MKBA Warmte MRA. 0 November G86 MKBA Warmte MRA

MKBA Warmte MRA

0

November 2015

7.G86 – MKBA Warmte MRA

Bibliotheekgegevens rapport:

MKBA Warmte MRA

Dit rapport is geschreven door: M. (Martijn) Blom N. (Ellen) Schep S. (Saliha) Ahdour Jeroen Roos (Infinitus Energy Solutions) Delft, CE Delft, november 2015 Publicatienummer: 15.7G86.85 Trefwoorden: Warmte / Restwarmte / Stedelijke omgeving / Maatschappelijke factoren / Economische factoren / Infrastructuur / Investeringen / Rendement / Analyse Opdrachtgever: Amsterdam Economic Board. Alle openbare CE-publicaties zijn verkrijgbaar via www.ce.nl Meer informatie over de studie is te verkrijgen bij de projectleider Martijn Blom. © copyright, CE Delft, Delft CE Delft Committed to the Environment CE Delft draagt met onafhankelijk onderzoek en advies bij aan een duurzame samenleving. Wij zijn toonaangevend op het gebied van energie, transport en grondstoffen. Met onze kennis van techniek, beleid en economie helpen we overheden, NGO’s en bedrijven structurele veranderingen te realiseren. Al 35 jaar werken betrokken en kundige medewerkers bij CE Delft om dit waar te maken.

1

November 2015


Voorwoord Binnen de Metropool Regio Amsterdam is recent de samenwerking gestart op het gebied van warmte en koude. Voor u ligt het resultaat van een boeiend eerste traject dat de aangesloten partijen samen hebben doorlopen: een onderzoek naar een duurzame warmtevoorziening in de MRA. Gekeken is naar de kansen en de maatschappelijk kosteneffectiviteit van drie uiteenlopende manieren om warmtevoorziening verder te verduurzamen. Daarbij is door de onderzoekers van CE Delft en Infinitus ver in de toekomst gekeken, richting 2040. In alle gevallen betekent dit dat het gasverbruik zal moeten afnemen. De huidige warmtenetten in de MRA zijn daarvoor het vertrekpunt. Stap voor stap kunnen deze netten verder worden verknoopt, uitgebreid en van steeds CO2-armere bronnen voorzien. Energiebesparing door m.n. een effectieve schilisolatie blijft daarbij een belangrijk onderwerp. Dit onderzoek brengt kosten en baten van verschillende investeringspaden in beeld. Daarmee wordt beoogd het inzicht te vergoten in kosteneffectieve oplossingen om de gebouwde omgeving in de Metropoolregio van het gas af te helpen. Projectteam CE Delft en Infinitus

2

November 2015


Inhoud

Samenvatting

3

5

1

Inleiding

10

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Inleiding Doel van het onderzoek Wat is een MKBA? Vergelijkbaarheid met eerdere studies Leeswijzer

10 10 11 11 11

2

Aanpak

12

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

Inleiding De MRA Effecten en aannames Koppeling externe CO2 en warmte tuinders Effecten op gasnetten Gevoeligheidsanalyse

12 12 13 14 15 16

3

Projectalternatieven

17

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9

Inleiding De ambitie van de MRA Nulalternatief Overzicht projectalternatieven PA1: Smart Skin PA2: Smart thermal grid PA3: Smart installation and grid Overzicht volumes per alternatief en opbouw besparingen Ingroei kosten en baten

17 17 18 19 20 21 24 25 27

4

Overall resultaten

29

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

Inleiding Algemene uitgangspunten Resultaat MRA Ontwikkeling kosten en baten in de tijd Inzetvolgorde warmtebronnen Resultaat nationaal Kosteneffectiviteit van geïnvesteerde klimaateuro Gevoeligheidsanalyse

29 29 30 31 31 32 33 34

5

Resultaten per post

37

5.1 5.2 5.3 5.4

Inleiding Overall resultaat per post Kosten Baten

37 37 38 39

November 2015


6

Conclusie en aanbevelingen

45

6.1 6.2

Conclusies Aanbevelingen en leerevaringen

45 46

7

Bibliografie

48

Gebruikte kengetallen en methoden

49

Kosten warmtenet en levensduur Operationele kosten Klimaat- en milieubaten Energievraag- en prijzen Energiebelasting/SDE

49 51 52 54 55

Bijlage A A.1 A.2 A.3 A.4 A.5

4

November 2015


Samenvatting De Metropoolregio Amsterdam biedt interessante kansen voor het benutten van restwarmte en duurzame warmte die op het niveau van individuele gemeenten binnen deze regio niet mogelijk is. In de Metropoolregio is sprake van een sterkte dichtheid van warmteafnemers, en diverse beschikbare, relatief goedkope warmtebronnen met een relatief lage CO 2-uitstoot. Bovendien is er al een aantal veelbelovende warmte-initiatieven binnen en buiten Amsterdam die ervoor zorgen dat binnen enkele jaren in totaal meer dan 200.000 woningen en utiliteitsgebouwen zullen zijn aangesloten op een warmtenet. Deze en nieuwe warmte-oplossingen leveren een belangrijke bijdrage aan de ambitie om in 2040 een klimaatneutrale energievoorziening gestalte te geven. Een regionaal-gecoördineerde aanpak gericht op het verduurzamen van de warmtevoorziening biedt mogelijk voordelen ten opzichte van een aanpak met gebouwgebonden maatregelen en per gemeente. Op verzoek van de warmteregisseur van de Metropoolregio Amsterdam analyseert deze maatschappelijke kostenbatenanalyse de maatschappelijke efficiëntie van een regionale inzet op warmte-oplossingen ten opzichte van een meer individueel gerichte aanpak.

De warmteambitie van de MRA Met het Programma MRA Warmte & Koude wordt beoogd een substantiële bijdrage te leveren aan de klimaatdoelstellingen van de MRA. Doelstelling van dit programma is een jaarlijkse CO2-besparing van 400 kton per jaar in 2040. Concreet betekent dit dat 400.000 woningequivalenten (WEQ 1) verduurzaamd moeten worden door middel van nieuwe en uitbreiding van bestaande warmteinfrastructuur. Aangezien ook gemeenten die het Programma niet hebben ondertekend (bijv. Almere) een bijdrage kunnen leveren, is rekening gehouden met een bijgestelde ambitie van 500.000 WEQ voor 2040.

Vertaling naar projectalternatieven Kosten en baten worden afgezet tegenover het nulalternatief. Dit is de meest waarschijnlijke ontwikkeling zonder (regionale) stimulering van specifieke investeringen gericht op de verduurzaming van de vraag naar warmte. De MKBA gaat uit van een peildatum van 1 januari 2015. Alle reeds gerealiseerde warmteprojecten en die waaronder de ‘handtekening’ (totaal 220.000 WEQ) reeds is gezet zijn opgenomen in het nulalternatief. Om de ambitie van de Metropoolregio te realiseren zullen dus nog eens 280.000 WEQ extra op een warmtenet moeten worden aangesloten. Globaal betekent dit 6 PJ aan energiebesparing ten opzichte van de reguliere warmtevoorziening (via ketels en warmtekracht). Daarmee kan warmte in de MRA circa 6% van de besparingsambitie in het Nationaal Energieakkoord leveren. Om 6 PJ aan energiebesparing te realiseren zijn drie verschillende investeringsalternatieven onderscheiden.

1

5

November 2015

Eén woningequivalent is gelijk aan het warmteverbruik van een gemiddelde woning. Hiermee kan het verbruik van bijvoorbeeld kantoren of kassen ook worden uitgedrukt in aantallen woningequivalenten.


Projectalternatieven De projectalternatieven zijn hoeken van het speelveld. Uitgegaan is van verdergaande isolatie, benutting regionale warmtebronnen en combinaties van isolatie en lokale bronnen/netten. In de praktijk zullen de oplossingen een mix van deze uitersten vormen. Alle alternatieven zijn afgezet tegenover een nulalternatief waarin het gasgebruik van woningen en kassen afneemt met respectievelijk 1,5 en 2% per jaar tot en met 2064. Concreet betekent dit dat besparingsbaten in de loop van de tijd zullen afnemen, aangezien woningen en kassen sowieso in de loop van de tijd beter worden geïsoleerd, ook met de onderzochte warmteinvesteringen. Naam

Typering

Projectalternatief 1 ‘Smart Skin’ (PA1)

Beschrijving – – – –

– Projectalternatief 2 ‘Smart Thermal Grid’ (PA2)

–

– – – – – Projectalternatief ‘Smart Installation’ (PA3)

– – – – –

Geen nieuwe uitbreidingen warmtenet MRA. Maatregelen gericht op energiebesparing schil bij woningbouw en glastuinbouw (A+ label). Installatietechnische maatregelen worden vermeden, behalve ventilatie. Omdat de besparing per object relatief beperkt is, moeten hogere volumes (woningen en kassen) gerealiseerd worden. Besparing rond 35-60%. Grootschalige afzet van AVI-warmte (AEB), WKKwarmte (m.n. centrale Diemen) en industriële restwarmte (m.n. Tata Steel) in combinatie met duurzame bronnen zoals de toekomstige Biomass Plant Amsterdam en geothermie. Verbindend warmtenet door de MRA (sluiting Kleine Ring, ‘Westerwarmteleiding’ vanaf Tata) Hoogtemperatuur (aanvoer 95°C). Bestaand en nieuw tuinbouwareaal (Greenport), in totaal 325 hectare aan te sluiten. Ca 200.000 woningen. Besparing ca. 65%. Geen nieuwe uitbreidingen warmtenet MRA. Combinatie van individueel en kleincollectief/wijkgerichte (60%) maatregelen. Laagtemperatuur (aanvoer 70˚C). Mix van grote klappers en kleinere besparingen. Besparing tussen 35 tot 60%.

Resultaten MRA De baten voor de regio zijn voor de investeerder (mogelijkheid om klanten te binden en daarop een rendement te maken) en gebruiker van koolstofarme warmte. Investeren in warmte biedt de mogelijkheid om een deel van de kostenvoordelen in de warmteketen ten goede te laten komen aan de gebruiker (afhankelijk in hoeverre de warmte ook onder gasprijs aan de consument aangeboden wordt). Over de precieze verdeling van kosten en baten in de vorm warmteprijzen doet deze MKBA geen uitspraak.

6

November 2015


Naast financiële baten zijn er maatschappelijke baten in de vorm van klimaat, verbetering van luchtkwaliteit en regionale economie. Figuur 1 laat het overall saldo van de drie projectalternatieven zien voor de Metropoolregio Amsterdam. Een positief MKBA-saldo (0,3 mld euro) van kosten en baten voor de Metropoolregio resulteert voor PA2. Belangrijkste posten uit het resultaat betreffen de investeringen, de bespaarde kosten voor aardgas en klimaatbaten. Daarbij is de onzekerheidsmarge significant, waarbij een stapeling van ongunstige financiële condities het positieve resultaat zou kunnen kantelen. In PA2 zijn de bespaarde gaskosten overigens al voldoende om de investeringen in het transport-, distributienet en hulpwarmtebronnen te kunnen dekken. Daarmee zou er dus mits gerekend met een maatschappelijke rentevoet (5,5%) sprake zijn van een sluitende (maatschappelijke) business case. Figuur 1

MKBA-resultaat perspectief MRA (NCW, mld euro)

2 1

0

MLD euro, NCW

Kosten -1

Baten PA1

Saldo

Kosten

Baten

Saldo

Kosten

PA2

Baten

Saldo

PA3

-2 -3 -4 -5 -6

-7 Noot: De balkjes geven de onzekerheidsmarge weer van kosten en baten.

PA1 kent daarentegen een fors negatief maatschappelijk saldo. PA1 doet een beroep op omvangrijke investering (5 mld) die tot een negatief maatschappelijk saldo leiden. Deze omvangrijke investeringen worden niet terugverdiend uit de lagere energienota van inwoners en bedrijven in Amsterdam, noch uit de maatschappelijke baten voor de regio die samenhangen met extra werkgelegenheid bij aanleg en beheer, klimaat, en verbeterde luchtkwaliteit. Wat voor PA1 geldt, gaat in iets mindere mate ook op voor PA3. Ook in dit alternatief zien we dat het saldo gemiddeld negatief uitpakt, maar dat er gunstige combinaties zijn van meevallers waardoor een positief maatschappelijk saldo niet valt uit te sluiten. Het niveau van investeringen ligt tussen PA1 en PA2, wat aannemelijk is aangezien dit alternatief ook elementen hieruit combineert.

7

November 2015


Kosteneffectiviteit van geïnvesteerde klimaateuro PA2 is tevens het goedkoopste alternatief voor de Metropoolregio. Per ton vermeden ton CO2 is het saldo dus positief, terwijl het PA1 en PA3 geld kosten (Figuur 2). Nationaal gezien is de investering in PA2 ook kosteneffectief met 30 euro per ton vermeden CO2. Figuur 2

Kosteneffectiviteit van geïnvesteerde klimaateuro

€ 200 € 100 €0 € -100

PA1

PA2

PA3

€ -200 € -300

€ -400

kosten/ton CO2-eq (MRA) kosten/ton CO2-eq (Nederland)

€ -500 € -600 € -700 € -800 Noot: Negatief kost geld, positief levert per saldo geld op.

Conclusies De conclusie is dat er een sterke case te maken is voor een regionaalgecoördineerde aanpak van warmteoplossingen. Niet alleen is een regionaal verbindend warmtenet maatschappelijke efficiënt voor de Metropoolregio en Nederland, er zijn zeer aanzienlijk financiële en maatschappelijke besparingen mogelijk ten opzichte van een aanpak waarin iedere gemeente zijn eigen netten aanlegt en beheert. Deze situatie wordt immers benaderd door PA1 en PA3, met een veel ongunstiger saldo (negatief). Van de laatste twee alternatieven kan geconcludeerd worden dat een extreme inzet op een optimale energieprestatie binnen de woning, wijk of gemeente zich maatschappelijk niet meer laat terugverdienen. Naar verwachting betreft het meest economische investeringspad een combinatie van warmteoplossingen uit de verschillende projectalternatieven, waarbij een slim regionaal warmtenet in de Metropoolregio het mogelijk maakt om warmte met lage koolstofuitstoot van bron naar klant te krijgen.

Aanbevelingen en leerervaringen De studie heeft geleid tot de volgende aanbevelingen om de haalbaarheid van regionale investeringen in warmte te verbeteren: Nationaal: De MKBA gaat uit van een beduidend hogere waardering van m.n. de CO2-prijs dan die op dit moment wordt betaald. Met hogere CO2-prijzen op aardgas (ook voor de industrie) worden alternatieven voor aardgas aantrekkelijker en krijgt restwarmte ook meer waarde. De verhoging van de EB, bijvoorbeeld naar Deens niveau (61% van de gasprijs betaald door consumenten bestaat uit belasting), kan daarbij een belangrijke stimulerende werking hebben op warmte.

