MAANDBERICHT Juni 2008

MAANDBERICHT Juni 2008

Bladzijde 2 van 22 van Maandbericht juni 2008

VOORWOORD Beste relatie,

Onderwerpen:

Als je de media mag geloven is het einde van de wereld nabij. Er zullen 6.000 banken failliet gaan. De beurskrach is nabij en beleggen is een zinloze en verliesgevende

‐

koersfluctuaties

activiteit geworden. Eens in de zoveel tijd maken beleggers een crisis mee. Een crisis gaat gepaard met extreme onzekerheid en beleggers hebben het gevoel om hun totale portefeuille maar

‐

In het nieuws

‐

Deposito, een goed alternatief voor een spaarrekening

te verkopen, voordat het echt te laat is. Daarom in dit maandbericht extra veel aandacht hoe om te gaan met koersfluctuaties.

Hoe om te gaan met

‐

Terugblik 1e halfjaar 2008

HOE OM TE GAAN MET KOERSFLUCTUATIES? Ons wordt geregeld gevraagd: “Wat gaat de markt doen?” of “jullie hebben er verstand van, jullie moeten wel veel geld verdienen”. Helaas moeten wij de vraagsteller teleurstellen. Wij weten namelijk niet wat de markt gaat doen, althans niet op de korte termijn. Wel kunnen wij beoordelen of een bepaalde regio of sector goedkoop of duur is en hiermee kunnen wij de kans op rendement voor onze cliënten op de lange termijn drastisch verhogen. Maar laten wij terug gaan naar de eerste vraag: “Wat gaat de markt doen?”. Het antwoord hierop is dat de kans 100 % is dat de markt en dus de waarde van uw beleggingsportefeuille gaat fluctueren, zowel omhoog als omlaag. Koersfluctuaties zijn een gids voor beleggingsbeslissingen Beleggers moeten dit vooraf weten en zich hierop instellen, zowel financieel als mentaal. Aandelen, zelfs van de meest gezonde ondernemingen, zullen blootstaan aan (soms) flinke koersfluctuaties. Een goede belegger zal zich afvragen hoe hij hier op een goede manier gebruik van kan maken. Er zijn feitelijk twee methodieken die een belegger kan hanteren, de methode van timing en de methode van waardering. Onder timing verstaan wij een belegger die anticipeert op toekomstige koersbewegingen. Hij koopt of houdt zijn aandelen aan als hij denkt dat de koersen zullen gaan stijgen. Als hij denkt dat de koersen gaan dalen, verkoopt hij zijn aandelen 1. Onder waardering verstaan wij de belegger die aandelen koopt als de koers onder de werkelijke waarde noteert en verkoopt zodra de koers boven de werkelijke waarde is gestegen. Een minder ambitieuze vorm van waardering is te proberen alleen aandelen te kopen wanneer ze niet te duur zijn. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat als beleggers letten op waarderingen zij uiteindelijk goede rendementen zullen realiseren. Daarnaast blijkt dat beleggers die proberen te ‘timen’ uiteindelijk als speculant zullen eindigen met de daarbij behorende resultaten. Beleggers worden overstelpt met adviezen. Als hij wenst, kan hij dagelijks de ‘gouden’ tip ontvangen. Ook zijn beleggingsadviseur kan bellen met een goede tip. Of hij hoort van zijn buurman een niet te missen kans. Toch zal de belegger het niet kunnen laten naar die tips te luisteren. Waarom? Beleggers hebben weinig kennis van de financiële markten. In de media en door middel van reclames wordt de belegger wijsgemaakt dat het belangrijk is om een opinie te hebben over de toekomstige richting van de aandelenbeurs. Daarnaast voelt hij aan dat de adviezen die hem wordt gegeven betrouwbaarder zijn dan zijn eigen kennis. Heeft het zin om de toekomstige beweging van markten te voorspellen? Ontzettend veel tijd, geld en energie wordt geïnvesteerd om toekomstige bewegingen te voorspellen. Het is zeker waar dat er een aantal personen zijn die goed geld kunnen verdienen door goede beleggingen te selecteren. Het is echter absurd om te denken dat de normale belegger geld kan verdienen door marktbewegingen te voorspellen. Wie is de koper als alle beleggers uit de markt stappen? Als u denkt, al dan niet met hulp, hiermee rijk te kunnen worden

1

Bij deze strategie wordt vooral gebruik gemaakt van de zogenaamde technische analyse De Vries Investment Services І Polderpeil 57, 2408 RD І Alphen aan den Rijn І Tel. Nr. (06) 464 45 148 E-mail : [email protected] І Website : www.devriesinvestmentservices.nl Kamer van Koophandel : 28106889 І BTW nr. : 1832.58.617 B01 І Rabobank 11 38 48 285 І Vergunningsnummer AFM : 12007459

Lid vereniging van beleggingsanalisten І Register beleggingsanalist І Geregistreerd EFFAS Financial Analyst І Vergunning AFM І DSI-gecertificeerd


dan moeten wij u teleurstellen. U gaat proberen wat miljoenen anderen al voor u gedaan hebben en miljoenen anderen nu mee bezig zijn, namelijk proberen de markt te verslaan. Elk wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het geen zin heeft om er vanuit te gaan dat een belegger de markt kan verslaan en zijn naaste belegger te overtreffen. Een aspect dat betrekking heeft op ‘timing’ wordt vaak over het hoofd gezien. Voor de speculant is timing ontzettend belangrijk. Hij probeert namelijk in een korte tijd veel geld te verdienen. Het idee om bijvoorbeeld een jaar te moeten wachten totdat zijn aandeel in koers gaat stijgen kan hij niet aan. Voor een goede belegger daarentegen maakt dit niet uit. Mr. Market Meestal is de financiële markt goed in staat om de juiste waarde aan een aandeel toe te kennen. Miljoenen kopers en verkopers zorgen ervoor dat de prijs meestal wel een goede reflectie is. Maar soms is de prijs niet correct en heel soms zelfs compleet fout. In deze gevallen is het voor beleggers goed om Benjamin Graham’s mr. Market goed te begrijpen. In mijn optiek de beste beschrijving om te begrijpen hoe het kan dat koersen zo ontzettend kunnen fluctueren. Stel u eens voor dat u een aandeel heeft gekocht tegen een koers van € 100,-. Een partner van u, laten we hem mr. Market noemen, probeert u te helpen. Elke dag vertelt hij u wat uw aandeel die dag waard is. Tevens biedt hij u aan om uw aandeel te kopen of nog meer aandelen aan u te verkopen. Soms vindt u dat mr. Market een correcte waardeberekening heeft gemaakt. Maar soms merkt u dat hij zich in zijn enthousiasme of zijn angst laat meeslepen en hierdoor met een idiote waarde voor uw aandeel op de proppen komt. Als u een goede belegger of zakenman bent, zou u zich dan door mr. Markets dagelijkse waardebepalingen een ander beeld van uw aandeel laten aanmeten? Alleen in het geval u het met hem eens bent of als u met hem wilt handelen. U zult gelukkig zijn als u uw aandeel kunt verkopen op het moment dat hij een belachelijke hoge prijs biedt. Aan de andere kant zult u enkele aandelen willen kopen als hij een belachelijke lage prijs vraagt. In alle andere gevallen negeert u hem. Goede beleggers weten wanneer aandelen duur zijn of goedkoop. Zij kunnen voordeel behalen uit de marktfluctuaties of het aan zich voorbij laten gaan. Wel moeten zij op de hoogte zijn van echt belangrijke koersbewegingen. Anders is het onmogelijk een voordeel te behalen met deze kennis. Door deze aanpak behoedt de belegger zichzelf zijn aandelen te verkopen als de koers daalt. Het is onze ervaring dat dit in de meeste gevallen slecht uitpakt. Je kunt dus stellen dat koersfluctuaties voor echte beleggers maar één doel hebben, namelijk het bieden van kansen om aandelen goedkoop te kopen als de koersen flink gedaald zijn of zijn aandelen tegen een goede prijs te verkopen als de waarderingen sterk zijn opgelopen. In alle andere gevallen kan hij beter niet naar de aandelenmarkt vergeten en zich richten op het dividend dat hij gaat ontvangen en naar de winstontwikkeling van de ondernemingen in zijn beleggingsportefeuille. Is mr. Market nog steeds aanwezig ? Jazeker, mr. Market bestaat nog steeds. Elke dag vertelt hij u tegen welke koers hij van u aandelen wil kopen en verkopen. Helaas luisteren er nog ontzettend veel beleggers naar hem. Zou u luisteren naar iemand die dagelijks bij u langs komt en verteld hoe u gemoedstoestand die dag moet zijn? Iemand die u verteld dat u zich vandaag vrolijk moet voelen en de andere dag weer pessimistisch. Natuurlijk niet. U bepaalt zelf hoe u zich voelt. Maar als het aankomt om beleggen, dan laten talloze beleggers zich leiden door mr. Market. Als hij beleggers vertelt zich ‘down’ te voelen, dan luisteren miljoenen mensen naar hem. Zij verkopen hun aandelen als mr. Market negatief gestemd is en als mr. Market euforisch is, koopt men aandelen. Dit ondanks het feit dat mr. Market soms beleggers idiote voorstellen doet. We hebben dit ook in Nederland gezien. Naarmate mr. Market positiever werd en belachelijke waarden toekende aan aandelen, wilde beleggers massaal aandelen kopen. Een paar jaar later zat. Mr. Market in zak en as. In zijn depressieve toestand bood hij tegen extreem

