Duurzame ontwikkeling als geheel is moeilijk meetbaar. Van de specifieke onderdelen van duurzame ontwikkeling is in veel gevallen wel aan te geven of er verbetering waarneembaar of meetbaar is. Hierbij moet gedacht worden aan bijvoorbeeld de reductie van de uitstoot van CO2 in kilo’s of een toename in biodiversiteit in aantal soorten. Beleidsmo nitoring is daarom gericht op de losse onderdelen van duurzame ontwikkeling en niet op duurzame ontwikkeling in zijn geheel. Bovendien kijkt beleidsmonitoring vooral naar de uitvoerig van activiteiten en in mindere mate naar het grotere effect van de maatregel / activiteit.

6.1

Monitoring en het doel

Monitoring moet geen doel op zich zijn. Monitoring heeft tot doel het kunnen inschatten van de effecten van beleid en het eventueel bijstellen van dit beleid. Het past daarmee in de bekende plan-do-check-act cyclus die voor beleid- en projecten veelvuldig wordt toegepast. Monitoringsinstrumenten moeten daarom snel, efficiënt en eenvoudig leiden tot inzicht.

6.2

Nulmeting

In 2008 zal Boxtel het huidige klimaatprogramma afronden. Bovendien zijn dan ook de actiepunten van de nota duurzame ontwikkeling 2000 afgerond. De eindverslagen van deze programma’s kunnen deels fungeren als een nulmeting, waarbij energiegebruik, activiteiten en CO2 reducerende projecten worden geïnventariseerd.

6.3

Bestaande monitoringsinstrumenten

Er zijn tal van monitorings en evaluatie instrumenten voor beleidsonderdelen en milieuthema’s. Hieronder wordt een greep uit de instrumenten genoemd: • Iso-certificering; • Energiebarometer (Stimular); • Milieumonitor (VNG); • Klimaatmonitor (SenterNovem); • Energiemanagement (SRE); • De staat van de gemeente (VNG); • Mondiale voetafdruk / klimaatvoetafdruk.. Het is niet praktisch om elk onderdeel uit deze beleidsnota op te pakken door het geëigende monitoringsinstrument. Daarmee ontstaat een wirwar aan monitoringssystemen zonder dat daarbij de samenhang gezien wordt. En het is juist deze samenhang die maakt of het beleid bijgesteld dient te worden of niet. Bestaande monitoringsinstrumenen worden liefst gebruikt in vergelijking met (Brabantse) gemeenten.

Deel B. Hoofdstuk 6 Monitoring en evaluatie

76 van 106


6.4

gemeente Boxtel

Indicatoren

Om te kunnen monitoren en te evalueren moeten zogenaamde ‘indicatoren’ worden afgesproken die kunnen worden bemeten, geteld, gewogen en / of beschreven. De verandering van de indicatoren geven inzicht in de voortgang van de projecten. Voor alle indicatoren geldt dat deze vastgesteld dienen te worden bij het opstellen van de definitieve uitvoeringsprogramma’s (per afdeling). Daar waar het technische maatregelen betreft kan in sommige gevallen de CO2 besparing (in tonnen) worden beschreven. Voor andere activiteiten geldt dat aantal uitgevoerde projecten, contactmomenten, vastgestelde convenanten en afspraken een meetlat vormen voor de uitvoering van deze nota.

Deel B. Hoofdstuk 6 Monitoring en evaluatie

77 van 106


7.

Communicatie

7.1

Draagvlak

gemeente Boxtel

Voor de uitvoering van de nota en het uitvoeringsprogramma is communicatie zowel intern als extern van cruciaal belang. Door goede projecten beleidscommunicatie wordt het draagvlak vergroot en wordt voor iedereen inzichtelijk gemaakt wat de agenda is en wat de resultaten zijn. Bovendien stimuleert het, geheel in de lijn van de doelstellingen van deze nota om voor burgers en bedrijven aan te sluiten bij de actiepunten van Boxtel.

7.2

Communicatieplan

De communicatie rond de uitvoering van deze nota wordt gesplitst in twee delen, te weten projectcommunicatie en beleidscommunicatie. Projectcommunicatie is de communicatie over de opzet, uitvoering en resultaten van een specifiek project. Het wordt uitgevoerd door ofwel de gemeente ofwel externen. De uren en externe middelen zijn in de begroting reeds in de calculaties verwerkt. Beleidscommunicatie is de communicatie over het totale duurzaamheidbeleid en de uitvoering van de aan deze nota hangende uitvoeringsprogramma’s in zijn geheel. Deze communicatie wordt verzorgd door de gemeente Boxtel. Inhoudelijk wordt deze communicatie verzorgd door de medewerkers duurzaamheid die optreden als projectleider van deze nota, in samenwerking met de afdeling communicatie. Voor de beleidscommunicatie wordt in 2009 een communicatieplan opgesteld. Dit plan wordt zo mogelijk afgestemd op bijvoorbeeld het uitbrengen van het burgerjaarverslag en onderdeel van de continue stromen van communicatie voor burgers (website, gemeentegids, etc.).

Deel B. Hoofdstuk 7 Communicatie

78 van 106


8.

gemeente Boxtel

Capaciteit en inzet

In dit hoofdstuk wordt een weergave gemaakt van de benodigde capaciteit en middelen. Veel van de in deze nota beschreven actiepunten komen neer op beleidsverankering en uitvoering met hulp van interne capaciteit. Slechts een gedeelte van de benodigde middelen gaat zitten in externe kosten, subsidiebudgetten en reserves.

8.1 Ambitieniveaus duurzaamheidsbeleid In de interne inspraakrondes is gebleken dat in principe alle actiepunten uitgevoerd kunnen worden. De actiepunten zelf geven voor de afdelingen voldoende ruimte om hierin een ambitieniveau te kiezen dat past bij de afdeling. De afdelingen zullen in 2009 de actiepunten uit de nota op gaan nemen in de afdelingsplannen. Per actiepunt worden indicatoren opgesteld en wordt het definitieve uitvoeringsniveau bepaald. Dit uitvoeringsniveau gaat altijd uit van een optimale balans tussen de drie peilers van duurzaamheid. Hiermee toont Boxtel zich een gemeente die integraal in al haar beleidsfacetten duurzaamheid oppakt en uitdraagt. Bovendien geeft Boxtel aan hiermee samen met externe partijen zoals het bedrijfsleven en de woningbouwpartijen in te zetten op innovatieve technieken. Hierdoor wordt de kennis van een koploper vergroot, wat weer gebruikt kan worden om technieken door te ontwikkelen.

8.2 Kosten en capaciteit De actiepunten zijn per gemeentelijke afdeling ingedeeld. De volgende afdelingen worden belast met de uitvoering van duurzame ontwikkeling: • Burgerzaken en Welzijn • Centrale ondersteuning o facilitaire zaken o personeelszaken • Openbare werken • Ruimtelijke ontwikkeling • Sociale Zaken • Wonen en Milieu In hoofdstuk 9 is in de kapstok voor het uitvoeringsprogramma in een tabel weergegeven. Hierin staat wat de interne lasten en externe kosten zijn en wat de doorlooptijd van de projecten is. Urenlast Uit de gesprekken met de afdelingen is gebleken dat alle projecten binnen de bestaande formatie zijn op te vangen. De urenlast betekent vooral een accentverschuiving en een verdieping in de taakuitvoering van sommige afdelingen. Veel van de taken zijn immers niet nieuw, maar krijgen door deze nota een hogere ambitie voor wat betreft de uitvoering mee. De uren passen in de lijn van de normale werkzaamheden en dienen door de afdelingen te worden opgenomen in de afdelingsbegrotingen en –plannen.

Deel B. Hoofdstuk 8 Capaciteit en inzet

79 van 106


gemeente Boxtel

Om deze reden zijn geen nieuwe uren begroot in dit plan en is er ook geen extra claim op formatie. Duidelijk moet zijn dat voor de uitvoering ook een beroep gedaan wordt op externe ondersteuning. Hiervoor zijn de externe budgetten grotendeels geraamd.

budget duurzaamheid

Wonen en Milieu

€ 17.000 € 31.800 € 2.500 € 6.500 €0 € 24.550 €0 € 18.500

€ 15.500 € 20.500 € 5.500 € 3.100 €0 €0 € 9.500 € 4.000 € 100 €0 € 5.000 € 19.900 €0 €0 € 1.250 € 4.500

€ 35.500 € 20.400 € 2.500 € 11.500 € 2.500 € 22.700 € 3.500 € 30.700

Totaal

€ 100.850

€ 36.850 € 52.000 € 129.300

Claim klimaatbeleid

subsidie anders

afdeling

Kosten De 100 projecten komen neer op een externe middelen last van € 319.000 bij uitvoering van alle projecten. Een dekkingsvoorstel voor deze kosten staat hieronder beschreven.

Burgerzaken en Welzijn Centrale ondersteuning Facilitaire zaken Openbare Werken Personeelszaken Ruimtelijke ordening Sociale zaken

Tabel: kosten uitvoering alle projecten

8.3 Financiering van de activiteiten Voor veel van de benodigde ureninzet en activiteiten is externe financiering te verkrijgen. Met name het door het Rijk opgestelde klimaatbeleid dat na de zomer van 2008 aangevraagd kan worden (de zogenaamde gemeentebijdrage lokaal klimaatbeleid) is uitermate geschikt om een deel van de activiteiten en ureninput mee te bekostigen. Daarnaast zijn er subsidiemogelijkheden bij de provincie (onder andere UEB regeling en provinciale biodiversiteitsregelingen) en zijn er bij NCDO en COS-Oost Brabant regelingen beschikbaar. De subsidiebijdrages worden in principe aangevraagd door het college van B&W. Mochten de subsidiebijdrages ontoereikend zijn dan kan voor de projectuitvoering de voorziening energie en klimaat worden aangesproken. Deze is toereikend voor dit deel van de begroting. Uitgegaan wordt van een subsidiering van in totaal €152.850, waarvan 100.423 uit het klimaatbeleid komt (Bijdrage Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven BZK/VROM). Deze regeling is de opvolger van de huidige BANS-klimaatbeleid regeling en kan door Boxtel


80 van 106


gemeente Boxtel

worden aangevraagd. Op basis van CBS gegevens van oppervlakte en aantal inwoners is de maximale bijdrage van VROM voor Boxtel vastgesteld op € 100.423,-. In bijlage 3 is de aanvraag voor deze regeling weergegeven. Uitgangspunt is dat de projecten die in deze aanvraag zijn genoemd worden uitgevoerd in de periode 2009-2012. Naast de subsidies komt €129.300,- ten laste van de voorziening duurzame ontwikkeling en energie. Een budget van € 36.850 voor een periode van 7 jaren (ruim 5200 euro per jaar) wordt gevraagd als extra werkbudget voor de afdelingen. Dit budget verandert niet bij de keuze van het mengpakket.