8

November 2015


Regionaal: Het huidige implementatietempo van warmte-aansluitingen zal moeten worden opgevoerd tot minimaal 15.000 aansluitingen per jaar om in 2040 de beoogde 500.000 WEQ te kunnen realiseren. De kosteneffectieve oplossingen (het laaghangende fruit) zullen naar verloop van tijd uitgeput raken en bovendien zal de huursector binnen de woningbouw (de meest aantrekkelijke sector voor collectieve maatregelen) verzadigd zijn. De aandacht dient dan meer te gaan verschuiven richting de koopsector. Om het implementatietempo wel op peil te houden is een aanpak nodig die veel meer vanuit de klant wordt neergezet. Daarvoor dient de nieuwe warmteaansluiting voor de klant minimaal goedkoper en aantrekkelijker (comfort, zekerheid, keuzemogelijkheid) te zijn dan aardgas. Regionale afspraken met investeerders en stakeholders zijn hiervoor noodzakelijk. Regionaal: De meerwaarde van een regionale aanpak blijkt uit het energetisch en economisch slim benutten van restwarmte van steeds lagere temperaturen. Op lagere temperaturen is er naar verwachting bij een bedrijf zoals Tata meer restwarmte beschikbaar dan bij hogere temperaturen; ook de ‘herbruikbaarheid’ voor proceswarmte binnen Tata is dan kleiner. Door slimme combinaties te maken van hoge temperaturen in de woningbouw (bijv. 90°C) en de retourwarmte daarvan nog in te zetten in de glastuinbouw (60-70°C) kan dezelfde hoofdinfrastructuur dubbel worden benut. Het verdient een sterke aanbeveling om daarom het onderzoek naar restwarmte bij Tata uit te breiden en ook naar restwarmte van lagere temperaturen te kijken. Regionaal: Het regionale warmtenet leunt sterk op een beperkt aantal grotere warmtebronnen (AEB, Tata). Belangrijke investeringsbeslissingen in de core business van deze bedrijven en de transitie naar een circulaire economie kunnen de zekere warmtelevering op het spel zetten. Openstelling van de netten via een gereguleerd invoedingsmodel voor meerdere producenten is een voorwaarde om afhankelijkheid te beperken en een goedwerkende MRAwarmtemarkt aan de producentenkant te borgen. Regionaal: Vanwege de lange terugverdientijden en financiële risico’s bij beheer zal er een stevige investeringsinbreng vanuit samenwerkende overheden noodzakelijk zijn om een aantal verbindende transportschakels van de grond te krijgen. Per schakel zal daarvoor naar de meest geëigende oplossing moeten worden gezocht afhankelijk van financiële risico’s en maatschappelijk nut. Ons MKBA-model kan daarbij zowel financieel en maatschappelijk helpen investeringen te prioriteren.

9

November 2015


1 1.1

Inleiding Inleiding De Warmtevisie van het Kabinet geeft aan dat het benutten van restwarmte een belangrijke bijdrage levert aan de energietransitie. Energiebesparing kan bereikt worden door restwarmte2 vanuit de industrie- en energiesector nuttig te gebruiken in de regio’s met dichtbevolkte stedelijke gebieden of clusters met tuinbouwbedrijven, zoals de IJmondregio. Voor de Metropool Regio Amsterdam (MRA) is dit mogelijk vanwege de aanwezigheid van afvalverbrandingsinstallaties, de metaalindustrie en energiecentrales 3. Met het programma MRA Warmte & Koude wordt beoogd een substantiële bijdrage te leveren aan de klimaatdoelstellingen van de MRA. Doelstelling van dit programma is een jaarlijkse CO2-besparingsdoelstelling van 400 kton per jaar in 2040. Dit is omgerekend tot het aansluiten van in totaal 400.000 woningequivalenten (WEQ) op een warmtenet in de MRA. De investeringen in een nieuwe warmtevoorziening kan in potentie aanzienlijke baten voor de regio opleveren in termen van werkgelegenheid, klimaat, innovatie en mogelijk het efficiënt voorzien in de koudevraag in een veranderend stedelijk klimaat. Een regionaal-gecoördineerde aanpak biedt mogelijk voordelen ten opzichte van een aanpak gericht op warmteoplossingen die per gemeente worden gezocht. In deze studie worden de maatschappelijke kosten en baten geanalyseerd van investeren in verschillende warmteoplossingen in MRA. Op basis hiervan kunnen er conclusies worden getrokken over de meerwaarde van een regionale aanpak.

1.2

Doel van het onderzoek In deze studie wordt een maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) uitgevoerd voor de warmtevoorziening binnen de MRA met als doel:  inzicht geven in de maatschappelijke efficiëntie van inzet op duurzame warmte in de MRA;  inzicht geven in handvaten voor selectie van kansrijke investeringspaden om doelen te halen;  inzicht geven in de kostenbesparingen door regisseurschap vanuit de MRA t.o.v. de afzonderlijke ontwikkeling van gemeentelijke netten. Dit onderzoek beschrijft de resultaten van de MKBA voor de Metropoolregio Amsterdam.

10

November 2015

2

Onder ‘restwarmte’ wordt hier dus ook warmte verstaan die door het gebruik ervan op andere locaties milieueffecten veroorzaakt. Immers, elektriciteitscentrales en afvalverbrandingsinstallaties produceren minder elektriciteit als daar warmte van bijv. 90-110°C van wordt afgetapt. Die elektriciteit moet elders worden opgewekt en veroorzaakt daar o.a. CO2-emissie. Daardoor is het fossiel energierendement van deze warmte niet oneindig hoog. Hiermee houden wij rekening in deze MKBA.

3

H.G.J. Kamp. Kamerbrief Warmtevisie. 02-04-2015.


1.3

Wat is een MKBA? Een maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) heeft tot doel de verschillende opties voor de uitvoering van een project op integrale wijze met elkaar te vergelijken. Alle effecten worden vervolgens zoveel mogelijk in geld uitgedrukt en vervolgens telt men deze op, zodat een integrale afweging mogelijk is. Bij het bepalen van de kosten en baten wordt uitgegaan van een ruim welvaartsbegrip en worden de kosten en baten gekwantificeerd en gerelateerd aan specifieke partijen om daarmee de eventuele noodzaak van overheidshandelen te kunnen onderbouwen. Een positief saldo duidt op een project dat de welvaart voor de regio Amsterdam verhoogt. Een negatief saldo duidt op een project dat de regionale welvaart verlaagt. Voor de MKBA MRA wordt gebruik gemaakt van een kengetallen-MKBA4.

1.4

Vergelijkbaarheid met eerdere studies Als uitwerking van de Warmtevisie van het ministerie van EZ zal de komende tijd de rol van de Rijksoverheid bij de ondersteuning van regionale warmtenetten uitkristalliseren. Om het maatschappelijk rendement van verschillende regionale warmtenetten te benchmarken is niet alleen een uniforme meetlat nodig. Hiervoor is een nationale insteek nodig, en zouden we warmte-investeringen in de MRA vergelijkbaar willen presenteren met andere MKBA’s. De aanpak in deze MKBA sluit daarom aan bij de MKBA Warmte voor Zuid-Holland.

1.5

Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de methode van het uitvoeren van de MKBA MRA. Hoofdstuk 3 presenteert het nulalternatief en de projectalternatieven. Hoofdstuk 4 geeft de algemene resultaten van de MKBA MRA per alternatief. Hoofdstuk 5 gaat in op resultaten per type kosten en baten. In Hoofdstuk 6 staan de conclusies en aanbevelingen voor realisatie van een koolstofarme warmtevoorziening in de MRA.

4

11

November 2015

Dit in tegenstelling tot MKBA Warmte voor Zaanstad waarbij kosten en baten worden vergeleken op basis van concrete business cases voor Zaanstad-Noord (Assendelft, Saendelft) en Zaanstad-Oost (Zaandam).


2 2.1

Aanpak Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de aanpak van de kentallen-MKBA. Per MKBA worden het nulalternatief en de projectalternatieven beschreven en de bijbehorende uitgangspunten. Verder worden de kosten en baten die worden meegenomen in de MKBA gepresenteerd.

2.2

De MRA De Metropool Regio Amsterdam (MRA) is een platform van lokale en regionale overheden in het noordelijke deel van de Randstad. In totaal doen 36 gemeenten, de Stadsregio Amsterdam en de provincies Noord-Holland en Flevoland mee aan dit platform. Daarbij ligt de focus op onderdelen waarbij de samenwerking in MRA-verband duidelijke meerwaarde heeft of zelfs noodzakelijk is. Eén van de onderdelen waar een gezamenlijke aanpak van meerwaarde kan zijn is een regionaal warmtenet dat bestaande en nieuwe stadsnetten met elkaar verbindt. De aanleg van een warmtenet kan een belangrijke stap zijn in de overgang van het gebruik van fossiele brandstoffen naar duurzame energie, die bovendien lokaal wordt opgewekt. De regio kenmerkt zich door een sterke vraagdichtheid en daarnaast zijn er diverse relatief goedkope en grote warmtebronnen beschikbaar in de vorm van elektriciteitscentrales (zoals Diemen (gas), Hemweg (kolen/bijstook biomassa en gas), afvalverbranding (AEB), industrie (Tata Steel) en warmte uit RWZI rioolwaterzuiveringsinstallaties). Vraag en aanbod liggen op relatief korte afstanden van elkaar. De baten voor de regio zijn voor de investeerder (mogelijkheid om klanten te binden en daarop een rendement te maken) en gebruiker van koolstofarme warmte. Investeren in warmte biedt de mogelijkheid om een deel van de kostenvoordelen in de warmteketen ten goede te laten komen aan de gebruiker (afhankelijk in hoeverre de warmte ook onder die van gas aangeboden zal worden). Naast financiële baten zijn er maatschappelijke baten in de vorm van klimaat en verbetering van luchtkwaliteit. De uitkomsten van de MKBA laten we zien voor de MRA; dat wil zeggen de kosten en baten voor alle metropoolinwoners en -bedrijven. Naast de MRA laten we zien wat de kosten en baten voor Nederland zijn (zie volgende box). Energiebelasting en warmte Een aandachtspunt hierbij is dat er geen Energiebelasting geheven wordt over warmte als geleverde energiedrager. Dit betekent dat de verschuiving van de energiedrager gas naar geleverde warmte aan de ene kant gepaard kan gaan met een efficiënter en duurzamer productie van warmte, maar aan de andere kant gepaard gaat met een derving van inkomsten uit de Energiebelasting voor de overheid. Dit nadeel dient in een nationale MKBA opgenomen te worden. Een samenhangend aandachtspunt is dat verschillende warmtetechnieken (geothermie) in aanmerking komen voor de SDE+. Sinds 2013 wordt de SDE+ gefinancierd via een opslag op de energierekening. De subsidie is in feite een baat voor (toekomstige) aardwarmteprojecten in de MRA, maar wordt gefinancierd door alle energiegebruikers. Met andere woorden tegenover de plus van de ontvanger staat voor Nederland als geheel de min van de hogere energierekening van de eindgebruiker.

12

November 2015


Figuur 2

Houtskoolschets voor koppeling en uitbreiding van bestaand warmtenet in de MRA

Bron: Programma MRA Warmte & Koude.

2.3

Effecten en aannames Er zijn meerdere aannames die gemaakt zijn voor het uitvoeren van de MKBA:  De kosten en baten van een groene warmtevoorziening in de MRA worden gepresenteerd voor deze regio en voor Nederland als geheel. Dit laatste is relevant gezien het effect van het afstappen van het gasnet op de inkomsten uit energiebelasting voor de staat en de uitgaven aan SDE+.  De kosten en baten worden gekwantificeerd voor de periode 2015-2065, waarbij de investeringen in het warmtenet worden uitgesmeerd over de periode 2015-2040 aangezien de warmteopties in de nabije toekomst worden geïmplementeerd om het doel van 400.000 WEQ (500.000 WEQ bijgesteld) te halen.  De berekende effecten worden vervolgens contant gemaakt naar een basisjaar (2015), met als discontovoet het momenteel door het ministerie van Financiën voorgeschreven percentage van 5,5% 5, bestaande uit een reële risicovrije rente van 2,5% en een risico-opslag van 3%6. Voor klimaaten gezondheidsbaten wordt een lagere risico-opslag gehanteerd (1,5%), waarmee de discontovoet uitkomt op 4%. De MKBA wordt uitgevoerd middels het rekenmodel ontwikkeld door CE Delft en Infinitus Energy Solutions voor de MKBA Warmte Zuid-Holland. Hierbij worden de effecten uit Tabel 1 meegenomen.

13

November 2015

5

Referentie MinFin.

6

Voor effecten met een onherroepelijk karakter (bijv. gezondheid en klimaat) wordt een lagere risicopremie van 1,5 % voorgeschreven (totale discontovoet = 4%).


Tabel 1

MKBA-effecten Type effect

Effect

Waardering

Schaalniveau

Duur

Direct

Eenmalige investeringskosten

€

MRA en nationaal

2015-2040

Herinvesteringen

€

MRA en nationaal

2015-2065

Exploitatiekosten (O&M)

€

MRA en nationaal

2015-2065

Exploitatiekosten (inkoop CO2 glastuinbouw)

€

MRA en nationaal

2015-2065

Bespaarde brandstofkosten

€

MRA en nationaal

2015-2065

Welvaartseffect koudelevering

€

MRA en nationaal

2015-2065

SDE+ subsidie

€

MRA

2015-2065

Indirect

Werkgelegenheid

€

MRA en nationaal

2015-2065

Extern

Klimaatbaten

€

MRA en nationaal

2015-2065

Gederfde inkomsten Energiebelasting

€

Nationaal

2015-2065

Reductie overige emissies

€

MRA en nationaal

2015-2065

Voorzieningszekerheid

Gevoeligheidsanalyse

MRA en nationaal

2015-2065

Vermeden investeringen gasnetten

€

MRA en nationaal

2015-2065

Natuureffecten

Kwalitatief

MRA en nationaal

2015-2065

In Bijlage A zijn de gehanteerde kostenkentallen voor individuele warmteafnemers (woningen en kassen), infrastructuur en warmteaanbieders opgenomen.

2.4

Koppeling externe CO2 en warmte tuinders Restwarmtelevering uit de industrie of energiesector en wko kan een aanzienlijke bijdrage leveren aan energiebesparing in de glastuinbouw in de regio Greenport Aalsmeer (m.n. Rijssenhout, Kudelstaart, De Kwakel) en Haarlemmermeer. Voor de teelt in kassen is daarbij meestal CO 2 nodig. Op dit moment is het gangbaar dat deze CO2 wordt gebruikt als bijproduct van de verbranding van aardgas in een WKK (‘tri-generatie’) en/of gasketel. Op 20% van het huidige areaal in Nederland vindt op dit moment externe levering van CO2 plaats, namelijk daar waar bijvoorbeeld de kassen zijn aangesloten op een warmtenet of een geothermiebron. Bij toenemende besparing en daarmee een steeds lager gebruik van fossiele brandstoffen en ook bij het toepassen van de diverse warmteopties, ontstaat ook een steeds grotere noodzaak tot het extern leveren van CO2. Bij deze optie moet dus rekening gehouden worden dat de voor de plantengroei noodzakelijke CO2 extern aangeleverd moet worden als het WKK- en/of ketelbedrijf wegvalt. Door gebruik te maken van zuivere CO 2 die vrijkomt bij de industrie kan in de behoefte aan CO2 voor de plantengroei worden voldaan. Een deel van deze tuinders zal daarom alleen instemmen met warmteprojecten wanneer ook op een kosteneffectieve en praktische manier in hun CO2-behoefte voorzien is. Daarom kan beargumenteerd worden dat voor deze groep de kosten en baten van CO2-levering/oplossing sterk gerelateerd zijn aan

14

November 2015


warmtelevering aan de tuinbouw. In elke PMC voor de glastuinbouw waar warmtelevering aan de orde is, zal daarom ook steeds een oplossing voor de CO2 in de berekeningen worden meegenomen. Bij de uitwerking van het projectalternatief zijn de kosten en baten van de CO2-levering/oplossing sterk gerelateerd aan het nuttig toepassen van restwarmte en geothermie. Daarom zullen zowel de kosten en baten van CO2-levering voor gewasteelt, naast de vermeden CO 2-emissies, meegenomen worden in de MKBA. Hiertoe behoren onder andere:  incrementele investeringen in aanleg van CO 2-buisleidingen dan wel in andere vormen van CO2-transport en –toepassing;  incrementele productiekosten van zuivere CO 2, etc.;  incrementele O&M-kosten;  incrementele baten van CO2-benutting. We zijn er daarbij van uitgegaan dat CO2 o.a. vanuit het Rotterdamse havengebied kan worden aangevoerd via de OCAP-leiding. Een andere CO2-bron is de afvalverbrandingsinstallatie AEB die op 1,5 km van de OCAP-leiding ligt (en waar nu een praktijktest voor wordt uitgerold). Dit is in lijn met de ideeën die momenteel leven binnen de Greenport Aalsmeer.