De Vries Investment Services І Polderpeil 57, 2408 RD І Alphen aan den Rijn І Tel. Nr. (06) 464 45 148 E-mail : [email protected] І Website : www.devriesinvestmentservices.nl Kamer van Koophandel : 28106889 І BTW nr. : 1832.58.617 B01 І Rabobank 11 38 48 285 І Vergunningsnummer AFM : 12007459 Lid vereniging van beleggingsanalisten І Register beleggingsanalist І Geregistreerd EFFAS Financial Analyst І Vergunning AFM І DSI-gecertificeerd


lage koersen aandelen aan. Bijna niemand wilde ze toen kopen. De reden is eenvoudig, ze volgden mr. Market in plaats van zelf hun conclusies te trekken. Goede beleggers letten uiteraard wel op het gedrag van mr. Market. Je moet juist zaken met hem doen maar alleen als het in uw voordeel is. Het is de taak van mr. Market om met koersen te komen. Het is uw taak om te bepalen om het goed is om op deze koersen te reageren. U hoeft niet te handelen alleen maar omdat hij met biedingen komt. Door mr. Market niet als uw baas te zien treedt hij bij u in dienst. Als tegenprestatie biedt hij u kansen om van te profiteren. Hoe verhoogt u uw kans op rendement ? Een van Benjamin Graham’s belangrijkste inzichten is de volgende: “De belegger die zichzelf toestaat mr. Market te volgen en zich zorgen maakt als koersen dalen zorgt ervoor dat zijn basisvoordeel veranderd in een nadeel”. Wat wordt met basisvoordeel genoemd. Het betekent dat een belegger zelf kan kiezen of hij mr. Market volgt of negeert. Professionele beleggers hebben dit voordeel niet. Zij moeten mr. Market volgen. Willen beleggers succesvol zijn, dan moeten zij alles waar zij invloed op kunnen uitoefenen beheersen. Beleggers kunnen controle uitoefenen op: 1. 2.

De hoogte van uw transactiekosten, door weinig te handelen, gebruik te maken van internetbrokers en geduld te hebben; De hoogte van uw kosten die gepaard gaan met eigendom, door geen dure beleggingsfondsen te kopen die hoge jaarlijkse beheerkosten vragen;

3.

Uw verwachtingen, door realistische verwachtingen te hebben over de verwachte rendementen van uw portefeuille;

4.

Uw risico, door zelf te bepalen hoeveel van uw vermogen u investeert in aandelen;

5.

Uw gedrag. Als u luistert naar de T.V., beleggersbladen leest, columns leest van analisten of adviezen op internet leest, zou de indruk gewekt kunnen worden dat beleggen een soort sport is of een oorlog of een wedstrijd is. Beleggen gaat er echter niet om anderen te verslaan. De uitdaging voor een belegger is niet de zoektocht naar die aandelen die het hardste stijgen en het minste dalen maar proberen niet zijn eigen vijand te worden door naar mr. Market te luisteren en aandelen te kopen als hij zegt “BUY” of aandelen te verkopen alleen maar omdat hij “SELL” roept. Goede beleggers luisteren ook niet naar de zogenaamde succesverhalen van anderen. Laat staan dat zij die adviezen gaan volgen. Beleggers worden er namelijk geen cent armer van als iemand anders de markt zou hebben verslagen. Uw geld en uw verstand Maar waarom dan toch vinden beleggers de opinie van mr. Market zo verleidend? Het antwoord komt van een vakgebied waar u dit niet van zou verwachten, namelijk de neuroscience. Op universiteiten en in laboratoriums worden de meest recente uitkomsten van onderzoeken gebruikt om na te gaan hoe onze hersenen reageren om investeringvraagstukken. De uitkomsten verklaart waarom u belegt op de wijze waarop u dit doet maar belangrijker nog, het geeft u oplossingen om een nog betere belegger te worden. Het verklaart waarom beleggers continue kopen op hoge koersen en verkopen op lage koersen, waarom bekende groeiondernemingen zo duur gewaardeerd zijn, waarom we onze risicotolerantie pas echt begrijpen als koersen dalen, waarom beleggers meedoen aan beursintroducties en beleggingsfondsen kopen die ‘hot’ zijn, die ondanks het feit dat onderzoek aantoont dat beleggers die juist niet moeten doen. Beleggers zijn mensen. Dit vertelt Andrew Lo, een professor die is gespecialiseerd in beleggen. Daarom is het belangrijk om te weten hoe onze hersenen werken er waarom we reageren op bepaalde gebeurtenissen. Onze hersenen zijn geprogrammeerd om ons in



beleggingsproblemen te krijgen. Onze hersenen zijn namelijk continue op zoek naar patronen. Psychologen hebben aangetoond dat als mensen een rij met willekeurige getallen wordt getoond en dit ook wordt medegedeeld dat de getallen willekeurig zijn men desalniettemin toch het volgende getal proberen te raden. We ‘weten’ dat de volgende gooi met een dobbelsteen 4 wordt, dat de penalty wordt gestopt, dat de lotto getallen 1, 6, 12, 18, 33 en 34 worden en dat het aandeel dat net is gekocht het nieuwe Microsoft zal worden. Zo denken technisch analisten dat zij de toekomstige koersbewegingen kunnen voorspellen op basis van historische koersen. Elke bank geeft periodiek aan wat zij verwachten van de aandelenkoersen en van de rente en van de valuta, e.d. Onderzoek toont aan dat we niet anders kunnen. Onze hersenen zijn zodanig ‘geprogrammeerd’ dat zij ons dwingen voorspellingen te doen. Twee gebieden van de hersenen zijn hiervoor verantwoordelijk. Deze gebieden worden geactiveerd zodra een gebeurtenis zich herhaald of een bepaalde volgorde zich herhaald. Als een gebeurtenis slechts twee keer voorkomt (bijvoorbeeld twee keer achter elkaar weet een beleggingsfonds de markt te verslaan of een onderneming weet twee keer de consensus te verslaan), wordt dit gebied reeds geactiveerd. Het ‘ik snap het’ gevoel ontstaat. De gevoel van overtuiging dat de belegger ‘weet’ wat er gaat gebeuren is ontstaan. Maar wat gebeurt er als deze elkaar opvolgende gebeurtenissen ineens wordt onderbroken, zoals zo vaak gebeurt in de financiële markten. Dan zorgen onze hersenen direct voor een angstgevoel. Dit verklaart waarom aandelen massaal worden gedumpt als na een reeks van meevallende cijfers het recente cijfer ook maar iets tegenvalt. Hoe langer de periode heeft geduurd dat een patroon zich heeft herhaald, des te heftiger de hersenen reageren zodra het patroon wordt onderbroken. Een ander belangrijk aspect omtrent de houding van beleggers heeft te maken met de stof dopamine. Deze stof zorgt ervoor dat mensen zich ‘high’ voelen. Dopamine zorgt ervoor dat beleggers zich goed voelen als koersen stijgen. De laatste onderzoeken omtrent dopamine hebben enorme consequenties voor beleggers. Allereerst, onze hersenen houden van risico’s nemen. Hoe minder waarschijnlijk of voorspelbaar de beloning, des te meer dopamine vrijkomt. Dit zorgt voor een licht euforisch gevoel. Dit verslavend gevoel zorgt ervoor dat we lotto spelen, investeren in IPO’s, te veel geld in te weinig aandelen stoppen en beleggen in actief beheerde beleggingsfondsen in plaats van passieve Indextrackers. Daarom trekken beleggers hun portefeuille bij zinnen als ‘dit is de nieuwe Microsoft’ of dit is de nieuwe Peter Lynch. Zelfs als beleggers nog nooit belegd hebben in het ‘oude’ Microsoft, willen ze de nieuwe Microsoft zeker wel in de portefeuille hebben. Het gevoel dat dan vrijkomt zorgt ervoor dat beleggers zich totaal niet meer focussen op de hoogte van de kans dat de lotto inderdaad wordt gewonnen. De tweede ontdekking heeft zijdelings te maken met de honden van Pavlov. Deze Rus liet elke keer als hij zijn honden eten gaf een bel rinkelen. Na een tijdje gingen de honden al kwijlen als er alleen maar met de bel werd gerinkeld. Dopamine werkt op een vergelijkbare wijze. Zodra de beloning wordt gekoppeld aan een bepaalde actie, komt er reeds bij de actie dopamine vrij. Met andere woorden, onze hersenen reageren reeds op de actie nog voordat de beloning er is. Een onderzoek geleid door Hans Breitner van Harvard toont aan dat de hersenen van beleggers hetzelfde reageren als de hersenen van drugsverslaafden. Bij beleggers komt reeds dopamine vrije bij de overtuiging dat een bepaalde koersbeweging gemaakt gaat worden. Als de tijd verstrijkt, worden beleggers reeds stoned bij de gedachte aan financieel gewin. In de aandelenhype aan het einde van de vorige eeuw werden day-traders reeds ‘high’ door alleen maar achter de computer te zitten met een aantal winstgevende transacties die ze ooit hebben gerealiseerd. Als een bedrijf als Cisco de consensus dan al 25 kwartalen lang had overtroffen was de komst van de eerstvolgende aankondiging reeds een reden om euforisch te worden. Misschien is dit wel de reden waarom de waardering van Cisco opliep tot maar liefst 196 keer de koers-winstverhouding in het jaar 2000. De derde bevinding is dat zodra een belegger bekend is geworden met een bepaalde gebeurtenis die resulteert in een koersstijging (zoals het overtreffen van de consensus) er iets geks gebeurt zodra de beloning uitblijft. De gebeurtenis zorgt ervoor dat dopamine vrijkomt. Beleggers zitten in een roes van hun eigen overtuiging ‘nu komt het’. De dopamine verdwijnt echter als sneeuw voor de zon als de beloning in de vorm van een koersstijging uitblijft. In slechts een aantal seconden verandert het gevoel van euforie in een depressie. Dit verklaart ook waarom de markt overdreven reageert bij een teleurstelling. Als de gebeurtenis inderdaad plaatsvindt komt er een bepaalde stof vrij, dopamine genaamd. Dit zorgt voor een licht euforisch gevoel. Dus als uw aandelen stijgen en dit gebeurt een paar keer achter elkaar, dan zult u verwachten dat dit voort zal duren. De verandering in uw hersenen zorgt voor een euforisch gevoel. Feitelijk bent u verslaafd aan uw eigen verwachtingen.



