MAHLERS ZESDE SYMFONIE In samenwerking met HET Symfonieorkest Vrijdag 13 november – vrijdag 20 november
Cristian Mandeal dirigent
PROGRAMMA Gustav Mahler (1860 – 1911) Symfonie nr.6 in a (“Tragische”) I.
Allegro energico, ma non troppo. Heftig, aber markig
II. Andante moderato III. Scherzo: Wuchtig IV. Finale: Allegro moderato - Allegro energico
Cristian Mandeal
dirigent
In zijn ruim veertigjarige loopbaan leidde de
Symfonieorkest van Barcelona, het Gulbenkian
Roemeense dirigent Cristian Mandeal talloze
Orkest, het Symfonieorkest van Gothenburg, de
concerten en operavoorstellingen in 36 landen.
Philharmonische orkesten van Tokyo, Sao Paulo,
Hij werkte met prominente orkesten als het
Mexico, Moskou, Sofia en vele andere.
Royal Philharmonic Orchestra, de Staatskapelle
Mandeal (1946) studeerde piano, compositie
Dresden, de Münchener Philharmoniker,
en directie in Boekarest en studeerde verder
het Tsjechisch Philharmonisch Orkest, het
bij Herbert von Karajan en Sergiu Celibidache.
Israëlisch Philharmonisch Orkest, de Accademia
Na chefdirigentschappen bij twee Roemeense
Nazionale di Santa Cecilia di Roma, het
orkesten was hij van 1987 tot 2009 artistiek leider en chef-dirigent van het Philharmonisch Orkest van Boekarest. Daarna volgden vaste verbintenissen met het orkest van Haifa in Israel, het Baskisch Nationaal Orkest in San Sebastian en het Haydn Orkest in Bolzano. Van 2005 tot 2010 was Mandeal vaste gastdirigent van het Hallé Orchestra in Manchester. Dezelfde positie bekleede hij bij de orkesten van Kopenhagen en Belgrado. Cristian Mandeal beheerst een uitgebreid concert- en operarepertoire, waarbinnen negentiende en vroeg-twintigste-eeuwse werken een belangrijke plaats innemen. Hij is een warm pleitbezorger van de muziek van zijn landgenoot George Enescu. Voor het BMGlabel nam hij alle orkestwerken van Enescu op (7 cd’s), alsmede het complete orkestwerk van Brahms ( 9 cd’s). Zijn opname van Bruckners Negende Symfonie met het Hallé Orchestra werd in de vakpers geroemd als beste Bruckneropname door een Brits orkest ooit.
Wat herinnert u zich van de zomervakantie in 1904 aan de Wörthersee toen uw man daar zijn Zesde Symfonie voltooide? Alma Mahler: ‘De zomer was mooi, probleem-
loos en gelukkig. Aan het eind speelde Mahler me zijn voltooide Zesde Symfonie voor. Ik moest in huis alles laten liggen en veel tijd voor hem vrij maken. We liepen gearmd naar zijn huisje in het bos, waar we ongestoord waren. Dat gebeurde allemaal heel plechtig. Nadat hij het eerste deel ontworpen had was Mahler uit het bos naar beneden gekomen en zei toen: ‘Ik heb geprobeerd om jou in een thema te vatten – of het me gelukt is weet ik niet. Je zult er genoegen mee moeten nemen.’ Dat is het grote, enerDe periode waarin Gustav Mahler aan zijn Zesde
gieke thema uit het eerste deel van de Zesde
werkt (1903-1904) is een van de gelukkigste in
Symfonie. In het derde deel verbeeldt hij het
zijn leven: hij is als veertiger net getrouwd met
aritimische spel van de twee kleine kinderen,
de veel jongere Alma Schindler, de mooie en
die tuimelend door het zand rennen. Macaber:
muzikaal begaafde femme fatale van de Weense
deze kinderstemmen worden steeds tragischer,
society, er wordt in 1902 en 1904 een dochtertje
en tot slot kermt er een uitstervend stemmetje.