81 van 106


9.

gemeente Boxtel

Uitvoeringsprogramma

Uitgangspunt voor de uitvoering is dat die projecten die onder het klimaatbeleid vallen, uitgevoerd worden in de periode 2009-2012. Deze projecten zijn genoemd in de aanvraag (bijlage 3) en zullen worden opgenomen in de afdelingsplannen van de betreffende jaren. Voor de planning van alle projecten geldt dat de afdelingen hiermee vanaf 2009 rekening moeten houden in hun afdelingsplannen. Onderstaande projectenlijst geeft enkel een beeld van de totale projecten, de begroting en de uitvoeringsperiode. Met de afkortingen is weergegeven welke gemeentelijke afdeling zich primair op zal stellen als kartrekker van het project. Hierbij is: CO: Centrale ondersteuning BW: Burgerzaken en welzijn FZ: Facilitaire Zaken SZ: Sociale Zaken WM: Wonen en Milieu RO: Ruimtelijke Ontwikkeling OW: Openbare Werken

Deel B. Hoofdstuk 9: Uitvoeringsprogramma

82 van 106

Eerste projectverantwoordelijke

looptijd

Duurzame Organisatie Klimaatneutraal Boxtel zal als organisatie in 2015 klimaatneutraal zijn en dus alle 1

gemeente Boxtel

Capaciteit


€ 9.000

4 jaar

WM

7 jaar

PZ

broeikasgassen die gekoppeld zijn aan de eigen productie en activiteiten compenseren. Pas in het uiterste geval zal Boxtel compenseren door inkoop. Boxtel zal haar beleid ook uitdragen naar andere gemeenten.

Personeelsbeleid Boxtel stimuleert de eigen medewerkers om maatschappelijke functies uit te 2 voeren en stelt per medewerker 20 uren op jaarbasis ter beschikking om maatschappelijk- / vrijwilligerswerk te verrichten.

3

Boxtel stimuleert de inzet van de eigen kennis in andere gemeenten mits dit gevraagd wordt. Boxtel geeft eigen medewerkers de ruimte om op projectbasis en onder goede afspraken voor een andere gemeente werkzaamheden uit te voeren.

7 jaar

PZ

4

Boxtel neemt duurzaamheid mee in het aannamebeleid. Bovendien worden nieuwe personeelsleden op de hoogte gebracht van het duurzaamheidsbeleid en de gevolgen hiervan voor hun werkzaamheden. Daarnaast wordt het huidige personeel continu op de hoogte gehouden.

1 jaar

CO

€ 2.500

1 jaar

CO

€ 2.500

7 jaar

PZ

3 jaar

CO

1 jaar

CO

Mondiale bewustwording en internationale samenwerking Boxtel inventariseert in 2008 hoe ook de reguliere en jaarlijkse zaken als 5 kerstpakketten, agenda’s, kalenders etc verder verduurzaamd kunnen worden door hierbij aan te sluiten bij bijvoorbeeld ontwikkelingsorganisaties wanneer dit mogelijk is. In 2009 wordt uitvoering gegeven aan de mogelijkheden uit de inventarisatie.

6

Boxtel zal ambtenaren stimuleren om een bijdrage te leveren aan mondiale bewustwordingsprojecten of initiatieven door hiervoor uren ter beschikking te stellen mits hiervoor binnen de interne organisatie kennis wordt uitgewisseld (bijvoorbeeld va een expositie of verslagen). Per werknemer wordt in het kader van de bewustwording een mondiale voetafdruk afgenomen.

Duurzaam inkopen A. Voor 2010 wordt minstens 75% van de inkopen volgens de richtlijn 7 Duurzaam inkopen van het Rijk gedaan. Voor 2012 wordt 100% duurzaam ingekocht volgens de richtlijn. Daar waar mogelijk (zie bovenstaande paragraaf) wordt aangesloten bij een ontwikkelingsorganisatie. B. Los van dit duurzaam inkopen traject zal Boxtel prestatieafspraken vastleggen voor de catering, waarin producten / productgroepen benoemd worden die duurzaam zullen worden ingekocht. Deze prestatieafspraken worden in 2009 effectief.

8

Bij inkoop van diensten, dan wel producten die niet in de Rijksrichtlijn vallen wordt de voorkeur gegeven aan producten met een duurzaamheidskeurmerk dan wel diensten van aantoonbaar duurzaam opererende bureaus. Hierom wordt expliciet gevraagd in de aanbesteding.

9

Boxtel blijft ook in het nieuwe contract vanaf 2008, 100% groene energie inkopen. Boxtel past actief energiebeheer toe om primair te werken aan het voorkomen van energiegebruik en pas dan duurzame energie in te zetten

€ 2.500

7 jaar

FZ

10

Boxtel zal zich inzetten om voor 2012 in de lijn van het energiemanagement, het energiegebruik van alle eigen gebouwen met minimaal 10% ten opzichte van 2004 (start BANS1) te reduceren De organisatie zal zich inzetten om in 2020 10 % van de eigen energiebehoefte van de organisatie, zelfstandig op te wekken met behulp van duurzame energiebronnen Voor 2010 zal het eigen (interne) papierverbruik met 10% gedaald zijn. Voor 2015 is het papiergebruik met 20% gedaald, hierbij is specifiek aandacht voor externe mailings zoals de gemeentegids. Het referentiejaar is 2008. Daarnaast zal kritisch gekeken worden naar de papiersoort en deze wordt afgestemd op de duurzaamheid ambities zoals in deze nota beschreven.

€ 6.000

3 jaar

CO

11 12


CO

€ 10.000

€ 2.000

3 jaar

83 van 106

CO


13

Voor 2011 wordt onderzocht in hoeverre het mogelijk en wenselijk is om externe communicatie naar burgers en bedrijven verder te digitaliseren. Boxtel streeft naar een reductie van extern papiergebruik (papier gebruikt in rechtstreekse onderlinge communicatie met de gemeente) van 10 % in 2012 ten opzichte van 2008.

gemeente Boxtel

1 jaar

CO

1 jaar

FZ

€ 10.800

1 jaar

CO

€ 100

7 jaar

CO

€ 12.000

1 jaar

CO

€ 15.700

3 jaar

CO

1 jaar

BW

1 jaar

CO

€ 2.700

Duurzaam vervoer 14 In Boxtel worden nog uitsluitend energiezuinige voertuigen (A klasse, conform

15 16

het brandstofverbruikboekje van het ministerie van VROM) aangekocht. Uitgangspunt bij aankoop is: de zuinigste in zijn soort (rekening houdend met toepassingsmogelijkheden en gebruiksgemak). Opstellen van een vervoersplan in 2008, met daarin uitwerking van de ontmoediging van autotransport en stimulansregelingen voor openbaar vervoer / fietsvervoer Per afdeling met naar buiten (buiten gemeentegrens) gerichte taken wordt een OV fiets-abonnement aangeschaft en dit wordt via interne communicatie kenbaar gemaakt en gepromoot

Duurzaam bouwen en verbouwen 17 Voor renovatie en groot onderhoud van gebouwen wordt vanaf medio 2008 18

19 20

21

22

vooraf de EPC bepaald van het gebouw en bij renovatie wordt deze EPC met 20% verscherpt. Om de energieprestaties van de eigen gebouwen inzichtelijk te maken én aan te sluiten bij de Europese richtlijn EPBD worden alle gemeentelijke gebouwen voorzien van een energielabel met daarbij besparingsadviezen. Gestart is met labelling van drie gebouwen in 2007 Gedurende 2008-2010 worden alle gebouwen voorzien van energielabels. Alle adviezen waarvan de terugverdientijd minder is dan 5 jaren worden in uitvoering gebracht. Voor de overige maatregelen wordt een plan van aanpak opgesteld. Bij nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen wordt vanaf 2008 een hoge GPR gebouw ambitie van gemiddeld een 8 over alle thema’s toegepast. Gemeentelijke gebouwen dienen een voorbeeldfunctie. Daar waar sprake is of kan zijn van duurzame en innovatieve installaties wordt getracht deze zichtbaar op te stellen zodat er een voorbeeldfunctie van kan uitgaan. De installaties worden voorzien van een monitoringssysteem zodat ook opbrengsten inzichtelijk gemaakt worden. De schoonmaak van onroerende zaken zoals gebouwen gebeurt met biologisch afbreekbare en/of milieuvriendelijke middelen. Bij de aanschaf van materialen, gebouwen en onderdelen wordt rekening gehouden met de schoonmaak en onderhoudskosten en bijbehorende milieudruk.

CO

€ 1.500

7 jaar

WM

€ 4.000

2 jaar

RO

€0

1 jaar

RO

7 jaar

RO

Boxtel handhaaft de input (0,8 fte) voor duurzaamheid en zet deze capaciteit onder andere in om toe te zien op de uitvoering van de in de nota opgenomen actiepunten. Bovendien wordt de capaciteit ingezet om onder andere medewerkers (met name nieuwe) op de hoogte brengen van deze nota en de gevolgen hiervan voor de werkwijze.

Onderdeel B de gemeente Boxtel als overheidsorgaan Ruimte en Ontwikkeling Bestemmingsplannen 23 In 2009 wordt een uitvoeringsplan (gebouwgebonden) windenergie opgesteld met daarin randvoorwaarden, beleidsmatige kaders. Hiermee wordt getracht te komen tot de daadwerkelijke realisatie van gebouwgebonden windenergie. In toekomstige bestemmingsplannen zoals Ladonk-Vorst wordt altijd rekening gehouden met windenergie-installaties, zowel grote, middelgrote als kleine installaties. Toepassing daarvan wordt op bedrijventerreinen in principe mogelijk gemaakt.

24

De gemeente en de werkgevers organiseren structurele bijeenkomsten om met elkaar te overleggen over de ruimtelijke wet en regelgeving (Wro) en de bestemmingsplannen. De afdeling Wonen en Milieu zal daaraan toevoegen informatie over het Activiteitenbesluit.

25

In elk bestemmingsplan worden voorschriften opgenomen om de identiteit van het landschap te versterken en te beschermen. Onderdelen van de identiteit zijn zoals hierboven beschreven niet alleen ecologisch, maar ook cultuurhistorisch.

26

26 In elk bestemmingsplan wordt duurzaamheid tenminste beschreven door indien relevant voorschriften of toelichting op te nemen ten gunste van: energie, biodiversiteit/natuur en mobiliteit


RO

€ 4.000

84 van 106


gemeente Boxtel

Andere ruimtelijke plannen 27 Boxtel zal in ruimtelijke ontwikkelingen burgers, ADO en Parkmanagement in

7 jaar

RO

een vroegtijdig stadium betrekken (met actieve inbreng) bij het opstellen van de gebiedsplannen van de gemeente om zo enerzijds betere plannen te krijgen en anderzijds het draagvlak en verantwoordelijkheidsgevoel te vergroten. De gemeente geeft daarbij terugkoppeling over het afwegingsproces van de gemeente.

