MindMap
Manifestatie beeldende kunst, literatuur & psychiatrie 13 mei t/m 30 september 2012, Venray
1
MindMap Manifestatie Beeldende Kunst, Literatuur & Psychiatrie
13/5 - 30/9 2012
‘je moet chaos in je hebben om een dansende ster te kunnen baren…’ Friedrich Nietzsche
De relatie tussen vormen van kunst en van psychische stoornissen, tussen creativiteit en het menselijke brein, houdt de mens al lang bezig. En soms komt dit tot uiting in de meest waanzinnige clichés als: alle kunstenaars hebben een steekje los. Sinds het almaar moeilijker wordt een eenduidige definitie van het begrip kunst te formeren, en de menselijke psyche steeds meer biologisch in plaats van filosofisch benaderd wordt, lijkt het aanlokkelijk deze ontwikkelingen aan elkaar te koppelen. Recente neurowetenschappelijk onderzoeken tonen aan dat het gen neureguline 1 bovengemiddeld aanwezig blijkt te zijn bij mensen met hoge creativiteit én bij mensen met psychische aandoeningen zoals schizofrenie en bipolaire stoornissen. Waar het psychisch gestoorde brein schizofreen genoemd wordt, valt de term schizotypisch voor dat van de creatieve kunstenaar. In de biologie wordt uitzonderlijke creativiteit in verband gebracht met een dominante rechterhersenhelft die in ons brein verantwoordelijk is voor aansturing van emoties en verbeelding. De overeenkomst met kunst ligt voor de hand. Verbeelding wordt als één geheel voortdurend opgebouwd uit een enorme veelheid aan details, eerder chaotisch dan in een structuur. De rechter pariëtale hersenkwab is belangrijk voor het ordenen van visuele ervaringen en moet daarmee de interne visuele ruimte samenstellen tot één geheel. Dat is wel van wezensbelang voor een kunstenaar, die daarnaast natuurlijk veel andere kwaliteiten moet bezitten, maar vooral ook over inzicht moet kunnen beschikken in zijn eigen gedachtegang én die van anderen. Naast de pariëtale hersenkwab voor het visuele aspect, is voor kunstenaars vooral ook de prefrontale cortex van belang. Deze speelt een grote rol bij ordening van het voorstellingsvermogen. Internationale onderzoeken naar regelcentra in de hersenen tonen sinds kort aan dat de hersenen van creatieve geesten (als ook die van bepaalde groepen van psychiatrische patiënten) een tekort aan dopaminereceptoren bevatten. De verwerking van informatie vindt bij deze groep anders plaats, door een afwijkende verbinding tussen thalamus en frontaalkwab, waar de plannings- en regelcentra zitten die voorkomen dat in de hersenen chaos ontstaat. Deze labiliteit schept in het brein een goede voedingsbodem voor een creatieve geest. De chaos is nodig om te kunnen scheppen.
2
In Aldus sprak Zarathustra (1883-1885) verhaalde filosoof Friedrich Nietzsche over de mens als wezen en hoe een scheppende geest de werkelijkheid niet ontvlucht maar verdiept in waarden. Waarden zijn bij Nietzsche idealen, ‘dansende sterren’ die onze hemel verlichten. Maar er iets voor nodig ‘om dansende sterren te kunnen baren’: ‘er is chaos voor nodig’, aldus Zarathustra. Chaos is een verwijzing naar het Dionysische; volgens Nietzsche beschikt de mens over twee krachten: de Apollinische en de Dionysische. Door het evenwicht van die twee krachten kan ‘de grote gezondheid’ gerealiseerd worden en door het samengaan van deze krachten ontstaan alle vormen van kunst. De Apollinische kracht is de vormgevende kracht, als het ware de god van schijn en fantasie, die de grenzen van het ‘ik’ afbakent, de scheiding van jezelf van andere wezens en dingen. De Dionysische kracht is dat wat de mens in staat stelt de grenzen van het ‘ik’ niet meer te ervaren, deze bevindt zich achter de werkelijkheid door versmelting met kunst of natuur. Nietzsche werd geboren in 1844, op 45-jarige leeftijd stortte hij geestelijk volledig in waarbij hij alle contact met de werkelijkheid verloor, hij overleed 11 jaar later in 1900. Veel van zijn boeken gaan over ‘de plek van de dwaas in de hem omringende wereld en werkelijkheid’. “Ik zeg jullie: Men moet nog chaos in zich hebben om een dansende ster te kunnen baren. Ik zeg jullie: Er schuilt nog chaos in jullie”. Het verlies van creativiteit was, aldus Nietzsche, een groot gevaar voor de mens omdat deze dan enkel nog oppervlakkige vorm, zonder inhoud, zou zijn. Op de vraag of creativiteit daadwerkelijk teruggevonden kan worden in de fysieke vorm van iemands hersenen geeft MindMap geen antwoord. Wel laten we voorbeelden zien, presenteren onderzoeken en verhalen en stellen theorieën ter discussie. Boven alles accepteren we een verband, want we hebben iets met kunst én met mensen die leven in de psychiatrie. We herkennen in elkaar de andere visie op de werkelijkheid. Het zijn vooral die visies die MindMap onder de aandacht wil brengen. Dat doen we bij uitstek in Venray, van oudsher een van Nederlands belangrijkste centra voor psychiatrische zorg. In Venray is het normaal om niet normaal te zijn. Wie er woont, vertoeft, is gewend aan de confrontatie met anderen die ook echt anders zijn. Dat werkt verruimend, voor je mensbeeld én voor je eigen geest. En voor je inlevingsvermogen en een groeiend besef dat de geest, het brein, uiterst kwetsbaar is en tegelijkertijd oersterk. Kunstenaars en psychiatrische patiënten kunnen zich verwant voelen in een manier van omgaan met de werkelijkheid. In het gevoel dat dé werkelijkheid niet bestaat, het besef van diversiteit aan werkelijkheden. De wereld om ons heen is er eentje, die in ons hoofd een andere. Dat is verwarrend wel, voor ons en voor anderen, maar het is een visie waarmee we leren omgaan (als we mazzel hebben), een visie uit chaos, maar wel eentje die de mooiste werkelijkheden oplevert. 3
Om duidelijkheid te kunnen scheppen over gedachtegangen met betrekking tot een bepaald onderwerp worden, in werkomgeving en onderwijs, vaker zogenaamde ‘mindmaps’ gebruikt. Een mindmap kan orde brengen in chaos. Het is een diagram, een voorstelling in lijnen, opgebouwd uit woorden en beelden, die, in een hiërarchische structuur, rond een thema geordend is. Een mindmap wordt wel ingezet bij het leren en onthouden en om creatieve processen te ondersteunen, het kan gezien worden als een interactieve manier tot het toegankelijk maken van complexe informatie. Aan de basis van een mindmap ligt een centraal thema. Dit wordt in het midden van een schema geplaatst. Daaromheen worden de onderwerpen genoteerd die een relatie tot dit thema hebben. Aan elk onderwerp kunnen op dezelfde manier sub-onderwerpen gekoppeld worden, dit gaat zo door totdat een verfijnde structuur ontstaat van patronen. Om overzicht te kunnen houden dienen de onderwerpen in woorden en beelden gevat te worden, tussen deze onderwerpen kunnen relaties gelegd worden via lijnen. Met kleuren wordt de ordening verder verduidelijkt. De lijnen lijken vaak wel te kunnen worden gelopen. Als bij een plattegrond. Of zien eruit als een begaanbaar schema, als bij een metro-route-kaart. De klassieke mindmap is statisch en wordt gemaakt op papier, de hele map is hierbij zichtbaar, wat een nadeel is als deze groter en complexer wordt en er als vanzelf weer chaos ontstaat. De moderne mindmap wordt gemaakt en gepresenteerd met een computer. De taken en knopen kunnen hierbij worden verborgen en alleen getoond als de gebruiker dat wil, wat de zichtbare complexiteit vermindert, al blijft deze natuurlijk wel bestaan. In welke vorm ook, de mindmap is vooral effectief voor het zich voor de geest kunnen halen van bepaalde informatie. De manifestatie MindMap doet precies dit. Als centraal thema nemen we de menselijke geest. Brein, hersenen, welke term je ook wilt gebruiken, voor ons is de essentie gelijk, of je het als een orgaan beschouwt of als een geheel van ideeën en gevoelens. Het is hoe dan ook een levensbeginsel dat de mens nodig heeft om een stap richting werkelijkheid te kunnen zetten. Vanuit de menselijke geest trekken we in MindMap lijnen, naar onderwerpen die een relatie hebben tot de geest. Dat doen we in kleuren. Om te beginnen in de primaire kleuren: Geel voor psychiatrie en de historie van Venray. Rood voor beeldende kunst, een werkelijkheid in beelden. En blauw voor literatuur, een wereld in woorden. Daarnaast in de secundaire kleuren: Oranje voor waar kunst zich mengt met psychiatrie en historie, met mensen van Venray (outsider-kunst; educatie en cultuurparticipatie). Groen voor waar psychiatrie en historie zich raken in woorden, in de breedst mogelijke zin (historische plekken in architectuur, religie en natuur, in woord en beeld; en alle lezingen die in het kader van MindMap worden gehouden). En violet voor waar werkelijkheden die zich uiten in woord én beeld gecombineerd worden (theater, film, muziek, performances, voorstellingen en video). 4
