Nederland verdient beter

Nederland verdient beter

Partijprogramma 2002

Partijprogramma De Groenen 2002

Inleiding 1. Samenleving: samen leven 2. Bestuurlijke vernieuwing: democratie van de 21ste eeuw 3. Gezondheidszorg: zorgen dat de patient zijn zorg ontvangt 4. Geboortenbeperking: uit respect voor het leven 5. Onderwijs: kennis is ons kapitaal 6. Cultuur: sport, kunst en vrijetijdsbesteding 7. Criminaliteitsbestrijding: hoe handhaaf je een Groen beleid 8. Landbouw: eten wat de grond schaft 9. Natuur: kwaliteit belangrijker dan kwantiteit 10. Milieubeleid: naar een schone productie 11. Dierenrechten: respect voor eigen waarde van het dier 12. Biotechnologie: voorzorgsprincipe 13. Ruimtelijke ordening, wonen en infrastructuur: beter benutten wat we hebben 14. Automobiliteit: beperking van de rij-rechten 15. Belastinghervormingen: meer logica in het systeem 16. Duurzame economie: milieuwinst wordt bedrijfswinst 17. Basisinkomen: maakt arbeid goedkoper 18. Arbeidsmarkt: banen in de strijd tegen armoede 19. Ontwikkelingssamenwerking: uitgaan van eigen kracht 20. Migranten: de aarde delen 21. De Europese Unie: uitbreiden en integreren 22. Internationaal beleid: een vredige en democratische wereld

2

Partijprogramma De Groenen 2002 problemen met de mensen zelf, en niet over hun hoofden heen, moeten worden Het huidige politieke landschap is vlak: aangepakt. alle grote partijen lijken op elkaar. Zijn er soms geen tegenstellingen meer? Helaas, In Nederland gaan we slordig om met die zijn er wel, maar niemand durft ze aan zaken die onvervangbaar zijn. Unieke de orde te stellen. natuurgebieden worden ingeruild voor Er is een tegenstelling tussen ruim wonen asfalt en beton. Eeuwenoude cultuuren open landschap, tussen tolerantie en landschappen worden opgeofferd voor de emancipatie, tussen mobiliteit en milieugrillen van korte-termijndenkers die uit behoud... Soms is het onvermijdelijk om zijn op snel gewin. Wij willen een rem op een keuze te maken. In ieder geval is het de bouwdrift: iets vernietigen is snel noodzakelijk om een creatieve oplossing gedaan, maar een natuurgebied doet er te bedenken. Dit is wat De Groenen eeuwen over om te ontstaan. proberen te doen. Je kunt de tegenstellingen ook onder de mat vegen, samen Nederland verdient beter. De Groenen gaan regeren en roepen dat het goed gaat zijn niet bang om van de gebaande paden met Nederland. Dat is wat de paarse af te wijken en met concrete alternatieven regering doet. Maar Nederland, vinden aan te komen. Deelt u onze verfrissende wij, verdient beter. kijk op de zaken? Wordt dan lid van De Groenen. Maar laat u in ieder geval Nederland verdient beter. De ongebreiinspireren door ons partijprogramma. delde economische groei lijkt op een verslaving. Men praat maar over meer 1. Samenleving: samen leven inkomen, meer wegen, meer van dit of meer van dat en beweert dat Nederland Individualisering daarmee steeds rijker wordt. De Groenen De individualisering viert hoogtij. Ieder menen echter dat de ware rijkdom ligt in heeft zijn eigen mening, zijn eigen comzorg, vrijheid, goed onderwijs en de puter, zijn eigen auto, zijn eigen telefoon schoonheid van de natuur. En die ware en zijn eigen huis. Het grootste aantal rijkdom groeit helemaal niet in ons land. verenigingen bestaat uit één persoon! Dit Het moet dus anders, de consumptie van verschijnsel neemt naast het positieve geluxe-goederen kan best een tandje minder. volg van de grotere vrijheid ook vereenEen stabiele economie waarin de echte zaming, moreel verval, vervlakking en rijkdom voor alle burgers gewaarborgd is, vermoedelijk ook meer criminaliteit met dat is waar De Groenen voor staan. zich mee. Inleiding

Het uitgangspunt moet zijn dat we zodanig leven, dat we dat tot in lengte van dagen kunnen blijven doen. Met onze huidige productiewijze plegen we roofbouw op de aarde. Wij willen nu beginnen met een andere leefwijze, en geloven dat het leven daarmee aan kwaliteit wint. Op sociale structuren moeten we zuinig zijn. De Groenen kiezen voor een samenleving op menselijke maat. Schaalvergrotingen – bij scholen en zorginstellingen, bij politie en openbaar bestuur – worden vaak uitgevoerd omdat ze meer winst opleveren, maar de verliezen op het menselijke vlak zijn aanzienlijk. Wij willen een wereld die voor mensen is te overzien, waarin zij zich met anderen verbonden voelen en waarin zij zelf hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. De toenemende desinteresse van de burger voor de politiek wordt volgens ons door de bestuurders zelf aangewakkerd: inspraak vindt men maar lastig en als men de bevolking al raadpleegt wordt keer op keer aan bezwaren van burgers voorbij gegaan. De Groenen vinden dat de

Eigen waarde mens De Groenen streven naar een samenleving waar oppervlakkigheid plaatsmaakt voor diepgang, onverschilligheid voor verantwoordelijkheid, cynisme voor idealisme, schreeuwende reclame voor het persoonlijk gesprek, taboe voor openheid; en waar vooroordelen verdwijnen ten gunste van de eigen waarde van mens en dier. In een dergelijke samenleving past geen scheiding tussen jongeren en ouderen, homo's en hetero's, allochtonen en autochtonen. Ieder mens wordt op zijn of haar kwaliteiten beoordeeld. Leeftijd, huidskleur, religie of geaardheid kunnen dus geen selectiecriteria zijn. Samenlevingsvormen Samen leven betekent respect voor elkaar opbrengen. Dat betekent dat er ook respect hoort te zijn voor de keuze die een ander maakt. Zo staan De Groenen positief tegenover mensen die verantwoordelijkheid voor elkaar durven nemen, of dat nu in een traditioneel of homohuwelijk is, of in de vorm van een leefgemeenschap of een commune. Degenen die hun samenlevingsvorm willen vastleggen in een 3

contract ter bescherming van de rechten van partner(s) en kinderen worden daartoe aangemoedigd. Er dient wel uiterst zorgvuldig te worden omgegaan met het adoptierecht. Het belang van het kind moet voorop blijven staan. Het op zich nemen van de verzorging van bejaarde ouders of grootouders door kinderen en kleinkinderen willen De Groenen ondersteunen, financieel en moreel. Homoseksualiteit Ook al is homoseksualiteit steeds meer geaccepteerd, de homo-emancipatie is nog steeds niet helemaal voltooid in bepaalde kringen van onze samenleving. Daarom blijft subsidieverlening aan belangenorganisaties als het COC belangrijk. Op scholen is weer sprake van vermindering van tolerantie ten aanzien van homoseksuele leerlingen en leraren. De overheid moet hier actief op reageren door voorlichting op scholen over homoseksualiteit veilig te stellen. Tevens dient tijdens de inburgeringstrajecten voor allochtonen aandacht besteed te worden aan homoseksualiteit, mede omdat homoseksualiteit voor sommige groepen allochtonen in een taboesfeer zit, of zelfs in een sfeer van discriminatie. Verlofregelingen Uitgebreide verlofregelingen voor ouders van minderjarige kinderen zijn wenselijk. Alleenstaande ouders dienen, in het huidige stelsel van sociale uitkeringen, ontheven te worden van sollicitatieplicht tot hun jongste kind twaalf jaar oud is. In een groene samenleving leven mensen niet náást elkaar, maar vóór elkaar. 2. Bestuurlijke vernieuwing: ste democratie van de 21 eeuw Crisis in het openbaar bestuur Aan het begin van de 21 ste eeuw tekent zich een crisis af in het openbaar bestuur. Bij sommige verkiezingen blijft de meerderheid van de kiezers thuis, de achterban van politieke partijen slinkt, regelmatig komen politici in opspraak. Veel Nederlanders hebben nog maar weinig vertrouwen in de overheid. Dat heeft een aantal oorzaken. Politici werken te veel met verborgen agenda’s en dichtgetimmerde regeerakkoorden, waardoor parlement en burgers buitenspel staan en inspraak een wassen neus is. Het overheidsoptreden is soms laks en inconsequent, bijvoorbeeld waar het gaat om handhaving van gestelde regels. Privatisering en marktwerking zijn te ver doorgeslagen. In het verlengde hiervan gedragen veel politici zich liever als handige zakenmensen dan als integere

Partijprogramma De Groenen 2002 volksvertegenwoordigers. En tot slot kingsorganen, mits het daarbij gaat om ontbreekt het de overheid soms gewoonhet verwezenlijken van concrete doelen weg aan slagvaardigheid en deskundigbinnen een van tevoren vastgelegde tijdsheid. duur. Om deze crisis te boven te komen, zijn staatkundige vernieuwingen gewenst, Gemeentelijke herindeling zoals de gekozen burgemeester. Minstens Grotere gemeenten werken niet doelmazo belangrijk is dat de overheid zich weer tiger en hebben geen grotere bestuursmet overtuiging en bezieling opstelt ten kracht dan kleinere gemeenten. Gemeendienste van de samenleving. De overheid telijke herindeling, van bovenaf opgelegd, moet vervolgens ook de moed hebben om vergroot de afstand tussen burgers en de regels die ze stelt op consequente wijze bestuur en wordt daarom door De Groete handhaven. De overheid moet een nen afgewezen. Verbetering van de doorslaggevende invloed behouden als het bestuurspraktijk verdient verreweg de gaat om het waarborgen van veiligheid en voorkeur boven herindelingen. Lokale duurzaamheid. Waar privatisering gefaald bestuurders kunnen worden geschoold ten heeft, moet deze worden teruggedraaid, behoeve van samenwerking op regionaal zoals bij de spoorwegen. De verschillen in niveau. Van grootschalige herindelingen salariëring tussen overheid en bedrijfskan eveneens worden afgezien door de leven moeten kleiner worden. Tegelijkerprovincie meer gezag toe te kennen in tijd moet de controle op bestuurlijke en bovenregionale kwesties. Het probleem ambtelijke integriteit worden verscherpt. van randgemeenten die profiteren van de omvangrijke voorzieningen van centrumGekozen formateur gemeenten dient financieel te worden Na een eeuw van uitstekende koninginnen opgelost door een betere verdeling van het - Emma, Wilhelmina, Juliana en Beatrix gemeentefonds ten gunste van de is het koningshuis in Nederland een noncentrumgemeenten. issue geworden, al is een erfelijke monarchie op humane en democratische gronStemrecht jongeren en allochtonen den niet te verdedigen. Dit zo zijnde acHet aantal spelers in onze democratie mag cepteren De Groenen de ambassadeursrol best worden vergroot. De Groenen willen van het koningshuis, maar niet zijn staat16- en 17-jarigen actief kiesrecht geven. kundige invloed. Niet langer moet de koOok buitenlanders die minimaal vijf jaar ningin de formateur aanwijzen; de bevolin Nederland verblijven mogen hun stem king moet dat doen. uitbrengen bij verkiezingen en referenda op alle bestuursniveaus. Gekozen burgemeester Naast de formateur dienen ook de burgeReferendum meesters en de Commissarissen der Referenda en volksinitiatieven moeten Koningin, die nu door de koningin worden aangemoedigd en niet door hoge worden benoemd, te worden gekozen, en opkomstdrempels of dubieuze spelregels wel rechtstreeks, dus niet vanuit de worden geblokkeerd. Uitslagen van refegemeenteraad of Provinciale Staten. renda moeten door volksvertegenwoordigers serieus worden meegewogen in de Stadsprovincies oordeelsvorming, en kunnen leiden tot De Groenen wijzen alle experimenten met een herziening van een eerder ingenomen grootschalige herverdeling, miniprovinstandpunt. Uitslagen van referenda mogen cies, stadsprovincies en dergelijke af, echter niet in het algemeen bindend omdat op die wijze de locale autonomie worden, omdat iedere volksvertegenwoorwordt ondergraven en de eigen mogelijkdiger zonder directe last en ruggespraak heden van de burgers om zelf te beslissen moet kunnen blijven beslissen. De beknot worden. Dit soort geldverslindenGroenen kunnen zich in grote lijnen de bestuurlijke hobby's leidt er slechts toe vinden in de Tijdelijke Referendumwet, dat er naast de drie bestuurslagen - gemet uitzondering van het hierin opgenomeente, provincie en rijk - nog een extra men quorum van dertig procent. Volgens vierde bestuurslaag wordt gecreëerd die de wet mag de uitslag van een referendum besluitvormingsprocessen ondoorzichtig namelijk pas als een afwijzend advies maakt en de bureaucratie vergroot. De worden beschouwd indien een meerderGroenen kiezen ervoor om te investeren heid, bestaande uit minstens dertig proin de kwaliteit van de bestaande overhecent van de kiesgerechtigden, zich in den. Het aantal zetels in de provinciale afwijzende zin uitspreekt. De Groenen staten moet niet worden verkleind. vinden dit – zeker op gemeentelijk en De Groenen hebben er geen bezwaar provinciaal niveau – een te hoge eis en tegen als gemeenten bepaalde bevoegdstellen voor het quorum te verlagen tot heden delegeren aan regionale samenwervijfentwintig procent. 4

