MANAGEMENT SAMENVATTING

MANAGEMENT SAMENVATTING

Een Living Lab nsitioning voor Transitioning circulaire gebiedsontwikkeling

Visie & Ambitie

Dit document is gepubliceerd onder een Creative Commons licentie op naam van Metabolic, Studioninedots & DELVA Landscape Architects (CC-BY-NC-ND 2014)

Je bent vrij om:

Het werk te delen — te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat

Onder de volgende voorwaarden:

Naamsvermelding — De gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen en aan te geven of het werk veranderd is. Je mag dat op redelijke wijze doen, maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat de licentiegever instemt met je werk of je gebruik van het werk. NietCommercieel — Je mag het werk niet gebruiken voor commerciële doeleinden. GeenAfgeleideWerken — Je mag het veranderde materiaal niet verspreiden als je het werk hebt geremixt, veranderd, of op het werk hebt voortgebouwd. Afwijking van bovenstaande - Elk van de bovengenoemde omstandigheden kan worden afgeweken als je permissie van de rechthebbende.

M ETABO L IC

Steden als drijvende kracht in de transitie naar een circulaire samenleving De noodzaak dient zich al geruime tijd aan om op een andere manier met onze energievoorziening om te gaan, om de grondstoffen die we verwerken niet te verspillen en om producten die we gebruiken niet te laten eindigen in afval. De overtuiging dat we daar ook echt iets aan kunnen doen en dat de stad als concentratie van mensen en functies daarin een cruciale rol speelt, wordt steeds breder gedragen. Steden beslaan wereldwijd weliswaar slechts 3% van de totale landoppervlakte, maar gebruiken wel 75% van de natuurlijke hulpbronnen en zijn goed voor de emissie van 60 - 80% van alle broeikasgassen. Zoals verwacht wordt zal de komende jaren mondiaal de trek naar de stad nog verder toenemen en daarmee vormt een heroriëntatie op het functioneren van de stad een van de grootste uitdagingen voor de 21e eeuw. De urgentie van de stedelijke problematiek vraagt om een radicale koerswijziging; in plaats van ‘global resource drains’ moeten we steden transformeren tot slimme, circulaire en biobased hubs. Dit is misschien wel een van de meest essentiële stappen in de overgang van de huidige lineaire economie naar een meer duurzame, circulaire wijze van produceren en samenleven. Amsterdam heeft de ambitie om mee te spelen in de voorhoede waar het gaat om het vinden van innovatieve oplossingen voor vraagstukken over energie, klimaat en biodiversiteit. De stad wil daartoe de talenten verzamelen (Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions), de innovatieve bedrijvigheid aantrekken en een kwaliteit van leven in de stad scheppen die voorbeeld stellend en internationaal aansprekend is. Vanuit dat perspectief biedt Buiksloterham, als wijk in Amsterdam-Noord, een unieke mogelijkheid om die ambities waar te maken.

Buiksloterham als voorbeeld voor vergelijkbare post-industriële wijken wereldwijd Hoewel Buiksloterham uniek is binnen Amsterdam kent ze veel overeenkomsten met wijken wereldwijd. Het gebied kent een internationaal herkenbare problematiek: een binnenstedelijk industriegebied op een steenworp afstand van het centrum van de stad met een transformatieopgave naar een duurzame wijk waar wonen en werken samengaan. Door de complexiteit van de opgave is Buiksloterham inmiddels een experimenteergebied geworden van innovatieve oplossingen voor tijdelijk gebruik van vervuilde grond, van zelfbouwers die de grenzen van duurzaam bouwen en zelf energie opwekken opzoeken, van collectieven die samen ontwikkelen en van ontwikkelaars die de noodzaak zien om onderscheidende woonmilieus te maken die inspelen op duurzame waarde ontwikkeling.

De urgentie om duurzaamheidsdoelen te realiseren in Buiksloterham is hoog Buiksloterham is onderdeel van de herontwikkeling van de Noordelijke IJ-oever. Hoewel duurzaamheid terugkomt in bijvoorbeeld de uitgifte van enkele kavels bouwgrond (de zogenaamde duurzame tender) is er geen overkoepelend duurzaamheidsmasterplan of richtlijn. Het ontbreken hiervan kan gemakkelijk leiden tot versnippering en lage ambities. Het zou een gemiste kans zijn om het transformatiepotentieel voor Buiksloterham nu niet te gebruiken om een andere koers in te zetten. Juist nieuwbouw biedt veel meer flexibiliteit en lagere kosten voor duurzaam ontwerp dan achteraf bij verbouwingen of bij renovatie van bestaande bouw. Buiksloterham staat aan de vooravond van een transformatie. In de komende drie jaar alleen al wordt ongeveer 84.000 m2 nieuwbouw gerealiseerd, bijna 30% meer ten opzichte van wat er momenteel aan bebouwing staat in het gebied. Deze urgentie is onderkend door belanghebbenden, waaronder de Gemeente Amsterdam, Waternet, en woningbouwcorporatie de Alliantie en heeft geleid tot het initiatief om