2.5

Effecten op gasnetten Het aanleggen van warmtenetten heeft meerdere effecten op de kosten en baten met betrekking tot het gasnet. Deze bestaan uit amoveringskosten voor gasleidingen die niet meer in gebruik zullen worden genomen, vervroegde afschrijvingen (kapitaalvernietiging) en vermeden onderhoudskosten ten gevolge van de overstap op een warmtenet. Deze eerste twee posten betreffen kosten, terwijl de laatste post een baat betreft die alle ontstaan dankzij investeringen in nieuwe warmtedistributienetten. De omvang hangt af van het aantal meters gasleidingen dat vervangen wordt door een warmtenetleiding. Deze informatie is niet beschikbaar en dus onzeker. Op basis van een gedetailleerde analyse die is uitgevoerd voor de MKBA Zaanstad-Noord (Liander, 2015), wordt deze informatie geschat door een factor van meters te verwijderen per aangesloten WEQ te gebruiken. Het amoveren van gasdistributienetten kan alleen indien er groepen of geconcentreerde afnemers overstappen op de warmteaansluiting teneinde het gasnet uit bedrijf te nemen. Voor de MRA is dit toegepast op de gestapelde woningen en niet voor de beschouwde kassen (gas blijft nodig) en voor de grondgebonden woningen voor zover deze op dit moment over een gasaansluiting7 beschikken (te verspreid).

7

15

November 2015

Binnen de MRA zijn er (grondgebonden) woningen zonder gasaansluiting, bijvoorbeeld wanneer ze zijn aangesloten op individuele of collectieve wko-voorziening. Deze woningen blijven buiten beschouwing binnen de projectalternatieven omdat ze – in principe - al over een fossielarme warmtevoorziening beschikken.


2.6

Gevoeligheidsanalyse De resultaten van deze MKBA zijn onderhevig aan onzekerheden omtrent de achterliggende aannames. Om deze reden wordt er een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd, waarbij met de belangrijkste parameters wordt gevarieerd (Tabel 2). Dit geeft inzicht in de robuustheid van de resultaten van deze MKBA. Deze paramaters worden zo aangepast dat het MKBA-resultaat kantelt van een positief naar negatief resultaat of omgekeerd. Dit laat zien hoe belangrijk een verandering in deze parameters is voor het resultaat.

Tabel 2

Gevoeligheidsanalyse parameters Gevoeligheidsanalyse parameters CO2-prijs (euro/ton) Discontovoet (%) Jaarlijkse stijging van de gas- en warmteprijs (%/jaar) Kosten warmte-hoofdinfrastructuur (mln euro) Voorzieningszekerheid Technische gevoeligheidsvariant warmteKAScadering Tata

16

November 2015


3 3.1

Projectalternatieven Inleiding In deze MKBA worden drie investeringsalternatieven vergeleken waarmee binnen de warmtevoorziening een vergelijkbare energiebesparings- en CO2-doelstelling wordt bereikt. Daarmee zijn de alternatieven in doelbereik met elkaar vergelijkbaar. Binnen de investeringsalternatieven leggen wij verschillende accenten op maatregelen gericht op woning, wijk/buurt of regio. Dit doen we zodanig dat conclusies kunnen worden getrokken over de meerwaarde van regionale aanpak ten opzichte van individuele of buurtgebonden aanpak. In dit hoofdstuk beschrijven we de drie projectalternatieven en definiëren we de referentie. Paragraaf 3.2 beschrijft de aanpak om de alternatieven op te stellen. In Paragraaf 3.3 zijn de projectalternatieven beschreven. Paragraaf 3.4 sluit af met de beschrijving van de referentie.

3.2

De ambitie van de MRA De MRA heeft de gezamenlijke ambitie om in 2040 als regio klimaatneutraal te zijn, dat wil zeggen dat de hoeveelheid energie die in de regio gebruikt wordt ook in dezelfde regio duurzaam wordt opgewekt. Met het programma MRA Warmte & Koude wordt beoogd een substantiële bijdrage te leveren aan de klimaatdoelstellingen van de MRA. Doelstelling van dit programma is een jaarlijkse CO2-besparingsdoelstelling van 400 kton per jaar in 2040. Concreet betekent dit dat in 2040 in totaal 400.000 woningequivalenten (WEQ) verduurzaamd moeten zijn door middel van nieuwe en uitbreiding van bestaande warmte infrastructuur. Daarbovenop leveren ook gemeenten die het programma niet ondertekend hebben (bijvoorbeeld Almere en mogelijk andere gemeenten) een aanvullende bijdrage van 100.000 WEQ8 in de vorm van aan te sluiten woningen, kassen en kantoren. In totaal betekent dit een bijgestelde ambitie van ongeveer 500.000 WEQ die door warmte worden vergroend, te bereiken vóór 2040. De ambitie kan via verschillende routes bereikt worden. Binnen deze studie hebben we gekozen voor een uitwerking in drie routes (projectalternatieven). Om de projectalternatieven vergelijkbaar te maken, realiseren de projectalternatieven eenzelfde hoeveelheid aardgasbesparing.

8

17

November 2015

Voor Almere bestaat deze uit 65.000 gerealiseerde WEQ en een extra groei van 7.000 WEQ.


Elk projectalternatief moet in het jaar 2040 hetzelfde effect hebben op de vermindering van het fossiel energiegebruik als het aansluiten van in totaal 500.000 WEQ op warmte. Dit is vertaald naar ongeveer 12 PJ/jaar aan nieuwe warmte geleverd aan woningen en kassen in de MRA 9. Ook voor de nieuwe warmtelevering zal fossiele energie nodig zijn, vanwege: 1. Derving van elektriciteitsproductie in elektriciteitscentrales en afvalverbrandingsinstallaties waardoor elders méér elektriciteit moet worden opgewekt (gerekend met huidige brandstofmix). 2. Gasgestookte piekketels die nodig zijn voor levering ten behoeve van de piekvraag. 3. Benodigde pompenergie. De nettobesparing van een levering van 12 PJ/jaar aan warmte komt daarmee uit op een fossiele energiebesparing van 6 PJ/jaar voor de MRA. In Paragraaf 3.4 worden de projectalternatieven nader uitgewerkt.

3.3

Nulalternatief Van de beoogde 472.000 WEQ in 2040 is een deel van de warmteaansluitingen anno 2015 al gerealiseerd en is een ander deel op dit moment reeds gecontracteerd door marktpartijen (zie Tabel 3). Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de warmte-infrastructuur (leiding AEB-warmte Noorderwarmte die in het najaar van 2016 gereed moet zijn). Deze bestaande en reeds gecontracteerde warmteaansluitingen, alsmede de nieuwe infrastructuur waartoe reeds opdracht is verstrekt, behoren in een MKBA in het nulalternatief. Het projectalternatief omvat de resterende beleidsopgave die nu op een slimme manier ter hand moet worden genomen. Voor deze MKBA worden alle reeds gecontracteerde en reeds bestaande aansluitingen, bronnen en infrastructuur voor de peildatum van (1 januari) 2015 tot het nulalternatief gerekend.

Tabel 3

Overzicht bestaande en nieuwe aansluitingen op 1 januari 2015 in MRA Nulalternatief Reeds aangesloten

Amsterdam Zuidoost

40.000

Amsterdam West/Noord

20.000

Amstelveen Almere Zaanstad bestaand Purmerend totaal Onder contract

Totaal

9

18

November 2015

Projectalternatief

Amsterdam Zuidoost

5.000 65.000 1.200 32.500 163.700 5.000

Amsterdam West/Noord

50.000

Totaal

55.000

Totaal WEQ

-

218.700

-

289.800

Gemiddeld gebruikt een woning anno 2015 circa 30 GJ per jaar aan gas. Wanneer deze later wordt aangesloten zal dit gasgebruik door efficiency verminderd zijn.


Het ‘nulalternatief’ (ofwel referentie) betreft de meest waarschijnlijke ontwikkeling zonder nieuw beleid en/of een nieuw project. Dit is wat anders dan ‘niets doen’ of ‘geen beleid’: ook in het nulalternatief zal er sprake zijn van een zekere marktpenetratie van warmteoplossingen en een beperking van de warmtevraag. Globaal zijn volgende ontwikkelingen in de referentie van belang:  Bestaande woningbouw: in de bestaande bouw bestaan er (nog) geen wettelijke eisen aan de energieprestatie, maar ligt het voor de hand dat de vraag naar ruimteverwarming van woningen en gebouwen onder invloed van ‘staand beleid’ geleidelijk afneemt. Daarbij gaan we uit van een gemiddelde, jaarlijkse daling van 1,5% van de warmtevraag gemeten over de hele portfolio van de bestaande woningbouw 10.  Glastuinbouw: ook voor deze groep geldt dat in de referentie warmtevraag per m2 areaal door efficiencyverbeteringen zal afnemen door projecten als het Nieuwe Telen. Ook hier nemen we een 2% jaarlijkse ‘autonome’ afname van de warmtevraag aan. Dit betreft vooral de (dure) piekvraag naar warmte, niet de baseload. Door de 2% besparing over de gehele warmtevraag te nemen, zitten we aan de bovenkant van de te verwachten vraagdaling. Daarnaast nemen we aan dat de volgende ontwikkelingen in de MRA in het nulalternatief zitten:  de tot 1 januari 2015 gecontracteerde warmte-afzet van Nuon Warmte binnen Amsterdam en Almere en van Westpoort Warmte binnen de gemeente Amsterdam;  de nieuwe leiding naar Amsterdam-Noord voor de afzet van AEB AVI-warmte.

3.4

Overzicht projectalternatieven Een projectalternatief bestaat uit een slim gekozen set van oplossing voor de vermindering van de thermische vraag en voorziening in de resterende warmtevraag. De maatregelen bestaan uit een mix van maatregelen op woningen gebiedsniveau om warmtebesparing, duurzaam warmtegebruik en inzet van restwarmte bij de doelgroepen te realiseren. Hieraan gekoppeld is ook het besparen op CO2-uitstoot. De alternatieven worden gepresenteerd in Tabel 4.

10

19

November 2015

Dit komt overeen met een halvering van het gasverbruik in 40 jaar. Overigens kan dit voor de Metropoolregio afwijken van het Nederlands gemiddelde.


Tabel 4

Projectalternatieven gericht op 6 PJ besparing op fossiele energie (aardgas) Beschrijving Projectalternatief 1 ‘Smart Skin’ (PA1)



    Projectalternatief 2 ‘Smart Thermal Grid’ (PA2)





  Projectalternatief ‘Smart Installation’ (PA3)



   

Bestaand warmtenetwerk MRA blijft in huidige vorm (incl. reeds gecontracteerde aansluitingen en de ‘Noorderwarmteleiding), geen uitbreidingen en geen nieuwe netten. Maatregelen gericht op energiebesparing door schilisolatie bij woningbouw en glastuinbouw. Geen installatietechnische maatregelen. Hoge volumina lage besparingen (absoluut). Besparing rond 35-60%. Grootschalige afzet van AVI-warmte (AEB), WKK-warmte (m.n. centrale Diemen en de Hemwegcentrale (kolen/biomassa of de gas-STEG-centrale) en industriële restwarmte (m.n. Tata Steel) in combinatie met duurzame bronnen zoals de toekomstige Biomass Plant Amsterdam en geothermie. Verbindend warmtenet door de MRA (sluiting van de ‘Kleine Ring’ van Amsterdam en de ‘Westerwarmteleiding’ van Tata Steel richting de glastuinbouw van Aalsmeer, e.o.). Grote klappers, lage volumina in tuinbouw. Besparing ca. 65%. Bestaand warmtenetwerk MRA blijft in huidige vorm (incl. reeds gecontracteerde aansluitingen en de ‘Noorderwarmteleiding), geen uitbreidingen en geen nieuwe netten Optimale warmte-inzet ten behoeve van 12 PJ besparing Combinatie van individueel (40%) en klein-collectief/ wijkgerichte (60%) maatregelen. Mix van grote klappers en kleinere besparingen. Besparing tussen 35 tot 60%.

In PA1 en P3 wordt er dus niet gedesinvesteerd in de bestaande warmtenetten. Alleen zullen er geen nieuwe woningen en kassen aangesloten worden boven op de aansluitingen die al gecontracteerd zijn.

3.5

PA1: Smart Skin Het eerste projectalternatief (PA1) vult de 6 PJ/jaar aan fossiele energiebesparing volledig in door isolatiemaatregelen in de schil bij de doelgroepen bestaande glastuinbouw en bestaande woningen, zowel huur (grondgebonden en gestapeld) en koop (alleen grondgebonden). De 6 PJ/jr wordt gerealiseerd bij woningen zonder warmteaansluiting.

Woningbouw Smart Skin gaat uit van een sterke verbetering van de isolatiewaarde van de schil (gevels, vloer, dak, beglazing) tot label A+. Installatiemaatregelen worden zoveel mogelijk vermeden, behalve verbetering van de ventilatie. Dat geeft gemiddelde besparingen (gewogen naar aandelen in de woningvoorraad) op de functionele warmtevraag van 36% (eengezinswoningen, EGW) resp. 41% (meergezinswoningen, MGW). Smart Skin gaat vrijwel uit van renovatie op passiefhuisniveau. N.B. In de praktijk blijkt bewonersgedrag een duidelijke invloed te hebben op de werkelijke besparing bij vergaande schilisolatie.

20

November 2015


Deze besparing kan daardoor zowel hoger als lager uitpakken. We rekenen in de MKBA met bovengenoemde gemiddelde besparingen.

Glastuinbouw Smart Skin in de bestaande glastuinbouw gaat uit van het toepassen van drie principes: produceren volgens Het Nieuwe Telen, inclusief temperatuurintegratie waar mogelijk; het investeren in ‘zwaardere’ energieschermen dan tot nu toe gebruikelijk; het toepassen van andere, beter isolerende kasdekken en gevels in de verouderde bedrijven die aan het einde van hun economische levensduur zijn.

3.6

PA2: Smart Thermal grid Smart Thermal Grid (PA2) betreft het regionale warmtenet voor de metropoolregio. Dit alternatief gaat uit van collectieve levering van warmte uit een beperkt aantal warmtebronnen, te weten AVI-warmte (AEB), STEG-warmte (Diemen), warmte vanuit de Hemwegcentrale11 (kolen/biomassa of gas-STEG), industriewarmte van hoge temperatuur (95°C, Tata) en enkele nieuwe hernieuwbare warmtebronnen (m.n. biomassa(WKK)centrales en geothermiebronnen).