geboren, buitenlandse uitnodigingen voor gast-
In het laatste deel beschrijft hij zichzelf en zijn
dirigentschappen stapelen zich op, de erkenning
ondergang, of zoals hij later zei, de ondergang
voor zijn composities groeit en met zijn werk als
van zijn held: ‘De held die drie dreunen van het
directeur van de Weense Hofopera (van 1897 tot
noodlot krijgt, waarvan de derde hem velt, als
1907) oogst hij internationaal veel aanzien.
een boom.’ Dat zijn Mahlers woorden. Geen
Maar in die gelukkige periode schrijft hij zijn
werk is zo rechtstreeks uit zijn hart gestroomd
meest sombere symfonie. De Zesde: een vertwij-
als deze symfonie. We huilden toen allebei.’
feld muzikaal gevecht van anderhalf uur, waarin strijdlust en uitbarstingen van gelukzaligheid
In de Zesde komen instrumenten voor die tot
uiteindelijk genadeloos vermorzeld worden en
dan toe nog nooit in een symfonieorkest zijn
eindigen in een uiterst beklemmend niets.
gebruikt: een celesta, koebellen, een enorme
Wat bezielde Mahler bij het componeren? Wat
houten hamer die in de finale volgens Mahler
betekende deze symfonie voor hem? Had hij
een aantal keren neerdaalt ‘als een bijlslag’. U
een boodschap voor de wereld? Mahler zelf liet
zag Mahler aan het werk tijdens repetities. Was
hij daar weinig over los. Voor een kijkje in de
Mahler een klankfetisjist?
keuken zijn we dus aangewezen op zijn inner
Klaus Pringsheim (repetitor en collega van
circle. Daarom hieronder vijf vragen aan vijf van
Mahler aan de Weense hofopera): ‘Als dirigent
zijn tijdgenoten. (De citaten zijn authentiek; de
ging het Mahler boven alles om het bereiken
vragen zijn nooit zo gesteld …)
van maximale duidelijkheid. Dat was voor
hem belangrijker dan kleur en een aantrekke-
Het lied van eenzaamheid (…); de klank van
lijke klank. Tijdens een repetitie voor de Zesde
kalme koebellen die als laatste menselijk geluid
Symfonie tikte hij in de finale af en riep naar de
uit het dal opklinkt naar de ijzige hoogten
trompetten: ‘Kunt u dat niet sterker spelen?’ In
en over een onbereikbare vrede vertelt. In de
de lege zaal klonk het al als onbeheerst lawaai.
tussendelen: beheerste rust in arcadische ernst,
Maar de trompetten nog sterker? Hij onderbrak
vlucht uit de wereld naar een gedroomd eiland
een tweede keer en richtte zich weer tot de
van verlangen. Grotesk-spookachtige humor in
trompetten (…): ‘Kunt u dat niet nog sterker spe-
het poppenspel van het Scherzo, waarin ze een
len?!’ Ze speelden het nog sterker, al het andere
groot theaterstuk opvoeren totdat de Dood de
overstemmend, en wat zojuist nog puur lawaai
poppen onthoofdt en zijn brede zwaard tegen
had geleken, kreeg nu – pas nu – de muzikale
de poppenspeler verheft.’
bedoeling die daarin verborgen zat.’
Op uw uitnodiging dirigeerde Mahler zijn eigen U maakte Mahler van nabij mee en u was bij
werk regelmatig bij uw Concertgebouworkest;
diverse repetities en premières van zijn eigen
zelf dirigeerde u al zijn symfonieën. Wat bete-
werken. Wat is volgens u de essentie van de
kent die extreem lange, diep tragische Finale
Zesde?
van de Zesde voor u?
