Neostaten: Naar een ander Europa

Neostaten: Naar een ander Europa

Johannes WH Janssen 31-10-2014

Inhoud Neostaten ...........................................................................................................................................2 De geopolitieke staat ......................................................................................................................2 De neostaat ....................................................................................................................................4 Een neostaat beginnen? ..................................................................................................................7 Toepassingen van de neostaat ........................................................................................................8 Neopolitiek en wereldorde............................................................................................................11 Misbruik van de neostaat ..............................................................................................................13 Het schaalbare paspoort ...............................................................................................................15

Neostaten Naar een Ander Europa

J.W.H.Jansseni [email protected]

Onze wereldorde heeft geen afdoende antwoord op falende staten, nieuwe opkomende identiteiten en wensen onder bevolkingen om de bestaande statenorde aan te passen. Er ontbreekt een bestuurlijk instrument om de schaal van staten te wijzigen en taken te herverdelen. Terwijl door globalisering de mondiale bewustwording toeneemt en er veranderingen in individuele en nationale identiteiten ontstaan, staat de politiek stil. Politiek-bestuurlijke vernieuwingen komen niet van de grond. De politiek beperkt zich tot het mondiale geopolitieke machtsspel dat elke structurele verandering tegenwerkt. De oorzaak van veel van onze hedendaagse problemen ligt besloten in onze verstarde wereldorde. Hier moet dringend verandering in komen, want, zonder aanpassingen, zal de wereld nog veel meer geweld en oorlog te wachten staan.

De geopolitieke staat Om het kernprobleem in beeld te krijgen begin ik met de huidige volksrechtelijke definitie van een staat, de basis waarop de huidige wereldorde is gebaseerd. Een staat heeft drie kenmerken: een bevolking (burgers), een grondgebied (landsgrenzen) en een gezag (politiek bestuur). De ideale driehoeksverhouding ziet er zo uit: Het volk woont op de grond binnen de landsgrenzen. Ze kiezen het gezag dat de taak heeft het volk te beschermen en het land te verdedigen en beiden te ontwikkelen in voorspoed. Maar in het geopolitieke denken zijn deze verhoudingen anders. Het bestuur hecht in het algemeen meer belang aan grond en grondstoffen dan aan de burgers. De landsgrenzen en het bezit van grondstoffen vormen bron van veel politiek gesteggel. En door migratie is het volk minder ‘homogeen’ als het woord doet vermoeden. In de koloniale tijd van de 19de eeuw was geopolitiek nog een ordinaire spelletje ‘landjepik’, in de 20ste eeuw veranderde dat in een koude (geo)oorlog. Tegenwoordig komen echte veranderingen van landsgrenzen nauwelijks meer voor. De annexatie van de Krim door Rusland, of het ontstaan van de staat Zuid Soedan zijn uitzonderingen. Het geopolitieke spel richt zich vandaag vooral op een ‘virtuele gronduitbreiding’ waarbij de ‘eigen invloedssfeer’ wordt vergroot door middel van hele legitieme middelen zoals verdragen, handel en andere betrekkingen. Natuurlijk, zal het geopolitiek bestuur zeggen in dienst van het volk te handelen door (virtuele) grond en grondstoffen veilig te stellen, maar in werkelijkheid zijn burgers vooral slachtoffer in dit geopolitieke denken. Politici én burgers zijn zó doordrongen van het geopolitieke denken dat ze vaak niet beseffen hoe beperkt het is geworden in deze tijd van globalisering. Het standaard wereldbeeld van een geopolitieke denker bestaat uit een geordende wereld van bijna 7 miljard mensen, verdeeld over lappen grond die we ‘staten’ noemen. Elke mens is

(verplicht) burger van de staat gevestigd op de grond waarop hij geboren is, woont, leeft en werkt. Bovenop deze statenorde bestaan er internationale overlegorganisaties die het ‘verkeer’ tussen deze staten afstemmen en reguleren. Dit beeld heeft echter weinig met de realiteit te maken. Miljoenen arbeidsmigranten verlaten hun staat om elders te werken, miljoenen mensen ontvluchten oorlog, geweld armoe en honger en zoeken hun heil in betere staten. Miljoenen ouderen uit het Noordelijke staten overwinteren in Zuidelijke staten. Miljoenen toeristen bezoeken andere staten. De echt rijken der Aarde zijn kosmopoliet en laten zich niets gelegen liggen aan staatsgrenzen. De drie-eenheid van een staat, gezag – grond - burger is aan het verbrokkelen. De relatie tussen burger en bestuur wordt steeds zwakker. Die tussen bestuur en grond daarentegen steeds sterker. De opkomst van populistisch nationalisme is een krampachtig verlangen naar de restauratie van deze verloren geachte staat. Ze is begrijpelijk maar het is geen oplossing voor de groeiende wereldproblemen van onze tijd. Die oplossing moeten we zoeken in een vernieuwing van de driehoeksverhouding tussen gezag en grond en volk. Ik zal die vernieuwing beschrijven aan de hand van twee begrippen die deze driehoeksverhouding kenschetsen: het paspoort en het geweldsmonopolie van de staat. Het paspoort is de formalisatie van de verhouding tussen staat en burger. Een burger van de Nederlandse Staat is iemand met een Nederlands paspoort. Je kunt oneindig veel canons over de Nederlandse identiteit opstellen maar uiteindelijk is er maar een hard criterium: je identiteitspapier. Dat papier geeft rechten en plichten; het geeft allereerst het recht om – althans in democratische staten - het gezag van de staat direct of indirect te kiezen. Het tweede kenmerk, het geweldsmonopolie dat de staat wordt toebedeeld dient de bescherming van het volk en de defensie van het land, twee kerntaken van de staat. Politie en leger moeten het volk tegen binnen- en buitenlandse dreigingen verdedigen. Beide begrippen, paspoort en defensie, zijn verbonden met de geboorte van de moderne staat in de 19de eeuw. Het nationale paspoort komt voort uit de inschrijfplicht (1813) voor ingezetenen. Naast het verplichte identiteitspapier en de registratie van geboorte, huwelijk en dood bij de burgerlijke stand, werd er ook nog een andere ‘vernieuwing’ ingevoerd: de dienstplicht. Identiteitspapier en de plicht voor mannen om in het nationale leger te dienen hebben de 19de eeuwse natiestaten op de kaart gezet. Het paspoort verenigde de leden van de natiestaat. Het leger versterkte het militaire vermogen als land te interveniëren in de buitenwereld. Beide erfenissen van de Franse Revolutie, nationaal leger en paspoort, hebben in hoge mate bijgedragen aan de nationbuilding van natiestaten en de landen een sterke identiteit gegeven. Ze staan aan de basis van onze huidige wereldorde. Het falen van de huidige wereldorde weerspiegelt zich in beide kernbegrippen. Want het paspoort en de defensie zijn problematisch geworden. Symptomatisch is het debat, enige jaren geleden geïnitieerd door de PVV, over dubbele paspoorten. Volgens de PVV moeten dubbele paspoorten onmogelijk worden (gemaakt). Het doel daarvan was enerzijds buitenlanders ‘buiten’ te houden, anderzijds, de nationale identiteit, trots en eer te versterken. Het is een reactie op de grote wereldwijde migratie waardoor de vertrouwde geopolitieke orde langzaam lijkt te ‘verwateren’. Het aantal dubbele en drievoudige paspoorten neemt toe. Ook het feit dat sommige landen, zoals Marokko, niet toestaan dat de eigen burgers zijn identiteitspapier verruilen voor een ander, stimuleert het dubbele paspoort.