Deze 6 gekleurde lijnen, die voeren langs punten, zijn visueel weergegeven op de grond, worden getrokken op de straten van Venray, als een samenvloeiing van een klassieke en een moderne mindmap. Het zijn routes van de geest, bepaald door kunst en psychiatrie. En iedereen wordt uitgenodigd, door de gemeente Venray, deze routes gratis te volgen deze zomermaanden. Dat kan te voet, alleen of samen, met wandelwagen, rollator of rolstoel. Met de fiets, of brommer, afstappend of niet, of met de auto, veel is gewoon al te zien vanuit het raampje vanaf je vertrouwde zitplaats. En toch raden we aan vooral uit te stappen. De plekken daadwerkelijk te zien, beleven en ondergaan. Je open te stellen voor de chaotische geest die inherent is aan dit patroon. Je kunt gewoon beginnen in het centrum, waar in het voormalige postkantoor informatie te verkrijgen is, gratis, over de manifestatie én de afzonderlijke routes. Over hoe lang elke route is en waar deze langs voert. Over welke route gemakkelijk of lastiger begaanbaar is, of te doen is met een handicap. Over waar de route naar leidt, en waar je op kunt of moet letten. De routes voeren langs verschillende punten, in alle is het Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg opgenomen, de woonwereld, nog steeds, van psychiatrische patiënten, waar iedereen welkom is tijdens de manifestatie MindMap. Ieders brein is anders, ieders mindmap ook. Soms is de route die in een mindmap besloten ligt een andere dan het geijkte pad van de wereld aangeeft, waardoor een te bewandelen weg soms niet altijd even gemakkelijk te volgen is. Misschien is dat wel de enig echt belangrijke overeenkomst tussen kunstenaars en psychiatrische patiënten. Hun verwerking van informatie vindt anders plaats, via een sluiproute van de verbeelding, en ontstaan uit chaos. Het is die chaos die we in MindMap willen tonen. Voelen. Volg de routes, ze leggen de lijnen bloot van de creatieve mens, feitelijk niet meer dan eens een omweg. Maar wel eentje die leidt tot een andere blik op de werkelijkheid. Volg en zie een dansende ster geboren worden.
5
DE ROUTES ‘Jij hebt jouw weg. Ik heb mijn weg. Waar het aankomt op de enig juiste weg, die bestaat niet...’ Friedrich Nietzsche
ZENUWCENTRUM / Voormalig postkantoor: hoek Poststraat / Patersstraat In het voormalig postkantoor in het centrum van Venray kan men terecht voor het verkrijgen van informatie over de manifestatie MindMap. In een gratis krant vind je een beschrijving van de routes met bijzonderheden en plattegronden; informatie over de deelnemende organisaties, een lijst met speciale activiteiten als workshops met data. Berichten over de kunstwerken in de openbare ruimte, tentoonstellingen en projecten, verhalen van deelnemende schrijvers en artikelen over kunstwerken en projecten die er te zien zijn, en historische wetenswaardigheden betreffende historie en psychiatrie. In samenwerking met Zuiderlucht cultureel maandblad. Vanuit dit punt zijn de routes volgen, in kleurlijnen die in verf zijn aangebracht op de grond, de stoepen, straten en wegen. Een geschatte duur van elke route is in de krant aangegeven, maar je kunt ze zo lang maken als je wilt en natuurlijk kun je onderweg gewoon overstappen op een andere route, van bijvoorbeeld de beeldende kunst eens een afslag maken richting psychiatrie en historie. Tevens op deze locatie: literatuurproject: Free Books, waarbij in een ingerichte bibliotheekruimte door bezoekers boeken kunnen worden ingeleverd en meegenomen (idee: lever een boek in en neem een ander boek mee / om zo werelden uit te kunnen wisselen). Het ‘Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg’ bevindt zich in Venray aan de Stationsweg. Bij een bezoek gaan we ervan uit dat men zich als een genode gast gedraagt. Het Annaterrein van het instituut, het voormalige terrein voor vrouwelijke patiënten in de psychiatrische zorg, is voor het merendeel niet meer in gebruik. Hiervan zijn slechts een paar gebouwen en parkdelen toegankelijk voor bezoek. We verzoeken de niet-toegankelijke delen ook NIET te betreden. Het merendeel van de manifestatie MindMap is gratis toegankelijk, op uitnodiging van de gemeente Venray, de provincie Limburg en Odapark Venray. Bij sommige projecten wordt een kleine bijdrage gevraagd ter ondersteuning van onderhoud van betreffende, meestal historische, panden.
6
DE GELE ROUTE PSCYCHIATRIE & HISTORIE ‘en zij die dansend gezien werden, werden als waanzinnig beschouwd door hen die de muziek niet konden horen…’ Friedrich Nietzsche
Onderdelen van De Gele Route:
Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, hoofdgebouw, tentoonstelling schilderijen moderne beeldende kunst in entree en aangrenzende ruimtes (Jan van Herwijnen / Henri Jonas) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, voormalige keuken, tentoonstelling hedendaagse beeldende kunst in sculpturen en installaties (Folkert de Jong / Jan van Munster / Chiharu Shiota / Berlinde de Bruyckere) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, kelders, tentoonstelling videokunst (Marina Abramovic / Aernout Mik / Job Koelewijn) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaas Kapel, kunstproject: Wim Delvoye / Izaak Zwartjes Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, buitengebied, tentoonstelling sculptuur (Etienne van Berlo) (&workshops met inwoners instituut en bezoekers manifestatie) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, Museum Psychiatrie Venray, vaste opstelling met rondleidingen Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaas, Boerderij, DAC, tentoonstelling: Body & Mind Voormalige psychiater-woning, Stationsweg, tijdelijke expositie Museum Psychiatrie VvG, Annaterrein, Annakapel, tentoonstelling elektrische stoel: Woody van Amen / Andy Warhol VvG, Annaterrein, Obductieruimte: tentoonstelling: Joseph Beuys / Les Deux Garcons VvG, Annaterrein, KunstWerkPlaats, presentatie atelier en expositieruimte VvG, Annaterrein, historische rondleiding gidsengilde (LHPV) VvG, Annaterrein, Klassiek op Locatie, voorstelling: Peter en de wolf Petrus Bandenkerk, klokkentoren, tentoonstelling beeldende kunst in drie lagen: 2. Kiki Lamers / 3. Massive Attack video’s / 4. Annette Hendrikx over drie verdiepingen Petrus Bandenkerk, klokkentoren, kunstprojectie op toren mogelijk te combineren met een sculptuur in de nabije omgeving (park): Jan van Munster, ‘ik’ 7
Petrus Bandenkerk, kerk, unieke collectie middeleeuwse beelden, interieur kerk Petrus Bandenkerk, kerk, kunstproject: Zetel Der Wijsheid, Pascalle Mansvelders Petrus Bandenkerk, klokkentoren, bezichtiging klokkenwerk en uitzicht Venray Moskee, Eindstraat, nog nadenken over mogelijke presentatie beeldende kunst Venrays Museum, tentoonstelling outsiderkunst Welkom In Mijn Wereld Voormalig Brouwershuis: centrum Venray ; tentoonstelling hedendaagse kunst (Martin en Inge Riebeek / Andrea Lehmann / Sara Asnaghi / jonge Limburgse kunstenaars) met videopresentaties in de kelder (Saskia Olde Wolbers) alsmede kunstproject: ‘Het Tijdelijk Museum Van…’ In samenwerking met Jan Brouwers. (wisselende presentaties (amateur)kunst / particuliere verzamelingen inwoners Venray / kunstruilbeurs) Odapark, paviljoen, Projectruimte, tentoonstelling Jan Fabre Odapark, paviljoen, Theehuis, tentoonstelling Gerhard Richter Odapark, paviljoen, Theehuis, Literair Café Venray Odapark, paviljoen, Theehuis, concerten Fred Renirie Odapark, Beeldenbos, natuur en tentoonstelling sculpturen in thema psychiatrie en historie, aparte route & extra toevoeging beeldende kunstproject: Hans-Peter Feldmann Centrum Venray; beeldende kunst & literatuurproject, Marie-Clair Krell sculptuur / verhalen, locatie: verzorgingstehuis plantsoen Schuttersveld Centrum Venray; beeldende kunstproject, Atelier Van Lieshout, locatie: Jerusalem