Maar als de koersen gaan dalen, zoals de laatste maanden, dan zorgt het financiële verlies ervoor dat een ander gedeelte van uw hersenen worden geactiveerd, namelijk de amygdala. Dit gedeelte van uw hersenen is verantwoordelijk voor het angstgevoel. Het verzorgt de beroemde vlucht- of vechtreflex. Als u bijvoorbeeld een brandalarm hoort zorgt dit gedeelte van uw hersenen ervoor dat uw hartslag omhoog gaat. U kunt hier niet aan doen, het gebeurd gewoon. Als ik een slang op uw schoot zou werpen, dan zult u uit uw stoel springen, ongeacht of het een echte slang zou zijn of een nepslang. De amygdala wordt direct geactiveerd. MRI-scans tonen echter ook aan dat dalende aandelenkoersen de amygdala activeren. Een ander onderzoek gaf aan dat hoe vaker beleggers met verlies worden geconfronteerd, hoe actiever de amygdala wordt. Zelfs maar aan verlies denken zorgt al voor een activering van dit orgaan. Dus als aandelenkoersen zakken, zal er een angstgevoel over u heen komen met als gevolg dat u wilt vluchten. En vluchten doet u door de aandelen te verkopen. Als u zou merken dat ik een nepslang in uw schoot heb gegooid, dan gaat u weer gewoon zitten. Er is dus niets aan de hand. Helaas werkt dit met beleggen anders. Een paniekreactie op een vals alarm zorgt ervoor dat u uw aandelen op het verkeerde moment verkoopt. Vaak is dit het laagste punt van de markt. Het kan er ook voor zorgen dat uw lange termijn beleggingsbeleid totaal de mist in gaat. Het verklaart ook dat in de hype veel beleggers opschepten dat zij bestand waren tegen het grote risico dat zij namen. Dankzij uitsluitend stijgende koersen werd hun amygdale nooit echt getest op een echte aanzienlijk financieel verlies. Te veel beleggers dachten dat koersdalingen heb niets zouden doen. Echter financiële verliezen zijn altijd pijnlijk voor iemand met normaal werkende hersenen. De bekende wetenschappers Daniel Kahneman en Amos Tversky hebben aangetoond dan de pijn die een verlies oplevert twee keer zo groot is als het plezier dat gepaard gaat met een winst. Geld verliezen is zo pijnlijk dat heel veel beleggers door de angst om nog meer geld te verliezen uiteindelijk hun aandelen verkopen, vaak als de bodem in zicht is of resoluut weigeren om aandelen bij te kopen. Dit fenomeen verklaart ook waarom beleggers zo gefixeerd zijn op absolute dalingen. De Dow Jones bevindt zich momenteel rond de 11.000 punten. Als beleggers op de televisie horen dat de Dow Jones 110 punten lager staat, worden beleggers angstig. Maar procentueel is het slechts een daling van 1 %. Als beleggers vergeten te kijken naar relatieve bewegingen in plaats van absolute bewegingen zullen ze minder snel in paniek raken. In vind overigens dat beleggers totaal verkeerd omgaan met koersdalingen. Recentelijk sprak ik nog met een belegger die door zijn beleggingsadviseur geadviseerd werd zijn belang in de emerging markets te verkopen nadat het 20 % in koers gedaald was. Hoe dien je om te gaan met koersdalingen? “Aandelenkoersen storten in elkaar”, staat in de krant geschreven. Het journaal weidt er zelfs tijd aan. Stel u nu eens voor dat u bij het aanzetten van de televisie kiest voor de nieuwszender van De Vries Investment Services. Hier zult u geen beelden aantreffen van zenuwachtige handelaren op de beursvloer en u zult niet de gong op Wallstreet horen. Tevens zult u geen koerstickers voorbij zien komen. Wat u bij een aanzienlijke daling wel zult aantreffen is het volgende: “Aandelen zijn in de aanbieding, nu met grote kortingen”. “De AEX nadert de 400 punten. Sla nu toe, vandaag nog goedkoper dan gisteren 2”. Een adviseur verteld in een interview dat deze lage koersen fantastisch nieuws is voor lange termijn beleggers. Dit is een totaal andere benadering dan menig belegger en professioneel adviseur hanteert. Hoe vaak lees ik niet in adviezen dat nadat koersen gedaald zijn, beleggers wordt geadviseerd zijn belangen te verkopen. Ik vind dit een kwalijke zaak. Soms maken we wel eens de vergelijking met een winkel. Stel u voor dat deze winkel de volgende advertentie heeft: “Wij bieden onze producten aan tegen een 50 % hogere prijs”. Wij schatten in dat u geen gebruik van deze aanbieding gaat maken. U zou wel gek zijn, toch? Als de advertentie als volgt 2

De opmerking is wel gebaat met enige nuancering. Belangrijk is om in te kunnen schatten of aandelen goedkoop zijn of duur

gewaardeerd. Hier zijn verschillende methodieken voor om dit te meten. Als een aandeel ook na de daling nog steeds duur is zouden wij niet adviseren dit aan te kopen. Zoals in dit artikel wordt beschreven zijn aandelen soms te duur, zoals in 2000 maar ook soms te goedkoop zoals in 2002. Om succesvol te beleggen is kennis van de waardering van markten dan ook een voorwaarde. De Vries Investment Services І Polderpeil 57, 2408 RD І Alphen aan den Rijn І Tel. Nr. (06) 464 45 148 E-mail : [email protected] І Website : www.devriesinvestmentservices.nl Kamer van Koophandel : 28106889 І BTW nr. : 1832.58.617 B01 І Rabobank 11 38 48 285 І Vergunningsnummer AFM : 12007459 Lid vereniging van beleggingsanalisten І Register beleggingsanalist І Geregistreerd EFFAS Financial Analyst І Vergunning AFM І DSI-gecertificeerd


was geweest: “wij bieden onze producten aan met een korting van 50 %”. Dan zult u waarschijnlijk tegen u zelf zeggen, “dat is een goede ‘deal’”. Beleggers reageren echter toch anders. Zij kopen tegen hoge koersen en verkopen tegen lage koersen. Het resultaat is dat het uiteindelijke rendement tegen valt. Belegger voelen vaak de noodzaak om soms meerdere malen per dag de aandelenkoersen te bekijken. Wij zijn van mening dat het voor veel beleggers veel beter zou zijn als zij de aandelenkoersen totaal niet zouden kunnen volgen. Stel uzelf eens de volgende vragen: “Heb ik mijn makelaar vandaag nog gebeld om de waarde van mijn huis op te vragen? “. En stel dat de prijs wat gedaald was, zou u het dan direct gaan verkopen? Zou de waarde over de langere termijn niet stijgen als u niet elke dag de waarde zou opvragen? Het enige goede antwoord op deze vragen is natuurlijk niet. Op dezelfde wijze dient u met uw beleggingsportefeuille om te gaan. Dat mr. Market u probeert op andere gedachten te brengen is zijn goed recht maar een goede belegger profiteert van zijn soms absurde gedrag. Nu we dit allemaal weten, hoe kunnen beleggers dit ter voordele gebruiken. Tip 1, Kijk niet naar aandelenkoersen Als aandelenkoersen zakken komt de amygdala in actie. Het zorgt ervoor dat beleggers angstig en bang worden. Dit gevoel is haast onweerstaanbaar. Beleggers moeten dan ook proberen zo min mogelijk in aanraking te komen met beelden die de amygdale in actie kunnen zetten. Ik denk aan tickers op het internet, het volgen van het financiële nieuws en het dagelijks bekijken van de waarde van de beleggingsportefeuille. Tip 2, Herbalanceer geregeld Onze hersenen zullen proberen aan de hand van patronen voorspellingen te maken en zullen de belegger dwingen risico’s op te zoeken met die kleine kans op een grote beloning. Daarom wordt er vaak belegt in bijvoorbeeld fondsen die het zo goed hebben gedaan. Als een aandeel een te grote weging krijgt in de portefeuille moet het belang worden teruggebracht. Als een belegger 75 % van zijn vermogen in aandelen belegt en door koersdalingen is dit teruggebracht tot 65 %, zorg er dan voor dat dit weer wordt teruggebracht tot 75 %. Is de weging toegenomen tot 85 %, breng het dan weer terug tot 75 %. Doe dit bijvoorbeeld eens per jaar. Tip 3, Gebruik meerdere portefeuilles Als u het niet kan laten om risico’s op te zoeken maak dan gebruik van meerdere portefeuilles, waarvan er één gebruikt kan worden om risico’s te nemen. Stop hier dat gedeelte van uw geld in dat u maximaal wilt verliezen. Tip 4, hou een dagboek bij Als u een transactie doet, hou dan bij waarom u dit deed. Noteer niet alleen de feiten maar schrijf ook uw emotie erbij. Bijvoorbeeld: “Ik verkoop mijn aandelen omdat ik bang ben dat de koersen nog verder gaan dalen. De verkoopkoers bedraagt … Tip 5, Bekijk het op de lange termijn Bedenk dat uw hersenen snel iets als een trend aanzien. Koop daarom nooit een aandeel of een beleggingsfonds als het ‘hot’ is. Bekijk de rendementen altijd in samenhang met andere beleggingen. Tip 6, spreid, spreid, spreid De sterke daling van de aandelenkoersen sinds 2000 heeft het grootste gevaar dat beleggers kan overkomen zichtbaar gemaakt, namelijk het onderschatten van je eigen risicotolerantie. Beleggers hadden de overtuiging dat zij het genomen risico in hun portefeuilles aan konden. Als dan blijkt dat dit niet zo is, is dit een garantie voor een financiële catastrofe. Spreiding is de op één na belangrijkste wijze