Een ander probleem, maar dat wordt meestal niet als problematisch bestempeld, is het Europees paspoort. In de (inmiddels verworpen) Grondwet van Europa stond dat je een Nederlands én een Europees paspoort hebt. Maar welke rechten en plichten zijn verbonden met het Nederlandse dan wel het Europese paspoort? Welke verhouding heeft de Europese burger tot de Europese Staat (de EU)? Ook hier is sprake van ‘verwatering’. Een nationaal paspoort van een Europees land is semantisch gezien ook een Europees paspoort. Ze sluiten elkaar in en niet uit. Ze vullen elkaar aan. Eerst is er een nationaal paspoort, en daar bovenop verkrijgt iemand (automatisch) een Europees paspoort. Maar precies deze semantiek bedekt ook een wezenlijke probleem: Een van de redenen waarom de EU zo’n zwakke relatie heeft met zijn burgers is gelegen in het feit dat er geen exclusief Europees identiteitspapier bestaat. Europese burgers zijn altijd en eerst nationale burgers. Het Europese burgerschap krijg je cadeau. Als Europa echt een staat wil worden (en daar lijkt het naar toe te gaan) dan zal ze een manier moeten bedenken om een exclusieve (in plaats van een inclusieve) relatie met zijn burgers op te bouwen. Maar niet alleen het veel-statendom neemt toe, ook de statenloosheid groeit. Migranten op de vlucht voor armoe, oorlog en ziekte vernietigen hun identiteitspapier in de hoop elders toegang te kunnen krijgen. Velen raken tussen wal en schip verstrikt. Ze zijn niet welkom en worden van staat naar staat doorgeschoven. In dit proces raken ze hun paspoort en staatsburgerschap kwijt. Hoewel de VN al meer dan 50 jaar statenloosheid probeert te voorkomen komt het verschijnsel in deze tijd globalisering vaker dan ooit voor. In schril contrast met de verzwakking van de relatie burger – staat, staat de versterking van de relatie tussen staat en grond, dat tot uitdrukking komt in de uitgaven voor defensie. Die stijgen al decennia schrikbarend. Wereldwijd geven staten 100 x zoveel uit aan defensie als aan ontwikkelingssamenwerking. De wapenwedloop in de koude oorlog heeft ons een kernarsenaal bezorgd dat de Aarde 50 x kan vernietigen. Enorme investeringen worden gedaan om de ‘eigen’ grondstoffen te ontginnen. Bijna alle oorlogen draaien, direct of indirect, om grondstoffen. Niet alleen meet het landsbestuur zijn gezag af aan de betekenis van de grond en de kracht van zijn leger, menig corrupt bestuur eigent zich een fors deel van de inkomsten uit grondstoffen toe. In dit mondiale geopolitieke machtsspel zijn burgers van ondergeschikt belang, sterker nog, ze zijn vaak het eerste slachtoffer van het gevoerde beleid.

De neostaat Het probleem van onze wereldorde is dat staten hun burgers ‘verliezen’ en tegelijkertijd de geopolitieke orde versteend. De oplossingen die ik voorstel zijn … nieuwe staten. Ik noem ze ‘neostaten’, staten met een andere verhouding tussen gezag, grond en volk waarbij het makkelijker moet worden identiteitsveranderingen te vertalen in nieuwe (neo)staten. In een globaliserende wereld worden identiteiten mobieler en veranderlijker. Bestaande nationale, religieuze en culturele identiteiten en sociaaleconomische voorkeuren smelten samen of worden juist scherper gepositioneerd. Dit proces moet bestuurlijk worden ondersteund. De neostaten zijn de instituties waarbinnen de nieuwe identiteiten in alle facetten verder worden ontwikkeld en ontplooid. Maar tegelijkertijd moet de territoriumdrift van het geodenken worden doorbroken. Dat wordt gerealiseerd door de neostaten geen exclusief recht meer op grond of grondstoffen te geven. De neostaat die ik voorstel versterkt dus enerzijds de unieke band tussen burger en staat, en verzwakt anderzijds de band tussen staat en

grond. Neostaten delen ‘hun’ grond(gebied). Met een belangrijke toevoeging: neostaten zijn geen parallelle staten, maar verschillen altijd van schaal. Het noestaten zijn nieuwe staten die op hogere of lagere schaal opereren dan de huidige nationale staten. Het scheppingsmoment van een neostaat zal ik verbinden met een nieuwe type paspoort: het schaalbaar paspoort, ook wel neopaspoort genoemd. Geopaspoorten kunnen gedubbeld worden omdat ze ‘van het land’ zijn. Twee landen kunnen dezelfde persoon een paspoort uitreiken. Een neopaspoort is ‘van de burger’ en kan daarom niet gedubbeld worden. Een neopaspoort vereist van zijn ‘eigenaar’ een individuele keuze van staat. De burger kiest zelf zijn (schaal van) staat, de staat waarmee hij een exclusieve band aangaat, de staat die de primair basis is voor burgerlijke en bestuurlijke participatie, de staat die een dominante rol zal spelen in de identiteitsontwikkeling en ontplooiing van de burger. Deze keuze wordt ‘opgeslagen’ in het neopaspoort en bij de burgerlijke stand geregistreerd. In Europa bijvoorbeeld zou een burger zijn neopaspoort moeten kunnen opschalen naaar de Europese staat, of moeten kunnen neerschalen naar een (nieuwe) regionale staat. Eenzelfde keuze is er natuurlijk voor bedrijven. Ook bedrijven kunnen bij de Kamer van Koophandel aangeven tot welke staat ze behoren. Ik zal dit aspect hier verder buiten beschouwing laten en me concentreren op de burger. Welke consequenties heeft de keuze voor de burger? Waar of wat kiest hij voor? Wat houdt een neostaat precies in? Welke taken heeft een neostaat? Wat zijn de rechten en plichten van de neoburger? Om te beginnen, zal een neostaat een aantal gelijke kenmerken hebben als de oude geostaat: Het bestuur/gezag moet beschikken over eenheid, zelfstandigheid, zelfbeschikking en keuzevrijheid. Het bestuur moet worden gekozen door de burgers. Er moet een voldoende eigen takenpakket bestaan waar integrale beleidsafweging mogelijk is en over voldoende eigen middelen (belastingen en bijdragen) beschikken om die taken uit te voeren met een eigen overheidsorganisatie. Het beleid van het bestuur bepaalt het ‘gezicht’, de identiteit van de staat. Een belangrijke accentverschuiving is dat (het bestuur van) een neostaat de mogelijkheid moet hebben zich sterker te profileren dan geostaten nu gewend zijn, omdat de participatieve relatie tussen burger en bestuur sterk in belang toeneemt. Tegelijkertijd moet een neostaat nieuwe methodes ontwikkelen om de stem van alle bewoners van de samen gedeelde grond, ook die van andere neostaten, op een of andere wijze gehoord/vertegenwoordigd is in het bestuur. Dat stelt extra eisen aan het kiesstelsel. Dat kiesstelsel moet rekening houden met de versterkte band tussen burger en bestuur én met het principe van gedeelde grond. Ik stel voor dat het actieve kiesrecht van burgers voortaan uit een dubbele stem bestaat, een voor de macht (het bestuur) en een voor de controle op de macht (de volksvertegenwoordiging, tevens de wetgevende macht), dat het passieve kiesrecht, het recht om je kandidaat te stellen, wordt beperkt tot schaal van staat waarvoor de burger heeft gekozen. Verder dient een deel van volksvertegenwoordiging voortaan via een districtenstelsel te worden gekozen zodat de inliggende lage geschaalde neostaten een stem krijgen. Laat ik dit met een voorbeeld toelichten: Stel er ontstaat een Europese (neo)Staat en de helft van de Nederlanders besluit zich bij de burgerlijke stand als Europeaan te laten registreren, dan zullen de Europeanen wonend op Nederlandse bodem het gezag, in dit geval, de Voorzitter van de Europese Commissie, rechtstreeks moeten kunnen kiezen,