Nieuwbouwplannen woningen / bedrijven 28 Voor een nieuwbouwwijk of een inbreidinglocatie van meer dan 150 woningen

29

Natuurbeleid - groenbeleid 30 Boxtel zal in samenwerking met externe natuuroganisaties een Kansenkaart

31

32 33 34

1 jaar

Cultuur en Maatschappij Cultuur en samenleving 35 De gemeente zal in 2008-2009 samen met de adviesraad WMO een

€0

RO

BW

€ 3.600

ontwikkelen om wenselijke stepstones en de speelbare en eetbare natuur aan te wijzen en daarmee natuurbeleving een plaats te geven in de ruimtelijke ontwikkeling Boxtel voert actief aanplant en kapbeleid. Bij het weghalen van bomen wordt dit ofwel gecompenseerd elders op het terrein ofwel er wordt een geldelijke compensatie gestort in een speciaal daarvoor ingericht groenfonds. Hiervan worden jaarlijks beplantingsprojecten medegefinancieerd. Het groenfonds wordt in 2009 opgezet. Maatgevend voor aanplanting, compensatie en onderhoud is het bomenbeleidsplan van Boxtel. Boxtel participeert jaarlijks in de nationale Boomfeestdag en zorgt hierbij voor kennis bij haar burgers over streekeigen soorten. De investeringen worden gestoken in ontsnipperingsprojecten. Het bermonderhoud gebeurt altijd op ecologische grondslag en gebeurt daar waar dat mogelijk is en effect heeft met milieuvriendelijke materialen en op milieuvriendelijke manieren (zie ook onkruidbestrijding). In Boxtel wordt in principe zonder onkruidbestrijdingsmiddelen gewerkt. Daar waar dit wel nodig blijkt te zijn wordt het onkruid altijd bestreden volgens de richtlijnen van Duurzame Onkruid Bestrijding, waarin duurzaam gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen beschreven is.

RO

€ 7.000

wordt daarom altijd een energievisie voorgesteld. Voor kleinere gebieden kan volstaan worden met een minder uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden voor energie-infrastructuur en energiekoppelingen. De gemeente zal hierbij positief mee proberen te werken aan de levering van duurzame energie in de nieuwe locaties. In plannen voor wijken en bedrijventerreinen wordt toekomstige energie besparing en duurzaam gebruik van de nieuwe locatie beschreven. Energie, Duurzaam gebruik, versterking natuurwaarden zijn standaard paragrafen in de ontwerpplannen met daarin de hierboven beschreven onderwerpen.

1 jaar

WM

7 jaar

OW

7 jaar

OW

€ 3.000

OW

€ 1.425

BW

€ 1.500

WM

€ 3.600

BW

€ 15.000

BW

€ 20.000

2009-2013 BW

€ 4.000

BW

projectportfolio opstellen waarbij concrete projecten genoemd worden en waarin duurzame ontwikkeling en de uitvoering van de WMO samen worden opgepakt

onderwijs 36 Boxtel initieert lessen die passen binnen het credo duurzame ontwikkeling in de 37

buitenschoolse uren arrangementen van de brede school De gemeente voert het Frisse Scholen project voor 2010 uit voor alle scholen in Boxtel. Hierbij wordt gekeken naar het binnenklimaat en de energie-efficiency van de scholen. Met hulp van energie-labels en een besparingsadvies (EPA-U) wordt een onderhouden renovatieprogramma opgesteld.

sport 38 Boxtel spreekt besparingsdoelstellingen af met de sportverenigingen en zal om de nulsituaties goed te kunnen bepalen, de eerste scans ter beschikking stellen, betaald uit de SLOK regeling.

Jeugd en jongeren 39 Boxtel spreekt met DELTA in het contract een percentage af voor 40

ontwikkelingen en activiteiten voor jeugd en jongeren in het kader van duurzame ontwikkeling Boxtel organiseert smaaklessen en kookworkshops door topkoks voor kinderen en ouders, gericht op streekproducten en biologisch / ecologisch geteeld voedsel. Bovendien is er aandacht voor de energieaspecten van vleesconsumptie.


85 van 106


Internationale samenwerking en ontwikkelingssamenwerking 41 De gemeente zal in 2008 het akkoord van Schokland ondertekenen en actief

gemeente Boxtel

€0

7 jaar

BW

€ 4.000

7 jaar

BW

werken aan de daarin gestelde millenniumdoelstellingen.

42

Boxtel zal in 2009 de particuliere initiatieven en bestaande samenwerkingsrelaties inventariseren en deze samenwerkingsrelaties faciliteren middels vergaderfaciliteiten in het gemeentehuis buiten kantoortijden.

43

Boxtel bouwt met de regio een structurele samenwerkingsrelatie op met bestaande buitenlandse regio's. Deze samenwerking wordt door Boxtel ondersteund en gefaciliteerd. Uitvoering ligt extern.

7 jaar

BW

44

In 2009 wordt bezien hoe internationale samenwerkingsactiviteiten vorm kunnen krijgen en op welke wijze de gemeente kan bijdragen aan het mondiale bewustwordingsproces.

1 jaar

WM

45

Boxtel zal particulier initiatief stimuleren en ondersteunen met kennis die aanwezig is in de interne organisatie. Zo nodig zal Boxtel organisaties en ondernemers die aan wederkerigheid vorm willen geven, faciliteren.

7 jaar

WM

46

Boxtel zal toekomstige bouwprojecten verbinden aan mondiale projecten in de derde wereld om het bedrijfsleven te stimuleren te investeren in de derde wereld. Het idee hierbij is dat er sociale afspraken worden gemaakt bij de aanbesteding van opdrachten. Dit wordt ook "Contract Compliance" genoemd en wordt onder meer toegepast door Maastricht en Amsterdam.

7 jaar

BW

47

Boxtel zal enkele projecten adopteren die wederkerigheid in zich hebben of kunnen hebben, zoals biodiversiteitvraagstukken en klimaatbeleid. Zodra met het opzetten van deze projecten wordt gestart, zal een buitenlandse partner gezocht worden. In de twee landen wordt hetzelfde (soort) project opgezet. Door samenwerking worden de overeenkomsten en verschillen in uitvoering met elkaar uitgewisseld. Bovendien volgt een investering in kennisoverdracht.

7 jaar

WM

1 jaar

WM

7 jaar

WM

€ 2.000

7 jaar

BW

€ 20.000

4 jaar

BW

€0

7 jaar

BW

€ 3.500

7 jaar

SZ

Mondiale bewustwording 48 Boxtel stelt in 2009 beleid op voor mondiale bewustwording, met als

49

50

uitgangspunt onder andere de nota mondiaal duurzaamheidsbeleid gemeente Boxtel van de ADO. Dit beleid geeft aan hoe Boxtel de mondiale bewustwording in Boxtel zal versterken. Boxtel zal per 2009 personele capaciteit inzetten op Mondiale bewustwording en particuliere internationale samenwerkingsrelaties faciliteren. Deze persoon zal zich bezighouden met communicatie, het opzetten van activiteiten, samenwerkingsprojecten tussen gemeente en organisaties en het nadrukkelijk betrekken van organisaties en bijvoorbeeld scholen in mondiale en internationale vraagstukken en leerprocessen. Om de mondiale bewustwording als gemeentelijke taak uit te bouwen zal Boxtel voor 2013 tenminste 4 samenwerkingsrelaties tussen scholen in Boxtel en in ontwikkelingslanden opzetten. Gedacht wordt aan het uitwisselen van foto’s, tekeningen, het uitvoeren van spreekbeurten, projecten enz. Dit wordt zo mogelijk gedaan met de landen van herkomst van in Boxtel aanwezige kinderen / families.

Samenwerking met partners 51 Boxtel zal met Delta in overleggen welke bijdrage verenigingen, organisaties en werkgevers (o.a. PDC) aan de sociale dimensie van duurzaamheid kunnen leveren. Om dit te structureren en uitvoering te geven aan een dienstencentrum wordt een plan opgezet om een sociaal makelaar in te stellen.

52

Boxtel zal extra capaciteit vrijmaken om de taken met betrekking tot de samenwerkingsverbanden en relaties (secretariaat) verder uit te breiden. Bovendien worden bij win-win situaties voor samenwerkingspartijen gelden gebudgetteerd om activiteiten uit te voeren.

53

Boxtel versterkt de economische zelfstandigheid van vrouwen door hen kennis te laten nemen van het project Matriamarkt en soortgelijke projecten. Bovendien zal Boxtel onderzoeken hoe de gemeente microkredieten voor zelfstandige kleine bedrijfjes, startend vanuit een uitkeringssituatie, kan verstrekken. ook op het bedrijventerrein Vorst (zie 3.4) wordt aandacht gegeven aan startende ondernemingen.


86 van 106


Wonen en Ondernemen Duurzaam wonen 54 In plannen (nieuwbouw, herstructurering, leefbaarheidsprojecten) wordt

gemeente Boxtel

BW

€ 7.500

rekening gehouden met de thema’s ontmoeten, samenleven, kennis, sport en ontspanning en leefbaarheid. Vanaf 2009 zal Boxtel actief capaciteit op deze thema’s inzetten in de vorm van bijvoorbeeld een dorps- en wijkradencoördinator (mogelijk via Delta).

Duurzaam bouwen en verbouwen 55 Bij nieuwbouw vanaf 2009 een hoge GPR ambitie van gemiddeld een 7,5 voor

56

57

58

59

60

61 62

63

64

65

66

67

7 jaar

WM

7 jaar

RO

€ 4.500

5 jaar

WM

Toekomstige projectbouw plannen worden gescreend op de mogelijkheid van duurzaam wonen, waaronder: afvalgebruik, energiegebruik en mobiliteit. De projectontwikkelaar of bouwpartij dient bij elk plan een uitwerking te geven van duurzaam wonen, waarin ingegaan wordt op de mogelijkheden van duurzaam woninggebruik. Elke starterswoning wordt zodanig ontwikkeld en gebouwd dat fysieke aanpassingen, om extra ruimte te creëren, dan wel aanpassingen die de energieprestatie verlagen, zeer lastig en uitsluitend met hoge kosten zijn te realiseren.

