Marktnieuws De Duurzaamheidsfabriek leidt nieuwe generatie technici op. KNX De winst van energieneutraal bouwen. Spotlight

ONAFHANKELIJKE PRAKTIJKINFORMATIE VOOR DE ELEKTROTECHNISCHE BRANCHE

NEGENDE JAARGANG

oktober 2014 #

7

Marktnieuws

De Duurzaamheidsfabriek leidt nieuwe generatie technici op

KNX

De winst van energieneutraal bouwen

Spotlight

Gebouwautomatisering / domotica

Spotlight


Maatwerk voor ‘automatisch tuincentrum’

Gebouwautomatisering is meer dan alleen systemen verbinden

€15,00

Busch-free@home®. Huisbesturing was nog nooit zo gemakkelijk.

Busch-free@home®. Jaloezie, licht, verwarming, airco of deurcommunicatie – allemaal in één netwerk geïntegreerd. Heel gemakkelijk. Van eenvoudige installatie van de free@home-producten tot aan de slimme inbedrijfname met de geïntegreerde webinterface. Met de gratis app voor tablet en smartphone kunnen zelfs ook de bewoners het systeem aan hun behoeften aanpassen. Gemakkelijker gaat niet. Meer informatie op www.BUSCH-JAEGER.nl/freeathome.

www.BUSCH-JAEGER.nl

De toekomst begint nu.

Hardenberg 9, 10 en 11 december 2014 14.00 - 22.00 uur De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt

BEURS BEZOEKEN?

Gratis entreebewijs via www.evenementenhal.nl/elektro-hb

6140002586

Nieuw: Een slimme en efficiënte kijk op industrie - Uitgebreide productbeleving op de beursvloer - Machine van de toekomst - Vakinhoudelijk kennisprogromma

N ot e e r oo knadlvaa! st in u a g e

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Ele kt ro Va k be u rs Ve n ra yrt 2015 17, 18 e n 19 m a a

www.evenementenhal.nl

C

o

l

u

m

n

i Marktnieuws

Sociale innovatie Best grappig eigenlijk. Termen die al jaren bestaan, al dan niet op de achtergrond, lijken plots weer aan een opmars bezig. Ik vraag mijzelf hierbij regelmatig af hoe dit toch komt. Zo komt momenteel het begrip ‘sociale innovatie’ regelmatig ‘voorbij’. Is het u ook opgevallen? Wat is het eigenlijk? Ik heb op Wikipedia nog maar eens opgezocht: Sociale innovatie is vernieuwing van de wijze waarop wordt gewerkt in organisaties en door individuen, en wel zo dat zowel de arbeidsproductiviteit als kwaliteit van leven daar bij gebaat zijn. De term sociale innovatie is geïntroduceerd om onderscheid te maken ten opzichte van het traditionele begrip innovatie, waarmee meestal technologische innovatie wordt bedoeld. Het betekent ‘dus’ dat er, naast alle technologische innovaties, nog zoiets bestaat als ‘de mens’… Die ‘dus’ in staat blijkt een extra impuls te kunnen geven aan techniek. Blijkbaar raakt de wijze waarop we met elkaar werken op het gebied van arbeidsproductiviteit en kwaliteit van leven ‘dus’ ook met regelmaat op de achtergrond. Of niet? En binnen uw bedrijf? Ook binnen de bouw staat het onderwerp volgens mij alweer meer dan een jaar op de agenda. Zo was ik onlangs bij een bijeenkomst van Open Coffee Bouw, waar het onderwerp ‘hoe de bouwsector kan versnellen door gebruik te maken van scrumtechnieken’ op de agenda stond. Eric Damhuis, die in 2013 met zijn bedrijf Vitrov werd gekozen tot het ‘slimste bedrijf van Nederland’, was spreker. Damhuis: “Sociale innovatie leidt tot betere bedrijfsprestaties, aangezien medewerkers op basis van competenties volop worden betrokken bij plannen en projecten.” Hij kan het weten… ‘Scrummen’, dat hoor ik de laatste tijd ook regelmatig trouwens…

Jan van den Broek Hoofdredacteur Elektropraktijk e-mail: [email protected] twitter: @JanvandenBroek

4

#7 oktober 2014

n KNX

De Duurzaamheidsfabriek leidt nieuwe generatie technici op

Maatwerk voor ‘automatisch tuincentrum’

De maatschappij is in een razend tempo aan het veranderen. Ouderen die langer zelfstandig blijven wonen, maar ook de uitdagingen die er liggen op het gebied van energiehuishouding, CO2-reductie en de verduurzaming van de samenleving betekenen de nodige uitdagingen voor het bedrijfsleven en het onderwijs. Immers, zijn wij in staat om voldoende jonge mensen te interesseren voor al die nieuwe technieken die voor de deur staan? Een succesvol initiatief lijkt De Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht.

In het Life en Garden tuincentrum in Veldhoven werken vrijwel alle installaties automatisch. Het is het derde tuincentrum in twee jaar tijd dat met eenzelfde gebouwautomatiseringsconcept is uitgevoerd. Een goed geolied team van een turn-key bouwbedrijf, een KNX-fabrikant en een KNX-system integrator is verantwoordelijk voor een maatwerkconcept dat snel terrein wint. Het automatiseringssysteem op basis van de internationale standaard KNX is flexibel en kos tenefficiënt, draagt bij aan energiezuinigheid, bedieningsgemak en comfort.

10

20

I

n

h

o

u

h

d

o

u

Spotlight

Spotlight



En verder in dit nummer Marktnieuws kort

Techniek ontzorgt de zorg en geeft patiënten optimale vrijheid

Gebouwautomatisering is meer dan alleen systemen verbinden

Bij Zorghotel De Wartburg in Utrecht voelen de tijdelijke bewoners zich gasten, geen patiënten. Hoewel mensen er verblijven om te revalideren of te herstellen van een operatie, zie je er geen verpleegsters in witte jassen, wordt je er niet betutteld en ruikt het er niet naar ziekenhuis. Alles is er op gericht het de gasten zo comfortabel mogelijk te maken, zodat ze zo zelfstandig en plezierig mogelijk kunnen aansterken. Een 'facilitronica-systeem' op basis van KNX ondersteunt hen daarbij.

Er wordt al jaren gesproken over het toepassen van domotica in de utiliteitsbouw, ook wel gebouwautomatisering genoemd. Maar er valt nog een wereld te winnen voor zowel de opdrachtgever als de installateur. Zo gaat gebouwautomatisering niet alleen om het verbinden van systemen, het gaat ook om het verbinden van mensen en het verbinden van investeringen, kosten en opbrengsten.

26

d

34

7

Marktnieuws: Relatiedag nuttig voor installateur en fabrikant

14

HAN profiteert van integrale aanpak E en W 16 Spotlight gebouwautomatisering / domotica: Convergentie met grotere capaciteit

30

Tandartspraktijk helder verlicht38 Productnieuws40 Colofon en adverteerdersindex46

Bij de voorpagina

Preflex voorbedrade flexbuizen zorgen bij elektrische installaties voor een belangrijke tijden kostenbesparing. De Preflex buizen uit halogeenvrij polypropyleen zijn slag- en vormvast. Ze kunnen worden gebruikt voor elk type installatie en zijn beschikbaar met de diverse kabeltypes. Preflexibel NV Elisabethlaan 153 B-9400 Ninove (België) www.preflexibel.nl [email protected] +32 54 34 46 64

#7 oktober 2014

5

Eén systeem – vele voordelen – het nieuwe slimme bidirectionele radiografische systeem Snel geïnstalleerd en achteraf uitgebreid, intuïtief en flexibel bediend: eNet is de toekomstgerichte oplossing voor de radiografisch verbonden installatie. Licht schakelen en dimmen, rolluiken naar wens sturen en scènes realiseren – met eNet comfortabel met wandzender, handzender, computer, tablet of smartphone.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. | Tel.: 071-3419009 | www.hateha.nl | [email protected]

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

k

o

r

t

30 oktober aanstaande in Congrescentrum 1931 te ’s-Hertogenbosch

Prikkelend Nationale LED Congres Het Nationale LED Congres (NLC) – 30 oktober aanstaande in Congrescentrum 1931 te ’s-Hertogenbosch – belicht actuele en toekomstige marktontwikkelingen in de LED sector en biedt daarmee zowel bedrijven als afnemers onmisbare informatie voor de eigen marketing en sales.

Het congres bestaat uit drie onderdelen; de eerste is een presentatie van lichtontwerper en voormalig chief design officer van Philips Lighting, Rogier van der Heide, over de toekomst van LED. Rogier schetst niet alleen het toekomstbeeld, maar ook wat het voor mogelijkheden opent voor bedrijven aan het einde van de keten. Het tweede onderdeel is de presentatie van het Nationale LED Trendrapport. In de presentatie wordt ingegaan op de uitkomsten, conclusies en aanbevelingen van dit branche-rapport. De derde bijdrage is van Bert Pannekeet, directeur van de milieudienst IJmond over de Energie Prestatie Keuring en de gevolgen hiervan voor de LED-sector. Het congres begint om 13.00 uur. U kunt een toegangsbewijs voor het Nationaal LED Congres bestellen à € 165,00 excl. BTW. Tijdens het congres ontvangt u tevens een exemplaar van het Nationaal LED Trendrapport (t.w.v. € 45,00).

LED Expo www.ledexpo.nl/trendrapport [email protected]

Social media zelden favoriet oriëntatiemiddel De rol van social media in de marketingmix van toeleveranciers in de bouw neemt nog altijd toe. Afnemers bestempelen social media echter nog zelden als favoriet oriëntatiemiddel. Deze positie is nog altijd weggelegd voor traditionele oriëntatiemiddelen als vakbladen en beurzen.

Toch zijn afnemende partijen wel steeds vaker zakelijk op social media te vinden. Dit blijkt uit het onlangs verschenen BouwKennis Jaarrapport 2014/2015. Social media hebben hun weg in de marketingmix van de toelevering duidelijk gevonden. Uit het onderzoek ten behoeve van het rapport blijkt dat social media bij gemiddeld slechts 9% van de fabrikanten en handelaren geen onderdeel zijn van de huidige marketingstrategie. Ook denkt gemiddeld 70% dat social media de komende twee jaar een belangrijker onderdeel van de eigen marketingstrategie worden. Meest geschikt oriëntatiemiddel Social media worden door afnemende partijen echter nog zelden als favoriet oriëntatiemiddel genoemd. Ook wanneer wordt gekeken naar specifieke manie-

ren van oriëntatie, leggen ze het vaak af tegen de meer traditionele middelen als vakbladen en beurzen. Social media wordt door gemiddeld 8% van de afnemers gezien als meest geschikte middel om op de hoogte te

Nieuwsberichten over uw bedrijf of organisatie kunt u – voorzien van een afbeelding – doorgeven via: [email protected]

#7 oktober 2014

blijven van trends in het vakgebied, 7% vindt het de meest geschikte manier voor het inwinnen van actuele marktinformatie. Als middel voor de oriëntatie op merken en producten wordt social media als minder geschikt gezien. Dit geldt ook voor het opdoen van inspiratie voor toekomstige projecten. Marketing in de bouw Bovenstaande informatie is een slechts een klein onderdeel van ‘Deel III: Marketing in de bouw’ uit het BouwKennis Jaarrapport Nederland 2014/2015. Hierin wordt gekeken of het marketingbeleid van toeleverende partijen aansluit bij de wijze van oriënteren van bouwpartijen. Wat is het marketingbudget van toeleverende partijen in de bouw en wat is het aandeel van de verschillende aspecten? Wat zien zij als de grootste marketinguitdagingen voor het komende jaar? Welke marketinginstrumenten staan centraal in het beleid van fabrikanten en handelaren? En via welke kanalen oriënteren uitvoerende partijen zich op bouwmaterialen? Hierbij is er speciale aandacht voor de Inbound Marketing strategie middels onderzoek naar de inzet en het gebruik van social media, content en overkoepelende vraagstukken in de bouw.

7

De nieuwe kabeldozen.

De ontwikkeling van het origineel. Vooral bij veeleisende, lastige en extreme omgevingen is het goed om te weten dat je kunt vertrouwen op het origineel. Met onze passie voor perfectie zijn wij erin geslaagd de ENYCASE zo te optimaliseren dat hij nog betere bescherming biedt tegen vocht, vuil en stof. Want juist buiten, in weer en wind, moeten producten van uitstekende kwaliteit zijn.

W i j bundelen E n e r g i e

Geyer Nederland BV Weegschaalstraat 50 7324 BH Apeldoorn

1931

2014

Telefoon: +31 (0) 55 599 82 00 E-Mail: [email protected] www.geyer.nl / www.hensel-electric.nl

OP MAAT GEMAAKTE VERDEELSYSTEMEN VAN PLAATSTAAL...?

BIJ GEYER! Of het nu gaat om grote projecten of om kleine, ú en úw wensen staan bij GEYER in de spotlights. Goede kwaliteit en een scherpe prijs spelen daarbij de hoofdrol. Een betrouwbaar product, nauwkeurige assemblage en stipte levering, hebben bij GEYER altijd de hoogste prioriteit.

• • • • •

Professionaliteit, kwaliteit en flexibiliteit Persoonlijk contact met elke opdrachtgever Heldere, gezamenlijke communicatielijnen Messcherpe calculatie, duidelijke presentatie Begeleiding van A tot Z bij alle opdrachten

WWW.GEYER.NL WEEGSCHAALSTRAAT 50

8

#7 oktober 2014

7324 BH APELDOORN

T. 055 5998200

F. 055 5998219

Roep om praktijkgerichte technici blijft Hoewel de roep om meer technici al langere tijd klinkt en er allerlei initiatieven waaronder het Techniekpact geïnitieerd zijn, heeft 37% van de HR-professionals nog altijd moeite om technisch personeel te vinden. Vooral praktijkgerichte technici zijn schaars. Van de HR-professionals die moeite hebben om technici te werven, geeft bijna de helft (48%) aan dat het vooral om technici met een mbo-opleiding gaat. Met name in de industriesector (69%) is de behoefte aan technisch geschoold personeel groot. HR Trends 2014-2015 Dit blijkt uit het jaarlijkse onderzoek ‘HR Trends 20142015’, een onafhankelijk, representatief onderzoek van salaris- en HR-dienstverlener ADP Nederland, organisatieadviesbureau Berenschot en Performa Uitgeverij onder ruim 700 Nederlandse HR-professionals. HR Trends is daarmee het grootste onderzoek onder HRprofessionals in Nederland. Waar technici met een mbo-opleiding de banen voor het uitkiezen hebben, hebben technici met een universitaire opleiding beduidend meer concurrentie.

Top 10 moeilijk vervulbare functies 1. Technicus in industrie (69%)

niet op elkaar aan,” zegt Hans van der Spek, Manager Kenniscentrum HRM bij Berenschot. “Technici en ICT’ers zijn schaars, terwijl een groot deel van de HR-professionals bijvoorbeeld zelden problemen heeft bij het vinden van juristen of marketing specialisten.”