die vervolgens het dagelijkse bestuur van Europa samenstelt. Tevens kiezen de Europeanen rechtstreeks de volksvertegenwoordigers in het Europees Parlement. Deze vertegenwoordigers moeten zelf Europeaan zijn. De overgebleven Nederlanders kiezen een minister-president van Nederland (die het kabinet samenstelt) en kiezen tevens volksvertegenwoordigers van de Tweede Kamer, die Nederlanders (Nederlandse neoburgers) moeten zijn. Maar omdat De Europese Staat zijn grond deelt met de Nederlandse Staat, dient een deel van het Europees parlement te bestaan uit districtszetels waar de Nederlandse burgers districtsvertegenwoordigers voor kiezen. Dat laatste is de manier waarop het huidige Europees Parlement wordt samengesteld. Het Nederlandse parlement heeft geen districtsvertegenwoordiging nodig omdat er geen inliggende neostaten bestaan. Zouden de Nederlandse provincies transformeren tot neostaten, of zouden er stadstaten ontstaan, bijvoorbeeld Amsterdam of Rotterdam, dan dient Nederland ook een districtsvertegenwoordiging in te richten voor deze neostaten. De huidige Eerste Kamer is reeds een indirect gekozen districtsvertegenwoordiging, maar heeft althans in theorie een andere rol. Zou Nederland een neostaat met districtsvertegenwoordiging worden dan hebben Eerste en Tweede Kamer dezelfde rol, en is het logisch ze samen te voegen. De volksvertegenwoordiging van de Europese Staat, c.q. Nederlandse Staat zijn de wetgevende macht. Zij moeten beleidsvoorstellen van de Europese Commissie c.q. het Nederlandse kabinet, in meerderheid goedkeuren. Iemand met een op Nederland geschaald paspoort kan zich verkiesbaar stellen voor een bestuursfunctie van Nederland of een van de afhankelijke overheidslagen (zoals een provincie of gemeente), maar niet meer voor bestuursfunctie van een andere neostaat, zoals het Europees bestuur. Dit is een impliciete bevestiging van de identiteit verbonden met het schaalbare paspoort. Het actief kiesrecht van neoburgers is voor wat de ‘macht’ betreft beperkt tot het bestuur van de neostaat zelf, maar voor wat de controle op macht betreft uitgebreid naar alle neostaten die de grond delen waar de burger woont. Een directe legitimatie van het bestuur door zijn burgers versterkt de relatie burger-gezag en versterkt de identiteit van de neostaat. Maar tegelijkertijd wordt er ook de ‘countervailing power’ van het parlement versterkt, waarin niet alleen de eigen burgers vertegenwoordigers kiezen maar ook de burgers van inliggende neostaten vertegenwoordigers kiezen. Er ontstaat daardoor een nieuw soort politiek, een neopolitiek, waarover later meer, die zich veel meer dan nu het geval is afspeelt in de politieke arena van vergaderingen van de volksvertegenwoordiging, waar het bestuur beleidsvoorstellen moet indienen en goedgekeurd krijgen. Het politieke debat tussen bestuur en volksvertegenwoordiging zullen de groeven in het gezicht vormen van de neostaat, zullen de identiteit maken en ze zullen tegelijkerheid een samenhangend geheel laten ontstaan. Bij het principe van ‘grond samen delen’ zal ook de overheidstaak van defensie en veiligheid veranderen. Welke invulling krijgt defensie, lees: landsverdediging als de grond samen gedeeld wordt? Zijn er in de toekomst verschillende politiemachten die de burgers beschermen? Nee, in de praktijk zullen neostaten onderling afspraken maken over de wijze waarop de orde wordt gehandhaafd, of het land wordt verdedigd. Daarbij zal het principiële uitgangspunt moeten zijn, dat als iemand van nationaliteit wisselt de militaire bescherming door de bronstaat vervalt, en dat de doelstaat wordt geacht deze rol over te nemen. Maar als de bronstaat een defensie heeft, en de doelstaat (nog) niet is het logisch te veronderstellen dat de defensietaak door de doelstaat wordt ‘uitbesteed’

aan de bronstaat. Om verwarring en discussie te voorkomen is een simpele maar effectieve maatregel gewenst: het individuele neopaspoort wordt ‘geoormerkt’ met het financiële equivalent van veiligheid en bescherming. We kunnen bijvoorbeeld de uitgaven aan defensie per hoofd van de bevolking (“Military expenditure”ii per land), zoals jaarlijks door Sipri wordt vastgesteld, aan het nationale neopaspoort ophangen. Zodra een burger ‘overstapt’ naar een hogere of lagere neostaat gaat dit budget ‘rechtelijk’ over van de bron- naar doelstaat. Blijft de bronstaat ‘defensietaak’ uitvoeren dan zal de doelstaat het budget gebruiken om bij de bronstaat die taak weer in te kopen.