€ 4.500

7 jaar

RO

Boxtel zal in samenwerking met marktpartijen voor 2010 plannen ontwikkeld hebben om 20 energie-nul starterswoningen met een vrij-op-naam prijs van minder dan 200.000 euro te realiseren (prijspeil 2008). De ontwikkelingen van de woningen worden voor 2012 gestart. Als Boxtel aan de slag gaat met CPO’s., krijgen de CPO’s die een GPR score van 9 op het thema energie of gezondheid realiseren voorrang. In projectmatige bouw wordt door de projectontwikkelaar voor elke woning aangeleverd: Een gebruikshandleiding gemaakt waarmee de gebruikers hun woning daadwerkelijk duurzaam kunnen gebruiken. Een beschrijving in de gebruikershandleiding van de verbouwopties die een gunstig of neutraal effect hebben op de EPC van een woning. De EPC ongunstige verbouwopties worden afgeraden in de handleiding. Bij individuele kavelbouw die onderdeel is van projecten / nieuwbouwlocaties zal Boxtel door middel van een privaatrechtelijke overeenkomst duurzaam bouwen prestaties afdwingen. Hierbij worden de GPR-gebouw ambities gehanteerd (minimaal een gemiddelde score van 7,5). Individuele kavelbouw waar geen sprake is van grondpositie wordt via een informatieset bij de koopovereenkomst gewezen op de belangrijkste duurzaam bouwen eisen.

€ 10.800

Voor nieuwe scholen worden hoge GPR-gebouw ambities gehanteerd (minimaal een gemiddelde score van 7,5). Specifiek voor het thema gezondheid dient een 8,5 gescoord te worden. Daarnaast dienen installaties een educatieve functie te vervullen in de school. Het periodiek actualiseren van prestatieafspraken met Woonstichting St. Joseph en woningbouwcorporatie Goed Wonen Liempde waarbij, voor renovatie van de bestaande voorraad en nieuwbouw, prestatie-eisen worden opgenomen met betrekking tot duurzaam bouwen Het communiceren over de mogelijke maatregelen van duurzaam (ver)bouwen, installaties en duurzame-energie-opwekking onder andere door de inzet van het Energiehuis en door de Energiebesparingsverkenner bekend te maken

alle thema’s toepassen. Hiernaast wordt een minimum eis voor een score van een 7 in het thema energie en het thema woonkwaliteit vastgelegd. Om bouwpartijen (aannemers, projectontwikkelaars en architecten) met de GPR te laten werken zal Boxtel in 2009 een workshop organiseren om deze methode te introduceren bij bouwpartijen. Boxtel zal de verworven kennis met betrekking tot duurzame stedenbouw in alle facetten landelijk blijven uitdragen om hiermee andere gemeenten, projectontwikkelaars en bouwpartijen te motiveren en stimuleren om eigenhandig duurzame stedenbouwprojecten te realiseren. Boxtel zal voor 2010 onderzoeken of, en hoe ze een EPC en GPR controle faciliteit aan kan bieden voor particulieren waardoor zij vooraf zelf hun bouwplannen kunnen (laten) screenen op de geschetste energieprestaties.

In 2009 wordt onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden van de instelling van een revolving fund met daaraan gekoppeld de Energiebesparingsverkenner van SenterNovem. Dit met als doel zowel bestaande als nieuwbouw energiezuiniger te maken.energiezuiniger te maken.


€ 3.500

WM

RO

RO 7 jaar

RO

€ 2.000

7 jaar

RO

€ 2.500

7 jaar

BW

RO

€ 1.500

WM

€ 4.500

WM

87 van 106


68

gemeente Boxtel

WM

In 2009 wordt onderzocht of de legesverordening aangepast kan worden, zodanig dat duurzaam bouwen en de vaak hogere bouwkosten niet leidt tot hogere legeskosten.

Duurzaam slopen 69 Als uitgangspunten bij ontwikkelingen worden gebruikt:

7 jaar

WM

€ 9.000

4 jaar

RO

De gemeente samen met de werkgevers (Parkmanagement) de € 11.700 milieubarometertechniek bij het bedrijfsleven van Boxtel in een breed verband in 2008-2011 opzetten. Boxtel stelt, na overleg met het parkmanagement, voor het bedrijventerrein € 3.600 Vorst-Ladonk vestigingsbeleid op met als doelstelling een bedrijventerrein met een zeer hoge duurzaamheidambitie te realiseren De Ontwikkeltak en Parkmanagement formeren een werkgroep innovatie en € 8.100 duurzaamheid. Deze werkgroep werkt een uitvoeringsplan uit om duurzame ontwikkeling op de bedrijventerreinen concreet te maken. De gemeente maakt deel uit van deze werkgroep. Bedrijventerrein Vorst/Ladonk wordt zo duurzaam mogelijk ingericht. Hierbij wordt een optimale balans gezocht tussen de drie P’s. Hiertoe zal eerst de haalbaarheid van de onderdelen worden vastgesteld. Hiervoor zal Boxtel ook de subsidieregeling Lokaal klimaatbeleid inzetten. Boxtel zal in haar bestemmingsplannen verbreding van landbouw actief € 4.000 opnemen Boxtel zal duurzame en biologische landbouw stimuleren door onder andere een communicatiecampagne in 2008 in samenwerking met ZLTO, Smaaklessen en kookworkshops Boxtel zal energiezuinig transport in de gemeente stimuleren en hiervoor in 2009 een actieplan opstellen. Dit actieplan is gericht op reductie van autogebruik en maakt hierbij gebruik naar voorbeelden uit andere gemeenten

1 jaar

WM

1 jaar

RO

a. b.

is altijd het voorkomen van slopen een zo hoog mogelijk aandeel primair herbruikbare bouwstoffen.

c.

minimaal 90% van het sloopafval moet worden hergebruikt.

Duurzaam ondernemen 70 Vanaf 2008 vindt structureel overleg plaats met het bedrijfsleven (zowel parkmanagement als citymanagement) over Duurzaam ondernemen en MVO. Energiebesparing, -gebruik en -opwekking zijn hierbij vanzelfsprekende onderwerpen. Als voorbeeld hierbij worden onder andere de prestaties van de gemeente gerbuikt. Te denken valt hierbij aan: duurzaam inkopen (energie, grondstoffen), besparingsacties en personeelsbeleid. Boxtel kan een ondernemerscafé organiseren voor zowel Citymanagementleden als Parkmanagementleden. Duurzaam ondernemen kan hierbij een onderdeel zijn dat regelmatig aan bod komt. Doel van dit overleg is concrete actiepunten beschrijven en SMART maken. Actiepunten richten zich onder andere op profit projecten zoals besparingen en de zoektocht naar onafhankelijke energievoorzieningen en “people” projecten vanuit het bedrijfsleven (PDC).

71 72 73

74

75 76 77

78 79 80 81

De plaatsing van tenminste één biobrandstof tankstation (multifuel station) voor 2015 bevorderen door het aanwijzen van een geschikte locatie en het actief benaderen van enkele potentiële initiatiefnemers Voor 2012 is een plan van aanpak gereed om te komen tot een gebiedsdekkende 30 kilometerzone in verstedelijkt gebied (meer dan 25 woningen per ha) In het centrum van Boxtel worden de verkeersluwe zones uitgebreid nadat andere plannen, zoals de Cultuurhistorische as, de parkeergarage, de autoluwe markt zijn gerealiseerd. In 2009 zal Boxtel, zo mogelijk samen met het bedrijfsleven, een onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden om voor de grote leefgebieden in Boxtel het openbaar vervoer te versterken en het fietsgebruik te bevorderen (bijvoorbeeld door de realisatie van goede fietsenstallingen in het centrum).

Energie en klimaat 82 Boxtel zal in 2009-2012 op basis van de nieuwe klimaatbeleidregeling (SLOK) 83

actief het klimaatbeleid voortzetten. Boxtel zal in 2009-2010 een lange termijn klimaatvisie opstellen als onderdeel van het lokaal klimaatbeleid. In deze lange termijn visie staat een klimaatdoelstelling voor 2050 met een onderverdeling van tussendoelen per decennium. Het opstellen van deze lange termijn visie begint met plenaire discussies met diverse actoren.


RO

RO

1 jaar

RO BW

1 jaar

RO

€ 2.250

7 jaar

RO

€ 6.300

5 jaar

RO

4 jaar

RO

€ 5.400

3 jaar

RO

€ 7.500

1 jaar

WM

12 jaar

WM

88 van 106


84

gemeente Boxtel

WM

In Boxtel zal in 2020, 20 % van de totale energie behoefte duurzaam worden opgewekt.

Water, bodem, Lucht en licht 85 Het bevorderen van het belang van water en de kwetsbaarheid van water86

systemen door in plannen (nieuwbouw / renovatie) daar waar mogelijk water als een belangrijk, zichtbaar en bruikbaar element op te nemen. . Het verminderen van watergebruik door actieve communicatie rond het thema water via gerichte campagnes en gerichte acties

1 jaar

RO

€ 9.000

1 jaar

OW

87

Het actualiseren van de bodemkwaliteitskaart en het bodembeheerplan in 2012.

€ 4.000

5 jaar

OW

88

Boxtel start in 2009 een campagne om de luchtkwaliteit te verbeteren. Deze campagne wordt uitgevoerd aan de hand van de toolkit van het ministerie van VROM. Boxtel zal dimbaarheid en uitschakeling van lantaarnpalen meenemen in het reeds geplande energiebesparingplan voor gemeentelijk energieverbruik. Bovendien zal structureel aandacht worden geschonken aan landelijke acties zoals beperking van lichthinder

€ 1.250

1 jaar

WM

€ 8.000

1 jaar

OW

€ 5.500

1 jaar

OW

€ 6.000

1 jaar

OW

89

Afval en afvalstoffen 90 Boxtel zal in 2009 het tweede afvalbeleidsplan opstellen met daarin speciale aandacht voor preventie, KCA inzameling en bevordering van scheiding. De uitgangspunten hierbij zijn het Landelijk Afvalbeleid Plan (LAP) en het Convenant VROM-VNG-Verpakkers (augustus 2007).

91

In 2009 zal een evaluatie gemaakt worden van het Boxelse containermanagement

Landgebruik, Toerisme, Recreatie en Natuurbeheer Schaarse ruimte en landgebruik 92 Boxtel tracht met het stimuleringskader Groene en Blauwe diensten (provincie) 93

BW

het karakteristieke landschap te versterken door lijnvormige beplanting te versterken / opnieuw aan te brengen. Er worden geen natuurwaarden, en of waardevolle natuurgebieden weggenomen zonder dat hierbij volledige compensatie plaatsvindt binnen de gemeente Boxtel. o

RO

Hierbij wordt het principe gehanteerd dat de initiatiefnemer betaald.

o Hierbij wordt rekening gehouden met de leeftijd, soortenrijkdom, levensduur van de natuurwaarden én de compensatie (m.a.w. geen stek ter compensatie van een boom van 70 jaar oud, en een bepaalde vooraf afgesproken levensduur van de compensatie).