2. ICT’er in informatie- en communicatiesector (63%) 3. Technicus in informatie- en communicatiesector (53%) 4. ICT’er in groot- en detailhandel (41%) 5. ICT’er bij financiële instellingen (41%) 6. Verkoper in de informatie- en communicatiesector (33%) 7. ICT’er in openbaar bestuur en overheidsdiensten (30%) 8. Technicus in groot- en detailhandel (29%)

9. Verkoper in groot- en detailhandel (28%) Als gevolg van de economische crisis en hoge werkeloosheid hebben 10. Productiemedewerker in informatie- en communicatiesector (28%) minder HR-professionals problemen bij het werven van personeel ten opzicht van voorgaande jaren. In de afgelopen zes jaar is het aandeel dat moeite heeft met zoek onder interne en externe HRhet invullen van vacatures gedaald van 71% naar 28%, professionals in Nederland naar en ook het komende jaar verandert dat niet. Ruim een de inhoud en de beloning van de kwart van de HR-professionals (28%) verwacht vol- HR-functie. In het onderzoek zijn gend jaar wervingsproblemen. niet alleen HR-verantwoordelijken in loondienst ondervraagd, maar Gevraagd: Technicus in industrie m/v ook directeuren van HR-dienstverGelet op de te vullen vacatures ingedeeld naar func- lenende bureaus en zelfstandig tiegroepen, valt op dat naast technisch personeel gevestigde HR-adviseurs. Er devooral ICT specialisten (34%) en productiepersoneel den 708 HR-verantwoordelijken (23%) schaars zijn. Ook vorig jaar was dit het geval. aan het onderzoek mee. HR Trends De top drie moeilijk vervulbare functies waren toen 2014-2015 is een initiatief van Perde technicus in de adviessector, de ICT’er in de infor- forma, uitgevoerd door Berenschot matie- en communicatiesector en de technicus in de en mede mogelijk gemaakt door industrie. Voor functies op de HR-afdeling, Juridische ADP. Zaken en Ondersteuning is het dit jaar vrijwel geen probleem (5%) om geschikt personeel te vinden. Informatie: https://touchpoint.adp.nl/publiOver het onderzoek caties/hr-trends/ HR Trends 2014-2015 is het grootste jaarlijkse onder-

Elektropraktijk 2014 Nr. Spotlight (thema)

Verschijning

8

dinsdag 25 november 2014 dinsdag 25 november 2014

UPS / noodstroom / aggregaten

8A Officiële beursspecial Elektro Vakbeurs Hardenberg 2014

Redactionele sluiting

Elektropraktijk 2015 Nr. Spotlight (thema)

Verschijning

Redactionele sluiting

1

dinsdag 24 februari 2015

donderdag 8 januari 2015

Testen en meten in de praktijk

1A Officiële beursspecial Elektro Vakbeurs Venray 2013 2 Energiebesparende maatregelen

Mismatch vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. BRON: ADP Slechts 8% van de HR-professionals heeft moeite om universitair geschoolde technici te vinden. Hbo’ers zijn daarentegen lastiger te vinden (42%). Wervingsproblemen Gezien de nog altijd hoge werkloosheidscijfers is het opvallend dat nog altijd een kwart van de HR-professionals problemen ondervindt bij werving van personeel. “Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt sluiten

3

Domotica / gebouwautomatisering

4

Industriële installatietechniek en sensoren

5

Licht / (nood)verlichting / lichtregelsystemen

6

De praktijk van duurzaam installeren

7


8

Elektrische aandrijf- en besturingstechniek

8A Officiële beursspecial Elektro Vakbeurs Hardenberg 2015

dinsdag 24 februari 2015 dinsdag 24 maart 2015 dinsdag 21 april 2015 dinsdag 26 mei 2015 dinsdag 23 juni 2015 dinsdag 22 september 2015 dinsdag 20 oktober 2015 dinsdag 24 november 2015 dinsdag 24 november 2015

#7 oktober 2014

donderdag 8 januari 2015 donderdag 5 februari 2015 donderdag 5 maart 2015 donderdag 9 april 2015 donderdag 7 mei 2015 donderdag 6 augustus 2015 donderdag 3 september 2015 donderdag 8 oktober 2015 donderdag 8 oktober 2015

9

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

De Duurzaamheidsfabriek leidt nieuwe generatie technici op De maatschappij is in een razend tempo aan het veranderen. Ouderen die langer zelfstandig blijven wonen, maar ook de uitdagingen die er liggen op het gebied van energiehuishouding, CO2-reductie en de verduurzaming van de samenleving betekenen de nodige uitdagingen voor het bedrijfsleven en het onderwijs. Immers, zijn wij in staat om voldoende jonge mensen te interesseren voor al die nieuwe technieken die voor de deur staan? Een succesvol initiatief lijkt De Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. Auteur: Gerrit Tenkink p het terrein van Leerpark Dordrecht opende in 2013 De Duurzaamheidsfabriek de deuren. De Duurzaamheidsfabriek is het eerste

O

Afb. 1:

10

gebouw in Europa dat innovatief duurzaamheidsonderwijs samen met het bedrijfsleven opzet. Praktijkonderwijs is daarbij leidend. Bedrijven brengen opdrachten, materiaal, middelen, kennis en ervaring binnen. De studenten doen onderzoek en maken de opdrachten, gecoacht door docenten en deskundigen uit het bedrijfsleven. De overheid ondersteunt het project middels subsidie, waarmee een deel van het scholingstraject wordt betaald. Zo ontstaat er een krachtige driehoek tussen onderwijs, overheid en bedrijfsleven.

Het ‘echte’ werk

Marleen Michielsen is domeinleider Technologie, Bouw en Wonen bij het Da Vinci College. Zij werd enige jaren geleden vanuit het college gevraagd om

het techniekonderwijs voor de MBOstudenten gestalte te geven, hetgeen resulteerde in deze ‘fabriek’. Michielsen: “In De Duurzaamheidsfabriek, een hal van 4500 vierkante meter, komen meerdere onderwijsvormen samen. Zo nodigen wij ook VMBO-leerlingen en studenten van de TU of het HBO uit om samen te werken met onze MBOstudenten. We proberen een zo realistisch mogelijke situatie na te bootsen. Bedrijven komen met vragen en opdrachten. Die vragen worden door een commissie beoordeeld en als er voldoende leerpunten in de opdracht zitten, leggen we ze bij onze docenten en studenten neer. Voor iedere opdracht wordt gekeken welke expertise er nodig is. Bovendien zit er altijd een scholingstraject aan vast. Zo krijgen we heel

In De Duurzaamheidsfabriek werken de student en de docent steeds vaker naast elkaar. #7 oktober 2014

concrete vragen die aansluiten op het ‘echte’ werk.”

Inbreng bedrijfsleven

Ook elektrotechnische opleidingen maken een belangrijk onderdeel uit van het opleidingscentrum. Bedrijven als de Verkerk Groep, Wolter en Dros, Priva, Mampaey, Energie coöperatie Dordrecht, HVC, Cablean, Installatienetwerk Zuid- Holland, Philips en Siemens participeren in het project. Bedrijven kunnen participeren en hebben een verplichting. Zo kunnen zij bijvoorbeeld machines leveren, of technici, die uitleg geven over technieken of de werking van machines. Ze kunnen ook gewoon de ruimte huren en De Duurzaamheidsfabriek inhuren voor een onderzoek of vraag. “Bedrijven die participeren in De Duurzaamheidsfabriek denken breder dan hun eigen bedrijf. Zij zijn zich er bewust van dat we jongeren een uitdagende omgeving moeten aanbieden om ze voor techniek te interesseren. We noemen het ook niet voor niets De Duurzaamheidsfabriek. Het gebouw heeft ook de uitstraling van

Jongeren willen aansprekend en inspirerend onderwijs. Bieden we ze dat niet, dan zijn ze voor de techniek verloren een fabriek. Leerlingen willen dat ook graag,” zegt Michielsen die benadrukt dat De Duurzaamheidsfabriek geen vervanging is van de reguliere stage. “Het gebeurt wel eens dat een bedrijf hier in de Duurzaamheidsfabriek heel intensief samenwerkt met een leerling en die leerling dan vervolgens voor een stage vraagt, maar wij gaan dat niet promoten.” In de Duurzaamheidsfabriek participeren op dit moment twaalf elektrotech-

nische bedrijven. Daarbij wordt niet gekeken naar de omvang van de bedrijven. “We hebben grote bedrijven, maar ook kleintjes. Soms komt een klein bedrijf met een heel innovatieve vraag. Die kan dan weer leunen op de expertise van een grote bedrijf.”

Moderne vraagstukken

In de wereld van de elektrotechniek verandert op dit moment veel. Binnen de energiesector staat men aan de vooravond van grootschalige implementaties van nieuwe energietechnologieën. Energieconversie, bijvoorbeeld zonneenergie, windenergie en reststoffen van productieprocessen converteren naar elektriciteit op gebouw- of wijkniveau. Dat vraagt enerzijds om de traditioneel geschoolde vakman, maar anderzijds om een vakman die middels een leven lang leren betrokken is bij allerlei innovatieve toepassingen. De kennis hierover zit veelal bij het bedrijfsleven. “Willen wij goede studenten afleveren, dan hebben wij dus de hulp van dat bedrijfsleven nodig. Het onderwijs wil zich daar goed

Afb. 2: Het gebouw heeft de uitstraling van een fabriek. #7 oktober 2014

11

SWITCH TO THE FUTURE

Serie 13

Impulsrelais / Relais

NIEUW

CENTRAAL-UIT

BEZOEK ONS OP DE BEURS

Compleet programma impulsrelais en relais voor 35 mm railmontage of inbouwdoos ● 13.61: multifunctioneel relais voor onder andere verlichting,

met resetfunctie voor CENTRAAL-UIT commando

VENRAY

4 t/m 6 NOVEMBER

STANDNR.: 200

FINDER RELAIS NEDERLAND B.V. Dukdalfweg 51 1041 BC AMSTERDAM Tel.: 020 - 615 65 57 Fax: 020 - 617 89 92 [email protected]

● 13.01: als impulsrelais en monostabiel relais toepasbaar

en geschikt voor SELV-toepassingen

●

13.11 / 13.12: oproeprelais met resetcommando voor

●

13.31: monostabiel relais voor montage in inbouwdoos 13.81: elektronisch impulsrelais voor 35 mm railmontage 13.91: elektronisch impulsrelais, met of zonder tijdfunctie

● ●

badruimtes, ziekenhuizen, hotels, garages etc.

toepasbaar, voor montage in inbouwdoos

www.findernet.com

op voorbereiden en voldoende mensen op tijd scholen. De participerende bedrijven delen deze visie.” Als voorbeeld noemt Michielsen de concrete vraag van de Verkerkgroep over het inrichten van een huis met domotica. “Onze leerlingen zijn op dit moment bezig met het inventariseren

Willen wij goede studenten afleveren; dan hebben wij dus de hulp van dat bedrijfsleven nodig. van de behoefte. Wat is de vraag van de bewoners en wat is er dus nodig? Met die gegevens in de hand wordt een complete kamer ontworpen met alle technieken die er nodig zijn. Zo bouwen wij het huis van de toekomst. Overigens kijken we daarbij niet alleen naar de techniek, maar wordt er ook aandacht geschonken aan de communicatie met de consument. Hoe leg je nu uit wat er allemaal in zo’n gebouw zit en wanneer en hoe je het moet gebruiken? Daarnaast moet de installateur van de toekomst ook in staat zijn om de consument voorlichting en advies te ge-

ven. Ook dat soort aspecten spelen een belangrijke rol in de opleiding. Maar we zijn ook bezig met energievraagstukken, zoals smart grids in de bebouwde omgeving. En levert een WKO-installatie nu wel werkelijk de energie op, die wordt beweerd. En wat gaan we doen met restwarmte? Het zijn allemaal moderne vraagstukken, waarin we onze leerlingen proberen te scholen.”

Naast elkaar

Het valt Michielsen op dat leerlingen en docenten in deze omgeving steeds vaker naast elkaar komen te werken, vaak ook, omdat zij bijvoorbeeld samen een deadline moeten halen of een afspraak met een bedrijf moeten nakomen, net als in het echte bedrijfsleven. “Docenten hebben vaak meer kennis van de techniek. Hebben ze die kennis niet, dan halen ze die bij de aangesloten bedrijven, die dan bijvoorbeeld een gastles verzorgen. Ook hebben de docenten kennis van het organiseren van een vraagstuk. Waar haal ik de juiste leerlingen en studenten vandaan? Maar leerlingen en studenten hebben ook belangrijke inbreng, bijvoorbeeld hun voorsprong op het gebied van ICT. Het is mooi om te zien dat dat elkaar aanvult, en er zo een hele dynamische omgeving ontstaat.” Y

hgschmitz.de

Advertentie

Gira eNet Huistechniek eenvoudig draadloos aansturen Gira eNet is het nieuwe bidirectionele draadloze systeem voor intelligente koppeling en aansturing van de moderne elektrotechnische installatie. Functies als lichten jaloeziebesturing kunnen eenvoudig achteraf draadloos worden toegepast en onderling worden gekoppeld. Bestaande schakelaars kunnen snel worden uitgewisseld en voorzien van draadloze functionaliteit, zonder dat muren moeten worden opengebroken en kabels moeten worden aangelegd. Voor de bediening van het systeem zijn draadloze schakel-/dimmeropzetstukken, draadloze wandzenders en handzenders beschikbaar. Met de Gira mobile gate is het bovendien mogelijk het complete systeem aan te sturen met mobiele eindapparatuur met iOS en Android besturingssysteem. Zo kunnen thuis via het WLAN jaloezieën, lampen en geprogrammeerde scènes gemakkelijk en intuïtief via de Gira Interface worden bediend. Even gemakkelijk kan de toestand van verlichting en jaloezieën in één oogopslag worden bekeken en gecontroleerd. Meer informatie onder www.gira.nl/enet. Afb. v.l.n.r.: Gira eNet draadloze jaloeziebesturingsknop enkelvoudig, Gira eNet draadloze wandzender drievoudig, Gira eNet draadloos schakel-/dimmeropzetstuk enkelvoudig, Gira E2, zuiver wit glanzend, Gira Interface voor de mobile gate op een smartphone [leverbaar vanaf 12/2014].

bra nch e ard voo r de ins tall atie De dra adl oze sta nda ww w.a kad em ie.g ira. Gra tis cur sus ond er

204406_Anz_eNet_185x132_NL.indd 1

com

#7 oktober 2014

23.09.14 12:26

13

M

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

Relatiedag nuttig voor installateur en fabrikant De firma Theben, specialist in woningen gebouwautomatisering en specialist in onder andere KNX-systemen, zette op donderdag 25 september de deuren open voor installateurs en systeemintegrators, voor een KNX productmanagement relatiedag. Achterliggende gedachte: enerzijds de markt informeren over trends en de nieuwste aanpassingen van producten, anderzijds vanuit de markt horen wat er gaande is en wat er beter kan. Auteur: Gerrit Tenkink anuit de Duitse moedervestiging was Theben-marketing manager Harald Hasenclever naar Apeldoorn gekomen voor deze PM-dag. Uiteraard was ook Edwin Hannink, vestigingsmanager van Theben Nederland van de partij. “Geluiden uit markt zijn heel belangrijk voor ons”, vertelt Hasenclever

V

Afb. 1:

14

een dag later. “De nieuwe ideeën nemen we mee naar onze afdeling productontwikkeling. Het is een mooie manier om bestaande producten te verbeteren en nieuwe producten te ontwikkelen.”

Trends

Hasenclever en Hannink zien de no-

dige trends in de installatiewereld. Allereerst krijgt de installateur te maken met een toenemende integratie van E en W. Naast meer aandacht voor verduurzaming, speelt ook de vereenvoudigen van het installatiewerk een rol. Daar waar mogelijk draadloos, maar ook daar waar mogelijk meer veiligheid. Ook de bedieningseenvoud van apparatuur is een trend die verder doorzet. Hannink: “Ouderen blijven langer thuis wonen en zoeken aanpassingen in hun woning om dat zelfstandig wonen te vergemakkelijken. Het aansturen van apparatuur en installaties gebeurt meer en meer via smartphones, iPhones, en tablets en iPads. Ook worden daarvoor steeds meer

Negen installateurs en systemintegrators waren aanwezig voor de eerste PM-dag van Theben in Nederland. #7 oktober 2014

a

r

k

t

n

i

e

u

w

s

apps ontwikkeld.” Ook op productniveau zijn trends gaande, zoals bijvoorbeeld het aan- en uitschakelen van verlichting, dat steeds meer wordt vervangen door dimmen. En 1-10 V sturing gaat steeds meer richting DALI. Verder is vaker sprake van gestandaardiseerde protocollen als KNX en batterijloze producten, die bijvoorbeeld zijn voorzien van lichten of zonnecellen, hetgeen minder bekabeling betekent.