Park Centrum Venray; beeldende kunstproject, Izaak Zwartjes, locatie: Park Busstation Rotonde educatieve sculptuur Heilige Anna, ism bevolking Venray, Beekweg/Westsingel Rotonde educatieve sculptuur Heilige Oda, ism bevolking Venray, Leunseweg/Zuidsingel Rotonde educatieve sculptuur Sint Servaas, ism bevolking Venray, Noordsingel/Oostsingel; literatuurproject met schrijfwedstrijden voor jeugd en inwoners van Venray die in verhalen vastleggen wat het verhaal is achter een gevonden sleutel (en deze sleutel inleveren voor op het beeld van Servaas op de rotonde; wekelijks wordt een verhaal gepubliceerd in columnvorm in de Peel en Maas) Schutterijen / Harmonieën; processietocht bij opening MM en plaatsing van de beelden op de rotondes Route Lokaal Historisch Platform / rondleidingen Gidsengilde Literair Café Venray, wandeling langs de kunstwerken in Venray aangevuld met poëzie Literair Project: ‘Call Me’, literatuurroute met 12 telefooncellen waarin via een opgepakte telefoonhoorn verhalen te horen zijn van schrijvers, in samenwerking met Koen Eykhout, Letterkundig Centrum (locaties: op 12 plekken in het centrum verspreid) Literaire workshops door schrijvers die deelnemen aan MindMap geven workshops aan cliënten van VvG voor geestelijke gezondheidszorg én aan inwoners van Venray 8
Creatieve workshops door kunstenaars en educatie medewerkers Odapark voor attributen die nodig zijn voor de heiligenbeelden op de rotondes Postkantoor / zenuwcentrum: Literatuur project: Free Books (ruil-bibliotheek) Straat teken festival voor kinderen in samenwerking met Gemeente Venray en Gemeente Geldern (DU) Kunstencentrum Jerusalem? Schouwburg Venray? PopPodium Venray (Wetteling)? Bioscoop/Mobiloscoop/Filmkring Venray? Lezingen over psychiatrie en beeldende kunst…
Mogelijke lezingen / films vanuit het thema: (te verdelen over de maanden mei-september)
Elisa Hermanides (Redacteur Het Financiele Dagblad) ‘Artistieke creativiteit en het menselijke brein’. Vraagstelling: kan creativiteit teruggevonden worden in de fysieke vorm van iemands hersenen? E. Thys / B. Sabbe / M. de Hert , ‘Creativiteit en psychiatrische stoornissen; recente neurowetenschappelijke inzichten' (uit: tijdschrift voor psychiatrie, 2011) Szaboics Kéri (Hongaars psychiater) die in 2009 de link beschreef tussen psychische stoornissen en creativiteit, universiteit van Szeged, artikel: ‘Genetik von Genie und Wahnsinn’. Lezing over Friedrich Nietzsche…mogelijk: Desiree Verweij & F.P.M. Jespers, 2001: ‘Passie en persoonlijkheid; de thematiek van het verlangen belicht vanuit de filosofie en de psychopathologie’. Dr. P. Allegaert, artistiek leider Museum Dr. Guislain, Gent, lezing: ‘verborgen werelden, over kunst en psychiatrie’, 2011 gegeven in Maastricht, Universiteit Maastricht. Film: A Beautiful Mind (VS 2001) Over het leven van Nobelprijswinnaar John Nash (is hoogst creatief én heeft z’n hele leven psychoses), regie: Ron Howard; essentieel thema: wat vind echt plaats en wat alleen in je hoofd? Literatuur-optreden van Anna Enquist (gedichten) samen met Ivo Janssen (piano) (onderdeel: literatuur Call Me project & lezingen/muziek-activiteit). Hafid Bouazza; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Peter Drehmanns; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor 9
geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Emile Hollman; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Marente de Moor; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Maaike Meijer over Vasalis; datum: ….. .00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Hans Renders over Jan Hanlo; datum:…. .00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Nico Keuning over Jan Arends; datum:….. .00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Peter Buwalda, lezing Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag 30 september, ….00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Joost Zwagerman, lezing i.s.m. Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag … …00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Dimitri Verhulst, lezing i.s.m. Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag … …00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Koen Eykhout over ‘Rouw in de Literatuur’, i.s.m. Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag … …00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Film 'Keefman' over leven van Jan Arends …
10
DE RODE ROUTE BEELDENDE KUNST ‘we hebben kunst om niet dood te gaan aan de waarheid…’ Friedrich Nietzsche
Onderdelen van De Rode Route:
Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, hoofdgebouw, tentoonstelling schilderijen moderne beeldende kunst in entree en aangrenzende ruimtes (Jan van Herwijnen / Henri Jonas) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, voormalige keuken, tentoonstelling hedendaagse beeldende kunst in sculpturen en installaties (Folkert de Jong / Karen Sargsyan / Jan van Munster / Chiharu Shiota / Berlinde de Bruyckere) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, kelders, tentoonstelling videokunst (Marina Abramovic / Aernout Mik / Job Koelewijn) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaas Kapel, kunstproject: Wim Delvoye / Izaak Zwartjes Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, buitengebied, tentoonstelling sculptuur (Etienne van Berlo) (&workshops met inwoners instituut en bezoekers manifestatie) VvG, Annaterrein, Annakapel, tentoonstelling elektrische stoel: Woody van Amen / Andy Warhol VvG, Annaterrein, Obductieruimte: tentoonstelling: Joseph Beuys / Les Deux Garcons Petrus Bandenkerk, klokkentoren, tentoonstelling beeldende kunst in drie lagen: 2. Kiki Lamers / 3. Massive Attack video’s / 4. Annette Hendrikx over drie verdiepingen Petrus Bandenkerk, klokkentoren, kunstprojectie op toren mogelijk te combineren met een sculptuur in de nabije omgeving (park): Jan van Munster, ‘ik’ Petrus Bandenkerk, kerk, kunstproject: Zetel Der Wijsheid, Pascalle Mansvelders Moskee, Eindstraat, nog nadenken over mogelijke presentatie beeldende kunst Voormalig Brouwershuis: centrum Venray ; tentoonstelling hedendaagse kunst (Martin en Inge Riebeek / Andrea Lehmann / Sara Asnaghi / jonge Limburgse kunstenaars) met videopresentaties in de kelder (Saskia Olde Wolbers) alsmede kunstproject: ‘Het Tijdelijk Museum Van…’ (wisselende presentaties (amateur)kunst / particuliere verzamelingen inwoners Venray / kunstruilbeurs ‘Art For Free’. Odapark, paviljoen, Projectruimte, tentoonstelling Jan Fabre 11
Odapark, paviljoen, Theehuis, tentoonstelling Gerhard Richter Odapark, Beeldenbos, natuur en tentoonstelling sculpturen in thema psychiatrie en historie, aparte route & extra toevoeging beeldende kunstproject: Hans-Peter Feldmann Centrum Venray; beeldende kunst & literatuurproject, Marie-Clair Krell sculptuur / verhalen, locatie: verzorgingstehuis plantsoen Schuttersveld Centrum Venray; beeldende kunstproject, Atelier Van Lieshout, locatie: Jerusalem Park Centrum Venray; beeldende kunstproject, Izaak Zwartjes, locatie: Park Busstation
12
DE BLAUWE ROUTE LITERATUUR ‘al dat ik nodig heb is een vel papier en iets om mee te schrijven, dan kan ik wereld op z’n kop zetten…’ Friedrich Nietzsche
Onderdelen van De Blauwe Route:
Literair Project: ‘Call Me’, literatuurroute met 12 telefooncellen waarin via een opgepakte telefoonhoorn verhalen te horen zijn van schrijvers, in samenwerking met Koen Eykhout, en Letterkundig Centrum Limburg (locaties: op 12 plekken in het centrum verspreid) Postkantoor / zenuwcentrum: Literatuur project: ‘Books For Free’ (ruil-bibliotheek) Centrum Venray; beeldende kunst & literatuurproject, Marie-Clair Krell sculptuur / verhalen, locatie: verzorgingstehuis plantsoen Schuttersveld. Literair Café Venray, wandeling langs de kunstwerken in Venray aangevuld met poëzie Literatuur-optreden van Anna Enquist (gedichten) samen met Ivo Janssen (piano) (onderdeel: literatuur Call Me project & lezingen/muziek-activiteit). Hafid Bouazza; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Peter Drehmanns; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Emile Hollman; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Marente de Moor; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project).