11

21

November 2015

De warmtebronnen die op dit moment zijn aangesloten op de warmtenetten in de MRA hebben, ook na een aanvullende aansluiting van Tata, onvoldoende capaciteit om in de toekomstige vraag naar warmte in PA2 te voorzien. De optie die wellicht het meest voor de hand ligt, is om een of meer van de bestaande eenheden van de Hemwegcentrale aan te sluiten op het regionale warmtenet. In de MKBA wordt gerekend met aansluiting van een eenheid met netto CO2-emissies per eenheid geleverde warmte die overeenkomen met de emissies van een gas-STEG. In de praktijk kan dat de reeds aanwezig gas-STEG zijn of de kolencentrale die dan met zoveel biomassa wordt bijgestookt dat per eenheid geleverde warmte vergelijkbare netto CO2-emissies vrijkomen.


Figuur 3

Regionaal warmtenet Amsterdam t.b.v. PA2 (in groen ontbrekende schakels)

Bron: Infinitus Energy Solutions, CE Delft en Google Earth.

In Figuur 4 is een eerste schets gegeven van een mogelijk ontwerp van een uitbreiding van de hoofdwarmte-infrastructuur (een grand design hiervan moet t.z.t. nog worden gemaakt binnen de MRA). Het gaat hierbij met name om de aanleg van de groengekleurde leidingen die in PA2 als nieuw aangelegd worden verondersteld12. De grootste investering betreft de lange leiding vanaf Tata Steel naar m.n. de glastuinbouw in Aalsmeer en omgeving (Rijssenhout, Kudelstaart, De Kwakel/Uithoorn). N.B. Er is geen leidingtak voorzien naar de overige bebouwing van Aalsmeer/Amstelveen omdat de hoeveelheid beschikbare warmte vanaf Tata hiervoor niet voldoende lijkt te zijn. Deze verbinding kent aftakkingen in de IJmond (Noord en Zuid); de aansluitingen richting Haarlem en Amsterdam worden echter alleen in de gevoeligheidsanalyse meegenomen omdat dit alleen haalbaar lijkt te zijn wanneer Tata meer warmte beschikbaar heeft (op lagere temperaturen dan 95°C, bijv. 70°C) dan nu wordt voorzien. Verder zijn er kleinere investeringen in de lokale netten in Zaanstad (Oost en Noord) en uiteraard in de in- en uitbreidingen op de bestaande/nieuwe netten op lokaal niveau (Amsterdam,

12

22

November 2015

De leiding ‘Noorderwarmte’ (in geel aangegeven in de figuur), met warmtelevering aan Amsterdam-Noord, zit in de referentie, incl. de het daarbij behorende gunstige equivalente opwekrendement van de AEB-centrale als gevolg van de benutting van AVI-warmte.


Amstelveen, Almere, Zaanstad, Velsen, Heemskerk) om de betreffende afnemers aldaar te kunnen aansluiten.

Leveringszekerheid PA2 De warmte voor nieuwe warmteafnemers in PA2 wordt voor een deel betrokken uit industriële (rest)warmtebronnen. Voor de industrie is warmtelevering echter geen core business. In de praktijk reduceert een verplichting tot warmtelevering de interne flexibiliteit van een bedrijf en kan het aangaan van langjarige leveringsgaranties nadelige effecten hebben op nieuwe investeringsplannen. Er zijn in Nederland nauwelijks voorbeelden waarbij dit succesvol heeft plaatsgevonden. In PA2 worden meerdere grote industriële restwarmtebronnen op het terrein van Tata Steel gekoppeld aan de hoofdwarmtestructuur. Afhankelijk van het beschikbare vermogen aan restwarmte zal het om ca 4 à 8 (in de gevoeligheidsanalyse) bronnen gaan. Om voldoende leveringszekerheid naar de eindgebruikers te kunnen garanderen, wordt hierbij in termen van warmtevermogen een duidelijke overcapaciteit gerealiseerd. We veronderstellen dat er feitelijk 2,5 zo veel aan uitkoppelingscapaciteit wordt voorzien als minimaal nodig is voor de vraag13. Dat lijkt wellicht een grote overcapaciteit. Echter, de warmte is een restproduct voor een bedrijf als Tata met een beperkte leveringszekerheid en (daardoor) ook een relatief lage prijs. Wanneer bij een bepaalde industriële aansluiting de installaties in (gepland) onderhoud gaan of plotseling uitvallen om redenen van het primaire proces, moeten andere industriële bronnen kunnen bijspringen door een deel van het gevraagde vermogen te leveren. Bij industriële restwarmte is aangenomen dat er geen extra fossiele energiegebruik of CO2-emissies ontstaan door de restwarmte uit de processen te koppelen. De veronderstelling is dus dat deze warmte voorheen werd weggekoeld naar de omgeving.

Technische gevoeligheidsvariant: KAScadering (PA2) Een technische uitbreidingsvariant voor PA2 kan zich voordoen wanneer Tata Steel naast warmte van hoge temperatuur (ca 95°C) in dezelfde orde van grootte ook restwarmte van lagere temperatuur (70-75°C) zou hebben. Dit zou betekenen dat de beschikbaarheid van restwarmte zich uitbreidt ten koste van duurdere bronnen (€ 4,5/GJ i.p.v. € 6/GJ). Naar de beschikbaarheid van verschillende bronnen en hun temperatuurbereik is nader onderzoek nodig. Indien er voldoende beschikbaar is kan er worden geKAScadeerd: warmte vanaf Tata gaat eerst op hoge temperatuur (90-95°C) naar de gebouwde omgeving van Amsterdam en Haarlem en vervolgt zijn weg op lagere temperatuur (70-75°C) naar de glastuinbouw van Aalsmeer en omgeving. Vanuit de kassen heeft het transportwater een temperatuur van globaal 40-50°C waarmee het terugkeert naar Tata Steel in IJmuiden. Daar warmt het water in twee trappen (met hulp van verschillende bronnen die verschillende temperaturen hebben: laag en hoog) weer op naar 95°C.

13

23

November 2015

Globaal betekent dit dat een warmteleverancier voor industriële restwarmte een 2,5 keer zo hoge prijs betaalt dan wanneer de restwarmteaanbieder als leveringszeker kan worden beschouwd.


Figuur 4

Technische gevoeligheidsvariant extra gebruik van extra Tata-warmte (situatie 2040)

Warmte KAScadering van 4 PJ: De warmte afkomstig van Tata IJmuiden wordt eerst op hoogtemperatuur ingezet in de woningbouw (Amsterdam en Haarlem), en vervolgens op laagtemperatuur in de kassen in en om Aalsmeer. Meerdere Tata-bronnen zijn dan nodig om voldoende warmte weer op het niveau van 95°C aan te kunnen bieden. Bron: Infinitus en CE Delft.

Het voordeel van deze KAScadering is dat de transportleiding vanaf Tata tot aan de zijtak naar Amsterdam en Haarlem een zeer groot temperatuurverschil kent tussen aanvoer en retour. Daarmee kan dezelfde leiding een dubbele hoeveelheid warmte transporteren ten opzichte van een leiding die alleen op hoge temperaturen werkt. Dit geeft een aanzienlijk voordeel in de investeringskosten. Overigens is het mogelijk om met nog lagere temperaturen naar de glastuinbouw te gaan en hier ook nog lagere retourtemperaturen te creëren. Deze verdere optimalisatie valt echter buiten het bestek van deze gevoeligheidsanalyse.

3.7

PA3: Smart Installation and Grid Het projectalternatief Smart Installation & Grid (PA3) bestaat uit een scala aan combinaties voor warmteoplossingen voor klantengroepen (42 stuks). Deze kenmerken zich door individuele oplossingen op objectniveau (isolatie en installatietechniek in woningen en kassen) en op buurt/wijkniveau (kleincollectief). De belangrijkste klantengroepen zijn de huursector binnen de woningbouw en de glastuinbouw. De toegepaste warmteoplossingen lopen uiteen van de inzet van groen gas, kleinschalige warmtenetten op middentemperatuur (aanvoer 70°C) tot warmtepompen (individueel en via warmte/ koudeopslagsystemen). Binnen elke markt zijn de aandelen van elk van de producten gelijk gekozen.

24

November 2015


3.8

Overzicht volumes per alternatief en opbouw besparingen In alle projectalternatieven wordt een besparing van 6 PJ fossiele energie op gebruikersniveau gerealiseerd. Deze paragraaf beschrijft per alternatief hoe deze besparing is opgebouwd binnen de woningvoorraad en de glastuinbouw.

Opbouw ‘beschikbare’ gebouwenvoorraad Tabel 5

Beschikbare woningvoorraad

Huur Koop

Aantal woningen ‘beschikbaar’ (bestaand + nieuw)

Totale fossiele warmtevraag (PJ/jr)

Grondgebonden

218.000

9,6

Gestapeld

122.000

2,6

Grondgebonden

165.000

7,3

Gestapeld

118.000

2,5

623.000

22,0

Totaal

Alleen woningen die nog niet op een warmtenet zijn of worden aangesloten, zijn beschikbaar voor een warmteoplossing in één van de drie alternatieven. Ook nog te bouwen woningen komen in aanmerking. Woningen die al op een warmtenet zijn of worden aangesloten, zijn in geen van de drie alternatieven beschikbaar voor een warmteoplossing. Tabel 5 geeft het aantal beschikbare woningen en de bijbehorende warmtevraag. De totale fossiele warmtevraag van deze woningen bedraagt zonder warmteoplossingen zo’n 22 PJ per jaar. Tabel 6

Beschikbare kassenvoorraad Aantal ha glastuinbouw (bestaand + nieuw) N.B. Dit is evenredig verdeeld

Totale warmtevraag (PJ/jr)

Onbelicht met WKK

158

0,9

Onbelicht zonder WKK

158

0,9

Belicht met WKK

158

1,5

Totaal

475

3,3

Momenteel staat er zo’n 250 hectare kassen in de regio Aalsmeer. We hebben verondersteld dat de helft van het door Greenport Aalsmeer genoemde areaal aan uitbreidingsplannen (225 van 450 ha aan uitbreidingsplannen) realistisch is om warmteoplossingen op toe te passen. De resulterende verduurzamingsopgave (475 ha) is vervolgens evenredig over de verschillende tuinbouwsegmenten toegepast. De totale fossiele warmtevraag van deze bestaande en nieuwe kassen bedraagt 3,3 PJ per jaar (situatie 2015, in 2040 is dit door de aangenomen autonome besparing gedaald tot ca. 2 PJ per jaar). In totaal zijn er 623.000 woningen en 475 hectare intensieve glastuinbouw beschikbaar voor de warmteoplossingen in de drie alternatieven. Samen verbruiken zij jaarlijks ruim 25 PJ aan fossiele energie. De drie projectalternatieven zijn zo samengesteld dat er in ieder alternatief jaarlijks 6 PJ aan fossiele energie op gebruikersniveau bespaard zou worden wanneer alle investeringen hiervoor in 2015 zouden worden gedaan.

25

November 2015


PA1: Smart Skin Tabel 7

Opbouw besparingen PA1 Smart Skin Markt

Penetratiegraad

Aantal woningen/ha aangepakt

Gemiddelde besparing fossiele energie

Totale besparing (PJ/jr)

Grondgebonden

76%

165.680

36%

3,1

Gestapeld

50%

61.000

41%

0,6

Grondgebonden

40%

66.000

36%

1,2

Gestapeld

27%

31.720

41%

0,4

Woningen Huur Koop

Glastuinbouw Onbelicht met WKK

50%

79

50%

0,2


80%

127

50%

0,4

Belicht met WKK

10%

16

50%

Totaal

0,1 6,0

In Smart Skin worden ruim 300.000 woningen en 200 hectare (intensieve) glastuinbouw verregaand geïsoleerd. Om de 6 PJ besparingen te halen, wordt meer dan de helft van de huurwoningvoorraad aangepakt. Dit scenario kent het grootst aantal deelnemende woningen. Grondgebonden huurwoningen realiseren bijna de helft van de besparingen. Omdat het aantal eigenaren waarmee een overeenkomst nodig is hier veel beperkter is, wordt de voorkeur gegeven aan woningen in de huursector. Toch worden er ook nog bijna 100.000 koopwoningen aangepakt. N.B. De veronderstelling is dat aan de huurders een zodanig aantrekkelijke propositie kan worden gedaan dat minimaal 70% van hen (per complex) hiermee instemt. De glastuinbouw neemt een beperkt deel van de besparing voor zijn rekening. PA2: Smart Thermal Grid In Smart Thermal Grid wordt ongeveer één derde van de beschikbare woningvoorraad op het collectieve warmtenet aangesloten. Gestapelde woningen hebben hierbij de prioriteit. Alleen in dit alternatief worden ook gestapelde koopwoningen (VVE appartementencomplexen) aangepakt. De ervaring bij Westpoort Warmte en Nuon Warmte in Amsterdam leert dat VVE’s met succes zijn te overtuigen om een collectieve warmteaansluiting te nemen. Ook de glastuinbouw heeft een belangrijk aandeel in de besparing. Deze sector zal met name gebruik maken van de restwarmte van Tata Steel die via de leiding ‘Westerwarmte’ van IJmuiden naar het kassengebied rond Aalsmeer wordt vervoerd. Vanwege de beperking in het aanbod van Tata-warmte worden in totaal ‘slechts’ 324 ha aan kassen aangesloten, vooral onbelichte kassen (belichte kassen hebben ook behoefte aan elektriciteit waardoor daar warmtekrachtkoppeling interessant kan blijven).

26

November 2015


Tabel 8

Opbouw besparingen PA2 Smart Thermal Grid Markt

Penetratiegraad




Grondgebonden

15%

32.700

65%

1,10

Gestapeld

65%

79.300

65%

1,31

Grondgebonden

10%

16.500

65%

0,55

Gestapeld

60%

70.800

65%

1,20

Onbelicht met WKK

100%

158

90%

0,87


100%

158

90%

0,87

5%

8

90%

Woningen Huur Koop

Glastuinbouw

Belicht met WKK Totaal

0,07 6,00

PA3: Smart Installations and Grid Tabel 9

Opbouw besparingen Smart Installations and Grid Markt

Penetratiegraad




Grondgebonden

45%

98.100

63%

3,2

Gestapeld

30%

36.600

60%

0,6

Grondgebonden

25%

41.250

63%

1,3

Gestapeld

16%

18.300

0%

0,2

Onbelicht met WKK

50%

79

56%

0,3


50%

79

56%

0,3

Belicht met WKK

10%

16

57%

Woningen Huur Koop

Glastuinbouw

Totaal

0,1 6,0

In Smart Installations and Grid krijgen bijna 200.000 woningen te maken met een (semi-)collectieve warmteoplossing. Dit zijn zowel grondgebonden als gestapelde woningen. Net als in PA1 ligt de focus op de huurwoningmarkt. Ook in Smart Installations and Grid is het aandeel glastuinbouw beperkt.

3.9

Ingroei kosten en baten De benodigde investeringen in de verschillende projectalternatieven zijn dermate grootschalig dat het onwaarschijnlijk is dat deze in 1 jaar kunnen worden afgerond. Denk bijvoorbeeld aan het uitbreiden en verknopen van het regionale warmtenet in PA2 (Smart Thermal Grid). De baten van dit projectalternatief zullen pas worden gerealiseerd op het moment dat woningen en glastuinders daadwerkelijk zijn aangesloten op dit net. Ook het aansluiten heeft een bepaalde aanlooptijd gezien het grote aantal woningen en glastuinders dat moet worden aangesloten in de projectalternatieven.