om ervoor te zorgen dat uw hersenen niet tegen u gaan werken. Door altijd van geld op de spaarrekening aan te houden, niet alleen te beleggen in één categorie aandelen maar ook een gedeelte in obligaties, onroerend goed e.d. voorkomt u dat u te veel risico neemt. Tevens verkleint u de kans dat uw amygdala u vertelt ‘verkoop’. Wij zullen u helpen om ook deze periode goed door te komen.



IN HET NIEUWS RENDEMENTEN UIT HET VERLEDEN, VORMEN GEEN GARANTIE VOOR DE TOEKOMST Zoals u weet is ons beleggingsadvies volledig gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. De data van aandelen behoren tot de meest onderzochte data ter wereld. De reden is duidelijk. Het vinden van een winnend systeem is als het winnen van de lotto en zal de ontdekker spoedig een rijk man maken. Wij zullen geregeld in onze uitlatingen aandacht schenken aan de conclusies van deze onderzoeken. Tevens zullen wij aangeven hoe en in welke vorm wij hiervan gebruik maken in onze advisering. Wij hebben al eerder aangegeven dat vrijwel alle beleggers proberen de markt te verslaan. Helaas lukt hen dit zelden. Toch weerhoudt dit voldongen feit beleggers er niet van het continue te proberen. Veel adviesbureaus en professionele adviseurs spelen hier handig op in. Zij maken gebruik van fraaie methodes, zoals technische analyse, tradingsystemen, fundamentele analyse, e.d. Zij wapperen met de fraaie rendementen die in het verleden door deze methoden gerealiseerd zijn. Beleggers zijn hier erg gevoelig voor, want laten we eerlijk zijn, wie wil er niet gebruik maken van een winnend systeem. Er zijn ontzettend veel beleggingssites waarop u een abonnement kunt nemen. De dienst bestaat eruit op u adviezen te geven. Wij bekijken geregeld deze sites. Op IEX-nl worden meerdere modelportefeuilles bijgehouden. Het rendement van de ‘Trading Twins’ bedraagt over 2008 tot nu toe – 69,83 %. Ook kunt u een modelportefeuille volgen op www.inveztor.nl kun. Het rendement over 2008 bedraagt daar -54,1 %. Zou u een dergelijke modelportefeuille hebben gevolgd, dan is het ‘einde oefening’. Een positieve uitzondering is Turbotraders.nl. Zij hebben dit haar een positief rendement gerealiseerd van 12 %. Dit is, zeker gezien het huidige beursklimaat, een uitstekend rendement. Op de site wordt niet vermeld over historische rendementen. Wel wordt het volgend gemeld: TurboTraders is in 2004 opgericht door twee professionele beurshandelaren. Samen hebben wij meer dan 25 jaar actieve handelservaring en meer dan 10 jaar ervaring met technische analyse. Wij hebben zelf het gemak van het handelen in turbo’s ervaren en willen dit graag delen met andere actieve beleggers. Omdat wij dagelijks de beurs analyseren en bespelen beschikken we over een groot marktgevoel. Bovendien werken wij met zijn tweeën waardoor wij elkaar scherp houden en zeer kritisch naar de markt kijken. Deze samenwerking is binnen de beleggingswereld uniek te noemen en verklaart grotendeels onze goede prestaties. Onze missie: Actieve beleggers laten ervaren hoe er succesvol in Turbo’s gehandeld kan worden! Dat klinkt goed, nietwaar. De meest belangrijke vraag is natuurlijk; “hoe is het gerealiseerde rendement in het verleden en welk risico heeft de belegger gelopen”? Gelukkig volgen wij Turbotraders.nl al geruime tijd en kunnen wij u wel de historische rendementen geven die zij niet meer op de site laten zien. De ‘ervaren’ handelaren zijn in december 2004 begonnen. Stel dat u Euro 50.000,- had geïnvesteerd in de AEX-index. Dan zou uw belegging eind 2006 Euro 61.000,- waard zijn. Het resultaat bij turbotraders: een negatief rendement van 22 %. De waarde van uw beleggingsportefeuille bedraagt Euro 38.800,-. U zou maar liefst 38 transacties gepleegd hebben. De abonnementskosten gedragen Euro 600,- per jaar. Voor dit bedrag heeft u bijna een full-service begeleiding van De Vries Investment Services. Daarnaast heb ik het nog niet over het genomen risico. Per transactie wordt gemiddeld 20 % van het totale vermogen in een turbo geadviseerd. In turbo’s kun je de totale inleg verliezen. Het risico is dus zeer hoog. Maar ja, we beginnen in 2008 gewoon opnieuw en als de prestaties dan wel (tijdelijk) goed zijn, dan vergeten we de historische rendementen toch? Is dit voorbeeld een uitzondering? Helaas niet. Ik noem een Wilgenhaege die eind vorig jaar is gestopt met het mededelen van de gerealiseerde rendementen. Toch zijn wij van overtuigd dat als een cliënt bij hen binnenstapt voor een advies er nog steeds wordt verteld dat je met een ‘behoudend’ risicoprofiel gemiddeld 7 % tot 10 % kunt realiseren. Als het op beleggen aankomt zijn beleggers goedgelovig en vallen vaak voor dit soort verkooppraatjes. De harde waarheid is echter dat niemand op korte termijn koersen kunnen voorspellen. Als beleggen zo simpel was, dan zou elke belegger toch in oktober 2007 zijn uitgestapt en zijn geld op een spaarrekening hebben gezet?



DE KOSTEN VAN BELEGGINGSADVIES EN VERMOGENSBEHEER Recentelijk waren we de leveringsvoorwaarden van vermogensbeheerders aan het bestuderen. In deze voorwaarden moeten vermogensbeheerder namelijk exact vertellen hoeveel kosten zij in rekening brengen. Hieronder leest u hoe men geld verdient. We hebben de letterlijke tekst van de website gehaald. De cursieve teksten zijn onze toevoegingen. Uiteraard hebben we de naam van de vermogensbeheerder geheim gehouden maar wij kunnen u zeggen dat het een bekende instelling is. Vergoedingen Ten aanzien van de transactiekosten en de periodiek terugkerende kosten, zoals bijvoorbeeld de beheervergoeding, bestaat totale transparantie. In het navolgende wordt op deze vergoedingen ingegaan. Transactieprovisie BEHEERDER maakt voor de orderuitvoering gebruik van de depotbank. Deze is naast het bewaren van uw gelden en financiële instrumenten ook verantwoordelijk voor de uitvoering van de transacties. Via de depotbank kunnen per transactie kosten aan u in rekening worden gebracht. Deze kosten betreffen zowel een vergoeding voor de depotbank, als voor BEHEERDER. Het bedrag van de transactiekosten dat verband houdt met de dienstverlening van de depotbank, is uitgedrukt in een percentage van de totale transactiekosten. Onder normale omstandigheden bedraagt dit percentage maximaal 70% van de totale transactiekosten. In uitzonderingsgevallen kan dit oplopen tot 100%. Uit bovenstaande blijkt dat BEHEERDER financieel baat heeft bij het doorvoeren van veel transacties. Maximaal 30 % van de transactiekosten zijn inkomsten. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat veel transacties uiteindelijk resulteren in een lager rendement voor de cliënt. Plaatsingsvergoeding BEHEERDER kan in sommige gevallen bij het aanbrengen van cliënten voor deelname in een bepaalde belegging een in de markt gebruikelijke vergoeding ontvangen. Dit zijn geen vaste percentages, maar worden door de uitgevende instelling per deelname bekend gemaakt. Maximaal wordt 3% van de effectieve waarde uitgekeerd. De plaatsingsvergoeding vormt voor veel financiële instellingen een zeer belangrijke inkomstenbron. Maximaal 3 % wordt aan de instelling uitgekeerd, alleen maar om de instelling zo ver te krijgen dat het product in de markt wordt geplaatst. Wie dit allemaal betaalt, is uiteindelijk de belegger. Bestandsvergoedingen Indien BEHEERDER voor cliënten belegt in beleggingsfondsen ontvangt BEHEERDER in sommige gevallen van het fonds een vergoeding. Deze vergoeding bedraagt op jaarbasis maximaal 0,5% van het bij het fonds gemiddeld belegde vermogen. Voor financiële instellingen zijn deze regelingen een zeer belangrijke inkomstenbron. Stel dat er wordt belegt in een aandelenfonds dat 0,5 % elk jaar aan de financiële instelling uitkeert. Dat betekent bij een gemiddeld verwacht rendement van 8 % per jaar, dat de financiële instelling daar 6,25 % van afsnoept. Vergoedingen aan en van derden Indien derden bij het tot stand komen van de relatie tussen de cliënt en BEHEERDER behulpzaam zijn geweest kan BEHEERDER aan deze derden een vergoeding verstrekken. Deze vergoeding bedraagt maximaal 50% van de beheer- of adviesvergoeding die aan de Cliënt in rekening wordt gebracht. In die gevallen dat BEHEERDER een vergoeding krijgt van derden zal BEHEERDER zich in haar handelen nimmer laten leiden door de hoogte van de vergoeding, maar te allen tijde handelen in het belang van de cliënt. Stel dat uw accountant of Financial planner u adviseer uw beleggingen bij Beheerder onder te brengen. Voor deze doorverwijzing