13
Lezing Maaike Meijer over Vasalis; datum: ….. .00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Hans Renders over Jan Hanlo; datum:…. .00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Nico Keuning over Jan Arends; datum:….. .00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Peter Buwalda, lezing Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag 30 september, ….00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Joost Zwagerman, lezing i.s.m. Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag … …00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Dimitri Verhulst, lezing i.s.m. Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag … …00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Lezing Koen Eykhout over ‘Rouw in de Literatuur’, i.s.m. Literair Café Venray, locatie: Odapark, zondag … …00 uur (in relatie tot onderdeel literatuur / Call Me – project). Film 'Keefman' over leven van Jan Arends …
14
DE GROENE ROUTE VERHALEN, LEZINGEN, HISTORISCHE PLEKKEN IN ARCHITECTUUR & RELIGIE ‘er is altijd een reden in waanzin…’ Friedrich Nietzsche
Onderdelen van De Groene Route:
Petrus Bandenkerk, klokkentoren, tentoonstelling beeldende kunst in drie lagen: 2. Kiki Lamers / 3. Massive Attack video’s / 4. Annette Hendrikx over drie verdiepingen Petrus Bandenkerk, klokkentoren, kunstprojectie op toren mogelijk te combineren met een sculptuur in de nabije omgeving (park): Jan van Munster, ‘ik’ Petrus Bandenkerk, kerk, unieke collectie middeleeuwse beelden, interieur kerk Petrus Bandenkerk, kerk, kunstproject: Zetel Der Wijsheid, Pascalle Mansvelders Petrus Bandenkerk, klokkentoren, bezichtiging klokkenwerk en uitzicht Venray Moskee, Eindstraat, nog nadenken over mogelijke presentatie beeldende kunst Schouwburg Venray? PopPodium Venray (Wetteling)? Bioscoop/Mobiloscoop/Filmkring Venray? Lezingen over psychiatrie en beeldende kunst (diverse locaties):
Mogelijke lezingen / films vanuit het thema: (te verdelen over de maanden mei-september)
Elisa Hermanides (Redacteur Het Financiele Dagblad) ‘Artistieke creativiteit en het menselijke brein’. Vraagstelling: kan creativiteit teruggevonden worden in de fysieke vorm van iemands hersenen? E. Thys / B. Sabbe / M. de Hert , ‘Creativiteit en psychiatrische stoornissen; recente neurowetenschappelijke inzichten' (uit: tijdschrift voor psychiatrie, 2011) Szaboics Kéri (Hongaars psychiater) die in 2009 de link beschreef tussen psychische stoornissen en creativiteit, universiteit van Szeged, artikel: ‘Genetik von Genie und Wahnsinn’. Lezing over Friedrich Nietzsche…mogelijk: Desiree Verweij & F.P.M. Jespers, 2001: ‘Passie en persoonlijkheid; de thematiek van het verlangen belicht vanuit de filosofie en de psychopathologie’. Dr. P. Allegaert, artistiek leider Museum Dr. Guislain, Gent, lezing: ‘verborgen werelden, over kunst en psychiatrie’, 2011 gegeven in Maastricht, Universiteit Maastricht.
15
Film: A Beautiful Mind (VS 2001) Over het leven van Nobelprijswinnaar John Nash (is hoogst creatief én heeft z’n hele leven psychoses), regie: Ron Howard; essentieel thema: wat vind echt plaats en wat alleen in je hoofd? Op zondag 3 juni vindt er in het Venrays Museum een ‘Outsider-kunst-arrangement’ plaats; een ontvangst met koffie/thee in Kunstencentrum Jerusalem. Aansluitend een lezing over een aantal outsiderkunstenaars uit de tentoonstelling Welkom In Mijn Wereld door Frans Smolders verbonden aan de stichting Collectie de Stadshof; een korte wandeling naar het Venrays Museum en een bezoek aan de tentoonstelling.
16
DE ORANJE ROUTE – OUTSIDERKUNST, KUNSTEDUCATIE & CULTUURPARTICIPATIE ‘je vindt je hart pas als je je hoofd hebt verloren…’ Friedrich Nietzsche
Onderdelen van De Oranje Route:
Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaasterrein, buitengebied, tentoonstelling sculptuur (Etienne van Berlo) (&workshops met inwoners instituut en bezoekers manifestatie) Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg; Servaas, Boerderij, DAC, tentoonstelling: Body & Mind Petrus Bandenkerk, kerk, kunstproject: Zetel Der Wijsheid, Pascalle Mansvelders Voormalig Brouwershuis: centrum Venray ; tentoonstelling hedendaagse kunst (Martin en Inge Riebeek / Andrea Lehmann / Sara Asnaghi / jonge Limburgse kunstenaars) met videopresentaties in de kelder (Saskia Olde Wolders) alsmede kunstproject: ‘Het Tijdelijk Museum Van…’ (wisselende presentaties (amateur)kunst / particuliere verzamelingen inwoners Venray / kunstruilbeurs ‘Art For Free’. In samenwerking met Jan Brouwers. Venrays Museum, tentoonstelling outsiderkunst ‘Welkom In Mijn Wereld’ Centrum Venray; beeldende kunst & literatuurproject, Marie-Clair Krell sculptuur / verhalen, locatie: verzorgingstehuis plantsoen Schuttersveld Literaire workshops door schrijvers die deelnemen aan MindMap geven workshops aan cliënten van VvG voor geestelijke gezondheidszorg én aan inwoners van Venray Rotonde educatieve sculptuur Sint Servaas, ism bevolking Venray, Noordsingel/Oostsingel; literatuurproject met schrijfwedstrijden voor jeugd en inwoners van Venray die in verhalen vastleggen wat het verhaal is achter een gevonden sleutel (en deze sleutel inleveren voor op het beeld van Servaas op de rotonde; wekelijks wordt een verhaal gepubliceerd in columnvorm in de Peel en Maas) Rotonde educatieve sculptuur Heilige Anna, ism bevolking Venray, Beekweg/Westsingel Rotonde educatieve sculptuur Heilige Oda, ism bevolking Venray, Leunseweg/Zuidsingel Rotonde educatieve sculptuur Sint Servaas, ism bevolking Venray, Noordsingel/Oostsingel; literatuurproject met schrijfwedstrijden voor jeugd en inwoners van Venray die in verhalen vastleggen wat het verhaal is achter een gevonden sleutel (en deze sleutel inleveren voor op het beeld van Servaas op de rotonde; wekelijks wordt een verhaal gepubliceerd in columnvorm in de Peel en Maas)
17
Schutterijen / Harmonieën ; processietocht bij opening MM en plaatsing van de beelden op de rotondes Literair Project: ‘Call Me’, literatuurroute met 12 telefooncellen waarin via een opgepakte telefoonhoorn verhalen te horen zijn van schrijvers, in samenwerking met Koen Eykhout, Letterkundig Centrum (locaties: op 12 plekken in het centrum verspreid) Creatieve workshops door kunstenaars en educatie medewerkers Odapark voor attributen die nodig zijn voor de heiligenbeelden op de rotondes Postkantoor / zenuwcentrum: Literatuur project: Free Books (ruil-bibliotheek) Straat teken festival voor kinderen in samenwerking met Gemeente Venray en Gemeente Geldern (DU) Kunstencentrum Jerusalem? Hafid Bouazza; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Peter Drehmanns; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Emile Hollman; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project). Marente de Moor; masterclass in het kader van cultuurparticipatie, aan bezoekers manifestatie, inwoners Venray en omgeving en patiënten Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, datum: zondag …. 11.00-13.00 uur (onderdeel literatuur / Call Me – project).