27

November 2015


Figuur 5

Ingroeipad kosten en baten

Figuur 5 laat zien hoe de warmteoplossingen in de drie projectalternatieven vanaf het introductiejaar 2016 worden opgeschaald14. Zodra een woning of glastuinder is aangesloten op het warmtenet of een investering heeft gedaan in een individuele warmteoplossing kunnen de baten (bijv. CO2-winst) gerealiseerd worden. In 2040 wordt de laatste woning aangesloten. Het ingroeipad is stijl in de periode 2015-2025 en vlakt na 2025 af. Dit betekent dat het gros van de investeringen (en bijbehorende baten) voor 2025 zal moeten plaatsvinden. Tabel 10 laat de veronderstelde leadtime zien van de benodigde investeringen. De leadtime is gedefinieerd als het verschil tussen het moment waarop de investering plaatsvindt en de baten optreden. Tabel 10

Ingroeipad voor de projectalternatieven Projectalternatief

November 2015

Kenmerken

PA1 Smart Skin

0 jaar

Woningaanpassingen direct te realiseren (max.1 maand).

PA2 Smart Thermal Grid

2 jaar

Transportnet is schakel met langere aanlooptijd alvorens het net operationeel is.

PA3 Smart Installations & Grid

1 jaar

Installatietechnische maatregelen direct te realiseren. Gemiddeld 1 jaar voor wijknetten.

14

28

Jaren tussen kosten en baten

Merk hierbij op dat het bij collectieve oplossingen, waarbij warmtenetten nodig zijn, om aansluitingen op het warmtenet gaat, terwijl het bij de toepassing van individuele oplossingen gaat om het aantal woningen en glastuinders waarbij de investering in bijv. isolatie of een warmtepomp gemaakt wordt.


4 4.1

Overall resultaten Inleiding In dit hoofdstuk zijn de welvaartseffecten van de projectalternatieven beschreven. De effecten van de projectalternatieven zijn hier beschreven ten opzichte van de referentie (verschillenbenadering). Dit hoofdstuk start met kosten en baten vanuit het perspectief van MRA. In Paragraaf 4.6 breiden we de analyse verder uit naar Nederland door ook de derving van de Energiebelasting, de financiering van SDE+ voor enkele warmtebronnen (geothermie en biogas) en de effecten op de arbeidsmarkt mee te nemen. In Hoofdstuk 5 worden de resultaten meer gedetailleerd beschreven per kosten- en batenpost.

4.2

Algemene uitgangspunten De       



algemene uitgangspunten van de MKBA zijn: De looptijd van de MKBA is 50 jaar. Het startjaar van de kosten en baten is begin 2016. De kosten en baten hebben als prijspeil 1 januari 2015. Er is systematisch per post een -20% (laag) en +20% (hoog) aangehouden. Daar waar ‘laag’ en ‘hoog’ niet in de tekst genoemd worden, betreft het middenwaardes15. De discontovoet van de kosten en baten bedraagt 5,5%, met uitzondering van de milieu- en gezondheidsbaten waarvoor een discontovoet van 4,0% is gehanteerd. De kosten en baten worden op geaggregeerd niveau gepresenteerd. In Bijlage A hebben wij de onderliggende kentallen per object (woning of hectare gewas) gepresenteerd. De kosten en baten worden gepresenteerd aan de hand van de effecten die bij de verschillende stakeholders optreden. Er is geen rekening gehouden met financieringskosten en met transactiekosten (die o.a. aangeven welke moeite moet worden gestoken in het overtuigen van burgers en ondernemers om te investeren in maatregelen). Alle gerapporteerde effecten (directe, indirecte en externe effecten) betreffen het verschil tussen het nulalternatief en de drie projectalternatieven.

In dit hoofdstuk presenteren we de omvang van de posten in Contante Waardes (CW) voor de MRA en voor Nederland.

15

29

November 2015

Voor de resulterende bandbreedtes van de saldi zijn alle afwijkingen met ongunstige resp. gunstig effect op het MKBA-saldo systematisch bij elkaar opgeteld. Dat betekent dat saldiuitkomsten doorgaans een grotere bandbreedte zullen vertonen.


4.3

Resultaat MRA Figuur 6 laat het overall saldo van kosten en baten zien voor Metropoolregio Amsterdam van additionele WEQs (dus niet die in het nulalternatief). Een positief MKBA-saldo van 0,3 mld euro (-0,2 tot 1 mld euro, NCW) van kosten en baten voor de Metropoolregio resulteert voor PA2. PA1 kent een sterk negatief saldo van ruim 4,2 mld euro (tussen 5,8 en 3,1 mld euro, NCW). Het saldo voor PA3 is minder negatief met -0,2 mld euro (bandbreedte -1 tot + 0,5 mld NCW). PA2 levert daarmee een efficiënte bijdrage aan de verduurzaming van de warmtevraag in Metropoolregio. Belangrijkste posten uit het resultaat betreffen de investeringen, de bespaarde uitgaven aan gas en klimaatbaten. PA1 doet een beroep op omvangrijke additionele investeringen (ruim 5 mld euro) in de woningen (en in mindere mate in de bedrijven) in combinatie met substantiële volumes (300 duizend woningen), waardoor de investeringsbedragen aanzienlijk hoger liggen dan de overige projectalternatieven. Hogere investeringsbedragen gelden in iets mindere mate ook voor PA3. Deze omvangrijke investeringen worden niet terugverdiend uit de lagere energienota van inwoners en bedrijven in Amsterdam, noch uit de maatschappelijke baten voor de regio die samenhangen met extra werkgelegenheid bij aanleg en beheer, klimaat en verbeterde luchtkwaliteit.

Figuur 6

MKBA-resultaat perspectief MRA (NCW, mld euro)

2 1

0

MLD euro, NCW

Kosten -1

Baten PA1

Saldo

Kosten

Baten PA2

Saldo

Kosten

Baten

Saldo

PA3

-2 -3 -4 -5 -6

-7

Uit Figuur 6 blijkt dat het MKBA-saldo van PA2 negatief kan zijn wanneer alle uitgangspunten – tegelijk - een afwijking hebben die ongunstig is voor het saldo (alle baten zijn dan relatief laag en alle kosten zijn dan relatief hoog). Aan de andere kant kan het MKBA-saldo ook veel positiever zijn dan de gemiddelde waarde wanneer de afwijking van alle uitgangspunten tegelijk gunstig is.

30

November 2015


4.4

Ontwikkeling kosten en baten in de tijd Alleen in PA2 wordt een positief saldo gerealiseerd. In Figuur 7 worden de cumulatieve kosten en baten in de tijd weergegeven. Vanaf 2042 zijn de baten hoger dan de kosten. De maatschappelijke terugverdientijd is dus 17 jaar vanaf het jaar van investering 2025. In de figuur zijn de investeringen voor het gemak van weergave geconcentreerd in het jaar 2025. In werkelijkheid zullen deze verspreid zijn binnen de implementatieperiode 2015-2040 (zie ook Hoofdstuk 3) over de ingroei van kosten en baten). In de andere alternatieven wordt geen positief saldo gerealiseerd en wordt de investering dus ook niet terugverdiend.

Figuur 7

Cumulatieve kosten en baten PA2: Smart Thermal Grid MRA (NCW, mln euro)

1.000

Kosten en baten in PA2 Smart Thermal Grid

900

Miljoen Euro 2015

800 700

600 500

kosten

400

baten

300 200 100

2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 2041 2043 2045 2047 2049 2051 2053 2055 2057 2059 2061 2063

0 Jaar

4.5

Inzetvolgorde warmtebronnen Het gericht aanleggen van ontbrekende schakels biedt als mogelijkheid alle beschikbaar bronnen in de Metropoolregio met elkaar te verbinden. Naast de betrouwbaarheid (en afnemende back-upvoorzieningen) biedt dit de mogelijkheid om te sturen op de inzetvolgorde van de bronnen. In PA2 wordt ervan uitgegaan dat de inzetvolgorde is op gebaseerd op basis van oplopende kosten van warmtebronnen. Figuur 8 laat de inzetvolgorde van warmtebronnen in PA2 in de MRA zien.

31

November 2015


Figuur 8

4.6

Inzetvolgorde van warmtebronnen in PA2 t.b.v. warmtevraag in 2040

Resultaat nationaal Figuur 9 laat het MKBA-saldo vanuit nationaal perspectief zien. Het kostenbatensaldo is voor alle alternatieven lager dan bezien vanuit het perspectief van de Metropoolregio. In de Metropoolregio is gerekend met energieprijzen inclusief heffingen en kan er voor hernieuwbare warmtebronnen (geothermie) SDE-subsidie worden aangevraagd. Vanuit het nationale perspectief worden deze positieve welvaartseffecten voor de ontvanger van de subsidie inclusief hoge besparing (warmte-exploitant en gebruikers) geneutraliseerd door negatieve financiële effecten voor de overheid (kosten SDE+ subsidie en belastingderving). Ook vanuit Nederland is PA2 nipt negatief, terwijl PA1 en PA3 een veel negatiever saldo laten zien. De omvang van dit saldo in relatie tot de bandbreedte is echter weinig robuust. Dit betekent dat het saldo voor PA2 ook evengoed positief zou kunnen uitpakken.

32

November 2015


Figuur 9

MKBA-resultaat perspectief Nederland (NCW, mld euro)

2

1 0

MLD euro, NCW

Kosten -1

Baten

Saldo

Kosten

Baten

PA1

Saldo

Kosten

PA2

Baten

Saldo

PA3

-2 -3 -4

-5 -6 -7

4.7

Kosteneffectiviteit van geïnvesteerde klimaateuro PA2 kent tevens de gunstige kosteneffectiviteit voor klimaat, zowel voor de Metropoolregio als voor Nederland. Per ton vermeden ton CO2 is het saldo dus positief, terwijl het PA1 en PA3 geld kosten (Figuur 2). Nationaal gezien is de investering in PA2 ook kosteneffectief met 30 euro per ton vermeden CO2.

Figuur 10

Overzicht van kosteneffectiviteit per alternatief

€ 200 € 100 €0 € -100

PA1

€ -200

PA2

PA3

kosten/ton CO2-eq (MRA)

€ -300

kosten/ton CO2-eq (Nederland)

€ -400 € -500 € -600 € -700 € -800 Noot 1: Noot 2: Noot 3:

33

November 2015

Negatief kost geld, positief levert per saldo geld op. Kosteneffectiviteit gedefinieerd: (annuïteit directe investering –/- jaarlijkse brandstofkostenbesparing)/jaarlijkse CO2-besparing. Kosteneffectiviteit Nederland is gerekend met gasprijs zonder EB.


PA2, en iets minder robuust ook PA3, kent een positief resultaat van directe kosten en baten voor de MRA. De bespaarde brandstofkosten zijn contant gemaakt naar 2015 groter dan het totaal van alle kosten. Met andere woorden hiervoor zijn geen externe baten als klimaat en luchtkwaliteit nodig om tot een positief maatschappelijk saldo te komen; de directe gasbesparing is al voldoende om investeringen te kunnen dekken. Dat wil overigens niet zeggen dat ook de business case voor warmteexploitanten meteen sluitend is, aangezien deze MKBA beperkt rekening houdt met financieringskosten. Deze MKBA rekent met een lage discontovoet van 5,5% (rendementseis). Dat wordt door financiers in de warmteketens doorgaans als onvoldoende gezien om de aanzienlijke financiële risico’s in de aanloopfase van warmte-investeringen in bronnen en infrastructuur te compenseren. De investeringen moeten in verschillende onderdelen van de warmteketen plaatsvinden, de kosten en baten liggen niet altijd op de goede plek. Financierings- en aanlooprisico’s, onzekerheid over opbrengsten en gebrek aan samenwerking in de warmteketen zijn mede verantwoordelijk dat een maatschappelijke positieve business case onvoldoende van de grond komt.

4.8

Gevoeligheidsanalyse In de gevoeligheidsanalyse is een aantal parameters gevarieerd om de gevoeligheden van aannames voor het gevonden resultaat te identificeren (Tabel 2). Dat is gedaan in de vorm van een ‘kantelpuntanalyse’: welke waarde van de aanname is nodig om het resultaat de andere kant op te laten slaan. De resultaten hiervan staan in Tabel 11, Tabel 12 en Tabel 13. Voor het eerste projectalternatief, dat een negatief MKBA-resultaat heeft, moet er veel gebeuren om dit positief te krijgen. De CO2-prijs zou met meer dan 2.000% moeten stijgen en de jaarlijkse toename van gas- en warmteprijs zou meer 800% moeten zijn. Dit is niet realistisch en dus leidt een verandering in de waardering van klimaateffecten of de prijs van gas en warmte niet tot een positief resultaat. Het bereiken van besparing van fossiele energie door middel van Smart Skin is geen maatschappelijk efficiënte route, hetgeen als een tamelijk robuust resultaat kan worden gekwalificeerd. Het tweede projectalternatief heeft een positief MKBA-saldo. Op MRA-niveau blijft dit positief ook als de maatschappelijke baat van verminderen van CO2 tot nul reduceert. Als de gas- en warmteprijs daalt met meer dan 1,2% per jaar dan zal het saldo van PA2 negatief omslaan (ten opzichte van een in de basisvariant veronderstelde toename van 1%). Dit is ook het geval bij kostentoename van de transportinfrastructuur van meer dan een factor 4. Het implementeren van een ‘Smart Thermal Grid’ kan op een rendabele manier worden uitgevoerd op MRA-niveau, maar op nationaal niveau ligt het resultaat dicht tegen het omslagpunt. Het derde projectalternatief heeft een negatief MKBA-resultaat, wat lastig te kantelen is door verandering in discontovoet (geen kantelpunt aanwezig) of CO2-prijs (stijgingen van 90 tot 230% zijn relatief hoog). Wat wel tot een positief resultaat leidt, is een stijging van de gas- en warmteprijs met meer dan 2-5%. In dat geval zullen de baten van PA3 hoger uitvallen dan de kosten.

34

November 2015


Tabel 11

Gevoeligheidsanalyse voor MKBA-saldo Kantelpunt PA1 Smart Skin


PA3 Smart Installation & Grid

Nationaal (-4.583)

MRA (-4.338)

Nationaal (-7)

MRA (317)

Nationaal (-522)

MRA (-203)

ca.+ 2.475%

ca. +2.300%

2%

n.v.t.

ca. +230%

ca. 90%

Geen kantelpunt

Geen kantelpunt

-2%

ca. +75%

Geen

ca. 76%

Jaarlijkse stijging van de gas- en warmteprijs (%/jaar)

10,5 %

9,1%

1,1%

-1.2%

5,5%

2,5%

Kosten warmtehoofdinfrastructuur (mln euro)

n.v.t.

n.v.t.

-1%

+440%

n.v.t.

n.v.t.

CO2-prijs (euro/ton) Discontovoet (%)

Zekerheid van levering Het effect van de projectalternatieven op de leveringszekerheid wordt berekend door een afslag op discontovoet van 0,8% (CPB, 2013) te nemen op de baten van brandstofbesparing. Dit verhoogt het MKBA-saldo in alle alternatieven, maar niet genoeg om PA1 en PA3 positief te maken (Tabel 12). Het is onduidelijk of de leveringszekerheid in PA2 verbetert ten opzichte van gas, aangezien PA2 sterk leunt op een beperkt aantal beschikbare bronnen. Een deel daarvan (AVI en STEGs) kan als zekere levering worden beschouwd. Voor de restwarmtebronnen bij Tata is het de vraag hoe leveringszeker deze zijn. Tabel 12

Gevoeligheidsanalyse leveringszekerheid

Basisvariant Effect op saldo (mln euro)

PA1 Smart Skin


PA3 Smart Installation & Grid

-4.338

317

-203

92

73

60

Resultaten technische gevoeligheidsvariant In Tabel 13 presenteren we het resultaat van de technische gevoeligheidsvariant voor PA2. Deze variant voorziet in een dubbel gebruik van mogelijk beschikbare warmte (4 PJ) bij Tata voor zowel woningen en daarna kassen. Op MRA-niveau weegt de meerinvestering voor het aanleggen van de additionele transportleidingen naar Amsterdam en Haarlem16 niet op tegen het voordeel van de lagere inkoopprijs (€ 4,5 t.o.v. € 6/GJ) vanaf Tata. Indien de inkoopprijs van Tata-warmte zou komen te liggen op € 2/GJ zet, dan is de variant KAScadering wel een verbetering ten opzichte van de uitkomst van PA2.

