Lunteren, 25, 26 en 27 maart 2013

Programmabrochure driedaagse studieconferentie

‘Ambities verbinden’ Lunteren, 25, 26 en 27 maart 2013

OPBRENGSTGERICHT WERKEN HRM/LERENDE ORGANISATIE BASISVAARDIGHEDEN TAAL, LEZEN EN REKENEN OMGAAN MET VERSCHILLEN EXCELLENTIE EN HOOGBEGAAFDHEID WETENSCHAP EN TECHNIEK Inhoudelijke informatie: www.schoolaanzet.nl > inschrijven: www.deelnameregistratie.nl

www.schoolaanzet.nl

Inhoudsopgave Voorwoord

3

Programma

4

Inschrijven en informatie

8

Index

9

Beschrijvingen hoorcolleges, masterclasses en praktijksessies

15

2 van 73

Voorwoord

Ambities verbinden Voor u ligt de programmabrochure van alweer de twaalfde editie van de driedaagse studieconferentie in Congrescentrum De Werelt in Lunteren. Deze conferentie vindt plaats op 25, 26 en 27 maart 2013. Dit jaar is de titel van de conferentie ‘Ambities verbinden’. Scholen zetten stevige stappen en maken werk van hun ambities. De wijze waarop scholen deze ambities verwezenlijken en de daarbij horende praktijkvoorbeelden staan centraal tijdens deze conferentie. Begin 2012, op de vorige editie van deze studieconferentie, is de nieuwe programmaorganisatie ‘School aan Zet’ gepresenteerd. Inmiddels zijn we een jaar verder en hebben ruim 2500 scholen in het regulier onderwijs, het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs zich aangemeld voor het driejarig programma. Al deze scholen zijn volop in beweging om werk te maken van de bestuurs- en schooleigen ambities. Daarbij krijgen zij steun van de ruim 130 experts van School aan Zet. Zo is elke school met zijn eigen route bezig om van goed naar beter te komen!

een van de verdiepende thema’s. Dat is een goede keuze, omdat we uit ervaring weten dat een sterke organisatie, met een gezonde blik op resultaten en een doelgerichte werkwijze, een basis is voor succes. De zes verschillende thema’s komen allemaal aan bod op deze studieconferentie. Met ruim honderd bijdragen in de vorm van hoorcolleges, masterclasses en praktijksessies bieden wij een rijk en gevarieerd programma voor leraren, intern begeleiders, schoolleiders, bestuurders, coördinatoren van samenwerkingsverbanden en alle andere betrokkenen bij het onderwijs. Redenen genoeg dus om u in te schrijven voor deze driedaagse conferentie in Lunteren. U kunt dat individueel doen, maar natuurlijk ook als team of deel van een team of als specifieke beroepsgroep. We rekenen op uw komst en we hopen op een geweldige opkomst die Lunteren laat bruisen van inspiratie, enthousiasme en expertise! In deze programmabrochure leest u alles over het programma, de aanmeldingsprocedure, de kosten en de mogelijkheid om te overnachten zodat u meerdere dagen kunt leren van en met elkaar. U bent van harte uitgenodigd en we zien u graag in Lunteren!

School aan Zet richt zich op zes thema’s: de overkoepelende thema’s Opbrengstgericht werken en HRM/Lerende organisatie en de verdiepende thema’s Basisvaardigheden Taal, Lezen en Rekenen, Omgaan met verschillen, Excellentie en Hoogbegaafdheid en Wetenschap en Techniek. De scholen zelf leggen bij het verbeteren van de kwaliteit van hun onderwijs de nadruk vaak op de thema’s Opbrengstgericht werken en HRM/Lerende organisatie, meestal in combinatie met

Met vriendelijke groeten, Fabiènne Hendricks Programmamanager School aan Zet

3 van 72

Programma De conferentie ‘Ambities verbinden’ is het podium voor informatie, verdieping en verbreding op het gebied van onderwijs, met de focus op thema’s van het driejarig programma School aan Zet. Deze thema’s zijn: Opbrengstgericht werken, HRM/Lerende organisatie, Basisvaardigheden Taal, Lezen en Rekenen, Omgaan met verschillen, Excellentie en Hoogbegaafdheid en Wetenschap en Techniek. Elke professional in het onderwijs streeft naar kwalitatief hoogstaand onderwijs voor elk kind. Een terechte ambitie die vraagt om stevige inspanning, continue reflectie, samenwerking en professionalisering. Begin 2012 is School aan Zet, een driejarig programma voor primair onderwijs, voortgezet onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs van start gegaan. Aanleiding voor dit programma zijn de ambities en afspraken die opgenomen zijn in de bestuursakkoorden PO en VO. Op de conferentie ‘Ambities verbinden’ maken we een verbinding tussen de ambities van de professional in de schoolpraktijk met de ambities die zijn geformuleerd in het programma School aan Zet. Het programma School aan Zet focust op de twee basisthema’s Opbrengstgericht werken en HRM/Lerende organisatie en vier verdiepende thema’s: Basisvaardigheden Taal, Lezen en Rekenen, Omgaan met verschillen, Excellentie en Hoogbegaafdheid en Wetenschap en Techniek. School aan Zet ondersteunt binnen dit programma scholen in het formuleren van ambities en streefdoelen. Hierin maken we een verbinding tussen het eigen beleid en de landelijke doelstellingen. Daarbij hoort ook een bijdrage in kennisontwikkeling, ontsluiting van kennis op de thema’s en het organiseren van ontmoetingen. De uitwisseling van kennis en ervaringen staat centraal tijdens deze twaalfde editie van de jaarlijkse studieconferentie te Lunteren, georganiseerd door School aan Zet. Activiteiten die vanuit School aan Zet, de onderwijsinstellingen en onderwijsprofessionals worden geïnitieerd en gestimuleerd komen aan bod in drie thematische dagen. - Maandag 25 maart: De eerste dag ligt het accent op Opbrengstgericht werken, gekoppeld aan Basisvaardigheden Taal, Lezen en Rekenen, Excellentie en Hoogbegaafdheid en Wetenschap en Techniek. - Dinsdag 26 maart: De tweede dag is qua opzet en inhoudelijke accenten hetzelfde als de eerste dag. - Woensdag 27 maart: Centraal staat het thema HRM/Lerende organisatie, in combinatie met Omgaan met verschillen, Passend onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs.

De conferentie is een podium voor kansrijke ontwikkelingen. In de praktijksessies, masterclasses en hoorcolleges komen interessante en veelbelovende ontwikkelingen in de groep, op de school en op bovenschools niveau aan de orde. Hierbij wordt uitgegaan van een combinatie van praktijk en theorie. Elke sessie wordt uitgevoerd door een inhoudelijk deskundige en/of een ervaringsdeskundige.

Voor wie is Lunteren? Het programma van de conferentie ‘Ambities verbinden’ richt zich op leraren, intern en ambulant begeleiders, schoolbegeleiders, schoolleiders, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren van samenwerkingsverbanden, leden van permanente commissies leerlingenzorg, zorgcommissies en zorgadviesteams in het basis-, speciaal basis- en (voortgezet)speciaal onderwijs en het voortgezet onderwijs. Deelnemers kunnen zich inschrijven voor één, twee of drie dagen. De programmabrochure is te bekijken en te downloaden via www.schoolaanzet.nl en www.deelnameregistratie.nl.

Projectgroep Lunteren 2013 De aansturing van de conferentie is in handen van de Projectgroep Lunteren 2013. - Gea Spaans, programmaleider Kennis & Expertise - Job Christians, hoofd communicatie - Marloes Lubberdink, projectleider School aan Zet - Jamie Tio, projectleider communicatie - Maaike Rittershaus, organisatie en logistiek

4 van 73

Het programma MAANDAG 25 MAART 2013 Basisvaardigheden Taal, Lezen en Rekenen, Excellentie en Hoogbegaafdheid, Wetenschap en Techniek, Opbrengstgericht werken

DINSDAG 26 MAART 2013 Basisvaardigheden Taal, Lezen en Rekenen, Excellentie en Hoogbegaafdheid, Wetenschap en Techniek, Opbrengstgericht werken

WOENSDAG 27 MAART 2013 Omgaan met verschillen, Passend onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, HRM/Lerende organisatie

10.00

Welkom door Fabiènne Hendricks



10.05

Plenaire lezing

Plenaire lezing

Plenaire lezing

11.00

Programmawissel

Programmawissel

Programmawissel

11.15

Sessies

1e

1e

Sessies 1e ronde

12.30

Lunch, netwerken

Lunch, netwerken

Lunch, netwerken

13.45

Sessies

2e

2e

Sessies 2e ronde

ronde ronde

Sessies Sessies

ronde ronde

15.00

Programmawissel

Programmawissel

Programmawissel

15.15

Sessies 3e ronde

Sessies 3e ronde

Sessies 3e ronde Borrel / netwerken

16.30

Netwerken

Netwerken

17.30

Borrel

Borrel

18.00

Diner*

Diner*

20.30

Avondprogramma Muziek (foyer)

Avondprogramma Muziek (foyer)

5 van 73

Plenair programma Maandag 10.00-11.00 uur

Welkom door Fabiènne Hendricks, programmamanager School aan Zet Plenaire inleiding door Micha de Winter Micha de Winter is hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit Utrecht en bekleedt daarnaast sinds 2004 de facultaire Langeveld-leerstoel op het gebied van maatschappelijke opvoedingsvraagstukken. Daarnaast is hij lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Volgens Micha de Winter zijn de sociale netwerken rond kinderen cruciaal voor hun ontwikkeling. Onderwijsopbrengsten zouden verbeterd kunnen worden als de sociale omgeving rond het gezin van het kind zich actiever bezighoudt met de opvoeding, zo betoogt hij in zijn in 2011 verschenen boek ‘Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding: van achter de voordeur naar democratie en verbinding’.

Welkom door Fabiènne Hendricks, programmamanager School aan Zet

Dinsdag 10.00-11.00 uur

Plenaire inleiding door Dolf van Veen

Welkom door Fabiènne Hendricks, programmamanager School aan Zet Plenaire inleiding door Jaap Dronkers Jaap Dronkers is hoogleraar onderwijssociologie aan de Universiteit Maastricht, waar hij onderzoek doet naar het verband tussen onderwijsprestaties en sociale ongelijkheid. Daarnaast is hij als academisch partner betrokken bij het Centraal Planbureau. In april vorig jaar is hij benoemd tot external research fellow bij het onderzoekscentrum voor migratievraagstukken CReAM van de Universiteit van Londen (UCL). Jaap Dronkers neemt regelmatig deel aan het maatschappelijk debat over het onderwijs. Zo maakt hij zich sterk voor een betere onderwijskwaliteit, onder meer door het publiceren van een ‘schoolcijferlijst’ van scholen voor voortgezet onderwijs (www.schoolcijferlijst.nl). In februari van dit jaar liet hij zich kritisch uit over de toekenning van het predicaat ‘excellente scholen’. Volgens hem ligt hierbij de nadruk te weinig op schoolprestaties en teveel op zaken als een schoon schoolgebouw of aandacht voor hoogbegaafdheid.

Woensdag 10.00-11.00 uur

Dolf van Veen is hoofd van het Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg in Culemborg en van de Alliantie Onderwijs en Jeugdzorg in Zwolle. Daarnaast is hij lector en hoofddocent van de hogescholen Inholland en Windesheim en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Nottingham. Vorig jaar november werd Dolf van Veen door ISO en ScienceGuide uitgeroepen tot ‘lector van het jaar 2012’. Dolf van Veen doet onderzoek naar en ontwikkelt onderwijs en praktijkinterventies en heeft in het educatieve vakgebied een belangrijke rol als inspirator en onderzoeker. Hij is onder meer projectleider van landelijke en grootstedelijke innovatieprogramma’s op het gebied van het onderwijs, het jeugdbeleid en de jeugdzorg.

6 van 73

Over het programma De conferentiedagen starten met een plenaire inleiding van ongeveer een uur. Daarna volgen in drie rondes praktijksessies, masterclasses en hoorcolleges. Tijdens de praktijksessies staan vooral het handelen in de dagelijkse praktijk en de dialoog met collega’s centraal. In de masterclasses wordt dieper ingegaan op een onderwerp. De hoorcolleges zijn bedoeld voor informatieoverdracht aan een grotere groep deelnemers.

Plenair programma Iedere conferentiedag vindt, na een welkomstwoord van programmamanager School aan Zet Fabiènne Hendricks, een plenaire lezing plaats. Bij het samenstellen van deze brochure was nog niet bekend wie de lezingen verzorgt.

Hoorcolleges, tijdsduur vijf kwartier Praktijksessies, tijdsduur vijf kwartier - De praktijksessie is een presentatie van een voorbeeld uit de onderwijspraktijk. Deelnemers kunnen de informatie vaak direct toepassen in de eigen praktijk. - De praktijksessie wordt gegeven door een professional uit de dagelijkse praktijk van de school of een samenwerkingsverband. Soms zal een extern adviseur deze professional daarbij ondersteunen. - De presentatie van het praktijkvoorbeeld wordt gevolgd door een interactief gedeelte van de sessie, waarbij de deelnemers worden uitgedaagd te reageren en te reflecteren. - Tijdens de praktijksessie worden de deelnemers uitgedaagd en uitgenodigd om (als dit van toepassing is op hun eigen praktijk en ontwikkeling) te leren van en met elkaar. - Een praktijksessie gaat in op het proces en minder op het product. Succesfactoren staan centraal maar ook de voetangels en klemmen die men tegenkomt of tegenkwam!

- Tijdens ‘Lunteren 2013’ worden hoorcolleges ingepland over ontwikkelingen binnen de verschillende thema’s van School aan Zet. De hoorcolleges worden bijgewoond door vijftig of meer deelnemers.

Avondprogramma Grote zaal Van 20.30 uur tot circa 21.15 uur vindt in de grote zaal de vertoning plaats van de film ‘Waar een klein land groot in moet worden’. Deze film, geproduceerd in opdracht van Platform Bèta Techniek, gaat over de achtergrond van de zogenoemde zesjescultuur en de noodzaak en de mogelijkheden om die te veranderen. In de film komen opinieleiders als Alexander Rinnooy Kan, Paul Schnabel, Robbert Dijkgraaf en Hans Wijers aan het woord.

Masterclasses, tijdsduur vijf kwartier - In masterclasses gaat het om de uitwerking van een goed praktijkvoorbeeld of -instrumentarium. - De focus ligt op het ‘waarom’, ‘waarvoor’ en ‘hoe’. - Deelnemers kunnen verdiepingsvragen stellen vanuit hun eigen dagelijkse praktijk en ontwikkeling in relatie tot het thema van de masterclass. - Het doel van de masterclass is om een denkproces bij de deelnemers aan te moedigen. - Centraal tijdens een masterclass staat de overdracht van informatie.

Foyer In de foyer is ’s avonds live muziek.

#Lunteren: twitter uw mening In de ontvangsthal bevindt zich tijdens de conferentie een informatiescherm waarop deelnemers hun ervaringen en observaties kunnen posten. Gebruik #Lunteren in uw tweets en vind ze terug op de twittermuur!

7 van 73

Inschrijven en informatie Inschrijven en bevestiging Inschrijven voor de conferentie kan uitsluitend individueel online via www.deelnameregistratie.nl. Uw inschrijving is definitief na uw bevestiging via de knop ‘ok+verzend’ rechts onderaan het totaaloverzicht in stap 5. Hierna ontvangt u automatisch en per omgaande een e-mailbevestiging met de gegevens van uw aanmelding en een ‘deelnameregistratie account’ (gebruikersnaam, wachtwoord en toelichting) waarmee u kunt inloggen en online uw persoonlijke inschrijfgegevens kunt bekijken en/of wijzigen. Neem direct contact op met de deelnameregistratie indien u geen bevestigingsmail ontvangt. De inschrijving blijft geopend tot en met 10 maart 2013 of totdat het maximaal aantal deelnemers (per dag) is bereikt.

Korting Groepskorting Komt u met vijftien personen of meer dan kunt u, voorafgaand aan uw inschrijvingen, een groepskortingscode aanvragen bij de deelnameregistratie (e-mail conferentielunteren@ deelnameregistratie.nl). De code moet tijdens de inschrijving in alle individuele inschrijfformulieren worden ingevuld en geeft € 25 euro korting per deelnemer. De code geldt uitsluitend bij vijftien of meer inschrijvingen op de betreffende code, mits ingevuld in de individuele inschrijfformulieren vóór 10 maart 2013.

Korting voor deelnemende ‘School aan Zet-scholen’ Scholen die deelnemen aan School aan Zet kunnen € 50 euro korting per deelnemer krijgen. Deze scholen ontvangen hierover een uitnodigingsbrief met hun persoonlijke kortingscode en een toelichting.

Uw conferentiedag(en) en keuzeprogramma reserveren

Annuleren en/of wijzigen van uw inschrijving

U heeft de mogelijkheid om naar keuze voor één, twee of drie dagen in te schrijven. In stap 2 van uw online inschrijving stelt u uw eigen conferentieprogramma samen. Uw conferentiedag(en) en sessies worden direct bij inschrijving voor u gereserveerd en per e-mail aan u bevestigd. Volgeboekte programmaonderdelen zijn (browserafhankelijk) herkenbaar aan een rode balk en/of een sterretje en kunnen niet meer worden toegewezen. Check uw gereserveerde sessies in het totaaloverzicht in stap 5 van uw inschrijving.

U kunt uw inschrijving zelf online en kosteloos annuleren tot en met 10 februari 2013. Vanaf 11 februari 2013 is annuleren niet meer mogelijk en zijn de volledige deelnamekosten verschuldigd. Bij verhindering heeft u het recht om een vervanger te sturen.

Deelnamekosten en extra opties

Zie voor de werkwijze voor het annuleren en wijzigen van uw inschrijving de toelichting in het mailbericht ‘Uw deelnameregistratie account’. Door uw inschrijving gaat u akkoord met deze annuleringsvoorwaarden.

De deelnamekosten bedragen 150,- euro per persoon per dag. Tijdens uw inschrijving kunt u de volgende opties reserveren: - pendelbus vanaf en naar NS station Lunteren, kosteloos - diner à € 35,- pppd, alleen op maandag en dinsdag - avondprogramma, kosteloos, alleen op maandag en dinsdag - overnachting op een eenpersoons kamer à € 80,- pppn inclusief ontbijt, alleen op maandag en dinsdag. Het dagtarief geldt ongeacht het aantal dagdelen dat u deelneemt. De overnachting vindt plaats in het congrescentrum of in een hotel in de nabije omgeving. De hotelkamers worden toegewezen op volgorde van binnenkomst van de aanmeldingen.

Het zelf online wijzigen van uw inschrijving is mogelijk tot en met 10 maart 2013. Vanaf 11 maart 2013 is wijzigen niet meer toegestaan.

Deelnamebewijs en Routebeschrijving In de week voorafgaand aan de conferentie ontvangt u per e-mail een persoonlijk deelnamebewijs en een routebeschrijving.

Contact en informatie - Voor inhoudelijke informatie over School aan Zet: www.schoolaanzet.nl - Voor informatie over uw inschrijving kunt u bellen met de deelnameregistratie, 036-5331941 (10.00-12.00 uur) of mailen naar [email protected]. - Programmabrochure: www.schoolaanzet.nl en www.deelnameregistratie.nl.