FIX2 MIX2

De dag begon met een discussie omtrent de completering van een belangrijke productinnovatie die Theben enkele jaren geleden op de markt lanceerde. De MIX2 serie is de nieuwste generatie KNX-actoren. Hasenclever: “Het verlichten, dimmen, verwarmen, klimaatbeheersing of zonwering regelen, is met de verbeterde KNX MIX2-serie nog verder geperfectioneerd. Bij MIX2 kun je combineren, maar ook variëren tussen al deze disciplines. Bij de MIX-serie maak je zelf de gewenste variatie. De MIX2 basismodule is uit te breiden met twee uitbreidingsmodules, bijvoorbeeld bij schakelactoren tot maximaal achttien kanalen. De intelligentie is uitneembaar, wat diverse voordelen biedt. Heb je dat alles niet nodig en wil je slechts één vaste module gebruiken,

Afb. 2: Edwin Hannink (l) en Harald Hasenclever voor het pand van Theben in Apeldoorn.

dan val je terug op de FIX2- variant. Op basis van het bestaande hardware-en softwareplatform worden de MIX2-apparaten dus als FIX2-variant aangeboden. Deze FIX2 heeft dus niet de mogelijkheid om te combineren, maar kent ‘slechts’ één basismodule. Er zijn bij de FIX2 dus ook geen uitbreidingsmogelijkheden.”

ders’ vallen, terwijl theMova en theLuxa worden aangeduid als ‘bewegingsmelders’. Hannink noemt een paar aanpassingen aan het product: “Naast allerlei kleinere verbeteringen valt bijvoorbeeld bij thePrema op dat er naast het grotere detectiebereik ook sprake is van een betere lichtmeting bij moeilijke lichtomstandigheden. Uiteraard resulteert dit in een optimale aansturing van verlichting. Daarnaast is ook sprake van een aanpassing van design. Een niet onbelangrijk aspect. Wat thePrema verder zo bijzonder maakt is dat het model aangepast is naar de ruimte. Zo kan in een bestaande rechthoekige ruimte volstaan worden met een vierkant detectiebereik, dat de gehele ruimte bestrijkt. Bij een rond detectiebereik zijn er vaak meerdere melders nodig, dus is sprake van meer installatiekosten en meer materiaalverbruik.” Nog een nieuw Theben-product: theServa. Met deze microserver is de huisautomatisering makkelijk te regelen vanaf de iPad, tablet, smart- of iPhone of vanachter de computer. “Op het beeld is dus de gehele woning te visualiseren. De configuratie is eenvoudig in te stellen en de bediening is uiterst eenvoudig voor de eindgebruiker.”

Design

E en W

Naast meer aandacht voor verduurzaming, speelt ook de vereenvoudigen van het installatiewerk een rol

De vernieuwde KNX beweging- en aanwezigheidsmelders zijn de zogenaamde theLuxa, the Mova, thePrema en theRonda, waarbij de thePrema en theRonda onder de categorie ‘aanwezigheidsmel-

De toenemende verwevenheid tussen E en W betekende ook een toenemende vraag van de installateur uit die richting. Een mooi voorbeeld waarbij E en W samenkomen is KNX in relatie met Open

Therm(OT). Hannink: “De wens van de installateur is een betere connectie tussen de ketel en de KNX-installatie, inclusief het vertalen van de warmtevraag vanuit de verschillende thermostaten, in combinatie met het openen van de kleppen. Met KNX is het namelijk mogelijk om de temperatuur per vertrek in te stellen. Installateurs hebben vragen, maar ook tips. Bijvoorbeeld om het systeem zo uit te rusten dat een storing aan de ketel, bijvoorbeeld stroomuitval, ook direct wordt doorgegeven.” De PM-dag is wat betreft Hannink en Hasenclever voor herhaling vatbaar. Hasenclever: “In andere landen kennen we zoiets niet direct met een dergelijke groep, die zo kort op de markt zit. Eerder een afstemming met bijvoorbeeld onze lokale importeur. Wij juichen dit initiatief in Nederland zeer toe. Zo’n dag willen we ook in andere landen introduceren en één keer per jaar organiseren. Dat is genoeg. Ten eerste moet je voldoende noviteiten kunnen presenteren, maar misschien nog wel belangrijker: als de installateur met een tip komt om bijvoorbeeld een product te verbeteren, dan moet je daar ook iets mee doen. Laat je dat te lang liggen en heeft men het idee dat er niets mee gedaan wordt, dan komt er volgend jaar niemand terug. Kortom, wij ervaren de input uit de markt als zeer waardevol, waar we zeker mee aan de slag gaan.” Y

#7 oktober 2014

15

D

u

u

r

z

a

a

m

h

e

i

d

HAN profiteert van integrale aanpak E en W De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) heeft het nieuwe gebouw aan de Kapittelweg voor haar lerarenopleiding in gebruik genomen. De nieuwbouw heeft de benaming I/O meegekregen en biedt onderdak aan 2500 studenten. Het ontwerp is afkomstig van LIAG architecten en bouwadviseurs in Den Haag. Unica leverde zowel de werktuigbouwkundige installaties alsook de elektrotechnische installaties. De integrale aanpak leverde de nodige voordelen. Auteur: Gerrit Tenkink et nieuwe gebouw voor de Faculteit Educatie is het duurzame gezicht van de Campus Nijmegen. Duurzaamheid is binnen de faculteit op alle niveaus doorgevoerd. Het ontwerp voldoet aan de door HAN gestelde duurzaamheidseisen: een milieu-index van minimaal 330 en een EPC lager dan 0,5. Op alle niveaus is aan duurzaamheid

H

gewerkt, zoals waterverbruik, materiaalgebruik, luchtkwaliteit, akoestiek, visueel comfort en verlichting. Het gebouw is energieneutraal. Dankzij de zonnepanelen en de ondergrondse warmte- en koudeopslag (WKO) levert de nieuwbouw zelfs energie op. De hele HAN campus Nijmegen profiteert daarvan. De nieuwbouw is niet alleen het meest duurzame onderwijsgebouw van Nederland, maar vooral een gezond gebouw, waarin het prettig verblijven is.

E en W

René van der Hout is assistent projectleider Unica Installatietechniek. “Unica heeft het bestek uitgewerkt voor zowel de werktuigbouwkundige als de elektrotechnische installaties, inclusief de regeltechnische aansturing van alle gebouw gebonden installaties.” Volgens Van der Hout was vooral het meedenkend vermogen van Unica van groot belang bij dit project. “Het kennisniveau

van het team was, mede door ervaring bij de uitvoering van andere projecten voor deze opdrachtgever, goed. Het ging verder dan uitsluitend uitvoeren van de specificaties in het bestek.”

Verlichting

“Al vroeg kwamen wij erachter dat er te weinig ruimte boven het plafond beschikbaar was voor zowel de W- als E-technische installaties. Vanuit bestekniveau was oorspronkelijk bedoeld TL-

Mede door slim ontwerpen en de toepassing van LED zijn we uiteindelijk op het gebied van verlichting gekomen op een energiebesparing van 50 procent verlichting aan te leggen, maar er moest dus worden gezocht naar een andere oplossing. Die werd gevonden door TL in te ruilen voor LED. Voor het lichtontwerp dat er moest komen werd de expertise van het bureau KelvinNL uit Delft ingeroepen. Kelvin NL ontwikkelt en implementeert duurzame LED-verlichtingsprojecten voor onder andere kantoren, sporthallen, scholen en parkeergarages. KelvinNL ontwikkelde in opdracht van Unica Installatietechniek en in samenwerking met LIAG architecten en bouwadviseurs het complete lichtontwerp voor de nieuwbouw.

Afb. 1: In het nieuwste HAN-gebouw is op alle niveaus aan duurzaamheid gewerkt, zoals waterverbruik, materiaalgebruik, luchtkwaliteit, akoestiek, visueel comfort en verlichting. FOTO: Ben Vulkers

16

#7 oktober 2014

Algemeen directeur Arno Westerbeek: “De HAN heeft een behoorlijk hoge duurzaamheidsambitie en dat betekende dat, toen bleek dat TL minder geschikt was, er al snel werd gekozen voor LED. Wij hebben het hele gebouw in 3D nagebouwd

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

Afb. 2: De oorspronkelijke in het bestek opgenomen TL-verlichting werd vervangen door LED.

s

u

BRON: KelvinNL;

FOTO: Fotografie Hannah Anthonysz

om vervolgens een compleet lichtontwerp te maken. Uiteindelijk kwamen we uit bij LED-verlichting voor het complete gebouw.” Volgens Westerbeek valt de meerprijs per LED-armatuur nagenoeg weg tegen het feit dat er veel minder armaturen per ruimte nodig zijn. En dat betekent ook een flinke kostenbesparing op bijvoorbeeld bekabeling en centraaldozen. Westerbeek ziet, terugkijkend, dat er mooie resultaten zijn behaald. Ook Van der Hout is blij met het uiteindelijke resultaat: “Bij toepassen van LED-verlichtingsarmaturen met een geringe inbouwdiepte is de inpassing van de installaties boven het plafond in goede samenwerking tussen de E- en de W voorspoedig tot stand gekomen. Door voor efficiënte oplossingen te kiezen kon een kostenreductie worden behaald, onder andere door, met oog voor detail, een lichtplan te ontwikkelen, waardoor de meerkosten voor de aanschaf direct verantwoord zijn. Dit lichtontwerp met 30 procent minder armaturen en een energiebesparing per armatuur van 40 procent heeft een zeer lange levensduur.

Het resultaat is een zeer energiezuinig ontwerp met een verhoging van de Greencalc-score van 14 punten.”

Meet- en regelsysteem

Het meet- en Regelsysteem (Priva) werd

gekoppeld aan het lichtbesturingssys teem (EIB) en aan het inbraakbeveiligingssysteem. Unica heeft in samenspraak met opdrachtgever deze koppeling tot stand gebracht. Van der Hout: “Bij het inschakelen van de inbraakinstallatie

Afb. 3: In de parkeergarage werd TL ingeruild voor LED, hetgeen een energiebesparing van 50 procent per armatuur betekende. BRON: KelvinNL; FOTO: Fotografie Hannah Anthonysz

#7 oktober 2014

17

PiPes for life

Polvalit UV stabiel De Polvalit UV stabiele buizen kunnen worden toegepast in diverse installaties. De buizen zijn bijvoorbeeld ideaal te gebruiken in een PV installatie. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de bekabeling van de zonnepanelen. Door de kabels te instaleren in de Polvalit UV stabiele buizen worden deze beschermd tegen bijvoorbeeld knaagdieren en UV straling.

Pipelife Nederland B.V. Postbus 380 Tel.: 0228 35 55 55 1600 AJ Enkhuizen Fax: 0228 35 56 66

[email protected] www.pipelife.nl

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

databekabeling en een glasvezelnetwerk tussen de diverse gebouwen aangelegd.”

Triple P

Afb. 4: Het was de uitdrukkelijke wens van de HAN om een deel van de energievoorziening te realiseren met behulp van zonnepanelen en zonneboilers. BRON: Unica

schakelt de verlichting automatisch uit. Door toepassen van een totaal geïntegreerd systeem zijn deze toepassingen mogelijk geworden en betekent dit een efficiencyvoordeel voor de gebruiker, doordat er bij het verlaten van het pand de zekerheid bestaat dat alle verlichting uit is, hetgeen ook energiebesparing tot gevolg heeft. Bijkomend voordeel is dat de verlichting overdag wordt geschakeld door bewegingssensoren en op afstand kan worden gemonitord.”

“Unica kon met haar ervaring als totaalinstallateur ook veel voor de HAN betekenen”, zo stelt Van der Hout. “Door verlichting, ventilatie en temperatuur vanuit ruimte-naregeling integraal aan te sturen, wordt de aanwezigheidsdetectie ook ingezet voor verwarming, koeling, ventilatie en verlichting. Bij aanwezigheid wordt de ventilatie naar 100 procent gestuurd. In stand-by betekent dat ongeveer 50 procent van de lucht. Voor de nodige ICT voorzieningen hebben we de

Voor snelle montage ter plekke zijn diverse onderdelen geprefabriceerd aangeleverd (LEAN processing) vanuit de Triple P werkplaats van Unica. Industrieel produceren is een groeiend thema binnen Unica. Met Triple P liggen kostenreductie, korte doorlooptijden en optimale kwaliteit binnen handbereik. Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden heeft Unica meegedacht en advies uitgebracht om de WKO voor meerdere gebouwen in te zetten. Hiertoe zijn extra bronnen geslagen en levert de WKO energie aan totaal drie gebouwen van de HAN: HAN FED, HAN FEM en HLO. Naast de duurzame technieken als onder andere: LED-verlichting, aanwezigheidsmelders, stralingspanelen (PV panelen) en een WKO installatie zijn er waterinfiltratie, gebruik grijs water voor toiletten, CO2-ventilatie, betonkernactivering, vloerverwarming met klimaatplafonds en vloerkoeling toegepast. Het totale plaatje overziend kan Van der Hout maar één conclusie trekken: “Dat we de expertise in huis hebben op gebied van W en E heeft alle partijen bij de bouw veel voordelen opgeleverd.” Y

Zonnepanelen

De uitdrukkelijke wens van de HAN om een deel van de energievoorziening te realiseren met behulp van zonnepanelen zorgde bij Unica voor de nodige hoofdbrekens. Van der Hout: “Wij voorzagen een risico bij de uitwerking en koppeling met de zonnepanelen. Dit risico bleek zeer reëel en dus moest er aanvullende infrastructuur worden aangelegd. Het toegangscontrolesysteem is geheel gewijzigd tijdens de realisatie omdat er een andere fabricagekeus door opdrachtgever is gemaakt. In goed overleg en in samenwerking met opdrachtgever, fabrikant en Unica is er een goed sluitplan tot stand gekomen.” Integrale benadering Er is gekozen voor integrale aansturing, hetgeen betekent dat Unica verantwoordelijk is voor de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties.

Afb. 5:

Op de armaturen aan de gevelzijde is daglichtregeling toegepast. BRON: KelvinNL; FOTO: Fotografie Hannah Anthonysz

#7 oktober 2014

19

K

N

X

s

i

e

f

b

o

u

w

Basisfuncties in KNX bezorgen tuincentrum energiezuinigheid, comfort en gemak

Maatwerk voor ‘automatisch tuincentrum’ In het Life en Garden tuincentrum in Veldhoven werken vrijwel alle installaties automatisch. Het is het derde tuincentrum in twee jaar tijd dat met eenzelfde gebouwautomatiseringsconcept is uitgevoerd. Een goed geolied team van een turn-key bouwbedrijf, een KNXfabrikant en een KNX-system integrator is verantwoordelijk voor een maatwerkconcept dat snel terrein wint. Het automatiseringssysteem op basis van de internationale standaard KNX is flexibel en kostenefficiënt, draagt bij aan energiezuinigheid, bedieningsgemak en comfort. Auteur: Astrid Zoumpoulis - Verbraeken e luchtramen in de glazen puntdaken van het tuincentrum in Veldhoven staan vandaag dicht. Het regent en het automatisch aangestuurde, natuurlijke koelsysteem volgt

D

het geprogrammeerde beveiligingsbevel op: ramen dicht bij regen. Het personeel kan gewoon doorgaan met klanten helpen en hoeft niet aan allerlei knoppen te gaan draaien bij de eerste spetters. In de ‘warme kas’ loopt de temperatuur op nu de luchtramen dicht staan en dus slaat de vloerverwarming af. Omdat het buiten al geruime tijd grauw en donker is, schakelt van de drie PL-lampen in elk plafondarmatuur nu één bij. De automatische beregening van de buitenplanten hoefde vanochtend niet te werken. Natuurlijke regendruppels namen het werk over. De informatie die het weerstation naar de KNX-installatie stuurde, deed het beregeningsbevel intrekken. De bedrijfsleider is er even tussenuit, samen met zijn iPad waarop de complete besturing van het pand is geprogrammeerd. Maar niemand hoeft zich zorgen te maken over het bijsturen van de installaties op een onverwachts ‘winterse’ dag in het

Afb. 1: De entree GroenRijk tuincentrum ‘Life en Garden’ in Veldhoven.