Geschillen tussen overheden Er wordt via de bestuursrechtspraak heel wat afgeprocedeerd tussen de verschillende overheden in Nederland. De maatschappelijke kosten hiervan zijn moeilijk zichtbaar, maar waarschijnlijk zeer hoog. De regering moet een commissie instellen die onderzoekt hoe geschillen tussen overheden op een andere, meer efficiënte manier kunnen worden beslecht. Duurzaamheid In alle drie bestuurslagen zal plaats moeten worden ingeruimd voor duurzaamheid. Zoals er in alle bestuurslagen een wethouder, gedeputeerde of minister van Financiën is die alle beleidvoornemens financieel toetst, zo moet er ook op het gebied van duurzaamheid één lid van het dagelijks bestuur van gemeente en provincie en één minister verantwoordelijk zijn voor de duurzaamheid van alle beleidsvoornemens. Deze bestuurder zal moeten kunnen ingrijpen in het beleid (de beleidsvoornemens) van al zijn collega-bestuurders. De Groenen stellen voor een Ministerie van (of voor, d.w.z. een minister zonder portefeuille) Duurzame Ontwikkeling in te stellen, met vergaande bevoegdheden op alle beleidsterreinen. In de andere bestuurslagen vindt een zelfde ontwikkeling plaats. 3. Gezondheidszorg: zorgen dat de patient zijn zorg ontvangt Neerwaartse spiraal De gezondheidszorg is in de greep van een paradox. Wettelijke regelingen hebben voorwaarden gecreëerd om de positie van zorgvragers te versterken. Tegelijkertijd zet de marktwerking in de gezondheidszorg diezelfde zorgvrager achter in de klas. Als marktpartij maakt de patiënt geen schijn van kans. De praktijk laat dat ook zien. Belangen van kapitaal en macht maken dienstbaarheid aan het welbevinden van patiënten tot sluitstuk van het medisch bedrijf. Dat blijkt vooral 'aan het bed': directe zorg wordt gesnoeid en ingesnoerd in strakke tijdschema's, bepaald door handelingen en maximale tijd die voor een bepaalde handeling of serie handelingen nodig is. Zorgverleners wordt het onmogelijk gemaakt tegemoet te komen aan de behoeften die zij signaleren. En zelfs dit laatste, het signaleren, dreigt verloren te gaan. In opleidingen is eenzijdige aandacht voor instrumentele, geprotocolleerde zorg, gekoppeld aan waarneembare problemen. Tijd en aandacht zijn luxeartikelen geworden. Hiermee komt het morele failliet van de

Partijprogramma De Groenen 2002 zorgverlening met rasse schreden Groenen dat zonder aarzeling moet dichterbij. Deze neerwaartse spiraal is te worden besloten tot een hoger budget. keren door niet te willen wat onverenigbaar is: patiëntenbelangen veilig stellen Overmatig beroep op gezondheidszorg en marktwerking gebruiken. Wie het Tegelijkertijd willen De Groenen eerste wil, moet het tweede nalaten. maatregelen om het overmatig beroep op gezondheidszorg af te remmen. Er is al De werkers in de zorg jaren een toenemende tendens om naar de Wij onderscheiden hierin vrijwilligers, dokter te gaan, niet om te horen of men ziekenverzorgers, verpleegkundigen, inderdaad ziek is, maar om zeker te weten artsen en specialisten. De Groenen willen dat men niet ziek is. Omdat de eerste lijn stimuleren dat de goedkopere zorgver(huisartsen) deze zekerheid maar leners taken overnemen van hun duurdere gedeeltelijk kan geven, dringen velen met collega’s. De wettelijke mogelijkheden succes aan op specialistisch onderzoek. daartoe worden verruimd. Ervaren verNa een rondgang langs artsen, toestellen pleegkundigen moeten routinetaken van en allerhande onderzoeken keert men een arts kunnen overnemen. Hetzelfde huiswaarts met de illusie zeker te weten geldt voor ervaren ziekenverzorgers en de voorlopig gezond te zijn. Een eenvoudige taken van verpleegkundigen. publiekscampagne en openbaar debat over De eindverantwoordelijkheid ligt bij dezin en onzin van medisch onderzoek en gene die zijn taken delegeert. Speciaal in stimulering van kritisch zelfbewustzijn de taken die vrijwilligers verrichten zien zijn eerste stappen om deze De Groenen graag een enorme groei. Het overconsumptie aan te pakken. basisinkomen kan dit stimuleren. Met dit alles is het tekort aan personeel uiteraard Preventie niet in één klap opgelost. Door dit tekort De Groenen hechten aan preventieve ontstaan lange wachtlijsten en wordt het maatregelen. Hier liggen verbindingen sociale aspect van de zorg verwaarloosd. met andere beleidsterreinen. Zo is er een Om dit op te lossen zullen de arbeidsvoorovertuigende relatie tussen sociaal-econowaarden voor met name het lagere persomische omstandigheden en gezondheidsneel beter moeten worden. status en levensverwachting. Lucht- en bodemvervuiling bedreigen de gezondSociale medische specialisten heid. Verder zijn mensen in achterstandsZoals hiervoor al geconstateerd: de marktwijken vaker ziek en leven ze korter, werking is minder geschikt voor de zorgvooral als ze hierbij nog tot een allochsector. De Groenen willen, vergelijkbaar tone bevolkingsgroep behoren. Dat is met de sociale advocatuur, ook sociale onaanvaardbaar. Alleen structurele medische specialisten die patiënten helpen armoedebestrijding en daadwerkelijke omdat er een medische noodzaak is en integratie van allochtone minderheden niet om er nog rijker van te worden. kunnen dit tij keren. Nu nog is er sprake van het spreekwoordelijke dweilen met de kraan open; gezondheidsproblemen die Patiëntenbelang De Groenen kiezen voor het patiëntenbeverband houden met armoede en afkomst lang als centraal uitgangspunt voor de inworden niet bij de wortel aangepakt. richting van de gezondheidszorg. Van hieruit trekken we beleidslijnen. Ontmoediging roken Een ander belangrijk punt is het ontmoeMeer geld voor ouderenzorg digen van roken. De Groenen willen een Zowel voor mannen als vrouwen neemt hogere accijns op tabakswaren, een rookde gemiddelde levensverwachting toe. Dit verbod in openbare ruimten (inclusief gegeven zet de aankomende dubbele verbussen en treinen) en een verbod op grijzingsgolf nog zwaarder aan. Meer dan tabaksreclame. Sigarettenautomaten worooit is het noodzakelijk om te anticiperen den verboden. Geen kanker is eenvoudiop zorg. Meer mensen worden steeds ger te voorkomen dan die welke direct ouder en zij zullen een zware wissel verband houdt met roken. trekken op zorgvoorzieningen en daarmee op het budget voor de gezondheidszorg. Harddrugs De Groenen zijn van mening dat ouderen Druggebruik is een probleem dat zowel nu en in de toekomst moeten kunnen vanuit veiligheid als gezondheidszorg kan rekenen op basale kwaliteit van zorg en worden belicht. Vanuit de zorg bekeken, zorgvoorzieningen. Aan deze kwaliteit staan De Groenen op het standpunt dat het hangt een prijskaartje. Als sprake is van druggebruik niet moet worden gestimueen sterkere stijging van de uitgaven die leerd maar dat de producten die op de noodzakelijk zijn om de vereiste kwaliteit markt zijn van goede kwaliteit dienen te van ouderenzorg te garanderen, menen De zijn. Bovendien behoren verslaafden niet 5

aan hun lot te worden overgelaten. De Groenen stellen voor de mogelijkheden uit te breiden om heroïne op doktersrecept aan verslaafden te verstrekken. Op deze manier wordt het druggebruik uit de criminele sfeer gehaald. Het komt bovendien de gezondheid en leefomstandigheden van druggebruikers ten goede. Verslaafden krijgen hulp bij het afkicken. Softdrugs Marihuana komt als medicijn beschikbaar voor die groepen patiënten die kenbaar maken daarbij duidelijk baat te hebben. De handel in cannabisproducten wordt gelegaliseerd, zodat zij kunnen worden voorzien van een kwaliteitskeurmerk, het gebruik beter controleerbaar wordt en openlijke voorlichting over het gebruik mogelijk wordt, onder meer op scholen. Overgewicht Overgewicht wordt in de westerse maatschappij een steeds serieuzer gezondheidsprobleem. Ook hier is preventieve voorlichting dringend gewenst. Problemen met overgewicht beginnen vaak al op jonge leeftijd. De overvloed aan reclame voor snoep, frisdrank en fast food, gericht op kinderen, moet door wettelijke maatregelen worden beperkt. Op scholen hoort geen ongezond voedsel verkocht te worden. Alternatieve geneeswijzen Alternatieve geneeswijzen zoals homeopathie, kruidengeneeskunde en acupunctuur dienen gelijkgesteld te worden met de officiële geneeswijzen. Daartoe zullen aan de alternatieve geneeswijzen dezelfde eisen moeten worden gesteld als aan de officiële geneeswijzen met betrekking tot effectiviteit, schadelijke nevenwerkingen, technische uitrusting, intercollegiale toetsing, bijscholing en controle door de geneeskundige inspectie. Wanneer aan bovengenoemde eisen wordt voldaan, dienen alternatieve geneeswijzen door de ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars vergoed te worden. Abortus De Groenen zien geen noodzaak het abortusdebat te heropenen. Geslachtsselectie in zogenoemde Genderklinieken, op andere dan medische gronden, wijzen De Groenen af. Abortus provocatus met als enige reden dat de sekse van het kind niet overeenstemt met de wens van de ouders wijzen De Groenen eveneens af, ook wanneer het mensen uit een andere cultuur betreft. Euthanasie De Groenen willen een wettelijke regeling

Partijprogramma De Groenen 2002 voor gevraagde hulp bij het zelfgewilde Voorlichting sterven. Passende middelen moeten onder De Groenen zijn op die grond voorstander voorwaarden beschikbaar komen, zowel van voorlichting over geboortenbepervoor ongeneeslijk zieken die ernstig lijking. De doelstelling is een maatschappeden, als voor mensen die om andere redelijke discussie over de natuurlijke bevolnen met humane middelen willen sterven. kingsgroei in Nederland. Met nadruk Leven is een recht, maar geen plicht. De willen wij dit aspect van de groei los zien overheid heeft de plicht het leven van van het vluchtelingenvraagstuk. Naar burgers te beschermen, maar niet tegen de onze mening is dat een probleem van een uitdrukkelijke wil van iemand in. En vangeheel andere orde. zelfsprekend dient de regeling te voorzien De Groenen willen jongeren voorlichten in maximaal uitsluiten van misbruik van over de verantwoordelijkheden die ze noodzakelijke inslaapmiddelen en van het moeten dragen na de geboorte van een gebruik ervan zonder dat de dood werkekind. Door deze voorlichting hopen wij lijk was bedoeld, zoals wanneer een pabovendien het aantal ongewenste tiënt in wanhoop zegt te willen sterven zwangerschappen tot een minimum te maar eigenlijk alleen meer zorg behoeft. beperken. 4. Geboortenbeperking: uit respect voor het leven Geboortenbeperking Een hevige bedreiging voor het leven op aarde is de tomeloos groeiende bevolkingsomvang. Nog steeds is sprake van een explosieve groei van de wereldbevolking. Zo wordt India binnenkort net als China een land met meer dan een miljard inwoners. Vervuiling van het milieu is direct gerelateerd aan de bevolkingsaanwas. Meer mensen zorgen voor meer afval, hebben meer voedsel nodig, verbruiken meer grondstoffen, hebben meer ruzie, hebben minder leefruimte, krijgen minder aandacht en hebben meer geld nodig. De conclusie is helder: geboortenbeperking is noodzaak. Gebeurt dat niet, dan eindigen wij allen als de bacteriën op een beperkte voedingsbodem: na ongebreidelde groei volgt ongekende sterfte. Ook in Nederland De Groenen durven de noodzakelijke conclusies te trekken. Het is ethisch onjuist om in deze zaken alleen naar ontwikkelingslanden te wijzen. Geboortenbeperking begint bij jezelf, juíst bij onszelf. Eén Nederlander vervuilt evenveel als ruim 30 mensen in de DerdeWereldlanden. Geboortenbeperking in Nederland is dus vele malen effectiever dan in deze landen. Bovendien is beperking van ons aantal effectiever dan menige milieumaatregel. Het wordt hoog tijd dat wij de hand in eigen boezem steken, al was het alleen maar om andere landen met open vizier tegemoet te kunnen treden. De mensheid is tot een gevaar voor de aarde geworden door zichzelf boven alle andere levende wezens te stellen. Wijzen naar andere volken geeft de indruk dat wij ons als Nederlanders boven andere mensen stellen.