4

| Management samenvatting

Circulair Buiksloterham • Visie & Ambitie

een samenhangende visie en een ambitieus plan voor een Circulair Buiksloterham te formuleren.

Stedelijk metabolisme als leidend principe voor Circulair Buiksloterham In het afgelopen decennium zijn termen als ‘biobased’, ‘smart’ en ‘circulair’ geïntroduceerd als nieuwe paradigma’s voor economische en stedelijke ontwikkeling. Begrippen die elkaar aanvullen en die mede invulling geven aan het overkoepelende framework van duurzaamheid. Samen met het stedelijk metabolisme als leidend principe vormt dit de basis voor de visie en aanpak voor Buiksloterham. De circulaire economie staat voor het efficiënt managen van schaarste en om binnen de veilige operationele ruimte van de zogenaamde ‘planetary boundaries’ te blijven opereren; tegelijkertijd wordt een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven nagestreefd. Deze notie staat in sterk contrast met de huidige – lineaire – economie, van “take, make, waste”. De belangrijkste kenmerken voor een circulaire economie zijn: ●● Materialen worden op zo’n manier toegepast in de economie dat ze continue kunnen worden gerecycled op hoog niveau zonder te verdwijnen in het milieu; ●● Alle energie is afkomstig van hernieuwbare bronnen; ●● Biodiversiteit wordt ondersteund en versterkt door menselijke activiteiten; ●● Cultuur en samenleving worden versterkt door menselijke activiteiten; ●● Gezondheid en welbevinden van mensen en andere dieren wordt structureel ondersteund; ●● Er wordt waarde gecreëerd, breder dan alleen financiële waarde. Ter onderbouwing van het feit dat de uitgangspunten van de circulaire economie goed aansluiten bij het gedachtegoed van “biobased” geldt dat de verschuiving naar biobased grondstoffen, mits op de juiste manier toegepast, onze afhankelijkheid van niet-hernieuwbare bronnen kan verminderen. Een belangrijk doel in de overgang naar een biobased economy is de het zinvol hergebruiken van organische afvalstromen, zoals het terugwinnen van nutriënten uit organisch afval en het inzetten van bioprocessen, zoals de fyto-remediatie voor bodemsanering in plaats van conventionele industriële (veelal chemische) toepassingen. Dat ook het concept van ‘smart cities’ aansluit bij de circulaire benadering van stedelijke ontwikkeling wordt geïllustreerd door het feit deze slimme steden inzetten op het maximaliseren van het sociaal en ecologisch kapitaal om de concurrentiepositie van die steden te verbeteren door het gebruik van moderne infrastructuur, door efficiënt grondstof management en door actieve burgerparticipatie. Een van de belangrijkste drivers in smart city concepten is dat steden niet alleen worden gezien als ‘hardware’ maar ook de ‘software’ wordt erkend en versterkt: mensen, kennis, data flows en maatschappelijk engagement. Elementen die een belangrijke randvoorwaarde vormen voor het bereiken van meer technisch georiënteerde doelen binnen een stedelijke ontwikkeling.

Welke materiaalstromen kunnen we sluiten binnen Buiksloterham: het model voor de Circulaire Stad Als we de principes van een circulaire economie toepassen op de circulaire stad dan staan we voor de uitdaging om abstracte en strategische doelen om te vormen tot prestatiedoelen met inachtneming van schaal, tijd en ruimte. Niet elke geografische eenheid kan of dient aan alle eigenschappen van een circulaire economie te voldoen. De kernvraag is: hoe kunnen steden aan deze