Een neostaat beginnen? Het schaalbare paspoort behoort mijns inziens dus minimaal uitgerust te zijn met kiesrechten en een geoormerkt veiligheidsbudget is. Het schept de virtuele ruimte waarin neostaten zich kunnen ontplooien. Zonder een schaalbaar paspoort zijn neostaten niet mogelijk. Ik noem het daarom de ‘formatieve kracht’ voor het doen ontstaan van neostaten. Voor de toekomstige neoburgers is dit dan ook het eerste, concrete politieke strijdpunt. Laten we aannemen dat dit politieke strijdpunt wordt gerealiseerd en dat in bestaande staten de mogelijkheid van het aanvragen van een schaalbaar paspoort wordt ingevoerd, hoe zal het ontstaan en de ontwikkeling van neostaten dan verder verlopen? Er zijn vele wegen denkbaar, variërend van heel snel, tot heel langzaam. Bij het Schotse referendum, met een opkomst van 86 %, hebben 2 miljoen mensen tegen en ruim 1,6 miljoen mensen voor onafhankelijkheid van Schotland gestemd. Bij een invoering van een schaalbaar paspoort, zouden, in principe, deze 1,6 miljoen Britten massaal kunnen besluiten, hun schaalbaar paspoort ‘neer te schalen’ tot het niveau van de Schotse neostaat. Gezien het feit dat veel instituties reeds aanwezig zijn, zou het ontstaan van de neostaat ‘Schotland’ heel snel kunnen gaan. Maar de ‘overgang’ kan ook heel langzaam verlopen. Men zou kunnen beginnen met een politieke beweging of vereniging die ijvert voor een nieuwe neostaat. Mensen die sympathiek staan tegenover het idee kunnen hier lid van worden. Binnen die vereniging kunnen voorbereidingen worden getroffen voor de inrichting van de nieuwe neostaat (sociale zekerheid, belastingen, werkgelegenheid etc. etc.). De politieke ‘daad’ bij de burgerlijke stand het paspoort van Brits naar Schots burger te laten neerschalen, is een individuele initiatie, die burger voor burger plaatsvind en over vele jaren kan zijn uitgestrekt. Naarmate het aantal neoburgers groeit, kunnen steeds meer taken worden overgedragen. Een voordeel van dit langzame proces is dat voorkomen kan worden dat mensen in een rechteloos vacuüm vallen. Op punt zijn goede, algemene randvoorwaarden te stellen aan het overgangsproces. Zolang de doelstaat nog niet volwaarde functioneert, dienen in principe de rechten en plichten van de bronstaat voor de overgestapte burgers blijven gelden, met uitzondering van kiesrecht en geoormerkt defensiebudget. Deze ‘beschermingsregel’ moet voorkomen dat neoburgers als fremdkorpers worden ‘afgestoten’ naar rechteloze staten, en vervolgens geen recht meer kunnen doen gelden op verworven rechten van de bronstaat (werk, sociale zekerheid, onderwijs, etc etc). Een neostaat, die over voldoende burgers beschikt en het bestuur een duidelijk mandaat heeft en bestuurlijk gelegitimeerd is, zal moeten onderhandelen met de bronstaten over de overdracht van ‘taken’ rechten en plichten van de bronstaat naar doelstaat. Die onderhandelingen zullen moeten uitmonden in een verdrag tussen bron- en doelstaat met betrekking tot rechten en plichten. Omdat de neostaat, a.h.w. wordt ingevlochten in

een bestaande staat zijn er vele keuzes te maken, die mede afhankelijk zijn of het overgangsproces ‘fluweel zacht’ of ‘revolutionair snel’ verloopt. Bouw je een complete nieuwe bestuurlijk overheidsapparaat of haak je aan bij reeds bestaande bestuurlijke infrastructuur. (de EU voor de Europese Staat, Het Vlaamse gewest voor de Vlaamse neostaat). Kies je voor een simpel afdrachtensysteem of een heel eigen belastingstelsel dat een complexe ontvlechtingoperatie vereist, waarin geldstromen moeten worden herschikt? Ga je de belasting zelf innen, of besteed je de inning uit aan het belastingapparaat van een hogere neostaat? Hoe worden sociaal zekerheid, voorzieningen voor onderwijs, zorg en volkshuisvesting van de neostaat vormgegeven? Omdat de grond samen gedeeld wordt zullen t.a.v. de fysieke taken (ruimtelijke ordening, infrastructuur, volkshuisvesting) nauw moeten worden samengewerkt. Je kunt nu eenmaal op een grond gebied niet twee verschillende stratennetten onderhouden, verschillende verkeersregels, of bestemmingsplannen hebben. Er moeten dus afspraken worden gemaakt. Datzelfde geldt voor ordehandhaving. Als twee buren (in dezelfde straat), een Schotse neoburger en een Britse geoburger ruzie krijgen die uit de hand loopt bellen we niet de Schotse politie of de Britse politie, maar gewoon, net als nu, de politie. De politieke praktijk van de neo-staat is verder vergelijkbaar met die van de huidige geo-staten. D.w.z. een neo-staat zal net zoals de huidige geo-staten uit vele sociale, culturele en religeuze groeperingen bestaan, die elk een eigen identieit hebben (die weer bijdraagt aan de identiteit van de neo-staat. Deze groepen krijgen een stem in het politieke bestuur via een volksvertegenwoordiging net zoals in de huidige geostaten. Op de vraag of de de multiculterele samenlevingen van tegenwoordig door het idee van de neo-staat niet uiteen zullen vallen in parallelle neo-staten kom ik later terug.

Toepassingen van de neostaat Het idee van de ‘neostaat’ geeft ruimte aan een heel spectrum van nieuwe typen staten. Ik zal een aantal voorbeelden geven waarbij ik uitga van het Europese continent. Allereerst moeten we denken aan de bekende regionale ‘bewegingen’ die er nu al op tal van plaatsen in Europa zijn. Hoe snel zou een Vlaamse neostaat ontstaan, indien de Wever van de Vlaamse Nationalisten (NVA) niet meer zou koersen op een splitsing van België maar op een gedeeld gebruik van grond? De bestuurlijke infrastructuur is in de vorm van gewesten reeds beschikbaar. Schotland en Catalonië hebben inmiddels (al dan niet erkende) referenda voor afscheiding en meer autonomie gehouden. Maar referenda zijn paardenmiddelen en niet echt geschikt om bestuurlijke hervormingen af te dwingen. Referenda moeten aan veel eisen voldoen, een eenduidige formulering en een overduidelijk uitslag hebben. De uitslag leidt vaak tot polarisatie. Als er een grote minderheid tegenstemmers bestaat kan verzelfstandiging tot grote sociale spanningen leiden. Referenda werken van bovenaf en niet van onderop naar vernieuwing. Zouden regio’s kiezen voor de weg van een neostaat, waarin Schotse en Catalaanse neoburgers zich verenigen in een Catalaanse neostaat door het verruilen van het Brits c.q. Spaanse paspoort voor een Schots c.q. Catalaans neopaspoort dan kan het veranderingsproces sneller en gecontroleerd worden uitgevoerd, zonder deze grote nadelen. Kan een lokale gemeente een neostaat worden? In theorie is Nederland een eenheidsstaat met drie bestuurslagen: rijk, provincie en gemeente. Provincie en gemeente hebben weliswaar een eigen takenpakket, en er is een integrale