8 van 73

Index op nummer B = Besturentafel H = Hoorcollege M = Masterclass P = Praktijksessie NUMMER

TITEL

THEMA

NAAM UITVOERDER(S)

MAANDAG 25 maart ‘13

R1

001.0

Begrijpend lezen is verbanden leggen

B - T en L

Cees Hereijgens

002.0

Besturentafel. Voor bestuurders en bovenschools managers. Aansluitend lunch in de zaal

• •

003.0

Breuken

B-R

Lionel Kole

004.0

Excellentie en Hoogbegaafdheid

E&H

Lianne Hoogeveen

005.0

Flitsbezoeken

HRM

Monique van der Knaap

006.0

Jonge kind, taallijn en taalstimulering

B-T

Imke de Vries-Beeren, Nicolette van Zanten-Kemp en Timothy Kok

• • • •

007.0

Kinderen vertellen over dyslexie

B - T en L en OMV

Terry van de Beek-Nouws

•

008.0

Leesbegrip

B - T en L

Karin van de Mortel

009.0

Leren van data: de datateamprocedure

OGW

Ina Cijvat

010.0

Ouderbetrokkenheid - Handelingsgericht werken voor ouders

OMV

Karen van Kooten

011.0

Systematisch kijken naar het praten en schrijven van kinderen

OGW

Rita de Groot en Jan Berenst

012.1 012.2

Techniek observatie-instrument

W&T

Martine Creemers en Gonnie Verhagen (maandag) en Cindy Raaijmakers (dinsdag)

• • • • •

•

013.0

Wetenschap en Techniek

W&T

Paul van Geert

014.0

Woordenschat toetsen

B-T

Harald Weessies

015.0

Doelgericht werken met spelende jonge kinderen

B - R en OGW

Anneke Noteboom

• •

•

016.1 016.2

Handelingsgericht werken met jonge risicokinderen

OMV

Yvonne Leenders

•

•

017.0

INOS geeft kleur aan je ontwikkeling

E&H

Astrid Mol

018.0

Kritische, creatieve en ondernemende kinderen

W&T

Paul Delnooz

019.0

Lessen Wetenschap en Techniek in de onderbouw

W&T

Henderien Steenbeek en Annemie Wetzels

• • •

OGW - OPBRENGSTGERICHT WERKEN OMV - OMGAAN MET VERSCHILLEN

HRM - HRM/LERENDE ORGANISATIE E & H - EXCELLENTIE EN HOOGBEGAAFDHEID

DINSDAG 26 maart ‘13

R2 R3 R1

B-T, L EN R - BASISVAARDIGHEDEN TAAL, LEZEN EN REKENEN W & T - WETENSCHAP EN TECHNIEK

WOENSDAG 27 maart ‘13

R2 R3 R1

R2 R3


TITEL

THEMA

NAAM UITVOERDER(S)

MAANDAG 25 maart ‘13 R1

020.0

Opbrengstgericht taal/leesonderwijs

B - T en L

Kees Vernooy

021.0

Opbrengstgericht werken in een lerende cultuur

OGW

Marcel Bogaarts en Anne-Marie Dogger-Stigter

022.1 022.2

Ouderbetrokkenheid

Pauline Rietveld (maandag) en Hans Christiaanse OMV en B - T, L en R (dinsdag)

023.0

Passende Perspectieven Taal/Lezen

B - T en L

Mieneke Langberg en Ada van Dalen

024.0

Simulatiespel Opbrengstgericht werken

OGW

Tamara van Schilt-Mol en Ton van Wanroij

025.0

Taal en ict

B-T

Hanneke Wentink

026.0

Thinking for Learning

E&H

Albert Oving en Renske van Amersfoort

027.0

Werken met groepsoverzichten op teamniveau en verbeterplannen op individueel niveau

OGW

Sjaak Verbree en Anja Hagedooren

028.0

Zeg ja tegen talent en dan …

E&H

Nora Steenbergen

029.0

BLIKSEM; aanpak begrijpend lezen

B - T en L

Maud van Druenen en Willy van Elsäcker

030.0

De rol van automatiseringstekorten bij rekenachterstanden

B - R en OMV

Wolter Danhof en Piet Bandstra

031.0

De vernieuwde versie van het ontwikkelassessment

OGW

Ina Cijvat en Dortie Mijs

032.0

De vijf fasen van stelonderwijs

B-T

Martine Creemers

033.0

Een gedifferentieerd onderwijsaanbod taal en rekenen

B - T, L en R Els Schram en Femke van der Meer

034.0

Iedere les een passend lesmodel

B - T, L en R Saskia Versloot en OMV

035.0

Kleine scholen en onderwijskundige aanpak: de leraar aan zet!

OMV

Joke Kamstra

036.0

Leren redeneren en experimenteren met conceptcartoons

W&T

Ed van den Berg

037.0

Nieuwsrekenen

B-R

Ruud Janssen en Ine van de Sluis

038.0

Onderwijs vraagt leiderschap

HRM

Dick Both en Alex de Bruijn

039.0

Plusklas de Alant, basisschool De Morgenster

W&T

Frederieke Ubels en Manuela van den Bos




R2 R3 R1


R2 R3 R1

R2 R3

• • •

•

• • • • •

•

• •

• • • •

• • • • •



TITEL

THEMA

NAAM UITVOERDER(S)


040.0

Spelen, leren en Opbrengstgericht werken

OGW

Yvonne Leenders en Kobi Wanningen

041.0

Spelling

B-T

Cees Hereijgens

042.0

Toetsen van speciale leerlingen in het basisonderwijs

OGW

Judith Hollenberg-Vos

043.0

Begrijpend Lezen

B - T en L

Dortie Mijs

044.0

Diagnostische gesprekken in de school

B-R

Ceciel Borghouts

045.0

Differentiëren met een groepsplan

OGW

Dolf Janson

046.0

Feedback in de rekenles

B-R

Maaike Verschuren

047.0

Goede resultaten in groep 3 met taal en lezen

B - T en L

Karin Knaap en Ellen Vreeswijk

048.0

Kansrijke combinatiegroepen

B - T, L en R Fenje Louwsma en OMV

049.0

Nieuwe taalmethodes - analyse en hoe ermee om te gaan

B-T

Joop Stoeldraijer

050.0

Pak je kans: supersnel woorden aanbieden!

B-T

Dirkje van den Nulft

051.0

Reken/wiskundige denkactiviteiten

B-R

Lionel Kole

052.0

Schoolbeleid en excellentie

E&H

Tijl Koenderink

053.0

Vaardigheden van kinderen in onderzoeken en ontwerpen beoordelen

W&T

Hanno van Keulen en Marije Boonstra

054.0

Vakoverstijgend werken aan Wetenschap en Techniek

W&T

Dick Kraaij en Hilco van Stuijvenberg

116.0

Slimfit. Werken in units

B - T en L en OGW

117.0

Slimfit. Het rekenverbetertraject

055.0


R2 R3 R1


R2 R3 R1

R2 R3

• • •

• • • • • •

Marietje de Jong-Varwijk

• • • • • • •

B-R en HRM


•

Aan tafel(s) met vermenigvuldigen

B-R

Tijn Bloemendaal

056.0

Acadin: ruimte voor talent!

E&H

Desiree Houkema

057.0

Balanced Leadership

HRM

Marcel Bogaarts en Joyce Bommer

058.0

De groepsplanversneller

OGW

Roel Blankers en Lonneke Vermeulen

• • • •





TITEL

THEMA

NAAM UITVOERDER(S)


059.0

Hoe stel je als school een goed taal/leesbeleidsplan op

B - T en L

Eveline Wouters

060.0

Hoogbegaafde rekenaars

E&H

Suzanne Sjoers

061.0

Jonge onderzoekers in de dop

W&T

Nelleke Remerie en Yvonne Koldenhof

062.0

Kwalitatief leesonderwijs groep 3 bepaalt niveau groep 4

B-L

Ed Koekebacker

063.0

Talentontwikkeling, Wetenschap en Techniek in het basisonderwijs

W&T

Juliette Walma van der Molen

064.0

Verrijking van het kleuteronderwijs

OGW

Martine Creemers

065.0

Werken aan mondelinge taalvaardigheid

B-T

Heleen Strating

066.0

Woordenschat in de bovenbouw en begrijpend lezen

B-T

Bas van Eerd

067.0

Begrijpend lezen en modelen

B – T en L

Saskia Versloot

068.0

Beter schrijven met de taalmethodes

B-T

Joop Stoeldraijer

069.0

Doelgericht opstellen van groepsplannen

OGW

Arjan Clijsen en Wilma Willems

070.0

Duurzame leerkracht. Over professionaliteit en houding tegenover het eigen vak

HRM

Albert de Boer

071.0

Effectief werken aan een goede woordenschatopbouw voor peuters en kleuters

B-T

Marianne Verhallen en Jacqueline de Maa

072.0

Hoe HOT is jouw klas?

E&H

Floor Raeijmaekers

073.0

Ontwikkelingsperspectief met Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs

OGW

Ilonka Verheij

074.0

Opbrengstgericht werken in Zaanse kleutergroepen

OGW

Marjan Beentjes en Anneke Vlot

075.1 075.2

Opbrengstgericht werken kun je niet alleen

OGW

Roger Meijer en Berend Redder (dinsdag) en Erna Damhof (woensdag)

076.0

Plusklas

E&H

Janneke Breedijk

077.0

Rekenen in de groepen 1 en 2

B-R

Arlette Buter

078.0

Versterken van het pedagogisch-didactisch handelen met datafeedback

OGW

Erik Thoonen en Karen Krol

079.0

Wetenschappelijke doorbraken in de klas

W&T

Marieke Peeters en Winnie Meijer

080.0

Bevlogen Opbrengstgericht werken

OMV en HRM

Martijn Visser




R2 R3 R1


R2 R3 R1

R2 R3

• • • • • • • •

• • • • • • • • •

•

• • • •

•



TITEL

THEMA

NAAM UITVOERDER(S)


R1

081.0

Dynamisch Onderwijs in de Klas

OMV

Irma Miedema en Alfons Timmerhuis

082.0

Een goede intern begeleider maakt zichzelf overbodig

OMV

Henk Hendriks en Suzanne Witteveen

083.0

Gedragsmanagement voor Passend onderwijs

OMV

Marije Heijdenrijk

084.0

Gedragsvraagstukken

OMV

Dolf van Veen, Kees van Overveld en Erik van Meersbergen

085.0

Hoe het schoolondersteuningsprofiel kan bijdragen aan schoolontwikkeling

OMV

Tijn Nuyens en Ingrid van Doesburg

086.0

Instrument toewijzing in Zwolle, Kampen en Salland

OMV

Johan Vlaskamp en Petra van Gaalen-Renes

087.0

Leiding geven aan leren en lesgeven

HRM

Reinoud Buijs en Johan Spitteler

088.0

Onderwijskundig leiderschap

OGW en HRM

Brunhilde van der Sluijs

089.1 089.2

Opbrengstgericht werken met GO!

OGW

090.0

Verdieping van de verbeterplannen door leerteams en co-teaching

091.0

Waarneemwaaier

092.0


R2 R3 R1


R2 R3 R1

R2 R3

• • • •

• • • •

Hein van den Bemt, Els Kok, Brenda Steinmetz en Thea Schijf

•

•

OMV

Ad Kappen en Tom Reuver

OMV

Margje Duursma

De bevlogen professional

HRM

Thelma Sweijen

093.0

Executieve functies, leermogelijkheden afstemmen met leerling, leraar en ouders

OMV

Lucie Spreij

094.0

Handelingsgericht arrangeren op school

OMV

Noëlle Pameijer

095.0

High Performance Schools

HRM

Marlou van Beek en Jaap ter Steege

096.0

Leer-Kracht. Omgaan met verschillen en gedragsvraagstukken

OMV

Dolf van Veen, Marij Bosdriesz en Aat Sliedrecht

097.0

Leerlingenzorg

OMV

Henk Hendriks en Suzanne Witteveen

098.0

Passend Indiceren. Eerste ervaringen

OMV

Chris Struiksma en Lucas Rurup

099.0

Passende Perspectieven Rekenen

B-R

Nina Boswinkel en Hannelore Veltman

100.0

Terugplaatsen van leerlingen

OMV

Aleid Schipper, Jos Vinders en Kees Verweij

• •

• • • • • • • • •

101.0

TOP-initiatief in Hoofddorp, samenhang in uitgangspunten en keuzes

OMV

Ekon Hartog

•





TITEL

THEMA

NAAM UITVOERDER(S)




R1

R2 R3 R1

R2 R3 R1

R2 R3

Van managementgestuurd naar medewerkergestuurd leren

HRM

102.0

Jos van der Waals

103.0

Vergroten van leerlingenbetrokkenheid

OGW

Roger Meijer en Reinoud Buijs

104.0

Basisondersteuning en kijkwijzer

OMV

Henk Keesenberg

105.0

Basisteam, breedteteam, werken met PBS. Het werkt!

OMV

Ad Kappen en Gert-jan Egberink

• •

• •

106.0

Beeldcoaching zet in beweging

OMV

Christine Brons

107.0

De Lerende organisatie in relatie tot Opbrengstgericht werken en Omgaan met verschillen

HRM en OGW en OMV

Anne Marie Klomp-Pardoel

• •

108.0

De professionele leergemeenschap en de betekenis voor HRM

HRM

Myriam Lieskamp

109.0

Groepsklimaat: Krachtig van Start

OMV

Tijn Nuyens, Sonja de Lange en Ingrid van Doesburg

110.0

Indiceren, Arrangeren, Profileren, Financieren

OMV

Irma Miedema en Alfons Timmerhuis

111.0

Naar een meer preventieve basiszorg voor gedrag

OMV

Cathy van Tuijl

112.0


HRM

Marcel Bogaarts

113.0

Peerreview

HRM

Martijn Smoors

114.0

U hebt het veel te druk…

HRM en OMV

Dolf Janson

• • • • • • •

115.0

Werken vanuit een ontwikkelingsperspectief in het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs

OMV

Arjan Clijsen

•

116.0

Slimfit. Werken in units

B - T en L en OGW


•

117.0

Slimfit. Het rekenverbetertraject

B-R en HRM


•




001.0

BASISVAARDIGHEDEN – TAAL EN LEZEN

002.0

BESTURENSESSIE

Begrijpend lezen is verbanden leggen

Besturentafel

Door Cees Hereijgens Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

Maandag 25 maart 11.15-13.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

Op de conferentie ‘Ambities verbinden’ wordt een Besturentafel georganiseerd. De Besturentafel is bestemd voor bestuurders en bovenschools managers. Deelnemers hieraan ontvangen een persoonlijke uitnodiging op naam met informatie over de inhoud van de Besturentafel en over de wijze van inschrijven.

Volgens Paul van den Broek, hoogleraar Cognitieve en neurobiologische achtergronden van leren en doceren aan de Universiteit van Leiden, hebben zwakke begrijpend lezers moeite met het leggen van verbanden. Wat bedoelt hij hiermee? Wat betekent dit voor het onderwijs in begrijpend lezen? Hoe kun je zwakke lezers leren verbanden te leggen? En kun je hiermee al in groep 2 beginnen? In deze masterclass gaan we op deze vragen in. Cees Hereijgens, expert bij School aan Zet, is schoolbegeleider bij CED-Groep, Rotterdam. Cees begeleidt scholen bij het verbeteren van de resultaten bij lezen, spelling, woordenschat en stellen.

15 van 73

MAANDAG • MAANDAG • MAANDAG • MAANDAG • MAA

003.0

BASISVAARDIGHEDEN - REKENEN

004.0

EXCELLENTIE EN HOOGBEGAAFDHEID

Breuken

Excellentie en Hoogbegaafdheid

Door Lionel Kole Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Lianne Hoogeveen Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs

> Niveau: Alle niveaus

> Achtergrond: Alle achtergronden

> Achtergrond: Basisonderwijs, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

> Niveau: Ervaren en zeer ervaren

Breuken vormen een fundamenteel onderdeel van het reken/wiskundeonderwijs. Ze zijn nodig voor het werken met algebraïsche expressies (voortgezet onderwijs) en begrip ervan vormt het fundament voor het begrijpen van verhoudingen, kommagetallen en procenten. In ons dagelijks leven redeneren en rekenen we vaak in breuktermen, bijvoorbeeld bij het schatten: zo is 24 procent van 300 handiger uit te reken via een benadering van ¼ van 300. Toch worstelen veel leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs met breuken. Hoe komt dat toch? In deze masterclass over breuken nemen we de deelnemers op een creatieve en inspirerende manier mee in de leerlijn breuken en het denken over breuken. Naast een theoretisch kader verkennen we op een concreet handelingsniveau de diverse toepassingen van concreet materiaal en ondervinden deelnemers welke visuele modellen geschikt zijn om de leerlingen inzicht te laten verwerven in cruciale breukconcepten. Hiernaast geven wij handreikingen om met de leerlingen abstractere concepten over breuken te kunnen ontwikkelen.

In de jaren ‘80 kwam langzaam de term ‘de hoogbegaafde leerling’ in zwang. Aanvankelijk was het nog mogelijk om als school ‘daar niet aan te doen’, maar dat kan nu niet meer. Steeds meer mensen realiseren zich dat deze groep leerlingen aangepast onderwijs en soms speciale zorg nodig heeft, net als andere leerlingen die afwijken van het gemiddelde. Ouders zijn zich meer bewust van dit fenomeen, steeds meer leraren scholen zich op dit gebied, en steeds meer scholen proberen ook deze leerlingen tegemoet te komen. Er zijn begaafdheidsprofielscholen en scholen met speciale klassen voor hoogbegaafde leerlingen. Ook de overheid benadrukt het belang om ook (in potentie) excellente leerlingen tegemoet te komen in hun behoefte naar een uitdagend schoolprogramma. Toch zijn we er nog niet. Tijdens dit hoorcollege wordt het publiek uitgenodigd mee te denken en mee te praten over deze vraag: hoe zorgen we dat al het onderwijs excellent is voor alle leerlingen, ook voor diegenen met zeer hoge capaciteiten. Daarbij passeren onder meer ervaringen in de diagnosticering en behandeling van hoogbegaafde kinderen en adolescenten, ervaringen met leraren en scholen, wetenschappelijk onderzoek en internationale samenwerking de revue.

Lionel Kole, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur en trainer bij RPCZ/Bazalt in Vlissingen. Hij ontwikkelt educatief materiaal en trainingen, verzorgt implementatietrajecten (handelingsgericht werken, coachingstrajecten rekenen en wiskunde en klassenmanagement) en verzorgt inspiratieworkshops rekenen/wiskundedidactiek

Lianne Hoogeveen, Radboud Universiteit Nijmegen, is GZ-psycholoog en hoofd van het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek. Daarnaast is zij staflid van het ICBF (Universiteit Münster) en lid van het Executive Committee van de European Council of High Ability. Zij houdt zich bezig met wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en zorgverlening met betrekking tot hoogbegaafdheid.

16 van 73


005.0

HRM/LERENDE ORGANISATIE - GESPREKKENCYCLUS

006.0

BASISVAARDIGHEDEN - TAAL

Flitsbezoeken

Jonge kind, taallijn en taalstimulering

Door Monique van der Knaap Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Imke de Vries-Beeren, Nicolette van Zanten-Kemp en Timothy Kok Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden


> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Uit onderzoek van Marzano en Waters (2005) blijkt dat onderwijskundig leiders het verschil maken als het gaat om de prestaties van de leerlingen op hun school. Daarnaast blijkt uit onderzoek het belang van feedback in het leerproces, niet alleen voor leerlingen, maar ook voor hun leraren! Een korte, één op één gefocuste feedback is een krachtig instrument om ontwikkeling op gang te brengen. Naar aanleiding van dit onderzoek is het Flitsbezoek ontwikkeld waarbij de onderwijskundig leider met regelmaat kort (drie minuten) en gefocust gaat kijken in de klas en naar aanleiding daarvan reflectieve gesprekken voert met de leraar. In deze masterclass maakt u kennis met de Flitsbezoeken en de reflectieve dialoog waarbij het er uitdrukkelijk niet om gaat wat de leerkracht niet goed doet of wat beter kan. Het gaat erom dat de leerkracht nadenkt over haar of zijn overwegingen van waaruit hij of zij keuzes maakt en beslissingen neemt over haar/zijn onderwijs en reflecteert op de effecten van het handelen. Daarnaast komt aan de orde welke voorwaarden er zijn om een bewustwordings- en ontwikkelingsproces op gang te brengen bij de leraren. De deelnemers ontdekken dat Flitsbezoeken een effectief middel zijn voor onderwijskundig leiders om de kwaliteit van de leraar te vergroten. Monique van der Knaap is trainer en adviseur bij Bazalt, Vlissingen en bewerker van de Nederlandse uitgave van ‘Flitsbezoek’. Zij werkt vanuit ‘Wat werkt in de klas en op school’ van Robert Marzano en is gespeciliseerd in coaching en begeleiding.

> Niveau: Startend en ervaren

‘We gaan een woezel flopsen. Dat is heel erg leuk!’ Woordenschat, een ‘schat aan woorden’ is voor ons een belangrijk speerpunt bij de ontwikkeling van basisvaardigheden binnen het onderwijs. In deze praktijksessie nemen wij de deelnemers aan de hand van een uitgewerkt thema mee in het bieden van een rijke taalomgeving voor kleuters. Een thema krijgt vorm door de integratie van betekenisvolle introductie, het interactief voorlezen, het werken met verhalen en het werken met leervragen en de kinderen te laten afsluiten met een presentatie en evaluatie. Kleuters zijn bij uitstek de doelgroep waar ontwikkelingsfasen en -niveaus enorm verschillen; van zeer taalzwak tot een ontwikkelingsvoorsprong op één of meerdere gebieden. De letterkoffer, de boekbespreking, de gezinsportfolio, de verteltassen en het gebruik van ontwikkelingsmaterialen om aan de behoeften van alle kleuters tegemoet te komen zijn ‘instrumenten’ die niet alleen het plezier in taal verhogen maar ook ouderparticipatie stimuleren. De informatie die we geven, wordt aangevuld met korte filmpjes uit de praktijk. In het tweede deel van deze praktijksessie gaan we nader in op de instrumenten en het volledig uitgewerkte thema. Vanzelfsprekend is er gelegenheid tot het stellen van vragen. Imke de Vries-Beeren, obs De Parel, Zutphen, is taalcoördinator en leerkracht 1 en 2. Haar specialismen zijn woordenschat, voor- en vroegschoolse educatie, Taallijn en Excellentie. Nicolette van Zanten-Kemp is directeur van obs De Parel, Zutphen. Haar specialiteit is het vertalen van beleid naar praktijk en vice versa, vooral op de terreinen van taal, excellentie, Opbrengstgericht werken en HRM. Timothy Kok, obs de Parel, Zutphen, is taalcoördinator en leerkracht groep 5-6. Zijn specialismen zijn woordenschat, ict en multimedia en excellentie.