20

#7 oktober 2014

voorjaar; het gebouwautomatiseringssysteem op basis van KNX zorgt dat alles vanzelf gaat.

Geen complexe systemen

Tuincentra vormen een bijzondere categorie bedrijfspanden. Het zijn winkelpanden waarin niet alleen de consument zich behaaglijk moet voelen, maar ook de kamer- en de tuinplanten. Veel tuincentra maken gebruik van dure meet- en regelsystemen voor klimaatbeheersing die

Een goed geolied team van een turn-key bouwbedrijf, een KNXfabrikant en een KNXsystem integrator is verantwoordelijk voor een maatwerkconcept dat snel terrein wint. zijn ontwikkeld voor de glastuinbouw. Dit zijn complexe, geavanceerde systemen voor de professionele opkweek van planten en bloemen, met veel meer functies en mogelijkheden dan een tuincentrum feitelijk nodig heeft. Dat stoorde tuincentrumbouwer Nobutec Tuincentra Projecten uit Wateringen. Het bedrijf is gespecialiseerd in totaalprojecten bij de bouw en verbouw van tuincentra. Nobutec Tuincentra Projecten maakt de tekeningen, zorgt voor de vergunningen, bouwt de panden van de vloer tot het glas op en levert deze compleet met werkende installaties op. Koert Touw van Nobutec Tuincentra Projecten: “Tot voor kort installeerden we voornamelijk klimaatbeheersingssystemen van bijvoorbeeld Priva. Prachtige systemen, maar een tuincentrum gebruikt maar 20% van

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

De drie partners wisten hiermee een flexibel systeem te ontwikkelen dat de vereiste functies in tuincentra volledig ondersteunt. Vooral waar het gaat om de klimaatbeheersing levert dit volgens de uitvoerders een enorme kostenbesparing op bij aanschaf; de KNX-automatisering kost nog maar twee-derde van de prijs van een tuinbouwklimaatsysteem. En dat terwijl de functionaliteiten beter en meer aangepast zijn aan de wensen van de winkeleigenaren.

Automatische kapsturing

Afb. 2: De luchtramen in de glazen puntdaken van het tuincentrum in Veldhoven staan vandaag dicht. Het regent en het automatisch aangestuurde, natuurlijke koelsysteem volgt het geprogrammeerde beveiligingsbevel op: ramen dicht bij regen.

de functionaliteiten en betaalt wel het volle pond. Er zit ook weinig flexibiliteit in deze systemen. Ik was dus op zoek naar een betere oplossing.”

Twee jaar en vier tuincentra verder is deze ad-hoc formatie uitgegroeid tot een goed geolied bouwteam dat het geoptimaliseerde concept moeiteloos uitrolt, steeds met maatwerk bovenop het basisidee. Life en Garden in Veldhoven is het meest actuele visitekaartje van het samenwerkingsverband. Een 4.000 m2 groot en hypermodern tuincentrum op het bedrijventerrein van de stad. In de lunchroom van het tuincentrum leggen de heren uit wat de uitdagingen waren in dit project. “Vooral de weersafhankelijke bediening van de luchtramen hebben we voor dit tuincentrum geperfectioneerd. We hebben de automatische kapsturing geprogrammeerd op basis van de ligging van het pand en de wind. Een elektronische windvaan op het weerstation herleidt de richting en de sterkte van de

wind en stuurt die informatie naar het KNX systeem. Aan de hand van die informatie bepaalt het systeem welke luchtramen overmatig veel wind vangen en dicht moeten. Niet alles hoeft dus in één keer open of dicht, maar alleen die luchtramen die met de wind ook bladeren en vuil naar binnen kunnen laten. Zo blijft koeling vrijwel altijd wel ergens mogelijk en geeft een open kap nooit hinder”, vertelt Gurbutt. Mocht het systeem aangeven dat de luchtramen open moeten, maar de bedrijfsleider constateert dat er op dat moment te veel warme lucht verdwijnt, kan hij de regeling via zijn tablet eenvoudig overrulen.

Verschillende temperatuurregimes

Omdat men zowel kamer- als tuinplanten verkoopt, houdt een tuincentrum noodgedwongen verschillende temperatuurregimes aan in de gescheiden ruimtes. In de warme kas moet het gemiddeld 20 graden zijn, in de koude kas heerst een gemiddelde temperatuur van 14 graden. De verwarming komt van HR-ketels in cascaderegeling, die hun warmte grotendeels via de vloeren afgeven. Elke warme en koude ruimte is uitgerust met twee sensors die op verschillende punten de temperatuur opnemen en daarvan het gemiddelde naar de KNX installatie sturen als input voor de klimaatsturing. Met

Intelligente stuurcentrale

Die vond Touw toen hij in contact kwam met Bob Brugman van Hateha B.V. – die JUNG in Nederland vertegenwoordigt – en met system integrator Lee Gurbutt van Konnekted Systems. JUNG ontwikkelt en fabriceert een uitgebreid pakket KNX-actoren, -servers en software, Gurbutt programmeert de KNX componenten en knoopt de installaties aan elkaar. Regelmatig werken Brugman en Gurbutt samen in KNX-projecten die zich kenmerken door een complexe programmering en maatwerk. Gedrieën bedachten ze een specifiek automatiseringsconcept voor tuincentra, gestoeld op de eenvoud en de flexibiliteit van KNX. De basis vormt de intelligente centrale van JUNG, de KNX Facility Pilot Server. Deze koppelt de besturing van de verlichting, het klimaat, de zonwering en vele andere functies binnen één gebouwbeheersys teem aan de centrale bediening via de pc, touchscreen, smartphone of tablet.

Afb. 3: V.l.n.r. system integrator Lee Gurbutt van Konnekted Systems, Bob Brugman van Hateha en Koert Touw van Nobutec Tuincentra Projecten. #7 oktober 2014

21

De nieuwe generatie centraaldozen: ronduit makkelijk!

Installatie volgens Attema

www.attema.com

Ook in de installatiepraktijk is efficiënter en sneller werken meer dan ooit noodzakelijk. En daar spelen we bij Attema op in met een nieuwe generatie centraaldozen voor rachelén metal stud plafonds (types CH60R/CH75R/CH80R). De dozen bieden maar liefst 15% tot 45% méér lasruimte en zijn voorzien van 12 combituiten met geïntegreerde buisvergrendeling voor 16/19 mm flexbuis. Starre buis van 16/19 mm is eenvoudig klemmend in de tuiten te monteren. En voor directe kabelinvoer is een aparte Kabel-Snoer-Trekontlasting (KST) beschikbaar. Door de ronde zichtzijde is het voortaan ook extra eenvoudig om een passend gat in het plafond te maken. Met de nieuwe centraaldozen van Attema voor holle plafonds, wordt installeren wel erg gemakkelijk (bekijk ook de video op onze website). Dat is goed nieuws dat we graag rond vertellen...

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

lampen immers helemaal uitschakelen. Ook hebben we een bepaalde vertraging ingebouwd, zodat niet bij elk wolkje dat voorbijtrekt en het daglicht onttrekt, alle lampen meteen aanspringen om vervolgens weer uit te gaan”, vertellen de heren. In het geval van ongewenst bezoek in de nachtelijk uren, zet het systeem alle lichten vol aan om inbrekers te ontmoedigen. De ondernemer kan op zijn tablet of smartphone overigens thuis op de bank de beveiligingscamerabeelden volgen en bij een alarmmelding snel beslissen hoe te handelen.

Aangepaste lichtmeting en -regeling

Afb. 4: In het interieur van het GroenRijk Tuincentrum moet niet alleen de consument zich behaaglijk voelen, dat geldt zeker ook voor de kamer- en de tuinplanten.

één sensor in het midden van de ruimte, komt er vaak een vertekende meting uit. Met twee sensors is men verzekerd van een meer nauwkeurige input. Luchtvochtigheid en CO2 worden niet gemeten of bijgestuurd. De planten zelf zorgen voor

Niemand hoeft zich zorgen te maken over het bijsturen van de installaties op een onverwachts ‘winterse’ dag het zuiveren van de lucht. Luchtvochtigheid is alleen van belang als planten langere tijd in de kas staan, wat in een verkoopruimte zeker niet de bedoeling is. Ook dat is een onderdeel waar dit concept op bespaart ten opzichte van tuinbouw-klimaatsystemen.

Energiebesparing in tuincentra

Voor het bijverwarmen in koude periodes hangen hoog in de warme ruimtes verwarmingsbuizen, uitgevoerd in een vierkante vorm waardoor ze niet als zodanig herkenbaar zijn. Door het gebruik

van extra dikke polycarbonaat isolatieplaten in het dak, blijft de warmte lang binnen en draait de verwarming nooit op volle toeren. Touw: “Ook hebben we er voor gekozen om de luchtramen ’s nachts zoveel mogelijk dicht te houden zodat de verwarming ook in de avonduren niet onnodig hoeft te draaien. Als de zaak dicht is en het alarm gaat op het pand, schakelen we eveneens alle stroom van de stopcontacten. Alleen op de aquaria blijft uiteraard stroom staan, anders zouden de vissen ’s ochtends op hun rug drijven. Energiebesparing is een belangrijk item bij tuincentra. In dit soort grote panden zijn de energierekeningen fors. Alles wat je op energie kunt besparen is meegenomen. Dat doet KNX in dit geval op vele fronten.”

De beregeningsinstallatie voor de buitenplanten is zowel automatisch als handmatig te bedienen. De meeste tuincentra kiezen ervoor om ’s ochtends om zes uur een kwartiertje te beregenen op de automatische piloot. Zoals ook in Veldhoven. De schermdoeken die in de luchtramen hangen om felle zon tegen te houden, worden op deze locatie handmatig bestuurd. Maar ook dat is in het automatiseringsconcept op te ne-

Drie-fasen schakelen

Zoals op het gebied van de verlichting. Het team koos in dit concept niet voor een daglichtregeling met automatische dimfunctie, maar voor drie-fasen schakelen met PL-lampen. Al naar gelang de lux-meting, gaan de lampen in de verkoopruimtes uit, in de lage stand of de hoge stand. “Bij het dimmen op daglicht, gaan lampen nooit helemaal uit. Hier kan dat dus wel. Ook dat levert een aanzienlijke besparing. Op zonnige dagen zullen veel

Afb. 5: De schakelkast met KNX automatisering.

men. Om toch een gezellige winkelsfeer te behouden, zijn ze zo in te regelen dat de doeken tot bijvoorbeeld 70% dicht gaan. Voor de kerstperiode is daarnaast

#7 oktober 2014

23

Altijd het juiste relais

met de visie van Vierpool Een kwaliteitsproduct, zoals een industrierelais van Releco is u veel waard. Maar het is nog veel meer waard dankzij onze visie, betrokkenheid en kennis. We denken namelijk actief mee met uw vraag om tot de meest efficiënte oplossing te komen voor uw unieke situatie. Zo krijgt de kwaliteit van Releco nog meer waarde voor uw interfacing en galvanische scheiding.

- Breed assortiment door contactmaterialen, spoelspanningen en inbouwopties - Push-to-test, Pull-to-lock testknop - Herkenning van de spoelspanning d.m.v. kleurcode - Standaard met mechanische standindicatie

T : 0346-594511 | F : 0346-574055 | E : [email protected] | W : www.vierpool.nl

The flexible solution

BEWEGINGSMELDERS · AANWEZIGHEIDSMELDERS · STRALERS · SCHEMERSCHAKELAARS B.E.G. Nederland BV · Tjalk 42 · 2411 NZ Bodegraven · +31(0) 172 47 68 00 · [email protected] · www.beg-luxomat.com

24

#7 oktober 2014

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

netwerkbereik is niet overal even goed. Met een touchscreen is dat probleem in één keer verholpen. We hopen daarvan straks de toegevoegde waarde te kunnen tonen”, vertelt Gurbutt.

Energiebesparing is een belangrijk item bij tuincentra; in dit soort grote panden zijn de energierekeningen fors

Afb. 6: De visualisatie hier zichtbaar gemaakt op een iPad.

een bijzondere regeling gemaakt voor het verduisteren van de ruimtes. Het schermdoek gaat dan volledig dicht in de ruimtes waar men de kerstdecoratie presenteert, om het lichtjesfeest goed tot uitdrukking te laten komen. In die ruimtes geldt dan tevens een aangepaste lichtmeting- en regeling.

One-stop-shoppen

De meeste ‘groene’ ondernemers waar Nobutec Tuincentra Projecten mee te maken krijgt, hebben weinig verstand van techniek en geven dat onderdeel maar al te graag uit handen aan experts. Touw: “De meeste ondernemers zijn eenvoudig te overtuigen dat een centraal systeem veel handiger is dan een wirwar van losse systemen en bedieningen. Niet alleen wat betreft de centrale bediening, maar ook als het gaat om het oplossen van eventuele problemen. Zie dat bij losse systemen maar eens te traceren. Dat ondernemers daarbij ook de voordelen krijgen van energiebesparing, ontzorging en schakelsnelheid spreekt iedereen aan.” Nobutec Tuincentra Projecten hecht sterk aan stabiliteit. “Het is niet voor niets dat we voor de stabiliteit van KNX kozen, en tegelijk ook voor deze stabiele, vaste samenwerkingsvorm. We kunnen daardoor bij elk project het concept nog weer sneller uitvoeren.”

Meerwaarde touchscreen

In Den Bosch voerde het team het eerste project uit. Tuincentra Hartogsveld in Amersfoort en Veldhoven volgden. In Tilburg en Alphen aan de Rijn staan de volgende projecten gepland. In Tilburg kiest het tuincentrum voor een touch screen, naast de optionele bediening via de smartphone of tablet. Voor de heren weer een nieuwe uitdaging. “Tablets laat men nog wel eens rondslingeren of het

Deze ad-hoc samenwerkingsverband tussen aannemer, fabrikant en system integrator leidde hier tot een wel heel bijzonder concept met herhalingsrecept. Brugman: “Tuincentra hoeven niet meer aan knoppen te draaien maar ook niet meer te investeren in te grote systemen met enorme overkill. De enige knop die om moet, zit in de hoofden van de gebruikers die gewend zijn alles zelf te doen. Ze krijgen een compact en eenvoudig in het gebruik basissysteem dat we hebben gepromoveerd tot een tuincentrum-specifiek gebouwbeheersysteem. Bij Hateha zijn we hierdoor zo enthousiast geraakt dat we ons nu ook gaan verdiepen in tuinbouwautomatisering.” Y

Afb. 7: Een thermostaat voor de mogelijke handmatige bediening. #7 oktober 2014

25

p

Gebouw-

automatisering /

o

domotica

S

t

l

i

g

h

t

a

m

Bij Zorghotel De Wartburg in Utrecht voelen de tijdelijke bewoners zich gasten, geen patiënten. Hoewel mensen er verblijven om te revalideren of te herstellen van een operatie, zie je er geen verpleegsters in witte jassen, wordt je er niet betutteld en ruikt het er niet naar ziekenhuis. Alles is er op gericht het de gasten zo comfortabel mogelijk te maken, zodat ze zo zelfstandig en plezierig mogelijk kunnen aansterken. Een 'facilitronica-systeem' op basis van KNX ondersteunt hen daarbij. Auteur: Astrid Zoumpoulis - Verbraeken

Zorghotel met uniek facilitronica-systeem

Techniek ontzorgt de zorg en geeft patiënten optimale vrijheid n 1940 werd De Wartburg gebouwd als Luthers tehuis voor ouderen en wezen. In 2012 onderging het historische gebouw een grondige renovatie en kreeg het een nieuwe functie. De Lutherse kerk, die een centrale plek en functie had binnen het bouwwerk, bleef behouden, evenals andere karakteristieke elementen. Maar van binnen gaat het nu over een hele andere boeg. De Wartburg werd een sfeervol zorghotel met 24 kamers, waar gasten van alle moderne gemakken zijn voorzien. Mensen die na een ziekte of opera-

I

26

#7 oktober 2014

De insteek is dat mensen zo veel mogelijk zelf moeten kunnen doen tie niet thuis kunnen herstellen omdat ze geen netwerk hebben waar ze op kunnen terugvallen, kunnen in De Wartburg in alle rust aansterken. Het unieke zorghotel – onderdeel van AxionContinu – beschikt over moderne revalidatieruimtes en een eigen behandelteam. Tevens is er 24 uur per dag een verpleegkundige

aanwezig. Maar de insteek is hier wel dat mensen zo veel mogelijk zelf moeten kunnen doen. Niet om hen te pesten, maar omdat ze langzaam weer moeten wennen aan het zelfstandig functioneren. En omdat activiteit nu eenmaal een therapie op zich is.