Alfred Roller (gezichtsbepalend decor- en
Willem Mengelberg (chef-dirigent Concert-
kostuumontwerper van de Weense Hofopera):
gebouworkest ten tijde van Mahler): ‘Voor de
‘De avond na de generale repetitie van de Zesde
Finale van de Zesde word ik elke keer weer
Symfonie vroeg Mahler aan een vriend, een
gegrepen door een huivering. Het lijkt alsof
niet-musicus, of hij een indruk had gekregen.
ik getuige ben van mijn eigen ontbinding. Er
Toen die - nog onder invloed van de schok die
bestaat niets overweldigenders dan door dit
het werk bij hem teweeg had gebracht - slechts
geniale meegesleurd worden, deze muzikale
snikkend kon stamelen: ‘Hoe kan zo’n goed
koortsgrafieken, waarmee elk crematorium
mens als u zo veel gruwelijkheid en onbarmhar-
gedecoreerd zou moeten worden.’
tigheid uitdrukken’, toen zei Mahler ernstig en beslist: ‘Dat zijn de gruwelijkheden die mij zijn
En Mahler zelf? Niet te bewegen tot een toelich-
aangedaan, de pijnen die ik moest verdragen.’
ting? Nee: hij was al een tijdje gestopt met het leveren van beschrijvingen bij zijn symfonieën.
U schreef voor de wereldpremière van 1906
Want, zo schreef hij vlak na de voltooiing van
een 48-pagina lange ‘Thematische analyse’ van
zijn Zesde aan zijn vriend en collega Bruno
de Zesde. En u schreef de allereerste Mahler-
Walter: ‘Wie muziek maakt, moet niet willen
biografie. Hoe zou u de eerste drie delen van de
schilderen, dichten of beschrijven. Wàt wij
Zesde beschrijven?
musiceren, is toch altijd de hele (voelende, den-
Richard Specht (schrijver, muziekcriticus,
kende, ademende, lijdende etc.) mens.’
biograaf): ‘Een droom vol brandende vertwijfeling, duister, in woede en nood om zich heen slaand, in woest gevecht met demonen die met wilde hamerslagen hele werelden kapot slaan.
Menno van Duuren
Binnenkort in de concertzaal Neem een kijkje op www.hetgeldersorkest.nl en laat u verleiden. Graag tot ziens bij een van onze concerten!
Blik op Vivaldi Utrecht | TivoliVredenburg |26 november Arnhem | Stadhuishal | 28 november Nijmegen | De Vereeniging | 29 november Apeldoorn | Orpheus | 11 december
Masterclass Klassiek in één dag Arnhem | Musis | 15 december
Incl. concert op 17 of 26 december www.hetgeldersorkest.nl/masterclass
Kerst met Tsjaikovski Nijmegen | De Vereeniging | 17 december Doetinchem | Amphion | 18 december Arnhem | Musis | 19 & 26 december
Gratis Lunchconcert Musis 16 december 12.30 uur.
Vurig Nieuwjaarsconcert met Vásquez Apeldoorn | Orpheus | 8 januari Nijmegen | De Vereeniging | 9 januari Arnhem | Musis | 10 januari
Steun Het Gelders Orkest en word vriend! Voor slechts 35,- een jaar lang vriendschap, en profiteer van: • Gratis vrienden CD • Algemene ledenvergadering mét exclusief concert (toegang gratis) • Bijwonen van de orkestrepetities • Vriendentafels • Opera-excursie • Vriendenbrief • Voorrang bij abonnementen
Aanmelden kan op drie manieren: • De antwoordkaart bij de stand bij de concertzaal afgeven. • De antwoordkaart opsturen. Frankering is niet nodig. • Via de website vrienden.hetgeldersorkest.nl/word-vriend
Ja, ik wil graag vriend worden Voorletters Naam Adres Postcode Plaats Telefoon E-mail
Dhr. | Mevr.
Kaarten bestelt u via www.hetgeldersorkest.nl Telefoon 026 - 789 01 30 |
[email protected] |
HetGeldersOrkest |
@GeldersOrkest
Heeft u ook genoten van het concert? Word dan Vriend van Het Gelders Orkest en blijf op de hoogte van nieuws en activiteiten van het orkest en de Vereniging. Kijkt u voor meer informatie op vrienden.hetgeldersorkest.nl of vraag de folder bij de stand. Tot Vriend!
Ik wil graag vriend worden