16

35

November 2015

Standaard is deze zijtak van Westerwarmte niet in PA2 opgenomen omdat de veronderstelde 2 PJ aan warmte-aanbod vanuit Tata te weinig is om naast de kassen ook nog woningen aan te sluiten.


Tabel 13

Gevoeligheidsanalyse KAScadering (PA2)

Basisvariant Nieuw saldo (mln euro) Effect op saldo (mln euro)

Nationaal

Provinciaal

-7

317

1

289

8 (=1 – - 7)

-28 (=289-317)

Nationaal gezien is de technische variant wel een verbetering. Hierin speelt mee dat met dubbelgebruik van industriële restwarmte (hogere CO2-reductie dan met STEG-warmte) men minder WEQs nodig heeft om het doel te halen, hetgeen ook tot een lager exploitatieresultaat leidt. Dit aantrekkelijke exploitatieresultaat bij woningen wordt bereikt dankzij de relatief hoge Energiebelasting op gas (ten opzichte van tuinders). Nationaal wordt hiervoor gecorrigeerd, vandaar wel een positief resultaat. Wanneer echter wordt gekozen om met de extra warmte van Tata meer WEQs te bedienen dan kunnen we concluderen dat qua saldo van kosten vs. baten van de MKBA dit positief uitpakt voor zowel het perspectief van de MRA als voor het perspectief van Nederland.

36

November 2015


5 5.1

Resultaten per post Inleiding In dit hoofdstuk laten we uitsluitend de resultaten voor de MRA zien. Het enige verschil met de nationale kosten en baten betreft de derving en subsidies voor hernieuwbare warmte. Feitelijk betekent dit dat besparingen op aardgas in een nationale MKBA gewaardeerd worden met leveringsprijzen (exclusief EB), en subsidies voor investeerders in nieuwe warmtebronnen als overdracht worden gezien. Gevolgen voor de EB- en SDE+ subsidies kunnen gevonden worden in Bijlage A.5. De kosten en baten betreffen verschillen ten opzichte van de referentiesituatie (‘nulalternatief’). Ook zijn de bedragen contant gemaakt naar het basisjaar 2015.

5.2

Overall resultaat per post Tabel 14 geeft een overzicht van de resultaten voor de MRA per post. In de volgende paragrafen worden de verschillende posten nader toegelicht.

Tabel 14

Overall resultaat MRA per post Alternatief PA1 Smart Skin



4.700 (4.100 – 5.300)

550 (310 - 770)

800 (585 - 1.140)

430 (290 - 550)

-50 (-120 - 0)

130 (50 - 225)

210 (100n - 295)

0 (60 - -75)

120 (60 - 250)

5 (10 - 25)

35 (20 - 50)

15 (10 - 20)

5.400 (4.500 – 6.200)

540 (130 - 890)

1.100 (710 - 1.630)

800 (630 - 940)

645 (520 - 775)

515 (415 - 620)

(-)

40 (30 - 40)

110 (85 - 110)

(-)

(-)

(-)

45 (40 - 50)

5 (5 - 10)

10 (6- 10)

185 (90 - 365)

165 (85 - 335)

225 (115 - 455)

10 (10 - 15)

10 (5 - 10)

5 (5 - 10)

PM

PM

PM

n.v.t.

-15 (-20 - -5)

-5 (-10 - -5)

Kosten (mln €) Eenmalige investering Herinvesteringen Operationele kosten (O&M) Operationele kosten (additionele inkoop CO2) Totale kosten Effecten (mln €) Bespaarde brandstofkosten (incl. EB) SDE Derving energiebelasting** Werkgelegenheid Klimaatbaten (CO2-eq.) Milieubaten (PM, NOx, SO2) Natuurbaten Netto baten omtrent gasnetwerk

37

November 2015


Alternatief

Totale effecten

PA1 Smart Skin



1.000 (780 - 1.460)

850 (630 - 1.160)

860 (620 - 1.190)

-4.300 (-5.400 - -3.100)

320 (-260 - 1.030)

-210 (-490 - 1.020)

Maatschappelijk saldo (mln €) MKBA-saldo

** De gederfde energiebelasting is per definitie 0, omdat alleen het Rijk energiebelasting heft.

5.3 5.3.1

Kosten Investeringskosten Met de realisatie van de diverse projectalternatieven zijn forse investeringen gemoeid. Zie Tabel 15 voor een overzicht hiervan.

Tabel 15

Eenmalige investeringskosten (NCW, mln euro) Alternatief

Additionele eenmalige investering in mln euro (NCW) Midden

Laag

Hoog

4.714

4.093

5.296


552

306

772


799

585

1.140

PA1 Smart Skin

In Tabel 15 is zichtbaar dat de projectalternatieven waar relatief veel aandacht is voor schilisolatie (PA1 en PA3) hoge eenmalige investeringen kennen. Het aanleggen van warmtetransport- en distributiesystemen vraagt ook investeringen maar is uiteindelijk minder kostbaar dan isolatie naar A+ label of combinaties van vraagbeperking en gebiedsoplossingen en/of installatiemaatregelen. Tabel 16 geeft een uitsplitsing van de totale investeringskosten in PA2 gericht op het infrastructuurdeel en de warmtebronnen. De eenmalige investeringen in de ontbrekende schakels van MRA-warmtetransportnet bedragen tussen de 60 en 90 miljoen euro. Dit betreft ongeveer 13% van de totale infrastructurele kosten. Op distributieniveau ligt het bedrag tussen de 390 en 580 miljoen euro. Tabel 16

Eenmalige investeringskosten PA2 (NCW, mln euro) Eenmalige investering, mln euro (NCW) Hoofdwarmte-infrastructuur Distributienet

November 2015

Laag

73

59

Hoog 88

483

387

580

Hulpwarmtebronnen

189

151

227

Totaal**

745

597

895

**

38

Midden

Het totaal wijkt af van het totaal van eenmalige investeringen aangezien het investeringsbedrag voor warmte-aansluitingen in PA2 negatief is ten opzichte van aanschaf en vervanging van CV-ketels.


5.3.2

Herinvesteringen Ook in de referentiesituatie zijn er herinvesteringen aan de orde (bij woningbouw: ketelvervanging). Tabel 17 geeft aan wat de additionele herinvesteringen zijn per projectalternatief. PA2 kent relatieve lage investeringen en ook lange afschrijvingstermijnen op de warmtenetten. Om die reden is er hier ook een negatieve herinvestering (besparing ten opzichte van het vervangen van een ketel) aan de orde. In PA1 wegen de herinvesteringen in o.a. duurder 3-voudig isolatieglas relatief zwaar.

Tabel 17

Additionele herinvesteringen (NCW, mln euro) Alternatief

Additionele herinvesteringen in mln euro (NCW) Midden

Laag

Hoog

430

289

546


-51

-120

3


129

51

226

PA1 Smart Skin

5.3.3

Operationele kosten (O&M) Tabel 18 laat de additionele operationele kosten zien. PA1 en PA3 scoren in dezelfde orde van grootte. PA2 scoort hier gunstig vanwege relatief beperkt onderhoud aan de gebouwinstallaties.

Tabel 18

Operationele kosten O&M (NCW, mln euro) Alternatief

Totale additionele onderhoudskosten (NCW in mln €)

PA1 Smart Skin PA2 Smart Thermal Grid PA3 Smart Installations & Grid

5.3.4

Midden

Laag

Hoog

211

99

293

0

-75

60

121

62

250

Operationele kosten inkoop CO2

Tabel 19 laat zien dat m.n. in PA2 en in mindere mate in PA3 inkoop van CO 2 door glastuinders plaatsvindt. In PA2 is dit een essentiële voorwaarde voor een aansluiting op een warmtenet. In PA3 speelt dit bij de aansluitingen op een geothermiesysteem. Tabel 19

Operationele kosten inkoop CO2 (NCW, mln euro) Alternatief

Midden

Laag

Hoog

4

11

26


34

20

48


13

7

17

PA1 Smart Skin

5.4 5.4.1

Totale additionele CO2-inkoop (NCW in mln €)

Baten Bespaarde brandstofkosten In de projectalternatieven wordt minder aardgas verbruikt dan in de referentie, bijv. door energiebesparing (PA1) of door het overstappen op een alternatieve warmtebron (PA2 en PA3). Dit leidt tot een verandering in de exploitatiekosten van de inkoop van brandstof.

39

November 2015


Per alternatief is een invulling gegeven aan de benodigde hoeveelheid aardgas en alternatieve warmtebronnen om in de finale warmtevraag te kunnen voorzien. Hierbij is aangenomen dat aardgas in de referentie in de volledige warmtebehoefte voorziet. In PA1 blijft aardgas nodig om het restant van de warmtevraag te voorzien. In PA2 en PA3 blijft aardgas nodig om een deel van de piekvraag op te vangen en is aardgas nodig om bijvoorbeeld hulpketels op te stoken. Figuur 11 laat de invulling van de warmtevraag per bron voor en na de ingreep zien. Dit betreft alleen de warmtevraag van de in het projectalternatief opgenomen woningen en kassen (de doelgroep). Figuur 11

Verandering invulling warmtevraag in het jaar 2040 bij verschillende doelgroepen

12,0

10,0 8,0 6,0 4,0

2,0 0,0

Voor

Na

Voor

PA1

Na

Voor

PA2

Na PA3

Aardgas

AVI-restwarmte

Industriele restwarmte

HT geothermie

Warmteinkoop geothermie

MT-warmteinkoop Biowarmte

Groengas

Elektriciteit

STEG

Om de bespaarde brandstofkosten te berekenen, zijn eerst de energiekosten voor de referentie uitgerekend (gasnota). Vervolgens zijn de kosten in de alternatieven uitgerekend. In Bijlage A is een overzicht van de gehanteerde warmteprijzen per bron opgenomen. Het verschil is de brandstofkostenbesparing. Figuur 12

Bespaarde brandstofkosten in de projectalternatieven (NCW, mln euro) Alternatief

40

November 2015

Totale bespaarde brandstofkosten incl. Energiebelasting (NCW in mln €) Midden

Laag

Hoog

PA1 Smart Skin

782

626

939


646

517

775


516

413

619


De baten van bespaarde brandstof zijn het hoogste in PA1 (Smart Skin), omdat hier een forse besparing op de finale vraag plaatsvindt (ca. 45%) zonder dat daar een alternatieve warmtebron voor gebruikt hoeft te worden. Hoewel in PA2 (Smart Thermal Grid) en PA3 (Smart Installations & Grid) ook grofweg evenveel of meer aardgas bespaard wordt, geldt voor deze alternatieven dat het gebruik van aardgas voor een deel wordt overgenomen door de levering van groen gas (PA3) of vanuit een alternatieve warmtebron (PA2 en ook in PA3). Aan deze warmtebronnen zijn kosten verbonden.

5.4.2

Welvaartsbaten van koudevoorziening Wko’s leveren warmte in PA3 Smart Installations & Grid. Deze wko’s leveren ook koude die in de zomer beschikbaar is voor het koelen van woningen. Deze kan bijvoorbeeld worden gebruikt voor vloerkoeling. Zeker in een veranderend klimaat leidt deze koude tot extra welvaartsbaten. De koelvraag van woningen die worden aangesloten is gewaardeerd tegen € 25 per gigajoule. Alleen in PA3 is sprake van baten door koude. Deze zijn meegenomen bij de bespaarde brandstofkosten.

Tabel 20

Welvaartsbaten koude 2015-2064 (NCW, mln euro) Alternatief PA1 Smart Skin PA2 Smart Thermal Grid PA3 Smart Installations & Grid

5.4.3

Totale baten LT-uhuhkoude uit wko Midden

Laag

Hoog

0

0

0

0

0

0

40

32

49

Klimaatbaten De drie warmtealternatieven dragen bij aan het reduceren van de CO2-uitstoot binnen de MRA en kennen daardoor positieve klimaatbaten. Bij PA1 wordt primaire energie bespaard en daarmee CO2 vermeden door goed te isoleren. Bij PA2 is de CO2-vermijding afhankelijk van het gekozen portfolio van warmte-opwekkers die aan het warmtenet leveren. Bij PA3 is een portfolio aan technieken in combinatie met besparing verantwoordelijk voor de CO2-reductie. De baten van deze CO2-reductie zijn gewaardeerd tegen zogenaamde preventiekosten. De hoogte van de prijs voor CO2 hangt samen met de kosten van alternatieven voor reductiemaatregelen van CO2-emissie (zie Bijlage A voor een verdere toelichting op de gebruikte methode). De baten zijn gewaardeerd door de jaarlijkse CO2-reductie te vermenigvuldigen met deze schaduwprijs gebaseerd op preventiekosten.

Tabel 21

Klimaatbaten 2015-2064 (NCW, mln euro) Alternatief

41

November 2015

Totale CO2-baten in mln € 2015 Midden

Laag

Hoog

PA1 Smart Skin

183

91

366


167

84

334


227

113

453


Tabel 21 laat de totale klimaatbaten voor de drie alternatieven zien. Hierbij valt op dat de verschillen niet zeer groot zijn. Hoewel alle alternatieven dezelfde besparing van 6 PJ fossiele energie per jaar op gebruikersniveau kennen in de vorm van aardgas in ketels (en ook WKK bij tuinders), verschilt de mate van CO2-reductie. PA3 kent de hoogste klimaatbaten. Dit komt door een relatief hoge penetratiegraad in combinatie met de inzet van schone technieken zoals geothermie, de inzet van groen gas en de inzet van elektriciteit (die een relatief lage CO2-emissie heeft in combinatie met warmtepompen). De afvalverbranding en m.n. de STEG kennen in PA2 nog significante CO2-emissies. Hierdoor kent dit alternatief de minste klimaatbaten. Echter, per vermeden ton CO2 kent PA2 verreweg het aantrekkelijkst saldo (positief), daar waar PA1 en PA2 negatieve saldi laten zien.

5.4.4

Vermindering overige emissies Naast CO2-reductie dragen de warmtealternatieven bij aan vermindering van overige luchtverontreinigende emissies via de besparing op gasinzet ten behoeve van de conventionele warmtevoorziening. Daarmee wordt een bijdrage geleverd aan de verbetering van luchtkwaliteit, zowel binnen als buiten. De jaarlijkse baten zijn op dezelfde manier berekend als de CO2-baten. Hierbij is vanzelfsprekend wel gerekend met andere kentallen. Er is hierbij onderscheid gemaakt tussen fijnstof, stikstof en zwaveldioxide. Tabel 22 vat de resultaten samen. De verschillen tussen de scenario’s zijn beperkt. PA1 kent de hoogst milieubaten. Dit scenario kent een forse besparing van de fossiele gasvraag, terwijl daar geen extra inzet van andere – niet volledig schone - bronnen zoals afvalverbrandingswarmte tegenover staat. In vergelijking met klimaatbaten, zijn de milieubaten in ieder scenario beperkt.