Circulair Buiksloterham •Visie & Ambitie

Management samenvatting |

5

hogere (circulaire) doelen bijdragen en tegelijkertijd passen binnen de bredere economie? Om deze vraag te beantwoorden is door Metabolic een model ontwikkeld waarin 8 zones zijn gedefinieerd met onderscheidende kenmerken en complementaire activiteiten binnen een circulaire stad. Deze zones gaan van stadcentrum (witte zone) tot internationaal (rode zone). Hoe kostbaarder het is om materiaal, water of energie te verplaatsen (in verband met transportverliezen en de kosten van transport zelf) en hoe meer er van beschikbaar is (bijvoorbeeld, zon en regen), hoe hoger de prioriteit is om de kringlopen te sluiten. Daarom zijn energie en water de stromen met de hoogste prioriteit om lokaal te sluiten. Dit is niet mogelijk in een zeer dichtbevolkt stadscentrum, maar dit wordt wel mogelijk in zones/gebieden net daarbuiten, zoals Buiksloterham. Na energie en water ligt de volgende prioriteit bij het sluiten van de lokale materiaalkringloop en dan met name de korte kringloop van voedselafval en ander organisch afval. Hoe complexer de materialen en hoe langer die gebonden blijven in een product (elektro- nica, huisraad, bouwmaterialen), hoe minder de prioriteit ligt bij het sluiten van deze kringloop op lokaal niveau. Voor deze materiaalstromen is uiteindelijk een ander schaalniveau relevanter. Hiertoe is echter wel een lokale reparatie of inzamelinfrastructuur van belang om de materialen zo lang mogelijk in een kringloop te houden.

Van analyse naar een overtuigende ambitie en directe acties Om inzicht te verkrijgen in het huidige en toekomstige functioneren van de Buiksloterham vanuit een systemisch perspectief is een stedelijk metabolisme-analyse gemaakt van het gebied. Er is gekeken naar energie- en materiaalstromen, biodiversiteit, socio-economische factoren, lokale stakeholders, strategische plannen en beleidsdoelen en gezondheid en welzijn van de bewoners en gebruikers van het gebied. Vervolgens is half september 2014 met een groep van 50 geselecteerde stakeholders - van lokale ondernemers tot gemeente - op basis van deze inzichten een co-creatie sessie gehouden om de circulaire visie voor Buiksloterham te ontwikkelen. Dit resulteerde in meer dan honderd interventievoorstellen om Buiksloterham naar een meer circulaire staat te bewegen. Interventies die vervolgens zijn uitgewerkt en geëvalueerd met behulp van het metabolisme-model. Dit heeft geresulteerd in de visie en het voorbeelduitwerking van interventies voor een Circulair Buiksloterham. De interventiemogelijkheden voor Circulair Buiksloterham zijn gebaseerd op de volgende rangschikking van prioriteiten om grondstoffen te beheren in kringlopen: ●● Het reduceren van het volume aan stofstromen (verminderen van vraag); ●● Het vinden van lokale synergiemogelijkheden voor het invullen van deze vraag (cascadering van warmte en materialen); ●● Het hernieuwbaar invullen van de lokale vraag; ●● Het behoud van sociale, ecologische en fysieke diversiteit en complexiteit; ●● Op basis van deze benadering en het Circulaire Stad Model liggen de prioriteiten voor Buiksloterham op het beheren van de fysieke kringlopen energie, water en nutriënten. Tijdens een tweede stakeholder bijeenkomst in oktober met beslissingsbevoegde share- en stakeholders zijn de visie en de voorbeelduitwerking van interventies gepresenteerd om het commitment te versterken voor voortzetting van het proces.

6



b

db

ch

te rla

nd

l

nde n

z tedelijke

–S

tedelijke perifie

rie

Peri-U rba n

I nt er na tio

na

den

s en

io

n ie

Bin

oo

n de

m )

rop

te o ors -V

ionaal en naburige la

N

lu

M et

tbijzijnd achter la n

Inc

s ne

ksloterha

Dich

nstad (

B ui

o

in n e

g re

jb

ef si

i ab

N at

d-

Vl

ak

ij

n la

w ou

Ver a

ied geb

eg

eb

al

Circulaire Stad Framework, Metabolic (2014).

Het circulaire stad model ligt aan de basis van afwegingen over kringloopsluiting binnen de geografische grenzen van Buiksloterham gesloten kunnen worden Resultaten Circulair Buiksloterham Middels een context, stakeholder en metabolisme analyse is een beeld geschetst van de ontwikkeling van Buiksloterham volgens het bestemmingsplan in een zogenaamd “business as usual” scenario over een periode van 20 jaar, dus tot 2034. De analyse van Circulair Buiksloterham heeft geleid tot de volgende onderdelen: ●● Stedelijk metabolisme scan van Buiksloterham; ●● Visie en doelen voor een Circulair Buiksloterham; ●● Actieplan en routekaarten; ●● Gedetailleerde lijst met interventiemogelijkheden; ●● Gecommitteerde share- en stakeholders. De resultaten van elk van deze onderdelen worden hieronder kort samengevat.