Multifunctionele tablets

Adviesbureau DWA en aanbieder van zorgtechnologie CareScreen wonnen in 2013 de Smart Homes Award voor het slimme automatiseringsconcept dat ze toepasten bij Zorghotel De Wartburg. Bij

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

“Zelfs de kerkklokken luiden op KNX”

Afb. 2: Het toegangssysteem van de kamers – het bekende hotelpasje waarmee de kamerdeur opent, in dit geval van fabrikant Kaba – is eveneens geïntegreerd in de KNXautomatisering. BRON: Stigho Electro B.V.

de renovatie voorzagen ze de kamers van een modern automatiseringssysteem dat zowel de zorg als de bewoners faciliteert. Tablets stellen de gasten in staat om bijvoorbeeld de verlichting, de verwarming, de zonwering en zelfs de deur in hun kamer te bedienen. Of ze kunnen skypen met familie en vrienden, de krant digitaal lezen, het internet afstruinen en spelletjes doen. Maaltijden bestellen, beeldbellen met medewerkers en keuzes maken uit het servicemenu dat het hotel biedt zijn functies die al helemaal zijn voorbereid. Gasten die slecht ter been zijn, kunnen dus alle installa-

ties eenvoudig bedienen zonder ervoor op te hoeven staan of er hulp voor in te roepen. Maar ook voor andere gebruikers geldt dat ze met deze oplossing hun tijdelijke verblijfplek naar wens kunnen beïnvloeden en zich vooral niet hulpbehoevend hoeven te voelen. Uiteraard maakt de virtuele verstrooiing die de tablet biedt het verblijf ook nog eens een stuk plezieriger. CareScreen ontwikkelde de tablet en de bediening, DWA heeft het totale plaatje ontworpen en installateur en system integrator Stigho Electro inte-

Germon Stigter van Stigho Electro: “Dit project was in alle opzichten een uitdaging die goed bij ons past. Vooral omdat er op elektrotechnisch gebied heel wat drempels waren. Er was een korte realisatietijd gepland, zeker ook omdat het gebouw onderdeel vormt van een groter complex waar alle processen gewoon doorliepen. Om die reden moest bijvoorbeeld de brandmeldinstallatie al die tijd operationeel blijven. De logistieke overlast moest uiteraard minimaal blijven. Ook was de historie van het gebouw een factor waarmee we rekening moesten houden. De installaties mochten maar minimaal zichtbaar zijn en geen afbreuk doen aan het gebouw. Leuk detail vind ik wel dat we zelfs de oude kerkklok op KNX hebben kunnen integreren. De tijdsregeling loopt via KNX en de klok luidt dus wanneer KNX dat aangeeft. Dat is een mooie link geworden tussen historische charme en de technische mogelijkheden van nu. Het bijzondere van dit project vind ik toch wel de vergaande integratie van elektrotechniek en werktuigbouw met veel gestuurde koppelingen in een uniek, historisch gebouw. Maar ook de toepassing van het Gira Oproepsysteem 834plus, dat volgens de hoge Duitse kwaliteits- en veiligheidsnormen is gecertificeerd en als één van de weinige oproepsystemen koppelbaar is met KNX. Ik verwacht dat de oplossingen die we hier hebben toegepast, en dan vooral de multifunctionele tablet, goed zijn te kopiëren naar andere projecten. Van de opdrachtgever krijgen we alleen maar positieve reacties, dus dat geeft vertrouwen voor een verdere uitrol. Maar ook kan men op deze locatie zelf nog verder uitbreiden met KNX. Zo kan eventueel een multiroom geluidsinstallatie worden gekoppeld, maar de organisatie kan ook andere zorglocaties koppelen aan het bestaande systeem. Het is een systeem dat klaar is voor de toekomst in een grillige zorgwereld.”

Afb. 1: In 1940 werd De Wartburg gebouwd als Luthers tehuis voor ouderen en wezen. BRON: DWA; FOTOGRAFIE: ©Huib Kooyker, [email protected], (06) 50 25 82 57

#7 oktober 2014

27

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Afb. 3: Het KNX-schakelmateriaal op de individuele kamers. In het midden de bediening van de zuster-oproepinstallatie, waarmee een spreek-luisterverbinding tot stand kan worden gebracht. Rechts op de foto wordt met behulp van fotootjes van de betreffende armaturen op een eenvoudige wijze duidelijk welke bedieningsknoppen waarvoor zijn, inclusief de bediening van de zonwering. BRON: Stigho Electro B.V.

greerde het platform in het centrale automatiseringssysteem.

Centrale intelligentie van KNX

De centrale intelligentie komt ook in dit project van KNX. De internationale standaard voor gebouwen woningautomatisering is het protocol waarmee alle installaties in het pand met elkaar communiceren. Slimme regelingen zorgen dat de installaties automatisch en efficiënt werken. In de receptie van De Wartburg krijgt het systeem een gezicht in de vorm van een touchscreen die het hele systeem inzichtelijk en stuurbaar maakt. Alle elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties die in het

meldingen uit de WKO rechtstreeks naar het KNX-systeem en wordt alles zichtbaar op het centrale touchscreen. Ook geeft het de mogelijkheid om de naregelingen per kamer via de tablet te laten verlopen. Het toegangssysteem van de kamers, het bekende hotelpasje waarmee de kamerdeur opent, is eveneens geïntegreerd in de KNX-automatisering. Dat biedt het voordeel dat medewerkers op afstand een deur kunnen ontgrendelen als zich binnen een noodsituatie vol-

trekt en de gast de deur niet kan openen. Ook de service-oproep – hoewel het een Gira 834plus zusteroproepsysteem betreft, geven de gebruikers er de voorkeur aan het over een service-oproepsysteem te hebben – is gekoppeld aan het KNXsysteem. Zo komen alle oproepen uit de kamers ofwel met de alarmknop aan de muur ofwel via de tablet bij de receptie terecht en kan de organisatie er adequaat op reageren. Handig is tevens dat de camera’s die de algemene ruimtes en het buitengebied in de gaten houden, zijn aangesloten op het centrale systeem waardoor de beelden op één en hetzelfde touchscreen zijn te bekijken. Tot slot is ook de brandmeldinstallatie gekoppeld aan de gebouwautomatisering. Het touchscreen toont in geval van brand een noodsignaal en de brandmelding wordt automatisch doorgezet naar de brandweer. Tegelijkertijd zorgt KNX ervoor dat in zo’n geval alle lichten automatisch aan gaan, om het zicht te verbeteren en een evacuatie te vergemakkelijken.

Eenvoudige bediening

Achter de schermen gaat veel en complexe techniek schuil. Desondanks zullen de gebruikers alleen de eenvoud en het comfort ervaren. Voor hen is alles wat ze aan techniek nodig kunnen hebben, compact verpakt in een tablet met een eenvoudig bedieningsmenu. Dat is ook waar de partijen de Smart Homes award mee wonnen. De tablets communiceren

“Wij hanteren altijd de stelregel dat we vanuit de eindgebruiker denken” KNX-systeem zijn gekoppeld, zijn verzorgd door Stigho Electro uit IJsselstein, in samenwerking met WTB N. de Niet uit Aalsmeer. Voor het meet- en regelsys teem van dit WKO-systeem viel de keus op Johnson Controls. Door een koppeling te maken tussen Johnson Controls en KNX gaan alle informatie en alle alarm28

#7 oktober 2014

Afb. 4: In de receptie van De Wartburg krijgt het systeem een gezicht in de vorm van een touchscreen die het hele systeem inzichtelijk en stuurbaar maakt. Links op de foto Anton van den Broek, rechts Germon Stigter; beiden zijn Projectleider bij Stigho Electro BV. BRON: Stigho Electro B.V.

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Facilitronica heeft de toekomst

Afb. 5: Ook de brandmeldinstallatie is gekoppeld aan de gebouwautomatisering. Brandmeldingen worden automatisch doorgezet naar de brandweer. BRON: Stigho Electro B.V.

via een wifi-verbinding met de Gira KNX Homeserver die alle installaties aanstuurt. Mensen die niet met een tablet kunnen omgaan, hebben uiteraard altijd nog de beschikking over KNX ruimtecontrollers aan de muur voor het schakelen of dimmen van de verlichting, het bedienen van de zonwering en de verwarming en het oproepen van een medewerker. En gasten kunnen er natuurlijk altijd voor kiezen om in de loungezaal een papieren krant te lezen of een potje te schaken met de buurman in de tuin.

niet in een vendor-lock-in. De web-applicatie waarop de tablets werken geeft daarnaast de vrijheid om in de loop van de tijd onderdelen toe te voegen of te schrappen. Zeker niet onbelangrijk is dat dit systeem er voor zorgt dat de medewerkers hun handen vrij hebben om te doen waar ze goed in zijn: het verlenen van service en zorg aan de gasten. Ze hoeven zich niet bezig te houden met tijdrovende handelingen die de gasten nu heel goed zelf kunnen doen.”

DWA vat het totaal aan toegepaste oplossingen onder de noemer facilitronica: een combinatie van communicatiesystemen, ict, zorgdomotica en veiligheidssystemen. “Daarvoor ligt in onze optiek nog een enorme markt open de komende tijd. De zorg moet bezuinigen, maar ook meer taken uitvoeren. Zorgbehoevenden willen en moeten meer zelf gaan doen. Daarin kun je zorginstellingen faciliteren met een maatwerkconcept voor facili tronica”, geeft Heijkoop aan. Hij ziet dan ook veel kansen in het verder uitrollen van het tablet-concept in bijvoorbeeld ziekenhuizen en de thuiszorg. “Het biedt de gebruikers geautomatiseerde zorgfuncties, entertainment en comfort. De zorginstellingen zelf krijgen er tijdwinst en efficiënter energiebeheer voor terug. Maar ook goedkopere zorg, want gebruikers kunnen veel meer zelf en hebben dus minder zorg nodig.” De Wartburg is nog geen jaar open, maar de kamers hebben in die tijd nooit leeg gestaan. Er is duidelijk behoefte aan het accommoderen en faciliteren van herstellende patiënten op deze manier. Aanvankelijk bood De Wartburg de tablets optioneel aan, binnen een verdienmodel. Er gold een huurtarief voor. De komende tijd gaat de organisatie ze standaard opnemen, mits de gast dit natuurlijk wenst. Y

Denken vanuit de eindgebruiker

DWA was dit project op het lijf geschreven. Projectleider Henk Heijkoop: “Wij hanteren altijd de stelregel dat we vanuit de eindgebruiker denken. Ook zijn we gewend om concrete vraagstukken om te zetten in complete en concrete oplossingen, zonder direct vanuit de techniek te redeneren. Dat was nu precies wat de opdrachtgever hier van ons verlangde. Uitgangspunten waren de bedienmogelijkheden in zowel de kamers als de receptie, het vermijden van associaties met zorg en hulpbehoevendheid maar juist iets wat past bij de hotelsfeer. In ons concept staan zelfstandigheid, gebruiksvriendelijkheid en onafhankelijkheid centraal.” Die drie elementen gelden zowel voor de eindgebruikers als voor het zorghotel zelf. “KNX biedt de opdrachtgever optimale keuzevrijheid. Je bent niet gebonden aan één fabrikant of installateur en zit dus

Afb. 6: Germon Stigter van Stigho Electro voor de onderverdeler met KNXintegratie. BRON: Stigho Electro B.V. #7 oktober 2014

29

p

Gebouw-

automatisering /

o

t

domotica

S

l

i

g

h

t

a

m

Slimme gebouwen worden momenteel doorgaans geconfigureerd met één geconvergeerd netwerk dat het mogelijk maakt om talrijke applicaties uit te voeren via IP Ethernet. Hierdoor wordt voorzien in alle laagspanningsservices ten behoeve van de gebouwautomatisering plus de overdracht van spraak, data en draadloze uplink. Maar hoe zorgen we ervoor dat een geconvergeerd netwerk werkelijk in staat is de vele huidige en toekomstige toepassingen te ondersteunen? Valerie Maguire, infrastructuurexpert bij Siemon, legt uit hoe het slimste geconvergeerde netwerk moet worden gespecificeerd en geconfigureerd zodat het niet alleen BAS (Building Automation Systems), spraak, data en wireless uplinks ondersteunt, maar ook remote voeding en de nieuwe killerapplicatie IEEE 802.11ac Wi-Fi mogelijk maakt. Auteur: Valerie Maguire, BSEE

Slim, slimmer, slimst

Convergentie met grotere capaciteit

onvergentie biedt vele interessante voordelen en maakt het mogelijk om uiteenlopende intelligente BAS-services te gebruiken via één gestructureerd bekabelingsnetwerk. Services zoals audio/video, energiebeheer, verlichtingsregeling, beveiliging, digitale signalisatie, brand- en veiligheidssystemen en klimaatregeling kunnen allemaal worden uitgevoerd via dezelfde infrastructuur die spraak-, data- en draadloze toegangspuntverbindingen ondersteunt. Als er één gestructureerd bekabelingsnetwerk wordt gebruikt, wordt het aantal benodigde kabeltypen en kabelgoten in een intelligent gebouw aanzienlijk verminderd. Het aantal kabels kan nog verder worden gereduceerd via strategieën zoals cablesharing, waarbij meerdere langzame, high-density toepassingen worden gebruikt via één categorie 7 A/class FA-channel. Dankzij de ondersteuning van remote-voedingstechnologie, bijv. 15 W Type 1 Power over Ethernet (PoE) en 30 W Type 2 PoE, zijn er bij toepassing van één geconvergeerd netwerk bovendien geen externe stopcontacten meer nodig in de buurt van laagspanningsapparaten voor gebouwautomatiseringssystemen.

C

Groene voordelen

Afb. 1: Hier ziet u een voorbeeld van een ronde, honingraatvormige indeling van dekkingsgebieden; dit is de aanbevolen structuur voor grote, open ruimten.