Duurzaam toerisme 94 In 2009-2010 wordt in samenwerking met het VVV en alle aanwezige

€ 3.500

2 jaar

BW

€0

2 jaar

BW

toeristische instellingen / organisaties een convenant opgesteld waarin de lokale vertaling wordt opgenomen van duurzaam toerisme. Bovendien worden streekproducten nadrukkelijk gepromoot.

Natuurontwikkeling 95 Voor 2011 zijn alle geplande Ecologische Verbindingszone projecten 96 97

uitgevoerd. Boxtel stelt samen met betrokken instanties voor 2010 een ontsnipperingskaart op. Daarnaast zal getracht worden om voor 2015 tot een volledige afronding van ontsnipperingsprojecten te komen. Boxtel zal in 2008 en 2009 trachten in de diverse samenwerkingsverbanden (duurzame driehoek, sre, regio ’s-Hertogenbosch e.d.) haar kennis met betrekking tot biodiversiteitsprojecten en natuurontwikkeling inzetten om ook andere regio’s aan te haken danwel projecten uit te laten voeren.


BW

2 jaar

89 van 106

BW


98

gemeente Boxtel

BW

Boxtel zal in gedurende de projectperiode van Countdown 2010 de volgende uitgangspunten ondersteunen: · Het opzetten van een netwerk voor fondsenwerving. ·

Het helder maken van het begrip Biodiversiteit aan burgers en bedrijven

· Het initiëren, ontwikkelen en implementeren van een programma om het biodiversiteitverlies te stoppen.

Natuur- en milieueducatie en natuur-recreatie 99 Boxtel zal de NME activiteiten in 2008 ondersteunen en trachten te versterken

100

door het installeren van een subsidie voor NME activiteiten en het inzetten van NME centra in de ontwikkeling van recreatieve/toeristische functies, zoals educatieve fietsen wandelroutes, natuurspeelpaden, en ecologische verblijfsrecreatie. De recreatieve mogelijkheden van Het Groene Woud worden versterkt, waarbij de natuurwaarden verbeterd worden, door ontwikkeling van (educatieve en of thematisch ingerichte) wandelroutes, fietsroutes en kunstroutes


€ 6.000

€ 7.500

90 van 106

WM

4 jaar

BW


gemeente Boxtel

Bijlage 1

Begrippenlijst Broeikaseffect Een aantal gassen in de atmosfeer laten het invallende licht van de zon door, maar absorberen de door de aarde teruggekaatste infrarode (warmte)straling en kaatsen deze warmte gedeeltelijk weer terug naar het aardoppervlak. Dit natuurlijke proces bepaalt onder andere de gemiddelde temperatuur op aarde. Zonder dit proces zou het op aarde -18°C zijn. Door menselijke beïnvloeding neemt de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer toe, waardoor de temperatuur ook toeneemt. De belangrijkste broeikasgassen zijn koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en stikstofoxide (N20). Burgerparticipatie Om draagvlak te krijgen voor activiteiten, maar zeker ook om ervoor te zorgen dat de activiteiten aansluiten bij de wensen van de burgers, is burgerparticipatie erg belangrijk. Projecten worden daarom interactief opgepakt, waarbij Boxtel ook zal leren van de burgers. Op die manier weten we wat er omgaat in het hart van de samenleving. Van daar uit kunnen wij expertise inzetten om op maat gemaakte oplossingen aan te dragen. Hierbij zullen wij deze expertise en de randvoorwaarden of kaders overdragen aan de burgers. Boxtel hanteert hiermee een benadering van de burger vanuit meerdere (6) rollen. De Burger als klant, partner, kiezer, etc mag vanuit zijn of haar rol bepaalde kwaliteiten en een professionele werkhouding van de gemeente verwachten. Door de burgers ten volle mee te nemen in de besluitvorming en procesvorming wordt continuïteit en daarmee een poot van duurzaamheid gecreëerd. 26

Duurzame ontwikkeling Over de definitie van duurzame ontwikkeling zijn boeken volgeschreven. De meest bekende definitie van duurzame ontwikkeling is de definitie volgens de commissie Brundtland die in het kader van een UN conferentie is opgesteld (WCED, 1987). Deze definitie is: “Sustainable development is development that meets the need for the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs” 27 Volledige consensus krijgen over de definitie van duurzame ontwikkeling is erg moeilijk en kan lang duren. Belangrijker echter zijn de randvoorwaarden. Wat betekent duurzaamheid en duurzame ontwikkeling voor de gemeente Boxtel in ieder geval. Hierover is geen discussie. Daarnaast ligt nog een gebied waarover dan met stakeholders wel gediscussieerd kan worden. Voor de gemeente Boxtel betekent duurzame ontwikkeling in ieder geval 28 : • Voorzien in de behoeften van de burgers, bedrijven, maatschappij en natuur van nu, zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen. • Zo handelen dat de aarde hiervan direct of indirect profijt heeft. • Zo handelen dat er balans is tussen materiele en immateriële overdracht en uitwisseling (wederkerigheid). • Zo handelen dat alle volkeren, alle organismen, de natuur in hun waarde gelaten wordt. • Een balans in de drie pijlers van duurzaamheid; te weten people, planet, profit. 26 27

De Staat van de gemeente, project van VSO, VNG, 2005.

World Commission on Environment and Development, G.H. Brundtland et al, (1987), Our Common Future Oxford University Press, 28

Nota duurzame ontwikkeling 2000, gemeente Boxtel

Bijlage. Begrippenlijst

91 van 106


• •

gemeente Boxtel

Een verplichting van de voorlopers om hun innovativiteit, middelen en kennis in te (blijven) zetten om de huidige energie- en klimaatvraagstukken op te lossen. In principe geen afwenteling van problemen naar een ander gebied dan wel een ander schaalniveau.

EKO-keurmerk Het EKO-keurmerk staat op producten uit de biologische landbouw. Biologische landbouw is een milieuvriendelijke manier van landbouw. Er worden bijvoorbeeld geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt. Bij de verwerking worden geen chemische synthetische geur-, kleur- en smaakstoffen of conserveringsmiddelen gebruikt. Bij de productie wordt geen gebruik gemaakt van genetische modificatietechnieken. Energielabel Label wat wordt toegekend aan huishoudelijke apparatuur (witgoed), verlichting en auto's. Ze worden ingedeeld in de klassen A (groen, zuinig) tot en met G (rood, onzuinig). Op auto's in de drie zuinigste categorieën wordt korting gegeven, de minder zuinige types kennen een toeslag. EPC De energieprestatiecoëfficiënt (EPC) geeft aan hoe energiezuinig een gebouw is. Voor nieuwbouwwoningen is deze wettelijk vastgelegd op 0,8. Voor nieuwe utiliteitsbouw is deze vastgesteld op 1,4. Hoe lager de EPC, hoe energiezuiniger een gebouw. Bij een EPC van 0,0 is een gebouw zelfvoorzienend in de energiebehoefte. Fair Trade keurmerk Een keurmerk dat via ontwikkelingshandel en in samenwerking met geselecteerde handelspartners en producenten in Afrika, Azië en Latijns-Amerika een positieve bijdrage wil leveren aan de bestrijding van de armoede. Hierbij staan positief rendement, duurzaamheid in relatie, zelfstandigheid en eigenwaarde voor de producenten en handelspartners voorop. Het is verbonden aan een aantal producten (levensmiddelen, huishoudelijke artikelen en verkrijgbaar in een aantal winkelketens. FSC-keurmerk Goed bosbeheer volgens de maatstaven van de internationale, onafhankelijke organisatie Forest Stewardship Council is de bewezen oplossing om de vernietiging en verwoesting van het bos te stoppen. Het FSC-keurmerk is het enige keurmerk dat waarborgt dat hout uit goed beheerde bossen komt.

GPR-gebouw De GPR-gebouw methode is een prestatie scoringsmethodiek om enkele rapportcijfers aan een gebouw te hangen. Dit is inmiddels beschikbaar voor woningen, bedrijfsgebouwen, scholen en utiliteitsgebouwen. Voor bestaande bouw is dit in ontwikkeling. Er wordt op basis van onder andere het nationaal pakket duurzame woningbouw een prestatiescore gehangen aan de thema’s: water, afval, materiaalgebruik, energie, gezondheid en woonkwaliteit. Hiermee geeft de methode een breed beeld van de prestatie van een gebouw. Gemeenten kunnen minimale prestatieafspraken maken en deze overleggen aan ontwikkelaars.

Groencertificaat

Een door de overheid ingestelde methode om aan te geven dat de op het certificaat vermelde elektriciteit op een duurzame manier opgewekt is.


92 van 106


gemeente Boxtel

Groene hypotheek

Een hypotheekvorm die gebruik maakt van de fiscale groenregeling. Uitsluitend woningen die volgens door de overheid opgestelde duurzame criteria zijn gebouwd of gerenoveerd en daarvoor een groenverklaring hebben ontvangen komen hiervoor in aanmerking. Grijs water

Huishoudelijk afvalwater dat bestaat uit spoel- en waswater uit de keuken, badkamer en wastafels en van wastobbes en wasautomaten. Dit water is verontreinigd met zeepresten, waardoor het na enige tijd grijs wordt. Grijs water is na (locale) zuivering te gebruiken voor toiletspoeling, wasmachine, schoonmaakwerkzaamheden en in de tuin. Intrinsieke waarde Onder intrinsieke waarde van de natuur wordt grofweg verstaan: de ‘eigen’ niet economische waarde van de natuur. Elke boom, elke ecosysteem heeft een bepaalde waarde waarom wij het gevoel hebben dit te willen behouden, beschermen. Dit is ook meteen de hoofdreden om dit relatief vage begrip toe te passen op de natuur 29 . Met name wetenschappers zoals Achterberg30 gebruiken deze term om juist aan natuur (bijvoorbeeld een boom) een economische waarde toe te kennen. Het besef dat natuur een intrinsieke waarde in zich heeft maakt het mogelijk om deze waarde tegen een puur economische waarde af te zetten. Het is op de achtergrond een gedachtegoed dat speelt in de ambities en keuzes van Boxtel. Kyoto, verdrag van

In de Japanse stad Kyoto zijn in 1997 afspraken gemaakt voor het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen door de rijke industrielanden. In 2010 zou dit 5,2% minder moeten zijn dan in 1990.). Lokale Agenda 21 De Agenda 21 of de Agenda voor de 21 eeuw is het belangrijkste actieprogramma dat op de VN conferentie voor Milieu en Ontwikkeling in 1992 is aangenomen door alle VN-landen. De Agenda 21 bevat ruim 2300 actiepunten voor het behoud van de aarde. Centraal begrip hierbij is duurzame ontwikkeling. In Boxtel is de Lokale Agenda 21 een werkgroep die zich met name bezighoudt met de uitvoering van activiteiten op het gebied van duurzame ontwikkeling. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)