Stedelijk metabolisme scan Buiksloterham’s huidige metabolisme wordt nog steeds gedomineerd door zijn industriële karakter. Dit is direct zichtbaar in de lokale distributie van energie en materiaal vraag. Er zijn momenteel slechts 252 geregistreerde inwoners in Buiksloterham en daarmee zijn de typische materiaal-



7

stromen (voedsel, huishoudelijke producten, water en afval) relatief laag. Het bestemmingsplan voor Buiksloterham laat een toename van 700.000 vierkante meter bruikbare ruimte toe waarin voornamelijk woningen en kantoorfuncties zijn gepland. Als we aannemen dat deze ontwikkeling zich gaat voltrekken voor 2034, dan stijgt het aantal inwoners 25 keer tot zo’n 6500 inwoners en het aantal kantoren zal naar verwachting worden verviervoudigd. Dit zal de vraag naar grondstoffen drastisch veranderen en doen afwijken van de huidige door de industrie gedomineerde vraag.

Als Buiksloterham ontwikkeld wordt op basis van “business as usual”, dan volgt uit ons model en analyse dat Buiksloterham een typisch voorbeeld wordt van een ‘afvoerputje van hulpbronnen’. Hieronder de resultaten voor de Buiksloterham op basis van het “business as usual” scenario:

Energie: ●● De totale energievraag is 992 miljoen MJ per jaar en wordt grotendeels veroorzaakt door respectievelijk de warmtevraag (32%), de mobiliteitsvraag (21%) en de resterende industrieën (13%); ●● De ‘grid mix’ zorgt in 2020 voor zo’n 12-14 % duurzame energie; er wordt weinig energie lokaal opgewekt.

Infra & Mobiliteit: ●● Over twintig jaar vult het stadswarmtenet de significante warmtevraag in, deels op basis van verbrand huisvuil door het Afval Energie Bedrijf, deels op basis van nieuwe (hernieuwbare) bronnen; ●● 5.000 parkeerplaatsen in het gebied op basis van een parkeernorm van 1 parkeerplek per huishouden en 1 parkeerplek per 125 m2 werkruimte; ●● Brandstof voor voertuigen (van bewoners en voor woon-werk verkeer) neemt 34% van de totale energievraag voor haar rekening en veroorzaakt 14.000 ton CO2 per jaar, oftewel 23% van de totale emissies in Buiksloterham, en significante NOx en PM emissies.

Water & Nutriëntenkringloop: ●● Hemelwater zal nauwelijks worden doorgelaten (ten gevolge van veel verharding), nuttig toegepast of gebufferd; ●● Geen terugwinning van nutriënten als stikstof en beperkte terugwinning van fosfaat (end of pipe bij RWZI West 10-20%).

Materialenkringloop: ●● 3.500 ton huishoudelijk- en bedrijfsafval wordt verbrand in de afvalenergie centrale, slechts 14% wordt gescheiden ingezameld; ●● Constructiemateriaal zal veruit de grootste materiaalstroom zijn in de komende jaren met het oog op het te realiseren vloeroppervlak voor wonen en werken; deze stroom wordt gedomineerd door (gewapend) beton als traditioneel bouwmateriaal.

Ecosysteem en biodiversiteit: ●● De terreindelen met vervuilde grond zullen voorlopige braak blijven liggen. Op dit moment kent de Buiksloterham meer dan 15 hectare braakliggend terrein. Terreinen die zijn afgesloten en slecht tot matig worden beheerd; ●● Ramingen om op een standaard manier de bodem te saneren en de grond af te voeren om elders te verwerken, belopen een bedrag van ongeveer 200 miljoen euro.

8



Sociaaleconomisch: ●● Buiksloterham loopt het risico om zich te ontwikkelen tot een monofunctionele “twaalf-in- dozijnwijk” als niet zorgvuldig wordt gekozen voor ruimte voor organische ontwikkeling en integratie met huidige gebruikers (bedrijven en bewoners) en omliggende buurten.

Gezondheid en welzijn: ●● Door toenemend verkeer en de aanwezige industrie zullen emissies een negatieve invloed hebben op de lokale luchtkwaliteit en zal hinder significant toenemen.