30

#7 oktober 2014

Met één IP Ethernet-netwerk wordt de communicatie verbeterd omdat toepassingen niet langer worden uitgevoerd op afzonderlijke platforms en met aparte protocollen. De beschermde en vaak complexe softwareplatforms waarmee al die van oudsher aparte gebouwnetwerken worden beheerd, zijn niet langer nodig. In plaats hiervan worden de ver-

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Afb. 2: Een voorbeeld van het ontwerp van een grid-based WAP-zonebekabelingsimplementatie.

schillende services gekoppeld, beheerd en gevisualiseerd door een platform voor intelligente gebouwen, waardoor het beheer veel effectiever en efficiënter wordt. Services kunnen niet alleen gemakkelijk worden beheerd, maar ook worden gemonitord. Een geconvergeerd, op IP gebaseerd bekabelingssysteem voor intelligente gebouwen brengt ook tal van groene voordelen met zich mee. Er is aanzienlijk veel minder materiaal nodig tijdens de installatie, waardoor zo'n systeem de efficiënte keuze is als we kijken naar het gebruik van hulpbronnen en het terugdringen van afval. Een geconvergeerd systeem maakt een aanpak mogelijk waarbij het gebouw op intelligente wijze zo energiezuinig en efficiënt mogelijk wordt beheerd, wat de duurzaamheid bevordert. Het Amerikaanse EPA (Environmental Protection Agency) oppert dat groene gebouwen het energieverbruik met tot 70 procent kunnen verminderen. Deze vermindering is hoofdzakelijk te danken aan energie-efficiency, wellicht dankzij intelligente, via sensoren geregelde verlichting die tegemoet komt aan de specifieke behoeften van de gebruikers van gebouwen en dankzij de klimaatre-

geling die automatisch de temperatuur en ventilatie regelt op basis van gekozen klimaatinstellingen. Deze energie-efficiënte diensten kunnen allemaal worden uitgevoerd via één geïntegreerde en schaalbare netwerkstructuur. Een geconvergeerd netwerk kan ook worden gebruikt voor energiemonitoring op tal van gebieden, waarbij de behoefte aan energie en de mogelijkheden voor energiebesparing kunnen worden geëvalueerd. Als we bedenken dat gebouwen in Europa verantwoordelijk zijn voor 40 procent van het totale energieverbruik, brengt een dergelijke voortdurende evaluatie en verbetering enorme efficiencykansen met zich mee. Een geconvergeerd netwerk kan ook worden gebruikt voor energiebeheersystemen, om de vraag te monitoren en om vraagafhankelijke regelingen te automatiseren. Een slimmere infrastructuur ontwerpen Terwijl duurzaamheid, efficiency en beheer van groot belang zijn, moet bij het specificeren van de bekabelingsinfrastructuur ook rekening worden gehouden met de technische prestaties. Alleen dan kan het geconvergeerde netwerk voldoen aan alle databehoeften van de ge-

bruikers van het gebouw, vandaag en in de toekomst. Dit vereist een grote mate van flexibiliteit. Zonebekabeling, de slimste topologie voor geconvergeerde netwerken, is hiervoor bij uitstek geschikt vanwege de flexibiliteit en redundantie. Een vermaasd kabelingsontwerp heeft tussenliggende verbindingspunten in zoneboxen die logisch in de ruimte van het gebouw zijn verspreid en die aansluitingen mogelijk maken op telecommunicatie-, service- of apparatuurcontactdozen en BAS-apparaten. Dit ontwerp vergemakkelijkt herconfiguratie, beheer en kabelmanagement. Hiermee is het ook mogelijk om dekkingsgebieden te overlappen en vrije poorten toe te wijzen aan nieuwe apparatuur- of telecommunicatieaansluitingen. Met een vermaasd bekabeling ontwerp kan een patroon van cirkels of rechthoekige rasters worden gebruikt om dekkingsgebieden te definiëren, waarbij zoneboxen centraal in hun dekkingsgebied zijn geplaatst ten behoeve van een groot aantal BAS-, draadloze toegangs- en telecommunicatieapparaten. De straal van een dekkingsgebied kan in omvang variëren van 3 tot 30 meter. Een straal van 12

Afb. 3: Het monteren van bekabeling.

meter is voor de meeste geconvergeerde bekabelingsnetwerken echter ideaal. Zonedozen kunnen handig worden ondergebracht in verhoogde vloeren, plafonds, meubels of tegen de wand worden gemonteerd, zodat ze gemakkelijk toegankelijk zijn.

Killerapplicatie

Geconvergeerde netwerken ondersteunen tal van toepassingen. Er is echter een killerapplicatie op de markt verschenen die voor een optimale werking een zorgvuldig kabelontwerp vereist: IEEE

#7 oktober 2014

31

Klein, kostenefficient, krachtig

DEHNcube: Dé „outdoor“ overspanningsbeveiliging voor omvormers! - Eerste type 2 DC afleider op basis van IP65 behuizing - Compleet geleverd inclusief aansluitkabels - Versies voor een of twee MPP-trackers - Voorkomt brandschade door SCI technologie - Beveilig de omvormer én achterliggende installatie

Beschadigde isolatie op uw 1000 V geïsoleerde schroevendraaiers?

Moeite met veerklemmen in schakelkasten? Niet met de Wera EXTRA SLIM Serie!

Meer informatie: www.conduct.nl

De isolatie is net zo dik

als de punt van de kling. Nooit meer last met het

DEHN beveiligt. Overspanningsbeveiliging, Bliksembeveiliging en Veiligheidsmateriaal

“afstoten” of insnijden van uw geïsoleerde

schroevendraaiers, die hiermee hun 1000 V keuring verliezen.

Officieel Agentschap

EXTRA SLIM

Wera Werk · Germany

Conduct Nederland Stockholm 31, 2993 LM Barendrecht, (t) 0180-531120, (f) 0180-531121 [email protected]

32

Getoonde set is de 160 iS/7, Artikelnummer: 05006480001

#7 oktober 2014

Korzerter Straße 21–25 D-42349 Wuppertal www.wera.de www.weratools.com www.wera-tools.co.uk

Bel uw Wera vertegenwoordiger voor een afspraak: Noord Nederland: Gerard Kluck, tel: 06-52852622, mail: [email protected] Zuid Nederland: Wouter Steijvers, tel: 06-52850162, mail: [email protected]

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

Afb. 4: Voorbeelden van geconvergeerde netwerken.

802.11ac ‘Very High Throughput’ Wi-Fi (ook wel 5MHz Wi-Fi, Gigabit Wi-Fi en 5G Wi-Fi genoemd), waarbij momenteel datasnelheden van 1,3 Gb/s haalbaar zijn en in de toekomst theoretisch 6,93 Gb/s mogelijk is. Met het oog op de toenemende BYOD-trend (Bring Your Own Device) in combinatie met de verwachte toegenomen datasnelheden in verband met streaming video en multimedia, en de mobiele tarieven waardoor het gebruik van Wi-Fi wordt bevorderd, moeten netwerkontwerpers rekening houden met een groeiende behoefte aan draadloze toegang. Als Wi-Fi het favoriete toegangsmedium voor BYOD-apparaten wordt, zal snellere draadloze LAN-apparatuur een belangrijk aandeel hebben in het terugdringen van knelpunten en congestie, het vergroten van de capaciteit en het verminderen van latency. Dit is echter alleen mogelijk als de bekabeling en apparatuurverbindingen de extra benodigde bandbreedte kunnen faciliteren. Het is dus goed nieuws dat de zonebekabelingstopologie die voor geconvergeerde toepassingen wordt aanbevolen, perfect aansluit bij de aanbevelingen voor WAP-dekkingsgebieden (Wireless Access Point). De keuze van de gestructureerde bekabeling is echter ook cruciaal. De huidige drie-stroom 802.11ac-apparaten vergen twee fysieke verbindingen van 1000BASE-T om datasnelheden van 1,3 Gb/s (d.w.z. link aggregation) te ondersteunen, zoals is te zien in Figuur 2. Twee klasse EA/categorie 6 A of hoger geclassificeerde verbindingen worden bij elk draadloos uplink verbindingspunt aanbevolen om verbeteringen in WAP-

technologie, zoals potentiële 2,6 Gb/s drie-stroom 160 MHz en andere door 802.11ac erkende implementaties, te ondersteunen. Bovendien moeten 802.11ac WAP’s worden ondersteund door een directe DC-voedingsadapter of een 30 W Type 2 remote voeding, die soms informeel PoE Plus wordt genoemd. Vanwege de superieure prestaties op het gebied van warmtedissipatie wordt shielded bekabeling aanbevolen voor ondersteuning van 802.11ac WAP-verbindingen.

Stroomvoorziening

Remote voeding is een erkend voordeel van een geconvergeerd netwerk, waarbij PoE, PoH (Power over HDBaset) en andere toepassingen de balanced twisted-pair koperbekabelingsinfrastructuur gebruiken om IP-apparaten te voorzien van zowel DC-voeding als Ethernet-gegevens. Veel IT-professionals staan er echter niet bij stil dat de levering van remote voeding tot temperatuurstijging in kabelbundels leidt en beschadiging van connectorcontacten door vonkvorming kan veroorzaken wanneer onder spanning staande verbindingen worden verbroken. Warmtetoename in bundels kan in potentie resulteren in meer bitfouten omdat insertion loss recht evenredig is aan temperatuur. In extreme omgevingen kan door temperatuurstijging en contactvonken onherstelbare schade aan kabel en connectoren ontstaan.

kabelbundels en kan vonkvorming veroorzaken wanneer actieve verbindingen worden ontkoppeld. Daarom moeten de gebruikte apparatuurstopcontacten, patchpanelen en andere verbindingshardware voldoen aan IEC 60512-99-001 om te waarborgen dat cruciale contactvlakken niet worden beschadigd wanneer stekkers en aansluitingen worden ontkoppeld bij 802.11ac-kabels met remote voeding. Shielded klasse EA/categorie 6A- en klasse FA/categorie 7A-bekabelingssystemen die zijn gekwalificeerd voor mechanische betrouwbaarheid tot 75°C, ondersteunen langere channellengten bij hoge temperaturen (d.w.z. er is minder lengtedeclassering vereist om te voldoen aan TIA- en ISO/IEC-vereisten ten aanzien van insertion loss). Ook worden ze aanbevolen voor ondersteuning van toepassingen voor remote voeding met een vermogen van 30 W en hoger op locaties met een omgevingstemperatuur boven 20 °C. Bovendien kunnen grote aantallen shielded kabels worden gebundeld zonder dat u bang hoeft te zijn voor extreme warmteontwikkeling binnen de bundel.

Slimste convergentie

De redenen voor een geconvergeerd IP Ethernet-netwerk zijn duidelijk en overtuigend. Er moet echter wel voldoende aandacht worden besteed aan het ontwerpen en specificeren van gestructureerde bekabeling die niet alleen geschikt is om een groot aantal laagspanningsservices voor gebouwautomatisering te ondersteunen, maar die ook berekend is op de toenemende behoefte aan gegevensoverdracht van de steeds veeleisender gebruikers van een gebouw. De slimste benadering zorgt voor een maximale flexibiliteit en levensduur, waarbij rekening wordt gehouden met toekomstige prestatievereisten. Momenteel is categorie 7A/klasse FA het best presterende koperbekabelingssysteem op de markt. Dit systeem biedt beslist de maximale capaciteit voor alle geconvergeerde applicaties, zoals de tweevoudige vereisten van 10GBASE-T en Type 2 PoE remote voeding voor de killerapplicatie 802.11ac Wi-Fi. Y

Type 2 PoE, dat vereist is om 802.11ac te ondersteunen met een toegepaste stroom van 600mA per paar, kan leiden tot een temperatuurstijging van 10 °C in #7 oktober 2014

33

p

Gebouw-

automatisering /

o

domotica

S

t

l

i

g

h

t

a

m

Er wordt al jaren gesproken over het toepassen van domotica in de utiliteitsbouw, ook wel gebouwautomatisering genoemd. Maar er valt nog een wereld te winnen voor zowel de opdrachtgever als de installateur. Zo gaat gebouwautomatisering niet alleen om het verbinden van systemen (system integrating), het gaat ook om het verbinden van mensen (ketensamenwerking) en het verbinden van investeringen, kosten en opbrengsten (Total Cost of Ownership / TCO). Auteur: Henri Busker, USP Marketing Consultancy

Gebouwautomatisering is meer dan alleen systemen verbinden ing het in de editie van april 2014 nog over domotica in de zin van woonhuisautomatisering, in dit artikel wordt meer ingezoomd op gebouwautomatisering in de utiliteitsbouw. Hier zitten uiteraard ook raakvlakken in, zeker als het gaat om zorg. Maar ook andere sectoren zoals kantoren en hotels maken uiteraard gebruik van gebouwautomatisering.

G

Zware tijden nopen tot inventieve oplossingen

Hoewel de afgelopen jaren in het teken hebben gestaan van moeilijke tijden voor veel sectoren van de Nederlandse economie, is de zorg wel een van de meest getroffen sectoren. Een van de laatste ontwikkelingen daarin is het niet toestaan van zzp’ers bij terminale patiënten. Een van de redenen hiervoor is het verrichten van werkzaamheden voor een lange duur die kan oplopen tot meer dan 24 uur. Uiteraard kunnen hier bepaalde automatiseringsdiensten soelaas bieden, zoals alarmeringen en spreek/ luisterverbindingen. Dit is natuurlijk toepassing op kleine schaal, maar ook op grote schaal biedt gebouwautomatisering concrete oplossingen.

aansturen van kamers met lichtscenario’s en een interactieve bediening van de tv). Bij ziekenhuizen en grote zorginstellingen bedroeg dit percentage 92% en bij middelgrote zorginstellingen 86%. Dit blijkt uit de BouwKennis Zorg Bouwplannen Scan 2012. Echter als het gaat om gebruik van domotica binnen deze instellingen bedragen de percentages respectievelijk 55% en 51%. Uit deze cijfers blijkt dat veelal de infrastructuur al (grotendeels) aanwezig is, maar deze infrastructuur wordt nog niet te volle benut.

34

#7 oktober 2014

In de hotelwereld, waar onderscheid te maken is tussen hotelketens, grote zelfstandige hotels en kleine zelfstandige hotels, zien we dat slechts de helft van

Huidige bouwkolom

Opdrachtgever

Architect/ Engineer

Hoofdaannemer / -installateur

Fabrikanten

Zorginstellingen vs. de hotelwereld

In 2012 maakten bijna alle zorginstellingen al gebruik van automatisering (hieronder wordt o.a. verstaan het intelligent

Verbinden van systemen, mensen en thema’s sleutel tot succes

Leveranciers basismaterialen

Afb. 1:

De opbouw van de huidige bouwkolom.

Gebouweigenaar

Onderaannemers

p

o

t

l

i

de hotelketens en grote zelfstandige hotels gebruik maakt van hotelautomatisering (het op een intelligente manier aansturen van hotelkamers, bijvoorbeeld aansturing van verwarming, koeling en verlichting). Bij kleine zelfstandige hotels is dit slechts bij één op de vijf hotels het geval (bron: BouwKennis Hotel Bouwplannen Scan 2012). De vraag die dan vervolgens bij de meeste mensen rijst is hoe er optimaal gebruik kan worden gemaakt van de huidige techniek en aanwezige oplossingen. Het theoretische antwoord klinkt simpeler dan dat het in werkelijkheid is: open staan voor (opdrachtgever) en verkopen van (installateur) nieuwe technieken. Zoals in de inleiding reeds aangegeven is het woord ‘verbinden’ hierbij cruciaal. Maar wat wordt er nu bedoeld met verbinden en hoe belangrijk is dit verbinden nu eigenlijk? Er zal eerst een blik in de toekomst worden geworpen, alvorens terug te keren naar onze huidige tijd.

Systeempartners hebben de toekomst

Op basis van allerlei ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld arbeidstekort, ketensamenwerking, Building Information Modeling (BIM) en niet te vergeten duurzaamheid, zal de sector waarin u opereert drastisch veranderen. Waar een opdrachtgever en hoofdaannemer

g

h

t

a

m

Gebruik automatisering

Ziekenhuis of grote zorginstelling

Middelgrote zorginstelling

86%

Hotelketens

Aanwezig

Opdracht/gever

20%

5%

36%

11%

15%

Niet aanwezig, wel van plan

29%

7%

64%

Niet, aanwezig, niet van plan

Weet niet/geen mening

Afb. 3: Het gebruik van automatisering binnen de zorg en binnen de hotelbranche.