18
DE VIOLETTE ROUTE – THEATER, FILM, MUZIEK, PERFORMANCES, DANS & VIDEO ‘Zonder muziek zou het leven een fout zijn…’ Friedrich Nietzsche
Onderdelen van De Violette Route:
VvG, Annaterrein, Klassiek op Locatie, voorstelling: Peter en de wolf Kunstencentrum Jerusalem? Schouwburg Venray? PopPodium Venray (Wetteling)? Bioscoop/Mobiloscoop/Filmkring Venray? Dansvoorstelling Kunstencentrum Jerusalem Literatuur-optreden van Anna Enquist (gedichten) samen met Ivo Janssen (piano) (onderdeel: literatuur Call Me project & lezingen/muziek-activiteit).
19
UITWERKING PROJECTEN
1.FREE BOOKS
literatuurproject
Het voormalige postkantoor in het centrum van Venray wordt het zenuwcentrum, het start- en informatiepunt van alle routes binnen MindMap. Hierin kan de informatie worden opgehaald die je nodig hebt als bezoeker van de routes in de vorm van een gratis krant. In het gebouw zelf vindt tevens het cultuur-participatie-project Free Books plaats, een ruimte die ingericht wordt als een bibliotheek, waar bezoekers van de manifestatie en inwoners van Venray en omgeving een boek kunnen inleveren en in ruil daarvoor een ander boek meenemen. Dit in het kader van het thema: Deel je werkelijkheid en je wereld. Als je een boek uithebt, heeft het – vooral als het boek je erg heeft aangegrepen – je wereldbeeld verrijkt. Dan kun je het natuurlijk in je kast zetten maar je kunt het ook koesteren door het te delen, ervoor te kiezen het voor iemand anders ‘klaar’ te zetten die het na jou kan lezen. Dan breng je het boek naar deze Free Books verzamelplek. Je zet het in de boekenkast en neemt een ander boek in de plaats daarvan mee naar huis. Waarmee je je niet alleen verdiept in het boek maar ook in de wereld die iemand anders voor je achterlaat. Je leest je in, als het ware, in hoe iemand anders de werkelijkheid ziet. Het is bewust niet de bedoeling er je boeken te ‘dumpen’ die je niet waardeert, maar je dierbare boeken te laten ‘adopteren’ door iemand anders, juist omdat jij ze mooi en goed vindt en je het gedachtegoed ervan door wilt geven. Lectuur en literatuur zal zich in- en uitwisselen en misschien wel zieltjes winnen aan de andere kant van de ‘scheidslijn’ ertussen. Iedereen die een boek achterlaat voorziet het van een systeembak-kaartje (waarvan vroeger de bibliotheken zich bedienden voordat de computer dit werk overnam) waarop je de gegevens van het boek zet én je persoonlijke bijzonderheden. Zoals wat je er zo mooi aan vindt, waar de volgende lezer op kan letten, etc. Van deze kaartjes worden kopieën gemaakt die, als een verslag van het uitwisselingsproces van werelden, bewaard worden en door iedereen in te zien zijn. Aan het einde van het project kunnen we hiermee een balans opmaken van hoe de wereld in woorden werd beleefd door bezoekers van de manifestatie en/of deelnemers aan dit project. Daarnaast kunnen er activiteiten, die hieraan gerelateerd zijn, plaatsvinden. Een vaste middag of uur dat er uitwisseling is van info over boeken, of een boekenclub-bijeenkomst. Het delen van werelden is een belangrijk element in MindMap. Ook kunnen hier schrijf-workshops gegeven worden door schrijvers die deelnemen aan de manifestatie en een workshop boekbinden (idee: je maakt een boek én daarnaast eentje voor de gemeenschap). Organisatie: Yvonne Wismans 20
2. CALL ME
literatuurproject
In samenwerking met literatuurrecensent Koen Eykhout (Letterkundig Centrum Limburg) Voor MindMap worden gedichten en essays van 15 schrijvers ( thema: psychiatrie / het menselijk brein / de geest / een andere werkelijkheid via de geest) voorgelezen door een acteur/actrice en opgenomen in een studio. De geluidsopnames zijn te horen in 15 telefooncellen die door Venray verspreid staan en via de Blauwe Literatuurroute zijn te volgen. De bezoeker loopt of fietst de route en bij elke telefooncel - die nog niet zo lang geleden een heel gewoon onderdeel van ons straatbeeld vormden maar nu allemaal verwijderd zijn door de KPN omdat iedereen tegenwoordig over een eigen mobiele telefoon beschikt - kun je naar binnen, de hoorn oppakken en vervolgens een verhaal van een van de schrijvers horen. Voor wie nog ‘in gesprek’ is moeten mogelijke volgende toehoorders in de rij voor de deur van de cel wachten. Op de telefooncel is in plakletters de naam van de schrijver en de titel van het verhaal weergegeven. De gedichten en essays worden in een publicatie gebundeld, die halverwege de duur van het project wordt uitgegeven. De keuze voor de schrijvers is gemaakt door Koen Eykhout (Maastricht) literatuurrecensent bij onder meer Dagblad De Limburger en bestuurslid van het Letterkundig Centrum Limburg. In het literatuurproject Call Me zijn tevens een aantal speciale projecten opgenomen waarin deze schrijvers centraal staan. Zo zijn er in het kader van cultuurparticipatie masterclasses / workshops over het schrijven van gedichten/essays voor bezoekers aan de manifestatie en inwoners van Venray en omgeving (Hafid Bouazza, Peter Drehmanns, Emile Hollman en Marente de Moor); lezingen die gegeven worden over eigen werk (Peter Buwalda, Dimitri Verhulst en Joost Zwagerman) en werk van andere schrijvers (Maaike Meijer over Vasalis, Nico Keuning over Jan Arends en Hans Renders over Jan Hanlo). Samensteller Koen Eykout geeft een lezing met het thema: rouw in de literatuur.
Deelnemers: Jan Arends (NL) † / Hafid Bouazza (MA/NL) / Peter Buwalda (NL) / Peter Drehmanns (NL) / Anna Enquist (NL) / Jan Hanlo (NL) † / Emile Hollman (NL) / Nico Keuning (NL) / Maaike Meijer (NL) / Marente de Moor (NL) / Hans Renders (NL) / Rainer Maria Rilke (CZ) † / Vasalis (NL) † / Dimitri Verhulst (B) / Joost Zwagerman (NL)
21
3. ZEIGE DEINE WUNDE
beeldende kunstproject met deelname van publiek
Thema: tentoonstelling / project beeldende kunst rondom thema wonden. Deelname publiek: insturen fotobestanden voor participatie kunstwerk. Kunstenaar: Pascalle Mansvelders. Het leven biedt één zekerheid: aan het einde is niemand zonder wonden. Ze zijn te zien als bewijzen dat het leven wordt geleefd, ze veranderen ons en dat hoeft niet per definitie slechter te zijn. Wijsheid bijvoorbeeld zou wel eens in verbinding kunnen staan met onze kleine en grote beschadigingen. Tegelijkertijd is de keerzijde - de verbittering over wat verloren gaat – nooit ver weg. Zeige Deine Wunde is een project waarin kunstenaars hun beeldtaal inzetten om het beeld te tonen dat ze elke dag bij zich dragen. Dit in de geest van Joseph Beuys die in 1976 een installatie met dezelfde naam presenteerde met als thema ‘therapie en heling’. Het kan beschouwd worden als een Momento Mori van deze tijd dat verwijst naar ziekte, zwakte, ouderdom en sterfelijkheid. Volgens Beuys moet men ziekte openbaren, de wonden tonen, als men helen wil. Met de betekenis van dit werk in het achterhoofd is dit project anno 2012 ontstaan. Niet door er een verhaal van lijden van te maken (het project staat niet stil bij het ontstaan van de wond), of door persoonlijke geschiedenissen centraal te stellen maar door de wond zelf te laten spreken. Zonder dat wordt aangegeven hoe, waarom, waar of van wie ze vandaan komen. Het kunnen wonden zijn van een ziekte, een ongeluk, een oorlog, een liefdesverhaal. Littekens op armen, buiken, hoofden en harten, zoals alle mensen die hebben of krijgen. Iedereen kan deelnemen aan het project, door met een digitale foto (anoniem) een beschadiging te tonen; via een speciaal hiervoor ontwikkelde website in te sturen, waarvan een nieuwe compositie van wonden wordt gemaakt. In de chronologie start het project in MindMap met een presentatie van 32 foto’s van wonden die op led-verlichting getoond worden en een oproep aan publiek en inwoners deel te nemen aan het project, dat hierna als virtueel kunstwerk zich verder zal ontwikkelen.