ontvangt uw accountant of Financial planner hier jaarlijks maximaal 50 % van de vergoeding voor die u aan de Beheerder betaalt. Dat is nog eens een duur advies! Maar vind u dit ook eerlijk? Stel u belegt een bedrag van € 150.000,- en de beheervergoeding bedraagt 1 %. Daarvan wordt dus maximaal € 750,- elk jaar aan uw accountant of Financial planner uitgekeerd, enkel en alleen omdat hij u heeft doorverwezen. Bovenstaande hebben wij niet verzonnen. De teksten zijn overgenomen van een bekende vermogensbeheerder. Het geeft aan hoe de financiële wereld in elkaar zit.

DE VOORSPELLENDE GAVE VAN DE MEDIA Vrijwel een ieder van u leest de krant. Wellicht bent u zelfs geabonneerd op een beleggersblad. Voor veel beleggers is de media de belangrijkste bron van informatie. Vele aan- en verkopen worden hierop gebaseerd. Recentelijk is er een grote studie 3 verricht naar de prestaties van de aandelen voordat en nadat zij op de voorpagina stonden van een aantal gerenommeerde business magazines, zoals Forbes, Business Week en Fortune. Het onderzoek bestrijkt een periode van maar liefst 20 jaar. In het onderzoek bleek dat de ondernemingen waarin positieve artikelen in de magazines werden besproken 500 dagen voor de publicatie zeer goed presteerden 4. Ondernemingen waarover negatieve publicaties in de magazines werden behandeld presteerden de periode voor de publicatie beduidend minder 5. Na de publicaties bleken de rollen omgekeerd. De aandelen van de ondernemingen waarover negatief werd geschreven presteerden aanzienlijk beter dan de aandelen van de ondernemingen waarover positief was geschreven. De conclusie van de onderzoekers was dan ook : “positive stories generally indicate the end of superior performance and negative news generally indicates the end of poor performance.” Blijkbaar zijn ook journalisten gewoon mensen, net als analisten en beleggingsadviseurs. Trends uit het verleden worden simpelweg doorgetrokken. Nu we het toch over analisten hebben. Twee onderzoekers hebben gedurende twee jaar duizenden analisten en bestuurders geïnterviewd 6. Uit het onderzoek blijkt dat ondernemingen op meerdere manieren proberen een positief oordeel van de analist te bewerkstelligen. U kunt dan denken aan het verkrijgen van een lidmaatschap, de analist in contact te laten komen met een andere bestuurder, e.d. Twee op de drie analisten accepteert het aanbod. Het zal u niet verbazen dat de analist door het accepteren van deze gunsten positiever over de onderneming schrijft. Bedrijven met een negatieve winstontwikkeling konden via deze gunsten de kans op een neerwaartse bijstelling halveren. Wellicht heeft u door het lezen van mijn nieuwsbrieven de indruk dat het erop lijkt dat de financiële wereld probeert de Nederlandse belegger ‘dom’ te houden. Ik ben bang dat dit inderdaad zo is. Nederlandse instellingen hebben er geen baat bij om hun cliënten te vertellen hoe de financiële markt echt in elkaar steekt. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten. De Amerikaan belegt haar gelden massaal in beleggingsfondsen met een zo laag mogelijk TER. In Nederland daarentegen zijn de kosten binnen de beleggingsfondsen alleen maar toegenomen. Mijn ervaring is dat de Nederlandse belegger van deze praktijken niet op de hoogte is. Door mijn jarenlange ervaring als leidinggevende bij een Nederlandse grootbank weet ik dat het doel is om geld te verdienen voor de financiële instelling. Dit gaat helaas niet samen met de kans op rendement voor de belegger. Ik concludeer dan ook dat de Nederlandse belegger een grote kennisachterstand heeft. In de Verenigde Staten zijn ook veel meer onafhankelijke adviseurs, die inderdaad tegen een vast uurloon werken. In de Verenigde Staten wordt dan ook massaal in indexfondsen en indextrackers belegt. Wij zullen in ieder geval onze uiterste best doen om het tij in Nederland te doen keren en de Nederlandse belegger een grotere kans op rendement te bieden.

3

Are cover stories effective contrarian indicators? Tom Arnold, John Earl en David North.

4

Gemiddeld 43 % beter dan de benchmark.

5

Gemiddeld 35 % minder dan de benchmark

6

Sociopolitical Dynamics in Relations Between Top Managers and Security Analysts. James Westphal (University of Michigan) and

Michael Clement (University of Texas). De Vries Investment Services І Polderpeil 57, 2408 RD І Alphen aan den Rijn І Tel. Nr. (06) 464 45 148 E-mail : [email protected] І Website : www.devriesinvestmentservices.nl Kamer van Koophandel : 28106889 І BTW nr. : 1832.58.617 B01 І Rabobank 11 38 48 285 І Vergunningsnummer AFM : 12007459 Lid vereniging van beleggingsanalisten І Register beleggingsanalist І Geregistreerd EFFAS Financial Analyst І Vergunning AFM І DSI-gecertificeerd


DE KWALITEIT VAN ANALISTEN Zoals we al meerdere malen hebben aangegeven zijn koersen onmogelijk te voorspellen. Toch houden vele mensen zich, al dan niet beroepsmatig, zich er wel mee bezig. Als je dan een echte specialist bent, dan voelen velen zich verplicht om geregeld met ‘adviezen’ te komen. We kijken dan ook geregeld met veel plezier naar de IEX-site. Op deze site staan veel adviezen van ‘specialisten’. Veel beleggers volgen die adviezen op. Om een idee te geven van de kwaliteit van de adviezen, laten wij u hier de adviezen zien omtrent het aandeel TomTom. Datum

Analist

Koers TOM TOM

27-mrt Ron Belt 9-4-2008 Jacques Potuit

anticiperend op een

Resultaat

€ 31 koop turbo long

Advies

koersstijging

100 % verlies

€ 22 kopen

koersstijging

-36,4%

23-4-2008 Jacques Potuit

€ 20 kopen

koersstijging

-30,0%

23-4-2008 Jerry de Leeuw

€ 20 kopen turbo

koersstijging

100 % verlies

28-4-2008 Frank van Dongen

€ 25 kopen (even miljonair worden)

koersstijging

-44,0%


€ 25 koop call opties

koersstijging


€ 25 Verkoop de calls

geen verdere koersstijging

huidige koers

80 % verlies

€ 14

De koers van TomTom is sindsdien alleen maar gedaald. Beleggers maken zich zorgen om de grote rentelasten. De resultaten van de adviezen varieert van een negatief rendement van – 30 % tot het volledig verliezen van de inleg. We hebben geen enkel advies gevonden dat adviseerde te anticiperen op een verdere koersdaling van TomTom.



Een ander voorbeeld is SBM Offshore. Op maandag 14 juli kwam deze onderneming met een winstwaarschuwing. Het bleek dat SBM Offshore onvoldoende in staat was om de hogere kosten door te berekenen aan haar cliënten. Meestal worden de prognoses na een winstwaarschuwing razendsnel aangepast. Daarom goed om de meeste recente adviezen even te geven. De huidige koers bedraagt overigens € 14,50. Dit is 30 % lager dan de slotkoers van vrijdag. B ank / broker

A nalist

A dvies

UB S J P M organ

Ko ersd oel

Wp a 2 008 ta x.

W pa 2009 tax.

Datu m

Bu y

30, 00

0,00

0, 00

01- 07-2 008

Ne utral

26, 00

0,00

0, 00

01- 07-2 008

N eutral?