/ hoofdinstallateur voorheen de regie hadden over tientallen partijen, zullen zij naar de mening van USP over tien tot vijftien jaar nog maar de regie hebben over acht tot tien partijen. Deze acht tot tien partijen zijn zogenaamde systeempartners en deze systeempartners zijn vervolgens weer verantwoordelijk voor de achterliggende processen.

die steeds meer invloed krijgen. De opdrachtgever zal de hoofdaannemer / hoofdinstallateur afrekenen op de prestaties van het geleverde gebouw / werk. De prestaties kunnen zeer divers zijn van bouwkosten en bouwtijd (tot oplevering) tot exploitatiekosten (energiekosten, onderhoudskosten, etc.).

In eerste instantie lijkt het erop dat de opdrachtgever een belangrijke rol gaat spelen in dit model, maar niets is minder waar. Het zijn juist de marktpartijen

In de eerste plaats draait het bij gebouwautomatisering om het verbinden van

Hoofdaannemer / -installateur

Gebouweigenaar

Nutsbedrijven Financiering Re-use / recycle

Systeem partners

Fabrikanten

10%

50%

Toekomstige bouwkolom Architect/ Engineer

5%

56%

Grote zelfstandige hotels

Kleine zelfstandige hotels

5%

92%

Onderaannemers

Leveranciers basismaterialen

Afb. 2: De bouwkolom zoals deze er over tien tot vijftien jaar uit zou kunnen zien.

Verbinden van systemen

Over tien tot vijftien jaar zijn er nog slechts acht tot tien systeempartners relevant voor een opdrachtgever systemen. Er zijn zoveel functionaliteiten die kunnen worden samengebracht, maar waarbij dat op dit moment nog niet altijd gebeurt. Om even terug te keren naar de zorgsector: daar zagen we dat iets meer dan de helft van de zorginstanties gebruik maakt van gebouwautomatiseringssystemen. Als we hierop verder inzoomen blijk het in deze gevallen veelal te gaan om veiligheid, zorg op afstand en automatisering zorg. De bij-

#7 oktober 2014

35

Mooi, dat je voorbij komt theLuxa – de nieuwe bewegingsmelder in een bescheiden design

Met zijn onopvallende verschijning zorgt hij voor een warm welkom. Niets ontgaat hem. Zo geeft hij iedereen het goede gevoel van comfort en veiligheid. Mede omdat hij zich eenvoudig laat monteren, bedienen en instellen. De nieuwe theLuxa bewegingsmelder slaat altijd een goed figuur. Wie hem zag, zal hem goed vinden. En mooi. theLuxa – eenvoudig, slank en elegant.

www.theben.de/nl 185x132_4c_theLuxa_S150_10_2013_NL.indd 1

36

#7 oktober 2014

07.10.13 10:50

p

o

t

l

i

g

h

t

a

m

USP Marketing Consultancy

Aanwezigheid energielabel

Ziekenhuis of grote zorginstelling

15%

Middelgrote zorginstelling

70%

30%

Hotelketens

Grote zelfstandige hotels

85%

60%

40%

13%

87%

Kleine zelfstandige hotels

96%

Ja

Nee

Afb. 4: Het al dan niet hebben van een energielabel bij zorginstellingen en de hotelbranche.

BRON AFBEELDINGEN: USP Marketing Consultancy B.V.

behorende percentages wijzen erop dat er gemiddeld twee van dergelijke systemen worden toegepast, waarbij in potentie geldt dat er veel meer functionaliteiten aan kunnen worden gekoppeld. Het is dus zaak voor de installateur van dergelijke systemen deze met elkaar te gaan verbinden en de klant uit te leggen dat 1+1 niet 2 is, maar 3.

Verbinden van mensen

Het verbinden van mensen kent twee kanten: enerzijds brengt het mensen samen in het gebruik van deze gebouwautomatiseringssystemen (bijvoorbeeld hulpverlener en hulpbehoevende), anderzijds brengt het ook de opdrachtgever/klant samen met de uitvoerende

Zorginstellingen en hotels maken nog lang niet altijd optimaal gebruik van gebouwautomatisering partij. Zoals eerder aangegeven is het voor de installateur belangrijk om de dialoog aan te gaan met de klant. In deze dialoog moet de installateur allereerst

er achter zien te komen wat de klant wil en belangrijker nog waarom hij dit wil. Vervolgens moet de installateur een oplossing bieden voor het probleem van de klant. Maar hierin moet hij nog een stap verder gaan: de installateur moet zich gaan verbinden met de klant, zodat hij het belang kan aangeven van het verbinden van systemen. Dit vergt met name technische kennis en overredingskracht en veel minder verkoopkwaliteiten. De installateur moet in staat zijn de meerwaarde over te brengen. Maar wat is deze meerwaarde?

Verbinden van investeringen en opbrengsten

Tot een aantal jaren terug keken opdrachtgevers veelal naar investeringskosten: wat kost het mij om dit te bouwen of te laten installeren. Door de crisis van de afgelopen jaren zien we een versnelde aandacht voor de kosten over de gehele levensduur van een gebouw of installatie: de zogenaamde exploitatiekosten spelen nu ook een rol. Hierbij valt te denken aan energiekosten en onderhoudskosten. Dat duurzaamheid geen hype is moge allang duidelijk zijn, maar het is inmiddels een voorwaarde geworden voor opdrachtgevers. Er is echter nog steeds een verschil tussen zeggen en doen. In 2012 had ruim driekwart van de zorginstanties en hotels nog geen energielabel. Ook een energiemanagement-

USP Marketing Consultancy BV is een marktonderzoeks- en adviesbureau dat onderzoek verricht naar en adviseert rond vraagstukken op het gebied van bouw, vastgoed en installatie. USP is continu actief in deze branches en werkt voor veel toonaangevende marktpartijen zoals brancheorganisaties, uitgevers, kennisinstituten, fabrikanten, handelsorganisaties, bouwbedrijven en installateurs. De installatiesector kenmerkt zich door ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing, ontwikkeling van nieuwe producten en concepten en het alsmaar belangrijker worden van de marketingfunctie. www.usp-mc.nl

systeem was nog geen veel voorkomend iets. En hier ligt de winst voor de installateurs: het verbinden van het onoverkomelijke duurzaamheid met concrete toepassingen vanuit zijn dagelijkse werk. De installateurs moeten in staat zijn of worden gesteld hun opdrachtgever te kunnen voorrekenen wat de opbreng sten zijn van het gebruik van gebouwautomatisering: 1) het geeft de opdrachtgever inzicht in de prestaties van zijn gebouw en installaties; 2) de opdrachtgever krijgt grip op de kosten; 3) het levert de installateur een positie op van onafhankelijke adviseur; 4) het biedt de installateur kansen op nieuwe opdrachten vanwege zijn ervaring en expertise. Y

#7 oktober 2014

37

V

e

r

l

i

c

h

t

i

n

g

Tandartspraktijk helder verlicht

In Tuitjenhorn heeft tandarts Groeneweg sinds medio 2013 zijn werkplek verlicht met LED modules die mooi helder spreidlicht geven. De 60×60 LED oplossing geeft een niet verblindende lichtstroom, waardoor het werken een stuk minder vermoeiend is. Auteur: Ron van Hoof oede verlichting bepaalt in mijn vak in grote mate de oogtaak en de werktaak. Ik moet mijn blik onder het werken veelvuldig opnieuw focussen op iets anders. Het goede licht waarin ik nu behandelingen uitvoer, maakt het werken heel prettig en ontspannen”, zegt tandarts Frank Groeneweg in Tuitjenhorn. Hij heeft in het sys teemplafond van zijn behandelruimte innovatieve LED-armaturen laten installeren en is met deze verlichting erg content.

"G

Vergeeld en bros

Groeneweg was in zijn praktijk hoog nodig toe aan nieuwe verlichting. De oude lichtarmaturen in het systeemplafond waren al een tiental jaren oud. De kunststof delen van de tl-armaturen waren vergeeld en door de ouderdom bros geworden. Het armatuur was hierdoor vervormd en liet daardoor minder licht door. De lichtkleur van de verschillende armaturen was in de loop der jaren heel ongelijkmatig geworden. Wat eerst een koel-witte kleur was, werd na verloop van tijd een warm-witte kleur. Daarnaast werkt Groeneweg bij een operatielamp met een lichtsterkte van 5.000 lux met een koel-witte lichtkleur van 6.000 K.

De lichtkleur van de verschillende armaturen was in de loop der jaren heel ongelijkmatig geworden

Afb. 1: “Het goede licht waarin ik nu behandelingen uitvoer, maakt het werken heel prettig en ontspannen”, zegt tandarts Frank Groeneweg in Tuitjenhorn.

38

#7 oktober 2014

“Dat werd op een gegeven moment erg vervelend. Want ik moest tijdens een behandeling van een cliënt, vanuit het felle licht van de operatielamp omkijken naar instrumentarium, dat in minder licht lag. Het frequent opnieuw wennen van

r

t

i

k

e

l

n

a

a

m

Afb. 2: De armaturen hebben afmetingen van zestig bij zestig centimeter volgens de standaard maatvoering van systeemplafonds.

je ogen aan de verschillende, contrasterende lichtomstandigheden werkt erg vermoeiend”, vertelt Groeneweg.

Break even

“Ik heb toen Henk Rijs om lichtadvies gevraagd”, zegt Groeneweg. “Henk ken ik als elektrotechnische installateur uit

Investering na vier jaar ‘break even’ het iets verderop gelegen Dirkshorn, waar wij in eerste instantie onze praktijk hadden. Henk heeft, toen we naar Tuitjenhorn verhuisden, ook hier de elektrotechniek verzorgd”. Henk Rijs van Rijs Elektrotechniek: “We hadden in eerste instantie het plan om de oude armatuurplaten te vervangen, zodat we weer genoeg licht zouden krijgen. Maar ik ben nog gaan rondneuzen voor andere alternatieven. Ik ben toen met een voorstel gekomen om de oude armaturen te vervangen door het Q600 armatuur van Klemko. Ik heb ook een berekening gemaakt van de energiebesparing, die de toepassing van de LEDbakken zou opleveren. Die hield in dat de investering na vier jaar ‘break even’ zou zijn”.

Gelijkmatige lichtspreiding

Rijs: “De voorgestelde armaturen heb-

Er zijn in de behandelruimte van tandarts Frank Groeneweg zes Q600-armaturen geïnstalleerd. De aangrenzende pantry heeft twee Q600’s en de tweede behandelruimte zeven. De Q600 vervangt één-opéén tl-armaturen met verbetering van het lichtbeeld, de lichtervaring, de levensduur en het energieverbruik, volgens de 60×60 standaardmaat in systeemplafonds. De armatuur is daardoor erg geschikt voor praktijkruimtes, kantoren en winkels. De lichtopbrengst is >3.000 lm bij een verbruik van 42 W. Voor de Q600 geldt: 70% lumenbehoud bij 50.000 branduren (Ta. = 25 °C). Een hoogwaardig lichtbeeld, laag energieverbruik en duurzaamheid gaan hier samen.

ben afmetingen van zestig bij zestig centimeter volgens de standaard maatvoering van systeemplafonds. Het vervangen van de oude tl-armaturen was dus een makkelijke klus. De nieuwe armaturen zijn zo vormgegeven dat er veel licht beschikbaar is, zonder dat er een hinderlijke verblinding plaatsvindt. De armaturen hebben een heel gelijkmatige lichtspreiding zonder hinderlijke inkijk”.

Dode vliegjes

De totale praktijkruimte van Groeneweg is ook een werkplek voor anderen. Er is een andere kamer met behandelstoel en dentale instrumenten. Hier kunnen cliënten tandheelkundige zorg ondergaan door onder meer een andere tandarts en mondhygiënistes. In deze ruimte zijn ook Q600-armaturen geïnstalleerd. De twee behandelkamers zijn verbonden door een pantry met autoclaaf. Deze ruimte is ook voorzien van de nieuwe LED-armaturen. De behandelkamer van Groeneweg grenst aan een tuin. Bij mooi weer staan de tuindeuren open, zodat vliegende insecten wel eens binnen komen ‘waaien’. Groeneweg: “Ze komen dan op het licht af en dringen bij de oude armaturen binnen. Na verloop van tijd zie je veel vliegenlijkjes op de armatuurplaten liggen. Dat gebeurt nu niet meer omdat de middenstrook de dode vliegjes opvangt en aan het zicht onttrekt”. Y

Afb. 3: De nieuwe armaturen zijn zo vormgegeven dat er veel licht beschikbaar is, zonder dat er een hinderlijke verblinding plaatsvindt.

#7 oktober 2014

39

P

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Domoticasysteem voor middensegment

Elektrische voertuigen laden via wandcontactdoos

ABB b.v. Low Voltage Products T www.abb.nl W [email protected] (0318) 66 93 00

a

PHOENIX CONTACT BV T www.phoenixcontact.nl W [email protected] (0316) 59 17 20

Beschermbouwsteen voor zon- en windenergie

Nieuwe functies deurintercomsysteem

Via Busch-free@home kunnen jaloezieën, licht, verwarming en deurcommunicatie met één druk op de knop worden bediend. Favoriete instellingen zijn te kiezen met een slimme schakelaar op de wand of (op afstand) met tablet of smartphone. Zo beschikken gebruikers over de vele voordelen van domotica tegen geringe meerkosten ten opzichte van een conventionele elektrische installatie. Busch-free@home is ook voor de installateur een intuïtief en – naar eigen zeggen – gebruiksvriendelijk systeem. De basis is de 2-draads bustechniek, waarbij er volledige vrijheid bestaat voor het centraal of decentraal plaatsen van de aktoren. Door het combineren van verschillende functies ontstaan persoonlijke en uitgebreide programma’s. Bovendien is het System Access Point te verbinden met verschillende sensoren die de aangesloten functies regelen.

Door zon- en windenergie opgewekte stroom is ongelijkmatig en niet constant. Het kan zorgen voor kritische situaties waarbij teveel of te weinig stroom wordt aangeboden. Voor de overspanningsbeveiliging is dit risicovol. Momenteel hebben we een extra belasting: Temporary Over Voltage (TOV). Hiervoor zijn de huidige overspanningsbeveiligers niet ontworpen. Nieuwe SAFETECtechnologie ondervangt dit. In elke beschermbouwsteen zitten twee beschermpaden: één voor bliksemstroom / industriële overspanning en één voor TOV. De overspanningsbeveiliger herkent de soort overspanning en voert deze af. De SAFETEC- overspanningsbeveiliger verwerkt ook situaties met gelijktijdige TOV en bliksemstroom. De veilige technologie is tot 20 jaar gegarandeerd. De SAFETEC is er behalve voor klassieke installaties ook voor windenergiegeneratoren en zonenergie tot 1500 VDC. Oude Elferink BV T www.oude-elferink.nl W [email protected] (053) 430 40 09

a

40

#7 oktober 2014

Met het In Cable Control and Protection Device (IC-CPD) brengt Phoenix Contact een laadkabel volgens Mode 2 op de markt, waarmee elektrische voertuigen op elke gebruikelijke wandcontactdoos thuis of onderweg kunnen worden opgeladen. Het laadvermogen van 3 kW maakt het mogelijk om een accu van 18 kW binnen zes uur helemaal op te laden. Voor toepassing in Europa zijn voor de aansluiting aan voertuigzijde type 1- en type 2-connectoren leverbaar. Voor de aansluiting aan de zijde van het stroomnet zijn beide versies leverbaar met een geaarde connector. De in de kabel geïntegreerde regelelektronica voldoet aan beschermklasse IP67 en is bestand tegen temperaturen van -32 tot +40 °C. Bovendien herkent het laadsysteem bedradingsfouten en wordt het laadproces ook na stroomuitval automatisch voortgezet.

a

Aan het Net2 Entry deurintercomsysteem van Paxton is een aantal nieuwe functies toegevoegd. Vanaf versie 2.13 zijn er onder andere uitgebreidere installateurs-opties en voicemailfuncties toegevoegd en heeft de configuration utility een vriendelijkere layout gekregen. Zo is de gebruiksvriendelijkheid toegenomen en zijn er uitgebreidere video-voicemailfuncties voorhanden, zoals weergave van nieuwe voicemailberichten. Het systeem is nu voorzien van een ‘demo mode’, waarmee het mogelijk is om klanten vooraf het systeem te demonstreren. Eerdere versies van de software zijn eenvoudig te upgraden naar de nieuwste versie. Paxton T www.paxton-nl.com/ W [email protected] (076) 333 39 99

a

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Labelingsoftware

De nieuwe Codesoft 2014 software van Brady biedt flexibiliteit en efficiëntie om barcodelabels voor identificatiedoeleinden te ontwerpen en printen. In combinatie met Brady’s printers en duurzame labelmaterialen kunnen gebruikers snel barcodelabels ontwerpen en printen die in elke toepassing extreme omstandigheden kunnen weerstaan. Codesoft 2014 is speciaal ontwikkeld om bedrijven te ondersteunen in de meest complexe identificatiebehoeften. De software biedt een efficiënte oplossing voor geavanceerde barcodelabels om goederen en middelen te beheren, distributiekanalen en voorraadniveaus te controleren, documenten op te volgen, of gegevensbestanden te beheren. De software is compatibel met ERP-systemen en het Windows 8.1 besturingssysteem.