Consequenties voor Buiksloterham ●● De energievraag wordt 3 keer zo hoog; ●● De warmtevraag wordt 5 keer zo hoog; ●● De vraag naar elektriciteit wordt 2 keer zo hoog; ●● De vraag naar brandstof voor mobiliteit wordt 6 keer zo hoog; ●● De watervraag zal 4 keer zo hoog worden; ●● De voedselvraag zal 9 keer zo hoog worden; ●● Afvalproductie kent bijna een drievoudige verhoging; ●● De vraag naar goederen (huisraad en elektronische apparaten) zal 170 keer toenemen.

Visie en ambitie voor Circulair Buiksloterham In de toekomstvisie ontwikkelt Buiksloterham zich tot circulair gebied met prestaties op het gebied van o.a. energie, kringlopen, biodiversiteit en leefbaarheid die voorbeeldstellend zijn. Het is een wijk waar voortdurend wordt geëxperimenteerd en geïnnoveerd. De cultuur is sociaal divers en kent een hoge mate van betrokkenheid van bewoners en ondernemers. Er is een lokale en veerkrachtige economie ontstaan waar diensten en goederen worden uitgewisseld met geld, tijd en lokale ruilsystemen. Alle energie is afkomstig uit hernieuwbare bronnen. Alle producten en materialen worden teruggewonnen voor hergebruik, reparatie en verdere recycling. Het gebied kent een grote biodiversiteit en beschikt over aantrekkelijke straten en gebouwen. Belangrijke kenmerken van de circulaire economie vormen uitgangspunt van de interventies in Buiksloterham. De onderstaande uitgangspunten kunnen niet altijd worden waargemaakt, maar vormen wel de ambitie waar naar wordt gestreefd: • Buiksloterham is zelfvoorzienend op energiegebied en gebaseerd op hernieuwbare energie • Buiksloterham is een ‘zero waste’ buurt met een zo veel mogelijk gesloten materiaalstroom • Buiksloterham is rain proof en wint nutriënten uit afvalwater • Ecosystemen in Buiksloterham worden geregenereerd en het natuurlijk kapitaal is zelfverniewend • Infrastructuur in Buiksloterham wordt maximaal in functie gebruikt en de lokale ‘zero emission’ mobiliteit veroorzaakt geen schadelijke uitstoot • Buiksloterham is een diverse, leefbare & inclusieve woonwijk • Buiksloterham draagt bij aan de lokale economie en stimuleert ondernemerschap • Buiksloterham betrekt bewoners en bedrijven bij lokale investeringen en waarde ontwikkeling • Buiksloterham is een gezonde, veilige en aantrekkelijke omgeving met ruimte recreatie en ontspanning



9

Deze overkoepelende ambities verwoorden een ideaal eindbeeld en is daardoor als zodanig generiek. Zij kunnen gemakkelijk worden toegepast als circulaire doelstellingen voor bijna elke wijk, stad of regio. De specifieke contextuele kennis over Buiksloterham komt in het spel bij het definiëren van hoe elk van deze doelstellingen bereikt wordt en welke prioriteit deze moet krijgen. Elke regio kent verschillende middelen en contextuele realiteiten die de interventiemogelijkheden en het proces op weg naar deze doelstellingen bepalen.

De Circulair Buiksloterham visie en voorbeelduitwerking werden op basis van een achterliggend model ontwikkeld Voorbeelduitwerking en roadmaps Omdat de hoog gestelde ambities voor Buiksloterham representatief zijn voor algemene standaarden van circulaire wijken en steden kunnen deze toegepast worden op de meeste stedelijke ontwikkelingen wereldwijd. De uitdaging ligt in het formuleren van een stappenplan dat de ambities weet te vertalen naar de context, knelpunten en kansen van het specifieke gebied. Een aantal unieke eigenschappen van Buiksloterham zijn: een snelle toename van nieuwe ontwikkelingsprojecten voor woningen, een snelle groei in mobiliteit- en energievraag, een grote hoeveelheid aan oppervlakte- en hemelwater, en een hoog percentage aan vervuilde grond (15%). Op basis van de de visie en ambitie voor Buiksloterham is een voorbeelduitwerking gemaakt van interventiemogelijkheden. Dit mogelijke stappenplan is tot stand gekomen op basis van het prioriteren van de interventiemogelijkheden op hun urgentie, op de omvang van de impact en op concrete aangrijpingspunten binnen de specifieke context van Buiksloterham. Ons inzicht en begrip van de omvang, urgentie en contextuele relevantie is gebaseerd op de Stedelijke Metabolisme Analyse. Vanwege de lange termijn scope van dit project is het onmogelijk om specifiek technische maatregelen voor te stellen om elke ambitie volledig te bereiken Er zullen nieuwe technologieën op de markt komen, prijzen zullen naar beneden gaan waardoor nieuwe technieken of diensten voor duurzame oplossingen binnen bereik komen, de mogelijkheden voor bijvoorbeeld de opwekking van hernieuwbare energie zullen verbreden. Het is daarom essentieel om de juiste structuur neer te zetten waarmee de gewenste resultaten binnen bereik kunnen blijven en continue wordt gekeken naar de specifieke middelen die voor handen zijn om de ambities te realiseren. De voorbeelduitwerking van de ambitie en visie omvat 2 hoofdcategorieën van interventiemogelijkheden waarvan één gericht is op het proces en één op de technische interventies die worden voorgesteld. Per categorie worden specifieke interventiemogelijkheden in volgorde van prioriteit voorgesteld. Met name de eerste voorstellen per categorie vereisen allemaal direct of op korte termijn actie van de deelnemende partijen. Het betreft zogenaamde “need to have” maatregelen die aan de basis staan van en structurerend zijn voor verdere invulling van de circulaire ambities in Buiksloterham. In het hoofdrapport worden de interventiemogelijkheden gedetailleerd beschreven.