Tabel 22

Milieubaten 2015-2064 (NCW, mln euro) Alternatief

Totale milieubaten in mln € 2015 Midden

Laag

Hoog

11

9

13


8

6

9


7

5

8

PA1 Smart Skin

5.4.5

Kosten en baten van verwijderen gasnetten Het aanleggen van warmtenetten heeft meerdere effecten op de kosten en baten met betrekking tot het gasnet. Deze bestaan uit amoveringskosten voor gasleidingen die niet meer in gebruik zullen worden genomen, vermeden onderhoudskosten en versnelde afschrijvingen als gevolg van het buitengebruikstellen van een gasnet met een restwaarde. De resultaten voor deze effecten staan weergegeven voor elk alternatief in Tabel 23. Voor PA1 wordt geen effect op het gasnet aangenomen, vanwege de relatief gespreide ligging van grondgebonden woningen. In PA2 en PA3 wordt verondersteld dat gasnetten alleen worden verwijderd bij (meer regionaal geclusterde) gestapelde bouw.

42

November 2015


Wij zijn uitgegaan van gemiddeld 4 meter gasnet per gestapelde woning. De kosten en baten van het verwijderen van gasnetleidingen zijn gebaseerd op de lengte van het te verwijderen gasnet. De vervroegde afschrijvingen zijn berekend voor verwijdering van gasleidingen in 2040, rekening houdend met de penetratiegraad per projectalternatief. Het verwijderen van gasnetten heeft geen effect op het saldo in PA1, en een negatief effect in PA2 en PA3. Dit geeft aan dat de kosten van het verwijderen van gasnetten (amoveringskosten en versnelde afschrijving) de baten (vermeden onderhoudskosten) hiervan overschrijden. Deze netto kosten zijn hoger in PA2 dan in PA3 vanwege het verschil in penetratiegraad. Tabel 23

Effecten op gasnetten 2015-2064 (NCW, mln euro) Alternatief

Totale effecten op gasnetten in mln € 2015 Midden

Laag

Hoog

0

0

0

-14

-6

-21

-6

-3

-8

PA1 Smart Skin PA2 Smart Thermal Grid PA3 Smart Installations & Grid

5.4.6

Werkgelegenheid Investeringen in de drie warmteoplossingen kunnen leiden tot extra arbeidsvraag, maar niet alle effecten op de arbeidsvraag leiden in de MKBA tot extra welvaart. Voor de arbeidsmarkt geldt dat alleen veranderingen in bestaande marktimperfecties kunnen leiden tot additionele welvaarteffecten. De extra banen in de projectalternatieven kunnen namelijk leiden tot verdringing van andere banen, elders in de regio. Dit wordt vooral verwacht bij banen voor hoogopgeleiden. Ofwel, als deze werknemers niet werken aan de realisatie van de warmteoplossingen, gaan ze wel elders in de regio aan de slag. In dat geval wordt geen extra welvaart gecreëerd. Bij creatie van banen voor laag en middelbaar opgeleide werknemers is wel sprake van een additioneel welvaartseffect. Het aantal banen in de investeringsfase hebben we geschat op basis van kentallen van het CBS (CBS, 2011). Vervolgens hebben we aangenomen dat in 2015 de helft van deze banen additioneel is en tot welvaartseffecten leidt. Dit aandeel loopt lineair af naar 0% in 2050, omdat we veronderstellen dat de arbeidsmarkt naar een evenwicht tendeert. Het welvaartseffect van één extra baan hebben we geschat op € 10.500 per jaar. Dit is gelijk aan het verschil tussen de extra productie van een werknemer en zijn waardering voor vrije tijd (CE Delft, 2010).

Tabel 24

Effecten op werkgelegenheid 2015-2040 (NCW, mln euro) Alternatief

Midden

Laag

Hoog

46

42

50


5

4

6


8

7

10

PA1 Smart Skin

43

November 2015

Totale welvaartseffect werkgelegenheid (NCW in mln €)


Tabel 24 laat de welvaartseffecten van additionele werkgelegenheid zien. Deze zijn het hoogst in PA1. Dit alternatief kent de hoogste investeringen en bovendien zijn de werkzaamheden (veel isolatiewerkzaamheden voor bouwbedrijven) relatief arbeidsintensief. PA2 kent de laagste welvaartseffecten voor de werkgelegenheid. Dit komt door het lage investeringsniveau en de hoge kapitaalintensiteit van de investeringen. Een concurrerende warmtevoorziening (en CO2) is van kritisch belang van het behoud en uitbreiding tuinbouwcluster Greenport Aalsmeer. Door de aardgaskosten terug te brengen kunnen ook indirecte economische effecten ontstaan voor de regio. Deze MKBA doet echter geen uitspraak over de omvang van deze indirecte effecten.

5.4.7

Natuureffecten Natuureffecten ontstaan als gevolg van ruimtelijke claims van de nieuwe warmtebronnen of het uitsparen van bestaande centrales. Deze effecten zijn niet gekwantificeerd, maar zullen in financiële zin beperkt zijn ten opzichte van de directe effecten en baten van CO2-reductie. Een belangrijk onderdeel betreft de verminderde lozing van restwarmte naar het oppervlaktewater PA2 door nuttige inzet. Zogenaamde thermische vervuiling wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door het lozen van koelwater van energiecentrales. Veranderingen van temperatuur kunnen onder andere gevolgen hebben voor de hoeveelheid zuurstof in water, en de samenstelling van een ecosysteem met gevolgen voor vissen en waterdieren. De effecten van de alternatieven staan dan ook op ‘pro memorie’. De natuureffecten (stikstofdepositie) van verminderde uitstoot dankzij de verschillende projectalternatieven zijn meegenomen in de baten voor luchtkwaliteit (in de schaduwprijs is opgenomen het effect op natuur, gebouwen en mensen).

44

November 2015


6 6.1

Conclusie en aanbevelingen Conclusies Binnen deze MKBA is gekeken naar drie sterk uiteenlopende oplossingen voor de warmtevoorziening van woningen en glastuinbouwbedrijven. Deze zijn vertaald in investeringspaden die tot een besparing van elk 6 PJ op afnemersniveau leiden, maar deze besparing op een verschillende wijze invullen.

Maatschappelijk efficiëntie De conclusie is dat investeren in het gericht uitbreiden (en verbinden) van een regionaal warmtenet in maatschappelijk opzicht efficiënt is voor de Metropoolregio. Binnen deze studie is gewerkt met bandbreedtes in investeringen en besparingen. Onder normale condities resulteert een positief saldo voor inwoners en bedrijven in de Amsterdamse regio. Niet 100% uit te sluiten valt dat bij een stapeling van tegenvallers het positieve resultaat van PA2 zou kunnen kantelen. Een deel van de onzekerheid betreft echter een veranderende beleidscontext, externe economische ontwikkelingen en externe risico’s. De gevoeligheidsanalyse laat zien dat het niet direct voor de hand ligt dat belangrijke inputparameters (CO2, gasprijzen, discontovoet) het resultaat negatief doen omslaan. Op de eerste plaats kan het maatschappelijk positieve saldo (MRA) ook zonder positieve externe baten voor luchtkwaliteit en klimaat. Op de tweede plaats is ook het MRA-resultaat positief bij hogere discontovoeten. Een kritische factor is de ontwikkeling van de gasprijzen. Als de gas- en warmteprijs dalen met meer dan 1,3% per jaar dan zal het saldo van PA2 negatief omslaan (ten opzichte van een in de basisvariant veronderstelde toename van 1%). De ontwerpschets voor het regionale warmtetransportnet betreft een variant waarin ontbrekende schakels gericht worden gerealiseerd. De totale kosten kunnen daardoor beperkt blijven. Dat vermindert belangrijke financiële risico’s van aanleg en beheer van het warmtenet. De eenmalige investeringen in de ontbrekende schakels van MRA-warmtetransportnet bedragen tussen de 60 en 90 miljoen euro (120 miljoen euro is de totale benodigde investering, niet-verdisconteerd), zo’n 13% van de totale infrastructurele kosten (dus inclusief warmtedistributienet. Ook indien extra warmte op laagtemperatuur beschikbaar zou zijn ten behoeve van een dubbelgebruik (technische gevoeligheidsvariant) waarmee additionele WEQs worden bediend, verbetert het financiële en maatschappelijke resultaat (zowel landelijk als regionaal). Aan de andere kant concluderen we ook dat beschikbaarheid van minder dan 2PJ bij Tata het resultaat negatief beïnvloedt. M.a.w., de prijs en hoeveelheid voor een gegarandeerde warmtelevering aan de Metropoolregio betreft een belangrijke kritische factor, waarover in implementatie van MRA-plannen snel meer duidelijkheid dient te komen. Op nationaal niveau achten wij het saldo minder robuust, maar nipt negatief. Het nationale resultaat ligt dus dicht tegen het omslagpunt. Nationaal worden de gederfde EB en uitgaven aan SDE+ subsidie in het saldo meegerekend.

45

November 2015


Meerwaarde regionale aanpak Niet alleen is een regionaal verbindend warmtenet maatschappelijk efficiënt voor de Metropoolregio en Nederland, er zijn zeer aanzienlijke financiële en maatschappelijke besparingen mogelijk ten opzichte van een aanpak waarin iedere gemeente zijn eigen netten aanlegt en beheert. Deze situatie wordt immers benaderd door PA1 en PA3, met een veel ongunstiger saldo (negatief). Van de laatste twee alternatieven kan geconcludeerd worden dat een extreme inzet op een optimale energieprestatie binnen de woning, wijk of gemeente zich maatschappelijk niet meer laat terugverdienen. Naar verwachting betreft het meest economische investeringspad een combinatie van warmteoplossingen uit de verschillende projectalternatieven, waarbij een slim regionaal warmtenet in de Metropoolregio het mogelijk maakt om warmte met lage koolstofuitstoot van bron naar klant te krijgen

6.2

Aanbevelingen en leerevaringen De studie heeft geleid tot de volgende aanbevelingen om de haalbaarheid van regionale investeringen in warmte te verbeteren:  Nationaal: De MKBA gaat uit van een beduidend hogere waardering van m.n. de CO2-prijs dan die op dit moment wordt betaald. Met hogere CO2-prijzen op aardgas (ook voor de industrie) worden alternatieven voor aardgas aantrekkelijker en krijgt restwarmte ook meer waarde. De verhoging van de EB, bijvoorbeeld naar Deens niveau (61% van de gasprijs betaald door consumenten bestaat uit belasting, gasprijs is meer dan € 1 per m3) kan daarbij een belangrijke stimulerende werking hebben op warmte.17  Regionaal: Het huidige implementatietempo van warmte-aansluitingen zal moeten worden opgevoerd tot minimaal 15.000 aansluitingen per jaar om in 2040 de beoogde 508.000 WEQ te kunnen realiseren. De kosteneffectieve oplossingen (het laaghangende fruit) zullen naar verloop van tijd uitgeput raken en bovendien zal de huursector binnen de woningbouw (de meest aantrekkelijke sector voor collectieve maatregelen) verzadigd zijn. De aandacht dient dan meer te gaan verschuiven richting de koopsector. Om het implementatietempo wel op peil te houden is een aanpak nodig die veel meer vanuit de klant wordt neergezet. Daarvoor dient de nieuwe warmte-aansluiting voor de klant minimaal goedkoper en aantrekkelijker (comfort, zekerheid, keuzemogelijkheid) te zijn dan aardgas. Regionale afspraken met investeerders en stakeholders zijn hiervoor noodzakelijk.  Regionaal: De meerwaarde van een regionale aanpak blijkt uit het energetisch en economisch slim benutten van restwarmte van steeds lagere temperaturen. Op lagere temperaturen is er naar verwachting bij een bedrijf zoals Tata meer restwarmte beschikbaar dan bij hogere temperaturen; ook de ‘herbruikbaarheid’ binnen Tata is dan kleiner. Door slimme combinaties te maken van hoge temperaturen in de woningbouw (bijv. 90°C) en de retourwarmte daarvan nog in te zetten in de glastuinbouw (60-70°C) kan dezelfde hoofdinfrastructuur dubbel worden benut. Het verdient een sterke aanbeveling om daarom het onderzoek naar restwarmte bij Tata uit te breiden en ook naar restwarmte van lagere temperaturen te kijken. 17

46

November 2015

Wellicht is dit ook de wijze waarop minister Kamp uiteindelijk wil zorgen voor een ‘level ‘playing field’ voor aardgas en externe geleverde warmte (zie ook Kamerbrief Warmtevisie. 02-04-2015).






47

November 2015

Regionaal: Het regionale warmtenet leunt sterk op een beperkt aantal grotere warmtebronnen (AEB, Tata). Belangrijke investeringsbeslissingen in de core business van deze bedrijven en de transitie naar een circulaire economie kunnen de zekere warmtelevering op het spel zetten. Openstelling van de netten via een gereguleerd invoedingsmodel voor meerdere producenten is een voorwaarde om afhankelijkheid te beperken en een goedwerkende MRA-warmtemarkt aan de producentenkant te borgen. Regionaal: Vanwege de lange terugverdientijden en financiële risico’s bij beheer zal er een stevige investeringsinbreng vanuit samenwerkende overheden noodzakelijk zijn om een aantal verbindende transportschakels van de grond te krijgen. Per schakel zal daarvoor naar de meest geëigende oplossing moeten worden gezocht afhankelijk van financiële risico’s en maatschappelijk nut. Ons MKBA-model kan daarbij zowel financieel en maatschappelijk helpen investeringen te prioriteren.


7

Bibliografie CBS, 2011. Ecomomische radar duurzame energiesector, Den Haag: Centraal bureau voor de Statistiek (CBS). CE Delft, 2010a. Handboek Schaduwprijzen : Waardering en weging van emissies en milieueffecten, Delft: CE Delft. CE Delft, 2010. Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) op basis van kentallen, Delft: CE Delft. CPB, 2013. CPB achtergronddocument KBA structuurvisie 6000 MW windenergie op land, Den Haag : Centraal Planbureau (CPB). Liander, 2015. Persoonlijke communicatie met Pieter Mans [Interview] (oktober 2015). OCAP, 2015. OCAP CO2-transport. [Online] Available at: www.ocap.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=11&Itemid=28 [Geopend 26 oktober 2015].

48

November 2015


Bijlage A Gebruikte kengetallen en methoden A.1

Kosten warmtenet en levensduur Investeringen Investeringskosten bestaan uit de volgende componenten:  kosten in de woningen en glastuinbouw voor afleversets, installaties en warmtebesparingen;  kosten voor het warmtedistributienet en de warmteaansluiting;  kosten voor het transportleidingnet;  kosten voor de warmtebron. Tabel 25 geeft de investeringskengetallen voor de verschillende doelgroepen in de drie alternatieven en de referentie. Voor de overzichtelijkheid zijn alleen de waarden van de middenvariant opgenomen.

Tabel 25

Eenmalige investeringskosten per woning en m2 (glastuinbouw) Markt

Eenmalige investeringskosten Referentie

PA1 Smart Skin




Individueel

Collectief 11.855

Woningen in €/woning Bestaand huur grond

1.500

30.234

11.114

5.758

Bestaand huur gest

1.500

17.099

4.820

6.508

8.325

Bestaand koop grond

1.500

30.234

11.114

5.758

11.855

30

100

26

83

30

100

26

83

30

100

26

83

-

125

-

-

Glastuinbouw in €/m2 Onbelicht met WKK Onbelicht zonder WKK Belicht met WKK

18

114

7

19

114

Overige investeringen in mln € Warmte-infrastructuur

-

Levensduur Voor zowel de referentie als de drie projectalternatieven zijn herinvesteringen opgenomen. Tabel 26 geeft de vervangingsintervallen van verschillende componenten van de investeringen. Na het verstrijken van de levensduur, zijn deze componenten economisch afgeschreven en wordt opnieuw geïnvesteerd.