Kinderbijslag Daarnaast willen De Groenen de kinderbijslag voor het eerste kind licht verhogen, maar voor het tweede kind sterk verlagen, voor het derde kind halveren en voor verdere kinderen afschaffen. Dat geldt overigens niet voor kinderen van een meerling. Voorbehoedmiddelen Voorbehoedmiddelen dienen gratis verstrekt te worden, indien nodig inclusief controle door een arts. Vrijwillige sterilisatie moet uit de taboesfeer worden gehaald. Vergrijzing zien wij niet als een probleem. Ouderen zullen langer volwaardig aan de maatschappij kunnen deelnemen en de werkloosheid onder jongeren zal kunnen dalen. Mondiaal niveau Ook op Europees en mondiaal niveau dienen wij ons voor deze zaken in te zetten. Van groot belang is hierbij de steun aan de emancipatie van de vrouw, wereldwijd. Voor vrouwenrechten moet internationaal meer aandacht komen. Het onderwijs aan vrouwen moet worden verbeterd en zij moeten praktische en financiële steun krijgen bij het verwerven van een grotere economische zelfstandigheid. Dit alles dient te geschieden door aan te sluiten bij bewegingen die er al zijn en volgens de inzichten van de vrouwen aldaar. We moeten ervoor waken onze eigen culturele norm op te leggen, want dit zal de spanningen ter plaatse alleen maar vergroten en getuigt bovendien niet van respect. 5. Onderwijs: kennis is ons kapitaal Voorwaarden voor goed onderwijs De Groenen vinden dat het rijk de voorwaarden hoort te scheppen voor evenwichtig onderwijs, terwijl het onderwijzend en niet-onderwijzend personeel, de 6

leerlingen en de ouders invulling moeten geven aan dit onderwijs. Door de vele structurele veranderingen van de afgelopen jaren komen leerkrachten echter te weinig toe aan datgene waarvoor ze zijn opgeleid: leerlingen begeleiden en onderwijzen. Schaalvergroting in het onderwijs werkt verkilling van school en maatschappij in de hand, en wordt louter door financiële overwegingen ingegeven. Zelfstandig werken tijdens de Tweede Fase van het voortgezet onderwijs, een nog groter experiment dan de basisvorming en ingevoerd over de hoofden van leerkrachten en leerlingen, is op zichzelf een goede onderwijsvorm. Het is echter noodzakelijk extra middelen beschikbaar te stellen om de uitvoering ervan op voor leerlingen en docenten aanvaardbare wijze mogelijk te maken. In de praktijk blijkt dat zowel voor leerlingen als voor docenten een te grote taakverzwaring is opgetreden. Een samenleving die niet investeert in goed onderwijs, investeert niet in de toekomst. Ruimere financiële middelen zijn nodig om minimaal het Europese gemiddelde van zes procent van het bruto nationaal product te halen. Kleinere klassen De Groenen willen de kwaliteit van het basisonderwijs en de basisvorming verder verbeteren. Dit moet gebeuren door nascholing van leerkrachten, vorming van kleinere klassen en begeleiding van directies. Ook meer assistentie van leerkrachten in en buiten de klas, bijvoorbeeld op het gebied van audiovisuele middelen en computeronderwijs, zou een goed middel zijn. Rommelen aan de bestaande structuren, hetzij financieel hetzij beleidsmatig, geeft slechts onrust en leidt de aandacht af van de zaken waar het om gaat. De Groenen geloven niet alleen in grootscheepse onderwijsvernieuwing van bovenaf, maar ook in vernieuwing op initiatief van de scholen zelf. Daar hoort bij dat fusies in het onderwijs niet meer door de overheid worden opgedrongen. Het is wenselijk dat een omgekeerde beweging, het splitsen van te grote, niet werkbare onderwijsinstellingen, mogelijk wordt gemaakt. Onderwijs op maat Om meer toe te kunnen komen aan onderwijs op maat wordt de bovenbouw van de basisschool (dat is vanaf groep 5) gesplitst in twee niveau’s. Eén met een verwachte uitstroom naar VMBO of HAVO en één met een verwachte uitstroom naar HAVO of VWO. Op deze wijze krijgen zowel de snelle als de langzame leerlingen de aan-

Partijprogramma De Groenen 2002 dacht die ze nodig hebben. Bovendien Hoger onderwijs werkt het emanciperend voor kinderen die Over de gehele linie, maar vooral in het wel goed kunnen leren maar die hier van hoger onderwijs, komen er kleinere klashuis uit niet in gestimuleerd worden. Ook sen en meer mogelijkheden tot persoonin het voortgezet onderwijs wordt vanaf lijk contact tussen docent en student. Naar het begin weer gedifferentieerd naar niinbreng van studenten ten aanzien van het veau. onderwijs dient serieus geluisterd te worden. Vooral de universitaire student is niet Opwaardering wereldoriënterende vakken slechts consument maar ook producent In het onderwijs kennen we vakken die van kennis en kritische reflectie. Studengericht zijn op de latere beroepsuitoefeten krijgen echter geen invloed op de exaning, waaronder alle exacte, technische en meneisen. Filosofie en de geschiedenis administratieve vakken. Ook de talen valvan het vak worden verplichte onderdelen len daar grotendeels onder. Verder zijn er van iedere studierichting - mechanica vakken zoals tekenen, muziek en lichamebegon bij het wiel en de hefboom. lijke oefening, die bijdragen tot een creaHoger onderwijs dient waardenvrij te zijn. tieve en lichamelijke ontplooiing. Ten Bedrijfsleven en commercie mogen geen slotte zijn er wereldoriënterende vakken, invloed hebben op het curriculum. Het waartoe biologie, geschiedenis, aardrijkshoger onderwijs moet toegankelijk zijn kunde, filosofie, maatschappijleer, geesvoor alle bevolkingsgroepen. Vooral telijke stromingen, psychologie en levenskinderen van ouders met een laag inkobeschouwing gerekend kunnen worden. men moeten goede mogelijkheden hebben De Groenen bepleiten een opwaardering om te gaan studeren. Het basisinkomen, van de laatste twee groepen in het basiszoals voorgesteld door De Groenen zal en voortgezet onderwijs, met vergrote vanzelfsprekend ook worden uitgekeerd aandacht speciaal voor de vakken geaan studenten. Het staat vrij om daarnaast schiedenis, biologie en aardrijkskunde. bij te verdienen dan wel te lenen bij comVooral het laatstgenoemde vak draagt bij merciële banken. Vanzelfsprekend geldt aan een beter inzicht in ontwikkelingen in de studiemogelijkheid ook voor werkende de veranderende wereld. Bij biologie jongeren. Aan de leeftijd van studenten moet tijd ingeruimd worden om basiskenworden voortaan geen grenzen gesteld. nis van de ecologie bij te brengen. Iedereen die aan een studie begint krijgt een ‘strippenkaart’ van vijf onderwijsjaren. Deeltijdstudenten mogen deze stripSociale zelfredzaamheid De informatie- en communicatietechnolopenkaart in een langere periode opmaken. gie is waardevol, maar vanuit onze doelstelling dienen andere, even belangrijke OV-kaart studenten intermenselijke communicatiemiddelen in Om de studie voor iedereen uit alle regio's stand te worden gehouden. De school van Nederland toegankelijk te houden dient de leerling middelen aan te reiken blijft voor studenten de mogelijkheid over ter overleving in zijn latere leven. De een OV-kaart te beschikken bestaan. jongere moet zich niet alleen voorbereiDaarmee blijft ook het volgen van extra den op haar of zijn rol in het arbeidsonderwijs in andere steden mogelijk. Om proces, maar moet zich ook persoonlijk de kwaliteit van het onderwijs te garankunnen vormen. De leerling moet leren deren, wordt ook in het hoger onderwijs omgaan met eigen en andermans gevoegestreefd naar kleinere groepen; geen lens en gedrag. Bij deze vakken moeten hoorcolleges voor honderden mensen onderwerpen als relaties met anderen, meer. Zolang dit wel voortduurt, mogen omgaan met reclame, conflicthantering, geen bindende studieadviezen worden verslavende middelen, seksualiteit, lessen gegeven aan studenten. Studenten moeten over de liefde en de gevolgen van de weer direct invloed krijgen op het onderbevolkingsgroei voor het milieu een wijsprogramma. Inspraak van de studenbelangrijke plaats innemen. Te weinig ten op alle niveaus is noodzakelijk voor worden jongeren op dit moment gestimueen goede onderwijskwaliteit. leerd hun gevoelens te bespreken. Te veel relaties mislukken door misverstanden en 6. Cultuur: sport, kunst en problemen in de communicatie, die kunvrijetijdsbesteding nen worden voorkomen door te leren van de ervaringen van anderen en de wetenDuurzame vrijetijdsbesteding schappelijke inzichten die daarover beDe vrije tijd neemt in ons leven een steeds staan. De Groenen achten het van groot grotere plaats in en dat zal in de toekomst belang dat ook aan deze onderwerpen nog verder toenemen als de werktijden aandacht gegeven wordt. worden verkort. Deze vrije tijd vullen we in door vakanties, zorg voor anderen, tvkijken, lezen, sporten, culturele activi7

teiten, het creëren of bezichtigen van kunst en andere dingen die het leven aangenaam maken. De Groenen vinden het belangrijk dat vrije-tijdsbesteding plaatsvindt op een duurzame wijze. Vakantiereizen die het ecologisch evenwicht in vakantiebestemmingen aantasten keuren we sterk af. Dat geldt ook voor de herriemakende speedboten op onze meren en het milieuvervuilende gejakker met crossmotoren en racewagens, dat men ook wel eens als sport wil typeren. De Groenen leggen in hun vrije tijdsbeleid de nadruk op sport, kunst en cultuur. Genieten van de natuur De Groenen zijn van mening dat waardering van de natuur pas echt kan ontstaan als mensen een zekere mate van kennis van de natuur bezitten. Het opdoen van kennis van inheemse planten en dieren dient een verplicht vak te worden, dat gegeven wordt tijdens wandelingen in de natuur. Overheidsingrijpen Cultuurpolitiek moet de markt corrigeren en niet andersom. Niet alleen uit overwegingen van kwaliteit, spreiding en participatie (aanbod betaalbaar houden), maar ook omwille van een pluriforme samenleving en een maximale vrijheid van meningsuiting, die in gevaar kunnen komen door dominante en monopoliserende marktkrachten. Als door het vrije spel der krachten kwaliteit, diversiteit, creativiteit en toegankelijkheid niet zonder meer gewaarborgd zijn, is overheidsingrijpen een noodzakelijke keuze. Culturele vrijplaatsen De geestelijke infrastructuur in ons land verdient een financiële impuls. De kunstbegroting zal daarom worden verhoogd. Subsidieregelingen voor cultuur- en kunstuitingen dienen te verschuiven naar kleinschalige, niet-pretentieuze projecten. Ook moet gemeenschapsgeld beschikbaar komen voor 'culturele vrijplaatsen', waar iedereen die dat wil gebruik kan maken van de faciliteiten die nodig zijn om de persoonlijke creativiteit tot expressie te brengen. Bijvoorbeeld publieke ateliers, galeries, tijdschriften, theatertjes en festivalterreinen, al of niet buurtgebonden. Toegankelijkheid Podiumkunsten, film en musea behoren zonder restricties onder het lage BTWtarief. Jongeren moeten vroeg in aanraking komen met kunst en cultuur. Daarom moeten musea voor jongeren tot 21 jaar gratis toegankelijk worden.

Partijprogramma De Groenen 2002 Publieke omroep worden ingezet. Negentig procent van de Het cultuurbeleid ten aanzien van de telecriminaliteit voltrekt zich namelijk tussen visie dient gericht te zijn op bevordering acht uur 's avonds en zeven uur 's van meer kwaliteit in de programma's. De ochtends, terwijl dan slechts vier procent televisie is een goed medium om allerlei van de dienders aan het werk is. In het belangwekkende en onbekende terreinen landelijk gebied moet elke gemeente onder de aandacht te brengen van het minimaal over één politiepost beschikken. publiek. De Groenen verkiezen één of twee kwalitatief goede publiekszenders Uitbannen alcoholreclame boven de huidige drie, die steeds meer De Groenen sluiten zich aan bij het verbeginnen te lijken op hun commerciële langen naar meer veiligheid op straat. De concurrenten. De Groenen streven er naar oplossing ligt niet alleen bij meer zichtdat deze zenders reclamevrij worden. baar blauw op straat, maar ook bij een krachtdadige campagne tegen drank- en Sport drugsmisbruik. Het uitbannen van de Het bevorderen van de mogelijkheid tot alcoholreclame is daarvoor een eerste sporten, als inspanning en ontspanning voorwaarde. tegelijk, verdient hoge aandacht, juist omdat jong en oud hieraan zoveel vreugde Vermogens- en geweldsdelicten beleven. In basis- en voortgezet onderwijs Het gebruik van softdrugs is reeds gelegamoeten meer vakleerkrachten voor sportliseerd. Dat moet ook gebeuren met de beoefening worden aangesteld. Om handel in en de teelt van softdrugs. kwetsbare groepen zoals aan huis gekluisZodoende komt er een einde aan een terde ouderen gezond te houden behoren gespleten situatie: legale verkoop via de de beweging-stimulerende radioprogram'voordeur', illegale toelevering via de ma's van de NOS weer in ere te worden 'achterdeur'. De hierdoor vrijkomende hersteld. politiecapaciteit kan dan beter benut worden voor de bestrijding van vermo7. Criminaliteitsbestrijding: hoe gens- en geweldsdelicten en kleine handhaaf je een Groen beleid criminaliteit. Subjectieve onveiligheid Gevoelens van onveiligheid nemen toe. Dit ligt niet altijd aan een objectieve daling van de veiligheid van de burgers. De subjectieve onveiligheid vindt een oorzaak in de vergrijzing: ouderen zijn het meest kwetsbaar voor criminaliteit en voelen zich ook eerder onveilig. Bovendien wordt het aantal jongeren kleiner; maar degenen die zich crimineel gedragen doen dat op steeds agressievere wijze. Individualisering Een oorzaak van onveilige gevoelens is de individualisering, het verdwijnen van de sociale samenhang in de wijken. Iets meer dan 60 procent van de ouderen heeft zelfs geen tot zeer weinig contact met jongeren (inclusief kleinkinderen). De Groenen zien dan ook veel in projecten om ouderen weer in contact te brengen met jongeren, of andersom, door bijvoorbeeld jongeren voor een zakcentje klusjes te laten opknappen voor ouderen. Zichtbare agenten De Groenen zijn blij met de uitbreiding van de politie. Wij willen meer blauw op straat. De meeste agenten hebben een hekel aan administratieve taken. Het opnemen van een aangifte of het uitwerken van een proces-verbaal moeten ze kunnen delegeren. De politie moet ook 's avonds en in de nachtelijke uren meer

Witte-boordencriminaliteit Wet- en regelgeving worden aangepast om buitenproportionele verrijking binnen de mazen van het recht te voorkomen. Vooral de wetgeving over onroerend goed wordt herzien, mede om witwassen van onrechtmatig verworven inkomsten beter te bestrijden. Racismebestrijding De overheid gaat een actief opsporingsen vervolgingsbeleid voeren tegen racisme en discriminatie. Discriminerende leuzen, spandoeken, toespraken en pamfletten moeten altijd tot vervolging leiden. Inkomensafhankelijk boetesysteem De Groenen zijn verder voorstander van een inkomensafhankelijk boetesysteem voor overtredingen. Beboeting met een geldbedrag moet door iedereen in gelijke mate als een straf worden aangevoeld. Dat betekent dat iemand met meer geld een zwaardere geldboete krijgt opgelegd dan iemand met minder inkomen. De maxima voor boetes voor bedrijven die de wet overtreden moeten verveelvoudigd worden. Nu is het helaas soms zo dat misdaad loont. Een boete van een miljoen is niets voor een groot bouwbedrijf. Teven moet als straf uitgesproken kunnen worden dat de bestuurders van een veroordeelde vennootschap geen bestuursfunctie meer mogen vervullen. 8