beleidsafweging, ze hebben eigen belastingen, maar zijn verder sterk afhankelijk van het Rijksbeleid. Dat wordt ‘gesymboliseerd’ door de directe financiële koppeling tussen Rijk en provincie/gemeente via provinciefonds en gemeentefonds en de beperkte omvang van het belastinggebied. Dit is volstrekt in overeenstemming met de gedachte van een eenheidsstaat. Provincie en gemeente moeten aan de leiband van het Rijk lopen. Maar de bestuurlijke organisatie van Nederlands is een grote chaos, een onvoorstelbare lappendeken van dwarsverbanden, verlengd bestuur, zba en onduidelijke legitimaties. Ik verwacht dat de trend van de afgelopen decennia, meer zelfstandigheid en meer eigen verantwoordelijkheid, ook voor gemeenten en provincies zal gaan gelden. Ik zou sterk pleiten voor meer neostatelijk karakter van gemeente en provincie. Het is niet ondenkbaar dat sterke stedelijke regio’s (bijv. de stadsprovincie Rotterdam) zullen uitgroeien tot stadstaten. Maar de Nederlandse schaal is waarschijnlijk te klein. Grotere steden, zoals Londen en Parijs zullen waarschijnlijk eerder dan Amsterdam stadstaat worden. Maar het hangt ook sterk af van de kracht van de ‘lokale identiteit’. Door het idee van de neostaat kan de Europese Staat echt op de kaart worden gezet. De EU in haar huidige vorm is niet in staat voldoende identiteit, eigenheid en daadkracht te ontwikkelen. Ze zal een zwakke relatie met de Europese burgers houden, omdat ze geen ‘eigen’ burgers heeft. De neostaat kan dit veranderen. Combineer de Europese waardengemeenschap, een Europese traditie van idealisme, verlichting, de Rede, geloof in vooruitgang, in vernieuwing en verbetering met een neopaspoort en een unieke Europees burgerschap en de Europese staat is geboren. Het idee past goed bij Europa. Het levert eenheid in verscheidenheid. Een mogelijke ‘chain of events’ kan zijn dat de Europese neostaat aanvankelijk vooral burgers ‘wint’ uit het Noordelijke lidstaten van Europa. Onder aanvoering van Duitsland zouden vele Europese idealisten, linkse intellectuelen, kosmopolieten hun ‘nationale identiteit’ voor een Europese identiteit kunnen verruilen. Burgers van de Zuid Europese staten lijken zich juist aangetrokken te voelen tot de groeiende regionale identiteiten Catalonië, Baskenland, Lombardije) die allen eigen oplossingen ontwikkelen om de economische crisis en de werkeloosheid te bestrijden. Als de bevolking van de Europese staat groot genoeg is zal het Europese parlement moeten worden omgevormd naar een tweekamer systeem. Een kamer wordt gekozen door de lidstaten (een districtsvertegenwoordiging) en een tweede kamer rechtsstreeks door de burgers. Die burgers zullen in de toekomst direct de Europese commissaris kiezen, dat de directe band tussen Europese burger en bestuur bekrachtigd en de bestuurskracht van de Europese commissie versterkt. De Europese Raad (nu nog het dominante orgaan in de EU) zal geleidelijk moeten worden omgezet in een adviesorgaan. De groei van de Europese Staat en de regiostaten zal de nationale staten een ‘bemiddelende’ rol geven in het besluitvormingsproces. Het is te verwachten dat de verschillen tussen de regionale neostaten groot zijn. Sommigen zijn groot genoeg om een eigen vertegenwoordiging in het eerste districtsparlement van Europa te krijgen. Anderen maken gebruik van vormen van verlengd bestuur en samenwerkingsverbanden. De neostaat Europa is beslist géén Verenigde Staten van Europa. Het is geen machtige superstaat met deelstaten. De neostaat Europa heeft geen ‘masterplan’ of ‘blauwdruk’ maar is een systeemstaat die ontstaat in een ingewikkeld en dynamische groeiproces. De inliggende neostaten van de diverse schalen zullen het principe van samen grond delen, omzetten in een bestuurlijke structuur van ‘checks and balances’ waarin financiële verhoudingen en bestuurlijke participaties in nauwe samenhang worden ontwikkeld.

Het ontstaan van nieuwe neostaten of taakoverdrachten heeft direct effect op die bestuurlijke structuur. Bijvoorbeeld: stel dat de neostaat Europa een eigen sociaal zekerheidsstelsel voor zijn burgers invoert, dan zouden nieuwe stadstaten kunnen ontstaan, die zich afsplitsen van regio- of nationale staat, die een krachtig economisch stedenbeleid combineren met een sociale zekerheid die ‘uitbesteed’ wordt aan Europa. De neostaat Europa wordt, zeker in aanvang, gekenmerkt door veel variatie en veel verandering. Er zal een flexibel stelsel van staten van diverse schaal (stadstaten, regiostaten, nationale-staten, federale staten) ontstaan, waarin de zo kenmerkende diversiteit van Europa maximaal worden uitgebouwd. De neostaat Europa heeft hierdoor een groot aanpassingsvermogen. Ondanks, maar vooral dankzij de grote diversiteit zal Europa uitgroeien dat een wendbaar en daadkrachtig eenheid van staat met een zeer expliciete identiteit en een grote burgerbevolking. Hoewel mijns inziens, het huidige Europa de beste uitgangspositie heeft zich om te vormen tot een neostaat, kan het idee ook buiten Europa worden toegepast. Continentale samenwerkingsverbanden zoals de Afrikaanse Unie (AU) of de Unie van Zuid Amerikaanse landen (UZAN) kunnen in potentie een continentale neostaat worden. Nog verder weg in de toekomst ligt de wereldstaat. Het is logisch te veronderstellen dat een wereldstaat uit de VN zal ontstaan. Maar wat voor de EU geldt, geldt voor de VN tienvoudig versterkt. De VN is een vooral een ‘praatplatform’ voor soevereine naties. Het is eerder een verzameling dan een vereniging van naties. Beleid op het terrein van milieu, vrede en veiligheid is traag en ineffectief. Het gebrek aan geld maakt de VN vaak vleugellam. In theorie zou de VN zich volgens hetzelfde ontwikkelingsmodel als de Europese neostaat kunnen ontwikkelen. Wereldburgers ontstaan als burgers hun nationale neopaspoorten opschalen naar wereldniveau. Als de bevolking van de Wereldstaat groot genoeg is zal de Algemene Vergadering van de VN moeten worden omgevormd naar een tweekamer systeem. Een kamer wordt gekozen door de lidstaten (een districtsvertegenwoordiging) en een tweede kamer rechtsstreeks door de wereldburgers. De wereldburgers zullen in de toekomst de Secretaris generaal van de wereldstaat kiezen, dat een directe relatie tussen wereldburger en bestuur bekrachtigd en de bestuurskracht van het Secretariaat versterkt. De Veiligheidsraad (nu nog het dominante orgaan in de VN) zal geleidelijk moeten worden omgezet in een adviesorgaan (met een evenredige continentale vertegenwoordiging). Neostaten kunnen nieuwe politieke oplossingsrichting aandragen in grote internationale conflicten zoals Oekraïne, Kosovo, de Syrische burgeroorlog of het Palestijnse conflict. De lijn is daarbij steeds hetzelfde. Breng het conflict terug tot een keuze van individuele burgers, bouw op basis van die keuzes nieuwe neostaten en erken elkaar als neostaat waarbij de grond gedeeld wordt. Het Oekraïens conflict is een klassiek geopolitiek conflict waarbij de strijd gaat om de invloedssfeer (Europa of Rusland) waarbinnen Oekraïne valt. Het heeft geleid tot een gewelddadige polarisatie, die het leven van de meeste burgers totaal heeft ontregelt. Het beeld van de vrouw in Donetsk met een bord voor zich, met de tekst “dood mij maar, want ik wil Oekraïens blijven” staat me nog scherp voor de geest. Als het in OostOekranie gehouden referendum een juist beeld geeft (maar velen twijfelen daar aan) zouden er voldoende burgers van Oost Oekraïne bestaan om een neostaat Oost-Oekraïne op te richten. Deze neostaat deelt de grond met een nieuwe Oekraïense neostaat, dus