22
4. HET TIJDELIJKE MUSEUM VAN….
kunst / verzamelen
Locatie: Voormalige Brouwerij in het centrum van Venray. Thema: verzamelen/tentoonstellen van kunst en privé-verzamelingen van inwoners van Venray en omgeving en deelnemers aan de manifestatie; één pand wordt gebruiksklaar gemaakt en getransformeerd tot ‘tijdelijk museum’… De vier maanden van mei tot en met september worden opgedeeld in gelijke periodes van een aantal aaneensluitende weken, in meerdere ‘museumzalen’. Deze worden in de maanden voorafgaand aan de manifestatie toebedeeld aan mensen die er zelf tentoonstellingen willen inrichten van hun eigen kunstwerken (of die van een groep waartoe ze behoren) of aan mensen die dingen verzamelen (bijvoorbeeld peper-en-zout-stelletjes, plastic draagtassen of de speelgoedjes die in verrassingseieren zitten). Deze krijgen in dit project de beschikking over een ruimte om er hun eigen tentoonstelling te organiseren, in te richten en exploiteren. Het project kan in het kader van cultuurparticipatie gezien worden als een reeks van ‘do-ityourself-exposities’. De tijdelijke ‘curatoren’ of kunstenaars doen alles zelf, nemen alle rollen op zich: van tijdelijke directie tot suppoost (of besteden taken uit aan vrienden of familie), ze regelen dit (onder restrictie van door MM opgegeven richtlijnen) van entree tot sluiting, en van uitnodigingen tot teksten. MindMap distribueert de info en ondersteunt. De deelnemers verzinnen zelf de titel én van de expo én van de naam die het museum daarmee tijdelijk krijgt (op één banner van de MM-organisatie komt een lijst van alle deelnemers). De Venrayse kunstkringen, ateliers en amateurfotografenclubs kunnen allen een invulling hebben. Daarnaast biedt het cultuurparticiperend de mogelijkheid om de taken en functies van een museum te leren kennen en ervaren. Hoe groot of hoe bescheiden de exposities worden bepaald de exposant zelf. Alles is denkbaar van openingen tot publicaties in Het Tijdelijke Museum Van…. Coördinatie: Jan Brouwers, cultureel ondernemer.
23
5. FREE ART
beeldende kunst
Locatie: Voormalige Brouwerij in het centrum van Venray. Thema: cultuur-participatie-project Free Art, een ruimte die ingericht wordt waar bezoekers van de manifestatie en inwoners van Venray en omgeving een kunstwerk kunnen inleveren en in ruil daarvoor een ander kunstwerk meenemen. Dit in het kader van het thema: Deel je werkelijkheid en je wereld. In relatie tot het eerdere concept waarbij boeken die gelezen zijn, worden ingeruild voor andere, is dit een vergelijkbaar plan, waarbij men kunstwerken kan inwisselen voor andere kunstwerken. Iedereen heeft op zolder of in een schuurtje wel een kunstwerk liggen dat hij of zij, om welke reden dan ook, niet ophangt. Bijvoorbeeld een aquarel van een oudtante of een werk gekregen als cadeau dat niet echt past binnen de wereld van je interieur. Een kunstwerk dat zonde is om weg te gooien, immers iemand heeft er zijn of haar ziel en zaligheid in gestopt, maar een goeie plek vindt het bij de huidige eigenaar ervan maar niet. Zo’n werk kun je komen ophangen, opgeven voor adoptie, binnen dit project. Je kunt het ophangen, of neerzetten als het een sculptuur betreft, en in ruil een ander werk daarvoor in de plaats meenemen. Geef een kunstwerk de kans om daadwerkelijk een rol te spelen in het leven van iemand (anders). Zie het als een vorm van upcyclen van kunstwerken die zo goed als afgeschreven zijn maar wellicht door anderen juist wel heel mooi of bijzonder gevonden worden, laat het een andere wereld verrijken. Op deze manier laat je als het ware ook nog eens als het ware iemand anders toe – door middel van een kunstwerk dat je van hem of haar overneemt – in jouw huis en leven. Het verbreedt je visie en je beeld op de werkelijkheid van kunst en de wereld om je heen, het project staat zo inhoudelijk voor het toelaten van een andere visie en wereld. Voor het project wordt aparte financiering gezocht waardoor al het werk gefotografeerd en beschreven kan worden. Een beschrijving is van degene die het inlevert, een tweede van degene die het ‘adopteert’. Foto’s en beschrijvingen worden opgenomen in een boekwerk, een catalogus die hoort bij de projecten die in de voormalige Brouwerij in Venray binnen MindMap plaatsvinden.