Verkeersveiligheid Na een aantal veroordelingen wegens overtredingen die de verkeersveiligheid ernstig in gevaar brachten, zoals rijden onder invloed of een ruime snelheidsovertreding op een drukke weg, willen wij de rijbevoegdheid ontnemen. 8. Landbouw: eten wat de grond schaft Het roer moet om Mensen kunnen geen voedsel maken. Zij kunnen alleen in de keuken bereiden wat de natuur hen aan levensmiddelen schenkt. Wie de natuur verspeelt, raakt aan het leven zelf, allereerst het eigen menselijk leven. Genetische manipulatie, bio-industrie, BSE en MKZ leiden tot onzekerheid over de kwaliteit van ons voedsel. Het huidige landbouwbeleid is niet duurzaam en houdt geen rekening met het welzijn van dieren. Het roer moet om! In een ecologische economie dient een landbouw- en voedselbeleid voorop te staan dat de natuur en de arbeid herstelt en behoudt. Ecologische landbouw Ecologische landbouw wordt de gangbare landbouw. Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw moet op de middellange termijn tot het verleden behoren. Ziekten en plagen worden voorkomen door meer diversiteit in gewassen en het gebruik van 'natuurlijke vijanden' van insecten. Er moet naar worden gestreefd dat in 2010 vijfentwintig procent van alle landbouwproducten biologisch wordt geproduceerd. In 2020 moet dit minstens vijftig procent zijn. Op biologisch voedsel wordt geen, of minder, BTW geheven. Ecologische landbouw werkt zoveel mogelijk met de eigen krachten, energieën, evenwichten, kringlopen én grenzen van de natuur. Daarop worden technologie en middelen georiënteerd. Ecologisch houdbare productie In een markteconomie dient de winkelprijs de volledige sociale en ecologische kosten te berekenen van een veilige en verantwoorde voedselproductie. Een markt van overproductie levert onderprijzen. Landbouwsubsidies moeten niet meer worden verstrekt voor producten, maar voor activiteiten. Deze productiewijze en prijsvorming zullen daarom door democratische wetgeving moeten worden gecorrigeerd. Daarom dient, te beginnen in Nederland, de EU en de overige hogeproductielanden die de dienst uitmaken in de wereldhandelsakkoorden (GATT/WTO), de productie zodanig te worden

Partijprogramma De Groenen 2002 omgevormd, dat ze ecologisch houdbaar beeld naar ziekenhuizen, verzorgingstewordt. Er mag niet meer gedumpt worden huizen, enz. ten koste van landbouw in andere landen en gebieden. Grensbeschermingen Als Nederland in de landbouw sociaal en Dierziektenbeleid ecologisch orde op zaken heeft gesteld, De aanpak van de varkenspest in 1995 en kan het dit in de EU overtuigend propagede mond- en klauwzeerepidemie in 2001 ren. Intussen zijn grensbeschermingen nohebben laten zien dat het Europese dierdig, met heffingen en controles, opdat onziektenbeleid nodig aan herziening toe is. ze markten niet met dumpproducten worHet is volstrekt onaanvaardbaar dat alleen den verstoord. Zo'n buitengrensbeleid zal om economische redenen miljoenen geook in de EU en GATT/WTO tot stand zonde dieren worden gedood en verniemoeten komen. Regionale distributie van tigd. landbouwproducten wordt bevorderd. Varkensfonds De vanwege mest en pest onaanvaardbaar geworden varkenshouderij kan hier tot voorbeeld strekken. Zolang de markt de werkelijke sociaal-ecologische kostprijs niet berekent, door overaanbod, zijn De Groenen voorstander van een door de overheid beheerd 'varkensfonds'. De consument betaalt per pond varkensvlees 15 eurocent heffing (analoog aan de ecotax op bijvoorbeeld benzine). De boer krijgt uit dit fonds 9 euro uitbetaald voor elk varken dat in Nederland wordt geslacht (om internationaal gesleep met dieren tegen te gaan), tot een maximum van 1000 varkensplaatsen per bedrijf. De varkensdichtheid kan aldus, zonder inkomensbedreiging voor de boeren, worden ingekrompen. Er wordt niet meer massaal veevoer geïmporteerd, vooral niet uit de Derde Wereld. Dieren kunnen goed en gezond worden gehouden. Het mestprobleem verdwijnt. Vlees wordt niet meer voor dumpprijzen afgezet en verhandeld. Een dergelijke premie voor de boeren is geen overheidssubsidie die boeren maakt tot bedelaars. Het is een correctie op de te lage markt/winkelprijs. Waar de markt ecologisch wordt, zal zij zelf de ecologische kostprijs gaan berekenen. Dan kan het fonds beëindigd worden. Men kan een dergelijk fonds ook invoeren voor andere hoofdproducten, zoals rundvlees, zuivel, brood, groenten en pluimveeproducten. In ruil voor de sociaal-ecologisch kostendekkende prijzen voor boer en tuinder maken zij afspraken voor een sociaal-ecologische wijze van omgaan met grond, water, planten, dieren en middelen. De bio-industrie moet op termijn volledig worden verboden.

Omgekeerde ruilverkaveling Een levend platteland behoudt levende dorpen met een extensieve en arbeidscheppende boerenbevolking. Niet een minimaal aantal kapitaalintensieve megabedrijven, maar vele familiebedrijven. Er dient zich in feite een omgekeerde ruilverkaveling te voltrekken. Van schaalvergroting, volumebeleid en intensivering naar kwaliteitsverbetering, schaalverkleining en gemengde productie. In Nederland blijft natuur allereerst plattelandsnatuur. Tussen boeren en natuurbeschermers is de afgelopen tijd een wig gedreven. Zij worden weer bondgenoten in de strijd voor een beter buitengebied. Boeren nemen zoveel mogelijk deel aan de productie van natuur, bijvoorbeeld door beperkt maaien, braakleggen van perceelranden, slootkantbeheer en aanleg van houtwallen. Boeren moeten hiervoor ook inkomen ontvangen.

Garantieprijzen Om werkelijk duurzame landbouw, tuinbouw en dierhouding mogelijk te maken, moeten er (uiteindelijk op internationaal niveau) garantieprijzen voor bijvoorbeeld graan, melk en vlees worden vastgesteld. Er moet een (deels) gegarandeerde afzet komen voor biologisch voedsel, bijvoor-

Ecologische Hoofdstructuur Door de aanleg van “nieuwe natuur” groeit het areaal natuurgebied in Nederland enigszins. Echter, de kwaliteit van de natuur - de biodiversiteit - neemt nog altijd af. Vooral de milieudruk (verdroging, verzuring, vermesting, stikstof en zware metalen) frustreert het natuur-

9. Natuur: kwaliteit belangrijker dan kwantiteit Grootschalige natuurgebieden Op de schaal van Nederland zullen natuur en landschap altijd nauw verweven zijn met de inrichting van steden, dorpen en het hele buitengebied. Nederland is te klein voor grootschalige, zelfregulerende natuurgebieden. Niet-duurzame cultuur en economie leiden tot natuur- en landschapsvernietiging. Op de lange termijn kan natuurbeleid alleen maar slagen in een verduurzaamde samenleving. Op de korte en middellange termijn moet het natuurbeleid de druk van de economische expansie en de milieuvernietiging zien te weerstaan. Extra maatregelen zijn dringend noodzakelijk.

9

beleid. De overheid heeft het plan opgevat van een samenhangend, landelijk netwerk van natuurgebieden en tussenliggende verbindingen, analoog aan het rijkswegennet. De Groenen ondersteunen dit streven, maar om de Ecologische Hoofdstructuur tijdig te realiseren is de versnelde aankoop van de benodigde gronden essentieel. Daarvoor zijn een substantiële verruiming van het budget en de inzet van het middel onteigening (zoals ook bij rijkswegenaanleg gebeurt) nodig. Bovendien dienen gebieden die volgens het rijksplan in de toekomst als natuurgebied worden aangekocht planologisch (via streek- en bestemmingsplannen) te worden gevrijwaard van tussentijdse aantastingen. De verantwoordelijke minister ziet hierop toe, desnoods via een aanwijzingsbesluit. Natuurcompensatie De compensatie voor onontkoombare aantasting van natuurgebieden en leefgebieden van de 650 bedreigde soorten van dieren en planten moet wettelijk worden verankerd in dezelfde procedures als waarin de aantasting wordt geregeld. Dat betekent dat bij het ontbreken van draagvlak voor natuurcompensatie er ook geen aantasting kan plaatsvinden. Milieunormen Voor het herstel van de natuurkwaliteit binnen en buiten de Ecologische Hoofdstructuur worden de milieunormen op duurzaam overleven van een soortenrijke natuur afgestemd. Nu zijn ze slechts afgestemd op duurzaam overleven van de mens. Biologische landbouw, schone productieprocessen, drastische beperking van de automobiliteit en milieubewust gedrag worden via het belastingstelsel sterk bevorderd. Naleving internationale verdragen Nederland moet veel beter zijn verplichtingen nakomen in het kader van internationale natuur- en milieuverdragen, zoals het Biodiversiteitsverdrag, de Europese vogel- en habitatrichtlijn en het Kyotoprotocol. Ook moet Nederland zich houden aan de Verklaring van Stade, waarin Duitsland, Denemarken en Nederland hebben afgesproken dat geen windmolens in de Waddenzee worden geplaatst. De plaatsing van windmolens op de Afsluitdijk moet dan ook worden afgeblazen, want hierdoor zullen jaarlijks 10.000 tot 15.000 vogels de dood vinden. Er zijn in Nederland veel geschiktere plekken voor windmolenparken. Zie hoofdstuk 10 onder “Energie”. Het budget voor de bescherming van met uitsterven bedreigde diersoorten wordt verdubbeld.

Partijprogramma De Groenen 2002 productie. Het verbranden van afval is slecht voor milieu en gezondheid. Niet Stiltegebieden De komst van meer stiltegebieden en alleen leidt dat tot de uitstoot van giftige nachtduister is gewenst. Op autosnelgassen; je blijft ook zitten met de verbranwegen kan de verlichting 's nachts minder dingsrest (vliegas), die als chemisch afval fel of zelfs helemaal niet branden. Dit moet worden beschouwd. De vliegas zorgt voor een vermindering van de wordt nu verwerkt in beton en asfalt, maar verstoring van het nachtleven van dieren. komt daar in de loop der jaren door uitloBovendien remt het de snelheid van de ging en de sloop van wegen en gebouwen autogebruiker, waardoor het aantal opnieuw uit vrij. Het bijstoken van afval sterfgevallen van zeldzame dieren in cementovens en elektriciteitscentrales eveneens zal afnemen. wordt verboden. Deze instellingen beschikken niet over de vereiste rookgas10. Milieubeleid: naar een schone reinigingssystemen die de uitstoot van productie milieugevaarlijke stoffen als dioxinen kunnen voorkomen. Milieu begint ook bij de overheid Het milieubeleid van het paarse kabinet Statiegeldsysteem komt vooral tot uiting in de 'Postbus 51'Winkels en bedrijven krijgen - zoals in spotjes. 'Een schoon milieu begint bij Duitsland - de wettelijke plicht om het jezelf', is daarin het credo. Het stimuleren verpakkingsmateriaal van hun producten van milieuvriendelijk gedrag onder de in ontvangst te nemen. Ook de afgedankte burgers krijgt echter een wrange bijsmaak producten zelf dienen hergebruikt te als de overheid zelf een slappe houding worden. Het is noodzakelijk dat het aanneemt. Burgers zijn best bereid offers statiegeldsysteem verder wordt uitgebreid, te brengen voor een beter milieu. De inzet in eerste instantie met al het glaswerk, wordt helaas minder als diezelfde burger blik en plastic frisdrankverpakkingen. ziet dat de buurman, niet gehinderd door enig milieubesef, ongestoord door kan Energie gaan met milieuonvriendelijk gedrag. De Schone productie als doelstelling betekent burger verwacht van de overheid ook dat er op termijn alleen plaats is voor maatregelen die voor iedereen gelden. schone en duurzame energie. De Groenen Milieu begint dus óók bij de overheid. willen daarom de kerncentrales zo snel Om het goede voorbeeld te geven gaat de mogelijk sluiten en het invoeren van met overheid volledig over op gebruik van kernenergie geproduceerde stroom groene stroom. beëindigen. Het gebruik van fossiele energiebronnen als kolen en olie wordt Zeer milieugevaarlijke stoffen ontmoedigd. De bestaande kolencentrales Het afvalprobleem kan alleen effectief worden aan het eind van hun levensduur worden opgelost door op termijn slechts gesloten. schone productie toe te staan. In de Tegelijkertijd wordt de toepassing van tussentijd willen De Groenen een zonne-, water- en windenergie, die op onmiddellijk verbod op het gebruik van korte termijn rendabel worden, sterk en de handel in stoffen die zeer milieugestimuleerd. Er komen grote windmolenschadelijk zijn en waarvoor nu al goede parken in de Markerwaard en voor de kust alternatieven bestaan. Het gaat dan in de Noordzee. Onderzocht zal worden bijvoorbeeld om het gebruik van op welke manier windmolens beter in het cadmium in bierkratjes, PVC en andere landschap geïntegreerd kunnen worden. chloorverbindingen, dioxinen alsook Toepassing van fotovoltaïsche panelen op zware metalen, die bijvoorbeeld worden daken wordt aangemoedigd. gebruikt bij de verduurzaming van hout. De overheid zal bovendien actief de Milieukosten in prijs verwerken conversie van de chloorindustrie De milieukosten van producten behoren bevorderen. in de prijs verwerkt te worden. Er komt een heffing op bronnen van de kankerverAfvalverbranding wekkende polycyclische aromatische In afwachting van de situatie waarin koolwaterstoffen (PAK's), zoals auto's, alleen nog schone en herbruikbare vliegtuigen en diverse fabrieken. producten zijn toegestaan, moeten we Hetzelfde geldt voor bronnen die bovennatuurlijk wel iets doen met het vele afval matig verantwoordelijk zijn voor de dat in de afgelopen decennia geproduuitstoot van CO 2. Arbeidsintensieve ceerd is. De Groenen vinden dat het diensten en plantaardige producten verbranden van afval tot een minimum (bijvoorbeeld uit natuurvoedingswinkels) beperkt dient te worden. We zijn immers behoren in het lage BTW-tarief. op weg naar onze doelstelling van schone Vleesproducten gaan naar het hoge tarief 10