burgers die bij Oekraïne willen blijven horen nemen worden geen burger van de nieuwe neostaat. In de Palestijnse kwestie wordt i.h.a. gezocht naar een twee geostatenoplossing, d.w.z. twee staten die elk een gescheiden grondgebied hebben. Hier zou een drie-neostaten oplossing een betere oplossing zijn. Palestijnen en Israëliërs zouden kunnen kiezen voor 3 staats-opties. Een puur regionale Palestijnse of Israëlisch staat, maar ook een federale neostaat die het gehele grondgebied dekt. De drie staten delen de grond. De keuzes van burgers bepalen impliciet de machtsverhoudingen tussen de drie staten. De kwestie Kosovo is een langslepend conflict. Servië heeft bij het internationaal gerechtshof (ICJ) een zaak aangespannen waarin ze de zelfbeschikking van Kosovo afwijst. Servië beroept zich op zijn territoriale integriteit (het eigen grondgebied). Staatsgrenzen mogen niet gewijzigd worden zonder instemming van de staat zelf. Hiertegenover staat het zelfbeschikkingsrecht van de burgers van Kosovo: volkeren mogen zelf kiezen onder welk gezag ze vallen (de bevolking). Wat weegt zwaarder? Daarover moet het internationale gerechtshof een uitspraak doen. Met een schaalbaar paspoort is er feitelijk geen tegenstelling meer tussen territorium en bevolking. De burgers van Kosovo kunnen hun Servische paspoort massaal ‘downgraden’ naar de ‘deelstaat’ Kosovo. Daarbij krijgt het bestuur van Kosovo door eigen verkiezingen, eigen belastingmogelijkheden en eigen beleid een eigen identiteit. Servische burgers in Kosovo behouden natuurlijk hun Servisch paspoort, en doen niet mee aan al deze Kosovaarse nieuwerwetse dingen. Het hoeft geen betoog dat daarmee het juridische probleem misschien opgelost is, maar dat de problemen met betrekking tot de sociale organisatie van de Servische en Kosovaarse samenleving in deze situatie nog veel masseerwerk vergt. Ook bij falende staten kan de neostaat een oplossing zijn. In Afrika lijken staten, door een geringe democratisch traditie, door de grote corruptie en de vaak kunstmatige grenzen, meestal in een koloniaal verleden ontstaan, vaker te falen dan elders. In Midden-amerikaanse staten is het falen verbonden met de toenemende vervlechting van drugscriminaliteit en politiek. Een oplossing voor deze falende staten is dringend gewenst want ze veroorzaken massale migratiestromen waardoor de VS en Europa in belegerde forten dreigen te veranderen. Denkbaar is ook hier nieuwe (etnische) neostaten van onder af laten ontstaan in combinatie met een nieuwe continentale neostaat. Door de schaalbaarheid van het neopaspoort in te zetten, moet het falende bestuur zich hervormen, zo niet zullen burgers hun corrupte staten massaal ‘verlaten’ voor nieuwe alternatieven.

Neopolitiek en wereldorde Deze lijst van voorbeelden geeft al een goede indicatie wat de algemene term ‘neopolitiek’ zal gaan inhouden. Neopolitiek is het hervormingsproces dat de wereldorde ‘reorganiseert’ naar een meerschalig statensysteem. Neopolitiek kenmerkt zich door een andere kijk op souvereiniteit, bestuurlijke flexibiliteit, mobiliteit en het machtsevenwicht tussen staten, (in zowel horizontale als verticale zin). In de huidige politieke wereldorde is inmengen in nationale soevereiniteit een doodzonde en daarmee een belangrijke instrument voor het behoud van de status quo van de huidige geostaten. Staten moeten eerst compleet instorten voordat de internationale gemeenschap om humanitaire redenen de soevereiniteit van een land opzij schuift. Meestal is het dan al te

laat. Neostaten die elkaars grond delen zijn echter tot elkaar veroordeeld, ze zijn praktischer ingesteld en zien soevereiniteit niet langer als een ‘spendid isoloation’. Het zal bijvoorbeeld onmogelijk zijn voor een toekomstige neostaat Schotland om het verkeer voortaan ‘continentaal’ rechts te laten rijden als de Britse neostaat op datzelfde Schotse grondgebied links wil blijven rijden. Neopolitiek is de grote ‘transformer’ van de bestuurlijke verhoudingen. Ze maakt de wereldwijde bestuurlijke organisatie flexibeler. In de huidige wereldorde zijn bestuurlijke hervormingen vaak onhaalbaar omdat elke gekozen politicus met zijn verkiezing de (nationale) identiteit herbevestigd en er niet op uit is zijn ‘eigen stoelpoten’ af te zagen. In de huidige geopolitieke wereldorde is elke democratie een gevangene van zichzelf. Dat verandert als het neopaspoort ‘van de burger’ wordt. Omdat de burger de schaalgrootte van ‘zijn of haar staat’ kan kiezen, bepaalt de burger indirect het krachtenspel van de bestuursschalen en de onderlinge machtsverhoudingen en daarmee indirect bestuurlijke hervormingen. Met het schaalbare paspoort heeft de burger een fluwelen breekijzer in de hand om bestuurlijke hervormingen af te dwingen. Een schaalbaar paspoort herstelt op deze wijze een fundamentele weeffout in het functioneren van democratieën. Overigens is flexibiliteit een tweesnijdend zwaard: het kan ook ten nadele van een neostaat uitvallen. Stel dat een Europees bestuurder het te bont maakt dan kunnen Europeanen (d.w.z. burgers met een Europees geschaald paspoort) massaal besluiten zich af te keren van Europese staat door het paspoort neer te schalen, waarmee ze de ‘machtsbasis’ van de Europese staat zelf aantasten. Maar dat is nu eenmaal de keerzijde van alle dynamiek. Een schaalbaar paspoort geeft de burger nieuwe keuzes. Introductie van een schaalbaar paspoort maakt een verticale machtsbeweging mogelijk, een nieuwe schaal-mobiliteit. Bij maximale mobiliteit zal de actuele ‘verticale’ machtsverdeling (de machtsverdeling tussen de schalen van staat) precies de toestand van de relatie tussen burger en de afzonderlijke schalen van staat weergeven en een haarscherp beeld geven van de stand van het (mondiale) bewustzijn van de mensheid. Hoe groter de bestuurlijke flexibiliteit en mobiliteit hoe sneller de wereldorde in balans komt. Die balans is in het algemeen gebaseerd op de sociale toestand van burgerwereldbevolking (onderwijsniveau, culturele identiteit, etc. etc.) en de fysieke gesteldheid van de grond, maar te verwachten is dat in het algemeen is een harmonisatie van schaalorde en schaaldifferentiatie zal optreden. Neem bijvoorbeeld de Europese neostaat die uit de EU zal moeten ontstaan. In de EU zijn er grote verschillen in omvang van de lidstaten dat veel onderhuidse problemen veroorzaakt. Het leidt tot ongelijke machtsverhoudingen en irritaties tussen kleine en grote landen. De introductie van neostaten zal in het algemeen betekenen dat bij grote geostaten regionale ‘afsplitsingen’ zullen ontstaan, kleinere geostaten mogelijk grotere neostaten vormen (denk aan de neostaat Nederland/Vlaanderen) en dat over de hele linie burgers zich met de Europese staat verbinden. Het effect is dat de bestuurlijke eenheden in bevolkingsomvang gelijkwaardiger worden. Dat maakt een samenwerking in grotere bestuurlijke eenheden stabieler en dan leidt weer tot effectiever bestuur. De gelijke omvang is ook een basis voor vergelijkbaarheid, gelijkwaardigheid en communicatie en een gezonde culturele en identitatieve competitie. Machtspolitiek verandert in participatiepolitiek.