24
6. ROTONDEBEELDEN
cultuurparticipatie
In het kader van de kunstmanifestatie MindMap worden begin mei 2012 een drietal sculpturen geplaatst op rotondes in Venray. De drie sculpturen zijn circa 3,5 meter hoog en stellen drie heiligen voor die een wezenlijke rol spelen in de geschiedenis van Venray in het algemeen en die van psychiatrische zorg en cultuur in het bijzonder. De sculpturen zijn een idee van de educatieve dienst van Odapark en komen tot stand door een samenwerkingsverband met medewerkers en vrijwilligers van Odapark en alle mensen van Venray. De vormgeving van de sculpturen is van beeldend vormgever Hay Mansvelders, de technische constructie van architect Ton Reichert. De beelden worden gemaakt door leerlingen van het Raayland College in Venray, en worden beschilderd door Hay Mansvelders en Gerard Cieraad. De groenvoorziening op de rotondes wordt gedaan door Gerrit Linders / Gemeente Venray. Voor de totstandkoming van de beelden dragen al dezen op vrijwillige basis bij aan het project. Educatieve activiteiten, per beeld, worden georganiseerd en geleid door vrijwilligers van de educatieve dienst van Odapark. Als de beelden in hout klaar zijn worden ze aangevuld met symbolen. Symbolen die vanaf de Vroeg-Christelijke tijd al bij betreffende heiligen horen en die gemaakt worden door inwoners van Venray en omgeving. Deze worden uitgenodigd om in de aanloop van de plaatsing van de beelden op de rotondes deel te nemen aan theoretische en actieve creatieve lessen waarbij de symbolen collectief en individueel gemaakt worden. Via centra, scholen en tijdens workshops in Odapark zullen duizenden van deze symbolen voor de beelden vervaardigd worden door inwoners van Venray. Daarmee hedendaagse kunst en Venrayse cultuurhistorie verknopend met actieve cultuurparticipatie om zo gezamenlijk de sculpturen samen te stellen. Voor het project worden drie basisvormen geconstrueerd die met deze symbolische elementen zullen worden ‘aangekleed’. De keuze voor de symbolen komt voort uit de al van oudsher bij deze heiligen behorende en uit de iconografie bekende attributen. Het beeld van Sint Anna wordt geplaatst op de rotonde Beekweg/Westsingel in Venray. Zij is de naamgeefster van het instituut voor psychiatrsiche zorg voor vrouwen in Venray. In de christelijke overlevering is Anna de vrouw van Joachim en de moeder van Maria, moeder van Jezus. Anna en Joachim waren kinderloos, na een gebed tot God raakt blijkt zij in verwachting van Maria. Joachim die de woestijn in was gevlucht krijgt deze mededeling van een engel en ontmoet zijn vrouw bij de Gouden Poort in Jeruzalem. Anna is de grondlegster van het christelijke idee van ‘onbevlekte ontvangenis’, en wordt meestal afbeeld bij deze Gouden Poort met Joachim, en vaker nog in het thema Anna te Drieën: Anna met Maria en Jezus. Bij afbeeldingen draagt Anna een lang en ruim gedrapeerd gewaad, een doek om haar hals en op het hoofd een gesluierde kap. Als attribuut voor haar herkenbaarheid wordt afbeeld met fruit als het archetype voor vruchtbaarheid. Soms wordt hiervoor een druiventros gebruikt maar 25
meestal wordt gekozen voor de appel als symbool in de kunstgeschiedenis. Anna is de patroonheilige voor onvruchtbaren, thuiswerkers, grootouders en huisvrouwen. Deze heilige wordt niet alleen vereerd in de Rooms-katholieke kerk maar ook in het Oosters Christendom, de Anglicaanse Kerk, de Lutherse Kerk en de Islam. Door de bevolking van Venray, in het bijzonder dames in verzorgings- en ouderencentra, zullen honderden appels worden gemaakt. Gehaakt en gebreid van wol en draad, deze zullen bevestigd worden in de struiken waarmee de rotondes qua groenvoorziening zullen worden beplant. Daarnaast worden appels uitgezaagd uit hout en beschilderd tijdens vrij toegankelijke workshops in de maand april die allemaal op de sculptuur van Anna bevestigd worden. Het beeld van de heilige Servaas wordt geplaatst op de rotonde Noordsingel/Oostsingel in Venray. Servaas is de naamgever van het instituut voor psychiatrische zorg voor mannen. Volgens de legende is deze heilige een bloedverwant van Jezus (via zijn grootmoeder Anna die 3 dochters had uit 3 huwelijken die allen Maria heetten, uit de lijn van een van de andere Maria’s is Servatius geboren), hij was een bisschop in de volksstam der Tongeren en stierf in 384 in Maastricht, naar welke hij zich begeven had toen hij zijn einde voelde naderen omdat hij er begraven wilde worden. Tijdens een reis naar Rome zou de apostel Petrus aan hem zijn verschenen die hem een sleutel overhandigde. De relieken van Servaas bevinden zich in Maastricht: zijn schedel en zijn sleutel. In de cultuurhistorie wordt Servaas afgebeeld als een bisschop met een sleutel als attribuut. Vaak ligt onder zijn voeten een draak (soms is een adelaar toegevoegd). Zijn naamdag is 13 mei. Zijn naam is afgeleid van het Latijnse ‘servare’ en betekent ‘hij die redt’. Servatius is een van ‘ijsheiligen’, hij wordt aangeroepen voor het welslagen van een onderneming en bij bepaalde ziektes. Hij is daarnaast schutspatroon van de schrijnwerkers en slotenmakers. Door de bevolking van Venray en omgeving, en in het bijzonder jongeren op middelbare scholen voor het vak Nederlands, zullen literaire acties, workshops en schrijfwedstrijden worden georganiseerd waarbij iedereen wordt opgeroepen verhalen te schrijven waarin sleutels centraal staan. Iedereen heeft wel in ergens in huis een laatje of plek waarin (oude) sleutels, vaak weten we niet eens meer waartoe ze behoren. Zijn ze van een oude kast? Een onbekende deur? Een slot tot een verleden? Ze zijn onderdeel van mooie verhalen die in dit kader geschreven zullen worden waartoe mensen zullen worden opgeroepen deel te nemen en in te participeren met het vastleggen van deze verhalen. Tevens zullen de sleutels die leidden tot de verhalen in een inzamelingsactie opgehaald worden. De verhalen zullen op diverse manieren gepubliceerd worden en sleutels zelf zullen op het beeld, de mantel van de bisschop Servaasbeeld worden gespijkerd. Ook van de sleutels zullen in georganiseerde workshops exemplaren
26
in hout worden gezaagd en beschilderd die op en bij de sculptuur op de rotonde zullen worden bevestigd. De sculptuur van de heilige Oda zal geplaatst worden op de rotonde Leunseweg/Zuidsingel in Venray. Oda is de naamgeefster van Odapark Venray. In de overlevering bestaan twee Oda’s, waarbij degene die een link met Venray heeft, degene is die als beschermheilige geldt voor blinden en slechtzienden. De legende verhaalt dat zij rond 680 geboren is als Schotse koningsdochter die op bedevaart ging naar Luik alwaar zij haar gezichtsvermogen terug kreeg. Toen haar vader haar tegen haar zin wilde uithuwelijken vluchtte zij naar het vasteland waar zij zich via een aantal omzwervingen (waarin zij ook Venray aandeed) vestigde in Rode. Na haar dood bezochten velen haar graf om er troost en genezing te vinden. Als iconografisch beeld is de H. Oda herkenbaar aan de bij haar afgebeelde ekster. Zij wordt afgebeeld als een mooi jonge vrouw, vaak ook met een boek in haar hand, die haar wijsheid symboliseert. Door de bevolking van Venray, in het bijzonder kinderen van alle basisscholen in Venray en omgeving zullen zullen onder leiding van educatief medewerkers van Odapark zowel vogels als vogelhuisjes worden gemaakt voor bij dit beeld. Door kinderen worden – op school, thuis en tijdens vrij toegankelijke workshops in Odapark – vogels uitgezaagd en beschilderd in e primaire kleuren. Deze zullen op het beeld van Oda op haar kleding worden bevestigd. Om de voet van de sculptuur heen zullen in de speciaal hiervoor aangelegde struiken vogelhuisjes op palen worden gezet, zodat de vogels aan de voet van Oda kunnen nesten kunnen bouwen en zich beschermd weten. De basisvorm van de grote sculpturen is een ‘klassieke’ , een realistische vorm in de traditie van de kunstgeschiedenis gemaakt. De vorm is zeer herkenbaar als personen met gewaden, plooien en traditionele iconografische tekenen, opgebouwd uit lagen. Deze basisvormen worden gemaakt uit en versterkt door een metalen binnen-constructie en geplaatst op sokkels. Doordat de beelden volledig versierd zijn door de kinderen en mensen, zal een beeld ontstaan dat de bevolking ook echt in hun midden opneemt. Als de beelden klaar zijn worden ze geplaatst op de rotondes tijdens een soort van ceremoniële actie, een bedevaart-route door de plaats. De rotondes zelf worden aangekleed door de gemeente Venray met groen, bloemen en planten, ontwerp en aankleding gebeurt onder leiding van Gerrit Linders. Het geheel zal ogen als een kloostertuin-achtig perkje, omlijst door een haagje dat de rotonde omsluit die totale setting complementeren. Bij Anna worden appelboompjes (in verschillende bloeiperiodes), bij Servaas een keur aan sleutelbloemen en bij Oda diverse rozenstruiken geplaatst. Soort en plaatsingswijze houden verband met de heiligen aangezien vooral bloemen, de specifieke soorten ervan een symbolische rol spelen in cultuurgeschiedenis.
27
Voor het project zullen alle inwoners van Venray en omgeving worden uitgenodigd deel te nemen, om het zo ook echt ‘beelden van de mensen van Venray’ te maken.