17 van 73


007.0

BASISVAARDIGHEDEN - TAAL EN LEZEN OMGAAN MET VERSCHILLEN

Kinderen vertellen over dyslexie Door Terry van de Beek-Nouws Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, intern begeleiders, leerkrachten groep 5 tot en met 8, remedial teachers, klassen- en onderwijsassistenten in de bovenbouw, taal- en leescoördinatoren en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs (groep 5 tot en met 8), speciaal basisonderwijs midden- en bovenbouw, speciaal onderwijs midden- en bovenbouw Wat vinden leerlingen met dyslexie er eigenlijk zelf van dat ze dyslexie hebben en welk effect heeft dat op hun school- en thuisleven? Het filmpje ‘Kinderen vertellen over dyslexie’ vormt het startpunt van deze praktijksessie. In dit filmpje vertellen zeven leerlingen met een diagnose dyslexie van groep 5 tot en met 8 van het basisonderwijs over dyslexie en het effect ervan op hun dagelijks leven. Ze praten openhartig over wat hen bezighoudt en delen met ons hun kijk op de praktische en de sociaal-emotionele kant van het moeten leven met een leerstoornis zoals dyslexie. Het filmpje maakt ons er bovendien van bewust hoe belangrijk het is om ook in de groep aandacht te besteden aan de sociaal-emotionele problematiek die gepaard gaat met dyslexie. Het vervolg van de praktijksessie is erop gericht om de kennis van de deelnemers over deze problematiek op te frissen of te vergroten. Het is écht de moeite waard om in gesprek te gaan met een leerling in de groep die dyslexie heeft. Maar het is ook lastig. Want hoe ga je in gesprek met deze leerlingen? We geven tips en ideeën over coachingsgesprekken met leerlingen en wisselen ervaringen uit. Terry van de Beek-Nouws, Dyadon, Varsseveld, is workshopleider en schoolbegeleider op het gebied van taal, lezen en dyslexie; intern begeleider op een basisschool; dyslexiecoach op een school voor voortgezet onderwijs en ontwikkelaar en uitgever van materialen op het gebied van dyslexie en lezen.

008.0


Leesbegrip Door Karin van de Mortel Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers, taal- en leescoördinatoren en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs Deze masterclass krijgt als leidend motto een inzicht van Albert Einstein mee: ‘Niet alles wat geteld kan worden telt. En niet alles wat telt kan worden geteld’. En dit motto geeft precies de kern weer: vragen we onszelf in voldoende mate af of we meten wat we werkelijk van leerlingen willen weten? En waarom we dat willen weten, met welk doel willen we meten? Levert het instrument waarmee gemeten wordt, ook die informatie op waarmee we instructietechnieken opnieuw kunnen gaan inplannen? De meeste scholen gebruiken de Cito-toetsen Begrijpend Lezen waarmee op groeps- en schoolniveau de denkvaardigheid van leerlingen wordt vastgesteld. Om hiermee de instructie in het denken van leerlingen over teksten opnieuw in te richten en de ontwikkeling van het leesbegrip verder te ondersteunen, is te veel gevraagd. Er zijn aanvullende instrumenten nodig waarmee continu monitoren mogelijk is, zodat leerkrachten voortdurend worden geïnformeerd over de actuele begripsvaardigheid van alle leerlingen. De deelnemers aan deze masterclass krijgen inzicht in andere mogelijkheden om ontwikkeling van begrijpend luisteren en begrijpend lezen te volgen en te ondersteunen naast de bekende instrumenten zoals de methode (on-)afhankelijke toetsen. Er worden werkvormen en instructietechnieken toegelicht die direct bruikbaar zijn in de praktijk. Een uitgewerkt lesvoorbeeld biedt een praktische illustratie hiervan. Karin van de Mortel, CPS, Amersfoort, is prinicipal consultant en coördineert taalprojecten in het basisonderwijs. Ook is zij projectleider van LISBO (Leesimpuls Speciaal Basisonderwijs). Karin schrijft publicaties en artikelen over onder andere begrijpend lezen. In februari 2013 verscheen ’Grip op leesbegrip’, over het toetsen en evalueren van de ontwikkeling van begrijpend luisteren en begrijpend lezen.

18 van 73


009.0

OPBRENGSTGERICHT WERKEN

Leren van data: de datateamprocedure Door Ina Cijvat Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden

010.0

OMGAAN MET VERSCHILLEN - DOELGROEPEN

Ouderbetrokkenheid - Handelingsgericht werken voor ouders Door Karen van Kooten Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur



> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs


Opbrengstgericht werken staat volop in de belangstelling. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat Opbrengstgericht werken nog te weinig systematisch wordt toegepast op scholen. Het gebrek aan vaardigheden om data systematisch te kunnen analyseren en interpreteren is de voornaamste oorzaak van de geringe toepassing van Opbrengstgericht werken. Hierbij spelen vragen als: Welke gegevens, naast de resultaten op de Cito-toetsen, zijn relevant en hoe interpreteren we die? Hoe zorgen we ervoor dat hieruit de juiste conclusies getrokken worden zodat we effectieve acties ondernemen die ook werkelijk ons onderwijs verbeteren? De werkwijze die is gebaseerd op de datateamprocedure volgt een cyclus waarmee op een systematische manier de analyse en diagnose van het onderwijs op een school geoptimaliseerd worden. Daarna worden zorgvuldig vervolgacties opgesteld en geëvalueerd. Op deze manier ontstaat binnen de school een gestructureerde werkwijze om het onderwijs cyclisch te evalueren en te optimaliseren. Ina Cijvat, expert bij School aan Zet, is als onderwijsadviseur en onderzoeker verbonden aan Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo en Amersfoort. Ina werkt samen met scholen en besturen aan het duurzaam optimaliseren van onderwijs door effectief rekenen leesonderwijs te verbinden aan Opbrengstgericht werken en integrale schoolontwikkeling. Daarnaast ontwikkelt zij werkwijzen en materialen.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden Ouderbetrokkenheid staat volop in de belangstelling. Constructief communiceren met ouders is een belangrijk uitgangspunt van Handelingsgericht werken. Ouders zijn immers een belangrijke partner van de school. Volgens Marzano doet een goede communicatie tussen school en ouders het sociaal-emotioneel functioneren, de werkhouding en de schoolprestaties van leerlingen toenemen. Kinderen leren beter en gaan met meer plezier naar school als ouders betrokken zijn. Maar de samenwerking is niet vanzelfsprekend en zeker niet eenvoudig. Om die reden is het goed om de samenwerking met de school eens te bezien vanuit het perspectief van de ouder. Hoe kan je als ouder constructief communiceren met de school van je kind? Wat kan je van de school verwachten en wat verwacht de school van jou als ouder? Welke tips zijn van belang voor ouders? In deze masterclass staan tien aandachtspunten voor ouders centraal. We discussiëren erover, werken met een concrete casus en gaan na wat de aandachtspunten voor ons als onderwijsprofessionals betekenen. Karen van Kooten, Van Kooten & co, Amsterdam, is leerkracht, orthopedagoog en trainer. Zij traint en begeleidt schoolteams bij de implementatie van Handelingsgericht werken.

19 van 73


011.0


Systematisch kijken naar het praten en schrijven van kinderen Door Rita de Groot en Jan Berenst Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 > Voor wie: Schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Startend > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, (voortgezet) speciaal onderwijs De ontwikkeling van taalvaardigheden van kinderen is een centrale doelstelling van het taalonderwijs. In de referentieniveaus 1F/1S is aangegeven wat basisschoolkinderen op dit vlak eind groep 8 zouden moeten kunnen. Veel leerkrachten vinden het moeilijk om leerklingen op hun weg naar die einddoelen te begeleiden. Adequaat onderwijs geven veronderstelt onder meer dat je kunt registreren op welke punten een kind zich ontwikkelt en op welke punten (nog) niet. Als de leerkracht de effecten van een bepaalde aanpak voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld de discussievaardigheid of de schrijfvaardigheid van leerlingen wil onderzoeken, is het belangrijk dat hij of zij kinderen in hun taalgedrag goed kan observeren. Maar voor de kernvaardigheden schrijven (van teksten) en spreken (met elkaar en tegen een groep) zijn er geen toetsinstrumenten of observatie-instrumenten beschikbaar. Sinds een jaar zijn vijf scholen in Friesland samen met NHL Hogeschool en Rijksuniversiteit Groningen bezig om voor de midden- en bovenbouw observationele categorieën te ontwikkelen die op een relatief eenvoudige, maar valide en betrouwbare manier, de ontwikkeling van de leerlingen bij onderdelen van schrijfvaardigheid en mondelinge vaardigheden in beeld kunnen brengen. We maken daarbij gebruik van de Prominent Feature Analysis van taalproducten. In deze masterclass lichten we onze werkwijze toe en demonstreren we de uitkomsten ervan aan de hand van voorbeelden. We laten ook zien hoe de stapsgewijze ontwikkeling van de instrumenten bijdraagt bij aan de professionalisering en de onderzoekende houding van de betrokken leerkrachten. Rita de Groot is directeur van de Prins Constantijnschool in Leeuwarden. Zij vindt het belangrijke een brede ontwikkeling van kinderen te stimuleren. Jan Berenst is lector Taalgebruik & Leren aan de NHL Hogeschool in Leeuwarden. Hij is gespecialiseerd in taalvaardigheidsontwikkeling en taaldidactiek.

012.1

EN 012.2

WETENSCHAP EN TECHNIEK

Techniek observatie-instrument Door Martine Creemers en Gonnie Verhagen (maandag) en Cindy Raaijmakers (dinsdag) Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Samen met de St. Trudoschool in Stiphout heeft onderwijsadviesbureau Onderwijs Maak Je Samen een app ontwikkeld die het mogelijk maakt om het leerproces van leerlingen op het gebied van Wetenschap en Techniek te observeren. Het stelt de leraar in staat om kennis, vaardigheden en grondhouding van leerlingen direct vast te leggen op hun telefoon of tablet. De app biedt tevens een verdieping op het vak techniek, door de observatie-indicatoren te koppelen aan de onderzoeken ontwerpcyclus. Het maakt leraren bewust van hun aanbod en vaardigheden op het gebied van Wetenschap en Techniek. Na afloop van de masterclass weten de deelnemers hoe de app TOI, Techniek Observatie Instrument, werkt en hoe je het onderzoeksproces van leerlingen bij techniek kunt observeren. Daarnaast zijn de deelnemers op de hoogte van de observatie-indicatoren van de onderzoeken ontwerpcyclus en kunnen zij de app TOI in de eigen praktijk gaan uitproberen. Martine Creemers, expert bij School aan Zet, is adviseur en trainer bij Onderwijs Maak Je Samen, Helmond. Zij beschikt over zowel theorie- als praktijkkennis op het gebied van ‘Wat werkt op school’ (Marzano), Coöperatieve leerstrategieën, Wetenschap en Techniek en excellentie. Zij is gespecialiseerd in het versterken van vakmanschap van leraren, stellen en spellen, Excellentie en Hoogbegaafdheid, talentontwikkeling, Meervoudige Intelligentie, Wetenschap en Techniek, het jonge kind en coöperatieve leerstrategieën. Gonnie Verhagen is directeur van Basisschool St. Trudo, Stiphout. Cindy Raaijmakers is leraar op Basisschool St. Trudo in Stiphout en is daarnaast de techniekcoördinator.

20 van 73


013.0


014.0


Wetenschap en Techniek

Woordenschat toetsen

Door Paul van Geert Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Harald Weessies Maandag 25 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten groep 3 tot en met 8 en andere belangstellenden


> Achtergrond: Basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs


Talent en excellentie worden vaak gezien als eigenschappen die in de persoon zitten. Een gave, of begaafdheid heet het dan. Maar uit onderzoek blijkt steeds meer dat het eigenschappen zijn die je kunt ontwikkelen, in een dynamisch proces tussen individu en omgeving. Als dat gebeurt, ontstaat een opwaartse spiraal waarin het ontluikende talent en de omgeving elkaar versterken. In deze masterclass gaan we in op deze visie die impact heeft op het talentbevorderend onderwijs. Hoe dat precies werkt, wordt besproken aan de hand van een overzicht van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar talent en talentontwikkeling, van onderwijsleerprincipes die uit dit onderzoek kunnen worden afgeleid en van concrete voorbeelden van Wetenschap en Techniek bij jonge kinderen. Een belangrijke vraag die in de lezing aan de orde wordt gesteld, is hoe onderwijsleersituaties kunnen worden gecreëerd waarin talent kan worden ontlokt, waarin het kan ontluiken en tot bloei komen. Een belangrijke voorwaarde is daarbij dat het ontlokken van talent niet alleen op de leerlingen betrekking heeft, maar ook op de leerkrachten.

De omvang van de woordenschat is van grote invloed op het tekstbegrip. Goede lezers beschikken over een voldoende woordenschat. Maar wat is precies een voldoende woordenschat? En wanneer weten we of die woordenschat voldoende is? Veel aandacht wordt daarom besteed aan het uitbreiden en toetsen van de woordenschat. Maar wat toetsen we precies? En hoe kan het dat veel leerlingen toch laag scoren op woordenschattoetsen ondanks herhaalde oefening? In deze masterclass bespreken we onder meer de vragen wat de Cito-woordenschattoets nu precies toetst, waardoor toetsresultaten soms tegenvallen en of toetsen bijdraagt aan het vergroten van de woordenschat. Na een korte uitwisseling tussen de deelnemers wordt aan de hand van een aantal voorbeelden geïllustreerd op welke wijze toetsen effectief kan zijn. De deelnemers ontdekken dat sommige toetsvragen zinloos zijn en dat een goed toetsresultaat niet alleen iets over de leerling zegt. Na afloop weten de deelnemers of de eigen woordenschat voldoende is en kunnen zij verschillende toetsvormen toepassen in de eigen praktijk.

Paul van Geert, Rijksuniversiteit Groningen, is hoogleraar Ontwikkelingspsychologie en coördinator van het landelijke onderzoeksprogramma TalentenKracht: talent voor Wetenschap en Techniek op de basisschool. In dit consortium participeren zeven universiteiten die onderzoek doen naar de mogelijkheid om talent voor wetenschap en techniek te ontlokken aan en te laten ontluiken bij basisschoolleerlingen, hun leerkrachten en ouders.

Harald Weessies, Harald Weessies Taal- en Onderwijsadvies, Eefde, is zelfstandig taalonderwijsadviseur en was de afgelopen jaren onder andere als taal/leesexpert betrokken bij de taal/leesverbetertrajecten van de PO-raad. Hij begeleidt leerkrachten en schoolteams bij het aanscherpen van organisatieen leerkrachtvaardigheden door taalinhoud te koppelen aan kenmerken van effectieve instructie. Harald is gespecialiseerd in woordenschatdidactiek en begrijpend lezen, onderwijsachterstanden en Opbrengstgericht werken.

21 van 73


015.0

BASISVAARDIGHEDEN – REKENEN OPBRENGSTGERICHT WERKEN

Doelgericht werken met spelende jonge kinderen Door Anneke Noteboom Maandag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

016.1

EN 016.2

OMGAAN MET VERSCHILLEN

Handelingsgericht werken met jonge risicokinderen Door Yvonne Leenders Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden





> Achtergrond: Basisonderwijs Jonge kinderen in groep 1 en 2 leren en ontdekken tijdens spel en spelen. Als leraar creëer je graag een rijke omgeving voor deze kinderen en zoek en grijp je kansen om kinderen uit te dagen en te stimuleren in hun ontwikkeling. Maar kinderen leren vooral, als je aansluit bij hun zone van naaste ontwikkeling. In deze masterclass bespreken we hoe je een beeld kunt krijgen van de rekenontwikkeling van jonge kinderen, wat belangrijk is voor hen om te leren en hoe je het spelende kind doelgericht kunt stimuleren. Bijvoorbeeld met spelletjes, prentenboeken tijdens routines en in hoeken. Zo eenvoudig en boeiend kan Opbrengstgericht werken zijn! Anneke Noteboom is leerplanontwikkelaar en rekenspecialist bij SLO, Enschede. Zij richt zich in haar werk zowel op jonge kinderen als op alles wat te maken heeft met de referentieniveaus voor rekenen.

De problematiek van de zeer jonge risicokinderen is vaak nog diffuus. Het vraagt daarom extra deskundigheid van leidsters en leerkrachten om bijvoorbeeld voorboden van ADHD of autisme te signaleren. Daarnaast moet er aandacht zijn voor de omgang en begeleiding van de kinderen met dit gedrag. Over welke deskundigheid gaat het dan? We onderscheiden hierbij aspecten van het proces van afstemming en samenwerking, zoals de manier waarop ouders en leerkrachten met elkaar communiceren en het vastleggen van het verloop van de ontwikkeling van een kind. Maar de kern ligt in het handelen van de (kleuter)leerkracht. Wanneer de leerkracht zich echt zorgen maakt over het gedrag van een kleuter, dan is het belangrijk dat zij daarin wordt ondersteund en begeleid. Deze begeleiding moet planmatig verlopen, waarbij de aandacht vooral gericht is op het handelen van de leerkracht en de effecten daarvan op het betreffende kind. In deze masterclass gaan we dieper in op het begeleidingsproces van de leerkracht en de rol van de externe begeleider hierbij. Yvonne Leenders, expert bij School aan Zet, heeft een eigen onderwijsadviesbureau (Yvonne Leenders, Onderwijsadvies en -ontwikkeling, Nijmegen) en is medeauteur van het aanbod ‘1-zorgroute, werken met groepsplannen’. Zij is nauw betrokken bij de landelijke innovatieprojecten en gespecialiseerd in onder meer gedrag, taal- en rekenonderwijs en Omgaan met verschillen. Kobi Wanningen is docent en opleider aan het Seminarium voor Orthopedagogiek, Utrecht. Zij houdt zich bezig met Coördinatie Jonge kinderen en Coördinatie Ontwikkelingsvolgmodel. Naast docent Jonge Kind is zij adviseur Beleid rond Jonge Kind bij de Gemeente Utrecht en specialist Voor- en vroegschoolse educatie.

22 van 73


017.0


INOS geeft kleur aan je ontwikkeling Door Astrid Mol Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs

018.0


Kritische, creatieve en ondernemende kinderen Door Paul Delnooz Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen

> Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus

Eureka!, Kenniscentrum meer- en hoogbegaafdheid van Stichting Katholiek Onderwijs INOS in Breda, streeft naar Passend onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen van groep 1 tot en met 8 van de basisschool. Eureka! begeleidt de signalering en diagnosticering van hoogbegaafde leerlingen en voldoet met haar verrijkingsklassen aan de basisbehoefte van deze leerlingen om in contact te komen met ontwikkelingsgelijken. Daarnaast beschikt Eureka! over een online kenniscentrum voor scholen en ouders, waar voorlichting wordt gegeven over een verscheidenheid aan aspecten van hoogbegaafdheid op school en thuis. Het totaalconcept van Eureka! bestaat verder uit Eureka! Mobiel en Kleuterbegeleiding, waarmee we structurele, handelingsgerichte begeleiding van leerkrachten en intern begeleiders ondersteunen, het coördineren van een Professionele Leergemeenschap Hoogbegaafdheid en samenwerking met het voortgezet onderwijs. In deze praktijksessie presenteren we voorbeelden en laten we zien hoe Eureka! is opgezet.

> Achtergrond: Alle achtergronden In dit hoorcollege wordt in gegaan op Creatieve Actie Methodologie. Dit is een didactische aanpak, waarvan in wetenschappelijke experimenten op basisscholen, scholen voor voortgezet onderwijs en hogescholen is aangetoond dat hierdoor het kritische, creatieve, analytische en ondernemende vermogen toeneemt. Dit uit zich op basischolen en in het voortgezet onderwijs in vakken als rekenen, taal en Wetenschap en Techniek. Binnen het hoger onderwijs uit zich dit met name bij het schrijven van een scriptie. Paul Delnooz, Avans Hogeschool, Tilburg, is directeur en oprichter van Mind Management Academy en lector bij pabo Avans. Hij gespecialiseerd in het verhogen van het niveau van het onderwijs en het verhogen van het kritische, creatieve, analytische en ondernemende vermogen van leerlingen en studenten, c.q. de onderzoekende houding. Delnooz helpt opleidingen om dit doel te bereiken.

Astrid Mol is initiatiefnemer, leidinggevende en trajectbegeleider van Eureka! Kenniscentrum meer- en hoogbegaafdheid INOS. Zij werkte eerder als leerkracht en als ambulant begeleider van langdurig zieke kinderen. Astrid is gespecialiseerd in Excellentie en Hoogbegaafdheid.

23 van 73


019.0


Lessen Wetenschap en Techniek in de onderbouw Door Henderien Steenbeek en Annemie Wetzels Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur

020.0


Opbrengstgericht taal/leesonderwijs Door Kees Vernooy Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden Veel leerkrachten hebben het gevoel dat ze onvoldoende vaardig zijn om Wetenschap en Technieklessen in de klas te verzorgen. Binnen het TalentenKracht onderzoeksprogramma bij de afdeling ontwikkelingspsychologie in Groningen is daarom een videofeedback coachingsprogramma (VFC-t) ontwikkeld dat onderbouwleerkrachten ondersteuning geeft bij het geven van Wetenschap en Techniek-lessen en hen daarvoor enthousiast maakt. De eerste resultaten van het VFC-t laten zien dat leerkrachten, binnen hun eigen belevingskader en met alledaagse hulpmiddelen, op een leuke en inspirerende manier lessen Wetenschap en Techniek kunnen verzorgen, met als gevolg dat kinderen een hoger niveau van redeneren vertonen. Binnen de masterclass kunnen deelnemers ervaren hoe eenvoudige materialen enthousiasme opwekken en hoe daarmee een interessante Wetenschap en Techniekles gegeven kan worden. Videofragmenten met praktijkvoorbeelden laten de resultaten bij leerkracht en kinderen zien. Henderien Steenbeek is universitair docent bij de afdeling Ontwikkelingspsychologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij doet onder meer onderzoek naar de ontwikkeling van talenten van jonge kinderen op het gebied van Wetenschap en Techniek en de coaching van leerkrachten om deze talenten zo optimaal mogelijk te stimuleren.

> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs Opbrengstgericht werken is een internationale trend die ook in Nederland in toenemende mate aandacht krijgt, onder andere in het onderwijsbeleid. Onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs laat zien, dat op dit moment maar een derde van de scholen opbrengstgericht werkt. De opbrengstgericht werkende scholen doen het beter dan scholen die niet opbrengstgericht werken. Aan de andere kant zien we, dat er scholen zijn die door opbrengstgericht te werken de milieukloof weten te slechten; het gaat dan om scholen met een grote toegevoegde waarde voor hun kinderen. Taal/lezen neemt een centrale plaats in bij Opbrengstgericht werken. Scholen die hun taal/lezen niet op orde hebben, hebben altijd problemen met hun opbrengsten. Opbrengstgericht werken vraagt van de schoolleiders en de intern begeleiders om een continue actieve rol om de kwaliteit van het taal/leesonderwijs te verbeteren. In dit hoorcollege gaan wij in het bijzonder in op het belang van Opbrengstgericht werken bij taal/lezen, wat er volgens onderzoek daarvoor nodig is en welke ondersteuning het vraagt om bijvoorbeeld effectief leesonderwijs te realiseren. Kees Vernooy, Expertis onderwijsadviseurs, Hengelo en Amersfoort, is schoolverbeteringsdeskundige en deskundige op het gebied van taal/lezen. Kees is emeritus lector van de hogeschool Edith Stein en wetenschappelijk projectleider van het landelijk interventieproject ‘Stap voor stap beter begrijpend lezen’. Dit jaar publiceert hij onder andere ‘Elk kind een lezer’ en ‘Nog een weg te gaan. Het verbeteren van de leesvaardigheid nader bekeken.’

Annemie Wetzels, Rijksuniversiteit Groningen, studeerde in 2009 af in Klinische en Ontwikkelingspsychologie. Op dit moment ontwikkelt ze als promovendus een Video Feedback Coaching programma voor leerkrachten in de onderbouw. Dit project maakt deel uit van TalentenKracht en heeft tot doel de vaardigheden van leerkrachten te verbeteren op het gebied van het lesgeven van Wetenschap en Techniek aan jonge kinderen.

24 van 73


021.0

OPBRENGSTGERICHT WERKEN - LERENDE CULTUUR

Opbrengstgericht werken in een lerende cultuur Door Marcel Bogaarts en Anne-Marie Dogger-Stigter Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs ‘Sturen op resultaat is ingrijpen in de processen!’ Deze conclusie trok het onderzoeksteam van Robert Marzano in het rapport ‘District Leadership That Works: Striking the Right Balance’ (2009) uit de meta-analyse van onderzoek naar de invloed van besturen op prestaties en ontwikkeling van leerlingen in scholen. In deze masterclass krijgen deelnemers handreikingen om te komen tot actiestappen voor hun scholen gericht op onderwijssucces van leerlingen. ‘Weten wat werkt’ is hierbij niet voldoende. Verbeteren van onderwijs is samen op reis gaan. Aan de hand van informatie uit onderzoek naar succesvolle verbeteringen gaan deelnemers direct aan de slag om verbindingen te leggen met de eigen praktijk. We besteden specifiek aandacht aan de rollen van bestuurder(s), (onderwijskundig) schoolleiders en/of veranderaars in het systeem. Op welke manier wordt het leren in de organisatie gestimuleerd en ontstaat een professionele leergemeenschap met reflectie en dialoog op alle niveaus? Na afloop beschikken de deelnemers over een ontwikkelkader en een overzicht van aandachtspunten en ingrediënten voor de eigen praktijk. Marcel Bogaarts is manager ontwikkeling bij Bazalt, Vlissingen. Marcel vertaalt onderwijsonderzoeksresultaten naar praktijkgerichte werkwijzen voor professionals en leidinggevenden in scholen. Anne-Marie Dogger-Stigter, expert bij School aan Zet, is trainer/adviseur bij Bazalt, Vlissingen. Zij ondersteunt scholen bij het toepassen van onderzoeksgegevens in de praktijk.

022.1

EN 022.2

OMGAAN MET VERSCHILLEN BASISVAARDIGHEDEN

Ouderbetrokkenheid Door Pauline Rietveld (maandag) en Hans Christiaanse (dinsdag) Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Alle achtergronden Uit onderzoek blijkt, dat kinderen en jongeren beter presteren als scholen en ouders afspraken maken over hoe zij hen daarbij ondersteunen en samenwerken. Deze afspraken zijn breed; het gaat daarbij over ieders rol bij de leerontwikkeling, de opvoeding en de voorbereiding op de latere school- en beroepskeuze van de jongere. Het programma Ouders en School Samen van het Ministerie van OCW bevat inspirerende tips rond de volgende thema’s: - Samenwerken met ouders; hoe doe je dat? - Voor- en vroegschoolse educatie - De school als samenleving in het klein - Opbrengstgericht werken - Omgaan met verschillen - Een soepele overgang naar het voortgezet onderwijs - Partnerschap met ouders in het middelbaar beroepsonderwijs - Horizontale verantwoording: maatschappelijk partnerschap. In deze masterclass gaan we in op deze tips. We geven ook tips voor lokaal beleid. Pauline Rietveld, expert bij Schoolaanzet, is adviseur schoolontwikkeling bij ABC-onderwijsadviseurs, Amsterdam. Zij maakt(e) deel uit van het Programma van het Ministerie van OCW School en Ouders Samen. Hans Christiaanse is adviseur en projectleider ExperisePunt Ouderbetrokkenheid Cedin, Drachten. Hij maakt(e) deel uit van het Programma van het Ministerie van OCW School en Ouders Samen en begeleidt scholen, besturen en gemeenten op het gebied van ouderbetrokkenheid.

25 van 73


023.0


024.0


Passende Perspectieven Taal/Lezen

Simulatiespel Opbrengstgericht werken

Door Mieneke Langberg en Ada van Dalen Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Tamara van Schilt-Mol en Ton van Wanroij Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur


> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden

> Niveau: Ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden


Passende Perspectieven heeft als doel leerlingen die referentieniveau 1F niet dreigen te halen op twaalfjarige leeftijd, verder op weg te helpen. Het project heeft leerroutes ontwikkeld op drie niveaus, waarbij soms keuzes in taaldoelen zijn gemaakt. Onderliggende criteria bij het maken van keuzes zijn functionaliteit en de relevantie voor het vervolgonderwijs. Vanaf september 2012 zijn pilots gestart in het (speciaal) basisonderwijs. Pilots worden uitgevoerd met of zonder begeleiding van een extern deskundige. Centrale vragen in de pilots zijn of scholen met de instrumenten voldoende in staat zijn om inhoudelijke keuzes te maken voor verschillende groepen leerlingen, en welke werkwijze daarbij het beste aansluit bij de huidige praktijk. In de masterclass zoomen we in op ervaringen van schoolteams met de producten met deze vragen als richtlijn. We lichten eerst kort de producten toe, de wijze waarop ze tot stand gekomen zijn en hoe ze zich tot elkaar verhouden. Daarna gaan we in op vragen uit de praktijk aan de hand van concrete voorbeelden. De nadruk zal liggen op vragen en knelpunten waar scholen mee worstelen en oplossingen die ze daarvoor zoeken.

In opdracht van de PO-Raad is het instrument ‘de interactieve schoolsimulatie Opbrengstgericht werken’ ontwikkeld. Tijdens de simulatie is het team verantwoordelijk voor de fictieve basisschool Het Talent. In de vereenvoudigde, maar realistische omgeving van deze basisschool ervaart het team wat er met hen en de leerlingen gebeurt als het team gezamenlijk opbrengstgericht werkt. Tijdens de simulatie wordt ook uitgebreid stilgestaan bij de situatie op de eigen school: wat wordt er al gedaan aan Opbrengstgericht werken en welke stappen moeten nog worden gezet? Er wordt kortom gewerkt aan een vertaling van de leeropbrengsten van de simulatie naar concrete actiepunten om Opbrengstgericht werken te implementeren op de eigen school. In de masterclass gaan wij in op de uitgangspunten van de simulatie. Wij besteden daarbij aandacht aan de cyclus van Opbrengstgericht werken en aan de opbouw van de simulatie. Maar uiteraard gaan we daarmee ook aan de slag. In beknopte vorm maken de deelnemers kennis met basisschool het Talent en de simulatie en ervaren zij hoe krachtig een simulatie kan zijn om een teambreed gedragen visie ten aanzien van Opbrengstgericht werken te ontwikkelen.

Mieneke Langberg ontwikkelt bij SLO, Enschede leerplannen voor specifieke groepen leerlingen, zoals het uitwerken van de referentieniveaus voor leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte voor taal. Mieneke is gespecialiseerd in referentieniveaus taal, leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte voor taal, taalontwikkeling van het jonge kind en Omgaan met verschillen.

Tamara van Schilt-Mol is Associate lector toetsen en beoordelen bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Zij probeert mensen ervan bewust te maken dat toetsing gezien moet worden als een middel om invulling te geven aan het onderwijs.

Ada van Dalen is opleidingsdocent bij het Marnix Onderwijs Centrum, Utrecht. Zij verzorgt post-hboopleidingen tot taalcoördinator en leescoördinator en Master Special Educatiol Needs (SEN) op het gebied van taal en lezen. Daarnaast begeleidt zij scholen bij onder meer de invoering van Handelingsgericht werken op begrijpend lezen en het invoeren van vakoverstijgende aanpak van woordenschatonderwijs.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs

Ton van Wanroij is trainer en adviseur bij Interstudie NDO, Nijmegen. Ton houdt zich bezig met veel zaken rondom het primair onderwijs en heeft een specifieke interesse voor zaken op het snijvlak van het primair en secundair proces.

26 van 73


025.0


026.0


Taal en ict

Thinking for Learning

Door Hanneke Wentink Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Albert Oving en Renske van Amersfoort Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden



> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

Sinds 2011 worden er in het onderwijs opvallend meer digitale leermiddelen gebruikt dan in voorgaande jaren, blijkt uit de leermiddelenmonitor 2011-2012 van SLO. Ook het onderzoek naar de effectiviteit van digitale leermiddelen neemt gestaag toe. Het was echter tot voor kort voor leraren geen sinecure om overzicht te krijgen van effectieve digitale leermiddelen en om de juiste keuze te maken uit het alsmaar groeiende aanbod. Daarom is in 2012 vanuit het lectoraat ‘Functionele geletterdheid in doorlopende leerlijnen’ in opdracht van Kennisnet een handreiking geschreven om leraren daarbij te helpen. Deze handreiking wordt tijdens de masterclass als rode draad gebruikt om een aantal effectieve digitale toepassingen voor verschillende taaldomeinen, zoals woordenschat, beginnende geletterdheid, technisch lezen en tekstschrijven, voor het voetlicht te brengen. In een interactieve opdracht gaan de deelnemers vervolgens voor de eigen school bekijken met welke digitale leermiddelen zij hun aanbod voor leerlingen kunnen verrijken.

Vaak vragen we aan leerlingen ‘Denk eens dieper na’ of ‘Denk goed na voor je antwoordt’. Maar wat gebeurt er dan in het hoofd van onze leerlingen? Hebben we zicht op hoe die verbindingen van hersencellen tot stand komen? Bieden we voldoende ondersteuning om dit ‘dieper nadenken’ te activeren? Onze maatschappij heeft behoefte aan jonge mensen die flexibel, creatief en proactief zijn. Mensen die problemen kunnen oplossen, beslissingen durven nemen, kritisch denken, communiceren en efficiënt werken binnen teams en groepen. Daarom: ‘Leer jongeren hoe ze moeten denken, niet wat ze moeten denken!’ (Sidney Sugarman, Amerikaanse rechter). De kennisbasis is niet langer voldoende om te slagen in de steeds complexer en zich snel ontwikkelende wereld. Het is nu zaak dat leerlingen ondersteund worden om zich denkvaardigheden (Thinking Skills) eigen te maken voor hun persoonlijke ontwikkeling. In het Engelse curriculum heeft ‘Personal Learning and Thinking Skills’ door succeservaringen uit de praktijk en door het verhogen van leerrendement inmiddels een vaste plek gekregen. In deze interactieve masterclass vertellen we over onze ervaringen met Thinking for Learning. Daarna verkennen we hoe denkgereedschappen gebruikt kunnen worden in alle groepen en bij onder meer de wereldoriënterende vakgebieden en rekenen/wiskunde.

Hanneke Wentink is lector ‘Functionele geletterdheid in doorlopende leerlijnen’ bij Hogeschool Saxion/locatie Edith Stein, Hengelo en adviseur bij Expertis Onderwijsadviseurs. Zij doet samen met scholen onderzoek naar onder andere de meerwaarde van digitale (hulp)middelen bij taal voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Hanneke Wentink is gespecialiseerd in leesonderwijs in het basis-, speciaal basis- en speciaal onderwijs, het signaleren en aanpakken van leesproblemen en dyslexie en het voorkomen van laaggeletterdheid.

Albert Oving, expert bij School aan Zet, is begeleider van schoolontwikkeling van vooral bèta- en wetenschappelijk onderwijs in zowel het primair als het voortgezet onderwijs bij IJsselgroep, Apeldoorn. Eerder was hij docent wis- en natuurkunde in het voortgezet onderwijs. Albert is gespecialiseerd in excellentie, Wetenschap en Techniek, Opbrengstgericht werken en rekenen/wiskunde en Lerende organisatie. Renske van Amersfoort, G.A. van der Lugtschool, Gelselaar, werkt als groepsleerkracht in groep 6-7-8 van de Van der Lugtschool. Daarvoor was zij intern begeleider. Renske is gespecialiseerd in Omgaan met verschillen en klassenorganisatie.

27 van 73


027.0


Werken met groepsoverzichten op teamniveau en verbeterplannen op individueel niveau Door Sjaak Verbree en Anja Hagedooren Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur

028.0


Zeg ja tegen talent en dan … Door Nora Steenbergen Maandag 25 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Iedereen in het basisonderwijs die betrokken is bij de begeleiding van zeer getalenteerde leerlingen > Niveau: Alle niveaus

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Leerkrachten en intern begeleiders gebruiken groepsoverzichten om verschillen tussen leerlingen inzichtelijk te krijgen en groepsplannen om Handelingsgericht werken vorm en inhoud te geven. Zij koppelen hieraan concrete opbrengstverwachtingen. Maar is ook de directeur in staat om om te gaan met verschillen tussen de teamleden? Is er een groepsoverzicht van het team? Worden er ‘verbeterplannen’ ingezet, voor teamleden waarvan meer wordt verwacht? Of wordt er doorverwezen? In deze praktijksessie gaan we hierop in. We geven aan hoe het team in twee of drie niveaus kan worden verdeeld. Daarna geven we aan hoe er kan worden gewerkt met een verbeterplan op individueel niveau. Ook komt dossiervorming aan de orde. Dit alles met als doel de kwaliteit van het primaire proces verder te verbeteren. De gepresenteerde werkwijze is in de praktijk toegepast en de ervaringen die hierin werden opgedaan zullen we delen. Ook de rol van het bestuur bespreken we en we laten zien op welke manier je dit proces kunt sturen en monitoren. Vanuit het bestuurlijke perspectief zijn er ook groepsplannen van de directeuren te maken, parallel aan de groepsplannen voor leerkrachten. Na de presentatie gaan de deelnemers zelf aan de slag met het opstellen van een groepsoverzicht op teamniveau en kunnen zij op school concreet ‘aan de slag met het personeel’.

> Achtergrond: Basisonderwijs Excellent onderwijs gaat uit van verschillen. Om vorm en inhoud aan excellent onderwijs te kunnen geven is het belangrijk voor besturen en scholen om te weten waar zij nu staan en in welke richting zij zich willen ontwikkelen. Een heldere visie en een lerende organisatie waarbinnen er ruimte is voor het faciliteren van expertise en vernieuwing dragen hieraan bij. In deze masterclass gaan we onder andere in op de quick scan die gemaakt is van de checklist Hoogbegaafdenwijzer. Hiermee krijgen de deelnemers zicht op aandachtspunten die van belang zijn bij het opstellen, implementeren en vastleggen van beleid voor de zeer getalenteerde leerlingen in het basisonderwijs. Maar dan… welke onderwijsaanpassingen passen bij het bestuur en de school? Welke kennis en vaardigheden moeten nog opgedaan worden en op welke wijze? Wat moet als eerste worden aangepakt? In de masterclass zoeken we samen antwoorden op deze vragen. Daarbij passeren diverse handreikingen de revue die van pas kunnen komen in het proces naar excellent onderwijs. Nora Steenbergen, SLO, Enschede, is onderwijskundige, specialist in Gifted Education, leerplanontwikkelaar bij SLO en projectleider van het Informatiepunt Onderwijs en Talentontwikkeling voor primair en voortgezet onderwijs. Zij is gespecialiseerd in Omgaan met verschillen, (hoog)begaafdheid en leer- en/of gedragsproblemen.

Sjaak Verbree, WVS Onderwijs, Gouda, is interim directeur voor scholen en interim HR-adviseur voor bestuurskantoren bij het Primair onderwijs. Ook adviseert hij directies. Anja Hagedooren is lid van het College van Bestuur van Stichting Panta Rhei, Leidschendam. Haar specialiteit is sturen op onderwijskwaliteit.

28 van 73


029.0


BLIKSEM; aanpak begrijpend lezen Door Maud van Druenen en Willy van Elsäcker Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden Veel leerkrachten en leerlingen beginnen diep te zuchten als het tijd is voor de les begrijpend lezen. De klachten zijn uiteenlopend: saai, niet motiverend, teveel strategieën, geen transfer van vaardigheden naar andere vakken en ondanks de tijdsinvestering van veel scholen lage scores op dit onderdeel. Met de BLIKSEM-aanpak willen we deze problemen zoveel mogelijk het hoofd bieden. De BLIKSEM-aanpak – Begrijpend Lees Instructie Kan Strategisch En Motiverend – is een nieuwe didactiek voor begrijpend lezen in het basisonderwijs voor groep 5 tot en met 8. Bij BLIKSEM doet de leerkracht tijdens het voorlezen van een spannend of grappig boek een aantal leesstrategieën hardop denkend voor. Omdat veel leerkrachten deze vaardigheid niet automatisch beheersen is een handleiding ontwikkeld bij de BLIKSEM-voorleesboeken waarin staat wanneer en hoe de strategieën voorgedaan moeten worden. Na het voorlezen passen de kinderen de strategieën zelfstandig toe bij het stillezen en bij het lezen van zaakvakteksten. Ze vullen hierbij een speciaal strategieformulier in. Het effect van de BLIKSEM-aanpak is onderzocht in een tweejarig longitudinaal onderzoek in de groepen 5 en 6. Het BLIKSEM-onderzoek werd gefinancierd door Onderwijsbewijs, een actieprogramma van het minsterie van OCW. Maud van Druenen, Expertisecentrum Nederlands, Nijmegen, is orthopedagoog, leerkracht basisonderwijs en docent Pedagogische Wetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze is medeauteur van de herziene Protocollen Leesproblemen en Dyslexie. Samen met collega’s werkte zij aan de ontwikkeling van de BLIKSEM-aanpak. Willy van Elsäcker is onderwijsadviseur bij HCO, Den Haag. Eerder was zij leerkracht in het basisonderwijs, materiaalontwikkelaar en onderzoeker. Zij promoveerde in 2002 op een onderzoek naar de effecten op leesvaardigheid. Sindsdien heeft zij meer onderzoeken gedaan naar begrijpend lezen, wat uiteindelijk leidde tot de ontwikkeling van de BLIKSEM-aanpak voor begrijpend lezen.

030.0

BASISVAARDIGHEDEN – REKENEN OMGAAN MET VERSCHILLEN

De rol van automatiseringstekorten bij rekenachterstanden Door Wolter Danhof en Piet Bandstra Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Iedereen die betrokken is bij het omgaan met verschillen bij rekenen en wiskunde en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Het onderzoek ‘De leerbaarheid van hoofdrekenen’ beschrijft het effect van automatiseringstekorten op achterstanden bij hoofdrekenen. In deze masterclass bespreken we onder meer een driefasenmodel voor de vier hoofdbewerkingen. Met een screenings- en een automatiseringstoets kan met deze fasen een rekenprofiel worden opgebouwd. We kunnen analyses maken met een profielkaart en een groepsoverzicht en keuzes voor differentiatie – preventief, curatief en zonodig compensatie – verantwoorden.Onderzoek en toetsontwikkeling zijn gericht op de specifieke behoeften van kinderen die het fundamentele niveau van de referentieniveaus rekenen (nog) niet halen. Tijdens de bijeenkomst gaan we aan de hand van een praktisch voorbeeld met de deelnemers een rekenprofiel en een groepsoverzicht analyseren en mogelijke keuzes verkennen. Wolter Danhof, onderzoeker bij Rijksuniversiteit Groningen en daarvoor onderwijsadviseur bij Cedin, is een van de uitvoerders van het onderzoek ‘De leerbaarheid van hoofdrekenen’. Hij ontwikkelt nu een toets om rekenprofielen in beeld te brengen. Piet Bandstra, Effectief Onderwijs, Sneek, werkt als onderwijsadviseur voor scholen in het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs. Hij nam deel aan het onderzoekstraject ‘De leerbaarheid van hoofdrekenen’ en werkt mee aan het ontwikkelen van een diagnostische rekentoets.