Systemische Interventiemogelijkheden De voorgestelde systemische interventiemogelijkheden zijn ondersteunend aan het langdurige transformatieproces in de Buiksloterham. Er zijn in ieder geval vijf van dit type interventies die

10



als randvoorwaarden voor verdere ontwikkeling van de circulaire ambitie van Buiksloterham kunnen worden gezien:

Het toeschrijven van een ‘Living Lab’-status aan Buiksloterham. Om circulaire stedelijke gebiedsontwikkeling te stimuleren wordt Buiksloterham idealiter als experimenteer zone ingericht waarin mét steun van de autoriteiten en onder waarborging van veiligheid en gezondheid geëxperimenteerd kan worden. De stempel ‘experimentele zone’ kan ontwikkelaars en bewoners in staat stellen nieuwe materialen en schone technologieën te gebruiken die door huidige regelgeving nu tegengehouden worden.

Het opzetten van een regiestructuur voor Buiksloterham, politiek ondersteund door de gemeente Amsterdam. De visie van Circulair Buiksloterham vraagt om een grote mate van betrokkenheid en toewijding van stakeholders en bewoners. Dat dient zich ook te vertalen in een nieuwe vorm van organisatie. Een lokale regie-structuur kan zorgen voor verantwoordelijkheid en autoriteit van stakeholders in het gezamelijk instellen en waarborgen van de langetermijndoelen. Daartoe is gemeentelijke (politiek-bestuurlijke) steun en betrokkenheid onontbeerlijk.

Het opzetten van nieuwe financiële structuren. Het transitieplan voor een Circulair Buiksloterham vergt een toereikende kapitale investering zowel als een passende incentives strategie (zoals belastingen of kredietregelingen) die richting kunnen geven. Nieuwe manieren van investeren die naast het beogen van financiëel rendement ook de bredere ambities van het gebied in acht nemen zijn een eerste vereiste voor het succesvol volbrengen van de visie. Er bestaan verschillende mogelijkheden voor dergelijke investeringsmethodes, zoals bijvoorbeeld een “Circulair Investeringsfonds”.

Instellen van een actieplan voor een circulaire wijk. Het circulaire wijkactieplan is een set van hulpmiddelen voor lokale bewoners en ontwikkelaars die nodig is om de hogere doelen naar het dagelijkse leven te vertalen. Dit actieplan zal voorzien in actuele richtlijnen voor alle bewoners, ontwikkelaars en andere lokale stakeholders en zal het platform zijn voor interne communicatie. Een web portal, huisraad aankooprichtlijnen, ontwikkelaarsrichtlijnen, en andere toegankelijke hulpmiddelen kunnen onderdeel zijn van dit het actieplan.

Het opzetten van monitoring systemen en open data structuren. Het verzamelen van relevante gegevens waarmee het mogelijk wordt om onder andere voortgang te meten, hierover te communiceren en nieuwe applicaties te ontwikkelen voor slim grondstoffenbeheer.