WIJ HEBBEN ER EEN NEUS VOOR KnX-aanWeZiGHeiDssensoren met tot 4 sensoren

nieUW

pD-atmo 360i/8 o KnX

Brady T www.bradyeurope.com/bmp21plus W [email protected] +32 (0)473 78 49 37

pD-atmo 360i/8 a KnX pD-atmo 360i/8 t KnX

a

Beveiliging voor alle typen telefonie

Het beveiligen van telefonie tegen overspanning kan vanaf nu eenvoudig met de laatste generatie DEHNbox TC 180. Deze beveiligt alle op dit moment bestaande telefonielijnen, van analoog tot en met VDSL2. Middels de rubberen kabeldoorvoer wordt bekabeling in de IP65 behuizing aangesloten op basis van veerklemverbindingen en dubbel uitgevoerde PE aansluitingen. DEHNbox is vanwege het hoge afleidvermogen van 2,5kA 10/350µs toepasbaar op LPZ zonegrens 0a-2. Op basis van genoemde eigenschappen én de maximale bandbreedte van 250 MHz is DEHN ideaal toepasbaar als telecombeveiliging binnen particuliere- en MKB-omgeving. Conduct Nederland T www.conduct.nl W [email protected] (0180) 53 11 20

perfect Klimaatcomfort Door professionele lUcHtKWaliteitsmetinG: atmo®-sensoren Van esylUX. De ATMO®-sensoren combineren tot wel vier verschillende sensoren in één: ze reageren op beweging, temperatuur, luchtvochtigheid en vluchtige organische verbindingen (VOC’s) en analyseren dus alle factoren die bijdragen aan een aangenaam en prestatieverhogend binnenklimaat. In woningen en utiliteitsgebouwen. De serie omvat 3 verschillende modellen – afhankelijk van behoefte – en is „Made in Germany“.

a

performance for simplicity ESYLUX Nederland B.V. | [email protected] | www.esylux.nl

#7 oktober 2014 AD_ATMO_NL_140904_E_prakt_7_14.indd 1

41

04.09.14 15:22

ABB Superdeals Koop een actiepakket en kies uw supercadeau

Extra veiligheid voor de eindgebruiker, meer gemak voor u als installateur Met de installatiekasten van ABB kiest u voor het beste van beide. Bovendien maken we het voor u nu wel heel erg aantrekkelijk om een kast te bestellen. Want deze iPad mini 16GB Wifi of Sonos-speaker met bridge laat u toch niet zomaar liggen? Kijk voor meer informatie op www.abbsuperdeals.nl

ABB b.v. Low Voltage Products Tel.: +31 (0)318 66 93 00, Fax: +31 (0)318 63 17 18 E-mail: [email protected]

r

o

d

u

c

t

n

Motoraanbod voor industriële toepassingen

WEG breidt zijn aanbod van industriële standaardmotoren uit met de W40-, W50- en W60-reeks. Dankzij het geoptimaliseerde design leveren deze nieuwe en compacte driefasige inductiemotoren betrouwbare hoge prestaties, zelfs in ongunstige omstandigheden. De motoren dekken gezamenlijk het vermogensbereik van 75 tot 4250 kW bij frequenties van 50 en 60 Hz. De driefasige inductiemotoren zijn geschikt voor industriële toepassingen die hoge prestaties en bedrijfszekerheid vereisen, inclusief pompen, compressoren en ventilatoren. Het design van deze nieuwe motoren werd geperfectioneerd om ze compacter te maken dan hun voorgangers, met een lager gewicht, kleinere afmetingen en een beperkte footprint. De geoptimaliseerde rotor- en statorpakketten zorgen samen met een verbeterde motorkoeling voor een uitzonderlijk hoge vermogensdichtheid (verhouding tussen uitgangsvermogen en gewicht). WEG Netherlands T www.weg.net/nl W [email protected] (0541) 57 10 80

a

Klikbaar systeem voor LED-lijnverlichting

EVA Optic ontwikkelde EVAline, een klikbaar LED-lijnverlichtingssysteem voor onder andere zwembaden, sportaccommodaties, parkeergarages, kantoren en productiehallen. Het systeem bestaat uit drie modules waarmee doorlopende lichtlijnen kunnen worden gemaakt: de Core Rail Module met DRAKA Clixys low voltage installatiesysteem; de Light Module met LED-driver, LED-arrays en afscherming. Light modules worden eenvoudig op de Core Rail module geklikt daar waar een lichtpunt gewenst is en de Cover Module voor het afdekken van de Core Rail module tussen Light modules in. Montage en installatie van EVAline is eenvoudig met het geïntegreerde DRAKA/ABB Clixys low voltage installatiesysteem. Alle modules zijn vervaardigd van blank geanodiseerd aluminium. EVAline Sport & EVAline Aqua HE zijn tevens verkrijgbaar in zwart geanodiseerd aluminium. Van iedere uitvoering zijn ook standaard armaturen beschikbaar. EVA Optic B.V. T www.lijnverlichting.nl W [email protected] (038) 337 50 67

a

i

e

u

w

s

u

Multifunctionele productietester LED-verlichting

LED-fabrikanten kunnen vanaf nu gebruik maken van de meest geavanceerde low power multifunctionele tester, waarmee vermogens kunnen worden gemeten van minder dan 1000 VA met een resolutie van 200 mVA. Dankzij de betere resolutie bij lage vermogens kan de LED-fabrikant met de Clare HAL LED van Seaward een betere uitgangscontrole doen van de te testen verlichting. Er kunnen complete end-of-line testen worden uitgevoerd en het is mogelijk een functionele test uit te voeren om de goede werking van de verlichting te garanderen. Tijdens deze functionele test kan er door de verbeterde resolutie van 200 mVA een prima kwaliteitscontrole worden uitgevoerd, waarbij gemeten waardes kunnen worden vergeleken met de toelaatbare limieten. Zo kan de fabrikant haar klanten ervan verzekeren dat het eindproduct voldoet aan de verwachte efficiëntie. Air-Parts T www.air-parts.com W [email protected] (0172) 42 24 55

a

Batterijanalyzers

De nieuwe Fluke 500-serie batterijanalyzers vereenvoudigen het werkproces bij het testen van stationaire batterijen en batterijbanken door een intuïtieve gebruikersinterface die zorgt voor snelle, geleide testsetups zodat technici de juiste gegevens kunnen meten. Visuele en auditieve feedbacksignalen verminderen het risico op fouten. De Fluke 500-serie is ideaal voor het testen van missie kritische batterijback-uptoepassingen in datacenters, ziekenhuizen, vliegvelden, nutsbedrijven, olie en gas en spoorwegen. Met de analyzers kunnen metingen worden uitgevoerd zoals batterijweerstand, gelijk- en wisselspanning, gelijk- en wisselstroomsterkte (alleen Fluke BT521), rimpelspanning, frequentie en batterijtemperatuur (alleen BT521). 500-serie batterijanalyzers zijn specifiek ontworpen voor metingen op stationaire batterijen, waaronder GEL-, AGM- (Absorbed Glass MAT), lithium-ion- en natte cel-loodzuurbatterijen. Fluke Nederland BV T www.fluke.com W info@fluke.nl (040) 267 52 64

a

#7 oktober 2014

43

44

TG165_Ad Electrical_185x132_NL.indd 1

6/10/14 07:32 #7 oktober 2014

r

o

d

u

c

t

n

i

e

u

w

s

u

Opbouw bewegingsmelder

Zekeringscheidingsklem met reserve zekering

Klemko Techniek BV T www.klemko.nl W [email protected] (088) 002 33 00

Conta-Clip Nederland BV T www.conta-clip.nl W [email protected] (0495) 56 60 46

De bewegingsmelder 870004 - P300-DUOPROF van Klemko schakelt diverse soorten verlichting op basis van beweging bij een maximale ohmse belasting van 2300 W. De aansluitspanning is 220 – 240 Vac bij 50/60 Hz. De 870004 kan met de meegeleverde hoekbeugel op diverse manieren worden gemonteerd. De detectorkop kan horizontaal tussen -40 en +90° worden gericht en horizontaal tussen -90 en +90°. Het detectiegebied is 16 meter frontaal, instelbaar met een detectiehoek van 300° bij een montagehoogte van 250 cm. De inschakelduur (nalooptijd) is instelbaar tussen 5 seconde en 30 minuten. De melder is lux-instelbaar van 5 lux tot volledig daglicht. De inregeling vindt plaats door het instellen van de potentiometers én is mogelijk door middel van een IR-afstandsbediening(870588). Het temperatuurbereik ligt tussen -20 en +50 °C.

a

De FSIK 4 zekeringklemmen van ContaClip zijn voorzien van een opklapbare en in de eindpositie vergrendelende hendel die ruimte biedt voor een reserve zekering. Als alternatief levert Conta-Clip de zekeringklemmen ook met een geïntegreerd status-LED. Het Push-in aansluitsysteem zorgt ervoor dat de draden snel en veilig kunnen worden aangesloten. Met het interne doorverbindkanaal in de klem kunnen potentialen worden verdeeld naar de naastgelegen zekeringklem uit de FSIK serie. Voor het verdelen van de potentialen Conta-Clip de FQI doorverbindbruggen die verkrijgbaar zijn met 2 tot 10 polen. Met behulp van VBS verbindingshulzen kunnen twee of drie vergrendelinghendels worden gekoppeld en zodoende gelijktijdig worden bediend. De FSIK 4 behuizingen zijn vervaardigd uit polyamide 6.6 UL 94 V-0.

a

Advertentie

“Kwaliteit en betrouwbaarheid zijn de belangrijkste factoren bij onze keuze voor een aggregaat.”

ALWAYS MOVING FORWARD

DE OPLOSSING VOOR (MOBIELE) STROOM Continuïteit is de belangrijkste doelstelling bij de aankoop van een aggregaat. Met JCB aggregaten bieden wij een hele goede oplossing voor mobiele stroom. Kijk op www.jcb-aggregaten.nl voor meer informatie.

• Eenvoudig in gebruik • Gebruiksvriendelijk • Robuust en duurzaam www.bnmotoren.nl Engelenburgstraat 45, 7391 AM Twello T. 0571-27 69 00, [email protected]

BN_adv185x60_0529(1).indd 1

20-12-2010 11:22:35

www.elektropraktijk.nl #7 oktober 2014

45

C

o

l

o

Jaargang 9, nummer 7, oktober 2014 Verschijnt 8X per jaar Uitgever Fair-Media Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected] I: www.Fair-Media.nl Hoofdredacteur Jan van den Broek T: (073) 623 42 46 M: (06) 40 88 68 37 E: [email protected] Redactieadres Redactie Elektropraktijk Postbus 2290 5202 CG ’s-Hertogenbosch Medewerkers Henri Busker, Ron van Hoof, Valerie Maguire, Gerrit Tenkink, Astrid Zoumpoulis - Verbraeken Advertentieverkoop Jaap Korving T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

Advertentie-Index

f

o

n

Abonnementen en administratie Jaarabonnement binnenland: € 79,50 Studententarief: € 25,Losse nummers: € 15,Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en exclusief 6% BTW. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Fair-Media Postbus 281 7400 AG Deventer

Grafische Vormgeving Create-by, Zutphen Basisvormgeving heuvelmans ontwerp! ’s-Hertogenbosch Druk Drukkerij Veldhuis, Raalte

o.v.v. Vakblad Elektropraktijk. T: (0570) 67 65 00 F: (0570) 62 00 11 E: [email protected]

ISSN 1873-6556 © 2014 Fair-Media, Deventer

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimum looptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen tegen het einde van de abonnementsperiode ieder schriftelijk opzeggen, met inachtneming van een opzegtermijn van twee (2) maanden. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnementen)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Fair-Media en eventuele zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Indien u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Fair-Media Postbus 281, 7400 AG Deventer

ABB Omslag 2 ABB 42 Advitronics 44 Attema 22 B.E.G. Nederland 24 Brinkmann & Niemeijer 45 Calpe 46 Conduct Nederland 32 Elektrovakbeurs Hardenberg 3 Elektrovakbeurs Venray Omslag 3

Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.Elektropraktijk.nl.

Alle rechten voorbehouden Behoudens de door de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand en / of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet 1912 dient men zich te wenden tot Stichting PRO Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (023) 799 78 09 I: www.cedar.nl/pro Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient u zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kunnen eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden uitgesloten. De auteur(s), redacteur(en) en uitgever aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en / of onvolledigheden.

www.elektropraktijk.nl

De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan Stichting Reprorecht Postbus 3060 2130 KB Hoofddorp T: (0900) 202 28 29 I: www.reprorecht.nl

Esylux 41 Finder Relais - Nederland BV 12 Flir Systems 44 Geyer 8 GIRA 13 Hateha 6 Hellermann Tyton 46 Hensel 8 Pipelife 18 Preflexibel Coverplaat

Schotman Elektro Theben Vierpool Wago Wera Wildkamp

32 36 24 Omslag 4 32 36

Advertentie

EMC www.jacob-gmbh.de KABELWARTELS EN TOEBEHOREN

GL

Q-

Tot M110

serie ruim

25% r

snelle

Snel. Eenvoudig. Efficiënt: Q-serie!

b u n d elen

46

#7 oktober 2014

Venray

17, 18 en 19 maart 2015 14.00 - 22.00 uur De vakbeurs die installatie, industrie en energie met elkaar verbindt

Waarom deelnemen? Nieuwe leads ontmoeten Relatiebeheer Ideale combinatie van marketingtools Maximaal rendement uit sales Volledig verzorgd Pluspakketten op maat

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Venray De Voorde 30 5807 EZ Venray T 0478 - 51 97 90 E [email protected] I www.evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

Het meest complete programma voor de gebouwautomatisering

Windmeters

Draadloze technologie

Jaloezieën

Inbraakbeveiliging

Verlichting

Bewegingsmelders

Tijdregistratie

HVAC

Tellers

Brandkleppen

Toegangscontrole

CO2-bewaking

Gebouwautomatisering met WAGO • Het meest complete programma voor de gebouwautomatisering • Van eenvoudige automatisering op component niveau tot aan complexe gebouwautomatisering • Veldbus onafhankelijke oplossingen

www.wago.com

Marktnieuws De Duurzaamheidsfabriek leidt nieuwe generatie technici op. KNX De winst van energieneutraal bouwen. Spotlight

Recommend Documents