27, 00

0,00

0, 00

20- 06-2 008

Hold

30, 00

0,00

0, 00

03- 06-2 008

G oldm an Sachs

He nry T arr

P eterca m

Luu k van B eek

G oldm an Sachs

He nry T arr

Bu y

26, 00

0,00

0, 00

02- 06-2 008

T heod oor Gilisse n

He rm an Bots

Bu y

32, 00

1,26

1, 51

30- 05-2 008

S NS

D. van Doe sburg

Bu y

34, 00

1,29

1, 26

30- 05-2 008

ING

Q uirij n M ulder

HS B C Natixis

J ulien Laurent

M organ S tan ley K eijser S ecurities

M argarita Shevtsova

Leh m an Brothe rs A BN A m ro

Dick van d er K loos

HS B C ING

Q uirij n M ulder

T heod oor Gilisse n

He rm an Bots

C itigroup Sm ith B arn ey

Bu y

30, 00

0,00

0, 00

27- 05-2 008

O ve rwe igh t

30, 00

0,00

0, 00

19- 05-2 008

A dd

28, 00

1,28

1, 42

15- 05-2 008

Eq ual-we igh t

34, 00

0,00

0, 00

12- 05-2 008

Bu y

29, 00

0,00

0, 00

29- 04-2 008

Eq ual-w eigh t?

27, 00

0,00

0, 00

23- 04-2 008

B uy?

28, 00

0,00

0, 00

02- 04-2 008

O ve rweight?

27, 00

0,00

0, 00

18- 03-2 008

Hold

22, 00

0,00

0, 00

14- 03-2 008

Bu y

32, 00

1,35

1, 72

13- 03-2 008

Hold

0, 00

0,00

0, 00

13- 02-2 008

J P M organ

Ne utral

23, 50

0,00

0, 00

12- 02-2 008

HS B C

Ne utral

28, 00

0,00

0, 00

04- 02-2 008

R abo

Dann y van Doesb urg

Bu y

30, 00

0,00

0, 00

01- 02-2 008

Natixis

J ulien Laurent

A dd

23, 00

0,00

0, 00

30- 01-2 008

O utperf orm

30, 00

0,00

0, 00

30- 01-2 008

Hold

25, 00

0,00

0, 00

30- 01-2 008

C S FB P eterca m

Luu k van B eek

IRIS

M arc van d er Ho lst

Hold?

0, 00

0,00

0, 00

25- 01-2 008

IRIS

M arc van d er Ho lst

S ell?

0, 00

0,00

0, 00

24- 01-2 008

Bu y

28, 00

0,00

0, 00

18- 01-2 008

G oldm an Sachs

Tsja, een beter voorbeeld omtrent de voorspellende gaven van analisten kunnen we u bijna niet geven.



WAT DOET DE ECONOMIE ? De economische vertraging die vorig jaar is ingezet blijft voortduren. De meest recente economische data wijzen op een toename van de economische vertraging. Er zijn een aantal redenen om te verklaren waarom het economisch allemaal wat minder gaat: 1.

Vanaf 2004 hebben veel landen hun monetaire beleid verkrapt;

2.

De verdubbeling van de olieprijs in 2007;

3.

Het ineenstorten van de Amerikaanse huizenmarkt;

4.

De kredietcrisis.

De economische vertraging is het duidelijkst waarneembaar in de V.S. Economen zijn het er nog niet over een of de Amerikaanse economie momenteel in een recessie zit. Buiten de V.S. groeide de economie in het eerste kwartaal robuust met positieve verrassingen in Europa en Japan. In beide continenten groeide de economie harder dan de lange-termijn trend. Recente data geven echter wel weer aan dat in het huidige tweede kwartaal er sprake zal zijn van een behoorlijke vertraging. De opkomende economieën laten weliswaar ook een lichte vertraging van de economie zien, echter de economische groei bevind zich nog steeds op een zeer hoog niveau. De export naar de volwassen economieën nam af maar de export onderling handhaafde zich. Het lijkt erop dat deze economieën ontkoppeld zijn van de V.S. Hoe is dit zo gekomen. 1.

De landen voerden een stimulerend economisch beleid. Dit zorgde voor lage rentestanden en aantrekkelijke wisselkoersen;

2.

Opkomende economieën zijn veel minder afhankelijk van onroerend goed;

3.

Het financiële systeem heeft veel minder last van de kredietcrisis;

4.

Een aantal landen subsidiëren de prijzen van energie. De sterk gestegen olieprijzen hadden dus minder impact;

5.

Veel landen zijn exporteurs van grondstoffen. Er is dus geprofiteerd van de gestegen prijzen van grondstoffen.

De economische vertraging valt momenteel samen met een sterke stijging van de inflatie. De kerninflatie bevindt zich momenteel boven de grenzen die Centrale Banken acceptabel vinden. De inflatie is feitelijk in de gehele wereld een probleem maar in de opkomende economieën is de inflatie momenteel het hoogst. Verderop in dit maandbericht hebben we een special over de inflatie opgenomen. Het grote verschil in de economische prestaties tussen de V.S. en andere landen zien we ook terug in het monetaire beleid. De agressieve renteverlagingen zijn alleen in de V.S. doorgevoerd. In Europa en Japan zijn de rentetarieven stabiel. In een aantal landen uit de opkomende economieën zien we dat de rente verhoogd is. Door de hoge inflatie zal het waarschijnlijk noodzakelijk zijn de rentetarieven te verhogen.



EERSTE HALF JAAR

2008 WAS HET SLECHTSTE SINDS 1987

Het eerste half jaar van dit jaar zal de

105,000

Rendement 2008 indeling per regio

geschiedenis ingaan als het slechtste halfjaar sinds 1987. Alle belangrijke beleggingscategorieën, zoals aandelen,

100,000

obligaties en onroerend goed, zakten scherp in waarde. Zo verloor de AEX-index ruim 18 %.

95,000

De zwaarste klappen vielen in Azië. De indices van China en India halveerden. De beurs van Vietnam verloor maar liefst 61 % en was

90,000

hiermee de slechtst presterende beurs ter wereld. De rechtergrafiek laat de rendementen zien van de belangrijkste

85,000

regio’s. Gemiddeld daalden de koersen met EUROPE ex UK Standard Core 80,000

JAPAN Standard Core

steeds boven het dieptepunt dat halverwege

NORTH AMERICA Standard Core

maart werd bereikt. Om de koersdalingen in

PACIFIC ex JAPAN Standard Core THE WORLD INDEX Standard Core

Beleggen in aandelen is namelijk voor de lange termijn. Dan ziet u dat de meeste beleggers sinds die periode door de jaren nog

Rendementen sinds 2003 indeling per regio

290,000

steeds een fraai rendement hebben gerealiseerd. Met name voor beleggers die net zijn begonnen met beleggen betekenen de recente koersdalingen een zeer vervelende

EUROPE ex UK Standard Core 240,000

JAPAN Standard Core NORTH AMERICA Standard Core

start. Het geeft wel aan hoe belangrijk het is

PACIFIC ex JAPAN Standard Core

om met beleggen in aandelen de tijd te hebben en uw rendementen pas over langere termijn te beoordelen.

THE WORLD INDEX Standard Core

190,000

Ook beleggers in obligaties kregen te maken met dalende koersen. Door de stijgende inflatie

140,000

stegen de rentes. Stijgende rentes zorgen voor dalende koersen van obligaties.

mei 08

jan 08

mrt 08

nov 07

jul 07

sep 07

mrt 07

mei 07

jan 07

sep 06

nov 06

jul 06

mrt 06

mei 06

jan 06

nov 05

jul 05

sep 05

mei 05

jan 05

mrt 05

nov 04

sep 04

jul 04

mrt 04

mei 04

jan 04

sep 03

nov 03

jul 03

mrt 03

90,000 mei 03

niet aan de malaise onttrekken. Onroerend

jan 03

Ook beleggers in onroerend goed konden zich goed reageert altijd heftig op schommelingen

in de rente. Doordat binnen de sector onroerend goed veel met geleend geld wordt gewerkt, hebben stijgende rentes direct een negatieve invloed op het bedrijfsresultaat. Een paar specifieke beleggingsmogelijkheden sprongen er in het eerste halfjaar positief uit. Een belegging in olie zou u ruim 30 % rendement hebben opgeleverd. Een belegging in maïs leverde zelfs 52 % op. Helaas zijn dit juist beleggingscategorieën die slechts voor een zeer klein gedeelte in een beleggingsportefeuille worden opgenomen. We stellen dan ook dat alle beleggers het jaar slecht zijn begonnen.


24 jun

17 jun

10 jun

03 jun

27 mei

20 mei

13 mei

29 apr

06 mei

22 apr

15 apr

08 apr

01 apr

25 mrt

18 mrt

11 mrt

26 feb

04 mrt

19 feb

12 feb

29 jan

05 feb

eronder de rendementen per regio sinds 2003.

22 jan

08 jan

75,000

01 jan

perspectief te zetten, ziet u in de grafiek

15 jan

13 % tot 20 %. Wel staand de koersen nog


WAAROM ZOUDEN AANDELENKOERSEN VERDER KUNNEN DALEN ? Aandelen hebben het momenteel zwaar. Er is sprake van een flinke tegenwind die momenteel is aangetrokken tot een storm. Als we nuchter naar de financiële markt kijken, dan onderkennen we drie risico’s: 1.

Dalende winsten;

2.

Het financiële stelsel;

3.

Beleid Centrale Banken.