van 19 procent, behalve vlees afkomstig uit de biologische veeteelt. Onderzoek van het Centraal Planbureau heeft uitgewezen dat zelfs een drie keer zo hoge energieheffing de economie niet schaadt. Wel zorgt ze voor een verschuiving van kosten in het voordeel van arbeid en milieu. De Groenen voeren de ecotax op energie daarom met een factor drie op voor zowel klein- als grootverbruikers. Grootverbruikers worden nu nog gevrijwaard van deze energieheffing, zoals de energieverslindende aluminiumindustrie. Storten van vervuild baggerslib Het storten van vervuild baggerslib in havens, rivierarmen en uiterwaarden is om redenen van gezondheid en milieu onverantwoord. Alternatieve verwerkingsvormen, zoals verglazing, dienen nadrukkelijk onderzocht te worden. Water Schoon drinkwater wordt een steeds schaarser artikel. De Groenen willen een gescheiden waterleidingsysteem invoeren voor drink- en gebruikswater. Rioolrechten en zuiveringsheffing worden gekoppeld aan het waterverbruik. Regenwater mag niet rechtstreeks verdwijnen in het riool. Hemelwater hoort namelijk in de bodem terecht te komen, opdat het grondwater op peil blijft. Daarom zal op grote schaal asfalt moeten worden weggehaald. Met name grote (bedrijfs)parkeerterreinen worden waterdoorlatend gemaakt. Naleving milieuregels Milieu- en afvalbeleid en afvalverwerking blijven een kerntaak van de overheid, en worden niet geprivatiseerd. Handhaving van de milieuwetgeving wordt krachtiger aangepakt door de instelling van een Milieu Inlichtingen en Opsporings Dienst (M.I.O.D.). De overheid behoort ook zelf de milieuregels na te leven, in het bijzonder de Europese regelgeving. De overheid moet evenals particulieren strafrechtelijk vervolgd kunnen worden voor milieu-overtredingen. Politie en justitie moeten meer uren uittrekken voor controle op de naleving van milieuregels. 11. Dierenrechten: respect voor de eigen waarde van het dier Dieren zijn geen goederen Dieren zijn nog steeds vogelvrij. Wij eten ze, doen er proeven op en schieten ze dood. Miljoenen dieren worden zo 'geconsumeerd'. Er is wel enige wetgeving voor dieren ontstaan, maar dit heeft niet geleid tot grote verbeteringen. Leghennen worden nog steeds gek in hun kooien, varkens

Partijprogramma De Groenen 2002 kunnen niet wroeten en kalveren worden in het donker opgesloten. De dieren wor12. Biotechnologie: voorzorgsprincipe den behandeld als goederen. Voor De Groenen zijn het echter levende wezens Strikte wetgeving die respect verdienen. Na de informatierevolutie van de jaren ’90 zal het komende decennium gekenGrondwetswijziging merkt worden door snelle ontwikkelingen In artikel 21 van de Grondwet is de zorg in de biotechnologie. Doordat deze ontvan de overheid voor de bescherming en wikkelingen potentieel hoge winsten met verbetering van het leefmilieu vastgelegd. zich meebrengen, zullen bedrijven De zorg van de overheid voor het welzijn geneigd zijn alle geboden mogelijkheden van het dier moet hieraan worden toegein dit veld te gebruiken. De Groenen voegd. Hierdoor zullen de belangen van kiezen echter voor het voorzorgsprincipe: dieren zwaarder meewegen bij maatzolang niet bewezen is dat deze technoloschappelijke en politieke besluitvorming. gieën onschadelijk zijn voor het milieu, dienen ze niet gebruikt te worden. GenenNee tenzij manipulatie moet dus worden gebonden Het 'Nee, tenzij' dient uitgangspunt te zijn aan strikte wetgeving, die voor iedereen voor al het menselijk handelen met dieduidelijk is. ren. Dit betekent dat het welzijn van dieren in principe niet mag worden aangeVoedselveiligheid tast, tenzij er zwaarwegende argumenten De regering heeft de plicht om al het zijn en er geen alternatieven zijn om de voedsel dat bestemd is voor menselijke doelen op een andere manier te bereiken. consumptie en dat tot stand gekomen is Het fokken van pelsdieren doorstaat deze met behulp van genetische manipulatie te toets niet en moet worden verboden. Voor keuren op risico's voor de volksgezonddierproeven dienen meer alternatieven heid. ontwikkeld te worden. Het moet worden verboden om aan het publiek voedsel te verkopen dat tot stand De jacht is gekomen met behulp van genetische De Groenen streven naar een verbod op manipulatie zonder dat dit duidelijk op het alle plezier-, oogst- en benuttingsjacht, product is aangegeven. Consumenten dus alleen nog professionele beheersjacht. moeten een keuzemogelijkheid krijgen en Er mag in geen enkel geval op dieren gebehouden. jaagd worden in hun voortplantingsperioden. Verbod loslaten nieuwe organismen Het moet worden verboden om genetisch Wilde dieren gemanipuleerde organismen vrij te laten Het houden van huisdieren die geen gedoin de natuur indien er een mogelijkheid mesticeerde geschiedenis hebben, wordt bestaat dat natuurlijke populaties van verboden. Dat betekent dat uit het wild organismen hier nadelig door benvloed gevangen dieren, ook als ze niet met uitworden. sterven worden bedreigd, niet meer mogen worden gehouden. Controle op besmetting Virale besmetting buiten het laboratoriDieren moeten zichzelf kunnen zijn um, ten gevolge van genetisch onderzoek, Ieder dier in gevangenschap moet zich is zeer wel denkbaar, onder meer door de soortspecifiek kunnen gedragen. Dit beteabsentie van bekende afweerstoffen. Een kent dat legbatterijen en intensieve veeepidemie behoort tot de mogelijkheden. houderij op termijn worden afgeschaft. Het infecteren van dieren of planten met Het omschakelen naar extensieve bedrijfs- synthetische virussen moet daarom aan voering moet nog meer worden gestimustrikte voorwaarden en vergunningen leerd. Daarvoor moet grond beschikbaar worden gebonden. zijn. Er dient dus zo min mogelijk grond aan het landbouwareaal onttrokken te Handhaving verbod op onderzoek wapens worden. Publiekscampagnes moeten de voor biologische oorlogvoering consument voor scharrelvlees interesseDe Groenen pleiten voor een protocol om ren. de naleving van het verbod op de ontwikkeling van biologische wapens te laten Koe in de wei controleren op dezelfde voet als dat nu bij Ammoniakuitstoot mag geen aanleiding de chemische industrie met betrekking tot zijn om de koe het hele jaar op stal te de ontwikkeling van chemische wapens houden. De Groenen willen de koe 's gebeurt. zomers in de wei zien, met in elke wei een schuilboom. 11

Grenzen aan genetisch onderzoek Zelfs indien omringende landen uitwijkmogelijkheden bieden menen De Groenen dat er grenzen zijn aan het soort onderzoek dat er in Nederland uitgevoerd kan worden: a. Het moet verboden worden om de gang van bevruchte eicel tot foetus te analyseren met de bedoeling om datgene te vernietigen wat niet beschikt over de gewenste genetische karakteristieken, bijvoorbeeld een bepaalde sekse. Gentherapie dient alleen na de geboorte plaats te vinden. b. Genetische tests mogen uitsluitend worden uitgevoerd in het belang van het individu op eigen aanvraag. Tests voor banen, verzekeringen en zo meer moeten worden verboden. c. Er moet een verbod komen op pogingen om menselijke eicellen genetisch te manipuleren. Verbod op het klonen van mensen Er moet een verbod komen op pogingen om mensen te klonen Restricties op genetische manipulatie van dieren Het genetisch manipuleren van dieren moet worden gereguleerd op basis van vergunningen. Het toevoegen van menselijk DNA aan dieren is slechts onder strikte voorwaarden toegestaan, bijvoorbeeld als het gaat om de productie van een bepaald benodigd hormoon. Alles moet eraan worden gedaan om te verzekeren dat genetisch gemanipuleerde dieren niet geplaagd worden door ziekte en gebrek als gevolg van hun behandeling. Waar zulke 'nieuwe soorten' ongezond blijken moet verdere voortplanting verboden worden. Publieke toegankelijkheid en bezit van informatie Registers inzake genetische manipulatie en de bedrijven of instellingen die zich met dit onderwerp bezighouden, dienen gemakkelijk toegankelijk te zijn voor het publiek. 13. Ruimtelijke ordening, wonen en infrastructuur: beter benutten wat we hebben Sprinkhanenplanologie De open ruimte in Nederland wordt in een angstaanjagend tempo opgeofferd aan nieuwbouwwijken, bedrijventerreinen en infrastructurele projecten. Tegelijkertijd wordt bestaande bebouwing overgeleverd aan vervalprocessen. De Groenen verzet-

Partijprogramma De Groenen 2002 ten zich tegen de huidige sprinkhanenplategenover de aanleg van de Zuiderzeelijn, nologie, waarbij steeds weer groene geeen snelle spoorverbinding tussen de bieden worden opgeslokt door bouwacrandstad en het noorden, mits daarbij tiviteiten, terwijl er tal van alternatieven zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt zijn. Het ruimtelijke ordeningsbeleid dient van het bestaande spoorwegennet. te worden omgebogen, zodat de ruimte in de huidige verstedelijkte kernen zo effiOptimalisering bestaande ciënt mogelijk wordt gebruikt. Het conwoningvoorraad cept van de “compacte stad” wordt niet Jarenlang werd in ons land gebouwd voor losgelaten, maar juist inniger omarmd. een jonge bevolking. Nu die vergrijst past Regelgeving die ‘inbreiding’ onnodig het neergezette onderdak steeds minder. bemoeilijkt, wordt versoepeld. MogelijkTerwijl de bevolking al voor 61 procent heden om binnen de bebouwde kom bestaat uit één- en tweepersoonshuisplanschade te verhalen worden beperkt. houdens, bestaat de huidige voorraad voor 71 procent uit eengezinswoningen en juist Openruimteheffing die worden nog steeds bijgebouwd. Er komt een openruimteheffing van een Daardoor wonen steeds meer oudere dusdanige omvang dat het bouwen in de mensen te ruim en kunnen ze geen open ruimte niet langer goedkoper is dan kleinere woning vinden. Ook hier moeten bouwen in het stedelijk gebied. Om een we optimaliseren en het onderdak op maat verdere versnippering van agrarische en maken door woningen te splitsen. Ook natuurgebieden te voorkomen, moet de kan de bestaande bebouwde ruimte beter rijksoverheid rode contouren trekken, die worden benut door verbouw, aanbouw, en de grens aangeven voor het stedelijk opbouw van verdiepingen. Die huizen gebied. Daarbuiten wordt niet gebouwd. kunnen dan meteen duurzamer worden De rode contouren gelden voor een gemaakt (zonnecollectoren, warmtepomp, periode van tien jaar. Tot aan het vastvegetatiedak etc.). Zo is nauwelijks stellen van de rode contouren komt er een nieuwbouw nodig in het buitengebied en moratorium voor nieuwe uitbreidingen. krijgen vervalprocessen minder kans in de Wanneer gemeenten beperkt kunnen naoorlogse woonwijken die toch al moeuitbreiden vanwege ruimtelijke overweten worden opgeknapt. Het draagvlak gingen, moeten ze de instroom van voor voorzieningen als bus en bibliotheek mensen van buiten kunnen beperken door blijft bovendien behouden. Bewoning van de eis van economische en/of maatschaprecreatiewoningen moet om milieuredepelijke binding te stellen. De financienen krachtig worden bestreden. ringssystematiek van het gemeentefonds wordt zo gewijzigd dat er niet langer een Grote-stedenbeleid bonus staat op uitbreiden. Bij het Er moet meer geld komen voor het Groteontwikkelen van ruimtelijke plannen moet stedenbeleid om de vlucht uit de stad te meer aandacht worden besteed aan het vermijden. Er komt een duurzame voorkomen van horizonvervuiling. verbouwstrategie voor de bestaande voorraad. In het algemeen heeft duurzaam Randstad overvol bouwen nog een te vrijblijvend karakter. Grote delen van de randstad raken overHet Bouwbesluit moet op dit punt worden vol. Verdere verstedelijking is hier onveraangescherpt. Verder worden grote antwoord, temeer daar er over enige tijd investeringen gedaan in hoogwaardig ontspanning optreedt op de woningmarkt. openbaar vervoer. Ook de kleine kernen Om verpaupering op langere termijn te krijgen meer financiële armslag om de voorkomen, moet juist worden geïnvesbestaande kernen kwalitatief te teerd in de kwaliteit van de leefomgeving. verbeteren, zodat een aanslag op het open De resterende landbouwgebieden in en gebied achterwege kan worden gelaten. om de Randstad moeten behouden blijven en geschikt worden gemaakt voor agraDubbel grondgebruik risch natuurbeheer. Dit geldt bijvoorbeeld Dubbel grondgebruik krijgt meer voor het bollengebied, dat echter zal moeaandacht. Overkluizing van wegen en ten omschakelen naar biologische bollenspoorlijnen met woningen en kantoren is teelt. Daarnaast is er met name in het zuieen goede optie voor nieuwbouw. Op delijke deel van de Randstad een tekort ringwegen bijvoorbeeld kunnen zoveel aan grootschalige recreatiegebieden. Bij nieuwe woningen worden neergezet dat de herstructurering van het Westland nieuwe woonwijken in het buitengebied moet daarom een bos van minimaal 4.000 volledig overbodig worden. Ook op hectare worden aangelegd. bedrijventerreinen kan meer bedrijvigheid plaatsvinden op hetzelfde grondgebied. Zuiderzeelijn Dat geldt ook voor haventerreinen. De Groenen staan in beginsel positief Parkeren moet zoveel mogelijk 12