49

November 2015

18

Bij de glastuinbouwbedrijven mét WKK betreft het hier de herinvesteringen in een nieuwe WKK op het moment dat de bestaande WKK aan het einde van zijn levensduur is. Dit is qua systematiek congruent met die voor de woningbouw, waarin de genoemde investeringen in de referentie ook betrekking hebben op vervangingsinvesteringen in nieuwe HR-ketels. Het getal lijkt (en is) hoog, omdat individuele WKK een relatief kapitaalintensieve investering is die vooral wordt (werd) terugverdiend vanuit de hoge opbrengsten op de markt voor de geproduceerde elektriciteit.

19

Zie Voetnoot 17.


We hebben aangenomen dat het herinvesteringsbedrag op componentniveau gelijk is aan de begininvestering. Tabel 26

Vervangingsintervallen

Referentie Woning- en glastuinbouw PA1 smart skin Woningbouw

Ketel (gas)

Gasketels, ventilatiesystemen Dubbel glas Gevel-, vloer-, dakisolatie Glastuinbouw Schermen Isolerend kasdek/glas PA2 smart thermal grid Woningbouw Afleverset Geothermiedoublet, AVI, uitkoppeling industrie Leidingen infra Glastuinbouw Afleverset Geothermiedoublet, AVI, uitkoppeling industrie Leidingen infra PA3 smart installations & grid – Individuele opties Woningbouw CV-ketel (groen gas)/ compressor warmtepomp Overige delen warmtepomp, warmtewisselaars Glastuinbouw Installaties, pompen, bemetering Leiding infra eigen terrein PA3 smart installations & grid – collectieve opties Woningbouw Compressor warmtepomp grondgebonden Overige delen warmtepomp, warmtewisselaars, dubbel glas Leidingnet, overige isolatiemaatregelen Woningbouw Compressor collectieve gestapeld warmtepomp Overige delen warmtepomp, warmtewisselaars, dubbel glas, geothermiedoublet/wkodoublet Leidingnet, overige isolatiemaatregelen Glastuinbouw Installaties, pompen, bemetering geothermiedoublet/ wko-doublet Leidingnet

50

November 2015


Afnemer

Distributienet

Collectieve warmtebron

15 jaar

-

-

15 jaar 30 jaar 50 jaar 7 jaar 25 jaar

-

-

-

-

15 jaar

-

15 jaar 30 jaar

15 jaar

50 jaar -

30 jaar

-

50 jaar

15 jaar

-

30 jaar

-

15 jaar

-

15 jaar 30 jaar

50 jaar

-

-

15 jaar

50 jaar 15 jaar

-

30 jaar

-

-

50 jaar

15 jaar

-

30 jaar

-

-

50 jaar

30 jaar

30 jaar

A.2

Operationele kosten Operationele kosten bestaan uit kosten voor onderhoud en beheer van de warmtenetten en kosten voor inkoop van CO2 voor glastuinders.

Operationele kosten (O&M) Tabel 27 geeft de operationele kosten voor de referentie en de drie projectalternatieven. Tabel 27

Operationele kosten per woning en per m2 glastuinbouw, midden Markt

Operationele kosten (O&M) Referentie

PA1

PA2

Smart Skin

Smart Thermal Grid

PA3 Smart Installations & Grid Individueel

Collectief

Woningbouw in €/woning/jaar Bestaand huur grond

60

151

153

66

195

Bestaand huur gest

60

85

69

73

145

Bestaand koop grond

60

151

153

66

195

Glastuinbouw in €/m2/jaar Onbelicht met WKK

3,4

0,6

1,8

0,45

1,7


0,2

0,6

1,8

0,45

1,7

Belicht met WKK

3,4

0,6

1,8

0,45

1,7

Operationele kosten inkoop CO2 glastuinbouw Voor teelt in kassen wordt meestal extra CO2 gedoseerd ter stimulering van de groei en productie van de gewassen. Hiervoor wordt vaak CO2 gebruikt die vrijkomt als bijproduct van de verbranding van aardgas. Als er geen, of onvoldoende aardgas wordt verstookt, is externe levering van CO2 nodig. Deze CO2 kan worden geleverd door de industrie. Er bestaat een plan om via een pijpleiding ook CO2 te leveren aan het kassengebied in en rond Aalsmeer (OCAP, 2015); zie Figuur 13. Alternatief kunnen tankauto’s de CO2 aanleveren. Tabel 19 geeft de benodigde aantal KG additionele inkoop van CO2 per vierkante meter glastuinbouw. Deze kosten verschillen niet per type glastuinbouw, maar wel per alternatief. Met name de overstap naar collectieve warmteoplossingen leidt tot een grotere externe CO2-vraag. De kosten voor ingekochte CO2 bedragen € 65 per ton.

51

November 2015


Figuur 13

Kaart OCAP-transportleiding

Tabel 28

Benodigde additionele inkoop CO2 Additionele CO2-inkoop per m2

Kg CO2 per m2 glastuinbouw per jaar

A.3

PA1 Smart Skin


3

18



Individueel

Collectief

6

18

Klimaat- en milieubaten Emissiefactoren De verschillende typen ingezette warmtebronnen kennen allemaal hun eigen uitstoot van koolstofdioxide (CO2), stikstofoxide (NOx), fijnstof (PM) en zwaveldioxide (SO2). In het model is uitgegaan van de volgende emissies per bron.

Tabel 29

Emissies per warmtebron ([K]G per GJ geleverde energie) Emissies geleverde warmte door

Eenheid

CO2*

NOx

PM

SO2

Aardgas

g/GJ

56,8

20

0,0

0

Afvalverbranding

g/GJ

12

36

0,2

0,9

Industriële restwarmte

g/GJ

0

0

0,0

0

HT geothermie/bio-warmte

g/GJ

0

0

0,0

0

Groen gas

g/GJ

0

0

0,0

0

Elektriciteit

g/GJ

153

140

0,0

43

MT geothermie

g/GJ

0

0

0,0

0

MT biowarmte

g/GJ

1

0

0,0

0

LT geothermie

g/GJ

0

0

0,0

0

Wko

g/GJ

0

0

0,0

0

STEG

g/GJ

32

4,2

0

0

*De uitstoot van CO2 is gemeten in kilogram per GJ.

52

November 2015


Er is verondersteld dat de uitstoot constant blijft over de tijd.

Schaduwprijzen Voor het inschatten van de baten voor klimaat en milieu zijn schaduwprijzen gebruikt, gebaseerd op de preventiekostenmethodiek. Zonder de warmteoplossingen zal de MRA andere maatregelen moeten nemen om CO2- en andere emissies te reduceren. De hoogte van de prijs voor deze vervuilende stoffen hangt samen met de kosten van alternatieve methoden voor emissiereductie, de zogenaamde preventiekosten. De gebruikte preventiekosten zijn gebaseerd op schattingen uit het Handboek Schaduwprijzen (CE Delft, 2010a) De preventiekosten zijn aangepast naar het prijspeil van 2015.

CO2-prijs

Tabel 30 geeft de prijsontwikkeling van CO 2 in de middenvariant, de lage variant en de hoge variant. Zo levert iedere ton CO2-reductie in de middenvariant in 2015 een baat op van € 32. Tot 2050 neemt deze jaarlijks toe. Dit is aangenomen, omdat we veronderstellen dat de kosten voor alternatieve maatregelen ook blijven stijgen. Het wordt steeds moeilijker en duurder om CO2 te reduceren. Na 2050 blijft de prijs constant. De middenvariant is gebaseerd op de schaduwprijs uit CE Delft (2010a). De lage variant is de helft van de middenvariant en de hoge variant is dubbel zo hoog als de middenvariant. Tabel 30

Preventiekosten CO2 (euro per ton) 2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

Midden

32

35

39

41

45

60

80

93

Laag

16

17

20

21

22

30

40

46

Hoog

65

69

78

83

90

121

159

186

Prijs overige emissies Tabel 31 geeft de schaduwprijzen voor de overige emissies. Ook hier is gewerkt met een middenschatting, een lage schatting en een hoge schatting. De middenvariant is gebaseerd op de schaduwprijs van CE Delft (2010a). Deze prijs blijft constant over de tijd. Tabel 31

Schaduwprijzen voor luchtvervuilende emissies (euro per kg of ton) Emissie

Schaduwprijs in €2015 Midden

Laag

Hoog 13

NOx-schaduwprijs (euro per kg)

11

9

PM-schaduwprijs (euro per kg)

58

47

70

715

572

857

SO2-schaduwprijs (euro per ton)

Klimaat- en milieubaten De jaarlijkse klimaaten milieubaten zijn gemonetariseerd door de emissies van de gebruikte warmtebronnen uit Tabel 29 te vermenigvuldigen met de schaduwprijzen uit Tabel 30 en Tabel 31.

53

November 2015


A.4

Energievraag- en prijzen Totale warmtevraag In de alternatieven verandert de grootte en/of samenstelling van de warmtevraag. Onderstaande tabellen geven de verandering in warmtevraag tussen projectalternatief en referentie.

Tabel 32

Vraag naar aardgas en alternatieve warmtebronnen in PA1 PA1 Smart Skin Aardgas (PJ/jaar)

Tabel 33

PA1 (na toepassing warmteoplossingen)

13,5

8,4

Vraag naar aardgas en alternatieve warmtebronnen in PA2 PA2 Smart Thermal Grid Aardgas (PJ/jaar)

Tabel 34

Referentie PA1-doelgroep (zonder toepassing)



7,0

0,7

AVI-restwarmte (PJ/jaar)

1,6

STEG (PJ/jaar)

2,7

Industriële restwarmte (PJ/jaar)

1,9

HT Geothermie (PJ/jaar)

0,9

Vraag naar aardgas en alternatieve warmtebronnen in PA3 PA3 Smart Thermal Grid Aardgas (PJ/jaar)



7,1

1,0

Groengas

0

1,6

Elektriciteit

0

0,6

MT geothermie

0

1,4

MT biowarmte

0

0,4

LT-warmte-inkoop geothermie

0

0,1

LT-warmte-inkoop wko

0

0,1

Autonome besparing In alle alternatieven en in de referentie hebben we een jaarlijkse autonome besparing van de warmtevraag van 1,5% verondersteld bovenop de maatregelen. Voor de glastuinbouw hebben we een jaarlijkse besparing van 2,0% verondersteld. We nemen impliciet aan dat huishoudens ernaar streven om in 2050 energieneutraal te zijn. In een energieneutrale woning is de gebruikte energie in balans met de zelfopgewekte energie. Huishoudens die in PA2 op een warmtenet worden aangesloten, blijven kosten betalen voor de afgenomen warmte volgens het (huidige) niet-meer-dan-anders-principe waarbij de warmterekening gelijk is aan de vermeden kosten van de huidige aansluiting op het gasnet. Hierdoor blijven zij geprikkeld om te investeren in besparingen. Dit geldt ook de huishoudens in PA3, waar kosten verbonden blijven aan duurzame warmteoplossingen.

54

November 2015


Voor PA1 is verondersteld dat de autonome besparingsmogelijkheden afnemen na het implementeren van de warmteoplossing. We veronderstellen dat de jaarlijkse autonome besparingen afnemen naar 0,75% voor woningen en 1% voor de glastuinbouw.

Energieprijzen per bron Tabel 35 geeft een overzicht van energieprijzen inclusief energiebelasting. Voor de onderlinge vergelijkbaarheid zijn alle prijzen teruggerekend naar euro per GJ. Voor rest- en aardwarmteprijzen is gerekend met afkoppelingsprijzen. Bij industriële restwarmte (Tata) gaan we uit van een uitkoppelingsprijs van € 1,50 per GJ. Deze is vermenigvuldigd met een factor 3, omdat leveringszekerheid verdeeld wordt over drie bronnen om zo de leveringszekerheid beter te kunnen waarborgen. De prijs van AVI-warmte en STEG-warmte is gebaseerd op expertopinies. Voor alle warmtebronnen is verondersteld dat de consumentenprijs jaarlijks met 1% toeneemt. Tabel 35

Energieprijzen per bron in 2015, incl. energiebelasting Drager

A.5

Woningen

Glastuinbouw

Jaarlijkse toename in consumentenprijs in %

Aardgas (€/GJ)

18,8

10,2

1%

Groen gas (€/GJ)

30,0

30,0

1%

Elektriciteit (€/GJ)

51,6

18,2

1%

HT-warmte afvalverbranding (€/GJ)

6,0

6,0

1%

STEG (€/GJ)

6,0

6,0

1%

HT-warmte industrie (€/GJ)

4,5

4,5

1%

HT-warmte geothermie (€/GJ)

0,0

0,0

1%

MT-warmte geothermie (€/GJ)

0,0

0,0

1%

MT-warmte biowarmte (€/GJ)

10,0

10,0

1%

LT-warmte geothermie (€/GJ)

0,0

0,0

1%

LT-warmte wko (€/GJ)

0,0

0,0

1%

Energiebelasting/SDE Energiebelasting Een overstap van aardgas naar alternatieve warmtebronnen leidt tot derving van energiebelasting voor de overheid. Over warmte als energiedrager wordt geen energiebelasting geheven. Over gas wordt wel energiebelasting geheven. Aardgas gebruikt in WKK’s in de glastuinbouw is ook vrijgesteld van energiebelasting. Ook over elektriciteit wordt energiebelasting geheven. De derving van energiebelasting is een kostenpost voor de overheid en een baat voor de bewoners en tuinders in de MRA. Deze kostenpost is daarom alleen relevant vanuit het perspectief voor heel Nederland.

Tabel 36

Gehanteerde tarieven energiebelasting (gemiddelde over schijven) Woningen 3

Aardgas (€/m ) Elektriciteit (€/kWh)

55

November 2015


Glastuinbouw

0,194

0,0235

0,1208

0,00053

Tabel 36 geeft de gehanteerde tarieven. We veronderstellen dat deze over de gehele looptijd van de MKBA gehandhaafd blijven.

SDE-subsidie Exploitanten van groen gas en geothermie kunnen gebruik maken van SDE-subsidie. Deze subsidie wordt gefinancierd vanuit een opslag op de energierekening. De subsidie bedraagt een vast bedrag per GJ en dekt het verschil tussen marktprijs en exploitatiekosten van een bepaalde duurzame techniek. De SDE-tarieven, het budget en de voorwaarden worden jaarlijks vastgesteld. In deze MKBA werken we met de tarieven en looptijd zoals weergegeven in Tabel 37. Tabel 37

SDE-subsidie en looptijd SDE-tarief (euro / GJ)

Max. duur van SDE

LT geothermie

6,1

15

MT geothermie

7,4

15

HT geothermie

8,6

15

Groen gas

7,0

12

Voor de SDE-subsidie geldt dat de baat op nationaal niveau 0 is, het gaat immers om een herverdeling tussen consumenten, die de opslag betalen, en exploitanten, die de subsidie ontvangen. Op MRA-niveau nemen we de baat voor de exploitant wel mee.

56

November 2015


MKBA Warmte MRA. 0 November G86 MKBA Warmte MRA

Recommend Documents