Technische Interventiemogelijkheden De overkoepelende ambities van Circulair Buiksloterham hebben zich vertaald naar technische interventiemogelijkheden verdeeld in vijf urgente thema’s: lokale hernieuwbare energie productie, natuurlijk water management, bodemremediatie, smart mobility, lokale materiaalcycling. Onder elk van deze categorieën worden voorbeelden gegeven van mogelijke interventies:

Volledig duurzaam en zelfvoorzienend op energiegebied: Het zoveel mogelijk elimineren van de warmtevraag in nieuwbouw (bijvoorbeeld door middel van passiefhuisstandaard voor nieuwbouw), de invoering van een energie-efficiëntierichtlijn en duur-



11

zame invulling van resterende energie vraag zijn belangrijke eerste stappen op weg naar deze ambitie doel.

Buiksloterham: een zeer innovatief watergebied: Om deze ambitie te bereiken moet de focus liggen op twee zaken: natuurlijk hemelwater management in plaats van een ondergronds hemelwaterriool, en het terugwinnen van nutriënten uit afvalwater.

Een duurzaam mobiliteitsplan: Om de uitstoot, het energieverbruik en de behoefte aan parkeerplaatsen te verminderen, kan een alternatief mobiliteitsplan worden ingevoerd. De nadruk moet liggen op het verminderen van autokilometers, stimuleren van het aantal efficiëntere en zero-emissies voertuigen en het uitbreiden van openbaar vervoersmogelijkheden.

Vervuilde grond als bodem voor maatschappelijke meerwaarde: Een groot deel van de bodem in Buiksloterham is vervuild en vereist kostbare sanering. Bioremediatie met behulp van vegetatie in combinatie met tijdelijke constructies kan in het huidige transformatieproces unieke maatschappelijke meerwaarde creëren voor het gebied.

‘Close the loop’: Bij het sluiten van kringlopen draait het er om de materialen binnen Buiksloterham herwinbaar en herbruikbaar te maken. Dit geldt voor zowel korte-, middellange- en langetermijn materiaalkringlopen met een zo hoog mogelijk kwaliteitsbehoud om downcycling te voorkomen. Het opstellen van afvalscheidingsprogramma’s en circulaire bouwprincipes zijn hierin cruciale eerste stappen.

Urgent voorgestelde stappen Van deze categoriëen zijn de stappen die direct gevolgen hebben op de investeringen voor ontwikkeling, constructie en infrastructuur de meest urgente. De belangrijkste hiervan staan hier onder: ●● Energieneutrale bouwprincipes (zoals passiefhuisstandaard) toepassen in alle nieuwbouw om de structurele energievraag reduceren; ●● Het waardevol inzetten van daken als hemelwaterbuffers, groene daken en infrastructuur voor zonne-energie, door ze te ontwerpen om overtollig water en extra gewicht structureel te kunnen dragen; ●● Het bouwen van flexibele infrastructuur, zowel ondergronds als in gebouwen, die ruimte laat voor variërende aansluitpunten en uitbreidingen in de toekomst. Riolering dient te worden gescheiden voor verschillende afvalwatertypes (voorbeelden hiervan zijn grijs, geel en zwart water). In het elektriciteitsnetwerk van gebouwen moeten AC én DC leidingen worden aangebracht. Ondergrondse infrastructuur dient door de verschillende utility partners collectief te worden gecoördineerd voor optimale installatie planning. Bij de installatie van de stadsverwarming zullen de eisen voor nieuwe constructies moet worden verminderd zodat ontwikkelaars warmtelevering kunnen oplossen met een bredere diversiteit aan energie-innovaties; ●● De vraag naar mobiliteit reduceren door de huidige parkeernorm los te laten en te investeren in alternatieve mobiliteit en het georganiseerd delen van vervoersmiddelen; ●● Het plannen en uitvoeren van natuurlijk hemelwatermanagement bovengronds. In aanvulling op deze meest urgente voorgestelde stappen bevat de voorbeelduitwerking van de ambitie ook maatregelen die ook bijdragen aan het realiseren van de ambitie en visie de komende

12



vijf jaar. Deze interventiemogelijkheden worden in detail behandeld in de secties Voorbeeld Actieplan en bijlagen van het complete rapport.

Onderzoeksgebieden Het is duidelijk dat er verder onderzoek nodig is om de interventiemogelijkheden die in dit onderzoek worden voorgesteld verder uit te diepen. Een aantal van de meest dringende onderzoeksvragen hebben betrekking op het gebied van waterinfrastructuur met gescheiden leidingen, bovengronds hemelwatermanagement en het optimaal gebruik van de ondergrondse infrastructuur, systemen voor nutriënten terugwinning uit afvalwater (een lokale bioraffinaderij) en optimale grid management (AC en DC gecombineerde smart grids). Omdat sommige infrastructurele beslissingen al gemaakt moeten worden vóórdat belangrijke onderzoeksvragen volledig beantwoord zijn, stellen we voor infrastructuur zo flexibel mogelijk op te zetten. Dit kan op de korte termijn leiden tot overcapaciteit aan infrastructuur maar op deze manier ontstaat een essentieel netwerk wat mogelijkheden biedt in een transitie naar andere technologische oplossingen zodra deze beschikbaar worden.