In een omgeving of verslechterende economische vooruitzichten worden de winstvooruitzichten voor ondernemingen minder positief. Vanaf 2003 zijn de winsten sterk gestegen. De oorzaak was de lage rente en de robuuste economische groei. Nu het economisch slechter gaat, verwachten wij dan ook dat de winsten zullen gaan dalen. De afgelopen maanden is dit risico groter geworden, dit dankzij het gegeven dat de economie in een sneller tempo verslechterd. De winstmarges staan nog steeds op een historisch hoog niveau. Het kan niet anders dan dat de huidige winstmarges niet langer haalbaar zullen zijn. De financiële sector was voor een groot gedeelte verantwoordelijk voor de enorme winsten die de afgelopen jaren zijn gerealiseerd. Naast het gevaar van de enorme afboekingen die momenteel gepleegd worden, zijn een aantal zeer winstgevende activiteiten nagenoeg stil komen staan. Met name de kredietverstrekkingen en de ‘securisaties’ zijn sterk afgenomen. Omtrent het gegeven of de kredietcrisis nu achter de rug is of dat het ergste nog moet komen, daar zijn de meningen zeer sterk verdeeld. Sommige zeer gerespecteerde analisten (zoals Blackrock) en beleggers (zoals Warren Buffet) zijn de mening toegedaan dat het ergste achter de rug is. Anderen (zoals Cees de Kort van AFS Capital Management) menen dat het ergste nog moet komen. De winstverwachtingen van analisten voor 2008 ligt nog steeds te hoog. Dit maakt de kans op teleurstellingen zeer groot. Centrale banken wijzen op het inflatie-gevaar. Met uitzondering van de V.S. en Groot-Brittannië, zijn de meeste Centrale Banken de rentes aan het verhogen. Ondanks dat de inflatie in 2009 wel eens sterk zou kunnen dalen, zal gedurende dit jaar de nadruk van Centrale Banken vooral liggen op het beteugelen van het inflatiegevaar. Wij zien dat professionele beleggers het inflatiegevaar (nog) niet hebben ingeprijst.



WAAROM ZOUDEN AANDELENKOERSEN WEER KUNNEN STIJGEN? Op dit moment zijn er een aantal argumenten waarom aandelenkoersen weer zouden moeten stijgen. De eerste komt uit de hoek van de waarderingen. In Europa zijn de waarderingen van aandelen niet zo laag geweest in de afgelopen twintig jaar. Ook relatieve waarderingsmethodieken laten zien dat aandelen ten opzichte van obligaties zeer goedkoop zijn. Alleen lage waarderingen zorgen overigens niet voor een ‘bull-markt’. Wel is het belangrijk te onderkennen dat beleggers op een gegeven moment tot het besef gaan komen dat de huidige waarderingen wel erg laag zijn. Vanuit een technisch perspectief zijn de aandelenmarkt ‘oversold’. Onderzoeken wijzen uit dat beleggers, zowel particuliere beleggers alsmede fondsbeheerders, nog niet zo negatief gestemd zijn geweest. Dit blijkt uit o.a. de hoeveel geld die uit beleggingen zijn gehaald en op kas is geplaatst. Onderzoek toont aan dat als de kaspositie op zijn hoogst is, het dieptepunt van de aandelenkoersen nabij is. Het laatste argument heeft betrekking op de Centrale Banken. Op dit moment worden voor de meeste landen renteverhogingen verwacht. Als blijkt dat de inflatie in 2009 gaat zakken, is het aannemelijk dat beleggers weer rekening gaan houden met renteverlagingen of in ieder geval met gelijkblijvende rentetarieven. Dit zou een extra stimulans kunnen zijn voor de aandelenkoersen. Dit laatste argument zou overigs pas in 2009 kunnen gaan spelen. De grafiek aan de rechterkant laat de prognoses zien van 1.500 Amerikaanse ondernemingen. Van 375 ondernemingen wordt een stijgende winst per aandeel verwacht. Van 608 ondernemingen wordt een daling van de winst verwacht. Het verschil (d.i. -233) bedraagt – 15,5 %. De koersen zijn op deze verslechtering al behoorlijk op vooruit gelopen.



WAT GAAT ER DE KOMENDE MAANDEN GEBEUREN ? Wij denken dat de komende maanden er een gevecht zal gaan plaatsvinden tussen slecht economisch nieuws aan de ene kant en lage waarderingen aan de andere kant. Het lijkt het meest waarschijnlijk als koersen tussen een bepaalde bandbreedte gaan fluctueren. Één van de belangrijkste katalysators zal de ontwikkeling van de olieprijs zijn. Stijgt de olieprijs significant, dan zal dit slecht nieuws zijn voor de aandelen. Een dalende olieprijs zal zeer voordelig uitpakken voor aandelenkoersen.

TERUGBLIK RENTE EN ALTERNATIEF SPAARREKENING Beweeglijke rentemarkten De maand juni heeft een uiterst volatiele rentemarkt laten zien. De rentemarkten werden enerzijds gedreven door de angst voor inflatie (de inflatie voor de Eurozone is uitgekomen op 4 %) en anderzijds door een “ flight to quality” door de gestaag dalende aandelenmarkten. Dit alles zorgde voor sterk fluctuerende koersen van obligaties. (en de koersen dalen)en tijdens sterk dalende aandelenmarkten vluchtten beleggers in voornamelijk veilige staatsleningen en liepen de koersen dus op. Per saldo is de rente voor de langere looptijden nagenoeg gelijk gebleven. De rente voor de periode 2 tot 5 jaar is per saldo iets lager uitgekomen en de rente voor perioden van 3 tot 12 maanden is opgelopen. Hieruit spreekt de verwachting dat voor een periode van 12 maanden een inflatiedruk zal blijven bestaan en dat door renteverhogingen van de ECB deze op termijn zal afnemen. Gevoed door de woorden van ECB president Trichet, die duidelijk aangegeven heeft dat een renteverhoging zou worden doorgevoerd om een verder oplopende inflatie door mogelijke tweede ronde effecten te beteugelen, is met name de rente voor de korte looptijden in de obligatiemarkten opgelopen. De ECB heeft inderdaad de Refirente verhoogd van 4% naar 4,25%. De intentie van de ECB is duidelijk: te voorkomen dat de inflatie van dit moment wordt meegenomen in onderhandelingen over toekomstige lonen.

Inflatie, economische ontwikkeling en het rentewapen Op dit moment is er door de markt voor de komende 12 maanden impliciet een renteverhoging ingeprijst van minimaal 1%. Deze renteverhoging zou genoeg moeten zijn om de inflatie op termijn te beteugelen. Althans dit impliceren de huidige rentetarieven. Het lijkt er dus op dat marktpartijen een andere toekomstvisie hebben dan de ECB met betrekking tot de ontwikkeling van de inflatie. Ondanks de uitlatingen van leden van de ECB dat men tevens oog heeft voor de zorgelijke economische ontwikkelingen in de Eurozone en dat een serie van renteverhogingen niet voor de hand ligt. De markt wordt waarschijnlijk voornamelijk geleid door het gegeven dat de belangrijkste doelstelling van de ECB is om de inflatie in de Eurozone op 2% of daar onder te krijgen. De groei van het BNP van de Eurozone is niet de belangrijkste doelstelling. De belangrijkste bronnen van de toename van de inflatie zijn de gestegen olieprijzen en de prijzen van landbouwproducten. Alhoewel Europeanen een relatief klein deel van het inkomen spenderen aan voedsel en brandstof vormt dit een onderdeel van de dagelijkse uitgaven. Dat prijzen van bijvoorbeeld televisies en audioapparatuur relatief snel dalen wordt niet opgemerkt omdat het doen van dagelijkse boodschappen en tanken het beeld van inflatie bepalen. Het gevoel van de consument is dat de inflatie hoger is dan de huidige 3-4% zoals deze in de statistieken wordt weergegeven. Het recent verder gedaalde consumentenvertrouwen is een gevolg van de angst voor inflatie en de zorg voor eventuele toekomstige werkloosheid. Het is een moeilijke beslissing geweest voor de ECB om de rente te verhogen ten tijde van een verder afnemende economie en een verder afgenomen consumentenvertrouwen. Met name het gevaar dat