Een wijze van ondernemen waarbij de bedrijfsresultaten, naast de zorg voor een goede financiële basis, zijn gebaseerd op een gezonde en uitdagende werkomgeving, zorg voor het milieu en, internationaal gezien, mensen- en arbeidsrechten. Max Havelaar keurmerk

Dit keurmerk voor voedingsmiddelen staat voor een sociaaleconomisch gerechtvaardigde productie van verschillende producten zoals koffie en bananen. Met name ontwikkelingslanden worden hierdoor financieel gesteund. Het keurmerk heeft tevens milieuaspecten in zich. Het keurmerk wordt door Stichting Max Havelaar (te Utrecht) uitgegeven. MIA Zie VAMIL 29

M.L.J. Wissenburg, (2005), Mens, natuur en onderwerping, Een humanistisch perspectief op de intrinsieke waarde van de natuur. Inaugurale rede, Wageningen Universiteit. 30 W. Achterberg (1994), Samenleving, natuur en duurzaamheid; Een inleiding in de milieufilosofie, Assen 1994;


93 van 106


gemeente Boxtel

Millenniumdoelstellingen 2000 zijn mondiaal door de verenigde naties acht doelstellingen geformuleerd die voor 2015 bereikt moeten zijn. Deze zijn: 1. uitbannen van armoede en honger 2. Basisonderwijs voor iedereen 3. Verminderen van kindsterfte 4. geslachtsgelijkheid en versterking van de positie van vrouwen 5. Verbeteren van gezondheid 6. Bestrijden van HIV/AIDS, malaria en andere ziekten 7. Verzekeren van duurzaamheid in de wereld 8. Opzetten van een wereldsamenwerking voor ontwikkeling Mondiale Voetafdruk Iedere persoon gebruikt een deel van de ruimte op aarde, afhankelijk van iemands consumptie (wonen, ververvoer, voeding, kleding enz.) Met behulp van de Mondiale Voetafdruk, wordt er in hectares uitgedrukt om welke oppervlakte het gaat. Met name De Kleine Aarde in Boxtel heeft deze methodiek veel toegepast en communiceert hierover op de website. OV fiets

De OV-fiets is een huurfiets in het openbaar vervoer. Hij is te huur op zo'n 125 NS treinstations. De abonnementhouder laat zijn/haar pas scannen en krijgt hiermee maximaal twee fietsen gedurende maximaal 20 uren mee. Het abonnementsgeld bedraagt 10 euro per pas en per fiets telkens 2,85 euro. People Planet Profit/Prosperity 31 De drie pijlers van duurzame ontwikkeling zijn ecologische aspecten (behoud van natuur en milieu), economische aspecten (Er wordt in de behoeften van mensen voorzien. Er is werk, productie en consumptie, maar niet ten koste van natuur en milieu) en sociale aspecten (Er is sprake van en rechtvaardige verdeling van de welvaart en is ruimte voor iedereen om mee te doen aan het maatschappelijk leven). Globaal gesproken worden deze drie pijlers van duurzaamheid omschreven met de drie P’s, van People (sociale component), Planet (natuur en milieu) en Profit (economie, winst en werk). Deze derde P voor 'profit' is voor de Wereldtop over duurzame ontwikkeling te Johannesburg (2002) veranderd in 'prosperity' (welvaart), om naast economische winst ook de maatschappelijke winst in de afwegingen te betrekken. Hieronder staat dit weergegeven als een gelijkbenige driehoek. In een duurzame samenleving is er balans tussen de drie P’s. Planet

Duurzame Ontwikkeling People

31

Prosperity

J. Elkington. 1998. Cannibals with forks. Capstone Publishing.


94 van 106


gemeente Boxtel

Recycling

Recycling betekent hergebruik. Bij recycling gaat het om het terugwinnen en opnieuw voor gebruik geschikt maken van grondstoffen uit afval. Er zijn twee soorten hergebruik: producthergebruik en materiaalhergebruik. In het eerste geval wordt het product bij hergebruik voor hetzelfde doel gebruikt als daarvoor. Een voorbeeld is afgedankte kleding dat als tweedehands kleding wordt gebruikt. Bij materiaalhergebruik wordt het product voor iets anders gebruikt als waarvoor het oorspronkelijk was gemaakt. Zo worden van zink uit oude batterijen bijvoorbeeld dakgoten gemaakt en van het staal van (verf)blikken worden spijkers en staaldraad gemaakt. SDE, Stimuleringsregeling Duurzame Energie De ministerraad heeft 13 juli op voorstel van minister Van der Hoeven van Economische Zaken ingestemd met het ‘Ontwerpbesluit stimulering duurzame energieproductie’ (SDE). Deze regeling gaat projecten financieren op het gebied van hernieuwbare elektriciteit, hernieuwbaar gas en warmte/kracht-koppeling (wkk). De SDE is de opvolger van de MEP die op 18 augustus 2006 op 0 is gezet. SenterNovem wordt de uitvoerder van de regeling. Trias Energetica

Voor het bereiken van een zo duurzaam mogelijke energievoorziening heeft de TU Delft een strategie ontwikkeld, die ook bekend staat onder de term 'Trias Energetica'. Het begrip, toen nog Trias Energica genoemd, werd in 1996 geïntroduceerd door Novem (E. Lysen). Als strategie is dit uitgewerkt door TU Delft (C. Duijvestein), waardoor er nadruk kwam te liggen op de volgorde van de opeenvolgende stappen. De stappen worden opeenvolgend genomen, zodanig dat eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 worden genomen; kan dit niet meer verantwoord gedaan worden, dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2 en tenslotte een eventuele restvraag met stap 3: Stap 1. Beperk de energievraag (goed geïsoleerd en luchtdicht bouwen, warmteterugwinning). Stap 2. Gebruik duurzame energiebronnen (bodemwarmte, zonne-energie, wind, etc.) Stap 3. Gebruik eindige energiebronnen efficiënt (hoog rendement). VAMIL MIA en Vamil zijn subsidies op milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen voor ondernemers. MIA staat voor milieu- investeringsaftrek. Dit is een fiscale aftrekregeling voor ondernemers die investeren in milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. Vamil staat voor willekeurige afschrijving milieu- investering. De Vamil- regeling biedt ondernemers een liquiditeits- en rentevoordeel. Vlagheidefonds Een subsidieregeling voor duurzame energie voor particulieren en non-profit instellingen. Via het Vlagheidefonds voor duurzame energie kan een particuliere eigenaar van een woning, een non-profitinstelling of een gemeente die is aangesloten bij het Vlagheidefonds een financiële bijdrage aanvragen voor een investering in een duurzame energievoorziening bij de beheerder van het Vlagheidefonds, Wadi

Voorziening voor de infiltratie van regenwater. Een wadi is een laagte waarin het regenwater zich kan verzamelen en in de bodem kan infiltreren. Meestal is een wadi beplant met gras of biezen. Een wadi helpt verdroging van de bodem tegen te gaan, vormt een buffer bij overvloedige regenval, en draagt bij aan de zuivering van het water.


95 van 106


gemeente Boxtel

Wederkerigheid Wederkerigheid betekent de wederzijdse (en dus niet de eenzijdige, top-down) uitwisseling van het materiële en vooral het niet- materiële. De visie van Boxtel is dat een samenleving bestaat dankzij wederkerigheid tussen burgers, bevolkingsgroepen en landen. Het principe gaat uit van: zij leren van ons, wij leren van hen. In activiteiten en projecten de wederkerigheid opge zocht moet worden, lokaal, regionaal maar zeker ook internationaal. Boxtel zal in internationale projecten niets ontwikkelen maar deze landen zich laten ontwikkelen. Meer hierover in het hoofdstuk 5, Cultuur en Maatschappij. Zonneboiler Een warmwatertoestel waarbij het water verwarmd wordt door zonne-energie. Zure regen Regen die een zeer hoge zuurgraad (lage pH) heeft, als gevolg van het in contact komen met atmosferische verontreinigingen zoals zwaveloxiden. Zwerfafval Afval wat buiten wordt neergegooid. Om de hoeveelheid zwerfafval te verminderen zijn er verschillende convenanten opgesteld. Dat leek uit te monden in een statiegeldregeling op blikjes en flesjes. Dat komt er niet, maar in plaats daarvan kunnen burgers nu worden beboet.


96 van 106


gemeente Boxtel

Bijlage 2

Actiepunten uit Nota duurzame ontwikkeling 2000

Onderstaande actiepunten zijn integraal overgenomen in deze nieuwe Nota Duurzame Ontwikkeling. 11 Bevorderen van afvalpreventie van huishoudelijke afvalstoffen 21 Handhaving richten op rendement en notoire achterblijvers 34 bij bestaande woonvoorraad de prestatie inventariseren en verhogen 37 opstellen beleid voor langzaam verkeer 42 overleg met voortgezet onderwijs voor werkgroep NME


97 van 106


gemeente Boxtel

Bijlage 3

Aanvraag Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven Aanvraag van uitkering voor een: − gemeente in verband met de Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) Aanvraagperiode: 07-2008 tot 01-09-2009 SenterNovem Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) Postbus 93144 2509 AC Den Haag Lees voor het invullen eerst zorgvuldig de toelichting bij het formulier ! Registratienummer 1.

: KLIM………………..………(niet in te vullen door aanvrager)

Algemene gegevens aanvrager

a.

Naam gemeente (ook stadsdeel vermelden indien van toepassing)

Boxtel

b.

Naam contactpersoon

: Dhr/mevr...Wirtz…

c.

Postadres: Postbus of straat Postcode, plaats

:…Postbus 10.000……… :…5280 DA BOXTEL……...………………………

d.

Telefoonnummer

:…0411 655 281…………………………

e.

E-mail adres

:…[email protected]………………

f.

Er is gekozen voor (omcirkelen wat van toepassing is)

: Programmaprestaties / Themaprestaties

g.