MindMap Manifestatie Beeldende Kunst, Literatuur & Psychiatrie
13/5 - 30/9 2012
MindMap is een project in het kader van Venray Bloeit en wordt gefinancierd door de Gemeente Venray, de Provincie Limburg en Odapark centrum voor hedendaagse beeldende kunst Venray. Het project is een initiatief van de gezamenlijke culturele instellingen van Venray
28
Odapark
organisatie
Odapark is een ambitieus en eigenzinnig centrum voor nationale en internationale vernieuwende hedendaagse beeldende kunst, gelegen in het prachtige groene lege land tussen verstedelijkte gebieden, figuurlijk in de periferie van de steden Eindhoven, Nijmegen/Arnhem en Düsseldorf. Odapark beschikt over een 19 hectare groot bosrijk stiltegebied van uitzonderlijke landschappelijke schoonheid. In de loop van de afgelopen eeuw is een rijk geschakeerd parklandschap ontstaan met oude bomen, lanen en stuifduinen. Onderdeel van dit landschap is een beeldenbos. Hierin staan 50 sculpturen van hedendaagse kunstenaars. In het hart van het park staat het 100 jaar oude gerenoveerde Odapaviljoen met haar multifunctionele Projectruimte en Theehuis. Door deze bijzondere combinatie is Odapark een unieke plek in het Nederlandse culturele landschap. Naast het regulaire tentoonstellingsprogramma van hedendaagse beeldende kunst organiseert Odapark om de twee jaar een grote multidisciplinaire kunstmanifestatie met een leidend thema. Binnen de programmering van deze manifestaties zal er altijd plaats zijn voor dwarsverbanden met andere kunstvormen én voor een rol van importantie voor het publiek. Deze manifestaties omvatten altijd samenwerkingen met meerdere culturele organisaties uit de Euregio. Odapark promoot eigenzinnige kunst die tot nadenken stemt, verontrust, soms een glimlach om de lippen tovert, en vaak ook gewoon heel erg mooi is.
29
Psychiatrie
Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg
Psychiatrie en Venray gaan al zo'n honderd jaar samen. Het begon allemaal in 1905 met de bouw van het psychiatrisch instituut voor mannen Sint Servatius. Daarna volgde in 1907 het instituut voor vrouwen Sint Anna. Gesticht door de Broeders en Zusters van Liefde uit Gent. Beide instellingen vestigden zich in het buitengebied van Venray. Begin deze eeuw zijn beide instituten opgegaan onder de naam Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg en gevestigd in de wijk Servaashof (voormalig Servatiusterrein). Een heel bijzonder en
vernieuwend wijk waarbij zorg en maatschappij integreren. De afgelopen jaren is er binnen de psychiatrische zorg veel veranderd; van gesloten naar open. De patiënt werd een individu, een volwaardig onderdeel van de maatschappij. In plaats van patiënten in de samenleving te plaatsen, wordt de samenleving naar de oude gestichtsterreinen gehaald. Psychiatrie heeft door zijn sterke aanwezigheid in deze regio in de beleving van de bewoners sterk wortel geschoten. In 2002 stond Venray daar met de kunstmanifestatie De Waan nadrukkelijk bij stil. De Waan was een respectvol eerbetoon aan alle psychiatrisch patiënten die hier in de instituten St. Anna en St. Servatius de afgelopen 100 jaar geleefd en geleden hebben en veelal anoniem gestorven zijn.
30
Beeldend kunstenaars
Schrijvers
Marina Abramovic (Servië)
Jan Arends † (NL)
Woody van Amen (NL)
Hafid Bouazza (MA/NL)
Etienne van Berlo (NL)
Peter Buwalda (NL)
Joseph Beuys † (D)
Peter Drehmanns (NL)
Berlinde de Bruyckere (B)
Anna Enquist (NL)
Wim Delvoye (B)
Jan Hanlo (NL) †
Hans-Peter Feldmann (D)
Emile Hollman (NL)
Les Deux Garçons (NL)
Nico Keuning (NL)
Annette Hendrikx (NL)
Maaike Meijer (NL)
Jan van Herwijnen † (NL)
Marente de Moor (NL)
Henri Jonas † (NL)
Hans Renders (NL)
Folkert de Jong (NL)
Rainer Maria Rilke (CZ) †
Job Koelewijn (NL)
Vasalis (NL) †
Marie-Clair Krell (D)
Dimitri Verhulst (B)
Kiki Lamers (NL)
Joost Zwagerman (NL)
Andrea Lehmann (D) Atelier van Lieshout (NL)
samenstelling:
Jaap Maalman
Koen Eykhout
Pascalle Mansvelders (NL) Aernout Mik (NL) Jan van Munster (NL) Saskia Olde Wolbers (NL) Paul de Reus (NL) Martin&Inge Riebeek (NL) Gerhard Richter (D) 31
Chiharu Shiota (Japan) Barbara Visser (NL) Andy Warhol (USA) Izaak Zwartjes (NL)
Curatoren: Marijke Cieraad en Pascalle Mansvelders
Organisatie/Samenwerkingen Basisscholen Venray en omgeving DAC Dag Activiteiten, Centrum Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg DEWEER Gallery, Otegem (B) Galerie Stevens, Maastricht Gemeente Venray Gemeente Geldern (DU) Galerie Hofland, Amsterdam Galerie Anna Klinkhammer, Düsseldorf (DU) Huis voor de Kunsten / Jean Boumans, Roermond Kunstencentrum Jerusalem, Venray KunstWerkPlaats Venray Klassiek op Locatie, Noord-Limburg Letterkundig Centrum Limburg / Koen Eykhout, Maastricht Literair Café Venray Lokaal Historisch Platform Venray Moskee Venray 32
Museum van Bommel van Dam Venlo Museum Continium Kerkrade Museum Psychiatrie Venray Odapark centrum voor hedendaagse kunst Venray Peel en Maas Venray Petrus Banden Kerk Venray Provincie Limburg Raayland College Venray Rabobank Nederland, Utrecht Schouwburg Venray Stichting Carillon, Venray Upstream Gallery, Amsterdam Venrays Museum Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg, Venray Zebra Fotostudio’s Venlo Zuiderlucht, onafhankelijk maandblad, Maastricht
Februari 2012, Odapark Venray, Marijke Cieraad & Pascalle Mansvelders 33
Project groep MindMap
In alfabetische volgorde:
Martin Arens / educatie & schilderwerk rotonde-beelden / Odapark Renate Beerens / office management / Odapark / Postkantoor / lezingen / rondleidingen Johan van den Broek / houtbewerking rotonde-beelden / contactpersoon Raayland College Jan Brouwers / Het Tijdelijk Museum Van… Jolanda Bosch / communicatie / Gemeente Venray / Venray Bloeit Ria de Bruijn / educatie / St. Anna-beeld / Odapark Gerard Cieraad / techniek en beschildering rotonde-beelden / Odapark Marijke Cieraad / organisatie / curator / Odapark Andreia Costa & Tymen Cieraad / vormgeving Marcel van Ewijk / communicatie / Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg Koen Eykhout / literatuur Esther Hartzema / beeldende kunst / Rabobank Nederland Nell Hermans / horeca / Odapark / Postkantoor / lezingen / rondleidingen Marian Kessels / educatie St. Servaas-beeld / communicatie / Odapark Greet Langeveld / educatie St. Servaas-beeld / communicatie / Odapark Hilde Kuitert / educatie / St. Anna-beeld / Odapark Anne-Christine Liebrand / organisatie / Schouwburg Venray Jeanny van Lieshout / organisatie / Kunstencentrum
34
Gerrit Linders / groenvoorziening rotonde-beelden / Gemeente Venray Marjo de Maat / educatie St. Servaas-beeld / Odapark Hay Mansvelders / ontwerp en beschildering rotonde-beelden Pascalle Mansvelders / organisatie / curator / Odapark Albert Pelser / organisatie / communicatie / Odapark Ernest Raedts / organisatie / contactpersoon naar Vincent van Gogh Ton Reichert / techniek rotonde-beelden Jessie Riechelman / organisatie / Gemeente Venray / Venray Bloeit Peter de Ronde / fotografie / Zebra Fotostudio’s Venlo Wido Smeets / speciale uitgave MM Zuiderlucht Wiel Swaghoven / technische dienst / Odapark Jill Swinkels / educatie / St. Odabeeld / Odapark Liesbeth Teeuwen / educatie / St. Odabeeld / Odapark Peter Teeuwen / organisatie / vrijwilligers Edwin Teurlincx / subsidies / Gemeente Venray Marij Theelen / organisatie / Gemeente Venray / Venray Bloeit Bert Vos / technische ondersteuning rotonde-beelden / Odapark Fred Welschen / organisatie / producer / Odapark Yvonne Wismans / Odapark / Free Books
35