Conclusie & vervolgstappen In deze visie en ambitie voor een Circulair Buiksltoterham wordt het gebied geschetst als de potentiële motor in de bredere transitie van Amsterdam naar een circulaire stad. De nu nog vervuilde gronden en lege kavels kunnen het centrum worden van nieuwe, schone technologieën en het sluiten van kringlopen om een werkelijk circulair gebied te realiseren. De uitdagingen die de doelen stellen kunnen worden ingezet als een driver voor het uitlokken van nieuwe lokale duurzame industrie, ondernemerschap en de versterking van sociale netwerken. Grondstofstromen kunnen efficiënter worden ingezet door IT toepassingen. Stedelijke biodiversiteit en klimaatadaptatie maatregelen vormen kern van de strategie zodat het gebied op de langere termijn lokale veerkracht opbouwt. Als zodanig kan Buiksloterham dienen als een voorbeeld en live-experiment voor hoe dergelijke (voorheen) perifere gebieden over de hele wereld kunnen worden omgetoverd tot katalysatoren voor een bredere transitie. Buiksloterham is een unieke wijk in Amsterdam die kan dienen als Living Lab voor een circulaire, smart, en biobased gebiedsontwikkeling. Een unieke ontwikkeling als in Buiksloterham vereist voortdurende inspanningen en steun van alle belanghebbenden (van bewoners, van onderzoeksinstituten, van nutsbedrijven en van ontwikkelaars) om een extra stap te zetten. Het is cruciaal om politieke steun voor de ambities en het richtinggevend kader te creëren, zodat alle belanghebbenden de durf hebben om richting hetzelfde punt aan de horizon te bewegen. Hiertoe worden in maart 2015 afspraken vastgelegd tussen de betrokken Amsterdamse wethouders en beslissingsbevoegde share- en stakeholders. Vervolgens zal zo spoedig mogelijk een proces- en regiestructuur opgezet en gefinancierd worden die de ontwikkeling blijft katalyseren. Een wijkactieplan, een communicatieplan en informatieve website helpen bij het genereren van nationale (en internationale) tractie en transparantie over de voortgang van de ontwikkeling. Om optimaal gebruik te maken van innovatie- en onderzoekscapaciteit is het van belang om innovatieagenda’s van belanghebbenden, zoals Waternet en Alliander en instellingen zoals AMS (Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions) aan te laten sluiten bij dit proces. Het aantrekken van aanvullende financiële steun voor het proces en haar interventies is essentieel voor het succes van Buiksloterham. Amsterdam, maart 2015



13

colofoon Dit document is de management samenvatting van het rapport Circulair Buiksloterham. Het volledige rapport is op te vragen via het projectteam.

In opdracht van

De Alliantie Waternet Gemeente Amsterdam Grond & Ontwikkeling

Project team

Metabolic, DELVA Landscape Architects, Studioninedots, Frank Alsema, Peter Dortwegt, Saskia Müller.

Project management Auteurs

Sanderine van Odijk (Metabolic) Eva Gladek (Metabolic) Sanderine van Odijk (Metabolic) Pieter Theuws (DELVA Landscape Architects) Albert Herder (Studioninedots)

Grafische vormgeving Onderzoeksteam en tekstuele bijdragen

Rui Lira (Metabolic) Sanderine van Odijk, Eva Gladek, Anastasios Kokkos, Barend Donkers, Chris Monaghan, Luuk de Klijn, Frances Rompas, Dániel Jaczkó, Rachael Hamann, Erin Kennedy, Kevin Gooley, Albert Herder, Steffan Dannel, Monika Pieroth, Steven Delva, Pieter Theuws, Jens Jorritsma, Peter Dortwegt. Interviews werden afgenomen door Saskia Müller, Frank Alsema, Peter Dortwegt en Sanderine van Odijk

Vertaling

Jurian Vermoolen – Beeld & Taal en Frances Rompas

Alhoewel deze uitgave met uiterste zorgvuldigheid werd samengesteld, kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden.

14

| Colofoon


MANAGEMENT SAMENVATTING

Recommend Documents