Nan Tasirek Dalam Balai Adat Oleh : H.J. Dt. Tungga Nak diulang ulang juo kato sapatah nan manjadi usua pangka dawa, pangka kato indak hilang, kato dahulu batapati, kato kamudian kato bacari, dicari kato nan kamudian untuak menyempurnakan kato nan dahulu, nan manjadi pangka kato mengenai balai balai adat kito. Kok satantangan balai balai adat kito, nan alah samo kito liek , kito pandangi , wujuik nan indak dapek kito liek, bantuak nan indak dapek kito rasokan, dek lah runtuah lapuak dimakan umua nan lah labiah 17 tahun . Baa dinan kini karano biaso manuruik adat , sakali aia gadang , sakali tapian barubah, kok usang usang dibabaharui, kok lapuak lapuak dikajangi, kok salah talatak diperbaiki, kok salah takanak dibatuakan, kok lupo samo samo maingekkan, kok takalok samo samo dijagokan, manimbang raso jo pareso, nan kasasuai patuik jo mungkin , nan kadimakan alua jo patuik, dan malatakan sasuatu pado tampaiknyo. Supayo nak sasuai jo adat nan babarih jo balabeh nan tapakai dinagari kito , mako dibawolah baretong baranjua jo nan tuo tuo barundiang balegokan , diateh bulek nan sagiliang, picak nan satapiak.mako dapeklah rundiangan nan saiyo , paham nan saukua, kato nan samufakat dari babarapo kali peretemuan dan musyawarah. Mako dilakukanlah caliak jo bandiang kelapangan, meliek balai adat , Balai Saruang di Nagari Pariangan , Balairuang Sari atau Balairuang Nan Panjang di Nagari Tabek, dan meliek balai adat Lareh Budi Caniago dan Lareh Koto Piliang di balakang Istano Pagaruyuang , Nagari Pagaruyuang. Mako akianyo dapeklah rancangan bantuak bangunan balai adat nan ka kito buek , nan alah disatujui Pangulu Nan Limo Suku di Nagari sungai Pua.
Ikolah gambaran sikiro kiro bantuak Balai Adat nan ka dibuek : • Lantainyo data, sama rato dari ujuang ka ujaung , karano sasuai jo adat nan dipakai di Nagari Sungai Pua, bahwa penghulunyo kok duduak samo randah kok tangak samo tinggi. Untuak maambiak kaputusan bapadoman kepado : Kato surang di buleki kato basamo kato mufakat , lah dapek rundiang nan saukua, lah dapek kato nan sabuah , kok picak nan indak basandiang , kok bulek nan indak basagi , takuruang makanan kunci , tapauik makanan lantak, saukua mangko manjadi, sasuai mangko takanak, putuih gayuang dek balabeh , putuih kato jo mufakat , tabasuik dari bumi. yaitu adat Dt. Parpatiah Nan sabatang , Lareh Bodi Caniago. Bak bunyi pepatah
Anak urang tanjuang barulak Nak pai ka kubang putiah Singgah sabanta ka pakan akaik Elok adatnya tigo luak Haluan datuak parpatiah Urang barajo ka mufakaik
• Indak badindiang lapeh tabukak , indak badaun pintu, indak bajandela , babandua sakaliliang satinggi 60 cm. dari lantai , sasuai jo fungsi balai adat tampaik Musyawarah Mancari Mufakaik , sehinggo apobilo ado musyawarah disinan masyarakat dapek pulo mengikutinyo, dan dapek diketahui sarato dicaliak oleh anak kemenakan. suatu bentuk dari managemen terbuka, transparan bagi semua. • Bagonjong ampek Sebagai lambang ampek Induak suku di Minangkabau. Koto, Piliang, Bodi, Caniago dan manjadi lambang niniak mamak harus tahu dikato nan ampek. Raso jo Pareso, Malu Jo Sopan • Terdiri dari limo ruang . sebagai lambang niniak mamak harus menjalankan rukun islam nan limo , sarato lambang Sungai Pua mempunyai limo buah suku , tiok ruang dibatasi oleh tonggak
Batonggak tareh jilatang Baparan aka lundang Batabuah puluik-puluik Bagandang saliguri Bakasau tulang ikan Balapiak salai ilalang
• Dengan panjang 17 meter . sebagai lambang niniak mamak managakkan shalat yang 17 raka’at sahari samalam. Falsafah atau pandangan hiduik masyarakat adat Minagkabau adolah “adat basandi syarak , syarak basandi kitabullah” (ABS-SBK) “syarak mangato, adat mamakai, alam takambang jadi guru” Si Muncak mati tarambau Ka parak mambawo ladiang Luko lah paho kaduonyo Adat jo syarak di minangkabau Saroman aua jo tabiang Sanda basanda kaduonyo
Elok Nagari dek Penghulu Elok tapian dek nan mudo Elok musajik dek Tuanku Elok rumah dek Bundo Kanduang.