de consument minder zal gaan besteden, of al besteedt, is een oorzaak van de huidige economische neergang. Bij de recessie van 2001/2002 was de afkoeling voornamelijk te wijten aan de kant van de producenten. Wat ook niet helpt is de huidige kredietcrisis waarvan het einde nog niet in zicht is. Banken zijn terughoudender geworden met het verstrekken van kredieten en banken vertrouwen elkaar niet en proberen zo kort mogelijke onderlinge uitzettingen te doen. Interbancaire transacties zijn nagenoeg stilgevallen of worden beperkt tot een zo kort mogelijke termijn. Op dit moment worden voornamelijk onderlinge transacties gedaan voor één dag of hooguit een aantal dagen. Termijnen van langer dan een maand zijn eigenlijk niet aan de orde. Door steeds hoger te bieden voor langere termijnen proberen banken op deze manier aan geld (funding) te komen. De tarieven voor verschillende termijnen worden bepaald en vastgesteld door Euribor en weergegeven in een zogenaamde Euribor tarief voor elke depositoperiode. Euribor is de rente waartegen interbancaire termijndeposito’s luidende in Euro’s worden aangeboden van een bank aan een andere bank. Euribor Elke dag worden een aantal banken (ongeveer 50) benaderd en wordt gevraagd wat zij betalen voor een deposito met een bepaalde termijn (1,2,3 tot 12 maanden). Voor elke termijn wordt de hoogste en laagste 15% van de tarieven buiten beschouwing gelaten. Van de tarieven die vervolgens resteren wordt een gemiddelde bepaald en dat is het Euribortarief voor die termijn voor die dag. Wat men nu dus ziet is dat de Euribor voor 1 maand op dit moment ongeveer 4,45% bedraagt en voor 12 maanden ongeveer 5,40%. Begin van dit jaar was de Euribor voor een 1 maands interbancair deposito nog ongeveer 4,20% en die voor 12 maanden ongeveer 4,50%. Het verschil is nu dus ongeveer 1% terwijl dat 6 maanden geleden nog 0,30% was. Door de steeds verder afgenomen bereidheid van banken om elkaar lange deposito’s te verschaffen is men steeds meer gaan bieden voor met name langere looptijden. Mondelinge informatie van bevriende (bancaire) marktpartijen en intermediairs geeft echter aan dat op deze niveaus op een beperkte schaal daadwerkelijk onderlinge transacties worden verricht. Elk nadeel heb zijn voordeel.... Bovenstaande verklaart waarom op dit moment een aantal banken zeer interessante depositotarieven willen betalen voor met name lange perioden. Hierbij worden voorwaarden die doorgaans door de banken werden gesteld geschrapt. Bij een aantal kleinere buitenlandse banken zoals Icesave of een aantal Turkse banken zijn de tegoeden zelfs dagelijks opvraagbaar. Bij de meeste Nederlandse banken is dit (nog) niet het geval en zijn de tarieven ook beduidend lager. Voor hogere tarieven gelden over het algemeen toch nog voorwaarden ten aanzien van de beschikbaarheid. Des te langer het geld blijft staan des te hoger de rente. Over het algemeen probeert men het minder interessant te maken om gelden snel weer op te nemen. Het is verstandig om niet te snel toe te happen op basis van hogere tarieven. Het lezen van de kleine letters is op dit moment zeer belangrijk. De grote Nederlandse banken hebben er een aantal geduchte concurrenten bij gekregen en beginnen zich te roeren zoals recentelijk de voorzitter van de Raad van Bestuur van de Rabobank. Men ageert voornamelijk tegen het feit dat de bovengenoemde buitenlandse banken zouden profiteren van het Nederlandse Deposito-garantiesysteem dat werkt volgens het zogenaamde omslagstelsel. Indien een bank onverhoopt omvalt betalen alle andere banken mee om de depositoverstrekkers terug te betalen. Dit echter tot een maximum van ongeveer EURO 20.000,- .(voor een echtpaar EURO 40.000). Kansen Voor u als belegger biedt dit mogelijk kansen. Indien u liquide middelen heeft, biedt het mogelijkheden voor een hogere rentevergoeding dan de afgelopen jaren. Hier staat tegenover dat de inflatie uiteraard ook hoger is dan de afgelopen jaren. Indien u uw geld wegzet voor de periode van bijvoorbeeld één jaar tegen een rente van 5% is het goed om te realiseren dat er op basis van de Nederlandse inflatie 3% geldontwaarding optreedt en daarnaast dient u rekening te houden met de vermogensrendementsheffing van 1,2%. Al met al houdt u dus 0,8% over. Belangrijk is om te overwegen waarom u gelden (relatief) kort zou willen beleggen. Indien dit voor een speciaal doel is, bijvoorbeeld de aanschaf van een caravan binnen nu en één jaar is dit een plausibele oplossing. Indien het gelden zijn die eigenlijk langer belegd kunnen worden en u als een vorm van timing de gelden eerst kort wilt wegzetten om vervolgens tegen hopelijk gunstiger (lagere) koersen te kunnen instappen dient u volgens ons rekening te houden met het feit dat wetenschappelijke studies aantonen dat koersen niet te voorspellen zijn en dat timing daarom weinig zin heeft. Beleggen voor de langere termijn levert meer op dan sparen



voor kortere termijn. Hierbij is het echter onder andere van belang dat aandelen en obligaties niet te duur worden aangeschaft. Indien goedkoop kan worden ingekocht vergroot dat uw kansen op rendement op termijn aanzienlijk. De uitgangspunten die wij hanteren zijn dat aandelen op langere termijn een gemiddeld rendement opleveren van 8 à 9 % per jaar, obligaties 4 à 5% en spaargelden circa 3% per jaar. Hierbij moet verder worden aangetekend dat aandelen over het algemeen een betere bescherming bieden tegen inflatie dan obligaties of spaargelden. De Vries Investment Services helpt u uiteraard bij het nemen van de juiste beleggingsbeslissing. Wij streven ernaar om voor u de beste oplossing te zoeken gegeven u risicoprofiel en overige randvoorwaarden. Wij hebben geen belang bij een advies richting een bepaald spaarproduct of welk beleggingsproduct dan ook. Wij worden betaald voor ons advies en streven ernaar om voor u de beste en zo goedkoop mogelijke oplossing te vinden.



CONCLUSIE De afgelopen periode is de onrust weer toegenomen. Zoals al eerder aangegeven worden beleggers heen en weer geslingerd tussen aantrekkelijke waarderingen enerzijds en slechte economische ontwikkelingen anderzijds. Doordat koersen onvoorspelbaar zijn heeft het geen enkele zin hierop te anticiperen. Aandelen bevinden zich momenteel in een zogenaamde ‘bear’-markt. Dat willen zeggen dat de koersen met meer dan 20 % zijn gedaald ten opzichte van de vorige top. Wij zorgen ervoor dat er in uw beleggingsportefeuilles alleen wordt belegt in aantrekkelijk gewaardeerde beleggingsobjecten met een solide dividendrendement. Zodra de rust weer terugkeert, zullen de koersen ook weer herstellen. Deze keer zal het niet anders zijn. De enige vraag is echter, hoe lang gaat het duren. Sinds vorige week is de Amerikaanse beurs, net zo als de Europese beursen, officieel in 'bear market territory', omdat is voldaan aan de definitie van een bearmarkt: een val van minimaal 20% van het laatste hoogtepunt. En als er sprake is van een bearmarkt halen onderzoekers het grote beren-statistiekenboek uit de kast. Zo lazen wij een onderzoek van de Bespoke Investment Group. Zij rekenden van alle bear markets sinds WO II uit wat er gebeurde ná het behalen van die 20 % mijlpaal. Conclusie: gemiddeld genomen is de totale koersval in een bearmarkt ruim 30 %. Met 20 % achter de kiezen ligt er - statistisch gezien dus nog 10 % op ons bordje. Ook in aantal dagen zijn we er nog niet volgens het beren-geschiedenisboek. Bij het halen van de 20 %-grens zit er gemiddeld genomen driekwart van de tijd op die de markt in totaal in de berenkuil doorbrengt. Overigens kent die laatste statistiek nogal forse uitschieters. Het is een paar keer gebeurd dat het halen van de 20 %-grens pas op de laatste dag van de bearmarkt plaatsvond. Maar vlak na de oorlog kwam het ook voor dat de beurs na het aantikken van de berenlimiet nog 258 dagen per saldo omlaag bleef bewegen.



Heeft u vragen en of opmerkingen over dit maandbericht, schroom dan niet om contact met ons op te nemen. Hartelijke groet,

De Vries Investment Services ing. Jan de Vries RBA

Jaap Tol RBA

06-46445148

06-17427847

Disclaimer Ing. Jan de Vries RBA is geregistreerd beleggingsanalist, zowel in het register van de Vereniging van Beleggingsanalisten alsmede in het register voor Charted Financial Analysts. Tevens is hij ingeschreven in het register senior beleggingsadviseur en beleggingsanalist van het DSI. Jaap Tol RBA is geregistreerd beleggingsanalist en staat ingeschreven in het register van de Vereniging van Beleggingsanalisten Tevens is Jaap Tol RBA ingeschreven in het register senior vermogensbeheerder van het DSI. Zowel de VBA alsmede de DSI maken gebruik van haar eigen gedragscodes, waaraan Jan de Vries RBA en Jaap Tol RBA zijn gebonden. De inhoud van dit maandbericht wordt met uiterste zorgvuldigheid samengesteld, maar er kan geen garantie worden gegeven op de juistheid en volledigheid ervan. De Vries Investment Services houdt zich niet verantwoordelijk, noch aansprakelijk voor de informatie van deze nieuwsbrief. Dit document is slechts ter informatie bedoeld en bevat geen aanbieding tot het kopen of verkopen van eventueel genoemde fondsen. Beleggingsadviezen kunnen wijzigen door de tijd heen. Vermelde adviezen zijn algemeen van aard en niet toegespitst op persoonlijke omstandigheden. Rendementen uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst. Er is altijd het risico dat bij een belegging verliezen worden geleden. Rendementen uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Wenst u dit maandrapport niet meer ontvangen, meld u dan bij ons af. Informatie in het kader van de Wet marktmisbruik: ing. J. de Vries RBA en Jaap Tol RBA zijn schrijvers van dit maandrapport. Beide zijn verbonden aan De Vries Investment Services BV. Schrijvers handelen voor eigen rekening in individuele aandelen en beleggingsfondsen.


MAANDBERICHT Juni 2008

Recommend Documents