Het is moeilijk te voorspellen hoe de bestuurlijke verhoudingen tussen de schalen van staat zullen zijn maar het is logisch te denken dat het uiteindelijk zal cumuleren in een systeem gedeelde verantwoordelijkheden via een meerlaags, gemengd districtenstelsel gebaseerd op het kiesstelsel dat ik hierboven reeds beschreef. Het dagelijks bestuur/gezag van de staat wordt daarbij direct gekozen door de eigen burger, terwijl het parlement deels bestaat uit door de eigen burgers gekozen vertegenwoordigers en deels uit gekozen vertegenwoordigers van de lagergeschaalde, inliggende staten, hier op te vatten als zelfstandige districten. De financiële verhoudingen zullen deels hiermee verbonden zijn. Elke staat heeft een eigen belastinggebied waarbij de eigen bevolking belasting betaald en er is een afdracht en/of verdelingssysteem van algemene middelen naar hogere en/of lagere schaal, mede afhankelijk van verdeling van taken en belastinginkomsten per schaal. Ook het aan het schaalbare paspoort gekoppelde ‘defensiebudget’ zal hierin worden meegenomen. Er zullen criteria moeten worden opgesteld over de deelname van staten aan dit mondiale meerlaagse districtenstelsel. Het lijkt logisch dat de wereldstaat, de opvolger van de VN, voor haar Algemene Vergadering (de districtsvertegenwoordiging) een minimum bevolkingsomvang zal eisen van neostaten om zetels te verwerven. Het Adagium ‘1 staat = 1 zetel’ is nauwelijks houdbaar. China is in grootte onvergelijkbaar met Luxemburg. Te kleine staten zullen via andere vormen van getrapte representatie hun ‘belang/stem’ op hoger schaal moeten realiseren. Stel dat de Europese staat voor een districtsvertegenwoordiging in het Europees parlement een minimum omvang van 3 miljoen burgers vereist is, dan zou Luxemburg zijn zetel verliezen, de neostaat Vlaanderen alleen via België zetels krijgen en zullen Catalonië en Schotland hun uiterste best moeten doen voldoende burgers ‘te houden’ om als neostaat vertegenwoordigd te zijn op Europees niveau. Het eindbeeld van de nieuwe wereldorde die zal ontstaan is een wereldsamenleving met 4 of 5 schalen van staat. Ik heb ze hierboven al besproken: stadsstaten, regionale staten, nationale staten, continentale staten en de wereldstaat. Het zijn allemaal neostaten die grond delen, maar een unieke band met hun burgers hebben. Hoe het groeiproces verloopt is niet te voorspellen, maar als de burger ‘greep’ krijgt op zijn eigen identiteitsontwikkeling en van staat kan wisselen, zal volgens de ‘wet’ van de (sociale) actie en reactie de identiteitsvorming uiteindelijk naar alle schalen uitzaaien. Elke schaal van staat zal uiteindelijk ‘bezet’ worden met burgers.

Misbruik van de neostaat Ik wil tot slot hier nog opmerken dat ook ‘oneigenlijk’ gebruik van het idee van de neostaat mogelijk is. De neostaat is verbonden met het begrip ‘identiteit’ en identiteitsverandering. Maar de werkelijkheid is platvloerser. Het draait niet alleen om wie je bent, maar ook om wat je hebt. Kortom, geld. De Wever van de Vlaamse nationalisten steekt niet onder stoelen of banken dat hij vindt dat Vlaanderen voor de kosten van Wallonië opdraait. Bij zelfstandigheid zouden, zo is de gedachte, die kosten moeten wegvallen. Dat is kortzichtig, aangezien neostaten grond delen en verdragen moeten sluiten ligt het niet in de lijn der verwachting dat een ontvlechting van financiële stromen en afhankelijkheden tussen oude en nieuwe neostaat tot netto grote financiële verschuivingen zal leiden. Niettemin is geld vaak een drijvende kracht in deze processen. Schotse politici menen als zelfstandige geostaat de inkomsten van gas uit eigen grondgebied te kunnen claimen. Maar als de grond samen gedeeld wordt ziet dat verhaal

er plotseling heel anders uit. Ook burgers kunnen calculerende burgers zijn. Zal de arme Bulgaar niet zonder aarzelen overstappen naar de neostaat Europa als die staat een betere sociale zekerheid garandeert? In het algemeen geldt echter dat verschillen tussen arm en rijk niet op te lossen zijn door het oprichten van een neostaat. Alleen ‘echt’ overheidsbeleid van nivellering van inkomen en vermogen en verdeling van werkgelegenheid heeft dit effect. Dat neemt niet weg dat neostaten met een goed sociaal beleid een grote aantrekkingskracht kunnen hebben op burger van andere staten die de grond delen. Eenmaal in het bezit van een schaalbare paspoort is niet uit te sluiten dat er state-shoppende burgers ontstaan. Toch verwacht ik dat de aantallen klein zullen zijn. Het op- of neerschalen van identiteit is geen lichtzinnige of vrijblijvende keuze. Een identiteit is geen kleed dat je makkelijk verwisselt. Het heeft verregaande consequenties en burgers zullen dan ook heel overtuigd moeten zijn van een dergelijk stap. Ook voor de neostaat zelf is het motief van belang. Alleen wanneer het motief van overstap geen zaak van geld maar van bewustzijn en identiteit is zal de verandering op de lange termijn bestendig zijn. Ten tweede, een neostaat kan niet het democratisch besluitvormingsproces in een geostaat vervangen. Westerse samenlevingen zijn zeer heterogeen geworden. Het zijn multiculturele samenlevingen. Een van de grote opgaven van de politiek van vandaag is een hernieuwde sociale cohesie tot stand te brengen (die in betrekkelijk homogene samenleving volstrekt onproblematisch was). Dat kan alleen worden gerealiseerd door gemeenschappelijke waarden te versterken (bijv. werk voor iedereen). Als de politiek hierin faalt, wordt het land onbestuurbaar omdat emotes en poltieke hypes de overhand krijgen. Er dreigt een spiraal van ontbinding: burgers wenden zich af van de democratie, het bestuur probeert greep te houden, burgers wenden zich nog meer af van de democratie. Segregatie volgt. Het gevaar bestaat dat een politieke partij zijn kiezers zou kunnen oproepen een eigen ‘parallelle (neo)staat binnen de staat’ op te richten. De tegenstelling tussen nationalistisch rechts en multiculturele links in Europa kan uiteen spatten in vele parallelle neo-staten op verschillend niveau. Dit gevaar zou voor elke polticius een trigger moeten zijn om nieuwe beleid en ideeen te ontwikkelen, want het democratische besluitvormingsproces is velen malen effectiever dan het steeds weer opnieuw heronderhandelen over verdragen tussen parallelle neostaten. Als er 2 of meer kapiteins op hetzelfde schip zitten, kan de samenleving geen koers meer houden. Het gevaar is groot dat dit escaleert tot een burgeroorlog. Daarom zullen staten die precies dezelfde grond delen, uiteindelijk altijd weer moeten worden samengevoegd. Vanuit het perspectief van de Syrische vluchteling ziet het verhaal er weer iets anders uit. Om migratiestromen te voorkomen dienen de verschillen in de wereld tussen rijk en arm te worden verkleind. Dat gebeurt niet. Rekening houdend met een toename van klimaatvluchtelingen ten gevolge van klimaatveranderingen, is het niet onrealistisch te zeggen dat de vluchtelingenstromen de komende jaren verder zullen toenemen. Een rijk (bestemmings)land is niet in staat onbeperkt vluchtelingen op te nemen. Ondanks alle mooie woorden in de ‘rechten van de mens’ zal een staat praktische oplossingen moeten bedenken. Een paar suggesties: De vluchtelingenstatus behoort niet langer het ongelimiteerde recht op een Nederlands (geo of neo)paspoort in te houden. Indien het Syrische paspoort wordt omgezet in een neopaspoort op ‘wereldniveau’ geschaald wordt de grond (Nederland en de wereld) gedeeld. De eigen voorzieningen van de (omgebouwde) VN voor zijn ‘burgers’ zijn voorlopig beperkt. Daarom zullen VN en neostaat Nederland rechten van de burgers moeten uit onderhandelen (zoals het recht op arbeid, inkomen, etc etc). Een land kan hierin meer of minder ‘genereus’ zijn. Maar