29 van 73


031.0


De vernieuwde versie van het ontwikkelassessment Door Ina Cijvat en Dortie Mijs Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus

032.0


De vijf fasen van stelonderwijs Door Martine Creemers Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs In opdracht van School aan Zet wordt het ontwikkelassessment, waarmee veel leerkrachten al kennis hebben gemaakt, verder ontwikkeld. Het ontwikkelassessment is gericht op het in kaart brengen en versterken van kennis van de basisvaardigheden lezen en rekenen, effectieve interventies en opbrengstgericht werken. Vanaf augustus 2010 zijn de referentieniveaus en doorgaande leerlijnen in het onderwijs van kracht. Om zowel leerkrachten als schoolleiders, intern begeleiders en coördinatoren hiermee kennis te laten maken en te onderzoeken wat deze hiervan al weten, zijn ook hierover vragen opgenomen. Het ontwikkelassessment is zo gemaakt dat het niet als beoordelingsinstrument kan worden gebruikt, maar alleen bedoeld is om de leerkracht zelf feedback te geven. De leerkracht bepaalt daarna zelf of de informatie ook op teamniveau verzameld wordt. In het ontwikkelassessment is de mogelijkheid opgenomen om na toestemming de informatie van alle teamleden te clusteren en daarmee op schoolniveau feedback te krijgen. In de masterclass geven we achtergrondinformatie over het ontwikkelassessment en de gebruiksmogelijkheden, en hebben deelnemers de mogelijkheid om kennis te maken met het ontwikkelassessment. Ina Cijvat, expert bij School aan Zet, is als Onderwijsadviseur en onderzoeker verbonden aan Expertis onderwijsadviseurs, Hengelo en Amersfoort. Ina werkt samen met scholen en besturen aan het duurzaam optimaliseren van onderwijs door effectief rekenen leesonderwijs te verbinden aan Opbrengstgericht werken en integrale schoolontwikkeling. Daarnaast ontwikkelt zij werkwijzen en materialen. Dortie Mijs, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur Taal/Lezen bij Expertis onderwijsadviseurs, Hengelo en Amersfoort. Zij begeleidt scholen, teams en leerkrachten bij het verbeteren van hun taal- en leesonderwijs. Belangrijk daarbij zijn de koppeling tussen theorie en praktijk, Opbrengstgericht werken, zorgen voor taal- en leesplezier en afstemming.

Schrijven als middel om kennis te verwerken, de eigen mening te uiten en te communiceren is belangrijker dan ooit. Schrijven is een creatief en complex proces. Het vraagt tijd, verkenning en reflectie. In het proces van schrijven bepalen we het doel van de tekst, kiezen we de juiste tekstsoort, stemmen we af op het publiek, denken we aan de leesbaarheid van de tekst en letten we ook op grammatica, spelling en interpunctie. Dit betekent dat leerlingen op jonge leeftijd al schrijftechnieken moeten beheersen en dat de juiste ondersteuning hierin essentieel is. Wat betekent dit voor de scholen en leraren? Hoe kun je beter schrijfonderwijs vormgeven in het dagelijkse lesprogramma? Hoe zorg je voor meer betrokkenheid, motivatie en kwaliteit binnen je schrijfonderwijs? In deze masterclass leren deelnemers de schrijffasen en enkele schrijfstrategieën die belangrijk zijn voor het schrijfproces, toepassen in de eigen praktijk. Ook bespreken we welke houding en vaardigheden nodig zijn om de leerling te stimuleren en te motiveren in zijn of haar schrijfproces en hoe de leerling eigenaar kan worden van zijn of haar schrijfproces en schrijfproduct. Martine Creemers, expert bij School aan Zet, is adviseur en trainer bij Onderwijs Maak Je Samen, Helmond. Zij beschikt over zowel theorie- als praktijkkennis op het gebied van ‘Wat werkt op school’ (Marzano), Coöperatieve leerstrategieën, Wetenschap en Techniek en excellentie. Zij is gespecialiseerd in het versterken van vakmanschap van leraren, stellen en spellen, Excellentie en Hoogbegaafdheid, talentontwikkeling, Meervoudige Intelligentie, Wetenschap en Techniek, het jonge kind en coöperatieve leerstrategieën.

30 van 73


033.0

BASISVAARDIGHEDEN

Een gedifferentieerd onderwijsaanbod taal en rekenen Door Els Schram en Femke van der Meer Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur

034.0

BASISVAARDIGHEDEN OMGAAN MET VERSCHILLEN

Iedere les een passend lesmodel Door Saskia Versloot Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, leerkrachten en andere belangstellenden

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus, samenwerkingsverbanden Er is veel kennis beschikbaar over het afstemmen van het onderwijsaanbod taal en rekenen in het (speciaal) basisonderwijs op verschillende groepen leerlingen. SLO heeft op de website http://passendonderwijsaanbod.slo.nl de belangrijkste inzichten en producten op het gebied van differentiatie bij taal en rekenen bijeengebracht. Hierbij wordt uitgaan van een basisaanbod en drie varianten van dit aanbod: het plusaanbod, het intensieve aanbod en het zeer intensieve aanbod. Bij elk aanbod is aangegeven welke doelen, inhouden, leertijd, instructie en leeractiviteiten, leermaterialen en toetsen kunnen worden ingezet. Met behulp van een stappenplan kan een school opbrengstgericht werken aan de verbetering van onderdelen van het taal- en rekenaanbod, voor alle leerlingen of voor een bepaalde subgroep. Tijdens de masterclass laten we aan de hand van voorbeelden zien hoe dit stappenplan kan worden gebruikt. Een school kan bijvoorbeeld werken aan de versterking van de instructie in het intensieve aanbod bij het woordenschatonderwijs. Een andere school zal het plusaanbod van het rekenonderwijs doelgerichter willen maken of kritisch kijken naar de leertijd voor het schrijfonderwijs. Het stappenplan en de website ondersteunen scholen die gericht aan de verbetering van hun differentiatiecapaciteit willen werken.

> Niveau: Ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs Invoeren van de 1-zorgroute, werken met groepsplannen, omgaan met grote groepen of combinatiegroepen, ga er maar aan staan als leerkracht. Welke klassenorganisatie je ook hanteert: het doel is dat kinderen leren, in al hun diversiteit. Een passend lesmodel bij iedere les maakt daarbij het verschil. In deze masterclass werken we met het basismodel Directe Instructie. We leren wat de belangrijkste kenmerken zijn en wat de valkuilen. Hoe besteed je bij verschillende vakgebieden aandacht aan de verschillende lesfases? We bespreken hoe het Directe Instructiemodel tot zijn recht komt wanneer je werkt met groepsplannen en/of met combinatiegroepen. Na afloop van de masterclass weten de deelnemers wat de kern van een kwalitatief goed lesmodel voor elke les is. Daarbij krijgt de deelnemer tips hoe, bij welk type les, de kern van een opbrengstgerichte les is te pakken. Saskia Versloot, expert bij School aan Zet, is taalonderwijskundige en adviseur bij Marant in Elst. Zij adviseert scholen in het primair en voortgezet onderwijs bij het invoeren van innovatievraagstukken op het gebied van taal, Omgaan met verschillen en Opbrengstgericht werken.

Els Schram, SLO, Enschede, is onderwijskundige, onderzoeker en leerplanontwikkelaar. Daarvoor was zij werkzaam als leraar basisonderwijs, stafmedewerker bij de Onderwijsraad, medewerker bij het Ministerie van OCW en onderzoeker bij de Universiteit van Amsterdam. Zij is gespecialiseerd in Omgaan met verschillen, Passend onderwijs en Opbrengstgericht werken in het basisonderwijs. Femke van der Meer, SLO, Enschede, is onderwijskundige, onderzoeker en ontwikkelaar. Daarvoor werkte zij als leraar, intern begeleider en locatieleider in het basisonderwijs en speciaal onderwijs.

31 van 73


035.0


036.0


Kleine scholen en onderwijskundige aanpak: de leraar aan zet!

Leren redeneren en experimenteren met conceptcartoons

Door Joke Kamstra Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur

Door Ed van den Berg Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, opleiders Wetenschap en Techniek en andere belangstellenden


> Achtergrond: Basisonderwijs, mbo, onderwijsadviesbureaus, voortgezet onderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Vanwege het beperkte aantal leerlingen werken kleine scholen meestal met combinatieklassen. Dat vraagt veel van de leerkracht, de groepen zijn immers zeer heterogeen. Omgaan met verschillen is daardoor een uitdaging. De organisatie van het onderwijs op groepsniveau vraagt om keuzes en het is de leraar die de keuzes maakt. Welke keuze maakt hij of zij en hoe effectief is die keuze? Kan het anders? Uitgaan van verschillen kan een kansrijke aanpak zijn. Maar hoe organiseer je dat? In deze masterclass presenteren we een werkvorm waarbij kennisoverdracht plaatsvindt via voordoen – nadoen. We ondersteunen dit met beeldmateriaal en theoretische onderbouwing. De start is de leerlijn die gezamenlijk wordt vormgegeven. We leggen deze lijn naast bestaande leerlijnen. In hoeverre hebben we inzicht en overzicht als het gaat om de leerlijnen? De leraar maakt een inschatting van de stand van zaken in de groep. Welke informatie is daarbij leidend? Welke plaats heeft de analyse van toetsresultaten? Vanuit de huidige situatie in de groep stelt de leraar doelen. Hoe ambitieus zijn de doelen? Hoe kan de leraar het onderwijs vormgeven op een optimale manier? Tijdens de masterclass verkennen we in groepen diverse scenario’s, waarbij de eigen situatie het uitgangspunt is. Deze werkvorm is direct toepasbaar op de eigen school. Het team kan zo op een effectieve manier het gesprek voeren over gemaakte keuzes, resultaten en alternatieve mogelijkheden.


Via een conceptcartoon worden leerlingen geconfronteerd met verschillende verklaringen van een alledaags verschijnsel. Na het verkennen van meningen en argumenten ontwerpen de kinderen experimenten om het verschijnsel nader te bestuderen en bewijsmateriaal te verzamelen voor of tegen de verklaringen in de cartoon. Dat lukt heel goed met leerlingen in de leeftijd van 9 tot 18 jaar. Uit ervaringen en onderzoek in heterogene en plusklassen op verschillende scholen hebben we didactische vuistregels gedestilleerd en typische problemen met onderzoeksvaardigheden. In deze masterclass gaan deelnemers zelf aan de slag met conceptcartoons in de klas. Er is voorbeeldmateriaal met documentatie beschikbaar. Daarnaast laten we illustratieve videovoorbeelden uit de klas zien. Ed van den Berg is lector Wetenschap en Techniekonderwijs bij de Hogeschool van Amsterdam en leraaropleider natuurkunde (Vrije Universiteit). Hij is gespecialiseerd in de didactiek van Natuur- en Techniekonderwijs voor basisschool en voortgezet onderwijs.

Joke Kamstra, expert bij School aan Zet, is hbo-docent Master Special Educational Needs (SEN) en consultant bij Fontys Opleidingen Speciale Onderwijszorg, lesplaats Amsterdam. Zij begeleidt scholen bij schoolbrede ontwikkelingstrajecten, zoals schoolbrede aanpak gedrag.

32 van 73


037.0


038.0

HRM/LERENDE ORGANISATIE

Nieuwsrekenen

Onderwijs vraagt leiderschap

Door Ruud Janssen en Ine van de Sluis Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur

Door Dick Both en Alex de Bruijn Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, leerkrachten en andere belangstellenden



> Achtergrond: Basisonderwijs, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

Hoe vaak horen we niet dat leerlingen met een methode goed kunnen meekomen maar op de Cito-toets Rekenen en Wiskunde toch lager scoren dan verwacht? Leerlingen beheersen vaak de technisch rekenvaardigheden redelijk tot goed maar het ontbreekt hen aan voldoende vaardigheden om vragen om te lossen binnen een context. Terwijl dat toch van groot belang is voor het functioneren in de maatschappij. Het al langer verschijnende ‘Nieuwsbegrip’ brengt de actualiteit succesvol in de klas voor begrijpend lezen. Leerlingen en leerkrachten dragen regelmatig zelf onderwerpen aan. Ditzelfde nieuwsonderwerp biedt nu middels ‘Nieuwsrekenen’ wekelijks, op een motiverende wijze, realistische contextopgaven voor leerlingen. Dat geeft de extra oefenstof in het leren toepassen van rekenvaardigheden die leerlingen nodig hebben. Tijdens deze masterclass maken de deelnemers kennis met Nieuwsrekenen en lichten we de onderliggende visie en achtergronden toe. Aan de basis ligt de didactiek van het probleemoplossen, het drieslagmodel zoals ook het protocol Ernstige Reken en Wiskundeproblemen en Dyscalculie ERWD beschrijft. Het gaat hierbij om praktische tips voor leerlingen, om te focussen op de essentiële fases en om handelingen bij het oplossen van contextopgaven. Daarbij gaan we ook in op leerkrachtvaardigheden die dit proces bij leerlingen kunnen bevorderen. Hierbij gebruiken we de actuele opdrachten van ‘Nieuwsrekenen’, die aansluiten op een belangrijk nieuwsitem van de week.

In het boek ‘Onderwijs vraagt leiderschap!’ staan aspecten in het gedrag en handelen die er echt toe doen: een collectieve ambitie ontwikkelen, inspireren, communiceren, duidelijkheid, assertiviteit, als ‘hitteschild’ fungeren, niet alleen gezaghebbend zijn maar ook dienend en ten slotte sturend op vakdeskundigheid en plezier in het werk. In deze masterclass bespreken we deze aspecten. Daarnaast gaan we in op wat ons drijft. Dit is het fundamentele uitgangspunt dat leiderschap begint op de plaats waar het primaire proces plaatsvindt. Dat is in het klaslokaal, in de interactie tussen de leraar en de leerling. De interactie op de andere niveaus, die tussen de leidinggevende en de leraar en de bestuurder en de leidinggevende, staan altijd in dienst van het primaire proces: het geven van uitstekend onderwijs. Het is in onze optiek nodig dat mensen zich op alle niveaus afvragen wat de leerlingen beter worden van hun werk, wat hun leiderschap bijdraagt aan goed onderwijs. Dat zorgt voor verbinding tussen de verschillende niveaus en voorkomt het ontstaan van verschillende ‘wereldjes’ in de school.

Ruud Janssen, CED-Groep, Rotterdam, is innovatie- en organisatieadviseur. Zijn motto is: ‘Kijk naar de getallen, je kunt erop rekenen.’ Ruud Janssen houdt zich bezig met het vergroten van rekenprestaties door leerkrachten te helpen gericht naar leerlingen te kijken en ict toe te passen in school en klas. Ine van de Sluis, expert bij School aan Zet, is innovatie- en organisatieadviseur bij CED-Groep, Rotterdam. Daarnaast is zij lid van de Vliegende Brigade voor zwakke scholen bij de PO-raad. Haar motto is: ‘Kinderen verdienen onderwijs op maat, daardoor verdienen hun leerkrachten begeleiding op maat.’ Ine is gespecialiseerd in rekenen en ‘Teach like a Champion’.

Dick Both, expert bij School aan Zet, geeft leiding aan Driestar Managementadvies in Ridderkerk en is een van de auteurs van ‘Onderwijs vraagt leiderschap!’. Dick begeleidt organisaties in het onderwijs en in de zorg. Hij begon zijn onderwijsloopbaan als leerkracht en leidinggevende in het primair onderwijs. Alex de Bruijn, Driestar Managementadvies, Ridderkerk, begeleidt (management)teams in het primair en voortgezet onderwijs onder meer op het gebied van leiderschap en het creëren van een professionele cultuur. Eerder was Alex groepsleerkracht, adjunct-directeur en directeur. Als schoolleider publiceerde hij verschillende onderwijsuitgaven, zoals ‘Aan jou de keus!’, ‘Presenteren is leren’ en ‘Goed zo!’.

33 van 73


039.0


Plusklas de Alant, basisschool De Morgenster Door Frederieke Ubels en Manuela van den Bos Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur

040.0


Spelen, leren en Opbrengstgericht werken Door Yvonne Leenders en Kobi Wanningen Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus

> Voor wie: Bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, coördinatoren Wetenschap en Techniek en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen Op Jenaplanschool De Morgenster in Geldermalsen hebben de kinderen van de plusgroep uit losse onderdelen een werkende 3D-printer gebouwd. De bouwinstructie stond in het Engels op internet. Moeilijk? Volgens de kinderen niet. Leerzaam? Jazeker, en niet alleen voor de kinderen. Dit is een voorbeeld van top-downleren in de praktijk met Wetenschap en Techniek en zo een bijdrage leveren aan het verwerven van metacognitieve vaardigheden. In deze masterclass gaan we in op de leeropbrengsten en succesfactoren van deze manier van werken. Met ondersteunend materiaal bekijken we aan welke competenties van de kinderen er gewerkt wordt. Daarnaast gaan we in op de vraag wat deze manier van werken vraagt van de school, het team en de competenties van de leerkracht. Vervolgens maken we de vertaalslag naar de praktijk op de eigen school. Meer techniektalent is immers nodig, dus is het belangrijk dat de deelnemers ook hun eigen leerlingen uitdagen met eigentijds Wetenschap en Techniekonderwijs. Frederieke Ubels, expert bij School aan Zet en werkzaam bij Kenniscentrum Wetenschap en Techniek Gelderland, Nijmegen, werkt aan een duurzame ondersteuningsstructuur voor Wetenschap en Techniekonderwijs in Gelderland. Zij doet dit onder meer door netwerkbijeenkomsten en conferenties te begeleiden, scholen te informeren en kennis en expertise te bundelen. Manuela van den Bos, Chr. Jenaplanbasisschool De Morgenster, Geldermalsen, is coördinator Hoogbegaafdheid en Wetenschap en Techniek, plusklasleerkracht van plusklas de Alant en remedial teacher op een Jenaplanbasisschool. Ook is zij initiatiefnemer en promotor van het 3D-project ‘3Dabc’, een project waarbij basisschoolkinderen een eigen 3D-printer hebben gebouwd en nu hun eigen ontwerpen kunnen printen.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden Aansluitend op het landelijke onderwijsbeleid voeren veel scholen Handelingsgericht werken in. De meeste scholen leggen daarbij ook de relatie met Opbrengstgericht werken. De ervaringen die hierbij tot nu toe zijn opgedaan maken duidelijk dat met name veel kleuterleerkrachten moeite hebben met de wijze waarop dit vorm en inhoud krijgt. Het lijkt het belang van spelend leren sterk onder druk te zetten en daarmee samenhangend ook de aanpak voor spelbegeleiding. In deze masterclass gaan we in op de samenhang tussen spelend leren en de cyclus van Opbrengstgericht werken. Daarbij onderbouwen we hoe spel jonge kinderen ondersteunt in hun ontwikkelingstaken. Spelend leren op jonge leeftijd is het fundament voor het gehele latere leerproces. Hierbij ligt wel een pittige opdracht voor de kleuterleerkracht, want onder haar regie maken de kinderen de ontwikkeling door van het vrije spelen naar het echte leren. Tijdens deze bijeenkomst maken we duidelijk hoe aandacht voor de kwaliteit van spel kan leiden tot hoge opbrengsten in de kleuterperiode. We schetsen een beeld van de vaardigheden waarover leerkrachten moeten beschikken om dit handen en voeten te geven. En natuurlijk bieden we handreikingen hoe dit alles in relatie te brengen met een teambrede aanpak bij het invoeren op school van Opbrengstgericht en Handelingsgericht werken. Kobi Wanningen is docent en opleider aan het Seminarium voor Orthopedagogiek, Utrecht. Zij houdt zich bezig met Coördinatie Jonge kinderen en Coördinatie Ontwikkelingsvolgmodel. Naast docent Jonge Kind is zij adviseur Beleid rond Jonge Kind bij de Gemeente Utrecht en specialist Voor- en vroegschoolse educatie. Yvonne Leenders, expert bij School aan Zet, heeft een eigen onderwijsadviesbureau (Yvonne Leenders, Onderwijsadvies en -ontwikkeling, Nijmegen) en is medeauteur van het aanbod ‘1-zorgroute, werken met groepsplannen’. Zij is nauw betrokken bij de landelijke innovatieprojecten en gespecialiseerd in onder meer gedrag, taal- en rekenonderwijs en Omgaan met verschillen.

34 van 73


041.0


Spelling Door Cees Hereijgens Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

042.0


Toetsen van speciale leerlingen in het basisonderwijs Door Judith Hollenberg-Vos Maandag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden



> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden (voortgezet) speciaal onderwijs

Cees Hereijgens is de schrijver van de kwaliteitskaart ‘Tips voor betere spellingresultaten’ met negentien concrete, toepasbare tips waarmee de spellingprestaties van uw leerlingen verbeterd kunnen worden. In deze masterclass spitten we deze tips verder uit en voegen we nieuwe toe. We gaan daarbij in op vragen als: wat doe ik met goede spellers? Wat zijn alternatieven voor het werkschrift? Kan ik in groep 2 al iets doen? Cees Hereijgens, expert bij School aan Zet, is schoolbegeleider bij CED-Groep, Rotterdam. Cees begeleidt scholen bij het verbeteren van de resultaten bij lezen, spelling, woordenschat en stellen.