ondergronds plaatsvinden. Het parkeren van auto’s legt nu een veel te groot beslag op de openbare ruimte. Erfpacht Erfpachtuitgifte door de gemeenten heeft in theorie als voordeel dat speculatie kan worden tegengegaan (de waardevermeerdering komt ten goede aan de gemeenschap). Helaas gebruiken sommige gemeenten het erfpachtsysteem als melkkoe, waardoor zij in feite zelf als speculant opereren. Bovendien heffen gemeenten al onroerende zaak belasting (OZB). De Groenen vinden dat de wetgeving moet worden aangepast om een einde te maken aan extreme canonverhogingen en grote ongelijkheden tussen verschillende erfpachters, zoals in Amsterdam. De modelverordening van de VNG uit 1988 kan als voorbeeld dienen. Dit model gaat uit van eeuwigdurende erfpacht met een vijfjaarlijkse canonverhoging op basis van een rentepercentage. Gevaarlijke bedrijven uit woonwijken De ramp in Enschedé heeft niet alleen pijnlijk duidelijk gemaakt dat de overheid beter moet “handhaven”, maar laat ook zien dat er nog altijd bedrijven in woonwijken zijn gevestigd die grote risico’s met zich meebrengen op het gebied van de veiligheid en de gezondheid. Onder regie van het rijk moet met spoed een plan van aanpak worden opgesteld om tot een sanering te komen van bedrijven die onverantwoord dicht bij woonwijken staan. Infrastructuur beter benutten Nederland vergrijst en krijgt binnen enkele decennia te maken met een bevolkingsdaling als de naoorlogse geboortegolf begint weg te ebben. Daaraan vooraf gaat pensionering. Er zal dus minder werkgelegenheid hoeven te worden gecreëerd want jongeren kunnen de plaats innemen van ouderen. Het woon-werkverkeer zal afnemen en geen nieuwe wegverbreding nodig maken. Ook het gesleep met goederen kan verminderen en in milieuvriendelijker banen worden geleid. We gaan infrastructuur overhouden als het roer niet nu al omgaat. Met dat vooruitzicht moeten we bestaande infrastructuur beter benutten en nieuwe alleen aanleggen waar we die door achterstand missen: tramlijnen, kanalen en luchtschipverbindingen. Transportwetenschap en -technologie moeten worden gestimuleerd, want zij bieden ons betere oplossingen dan nog meer beton. Bovendien kunnen we die kennis exporteren en zo ook elders milieu en ruimte sparen, terwijl het ons aan niets hoeft te ontbreken. De aanleg van nieuwe snelwegen is geen oplossing voor fileproblemen,

Partijprogramma De Groenen 2002 integendeel, hiermee wordt uiteindelijk vliegveld op het knooppunt van alleen maar de groei van het autoverkeer snelle treinen en dat is nabij de gefaciliteerd. De Groenen verzetten zich Kanaaltunnel. tegen allerlei door paars geplande nieuwe - Reclamevluchten worden verboden snelwegen, zoals de A4 door recreatie(zijkanten van zeppelins vervangen gebied Midden-Delfland en de verbinding dat) en de kleine luchtvaart mag tussen de A6 en de A9, die onder andere niet meer plaats vinden boven het Naardermeer bedreigt. stiltegebieden en grote natuurgebieden. - Nachtvluchten tussen 23 en 7 uur Vliegverkeer De Groenen zien met lede ogen aan dat worden op de Nederlandse het vliegverkeer geen strobreed in de weg luchthavens (inclusief Schiphol) wordt gelegd. Vliegen zorgt voor een verboden, behalve voor luchtenorme aanslag op de beschikbare fosschepen. Er moeten internationale siele brandstoffen en is dus een van de afspraken komen over nachtvluchtgrote veroorzakers van het broeikaseffect. verboden. Ook in Duitsland bestaat Bovendien zorgt het vliegverkeer voor daar draagvlak voor. ernstige lawaaioverlast in de wijde omgeving van de vliegvelden. Het mag niet NS en busbedrijven verbazen dat De Groenen tegenstander De vervoersplicht van de overheid moet zijn van een verdere toename van dit soort in stand blijven om een duurzaam altervliegverkeer. Zij wijzen dus ook de aannatief te bieden voor de auto. Het openleg van een nieuwe luchthaven af. Sterker baar vervoer heeft nog een wereld te winnog, De Groenen zien mogelijkheden nen door capaciteitsvergroting, betere genoeg om dit vliegverkeer te vermindedienstverlening, betrouwbaarheid en beteren. De volgende beleidsvoorstellen moere informatie aan reizigers. Het openbaar ten leiden tot een afname van het aantal vervoer moet beter geschikt worden gevluchten. maakt voor ouderen, gehandicapten en - Een selectief toelatingsbeleid zorgt ouders met jonge kinderen. Een hardere ervoor dat lawaaiige, onveilige en aanpak van asociaal gedrag in het openlaagwaardige vliegbewegingen tot baar vervoer is helaas noodzakelijk. Als het verleden behoren. Waar mogeniet snel een kentering optreedt, verliest lijk worden reizen overgeheveld de trein aan aantrekkingskracht. De privanaar de grond. Veel reizen binnen tisering van het spoor is een regelrecht Europa kunnen plaatsvinden via de fiasco en moet zo snel mogelijk worden hogesnelheidslijnen (op bestaand teruggedraaid. De Groenen zijn wel voorspoor). stander van onderzoek naar een andere fi- Er komt een belasting op kerosine, nanciering van het busvervoer. Gedacht en op vliegtickets wordt BTW wordt aan een vermaatschappelijking van geheven. De vraag naar vliegreizen busmaatschappijen. De burger wordt dan zal afnemen en de treinen kunnen aandeelhouder van zijn of haar eigen busweer een eerlijke concurrentie met bedrijf in stad of streek via een aandeel in de vliegmaatschappijen aangaan. een 'Financieringsgemeenschap Openbaar - De Nederlandse overheid zal zich Vervoer'. Belastingvrije groenfondsen sterk maken voor de herintroductie worden ingezet voor investeringen in het van luchtschepen. De nieuwe openbaar vervoer. generatie zeppelins kan met het vliegverkeer concurreren op Goedkoop openbaar vervoer binnenlandse trajecten en korteHet experiment met gratis openbaar afstandsvluchten. Bovendien zijn vervoer in het Belgische Hasselt heeft zeppelins geschikt voor goederengeleid tot ruim acht keer zoveel reizigers. transport, surveillances, militair De Groenen willen hierop voortborduren toezicht en toerisme. Rechtstreekse door het stadsvervoer zo niet geheel luchtschipverbindingen van regiogratis, dan toch veel goedkoper te maken. nale luchthavens naar mediterrane De financiering hiervan wordt mogelijk vakantiebestemmingen behoren tot gemaakt door de invoering van een locale de mogelijkheden op de korte terOV-heffing, waarvoor de passagier in ruil mijn. Regionale luchthavens zullen een abonnement ontvangt. daarvoor geschikt worden gemaakt. Behoud onrendabele lijnen - De overheid streeft verder naar één Het openbaar vervoer in het landelijk internationale intercontinentale gebied wordt behouden en zo mogelijk luchthaven voor Noordwest-Eurouitgebreid. De rijksoverheid moet niet pa. Er dient een gezamenlijke volstaan met decentralisatie van het exploitatie te komen van een openbaar vervoer, maar moet ook meebe13

talen aan het in stand houden van lijnen met een bezettingsgraad van minder dan 40 procent. Onrendabele lijnen bestaan niet; ze worden met slecht beleid gemaakt. Fietsverkeer De fiets is een goed vervoermiddel voor de korte afstand. Fietsen is milieuvriendelijk, goed voor onze persoonlijke gezondheid en ons welzijn, en neemt weinig ruimte in beslag. Het fietsverkeer zal worden bevorderd door de aanleg en het onderhoud van fietsroutes, door het scheppen van voldoende stallingsmogelijkheden en door te zorgen voor fietsersvriendelijke verkeersregels. In nieuwbouwwijken zullen tegenover een enkele auto-ontsluiting verscheidene fietsontsluitingen worden gerealiseerd. 14. Automobiliteit: beperking van de rij-rechten Absolute vermindering aantal auto's Net als zoveel andere vervuilende elementen neemt ook het aantal auto's toe in Nederland; al zes miljoen daarvan rijden inmiddels rond in ons land. De Groenen willen een vermindering van het aantal auto's en een vermindering van het autogebruik. Het beleid moet niet alleen gericht zijn op het gebruik van de auto maar ook op het bezit daarvan. Dat willen De Groenen overigens alleen als de alternatieven voor het particulier autobezit verder worden uitgebouwd. Projecten met een deelauto mogen rekenen op financiële ondersteuning. De tram keert in veel steden weer terug in het straatbeeld. Openbaar vervoer wordt goedkoper en het taxivervoer wordt als onderdeel daarvan gestimuleerd. Dorpsauto Analoog aan de succesvolle collectief beheerde dorpshuizen dient er een stimuleringsprogramma te komen voor dorpsauto’s, waarvan de hele gemeenschap gebruik kan maken. Vergunningenstelsel Goed flankerend beleid maakt het maatschappelijk draagvlak groter voor een algehele stop op het aantal auto's in Nederland. De Groenen zijn voorstander van een onderzoek naar de mogelijkheid van een vergunningenstelsel voor het hebben van een auto. In een soortgelijk dichtbevolkt land als Singapore wordt al jaren succesvol met dit systeem gewerkt. Gaat er een auto naar de sloop dan komt er een vergunning vrij voor de koop van een nieuwe wagen. Daarnaast zou het rijk niet-gebruikte 'autorechten' kunnen opko-

Partijprogramma De Groenen 2002 pen. Als tweede mogelijkheid wordt Automobilisten die herhaaldelijk zijn gedacht aan een quotering van het aantal veroordeeld voor een overtreding die de kilometers of het aantal brandstofliters, verkeersveiligheid ernstig in gevaar via een geleidelijke vermindering daarbrengt willen wij de rijbevoegdheid van. Omdat het beleid van De Groenen ontnemen. gericht zal zijn op autocontingentering kunnen maatregelen als elektronische Vrachtverkeer tolheffing en accijnsverhogingen Door het introduceren van een (voorzover niet in overeenstemming met inhaalverbod voor het vrachtverkeer op het buitenland) achterwege blijven. bepaalde trajecten van het wegennet, vindt een betere doorstroming van het Normstelling verkeer plaats. Vervoer naar binnensteden Door strikte normstelling voor de uitstoot vindt in de nabije toekomst plaats via van auto's wordt tegelijkertijd de druk op zogenoemde stadsdistributiecentra autofabrikanten opgevoerd om te komen (SDC's). Kleinere, milieuvriendelijke met voertuigen die milieuvriendelijker vrachtwagens rijden vanaf die SDC's de zijn. Op termijn mogen auto's in goederen de stadskernen binnen. Nederland geen zwaar verontreinigde emissie uitstoten. Onderzoek naar Elektronische snelweg voertuigen die spaarzaam gebruik maken De elektronische snelweg kan bijdragen van fossiele brandstoffen wordt aan een afname van het aantal gedwongen uitgebreid. Te denken valt daarbij aan vervoersverplaatsingen. Door de voortsubsidies voor de elektrische auto die durende telematica-ontwikkelingen is opgeladen wordt door zonnepanelen op telewerken een alternatief geworden voor het eigen dak, of thuis. Het gebruik van het werken op de zaak. De overheid dient gas als brandstof wordt gestimuleerd. meer dan in het verleden te investeren in deze ontwikkelingen. Fiscale maatregelen Belastingfaciliteiten die het autorijden 15. Belastinghervormingen: meer logica bevorderen worden afgeschaft. Het OVin het systeem gebruik vormt de grondslag voor reiskostenvergoedingen. Het gebruik van dieselMinder belasting op arbeid brandstof voor personenauto's, taxi's en De onstuimige economische groei van de bestelauto's wordt met fiscale maatregelen laatste jaren heeft verhuld hoe zwak ons ontmoedigd. systeem staat tegenover werkeloosheid. Nederland is de afgelopen jaren steeds Parkeerbeleid rijker geworden. Maar de geluiden over Het lukt niet het autogebruik terug te het onbetaalbaar worden van de sociale dringen, mede doordat gemeenten geen zekerheid zijn niet van de lucht. Hoe valt streng parkeerbeleid voeren. De rijksdit te rijmen? overheid moet hier met dwingende parDoor de hoge belasting- en premiedruk op keerwetgeving op inspelen. Zo moet van arbeid en de relatief lage prijzen van enerrijkswege worden voorgeschreven dat alle gie en grondstoffen worden bedrijven bebouwde kommen onder eenzelfde regiaangemoedigd tot investeringen in enerme van parkeerrestricties komen te vallen. gievretende machines en tot een vlucht naar lage-lonenlanden. Ons fiscale stelsel Autovrije zondag geeft bedrijven dus zowel in groen als in De overheid voert autovrije zondagen in, sociaal-economisch opzicht de verkeerde verplicht voor iedereen. In eerste instantie prikkels: het maakt de productie meer jaarlijks. De jaarlijkse autovrije zondag vervuilend en pakt de werkloosheid moet binnen drie jaar overgaan in een onvoldoende aan. verplichte maandelijkse autovrije zondag. Vicieuze cirkel Verkeersveiligheid Het probleem is de manier waarop ons Een verkeersveilige leefomgeving wordt sociale-zekerheidsstelsel wordt gefinandoor steeds meer mensen gewenst. De cierd. Aan de ene kant leidt het afstoten Groenen denken daaraan bij te dragen van arbeid tot een daling van de sociale door in eerste instantie de groei van het premies door bedrijven, terwijl er juist autoverkeer tegen te gaan. Ook de meer geld nodig is om het toegenomen snelheid dient te worden begrensd. Op aantal uitkeringen te betalen. Aan de wegen waar de maximumsnelheid nu 50 andere kant leidt het aannemen van arbeid km/uur bedraagt, moet deze worden tot een stijging van de afgedragen teruggebracht tot 30 km/uur, behoudens premies, terwijl dit dan juist minder hard verbindingswegen. Op snelwegen wordt nodig is. Om bij een stijging van de de limiet teruggebracht naar 90 km/uur. werkloosheid de premie-inkomsten veilig 14