Gantang di bodi caniago Cupak diambiak ka sukatan Adat mamakai syarak mangato Wujuiknyo satu balain jalan • Leba 6 meter sebagai lambang niniak mamak taguah dengan rukun iman nan anam dan harus tahu di kato nan anam. (cupak usali, cupak buatan,kato pusako,kato mufakat,kato dahulu batapati, kato kamudian kato bacari). tando adat jo syarak indak bapisah. Pariangan manjadi tumpuak tangkai Pagaruyuang pusek Tanah Data Tigo luhak urang mangatokan Adat jo syarak kok bacarai Tampaik bagantuang nan lah tangga Tampaik bapijak nan lah taban • Anak tangganyo limo tingkek. sebagai lambang sungai pua mempunyai jorong yang limo (Jorong Kapalo Koto,Tangah Koto,Limo Suku,Galuang,Limo Kampuang) nan sakabek arek niniak mamaknyo. Dengan sebutan Pangulu Nan limo Suku Nan Gadang Basa Batuah. Nan Arif bijaksano , Nan pandai basilek diujung lidah , Malangkah dipangka karih , Bamain diujuang padang , Tahu dikieh kato putuih , Tahu digelek kato abih , Tahu diereang jo gendeang , Sarato kurenah jo baenah , Tahu dirunciang ka mancucuak , Tahu dirantiang kamalantiang , Tahu didahan kamahimpok , Tahu digantiang nan kaputuih , Tahu dicondong kamahimpik , Tahu dibiang nan katabuak , Tahu di onak kamahambek , Tahu dibayang kato sampai.
• Untuk lantai ruangan bajerigi atau barongga tampaik maluluihkan kaputusan kapada anak kemenakan nan indak dapek dielo/dibatakan baliak. sebagai lambang niniak mamak manjatuahkan hukum yang adil dan luruih walaupun akan tibo dibadan diri sendiri. Mahukum adia bakato bana Sifat luruih dipagang taguah Maukua sama panjang Manimbang samo barek Mambagi samo banyak Tibo dimato indak dipiciangkan Tibo didado indak dibusuangkan Tibo diparuik indak dikampihkan • Bangunan terdiri dari duo tingkek dengan tampak dari mungko satingkek dan tampak dari balakang duo tingkek. Untuk ruangan lantai duo atau nan diateh khusus untuak Balai Adat sadangkan untuak ruangan lantai nan dibawah digunokan untuak ruangan : Kantua KAN , Pustaka Adat, Ruang Baco , Gudang Inventaris KAN , WC dll. • Bangunan dengan konstruksi beton dan dilampihi jo ukiran kayu dengan motif minang dan atap dengan konstruksi baja. Ukia banamo bungo janggi Sakaki samundam panuah Dibaliak gunuang maha biru Ditangahnyo tatandu bararak Kiri kanan baaka cino Kaliliang bungo sari manjari Warano kambang gumirab Turang manurang biludu gandum Siba batanti kiri kanan Buatan jambak jambu erang Batatah intan co padi Ruponyo bagirinyam Kilau gumilau camburano Ukia banamo dandam tak sudah Salusin buliah diragam Salaso dapek dilariak Maukia dipapan laweh Elok arak dihari paneh Rancak lenggang di jalan data Tiok kelok nampak baliku Makanan ukia kasamonyo Cancang tadaeh jadi ukia Alam takambang jadi guru Raso pareso tagak ditangah
Alua jo patuik mangamudi Panakiak pisau sirauik Ambiak galah batang lintabuang Salodang ambiak kaniru Nan satitiak jadikan lauik Nan sakapa jadikan gunuang Alam takambang jadi guru Nan Basaluak nan badeta Nan Bakaik nan bagagang Supayo tali nan jan putuih Kaik kaik nak jan sangkah Kaluak paku kacang balimbiang Tampuruang lenggang lenggokkan Bawo manurun ka Saruaso Tanam siriah jo gagangnyo Anak dipangku kamanakan dibimbiang Urang kampuang dipatenggangkan Tenggang nagari jan binaso Tenggang sarato jo adatnyo Pilin aka nak mamanjek Pilin jariang nak barisi Ramo-ramo sikumbang jati Katik Endah pulang bakudo Patah tumbuah hilang baganti Pusako turun ka nan