Geen twee leerlingen zijn gelijk: de een gaat met sprongen door de leerstof heen, de ander stap voor stap. Om ook leerlingen met extra onderwijsbehoeften en/of een vertraagde ontwikkeling goed te volgen, heeft Cito toetsen voor speciale leerlingen ontwikkeld. Deze toetsen, die onderdeel zijn van het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs, zijn niet alleen bestemd voor leerlingen met speciale behoeften in het speciaal (basis)onderwijs, maar juist ook voor deze leerlingen in het gewone basisonderwijs. In deze masterclass besteden we aandacht aan de wijze waarop leerkrachten in het basisonderwijs de Toetsen voor speciale leerlingen kunnen gebruiken. Daarbij werken we met een handig hulpmiddel, de ‘Wegwijzer toetsgebruik voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften’. We laten zien hoe de leerkracht voor elke leerling een passende toets kan kiezen, om op een eerlijke manier haar/zijn vaardigheid in kaart te brengen. Daarbij gaan we in op de overwegingen die een rol spelen om voor een standaard dan wel een aangepaste toets te kiezen. Uitgangspunt is: de standaard toets waar het kan, speciaal wanneer het moet. Judith Hollenberg-Vos is projectleider voor de toetsontwikkeling voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs bij Cito, Arnhem. Daarnaast geeft zij training en advies over het werken met toetsresultaten, zoals de inzet van toetsresultaten bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief.

35 van 73


043.0

BASISVAARDIGHEDEN - TAAL EN LEZEN

044.0


Begrijpend Lezen

Diagnostische gesprekken in de school

Door Dortie Mijs Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Ceciel Borghouts Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur


> Voor wie: Ambulant begeleiders, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Het is het streven om alle kinderen met een functionele leesvaardigheid de basisschool te laten verlaten. Leerlingen moeten teksten van minimaal AVI E6/Plus-niveau kunnen begrijpen om succesvol aan het voortgezet onderwijs te kunnen deelnemen. Veel leerlingen vinden begrijpend lezen echter moeilijk en ook leerkrachten zoeken naar manieren om het begrijpend leesonderwijs effectief in te richten. In deze masterclass kijken we naar de doorgaande lijn van begrijpend luisteren naar begrijpend lezen in de basisschool. We bespreken de interventies waarvan we uit onderzoek weten dat ze effectief kunnen zijn voor betere begrijpend leesresultaten, waarbij we nader in zullen gaan op het geven van effectieve instructie. Na afloop van de masterclass hebben de deelnemers hun kennis over effectief begrijpend leesonderwijs verdiept of opgefrist en beschikken zij over handreikingen om er op de eigen school mee aan de slag te gaan. Dortie Mijs, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur taal/lezen bij Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo en Amersfoort. Zij begeleidt scholen, teams en leerkrachten bij het verbeteren van hun taal- en leesonderwijs. Belangrijk daarbij zijn de koppeling tussen theorie en praktijk, Opbrengstgericht werken, zorgen voor taal- en leesplezier en afstemming.

> Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs Diagnosticerend onderwijzen is de basis voor het afstemmen van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de individuele leerlingen. Dit staat in het protocol Ernstige RekenWiskundeproblemen en Dyscalculie (ERWD). Diagnosticerend onderwijzen vereist het kunnen voeren van diagnostische gesprekken. Maar wat is nu een goed diagnostisch rekengesprek? Waar moet je dan op letten? Daar gaan we naar kijken in deze masterclass. We sluiten aan bij het gedachtengoed van het protocol ERWD. Het gaat om kinderen met geringe problemen op deelgebieden (in het protocol de zogenoemde ‘gele’ kinderen), waarbij we willen voorkomen dat deze kinderen ‘oranje’ worden en dus verder afglijden. In deze masterclass verkennen we wat je als leerkracht in de klas (op spoor 1 en 2 volgens het protocol) kunt doen aan diagnostiek. Wat verstaan we onder diagnostiek op spoor 1? Lukt dit en wat levert het op? Vervolgens kijken we naar diagnostiek op spoor 2. Want dat is waar we naar toe willen. We bespreken de vraag hoe je diagnostiek op spoor 2 stapsgewijs kunt opbouwen om zo goed te kunnen afstemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingen. En om ook subgroepjes te kunnen samenstellen, want dat hoort bij afstemmen. Diagnostiek op spoor 3 (diagnostiek voor de rekenexpert in de school en voor externe deskundigen) komt in deze masterclass niet aan de orde. Ceciel Borghouts, Borghouts Rekenadvies, Utrecht, is rekenspecialist en ontwikkelaar van rekenmethoden en medeauteur van het protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie. Zij geeft trainingen om te leren werken met het protocol en is actief betrokken bij diverse rekenverbetertrajecten.

36 van 73

DINSDAG • DINSDAG • DINSDAG • DINSDAG • DINSDAG

045.0


046.0


Differentiëren met een groepsplan

Feedback in de rekenles

Door Dolf Janson Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Maaike Verschuren Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden



> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

Veel leraren maken voor rekenen en spelling een groepsplan. Wat moet zo’n groepsplan in de praktijk oplossen? Zien de teamleden het maken van een groepsplan inderdaad als de oplossing van een ervaren probleem? Dat doen zij lang niet altijd. Ook komt het vaak voor dat zo’n groepsplan niet of nauwelijks een rol speelt bij de differentiatie in de dagelijkse lessen. Zodra het over differentiëren gaat - ook in het kader van een groepsplan - is er bijna automatisch sprake van een driedeling van de groep. Het is interessant om eens stil te staan bij het beeld van leren en van de rol van de leraar dat achter zo’n indeling schuil gaat. In deze masterclass stellen we deze kwesties aan de orde. Is het mogelijk om recht doen aan de verschillen in de groep met behulp van een groepsplan? Ons uitgangspunt is dat een groepsplan een instrument van leraren is om dagelijks te gebruiken bij het inhoud geven aan differentiatie. Het gevolg daarvan is dat de leerkracht met de hulp van een groepsplan veel meer onderwijsbehoeften van leerlingen kan honoreren dan drie vaste groepen. In deze masterclass wijzen we een richting om dat waar te gaan maken. Dolf Janson, expert bij School aan Zet, is zelfstandig adviseur (JansonAdvies, Hengelo) en docent aan de master Orthopedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarvoor was hij onder meer leraar basisonderwijs, schoolbegeleider, consulent literaire vorming en docent aan opleidingen voor remedial teaching en interne begeleiding. Zijn specialisme is het leerproces bij leerlingen en wat daarvoor nodig is bij leraren en schoolleiders.

Feedback geven is één van de meest belangrijke onderwijsstrategieën, blijkt uit onderzoek. Effectieve feedback vult de kloof tussen wat de leerling begrijpt en wat de leerling zou moeten begrijpen. Hoe geven leraren doorgaans feedback in de rekenles? Om effectief feedback te kunnen geven, moet de leraar rekening houden met het niveau waarop hij of zij feedback geeft. Hij kan feedback geven op de taak, op de aanpak, op de zelfregulatie of op de persoon. In deze masterclass bekijken we de vier niveaus waarop een leraar feedback kan geven. Vervolgens bekijken we hoe de leraar effectieve feedback kan geven in de rekenles. Daarbij onderscheiden we verschillende lesactiviteiten in de rekenmethode: een lesonderdeel waarin een nieuw rekenonderwerp of een context wordt geïntroduceerd of verkend en een lesonderdeel waarin rekenprocedures aangeboden en/of ingeoefend worden. Ook zijn er activiteiten in een les waarbij leerlingen rekenvaardigheden onderhouden en toepassen in nieuwe situaties. We bekijken concrete lesvoorbeelden met de verschillende vormen van feedback. Wanneer is welke feedback effectief? Maaike Verschuren, expert bij School aan Zet, is adviseur en trainer bij de Katholieke Pabo Zwolle. Zij is actief bij diverse intensieve rekenverbetertrajecten en coachingstrajecten opbrengstgericht leiderschap. Maaike is gespecialiseerd in rekendidactiek, leerlijnen rekenen, Opbrengstgericht werken en schoolontwikkeling.

37 van 73


047.0


Goede resultaten in groep 3 met taal en lezen Door Karin Knaap en Ellen Vreeswijk Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

048.0

BASISVAARDIGHEDEN OMGAAN MET VERSCHILLEN

Kansrijke combinatiegroepen Door Fenje Louwsma Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden

> Niveau: Startend

> Niveau: Ervaren

> Achtergrond: Basisonderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden

Openbare basisschool De Springplank onderscheidt zich door blijvend hoge opbrengsten op het gebied van taal en lezen. Binnen Stichting Openbaar Primair Onderwijs Alblasserwaard/ Vijfheerenlanden en het samenwerkingsverband staat de school bekend om de investering, de resultaten en de expertise in het taal/leesonderwijs. De school bereikt dit doordat het team onder leiding van de leescoach de kennis van effectief leesonderwijs actueel houdt en goed op de hoogte is van inhoudelijke kennis over kwalitatief goed leesonderwijs. De leescoach coördineert samen met de directeur het leesonderwijs om dat op het gewenste (hogere) niveau te krijgen en te houden. De resultaten op het gebied van leesonderwijs zijn bovengemiddeld. Daardoor presteren kinderen ook beter op andere vakken. In de analyses onderzoeken en beschrijven we dit uitgebreid. Er zijn duidelijke afspraken over uitvallers en dyslexie, maar ook over de opvallers (A+). Wij geloven als team dat lezen de basis is van alle vakken. Wie leest ‘heeft’ de wereld. Leesplezier staat hoog in ons vaandel, in april openen we ons eigen leeslokaal. In deze praktijksessie presenteren we onze aanpak en gaan we in gesprek met de deelnemers over onze ervaringen. Karin Knaap is directeur van obs De Springplank, Meerkerk. Haar specialiteiten zijn coachen, analyseren, uitgaan van kwaliteiten (zowel van kinderan als volwassenen), organisatie en daadkracht. Ellen Vreeswijk, obs De Springplank, Meerkerk, is leerkracht van groep 3 en 4 en leescoördinator. Haar specialiteiten zijn aanvankelijk lezen, doorgaande lijn vanuit groep 1-2, begrijpend lezen, spelling.

Leerkrachten ervaren veel knelpunten in de dagelijkse onderwijspraktijk in een combinatiegroep en zoeken veelal oplossingen in de organisatie van hun onderwijs. Maar er zit een grens aan het optimaliseren van de organisatie; hoe strak gepland ook, hoe innovatief de oplossingen soms ook zijn; de schooldag is niet langer dan hij is. Onderwijs in combinatiegroepen wordt kansrijk wanneer leerkrachten de kunst leren verstaan van het verbinden. Door het verbinden van jaargroepen of het verbinden van vakken vanuit de leerlijnen kan het aantal instructies dat per dag moet worden gegeven, worden gereduceerd. De kwaliteit van de instructie kan worden vergroot en er ontstaat ruimte voor sociaal en interactief leren. In kansrijke combinatiegroepen ontwerpt en organiseert de leerkracht een passend, handelingsgericht en opbrengstgericht leerstofaanbod waarbij hij of zij zich niet langer laat leiden door de methode maar door kennis van leerlijnen en tussendoelen. Tijdens deze masterclass maken de deelnemers kennis met het concept ‘Kansrijke combinatiegroepen’ en wordt duidelijk welke kansen op het vergroten van de onderwijskwaliteit er zijn voor scholen met combinatiegroepen of klassen met grote niveauverschillen tussen individuele leerlingen. Fenje Louwsma is onderwijsadviseur bij Cedin, Drachten. Zij is gespecialiseerd in kleine scholen, onderwijs in combinatiegroepen, didactisch handelen en klassenmanagement, Handelingsgericht werken, 1-zorgroute, begrijpend lezen, spelling en Jenaplanonderwijs.

38 van 73


049.0


050.0


Nieuwe taalmethodes - analyse en hoe ermee om te gaan

Pak je kans: supersnel woorden aanbieden!

Door Joop Stoeldraijer Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Dirkje van den Nulft Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden



> Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, vakbonden

> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Op de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) hebben de uitgevers laten zien dat ze allemaal met een nieuwe taalmethode komen. Natuurlijk hebben ze naar elkaar gegluurd voor de invulling van hun methode, maar er zijn grote verschillen. Eén ding hebben ze gemeen: ze zijn allemaal duur. Krijg je waar voor je geld? Staan er overtollige lessen in? Hoe zijn de leerlijnen opgebouwd? Wat is de rol van ict? Ben je ieder jaar een grote som geld kwijt aan verbruiksmateriaal en softwarelicenties? Wordt er weer iets nieuws geprobeerd of rust de vernieuwing op bewijs dat de methode werkt? Leren de leerlingen met de vernieuwde taalmethode nu wel goed schrijven (stellen)? Hoe ziet de spellinglijn eruit? Is de spellinglijn aangepast aan de referentieniveaus? Na afloop van deze masterclass weet u wat de belangrijkste verschillen tussen de methodes zijn en kunt u verantwoord een keuze maken. De masterclassleider maakt bekend wat -volgens zijn criteria - de beste taalmethodes is. Joop Stoeldraijer, expert bij School aan Zet, werk bij EDUX, Breda. Joop is onderwijzer, onderwijsadviseur en recensent van methodes voor het basisonderwijs en gespecialiseerd in taal en lezen.

‘Ga maar lekker spelen met de blokken’, zeg je. Tetske kijkt je met grote ogen aan en blijft op haar stoeltje zitten. Wat moet ze doen? ‘Noem drie voorwerpen waar magneten in gebruikt worden’, is de vraag na de leestekst ‘Aantrekken en afstoten’. Maar Omar is al lang weggedroomd tijdens het lezen over magneten. Later wordt hij net zo’n voetballer als Christian Eriksen! Kinderen hebben woorden nodig om mee te kunnen doen. Elke leerkracht heeft daar ervaring mee. Leerlingen hebben woorden nodig om goed te leren luisteren en spreken en te leren lezen en schrijven. Maar er is meer: woorden zijn belangrijk voor de algehele ontwikkeling van leerlingen. De belangrijkste factor voor schoolsucces is een grote woordenschat! In deze masterclass gaan we aan de slag met supersnel woorden aanleren. Van groep 1 tot en met groep 8. Hoe kan je zonder al te veel investering er toch voor zorgen dat leerlingen twee woorden per dag, tien woorden per week, veertig woorden per maand leren? En dat in vijf tot vijftien minuten lestijd per dag, drie kwartier per week, drie uur per maand? Dat is dus 400 woorden per jaar voor 30 lesuren per jaar! Dirkje van den Nulft is samen met Marianne Verhallen eigenaar van het taaladviesbureau Rezulto Onderwijsadvies BV in Amsterdam. Samen hebben ze Met Woorden In De Weer en Logo 3000 ontwikkeld en verzorgen ze programma´s en trainingen voor het onderwijs.

39 van 73


051.0


052.0


Reken/wiskundige denkactiviteiten

Schoolbeleid en excellentie

Door Lionel Kole Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Tijl Koenderink Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur






> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, vakbonden, voortgezet onderwijs

Het stimuleren van kritische en creatieve denkvaardigheden bij leerlingen is meer dan een aanvullende activiteit in het reken/wiskundeonderwijs; het is de basis van het ware leren. Het is ook een van de zogenoemde vaardigheden die de 21e eeuw vereist van de leerlingen: het creatief omspringen met problemen zal – ongeacht wat deze eeuw onze leerlingen aan veranderingen zal brengen – een essentiële vaardigheid zijn. Wat verstaan we onder reken/ wiskundige denkactiviteiten? Hoe en welke inhouden selecteer je? Welke rol heeft de leraar en welke rol de leerling? Welke vragen stel je en welke niet? In deze masterclass maken deelnemers kennis met, en ervaren zelf, succesvolle didactische strategieën die stimuleren dat leerlingen zich samen, betekenisvol lerend, ontwikkelen tot creatieve en kritische probleemoplossers. Strategieën waarmee de deelnemers de volgende dag direct aan de slag kunt met de leerlingen. Er is nooit een verkeerde tijd om te beginnen met stimuleren van de leerlingen om kritisch en creatief te denken tijdens de rekenles, dus waarom niet vandaag beginnen?

In deze masterclass belichten we de ‘beleidspiramide’, de negen onderdelen die in het bovenschools en het schoolbeleid geregeld moeten zijn om effectief talent te kunnen begeleiden. Aan bod komen de inzichten en praktische adviezen die zijn gebouwd op de praktijkervaring van honderden scholen in het basis- en voortgezet onderwijs, de bovenschoolse besturen en de samenwerkingsverbanden. Na afloop van de masterclass hebben deelnemers een helder beeld van de prestaties van de eigen school op het gebied van talentbegeleiding en van de onderdelen die nog extra aandacht behoeven. Ook beschikken zij over tips om hun beleid te verbeteren. Tijl Koenderink is oprichter en hoofdtrainer van Novilo in Utrecht. Novilo begeleidt scholen, leerkrachten, ouders en besturen om een plek te creëren voor getalenteerde leerlingen. Tijl verzorgt trainingen en begeleidingstrajecten, voornamelijk op bovenschools niveau en het niveau van het samenwerkingsverband. Hij is gespecialiseerd in talentbegeleiding.

Lionel Kole, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur en trainer bij RPCZ/Bazalt in Vlissingen. Hij ontwikkelt educatief materiaal en trainingen, verzorgt implementatietrajecten (Handelingsgericht werken, coachingstrajecten rekenen/wiskunde en klassenmanagement) en verzorgt inspiratieworkshops reken/ wiskunde-didactiek.

40 van 73


053.0

OPBRENGSTGERICHT WERKEN WETENSCHAP EN TECHNIEK

Vaardigheden van kinderen in onderzoeken en ontwerpen beoordelen Door Hanno van Keulen en Marije Boonstra Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur

054.0


Vakoverstijgend werken aan Wetenschap en Techniek Door Dick Kraaij en Hilco van Stuijvenberg Dinsdag 26 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: alle betrokkenen bij het onderwijs

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus De Nederlandse overheid stimuleert onderwijs in Wetenschap en Techniek via allerlei programma’s. Er is behoefte aan jongeren met een onderzoekende houding, die vragen kunnen stellen en oplossingsgericht zijn. De overheid stimuleert ook het datagestuurd en opbrengstgericht werken in het onderwijs, maar voor Opbrengstgericht werken met Wetenschap en Techniek is nog weinig aandacht. Worden de leerdoelen gehaald? In deze masterclass geven wij informatie over het beoordelen en volgen van complexe vaardigheden die ontwikkeld kunnen worden met Wetenschap en Techniekonderwijs, zoals de vaardigheden om te onderzoeken en te ontwerpen. Vervolgens gaan we aan de slag met een van de eerste instrumenten die hiervoor ontwikkeld zijn: de Vaardigheden Lijst Onderzoeken en Ontwerpen (VLOO). Deelnemers maken kennis met de VLOO en leren hoe ermee te werken. We bekijken met elkaar hoe leerlingen groepsprofielen op de VLOO sturing kunnen geven aan de lessen Wetenschap en Techniek, zodat ook op dit gebied Opbrengstgericht werken mogelijk wordt. Hanno van Keulen, Universiteit Utrecht, is scheikundige en onderwijsonderzoeker en programmaleider bètatechniekonderwijs bij het Centrum voor Onderwijs en Leren van de Universiteit Utrecht. Marije Boonstra is onderzoeker en ontwikkelaar bij CED-Groep, Rotterdam. Eerder werkte zij als docent en onderzoeker bij verschillende universiteiten. Haar specialiteit is het toetsen van complexe vaardigheden.

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Wanneer we in ons onderwijs realistische situaties gebruiken uit de leefwereld van de lerende, blijkt dat de betrokkenheid bij het leerproces toeneemt omdat de lerende intrinsiek gemotiveerd is. De zin van de leertaak is immers duidelijk en daardoor zal de lerende bereid zijn te investeren in het leerproces. Bovendien bevordert deze onderwijsbenadering de zelfredzaamheid van de lerende. Wij zijn in het onderwijs vaak geneigd om in vakken te denken, maar dat is een nietrealistische leersituatie van de lerende. In deze masterclass geven we handreikingen voor het vakoverstijgend werken aan wetenschap en techniek in een betekenisvolle leeromgeving. De deelnemers worden daarmee zelfredzamer in het aanbieden van betekenisvolle geïntegreerde onderwijsarrangementen, kunnen de onderwijstijd effectiever besteden en beter aansluiten bij de behoeften van de lerende. We geven enkele voorbeelden en zullen met de deelnemers van gedachten wisselen over het integreren van het huidige vakgericht onderwijs met Wetenschap en Techniek. Wat zijn hiervan bijvoorbeeld de voor- en nadelen? Dick Kraaij, Christelijke Hogeschool Ede en Wetenschapsknooppunt Wageningen University, is neurobioloog, opleider, onderzoeker en coach. Hij houdt zich bezig met wetenschappelijk onderzoek en is docent Wetenschap en Techniek. Hilco van Stuijvenberg, Christelijke Hogeschool Ede, is specialist in de didactiek van het onderzoekend en ontwerpend leren, regiocoördinator, docent Wetenschap en Techniek en opleider Wetenschap en Techniek.

41 van 73


055.0


056.0


Aan tafel(s) met vermenigvuldigen

Acadin: ruimte voor talent!

Door Tijn Bloemendaal Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Desiree Houkema Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Iedereen in het basisonderwijs die betrokken is bij de begeleiding van zeer getalenteerde leerlingen



> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs

In het Protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD, 2011) worden twee modellen beschreven die aanknopingspunten bieden om de reken/wiskundige ontwikkeling van leerlingen te volgen, te observeren en te analyseren: het handelingsmodel en het drieslagmodel. Deze modellen bieden bij uitstek een vakdidactische bril om de onderwijsbehoeften van kinderen met betrekking tot het rekenen scherp in beeld te krijgen. In deze masterclass maken we duidelijk wat genoemde modellen kunnen betekenen voor handelingsgericht- en opbrengstgericht rekenonderwijs, geïllustreerd aan de hand van de leerlijn vermenigvuldigen. Tijn Bloemendaal, expert bij School aan Zet, is orthopedagoog en onderwijsadviseur bij HCO, Den Haag. Tijn is generalist op het gebied van leerlingenzorg en specialist op het gebied van de onderkenning, verklaring en aanpak van (ernstige) rekenproblemen en dyscalculie. Ook ondersteunt hij scholen bij het optimaliseren van hun rekenonderwijs.