te stellen is het dus noodzakelijk om de sociale premies te verhogen. Daardoor stijgen dan de loonkosten, wat tot gevolg heeft dat bedrijven mensen gaan ontslaan en hun prijzen opschroeven. Dit betekent nog meer werkloosheid en de noodzaak tot een verdere verhoging van de sociale premies. Er zit dus een systeemfout in ons socialezekerheidsstelsel. Het afstoten van arbeid zou juist moeten leiden tot een verhoging van de afdrachten aan sociale premies door bedrijven. Het aannemen van arbeid zou juist beloond moeten worden met lagere afdrachten. Verschuiving premieheffing De Groenen willen de systeemfout in het sociale-zekerheidsstelsel aanpakken. Dit kan door de sociale-premiedruk te verschuiven van arbeid naar toegevoegde waarde. Van de heffing die een bedrijf dan over de toegevoegde waarde gaat betalen mag vervolgens voor elke in dienst zijnde werknemer een bedrag worden afgetrokken ter grootte van de werkloosheidsuitkering die daarmee wordt bespaard. Het heffingspercentage wordt per bedrijfstak zodanig vastgesteld dat de sociale lasten die een bedrijf onder het nieuwe stelsel moet betalen gelijk zijn aan die onder het huidige stelsel. Deze financiering van de sociale zekerheid kost niets meer dan de financiering volgens het huidige stelsel. Zij leidt ertoe dat het aannemen van arbeid wordt beloond in plaats van bestraft, terwijl het afstoten van arbeid minder voordelig wordt omdat dan een uitkeringsequivalent minder kan worden afgetrokken. Bruto wordt netto De Groenen willen nog iets verder gaan en op termijn behalve de sociale lasten ook de loonbelasting op de toegevoegde waarde laten drukken. De heffing over de toegevoegde waarde wordt daarmee wel hoger, maar daar staat tegenover dat bedrijven in plaats van bruto lonen nog slechts netto lonen hoeven uit te betalen. Consequentie zal zijn dat we verlost worden van alle aftrekposten. Niemand hoeft er echter op achteruit te gaan, doordat de nettolonen, inclusief aftrekposten, gelijk blijven. Korte- en lange-termijnplan Deze verschuiving van loonbelasting en sociale lasten naar de toegevoegde waarde kan geleidelijk, per bedrijfstak worden ingevoerd. Het korte- en het langetermijnplan van De Groenen vloeien dan geleidelijk in elkaar over omdat dan steeds meer bedrijven nog slechts netto lonen uitkeren, zodat we ons uiteindelijk

Partijprogramma De Groenen 2002 niet meer druk hoeven te maken over het dus uiteindelijk opblazen. werkloosheid veroorzakende effect van te hoge bruto lonen. Milieu-investeringen De Groenen willen daarom naar een Winst in milieu-, sociaal en economisch andere groei toe. Deze is gebaseerd op opzicht lange-termijnperspectieven en duurzaamMet een dergelijk fiscaal stelsel blijft heid in plaats van op winstbejag voor de volgens De Groenen de sociale zekerheid korte termijn. Het belang van de invoebetaalbaar en wordt de werkloosheid sterk ring van het hierboven beschreven groene teruggedrongen. Ook kan een aanzienlijke fiscale stelsel is duidelijk. Dit stelsel winst worden geboekt in milieu-, sociaal stimuleert bedrijven om zuiniger om te en economisch opzicht. Door de daling in gaan met onvervangbare natuurlijke de arbeidskosten wordt het voor bedrijven bronnen. Dit is echter niet genoeg. relatief aantrekkelijker om op energie en Bedrijven moeten worden gestimuleerd grondstoffen te bezuinigen dan op arbeid. om alle fasen van de levenscyclus van Dit zal tevens leiden tot innovatieve hun product milieuvriendelijk te maken. investeringen in milieutechnologie. Hiervoor zijn vergaande veranderingen Lagere arbeidskosten maken bovendien noodzakelijk: veranderingen in de arbeidsintensieve activiteiten zoals gegebruikte grond- en hulpstoffen, zondheidszorg, onderwijs, onderzoek en veranderingen aan technische installaties ontwikkeling, reparaties, service en bioen het product, en aanpassingen om afval logische landbouw weer betaalbaar. Verbinnen en buiten het bedrijf te kunnen der maakt dit nieuwe stelsel de weg vrij hergebruiken. Investeringen hierin zijn voor de invoering van het basisinkomen. niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor het bedrijf: imago-verbetering, meer 16. Duurzame economie: milieuwinst efficiëntie, lagere milieuheffingen, minder wordt bedrijfswinst kosten van opslag en storting van afval, een mogelijke verbetering in de kwaliteit Grenzen aan de groei van het product, grotere arbeidsveiligheid De Groenen geloven niet in het sprookje en verbeterde arbeidshygiëne. van diverse regeringsnota's dat economische groei juist de redding van het Korting op toegevoegde-waardeheffing milieu is. Volgens deze nota's zou door De vruchten van dergelijke investeringen economische groei de technologische zullen echter pas op langere termijn ontwikkeling gefinancierd kunnen worden geplukt kunnen worden. Daarom willen die nodig is om de vervuiling per eenheid De Groenen extra kortingen op de product terug te brengen. Economische toegevoegde-waardeheffing toepassen groei betekent echter per definitie meer voor bedrijven die de totale levenscyclus eenheden product. Dus: ook al zou de vervan hun product milieuvriendelijker vuiling per eenheid afnemen, dan betekent hebben gemaakt. Deze kortingen kunnen dit nog geen afname van de vervuiling in gefinancierd worden door BTW en zijn totaliteit (Het voorbeeld van de auto accijnzen op milieuonvriendelijke spreekt boekdelen: hoewel de motoren producten en diensten te verhogen. zuiniger worden, worden auto’s zwaarder en worden meer auto’s verkocht; het Groei arbeidsintensieve en gevolg is dat er de afgelopen tien jaar de milieuvriendelijke bedrijvigheid CO2 uitstoot niet is afgenomen). Met het groene fiscale stelsel en de voorgestelde kortingen op de toegevoegdeVroeg of laat krijgen we de rekening van waardeheffing voor milieuvriendelijk de vervuiling gepresenteerd. Het lijkt dus producerende bedrijven willen De Groewel zo eerlijk om deze milieuschuld in de nen een verschuiving bereiken van groei groeicijfers tot uitdrukking te brengen. De van vervuilende en arbeidsextensieve Groenen zijn dan ook voorstander van een sectoren naar arbeidsintensieve en milieuomzetting van de economische groeicijvriendelijke bedrijvigheid. fers in een Duurzaam Nationaal Product (DNP). Bovendien zijn er grenzen aan de Bedrijfsleven/multinationals groei. Enerzijds is de hoeveelheid De Groenen willen dat het bedrijfsleven grondstoffen en fossiele energie beperkt. zich inspant om verantwoord te onderneAnderzijds raken de mogelijkheden om men, zowel op sociaal gebied als op dat steeds efficiënter te produceren op den van het milieu en dat van de mensenduur uitgeput. Er zijn steeds grotere rechten. Vooral multinationals dienen investeringen nodig om de efficiëntie met zich hierbij aan te sluiten, omdat zij een een kleine stap te verbeteren. Een bijzondere verantwoordelijkheid hebben economisch systeem gebaseerd op een over de gehele wereld. Wij denken aan bronnenverslindende groei zal zichzelf concrete verbeteringenop deze gebieden. 15

Bedrijven worden verplicht om over hun internationale activiteiten verantwoording af te leggen in hun jaarverslag. Op eigen gebied zullen raden van commissarissen en raden van toezicht in het bedrijfsleven meer democratisering betrachten, bijvoorbeeld door middel van het inbrengen van meer invloed van werknemers en aandeelhouders; deze zullen meerdere (dan tot nu toe gebruikelijk is en zeker nu overheidscommissarissen zullen verwdijnen) commissarissen moeten kunnen benoemen. Om werknemers te stimuleren zich op te werpen als commissaris willen De Groenen dat er meer scholingen en cursussen voor hen worden ingesteld. 17. Basisinkomen: maakt arbeid goedkoper Individueel Als alternatief voor het huidig socialezekerheidsstelsel kiezen De Groenen voor een individueel basisinkomen voor iedere Nederlander boven de 18 jaar. Het basisinkomen is een onvervreemdbaar inkomen dat iedere burger krijgt, ongeacht zijn inkomsten uit arbeid of bezit en ongeacht het inkomen van een partner. Het basisinkomen verenigt sociale rechtvaardigheid met individuele zelfstandigheid. Hard minimum De kern van de zaak is: minimum is minimum. Geen mitsen en maren; met het minimum mag niet worden gesjoemeld. De staat moet onvoorwaardelijk garanderen dat niemand daaronder kan zakken. Eventuele voorwaarden of verplichtingen (bijvoorbeeld om werk te zoeken) komen pas boven dat minimum aan de orde. Voor een dergelijk hard minimum is het basisinkomen de meest efficiënte vorm. Aanvullende uitkeringen Het basisinkomen vervangt alle bestaande regelingen voor het minimuminkomen. Niet méér dan dat. De WAO en de WW worden aanvullende uitkeringen, zoals het pensioen al een aanvullende uitkering is op de AOW. Personen die aantoonbaar (door lichamelijke of geestelijke gebreken) niet in staat zijn extra inkomsten te verwerven, kunnen een aanvulling op het basisinkomen krijgen. Vijfhonderd euro Wie anno 2002 serieus over een basisinkomen praat, heeft het over ongeveer 500 per persoon per maand. Hoger kan niet, lager hoeft niet. Invoering kost ongeveer à 10 miljard extra. De Groenen ✁✄✂

Partijprogramma De Groenen 2002 willen dit financieren uit de door ons geNederland is rijk. Het land kent tienduiwenste heffing op de toegevoegde waarde zenden miljonairs. Van gekkigheid weten of door de loonstijging gedurende enkele velen niet meer wat ze met het geld jaren te matigen. aanmoeten; een derde vliegvakantie, een derde auto en het huis vol met elektrische Geleidelijke invoering apparaten. Aan de andere kant staat een De invoering van het basisinkomen zal grote groep mensen die wel mag toekijgeleidelijk plaatsvinden. Mensen in ken, maar niet aan deze rijkdom mag zitloondienst krijgen het basisinkomen ten. De inkomensverschillen zijn onder vermeld op het loonstrookje. Uitkeringspaars, een regering waarin nota bene de gerechtigden krijgen in eerste instantie de PvdA de premier levert, nog verder toegekeus tussen nomen. verplichtingen, of een hoger bedrag tegen de gangbare verplichtingen. Invoering via Relatief een negatieve voet van de inkomstenToch valt het armoedeprobleem in Nederbelastingvoet zien wij als een goede land te relativeren. De armoedegrens in methode. ons land is voor miljoenen mensen in arme ontwikkelingslanden nog altijd een Beter antwoord op flexibilisering droomsalaris. Ondanks deze relativering De bedoeling van het basisinkomen is ieis er wel degelijk sprake van een prodereen te verzekeren van een volwaardige bleem. Toenemende inkomensverschillen plaats in de samenleving. Het basisinkoleiden tot sociaal-psychologische problemen mag natuurlijk niet ontaarden in een men voor iemand die moeite heeft de excuus om zich neer te leggen bij een eindjes aan elkaar te knopen, terwijl hij tweedeling tussen werkenden en niet-werom zich heen ziet dat zo'n situatie ogenkenden. Niets in het basisinkomen belet schijnlijk niet onvermijdelijk is. Verder ons om (desgewenst) naar volledige werkheeft een onderzoek van het Rijksinstituut gelegenheid te streven. Omgekeerd biedt voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) het basisinkomen zoveel praktische vooraangetoond dat armoede ook in Nederland delen, dat het ook bij volledige werkgelehet fysieke welzijn aantast. Mensen met genheid de moeite waard is. Een van die een laag inkomen leven gemiddeld vijf voordelen is, dat mensen die iets bijverjaar korter dan mensen met een goede dienen niet op hun (basis-)uitkering worinkomenspositie, en verkeren gedurende den gekort. Het basisinkomen kan dus hun leven twaalf jaar langer in een slechte veel beter inspelen op de flexibilisering gezondheid. van de arbeidsmarkt dan het huidige sociale stelsel. Volledige werkgelegenheid De overheid heeft de taak om de sociaalStimulering samenwonen economische structuur zodanig te organiEen 'groen' voordeel van het basisinkoseren, dat iedereen die wil werken ook men is, dat mensen die gaan samenwonen daadwerkelijk aan de slag kan. Dat is de niet worden gestraft met verlies van hun beste armoedebestrijding. Volledige uitkering. Daardoor zullen zij dat vaker werkgelegenheid is een doelstelling die doen, wat onder meer tot besparing op het vaak gezien wordt als utopie; een situatie energieverbruik en minder woningbouw die nooit meer zal wederkeren. Het loslakan leiden. ten van dit streven betekent evenwel dat veel mensen worden afgeschreven. DaarGeëmancipieerd inkomensbeleid om is het noodzakelijk dat de overheid Zolang er nog geen basisinkomen is, een actief beleid blijft voeren op dit front. steunen De Groenen ieder voorstel dat in De Groenen stellen een aantal maatregede richting van een basisinkomen gaat. Te len voor waardoor volledige werkgelegendenken valt aan individualisering van de heid daadwerkelijk in zicht komt. Veruitkeringen, invoering van een volksverschillende instrumenten uit ons programzekering voor zorg ten behoeve van ma leiden tot aanzienlijk meer banen. alleenstaanden met kinderen en verhoging van de belastingvrije voet. Deze maatreStructurele maatregelen gelen en de invoering van het basisinkoAllereerst zijn De Groenen voorstander men kunnen gezien worden als het van structurele maatregelen, zoals verfundament voor een geëmancipeerd woord in hoofdstuk 15. Ze komen neer op inkomens- en sociale-zekerheidsbeleid. fiscale maatregelen die leiden tot zowel meer werkgelegenheid als een 18. Arbeidsmarkt: banen in de strijd zorgvuldiger omgaan met energie en tegen armoede grondstoffen. De productieheffing en de verhoging van de belastingvrije voet voor Inkomensverschillen nemen toe de minimum inkomens kunnen leiden tot ☎✄✆✞✝✟✝✡✠✟☛✌☞✎✍✑✏✒✏✔✓✖✕✘✗✚✙✛✓✖✕✟☛✜☞