Er is gekozen voor (omcirkelen wat van toepassing is)

: Basispakket / Pluspakket

2. Doelstellingen Geef in bijlage 1 de gekozen prestaties uit de Prestatiekaart lokaal klimaatbeleid aan middels het vermelden van het nummer van het daarbij behorende project en/of activiteit. Indien u kiest voor de mogelijkheid om zelf prestaties te formuleren kunt u onderstaand schema invullen. Nvt (1) Zie hiervoor: II. Toelichting per vraag 3. Projecten en/of activiteiten De projecten zijn beschreven in de nota “100 stappen in een sprong naar duurzaamheid’ en onderdeel van de 100 activiteiten en projecten die Boxtel de komende jaren gaat uitvoeren. De projecten vallen daarmee in een groter geheel, namelijk het verduurzamen in de brede zin des woord van de organisatie en van de gemeente. In bijlage 1 staat in groen gearceerd voor welke prestaties Boxtel heeft gekozen. Tevens is aangegeven welke projecten en activiteiten uit de nota invulling geven aan de prestaties. Voor de beleidskaders van de diverse projecten en activiteiten wordt verwezen naar het programma 100 stappen in een sprong naar duurzaamheid. Deze nota is door Boxtel met veel zorg en integraal met alle afdelingen en externe partijen samengesteld. Dit betekent dat zowel afdelingen van de gemeente als externe partijen zoals Parkmanagement, Citymanagement en de woningbouwcorporatie reeds bij het opstellen en formuleren van de projecten integraal mee hebben gedacht over de


98 van 106


gemeente Boxtel

prestaties, ambities en uitvoering. Boxtel verwacht dan ook een voortvarende uitvoering en stelt hiervoor ook een eigen budget (zie hoofdstuk 4 van deze aanvraag) ter beschikking. De projecten en activiteiten zijn onderverdeeld in twee onderdelen, namelijk projecten van toepassing op de eigen organisatie, en projecten gericht op de totale gemeente. Het programma beschrijft de grootste kansen om te komen tot -

forse energiebesparingen: vooral de projecten 1,7,8,10,14,17,18,19,20,28, 37,38,55,57,60,61,62,63,64,65, 66,67,68,89

-

Energieopwekking: vooral de projecten 1,2,11,20,23,26,60, 78, 79, 82,83,84,89

-

Reductie broeikasgassen en emissies: vooral de projecten 15,16,20,58,70,71, 72, 73, 74, 77,78,79, 80, 81

Het programma maakt duidelijk dat vooral in de woningbouw, en daarmee zowel bestaande als nieuwbouw hoge ambities worden verwezenlijkt. Verder worden de kansen voor windenergie en biomassa zo uitgebreid mogelijk onderzocht en wordt getracht een substantieel aandeel te realiseren. Daarnaast wordt samen met het bedrijfsleven voor relevante inrichtingen een concreet besparingsprogramma uitgewerkt. Dit wordt gestart met de milieubarometer (emissiereductie) en gerichte besparingen bij de grootste verbruikers. Het programma ‘100 stappen in een sprong naar duurzaamheid’ loopt in principe van 2008-2015. De projecten die echter ondergebracht zijn in de klimaatbeleidregeling (SLOK) worden echter allemaal uitgevoerd in de periode 2009-2012. Hier is in het programma nadrukkelijk rekening mee gehouden. 4.

Begroting De onderstaande begroting geeft alle projecten weer die bijdragen aan de gekozen prestaties voor het programma. De nummering van de projecten is gelijk aan de nummering in het totale programma. Dit is gedaan omdat de projecten een onlosmakelijk deel vormen van het totale duurzaamheidsprogramma. Achter elk project wordt de interne capaciteit weergegeven. Dit betreffen nieuwe uren. Op basis van het uurtarief van 47 euro (BANS1) en de opslag van 40% zijn de interne kosten berekend. Achter elk project wordt de externe kostenraming weergegeven. Deze kosten zijn door de gemeente opgesplitst in te vragen subsidie en een eigen bijdrage. Deze eigen bijdrage komt in veel gevallen van de afdelingen zelf. Hiervoor is samen met de afdelingen voor gekozen omdat dit het draagvlak en de betrokkenheid vergroot. Daarnaast wil Boxtel de SLOK bijdrage gebruiken als versneller / katalysator en nimmer als motief om projecten uit te voeren. In de bijgevoegde nota: “100 stappen in een sprong naar duurzaamheid” staat in de bijlage nog verder uitgesplitst per afdeling welke afdeling betrokken is en uren en geld investeert.

Klimaatneutraal 1

Duurzaam inkopen 7


Boxtel zal als organisatie in 2015 klimaatneutraal zijn en dus alle broeikasgassen die gekoppeld zijn aan de eigen productie en activiteiten compenseren. Pas in het uiterste geval zal Boxtel compenseren door inkoop. Boxtel zal haar beleid ook uitdragen naar andere gemeenten. A. Voor 2010 wordt minstens 75% van de inkopen volgens de richtlijn Duurzaam inkopen van het Rijk gedaan. Voor 2012 wordt 100% duurzaam ingekocht volgens de richtlijn. Daar waar mogelijk (zie bovenstaande paragraaf) wordt aangesloten bij een ontwikkelingsorganisatie.

99 van 106

uren 80

80

euro € 9.000

Eigen bijdrage in €

Gevraagd uit SLOK

Kosten

Capaciteit

Onder deze tabel staat een begrotingssamenvatting. Duidelijk is dat de totale projectkosten komen op € 353.316,- en de maximale SLOK bijdrage wordt gevraagd van € 100.423,-.

€ 9.000

€0

€0 €0


gemeente Boxtel

9

Boxtel blijft ook in het nieuwe contract vanaf 2008, 100% groene energie inkopen. Boxtel past actief energiebeheer toe om primair te werken aan het voorkomen van energiegebruik en pas dan duurzame energie in te zetten

115

€ 5.000

€ 5.000

€0

10

Boxtel zal zich inzetten om voor 2012 in de lijn van het energiemanagement, het energiegebruik van alle eigen gebouwen met minimaal 10% ten opzichte van 2004 (start BANS1) te reduceren De organisatie zal zich inzetten om in 2020 10 % van de eigen energiebehoefte van de organisatie, zelfstandig op te wekken met behulp van duurzame energiebronnen

80

€ 6.000

€ 6.000

€0

170

€ 10.000

€ 7.000

€ 3.000

11

Duurzaam vervoer 14

15

16

Duurzaam bouwen en verbouwen 17

18

19

22


In Boxtel worden vanaf de vaststelling van de nota uitsluitend energiezuinige voertuigen (A klasse, conform het brandstofverbruikboekje van het ministerie van VROM) aangekocht. Uitgangspunt bij aankoop is: de zuinigste in zijn soort (rekening houdend met toepassingsmogelijkheden en gebruiksgemak). Opstellen van een vervoersplan in 2008, met daarin uitwerking van de ontmoediging van autotransport en stimulansregelingen voor openbaar vervoer / fietsvervoer Per afdeling met naar buiten (buiten gemeentegrens) gerichte taken wordt een OV fietsabonnement aangeschaft en dit wordt via interne communicatie kenbaar gemaakt en gepromoot

€0 €0

30

20

€ 10.800

50

€ 200

€ 5.800

€ 5.000

€ 200

€0 Voor renovatie en groot onderhoud van gebouwen wordt vanaf medio 2008 vooraf de EPC bepaald van het gebouw en bij renovatie wordt deze EPC met 20% verscherpt. Om de energieprestaties van de eigen gebouwen inzichtelijk te maken én aan te sluiten bij de Europese richtlijn EPBD worden alle gemeentelijke gebouwen voorzien van een energielabel met daarbij besparingsadviezen. Gestart wordt met labeling van drie gebouwen in 2007 Gedurende 2008-2010 worden alle gebouwen voorzien van energielabels. Alle adviezen waarvan de terugverdientijd minder is dan 5 jaren worden in uitvoering gebracht. Voor de overige maatregelen wordt een plan van aanpak opgesteld. Bij nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen wordt vanaf 2008 een hoge GPR gebouw ambitie van gemiddeld een 8 over alle thema’s toegepast. Boxtel handhaaft de input (0,8 fte) voor duurzaamheid en zet deze capaciteit onder andere in om toe te zien op de uitvoering van de in de nota opgenomen actiepunten. Bovendien wordt de capaciteit ingezet om onder andere medewerkers (met name nieuwe) op de hoogte brengen van deze nota en de gevolgen hiervan voor de werkwijze.

100 van 106

40

€ 12.000

€ 6.000

€ 6.000

100

€ 15.700

€ 7.000

€ 8.700

50

€0

0

€0


Ruimte en Ontwikkeling 23

26

gemeente Boxtel

€0 In 2008 wordt een uitvoeringsplan (gebouwgebonden) windenergie opgesteld met daarin randvoorwaarden, beleidsmatige kaders. Hiermee wordt getracht te komen tot de daadwerkelijke realisatie van gebouwgebonden windenergie. In toekomstige bestemmingsplannen zoals Ladonk-Vorst wordt altijd rekening gehouden met windenergieinstallaties, zowel grote, middelgrote als kleine installaties. Toepassing daarvan wordt op bedrijventerreinen in principe mogelijk gemaakt. In elk bestemmingsplan wordt duurzaamheid beschreven door voorschriften op te nemen ten gunste van: energie, biodiversiteit/natuur en mobiliteit

Nieuwbouwplannen woningen / bedrijven 28 Voor een nieuwbouwwijk of een inbreidinglocatie van meer dan 150 woningen wordt daarom altijd een energievisie voorgesteld. Voor kleinere gebieden kan volstaan worden met een minder uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden voor energieinfrastructuur en e nergiekoppelingen. Cultuur en Maatschappij 37 De gemeente voert het Frisse Scholen project voor 2010 uit voor alle scholen in Boxtel. Hierbij wordt gekeken naar het binnenklimaat en de energie-efficiency van de scholen. Met hulp van energielabels en een besparingsadvies (EPA-U) wordt een onderhouden renovatieprogramma opgesteld. sport 38 Boxtel voegt duurzaamheids eisen (besparing) toe aan de subsidievoorwaarden voor sportverenigingen en zal om de nulsituaties goed te kunnen bepalen, de eerste scans ter beschikking stellen, betaald uit de BANS II regeling. Duurzaam bouwen en verbouwen 55 Bij nieuwbouw vanaf 2008 een hoge GPR ambitie van gemiddeld een 7,5 voor alle thema’s toepassen. Hiernaast wordt een minimum eis voor een score van een 7 in het thema energie en het thema woonkwaliteit vastgelegd. Om bouwpartijen (aannemers, projectontwikkelaars en architecten) met de GPR te laten werken zal Boxtel in 2008 een workshop organiseren om deze methode te introduceren bij bouwpartijen. 57 Boxtel zal voor 2010 onderzoeken of, en hoe ze een EPC en GPR controle faciliteit aan kan bieden voor particulieren waardoor burgers vooraf zelf hun bouwplannen kunnen (laten) screenen op de geschetste energieprestaties.