Een stimulerende leeromgeving is een randvoorwaarde om talenten optimaal tot ontwikkeling te laten komen. De digitale leeromgeving Acadin draagt ertoe bij de talenten van leerlingen (verder) te ontdekken, zichtbaar te laten zijn en doelgericht verder te ontwikkelen. Met een rijk en gevarieerd aanbod creëert Acadin ruimte om de grenzen van talentvolle leerlingen te verleggen, waardoor er echt iets te leren valt. Vanuit een persoonlijke leeromgeving kan voor iedere leerling het verrijkingsaanbod voor en met de leerling op maat worden samengesteld, afgestemd op de onderwijsbehoeften en interesses van een leerling. Andere aspecten die bij rijk onderwijs van belang zijn, zijn de begeleiding bij het leerproces, reflectie op het eigen leren en een zinvolle, realistische inbedding van dit alles binnen de dagelijkse onderwijspraktijk. Tijdens deze masterclass ondekken de deelnemers welke mogelijkheden de digitale leeromgeving Acadin kan bieden om rijk onderwijs vorm te geven. Desiree Houkema, expert School aan Zet, is cognitiewetenschapper en leerplanontwikkelaar bij SLO, Enschede. Desiree is specialist in Gifted Education en projectleider van Acadin, een samenwerkingsproject van SLO en Kennisnet in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (Hoog)begaafdheid, leren en (hogere orde) denkprocessen, vormgeven van rijk onderwijs en ict-onderwijstoepassingen zijn haar specialisaties.

42 van 73


057.0

HRM/LERENDE ORGANISATIE - SCHOOLONTWIKKELING

Balanced Leadership Door Marcel Bogaarts en Joyce Bommer Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

058.0


De groepsplanversneller Door Roel Blankers en Lonneke Vermeulen Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Goed leiderschap is essentieel voor zo hoog mogelijke leerresultaten van een school. Leiderschap is altijd nauw in verband gebracht met het goed functioneren van complexe organisaties. Adviezen aan schoolleiders zijn echter niet gebaseerd op duidelijke, goed onderbouwde researchresultaten. Uit onderzoek blijkt dat een kwalitatief goede leiding van een school en hoge leerprestaties een correlatie vertoont van 0.25. Ook bovenschoolse leiding heeft invloed op het leren van kinderen: een goede bovenschoolse leiding en leerprestaties hebben een correlatie van 0.24. In deze masterclass krijgen deelnemers inzicht in de wijze waarop zij leiderschap in de school kunnen vormgeven. Niet alleen de directeur speelt daarbij een belangrijke rol, maar ook de manier waarop leiderschap in de totale schoolorganisatie vorm krijgt. Leiderschap is daardoor meer geborgd en heeft meer effect op de leeropbrengsten. Op basis van onderzoeksgegevens van onder meer Robert Marzano geven we handvatten om het onderwijskundig leiderschap vorm te geven. We werken aan de hand van de boeken ‘Wat werkt: leiderschap op school’ en ‘Wat werkt: bovenschools leiderschap’. Marcel Bogaarts is manager ontwikkeling bij Bazalt, Vlissingen. Marcel vertaalt onderwijsonderzoeksresultaten naar praktijkgerichte werkwijzen voor professionals en leidinggevenden in scholen. Joyce Bommer is projectleider bij Bazalt, Vlissingen. Joyce is afgestudeerd als taalkundige en studeerde psychologie. Individuele coaching en verandertrajecten voor teams hebben haar specifieke aandacht.

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Alle achtergronden Het team van de NSVII is, rekening houdend met het ontwikkelingsperspectief van de sterke lezers, aan de slag gegaan met het verbeteren van de kwaliteit van het taal/leesonderwijs in relatie tot het werken met groepsplannen. Vorig jaar stond er een initiatief gepland om de planlast van de leerkracht te reduceren. Vandaag laten we hiervan de opbrengst zien. Het werk rondom groepsoverzichten, het differentiëren van de groepen en het opstellen van het groepsplan kwam vaak neer op veel ‘geknip en geplak’ vanuit verschillende documenten. Dit kostte veel tijd, tijd die de leerkrachten ook konden besteden aan het echte werk. Er bleek behoefte aan één instrument waarmee de leerkracht, los van het leerlingvolgsysteem, snel en eenvoudig over een helder groepsoverzicht, een objectieve groepsdifferentiatie en een volledig groepsplan kan beschikken. Deze wens heeft geleid tot de Groepsplanversneller. In deze praktijksessie gaan we in op de aanpak voor de taal/leesontwikkeling binnen de NSVII, leggen hierbij de relatie met het werken met groepsplannen en presenteren in een praktijkcasus de werking van de Groepsplanversneller. Roel Blankers, Groepsplanversneller, Nijmegen, is ontwikkelaar van de Groepsplanversneller en (bedrijfskundig) organisatieadviseur met passie voor het primair onderwijs. Roel is gespecialiseerd in werken met de Groepsplanversneller, kwaliteitsmanagement, procesmanagement, risicomanagement, compliance en financieel management. Lonneke Vermeulen is leerkracht aan de basisschool de Nijmeegse School Vereniging II. Na de pabo heeft zij pedagogiek gestudeerd. Momenteel zit zij in de afrondende fase van de Master NLP. Lonneke is gespecialiseerd in effectieve instructie, werken met groepsplannen, groepsdifferentiatie, klassenmanagement, Opbrengstgericht werken, Handelingsgericht werken, werken met de groepsplanversneller en Neurolinguïstisch programmeren.

43 van 73


059.0


Hoe stel je als school een goed taal/leesbeleidsplan op Door Eveline Wouters Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

060.0


Hoogbegaafde rekenaars Door Suzanne Sjoers Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden



> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, voortgezet onderwijs

Veel scholen werken aan het verbeteren van hun taal/leesonderwijs en vragen zich daarbij af of zij de juiste keuzes maken, de dingen die ze doen, goed doen en of het anders of beter kan. Het doel daarbij is de opbrengsten te verhogen. In deze masterclass kunnen de deelnemers het eigen schoolspecifieke taal/leesbeleid spiegelen aan wat we vanuit de theorie en goede internationale praktijken weten over effectief taal/ leesonderwijs. We wisselen kennis en ervaringen uit, horen welke keuzes andere scholen hebben gemaakt en leren van elkaars good practises. Gezamenlijk kijken we naar een effectief aanbod voor groep 1 tot en met 8 en we verbinden de succesfactoren met het implementatie- en borgingsproces. We adviseren daarbij de deelnemers over het toepassen van deze elementen in het eigen, schoolspecifieke taal/leesbeleidsplan.

(Hoog)begaafde rekenaars hebben andere onderwijsbehoeften dan de ‘gemiddelde’ rekenaars waarop de reguliere rekenmethoden zich richten. (Hoog)begaafde rekenaars hebben behoefte aan open, creatieve opdrachten waarin ruimte is voor het gebruik van een eigen oplossingsmethode. Tegelijkertijd hebben (hoog)begaafde rekenaars nog steeds behoefte aan automatiseringsoefeningen, maar aangeboden op een wijze die aansluit op hun manier van leren. In deze masterclass kijken we vanuit de onderwijsbehoeften van deze leerlingen naar recent ontwikkeld materiaal voor (hoog)begaafde rekenaars, naar de onderwijsaanpassingen die nog meer mogelijk zijn en naar de manier waarop dit in de rekenles te organiseren is.

Eveline Wouters, expert bij School aan Zet, is verbonden aan het Seminarium voor Orthopedagogiek, Utrecht. Eveline is onderwijsadviseur op het gebied van taal/leesonderwijs en dyslexiebeleid in het primair en voortgezet onderwijs en betrokken bij verschillende taalleesverbetertrajecten. Daarnaast is zij als docent verbonden aan diverse opleidingen Master Special Educational Needs (SEN). Zij doet onderzoek naar effectief begrijpend lezen.

Suzanne Sjoers, expert bij School aan Zet is senior trainer/consultant (hoog)begaafdheid, rekenen, en dyscalculie bij APS, Utrecht. Daarnaast is zij lid van de Raad van Advies Koepel Hoogbegaafdheid. Zij is gespecialiseerd in ‘rekenen aan de randjes’: zwakke rekenaars en hoogbegaafde rekenaars.

44 van 73


061.0


Jonge onderzoekers in de dop Door Nelleke Remerie en Yvonne Koldenhof Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Basisschool ‘t Holthuus heeft in 2010 samen met Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) het ‘denkbeeldenproject’ ontwikkeld. Het doel hiervan was om een wetenschappelijk onderzoek toegankelijk te maken voor basisschoolkinderen uit groep 5-6. In dit project staan denkbeelden over het begin van het universum centraal. Door heel dichtbij de belevingswereld van kinderen te beginnen, met foto’s van het eigen gezin en vervolgens met gezinsfoto’s uit andere tijden en plaatsen, trokken we de conclusie dat denkbeelden bepaald worden door de plaats waar je woont en de tijd waarin je leeft. Wetenschappers lieten zien hoe scheppingsverhalen geanalyseerd worden op denkbeelden. De kinderen gingen zelf op onderzoek uit en maakten onder meer een kijkdoos van de denkbeelden in de scheppingsverhalen. Deze praktijksessie heeft als doel de deelnemers te inspireren om met wetenschappelijke doorbraken aan de slag te gaan in de onderwijspraktijk.

062.0

BASISVAARDIGHEDEN - LEZEN

Kwalitatief leesonderwijs groep 3 bepaalt niveau groep 4 Door Ed Koekebacker Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs In deze masterclass staat centraal de differentiatie in de groepen 3 en 4 op het gebied van technisch lezen binnen het model van convergente differentiatie. We zoomen hierbij in op de zwakke lezer en de sterke lezer. Welke accenten in het aanvankelijk lezen, vooral in de tweede instructieperiode, zijn aan te geven zodat ook zwakke lezers in staat zijn AVI E3 beheerst te halen? Tegenvallende resultaten in groep 4 kunnen daardoor worden voorkomen. Voor alle leerlingen in groep 3 en 4 is aandacht voor vloeiend lezen van belang. Niet alleen voor de technische leesvaardigheid, maar ook als waardevolle bijdrage aan het begrijpend lezen. In de masterclass geven we didactische suggesties om met alle leerlingen vloeiend lezen te oefenen en toe te passen. Veel gemotiveerd zelf lezen (stillezen) doet de leesvaardigheid toenemen, ook die van zwakke lezers. Hoe we kinderen kunnen motiveren voor dit stillezen door gesprekken over leesbeleving en leeservaringen wordt geïllustreerd met praktische voorbeelden. Ed Koekebacker is zelfstandig onderwijsadviseur (Ed Koekebacker Onderwijs Advies, Ridderkerk) met als specialiteit leesonderwijs. Ed is medeauteur van leesmethoden voor het primair onderwijs.

Nelleke Remerie is directeur van Basisschool ‘t Holthuus in Huizen. Daarnaast verzorgt zij trainingen met onder andere de Lerarenopleiding basisonderwijs (Pabo Arnhem) van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en begeleidt en coacht zij (veranderings)trajecten en personen. Yvonne Koldenhof is groepsleerkracht 2-3 op Basisschool ‘t Holthuus in Huizen. Zij is gespecialiseerd in wereldoriëntatie en Wetenschap en Techniek. Samen met het wetenschapsknooppunt Nijmegen heeft zij twee jaar aan het projectteam deelgenomen en twee projecten uitgevoerd in de bovenbouw.

45 van 73


063.0


Talentontwikkeling, Wetenschap en Techniek in het basisonderwijs Door Juliette Walma van der Molen Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

064.0


Verrijking van het kleuteronderwijs Door Martine Creemers Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur


> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden




> Achtergrond: Basisonderwijs, ouderorganisaties, samenwerkingsverbanden

Wat hebben kinderen in 2025 nodig? Wat moeten zij kunnen om in een complexe veranderende wereld goed te functioneren? Hoe zorgen we voor innovatie? Hoe kunnen we alle kinderen aan bod laten komen en hun talenten benutten? Om dat goed te doen is het nodig dat het basisonderwijs meer aandacht besteedt aan onderzoekend en ontwerpend leren. Tijdens dit hoorcollege zullen allerlei factoren aan bod komen die van belang zijn bij een goede implementatie van Wetenschap en Techniek in het basisonderwijs. De deelnemers verwerven een breder idee over het belang van Wetenschap en Techniek en over de manieren waarop scholen en leerkrachten daarvoor zouden kunnen worden toegerust. We gaan onder meer in op aansprekende voorbeelden vanuit scholen die al ver zijn met Wetenschap en Techniek in de klas. Er is ruimte voor interactie met en vragen van de deelnemers.

Bij het jonge kind spreken we nog niet over hoogbegaafdheid, maar wordt de term ontwikkelingsvoorsprong gehanteerd. In deze masterclass gaan we in op de mogelijkheden die er zijn om aan de behoefte van deze kinderen tegemoet te komen, zonder direct over te stappen naar een heel nieuw onderwijsconcept. Het biedt antwoorden op veel voorkomende vragen over begeleiding, leerkrachtvaardigheden en organisatie. In deze masterclass gaan we in op de kenmerken van kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong. Deelnemers leren kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong herkennen en signaleren. Na afloop weten de deelnemers welke structurele aanpassingen ze kunnen doen in hun eigen praktijk om aan de ontwikkelingsbehoeften van kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong te voldoen. Ook kunnen de deelnemers bestaande ontwikkelingsmaterialen verrijken, zodat deze een hoger denkniveau aanspreken.

Juliette Walma-van der Molen, Universiteit Twente, Enschede, is hoogleraar Talentontwikkeling, Wetenschap en Techniek. Zij is inhoudelijk verantwoordelijk voor het wetenschapsknooppunt aan de Universiteit Twente en directeur van het onderzoekscentrum Science Education and Talent Development (SETD)

Martine Creemers, expert bij School aan Zet, is adviseur en trainer bij Onderwijs Maak Je Samen, Helmond. Zij beschikt over zowel theorie- als praktijkkennis op het gebied van ‘Wat werkt op school’ (Marzano), Coöperatieve leerstrategieën, Wetenschap en Techniek en excellentie. Zij is gespecialiseerd in het versterken van vakmanschap van leraren, stellen en spellen, Excellentie en Hoogbegaafdheid, talentontwikkeling, Meervoudige Intelligentie, Wetenschap en Techniek, het jonge kind en coöperatieve leerstrategieën.

46 van 73


065.0


Werken aan mondelinge taalvaardigheid Door Heleen Strating Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden

066.0


Woordenschat in de bovenbouw en begrijpend lezen Door Bas van Eerd Dinsdag 26 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs Lange tijd is mondelinge taalvaardigheid een ondergeschoven kindje geweest in het basisonderwijs. Recentelijk is er meer gerichte aandacht voor mondelinge taal. Er is zeker nog winst te behalen door een meer systematische in plaats van incidentele werkwijze in te zetten. In deze masterclass denken we samen na over het hoe en waarom van mogelijke verbeterpunten van mondelinge taal in het basisonderwijs. We praten over het belang van differentiatie voor zowel excellente leerlingen als leerlingen met een taalachterstand. Daarbij besteden we aandacht aan instructie, leerkrachtvaardigheden en (leer)activiteiten. Heleen Strating, Expertisecentrum Nederlands, Nijmegen, werkt aan onderzoek, ontwikkeling en ondersteuning op het vlak van taalonderwijs in het primair onderwijs. Zij is gespecialiseerd in taalverwerving, taalonderwijs en leerkrachtvaardigheden.

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs (bovenbouw), voortgezet onderwijs (onderbouw) Soms is een goede woordenschat niet voldoende om een tekst goed te begrijpen. Tekstbegrip is immers net even meer dan alleen woordbegrip. Maar soms biedt een tekst juist goede mogelijkheden om een ontoereikende woordenschat te compenseren en zelfs te vergroten. In deze masterclass gaan we dieper in op de mogelijkheden om leerlingen strategieën aan te leren die hen helpen bij het aanpakken van een tekst, waardoor de inhoud van de tekst beter begrepen wordt en tegelijkertijd gewerkt wordt aan ontwikkeling van kennis (woorden) en vaardigheden (strategieën). Dubbel rendement dus! We laten materiaal zien waarmee leerlingen zelf aan de slag kunnen met deze strategieën, maar besteden ook aandacht aan de manier waarop deze strategieën kunnen worden aangeboden, aangeleerd en geoefend. Bas van Eerd is zelfstandig taaltrainer en taalonderwijsadviseur bij Rezulto onderwijsadvies BV, Amsterdam. Daarnaast is hij als docent en taalpecialist verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam. Bas is gespecialiseerd in woordenschat en begrijpend lezen, voerde verschillende projecten en onderzoeken in het basis- en voortgezet onderwijs uit en geeft trainingen over woordenschat in het basisonderwijs.

47 van 73


067.0


068.0

BASISVAARDIGHEDEN – TAAL

Begrijpend lezen en modelen

Beter schrijven met de taalmethodes

Door Saskia Versloot Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur

Door Joop Stoeldraijer Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden

> Niveau: Startend > Achtergrond: Basisonderwijs, voortgezet onderwijs Om optimaal resultaat uit de leesmethodes te halen is het belangrijk om de strategie van modelen bij begrijpend lezen optimaal toe te passen. In deze masterclass verkennen de deelnemers hoe zij als leerkracht kinderen stapsgewijs mee moeten nemen in het proces van ‘ik doe het voor’,’we doen het samen’, ‘je doet het zelf’. Het doel van de aanpak is om als leerkracht excellent te worden in modelen bij begrijpend lezen. De leerkracht zal dan meer voldoening halen uit de begrijpend leeslessen. Via een korte oefening met de vaardigheid maken de deelnemers kennis met wat modelen in de praktijk van de leerkracht vraagt. Het aangereikte is direct toepasbaar op de eigen methode. Saskia Versloot, expert bij School aan Zet, is taalonderwijskundige en adviseur bij Marant in Elst. Zij adviseert scholen in het primair en voortgezet onderwijs bij het invoeren van innovatievraagstukken op het gebied van taal, Omgaan met verschillen en Opbrengstgericht werken.

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs De Inspectie voor het Onderwijs heeft geconstateerd dat het schrijfonderwijs beter kan. Ze heeft daartoe een brochure uitgebracht met een analyse en suggesties voor verbetering. De brochure heeft scholen nog nauwelijks kunnen verleiden tot het op de agenda zetten van dit onderwerp. De ‘Focus op schrijven’ – zo heet de brochure - is nog niet gerealiseerd. Toch is een verbetering van het schrijfonderwijs eenvoudig te bereiken. In deze masterclass kijken we allereerst naar de taalmethodes: waar zijn de methodes sterk in en waarin zijn ze zwak? De ‘oude’ taalmethodes zijn allemaal geanalyseerd en bij iedere methode geven wij tips voor verbetering. Ook de nieuwste methodes worden aan een kritische blik onderworpen. Hebben de nieuwste methodes geluisterd naar de suggesties van de Inspectie? Joop Stoeldraijer, expert bij School aan Zet, werk bij EDUX, Breda. Joop is onderwijzer, onderwijsadviseur en recensent van methodes voor het basisonderwijs en gespecialiseerd in taal en lezen.

48 van 73


069.0

OPBRENGSTGERICHT WERKEN - PDCA-CYCLUS

Doelgericht opstellen van groepsplannen Door Arjan Clijsen en Wilma Willems Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden Met het doelgericht opstellen van groepsplannen verbinden we Handelingsgericht werken en Opbrengstgericht werken op een effectieve wijze aan elkaar. Om de leraar betekenisvol te ondersteunen om uit kinderen te halen wat er in zit! De leraar kan het verschil maken! In de masterclass gaan we met de deelnemers aan de slag om de cyclus Handelingsgericht werken en de kwaliteitscyclus (PDCA en PDSA) in elkaar te schuiven. Doelen stellen is cruciaal om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Het stellen van doelen in een groepsplan blijkt voor veel leerkrachten en scholen een lastige zaak te zijn. Wat zijn de bouwstenen voor het bepalen van doelen? Hoe formuleer je leerdoelen? Welke opbrengsten streef je met het groepsplan na? Sterke doelformuleringen zijn ‘het halve werk’. Als een leerkracht weet waar hij of zij naar toe werkt met de groep, worden de antwoorden voor inhoud, aanpak en evaluatie sneller gevonden. In de masterclass zullen we interactief het doelgericht werken met groepsplannen concretiseren en vertalen naar de onderwijspraktijk, zodat de deelnemers ‘morgen’ direct verder kunnen op de eigen werkplek. Arjan Clijsen, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur bij KPC Groep, ’s-Hertogenbosch. Arjan is een van de ontwikkelaars van de 1-zorgroute en begeleidt basisscholen en speciale (basis)scholen bij de invoering daarvan. Daarnaast ondersteunt hij scholen bij het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief en het uitzetten van leerroutes in de school. Wilma Willems, expert bij School aan Zet, is adviseur bij KPC Groep, ’s-Hertogenbosch. Zij heeft vijftien jaar basisschoolervaring en werkte tien jaar als lerarenopleider en onderwijscoördinator op een pabo. Wilma heeft veel ervaring met Handelingsgericht werken in een opbrengstgericht klimaat, schoolontwikkeling en integrale kwaliteitsvraagstukken in het onderwijs.