16

tienduizenden extra banen, zonder dat het de staat iets kost. Flexibilisering Flexibilisering van de arbeidsmarkt is een trend die zich gestaag doorzet. De Groenen zien deze ontwikkeling veeleer als een uitdaging dan als een gevaar voor de samenleving. Bovendien moet het basisinkomen worden ingevoerd, zodat de flexibele werknemer niet constant wordt geconfronteerd met de sociale dienst en te grote fluctueringen in zijn of haar inkomenspositie. Dan pas wordt flexwerk een volwaardig alternatief voor werkzoekenden. Met het basisinkomen van maand per persoon kunnen duizenden mensen extra aan het werk komen. Met name laaggeschoolden profiteren hiervan en dit zijn nou net de mensen die het meeste hebben te lijden onder de werkloosheid. ☎✄✆✞✝✟✝✢✠✟☛✌☞

Melkertbanen Mensen die in het door ons voorgestelde systeem van productieheffing en basisinkomen toch niet in staat zijn op eigen kracht aanvullende werkzaamheden te vinden, krijgen in eerste instantie een zogenaamde 'Melkertbaan' in de collectieve sector aangeboden. Het succes van de Melkertbanen heeft bewezen dat maatschappelijke en culturele instellingen grote behoefte hebben aan extra menskracht, en dat uitkeringsgerechtigden dolgraag een zinvolle tijdsbesteding willen. Gezien dit succes willen De Groenen ook additionele banen creëren in sectoren als natuurbeheer, ecologisch verantwoorde landbouw, ontwikkelingssamenwerking, openbaar vervoer en afvalverwerking. Scholingsprogramma's Door de vergrijzing en de ontgroening van de samenleving kan binnen afzienbare tijd krapte ontstaan op de arbeidsmarkt. De vraag naar geschikt personeel is in sommige sectoren al groter dan het aanbod. Veel ligt in de handen van die sectoren zelf. Bedrijven zullen zelf veel meer moeten investeren in scholingsprogramma's om de inzetbaarheid van werknemers te vergroten. De overheid heeft de taak de randvoorwaarden te verbeteren opdat meer mensen ongestoord aan (her)scholing kunnen deelnemen. Studeren met behoud van uitkering bijvoorbeeld wordt mogelijk gemaakt. Een en ander sluit aan bij de gedachte van de kenniseconomie. Ouderen De Groenen vinden dat ouderen net als jongeren het recht hebben zich in te zetten

Partijprogramma De Groenen 2002 voor de maatschappij op de manier die zij Kwijtschelding van schulden is voor een verkiezen. Daarom willen we de penaantal landen nodig om uit de negatieve sioenleeftijd flexibiliseren, dat wil zeggen spiraal te kunnen komen. Ontwikkelingsdat er geen moment meer zal zijn dat men hulp zal op een realistisch niveau gebracht verplicht moet stoppen met betaalde armoeten worden, zodat er binnen maxibeid in loondienst. Leeftijdsdiscriminatie maal 50 jaar mondiaal van een gelijke in het algemeen zal worden bestreden. verdeling van de beperkte milieugebruiksruimte sprake is. Tegengaan niet-gebruik De armoede wordt met name veroorzaakt Export en import door de stijging van de huurlasten en de De Groenen zijn voorstander van een gemeentelijke heffingen. Het niet-gebruik Europees beleid van gerichte protectiovan voorzieningen voor minima, zoals de nistische maatregelen, zowel voor de individuele huursubsidie, kwijtschelding export als voor de import. Basis moet zijn van gemeentelijke belastingen en de het principe 'zelf-afhankelijkheid'. De EU bijzondere bijstand, dient dan ook sterk te bepaalt of producten met minder worden teruggedrongen. De huursubsidie ecologische gevolgen in Europa zelf wordt verhoogd. kunnen worden geproduceerd. Is dat het geval dan worden die producten 19. Ontwikkelingssamenwerking: beschermd tegen ongewenste import. uitgaan van eigen kracht Exportproducten die elders verstorende effecten hebben horen niet te worden Armste landen uitgevoerd. Export van landbouwoverDe toestand in de armste landen van de schotten moet tot het verleden behoren. wereld is schrikbarend. Zowel schrijnende Voor producten die worden ingevoerd armoede als niets ontziende expansiedrift behoort een eerlijke prijs te worden veroorzaken ecologische problemen. betaald. Bossen worden gekapt voor de energievoorziening, en voor honger vluchtende 20. Migranten: de aarde delen mensenmassa's laten een gesloopt land achter. Er is een massale, wereldwijde Scheve verhoudingen inspanning nodig om de armoede te Menselijkerwijs gesproken, dienen alle bestrijden. Noodhulp is aardig, maar grenzen open te staan voor iedereen. Dit structurele oplossingen zijn geboden. is voor de komende jaren echter een onhaalbare kaart. De huidige verhouMilieugebruiksruimte dingen in de wereld maken dat onmoDe Groenen vinden dat de milieugegelijk. Ze zijn, mede door onze eigen bruiksruimte die er voor mensen is eveninvloed in het verleden, ernstig scheef wichtig moet worden verdeeld zodat voor gegroeid. We zullen alles in het werk iedereen op aarde een menswaardige moeten stellen om de verhouding tussen ontwikkeling mogelijk is. Vanuit deze Noord en Zuid in de wereld weer in gezichtshoek nemen wij in het Westen evenwicht te krijgen. Zolang de ongelijkecologisch te veel ruimte in beslag. We heid nog bestaat moeten wij een terugzullen wat bescheidener moeten worden houdend toelatingsbeleid voeren, want en ook anderen ruimte moeten gunnen. ons land kan de toestroom anders niet aan. Samenwerking en herverdeling, gericht op een duurzame aarde: dát zijn de Europees vluchtelingenbeleid sleutelbegrippen voor internationale Het huidige regeringsbeleid is hierin groene politiek. Over de gehele aardbol is echter doorgeslagen. Het beleid is te een groene beweging in opkomst met het restrictief waardoor kwetsbare groepen gemeenschappelijke motto: think het slachtoffer dreigen te worden. globally, act locally (denk mondiaal, Uitzettingen naar zogenaamd veilige handel locaal). landen moeten direct worden stopgezet als uit rapporten van de Verenigde Naties Gerichte ontwikkelingssteun en Amnesty International blijkt dat Voor De Groenen zijn de talenten en de dergelijke landen helemaal niet zo veilig vermogens van de mensen zelf het uitzijn. Nederland is geen eiland in de gangspunt. Ontwikkelingssteun moet de wereld en moet verantwoordelijkheid mensen niet het werk uit handen nemen, nemen voor zijn deel van de mondiale maar belemmeringen slechten die mensen vluchtelingenstroom. De Groenen zijn ondervinden als ondernemer, of als opbovendien van mening dat een rijk land bouwende kracht in de samenleving. Onals Nederland ook diep in de buidel mag dernemerschap dient te worden gestimutasten voor de opvang van vluchtelingen leerd, evenals uitwisseling van kennis. in de buurlanden van door oorlog getroffen landen. Verder zijn we voorstander 17

van een Europees vluchtelingenbeleid; niet om het aantal vluchtelingen in te dammen, maar om een meer evenwichtige spreiding tot stand te brengen. Illegalen Migranten zonder verblijfsvergunning, die soms al jaren in Nederland wonen, werken en belasting betalen, dreigen alsnog uitgezet te worden. Voor deze mensen, die vaak geheel in Nederland zijn geïntegreerd, moet in Nederland plaats zijn. Illegalen mogen niet worden uitgesloten van eerste levensbehoeften zoals gezondheidszorg en onderwijs. Integratie De inspanning van de overheid dient zowel gericht te zijn op inburgering van de vreemdeling als op tolerantie van de Nederlanders ten aanzien van andere culturen. Voor nieuwkomers zijn taalcursussen van groot belang, maar zij kunnen ook ingevoerd worden in het Nederlandse vrijwilligerswerk. De overheid kan 'stages' in de samenleving initiëren, waarvan autochtonen en allochtonen beide profijt hebben. Ook mensen in afwachting van een beslissing over hun status moeten hieraan deel kunnen nemen. Voorop dient te staan dat burgers en gasten de Nederlandse cultuur kennen en respecteren. Nederlanders moeten zelf ook meer onderricht krijgen in de Nederlandse cultuur en geschiedenis. Mensen die een permanente vergunning tot verblijf aanvragen dienen onze taal afdoende te beheersen en enige kennis te hebben van onze cultuur. Ook dienen zij expliciet onze grondwet te onderschrijven. Migratiebeleid De Groenen vinden niet dat het beleid de migratiestromen moet volgen, maar dat de migratiestromen het beleid moeten volgen. Er dienen projecten te komen voor remigratie en emigratie. De regels voor vrijwillige terugkeer moeten worden versoepeld. 21. De Europese Unie: uitbreiden en integreren Beleid van de Europese Unie De Groenen willen dat Nederland zich in de Europese Unie inzet voor een beleid dat meer gericht is op milieubehoud en werkloosheidsbestrijding dan op economische groei. Samen met de Europese Federatie van Groene Partijen willen wij ijveren voor ecologische belastinghervormingen die leiden tot een zorgvuldiger omgaan met energie en grondstoffen en tot goedkopere werkgelegenheid. Wij staan sceptisch tegenover grote investe-

ringen in de infrastructuur op Europees niveau.

Partijprogramma De Groenen 2002 Rusland en de Oekraïne uitzicht op volwaardig lidmaatschap wordt geboden.

Uitbreiding Europese Unie De Groenen hopen spoedig Polen, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Hongarije, Estland, Letland, Litouwen, Malta en Cyprus te kunnen verwelkomen als nieuwe leden van de Europese Unie. Wij verwachten dat Roemenië en Bulgarije spoedig zullen volgen. Na de uitbreiding van de Europese Unie tot 27 leden willen wij dat de Europese Commissie de mogelijkheden van toetreding van Moldavië, Oekraïne en Rusland onderzoekt. Wij staan sceptisch tegenover de kandidatuur van Turkije. Wij willen dat Turkije de rechten van de Koerdische minderheid aanzienlijk verbetert. Wij willen het Europese Parlement niet vergroten. Als norm voor de besluitvorming willen we dat Europese wetgeving ontstaat door een voorstel van de Europese Commissie, die door het Europees Parlement en een gekwalificeerde meerderheid van de Raad van Ministers wordt goedgekeurd. Europese veiligheidsstructuur De Groenen ondersteunen de militaire integratie binnen de Europese Unie. Voorop staat dat Nederland en elke staat het soevereine gezag houdt over zijn krijgsmacht en in staat blijft deze krijgsmacht onder een gemeenschappelijk commando weg te halen. Uitbreiding van de NAVO is voor ons acceptabel als ook

22. Internationaal beleid: een vredige en democratische wereld Constructieve rol Nederland Democratie, respect voor ons leefmilieu, respect voor de verscheidenheid en eigen waarde van volken en culturen en een rechtvaardige verdeling van de welvaart, dat zijn onze uitgangspunten voor het buitenlands beleid. Dit moet ertoe leiden dat de aarde leefbaar blijft, voor een bevolking die zich op den duur getalsmatig zal stabiliseren. Nederland kiest, als het aan De Groenen ligt, voor een constructieve rol in de grote internationale organisaties. Feller dan tot nu toe zal ons land zich inzetten voor een groene wereld. Vrede afdwingen Voor wereldvrede is meer nodig dan goede wil. De Groenen zijn blij met de instelling van het Internationaal Strafhof. Wij vinden het echter een kwalijke zaak dat de Verenigde Staten, het land dat veruit het meeste oorlog voert, niet wil ratificeren. Wij willen dat tekort aanvullen met Europese of nationale wetgeving. De Groenen pleiten voor bindende rechtspraak door het Internationaal Gerechtshof voor alle landen. Verenigde Naties Wij willen dat Nederland in de Verenigde Naties opkomt voor de daarin niet verte-

De Groenen Postbus 1251 3500 BG UTRECHT Tel.: 030-2381700 Fax: 030-2381701 E-mail: [email protected] Website: www.degroenen.nl 18

genwoordigde volkeren, zoals onder meer de Inuit, de Tibetanen, de Koerden, de Palestijnen en de Indianen. Nederland zal voorstellen om sancties op te leggen aan landen die de internationale gedragscode betreffende wapenhandel schenden. Wij willen ook een aanscherping van deze gedragscode, zodat de productie en verspreiding van antipersoneelsmijnen en andere inhumane wapens tot het verleden gaan behoren. Veiligheidsraad De Groenen willen de representativiteit van de Veiligheidsraad vergroten door het permanente lidmaatschap af te schaffen en het aantal zetels te verhogen. Met het afschaffen van permanente leden vervalt ook het vetorecht. Groen Mobiele Brigade Het Nederlandse leger kan bij grote milieurampen in binnen- en buitenland worden ingezet als Groen Mobiele Brigade. Geweldloze weerbaarheid is een belangrijke methode voor verzet tegen onderdrukking. Wij willen dat het Ministerie van Defensie hiervoor cursussen organiseert ten behoeve van vakbondsmensen, journalisten, onderwijzers en studenten in landen waar de democratie kwetsbaar is. Aldus vastgesteld op 15 december 2001 te Utrecht door het 27 e partijcongres van De Groenen