een gemeenschappelijk uitgangspunt zou moeten zijn een terugkeer naar het land van herkomst, maar uiteraard alleen als de internationale gemeenschap als geheel (de wereld) de conflicten in het land van herkomst heeft opgelost. Deze constructie legt het vraagstuk op het niveau waar het hoort (op wereldniveau) en versterkt de macht van de VN en dat is dringend noodzakelijk om tot een nieuwe, stabiele en duurzame wereldorde te komen. En last but not least, een neostaat bereik je niet met geweld. De burgeroorlog in Syrië en de opkomst van Islamitische Staat zijn getuigenissen van het falen van de oude wereldorde. We hebben geen afdoend antwoord op deze problemen. Geopolitiek bepaalt dat het Westen in Libië wel ingrijpt maar in Syrië niet. De opkomst van het kalifaat dwingt vervolgens alsnog de wereld tot het uitvoeren van bombardementen op de Islamitische Staat. Het meest schrijnende is dat niet de strijders maar de burgers in alle gevallen het slachtoffer is. Als het Islamitische Staat was gestart als neostaat dan was er niet veel mis mee, even afgezien van mijn persoonlijke aversie tegen de normen en waarden die de Islamitische Staat verkondigt en oplegt aan haar burgers. Maar een noestaat kan nooit gepaard wordeen aan het exorbitante geweld waarmee een exclusief recht op grond wordt geëist (het landjepik spel) en het uitmoorden van alle burger die niet de identiteit van Islamitische Staat delen zoals dat nu gebeurd. Geen enkele samenleving is op langere termijn levensvatbaar als het woord ‘delen’ in het vocabulaire van die samenleving ontbreekt. Helaas is het antwoord van de oude wereldorde (platbombarderen) niet veel beter. Het instrument van de neostaat biedt in principe althans de mogelijkheid van een dialoog. Als gemeenschappelijk land geen optie is, is het eerste geweldsloze optie, de opdeling van het land. Als dit niet lukt en een burgeroorlog ontstaat, zou de internationale gemeenschap het oorlogsgebied hermetisch moeten afgrendelen nadat de burger(slachtoffer)s zijn geevacueerd, een strikt wapenembargo invoeren en afwachten totdat de geweldsstaat aan zichzelf te onder gaat.

Het schaalbare paspoort De laatste en grootste vraag is natuurlijk zal de eerste voorwaarde, enforcing power, ooit worden gerealiseerd? En je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen dat er grote weerstand van geostaten zal zijn tegen dit idee, omdat neostaten impliciet een aanpassing van de machtsverdeling betekent. Geo-nationaliteit is gezellige, besloten huiskamer, waar bugers zich thuis voelen. Defacto is het natuurlijk een gevangeniscel. Burgers mogen die huiskamer niet verlaten. Geostaten zullen vrezen dat als de deur van de gevangeniscel wordt opengezet, de mensen massaal de staat zullen verlaten en ze dus aan macht zullen inboeten. Vooral voor de grotere staten zal dit een schrikbeeld zijn. Zij zullen hun bezwaren natuurlijk verpakken in andere argumenten zoals dat neostaten onvoorzienbare risico’s met zich meebrengen, en dat de oude natiestaat de burgers de beste bescherming biedt tegen rechteloosheid en sociale chaos. Een argument dat eenvoudig is om te draaien. Als de staat zoveel bescherming geeft als ze zegt, dan zal toch geen enkele zinnige burger een dergelijk utopisch idee omarmen. Wat heeft de geostaat dan te vrezen bij invoering van een schaalbaar paspoort (de enforcing power)? Angst is hier een slechte raadgever. De werkelijkheid is dat er zoveel ‘interne spanning’ in geostaten is opgebouwd dat alleen dictatoriaal nationalisme gecultiveerd in sport, cultuur en onderwijs de ‘boel’ bij elkaar houdt. Als de deur van de gevangeniscel extra gebarricadeerd moet worden, is er dan niet iets fundamenteels mis met de nationale geostaat? Verhult dit feit niet het gegeven dat burgers zich door de staat verlaten voelen. Zou het dan niet juist verstandig zijn de op ‘opgehoopte’ spanning tussen burger en staat gecontroleerd te laten weglopen? Is deze opgehoopte spanning op zichzelf al niet een

teken dat het einde van de (geo)natiestaten is bereikt? Zouden we niet moeten constateren dat de oude natiestaten niet in meer in staat zijn de problemen van deze tijd op te lossen? En wordt het dan geen tijd dat andere staten, de Europese staat of regionale staten, een kans krijgen die problemen aan te pakken? Laten we neostaten een kans geven nieuwe banden met burgers te smeden, nieuwe gemeenschapsgevoel te creëren, nieuw hervormings-elan te laten genereren om de wereldproblemen effectiever aan te pakken. Is de formative power van de neostaat, het schaalbare paspoort een illusie, is neopolitiek een visionaire toekomstbeeld of pure onzin? Ik weet het niet, maar ik hoop dat het idee u aan het denken heeft gezet. Want dan doen we te weinig. Laten we weer durven denken. Laten we weer idealistisch worden. Laten we de samenleving weer maakbaar maken. Geef de burger het recht zelf een staat te bouwen. Geef de staat terug aan burgers.iii De toekomst is aan de neostaat. Amsterdam 21 april 2014 i

De auteur is IT-ondernemer, filosoof en schrijver oprichter van De Participatie Partij Europa. Zie www.sipri.org Ter indicatie: 2012 was dat bedrag voor Nederland 600 US dollars per capita, Voor de VS 3000 dollar en voor Ghana 4 dollar. iii Het hier gepresenteerde systeem is een vernieuwde en beknopte uitwerking van het boek De Relatiepartij, verkrijgbaar op www.pumbo.nl/relatiepartij. De Relatiepartij is de Nederlandse voorloper van de Participatie Partij Europa dat zich meer op Europa als geheel richt. Wilt u de Relatiepartij/PPeu steunen wordt dan lid via www.relatiepartij.nl of www.ppeu.nl ii