101 van 106

30

€ 4.000

60

€ 4.000

€ 4.000

€0

€ 4.000

€0

€ 7.000

€ 7.000

€0

€0 80

€ 16.000

€ 8.000

€ 8.000

60

€ 9.000

€ 9.000

€0 €0

€0 40

€ 3.500

€ 3.500

€0

60

€ 4.500

€ 4.500

€0


58

60

61

62

63

64

65

66

67

68


gemeente Boxtel

Toekomstige projectbouw plannen worden gescreend op de mogelijkheid van duurzaam wonen, waaronder: afvalgebruik, energiegebruik en mobiliteit. De projectontwikkelaar of bouwpartij dient bij elk plan een uitwerking te geven van duurzaam wonen, waarin ingegaan wordt op de mogelijkheden van duurzaam woninggebruik. Boxtel zal in samenwerking met marktpartijen voor 2010 plannen ontwikkeld hebben om 20 energie-nul starterswoningen met een vrij-opnaam prijs van minder dan 200.000 euro te realiseren (prijspeil 2008). De woningen worden voor 2012 gebouwd. Als Boxtel aan de slag gaat met CPO’s., krijgen de CPO’s die een GPR score van 9 op het thema energie of gezondheid realiseren voorrang. In projectmatige bouw wordt door de projectontwikkelaar voor elke woning aangeleverd: Een gebruikshandleiding. Een beschrijving in de gebruikershandleiding van de verbouwopties die een gunstig of neutraal effect hebben op de EPC van een woning. Bij individuele kavelbouw die onderdeel is van projecten / nieuwbouwlocaties zal Boxtel door middel van een privaatrechtelijke overeenkomst duurzaam bouwen prestaties afdwingen. Hierbij worden de GPR-gebouw ambities gehanteerd (minimaal een gemiddelde score van 7,5). Individuele kavelbouw waar geen sprake is van grondpositie wordt via een informatieset bij de koopovereenkomst gewezen op de belangrijkste duurzaam bouwen eisen. Voor nieuwe scholen worden hoge GPR-gebouw ambities gehanteerd (minimaal een gemiddelde score van 7,5). Specifiek voor het thema gezondheid dient een 8,5 gescoord te worden. Daarnaast dienen installaties een educatieve functie te vervullen in de school. Het periodiek actualiseren van prestatieafspraken met Woonstichting St. Joseph en woningbouwcorporatie Goed wonen Liempde waarbij, voor renovatie van de bestaande voorraad en nieuwbouw, prestatie-eisen worden opgenomen met betrekking tot duurzaam bouwen Het communiceren over de mogelijke maatregelen van duurzaam (ver)bouwen, installaties en duurzame -energie-opwekking onder andere door de inzet van het Energiehuis en door de Energiebesparingsverkenner bekend te maken In 2008 wordt onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om per 2009 een revolving fund met daaraan gekoppeld de Energiebesparingsverkenner van SenterNovem voor toetsing van te financieren maatregelen operationeel te hebben. Dit met als doel zowel bestaande als nieuwbouw energiezuiniger te maken. In 2009 wordt de legesverordening aangepast zodanig dat daar waar duurzaam bouwen leidt tot hogere bouwkosten dan traditioneel, dit niet

102 van 106

0

€ 4.500

100

€ 10.800

€ 4.500

€ 5.800

€ 5.000

20

€0

25

€0

30

€ 2.000

30

€ 2.500

€0

€ 2.500

30

€0

30

€ 1.500

50

€ 4.500

30

€ 2.000

€ 1.500

€0

€ 4.500

€0


gemeente Boxtel

leidt tot hogere legeskosten. In 2008 wordt hiervoor een voorstel naar het college gezonden. Duurzaam ondernemen 70

71

72

73

74

77

78

79

80


€0 Vanaf 2008 vindt structureel overleg plaats met het bedrijfsleven (zowel parkmanagement als citymanagement) over Duurzaam ondernemen en MVO. Energiebesparing, -gebruik en opwekking zijn hierbij vanzelfsprekende onderwerpen. Als voorbeeld hierbij worden onder andere de prestaties van de gemeente gebruikt. Te denken valt hierbij aan: duurzaam inkopen (energie, grondstoffen), besparingsacties en personeelsbeleid. Boxtel kan een ondernemerscafé organiseren voor zowel citymanagementleden als Parkmanagementleden. Duurzaam ondernemen kan hierbij een onderdeel zijn dat regelmatig aan bod komt. De gemeente zal de milieubarometertechniek bij het bedrijfsleven van Boxtel in 2008 voorstellen en stimuleren in een breed verband in 20082009. Dit doet gemeente in overleg met Parkmanagement. Boxtel stelt, na overleg met het parkmanagement, voor het bedrijventerrein Vorst-Ladonk vestigingsbeleid op met als doelstelling een bedrijventerrein met een zeer hoge duurzaamheidambitie te realiseren De gemeente en Parkmanagement formeren een werkgroep innovatie en duurzaamheid. Deze werkgroep werkt een uitvoeringsplan uit om duurzame ontwikkeling op de bedrijventerreinen concreet te maken Bedrijventerrein Vorst/Ladonk wordt zo duurzaam mogelijk ingericht. Hiervoor wordt in het bestemmingsplan volgens de hierboven beschreven maatregelen, het kader geschetst. Bovendien zal Boxtel in 2008 met Parkmanagement trachten om de duurzaamheidsdoelstellingen zoals hierboven geschetst te realiseren. Hiervoor zal Boxtel ook de subsidieregeling Lokaal klimaatbeleid inzetten. Boxtel zal energiezuinig transport in de gemeente stimuleren en hiervoor in 2009 een actieplan opstellen. Dit actieplan is gericht op reductie van autogebruik en maakt hierbij gebruik naar voorbeelden uit andere gemeenten De plaatsing van tenminste één biobrandstof tankstation (multifuel station) voor 2015 bevorderen door het aanwijzen van een geschikte locatie en het actief benaderen van enkele potentiële initiatiefnemers Voor 2012 is een plan van aanpak gereed om te komen tot een gebiedsdekkende 30 kilometerzone in verstedelijkt gebied (meer dan 25 woningen per ha) In het centrum van Boxtel worden de verkeersluwe zones uitgebreid nadat andere plannen, zoals de Cultuurhistorische as, de parkeergarage, de autoluwe markt zijn

103 van 106

150

€ 9.000

€ 3.000

€ 6.000

60

€ 11.700

€0

€ 11.700

10

€ 3.600

€ 3.600

80

€ 8.100

€ 8.100

20

€0

30

€0

40

€ 2.250

€ 2.250

€0

30

€ 6.300

€ 2.500

€ 3.800

50

€0


gemeente Boxtel

gerealiseerd.

81

Energie en klimaat 82

83

84

In 2009 zal Boxtel, zo mogelijk samen met het bedrijfsleven, een onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden om voor de grote leefgebieden in Boxtel het openbaar vervoer te versterken en het fietsgebruik te bevorderen (bijvoorbeeld door de realisatie van goede fietsenstallingen in het centrum). De resultaten worden verwerkt in het gemeentelijk verkeer- en vervoersplan.

30

€ 5.000

€ 5.000

Boxtel zal in 2008 een nieuwe subsidieaanvraag indienen voor de nieuwe klimaatbeleidregeling en actief klimaatbeleid ook na 1-1-2008 uitvoeren. Boxtel zal in 2008 een lange termijn klimaatvisie opstellen als onderdeel van het lokaal klimaatbeleid. In deze lange termijn visie staat een klimaatdoelstelling voor 2050 met een onderverdeling van tussendoelen per decennium.

120

€ 7.500

€0 € 7.500

In Boxtel zal in 2020, 20 % van de totale energie behoefte duurzaam worden opgewekt. Boxtel zal dimbaarheid en uitschakeling van lantaarnpalen meenemen in het reeds geplande energiebesparingplan voor gemeentelijk energieverbruik. Bovendien zal structureel aandacht worden geschonken aan landelijke acties

89

Totaal

40

€0

100

€0

20

€ 8.000

2270

Totaal interne kosten (47 euro p/u incl overhead) Totaal externe kosten

€ 100.850

€ 4.000

€ 103.100

€ 149.366 € 203.950 € 353.316

Totale projectkosten

Eigen bijdrage in Euro eigen bijdrage Sluitpost SLOK bijdrage Eigen bijdrage in Uren (op basis van uurtarief 47 €)

€ 103.100 € 427 € 149.366 € 252.893 € 100.423

Totaal eigen bijdrage Gevraagde SLOK Bijdrage

a.

€ 203.950

€ 4.000

Voor bovengenoemde projecten en/of activiteiten is/wordt bij andere subsidieregelingen/uitkeringen van rijkswege en/of Europese Unie subsidie/uitkering aangevraagd cq. gehonoreerd: X

Nee

O

Ja


104 van 106


b.

gemeente Boxtel

Geef vervolgens aan hoeveel uitkering u aanvraagt. Houd daarbij rekening met de maxima die de circulaire voor het basis- respectievelijk het pluspakket stelt op basis van het inwonertal en het grondoppervlak van uw gemeente (zie website van SenterNovem) en met het feit dat de te verstrekken uitkering maximaal 50% van de totale uitvoeringskosten bedraagt. (let op: indien het bedrag opgebouwd uit de componenten inwonertal en het grondoppervlak kleiner is dan EUR 40.000 wordt voornoemd bedrag vastgesteld op EUR 40.000). Gevraagd uitkeringsbedrag: EUR 100.423,-

5. Bijgevoegde documenten Opgave van bijgevoegde documenten (zie toelichting) X Kopie Besluit goedkeuring Aanvraag (altijd bijvoegen) X

Overige documenten (bijvoegen indien van toepassing): Programma 100 stappen in een sprong naar duurzaamheid ……………………………………………………………….. ………………………………………………………………..

6. Verklaring en ondertekening van de aanvrager Aanvrager verklaart: 1.

het basis- of pluspakket waarvoor uitkering wordt aangevraagd projecten en/of activiteiten omvat die voor de uitkeringsontvanger nieuw of additioneel zijn;

2.

dat hij hierbij instemt met de Meerjarenafspraken Energie zoals die met verschillende bedrijfstakken afgesloten zijn;

3.

dat de prestaties binnen vier jaar binnen Nederland na de verlening van een uitkering worden uitgevoerd;

4.

dat zij instemt met het, op ve rzoek van SenterNovem, verlenen van informatie over de uitvoering van het basis- of pluspakket waarvoor uitkering is verstrekt;

5.

dat zij akkoord gaat met controle van de overlegde gegevens;

6.

dat zij dit formulier naar waarheid en zonder voorbehoud heeft inge vuld.

Opmerking: het verstrekken van onjuiste en/of onvolledige gegevens kan leiden tot het afwijzen van de aanvraag, het intrekken van de uitkering en/of strafrechtelijke vervolging. Dit geldt voor alle gegevens die op de uitkeringsverstrekking van invloed zijn. Het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente BOXTEL

Plaats en datum:


Naam en handtekening:

105 van 106

Nota Duurzame Ontwikkeling Boxtel

Recommend Documents