070.0


Duurzame leerkracht. Over professionaliteit en houding tegenover het eigen vak Door Albert de Boer Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, vakbonden De Duurzame leerkracht staat voor vakmanschap en onderwijs voor morgen door de leerkracht van nu. De leerkracht is de belangrijkste factor in de prestatieverschillen tussen scholen. Directeuren en intern begeleiders scholen zich, terwijl de leerkracht voor de klas staat. Is dat logisch? Hoe kan het vak van leerkracht het aanzien krijgen dat het verdient? Wat kan een leerkracht daaraan zelf bijdragen? Vakmanschap is geen kreet maar een concreet gedragspatroon. Het gaat om vragen als: Wat wil ik de kinderen leren? Wat zijn belangrijke maatschappelijke en technische vaardigheden? Welke grenzen zijn er aan persoonlijke vrijheid en welke vrijheid er is binnen alles wat ‘verplicht’ is? Deelnemers aan deze masterclass worden uitgedaagd na te denken over het waarom van vernieuwingen als groepsplannen en Opbrengstgericht werken, zonder er door te worden overspoeld of gemangeld. We gaan daarbij in op de vragen: wat maak ik elke dag mee in de klas? Wat leer ik daarvan? Professionalisering van de leerkracht is een speerpunt in het bestuursakkoord. Er staan verschillende thema’s centraal: instructiekwaliteit, rekendidactiek, kijken naar opbrengsten, omgaan met hoogbegaafden. Is er een overkoepelende manier om in één keer al deze dingen tegelijk te leren? Hoe wordt de leerkracht de brede ondersteuner van zich ontwikkelende kinderen zonder de maatschappelijke relevantie uit het oog te verliezen? In deze masterclass denken we na over een manier waarop leerkrachten zichzelf kunnen scholen en zelf verantwoordelijkheid en eigenaarschap nemen voor hun werk en klas. Albert de Boer, IJsselgroep, IJsselgroep, Apeldoorn, is psycholoog en onderwijsadviseur. Albert is gespecialiseerd in vakmanschap van de leerkracht, Opbrengstgericht werken en rekenen.

49 van 73


071.0


Effectief werken aan een goede woordenschatopbouw voor peuters en kleuters Door Marianne Verhallen en Jacqueline de Maa Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen In de Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters (BAK) staan de 3000 belangrijkste woorden die kinderen moeten kennen als ze naar groep 3 gaan. Maar hoe bied je 3000 woorden aan? Hoe ga je met peuters en kleuters in gesprek over deze woorden? En hoe zorg je dat al deze 3000 woorden ingeoefend worden? Kortom: hoe leer je peuters en kleuters 3000 woorden en meer? Met Logo 3000 hebben we concreet materiaal ontwikkeld om leidsters en leerkrachten alles in handen te geven om kinderen efficiënt en effectief deze 3000 woorden aan te leren. Maar Logo 3000 biedt meer: het project voorziet in een oudercursus om het geleerde op school te ondersteunen. De ouders oefenen eerst zelf de woorden en krijgen op de cursus allerlei tips en ideeën om thuis met de woorden door middel van verhaaltjes, spelletjes, liedjes en versjes aan de slag te gaan. De PO-Raad organiseert onder de naam ‘Het ei van Columbus’ een pilot in verschillende steden met een aantal oudergroepen in combinatie met de scholen van de kinderen. Bij het ‘Het ei van Columbus’ staan de 3000 basiswoorden centraal bij de leerlingen, de school en de ouders. Tijdens deze masterclass informeren wij deelnemers over de inhoud en opzet van Logo 3000 en ‘Het ei van Columbus’.

072.0


Hoe HOT is jouw klas? Door Floor Raeijmaekers Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs Uit internationaal onderzoek blijkt steeds opnieuw dat cognitief getalenteerde leerlingen in Nederland minder tot bloei komen dan slimme leerlingen in andere landen. Hoog tijd dus om hier verandering in aan te brengen! Wanneer je slimme leerlingen wilt uitdagen hun talenten te ontwikkelen en hen tot daadwerkelijk leren wilt laten komen, is het van belang dat je zorgt voor een stimulerende leeromgeving. Bijkomend voordeel is dat een verrijkende leeromgeving ervoor zorgt dat talenten eerder zichtbaar worden, waardoor op natuurlijke wijze duidelijk wordt wat de onderwijsbehoeften van de leerling zijn. Deze masterclass draagt een steentje bij aan talentontwikkeling bij slimme kinderen door de deelnemers te voorzien van kennis, tips en tricks, waarmee ze de volgende dag direct aan de slag kunnen gaan. Tijdens de masterclass leren deelnemers op een eenvoudige en creatieve manier een rijke leeromgeving te realiseren door hogere orde-denkvragen te gebruiken in lessen en opdrachten. We gaan in op Bloom’s Taxonomy en we gaan praktisch aan de slag met het bedenken van verrijkende vragen. Floor Raeijmaekers, expert bij School aan Zet, is eigenaar van Het TalentenLab, Breda en specialist in talentontwikkeling, onderwijs en hoogbegaafdheid.

Marianne Verhallen is samen met Dirkje van den Nulft eigenaar van het taaladviesbureau Rezulto Onderwijsadvies BV in Amsterdam. Samen ontwikkelen ze programma´s en trainingen voor het onderwijs. Jacqueline de Maa, Instituut voor Taalonderzoek en Taalonderwijs Anderstaligen (ITTA), Amsterdam, is onderzoeker en trainer.

50 van 73


073.0


074.0


Ontwikkelingsperspectief met Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs

Opbrengstgericht werken in Zaanse kleutergroepen

Door Ilonka Verheij Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur

Door Marjan Beentjes en Anneke Vlot Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden

> Niveau: Startend

> Achtergrond: Basisonderwijs, onderbouw groep 1-2


> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Een ontwikkelingsperspectief bestaat uit een leerrendementsverwachting en een leerroute. Deze masterclass richt zich op de leerrendementsverwachting. De masterclass is bedoeld voor scholen die werken met het computerprogramma LOVS. Toetsscores vormen de beste basis voor een leerrendementsverwachting. De masterclass start met (het opfrissen van) het werken met vaardigheidsscores. Deelnemers aan de masterclass oefenen met de interpretatie van het alternatief leerlingrapport, omdat deze centraal staat bij het opstellen van een leerrendementsverwachting. Vervolgens bespreken we op welke wijze beschermende en belemmerende factoren een rol spelen bij het vaststellen van een realistische en ambitieuze verwachting. De deelnemers oefenen zelf om voor een leerling een leerrendementsverwachting voor een leergebied op te stellen. Ten slotte gaan we kort in op de manier waarop een opgesteld ontwikkelingsperspectief kan worden gemonitord en geëvalueerd. Ilonka Verheij is educatief adviseur primair onderwijs bij Cito, Arnhem. Zij houdt zich bezig met het geven van training en advies, onder meer over het Cito Volgsysteem primair onderwijs, en het analyseren en interpreteren van toetsgegevens op leerling- groeps- en schoolniveau.

Goede instructie geven, aansluitend op het ontwikkelingsniveau van de kinderen en daarmee samenhangend differentiëren in een complexe organisatie zoals de kleuterklas.... Hoe doe je dat? En dan leidend tot de opbrengsten die bij de start van groep 3 worden verwacht. Welke rol heeft het werken in hoeken daarbij? Wat betekent dit voor het aanbod? En wat betekent dit voor het repertoire van een goede kleuterleerkracht? Het zijn vragen die veel mensen in het onderwijs momenteel bezig houden. Zo ook bij de Zaan Primair Academie. Vanuit deze vragen kijken wij kritisch naar het onderwijs in de onderbouw. In deze masterclass gaan wij in op de de kansen en belemmeringen die wij ervaren. We laten zien wat we willen vasthouden en ook wat er aan ontwikkeling zichtbaar is. We presenteren hierbij praktijkvoorbeelden en videobeelden van het Opbrengstgericht werken in Zaanse kleutergroepen. Marjan Beentjes, Klasse! Onderwijsadvies, Haarlem, is zelfstandig onderwijsadviseur, schoolbegeleider, coach en trainer. Haar specialismen zijn: het jonge kind en voor- en vroegschoolse educatie, Handelingsgericht en Opbrengstgericht werken, coaching intern begeleiders, kwaliteitstrajecten op maat en School Video Interactie Begeleiding. Anneke Vlot, Zaan Primair, Zaanstad, is kerndocent bij de Zaan Primair Academie. Van oorsprong is Anneke Vlot kleuterleidster. De afgelopen twintig jaar was zij directeur van een basisschool.

51 van 73


075.1

EN 075.2


076.0


Opbrengstgericht werken kun je niet alleen

Plusklas

Door Roger Meijer en Berend Redder (dinsdag) en Erna Damhof (woensdag) Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Janneke Breedijk Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Opbrengstgericht werken kun je niet in je eentje. Om leerprestaties van leerlingen te verbeteren worden schooldoelen gesteld, resultaten gevolgd en geanalyseerd en onderwijsaanbod bijgesteld. Alle teamleden moeten kennis hebben van Opbrengstgericht werken en met elkaar in dialoog kunnen gaan over de resultaten. In deze masterclass ervaren de deelnemers de effectiviteit van methoden en werkvormen om in het eigen schoolteam optimaal van elkaar te leren over de verbetering van leerprestaties van leerlingen. Theorieën en inzichten over duurzame organisatieontwikkeling, Opbrengstgericht werken en professionele leergemeenschappen worden kort gepresenteerd. Daarna vormen de deelnemers ‘leergemeenschappen’ om gezamenlijk leerprestaties te analyseren en aanbevelingen te doen voor verbetering. De methoden kunnen de volgende dag binnen het eigen schoolteam worden toegepast. Roger Meijer, expert bij School aan Zet, heeft een eigen adviesbureau (MEijER Onderwijskwaliteit, Zoetermeer). Roger geeft trainingen Opbrengstgericht werken in Professionele Leergemeenschappen. Hij is kwartiermaker en coördinator van samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs en heeft verscheidene publicaties geschreven over Opbrengstgericht werken. Berend Redder, expert bij School aan Zet, heeft een eigen adviesbureau (de RedderGroep BV, Dalfsen) en is organisatieadviseur, trainer en bestuurder. Erna Damhof, Erna Damhof Onderwijs, training en advies, Slochteren, is taal/leesspecialist en trainer van Professionele Leergemeenschappen in het speciaal en regulier basisonderwijs. Zij geeft trainingen voor onder andere Handelingsgericht werken en groepsplannen, begrijpend lezen en Opbrengstgericht werken in groep 1 en 2.

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden Een plusklas biedt specifieke begeleiding aan (hoog)begaafde en/of getalenteerde leerlingen. Deze begeleiding is in de eigen klas niet mogelijk, bijvoorbeeld omdat er geen ontwikkelingsgelijken of peerscontacten mogelijk zijn of omdat de leerkracht of de school niet zelf optimale begeleiding kan organiseren. In de plusklas kunnen leerlingen leren samen te werken aan uitdagende opdrachten en thema’s buiten het reguliere curriculum. Er wordt ondersteuning geboden bij het behalen van doelen op cognitief en/of persoonlijk gebied. Deze materclass gaat in op vragen als: Welke leerlingen kunnen deelnemen aan de plusklas? Zijn er criteria op te stellen? Aan welke voorwaarden moet worden voldaan voordat een school kan starten met een plusklas? Op welke manier wordt de plusklas georganiseerd? Wie bepaalt de inhoud en het programma? Aan welke doelen werken de leerlingen en hoe wordt het effect gemeten? Hoe wordt gezorgd voor aansluiting met de eigen klas? Na afloop van de masterclass hebben de deelnemers inzicht in wat er komt kijken bij het starten van een plusklas en beschikken zij over concrete handvatten om binnen hun bestuur of school initiatief te ontwikkelen om wel of niet een plusklas op te zetten. Janneke Breedijk, expert bij School aan Zet, is leerlingbegeleider en coach. Zij is eigenaar van Pluskids, een bureau voor individuele leerlingbegeleiding en coaching van (hoog)begaafde leerlingen en hun ouders. Daarnaast is zij trainer (faal)angstreductie en verzorgt zij studiebijeenkomsten, workshops et cetera op het terrein van hoogbegaafdheid.

52 van 73


077.0


Rekenen in de groepen 1 en 2 Door Arlette Buter Dinsdag 25 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

078.0


Versterken van het pedagogischdidactisch handelen met datafeedback Door Erik Thoonen en Karen Krol Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur


> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden

> Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

> Niveau: Startend

Kleuters hebben een goede rekenstart nodig, zodat ze de juiste bagage hebben als ze beginnen met het aanvankelijk rekenen. Belangrijk is dat dit goed doordacht, systematisch en doelgericht gebeurt. Uit diverse onderzoeken blijkt dat al op vijfjarige leeftijd te zien is welke kinderen een verhoogde kans hebben om in groep 5 of 6 rekenproblemen te krijgen. Omdat een vroege achterstand zelden meer wordt ingelopen is het belangrijk dat een beginnende achterstand gesignaleerd wordt. In deze masterclass staat de vraag centraal hoe er doelgericht en betekenisvol met kleuters gewerkt kan worden zodat je tot een gestructureerd aanbod komt. Groepsplannen bij kleuters en vroegtijdige signalering komen ook aan bod. Ook gaan we in op de ontwikkeling van het leren tellen en getalbegrip. Bij een goede rekenstart is het belangrijk is om deze ontwikkeling paraat te hebben en te weten hoe deze gestimuleerd kan worden. Arlette Buter, expert bij School aan Zet, is zelfstandig onderwijsadviseur rekenen (Rekenadvies Buter, Houten). Zij begeleidt scholen met rekenverbetertrajecten. Arlette is auteur van onder andere Rekenrijk 3 en Rekentijger. Eerder was zij werkzaam als groepsleerkracht en als pabo-docent rekenen/wiskunde.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, (voortgezet) speciaal onderwijs Hoe kun je gegevens over het pedagogisch-didactisch handelen van leraren en relevante leerling-, groeps- en schoolresultaten daadwerkelijk benutten voor het versterken van de kwaliteit van het onderwijs? In deze masterclass laten we zien hoe datafeedback een belangrijk middel kan zijn om tot onderbouwde verbetering van leerkrachthandelen te komen omwille van optimale leerresultaten. Aan de hand van praktijkvoorbeelden maken we duidelijk hoe leraren en schoolmanagementteams het pedagogisch-didactisch handelen leren onderzoeken en toetsresultaten leren analyseren en interpreteren. En hoe door systematische observatie van elkaars lespraktijk het reflectief vermogen van leraren en schoolmanagementteams toeneemt. Deze praktijkvoorbeelden komen voort uit een project dat is gestoeld op een integrale benadering, waarbij de onderzoekende houding op alle niveaus van de schoolorganisatie wordt ontwikkeld. Erik Thoonen, expert bij School aan Zet, is beleidsmedewerker onderwijs bij Conexus, Nijmegen. Erik is gepromoveerd op onderzoek naar condities voor schoolverbetering. Karen Krol, KAAT Onderwijsadvies, Rijen, is zelfstandig adviseur. Karen is gepromoveerd op onderzoek naar een verbeteringsprogramma voor coöperatief leren in het basisonderwijs en was daarna werkzaam bij BMC en Fontys Hogescholen.

53 van 73


079.0


Wetenschappelijke doorbraken in de klas Door Marieke Peeters en Winnie Meijer Dinsdag 26 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, voortgezet onderwijs In deze masterclass ervaren de deelnemers hoe een wetenschappelijk onderzoeksthema als Angst vertaald kan worden naar uitdagende onderzoeksactiviteiten voor leerlingen. Wetenschappers hebben samen met leraren en pabo-studenten het thema Angst vertaald naar onderzoeksactiviteiten. Aan de hand van videofragmenten laten we zien welke activiteiten per stap van onderzoekend leren gedaan kunnen worden en hoe je kinderen aan kunt zetten tot het stellen van eigen onderzoeksvragen en het opzetten van een eigen experiment. We staan stil bij de didactiek van onderzoekend leren, criteria voor een goede onderzoeksvraag en de stappen in de opzet van een eigen onderzoek. Op basis van eigen onderzoeksvragen of vragen van kinderen in het project gaan de deelnemers aan deze masterclass een experiment opzetten. Hierdoor ervaren zij zelf waar kinderen allemaal op moeten letten als ze een onderzoek gaan opzetten en welke stappen ze moeten doorlopen. Dit project is als best-practicevoorbeeld beschreven in het onlangs uitgegeven boek ‘Wetenschappelijke doorbraken de klas in! Angst, Grafeen en Denkbeelden over het begin’. Marieke Peeters, projectleider van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit Nijmegen, is orthopedagoog en onderwijskundige, gepromoveerd in sociale wetenschappen. Zij is gespecialiseerd in Wetenschap en Techniek, onderzoekend leren en onderzoeksvaardigheden.

080.0

OMGAAN MET VERSCHILLEN HRM/LERENDE ORGANISATIE

Bevlogen Opbrengstgericht werken Door Martijn Visser Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Wanneer de term ‘opbrengstgericht werken’ valt binnen de gemiddelde docentenkamer zie je niet direct een golf van enthousiasme door de daar aanwezige leraren gaan. Eerder het tegenovergestelde. Het roept vaak kritische vragen en niet zelden weerstand op. Hoe voorkom je dat Opbrengstgericht werken gezien wordt als een controlemiddel waaraan veel administratie vast zit en een proces is dat slechts gericht is op een beperkt deel van de onderwijsopbrengst? Hoe zorg je ervoor dat het juist een proces is dat past bij de professional en bijdraagt aan bevlogenheid en effectiviteit? Na afloop van deze masterclass hebben de deelnemers een duidelijk idee over de manier waarop zij Opbrengstgericht werken in de school zo kunnen vormgeven dat dit ondersteunend is aan het bevlogen houden van medewerkers. We maken hierin een koppeling tussen Opbrengstgericht werken, de gesprekscyclus en reviewen. Martijn Visser is adviseur bij Beteor, Eindhoven. Hij begeleidt ontwikkeltrajecten binnen het onderwijs en binnen de zorg rondom teamvorming, professionalisering, verbetering van opbrengsten, leiderschap en bevlogenheid. Martijn is gespecialiseerd in het behouden van bevlogen medewerkers, vraagstukken rond verantwoording en professionalisering, de functie van reviews in het onderwijs, leiderschap en moreel leiderschap en Opbrengstgericht werken binnen een professionele organisatie.

Winnie Meijer is projectmedewerker bij het Wetenschapsknoopunt Radboud Universiteit Nijmegen. Zij is afgestudeerd in Wetenschapscommunicatie en heeft een bachelor in Scheikunde. Winnie is gespecialiseerd in Wetenschap en Techniek, onderzoekend leren en onderzoeksvaardigheden.

54 van 73

• DINSDAG • DINSDAG • WOENSDAG • WOENSDAG • D

081.0


Dynamisch Onderwijs in de Klas Door Irma Miedema en Alfons Timmerhuis Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs

082.0


Een goede intern begeleider maakt zichzelf overbodig Door Henk Hendriks en Suzanne Witteveen Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Alle achtergronden Van leerkrachten wordt steeds meer verwacht dat zij recht doen aan verschillen tussen leerlingen. Ook binnen een ‘reguliere’ klas vinden we leerlingen met allerlei verschillen die ertoe doen, van heel eigen leerstijlen tot andere culturele achtergronden of ingewikkelde thuissituaties. Daar komt bij dat onder de nieuwe wet Passend onderwijs (2014) in veel regio’s leerlingen binnen het regulier onderwijs zullen blijven die eerder naar een andere schoolsoort verwezen werden. Soms zijn er extra voorzieningen om een eigen ‘arrangement’ voor de leerling in te vullen, soms niet. Intussen gaan de lessen door, rekenen blijft rekenen en de leerdoelen worden eerder strenger dan lager. Hoe gaan leerkrachten om met de schijnbare paradox van steeds meer individuele aandacht in een setting – de klas – die toch in de kern gericht is op een groepsaanpak? Een mogelijkheid die hernieuwde aandacht verdient is benadering van de klas als groep. Een basis van gemeenschappelijke vormen en routines, afgestemd door een leerkracht met sterke persoonlijke vormen en routines, biedt – mits op de juiste manier doorgevoerd - meer persoonlijke vrijheid en mogelijkheden voor leerling en leerkracht. Een dergelijke werkwijze is ‘Dynamisch Onderwijs in de Klas’. In deze masterclass geven wij informatie over deze aanpak en voeren wij graag met de deelnemers de dialoog over een toekomst met steeds meer verschillende leerlingen in de klas. Na afloop van de masterclass hebben deelnemers een frisse kijk op wat er gebeurt in de klas, met stof tot nadenken over de actuele dilemma’s. We gaan onder meer in op de wijze waarop verschillende manieren van onderwijs geven met deze dilemma’s (niet) omgaan en de kenmerken van een manier van onderwijsgeven die de dilemma’s oplost.

> Voor wie: Coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs Welke visie hebben wij als school op onderwijskundig leiderschap en zorg? Wanneer wordt de meerwaarde van een intern begeleider zichtbaar in de school? Wie is de onderwijskundig leider in onze school? Moet de taak van intern begeleider een functie worden? Bestaan de taken van de intern begeleider nog wel in 2014? In deze masterclass reiken we op prikkelende wijze een variant aan van het inrichten van het onderwijs, inclusief de zorg, zonder of met een intern begeleider. Hoe is de gewenste rol van een intern begeleider in een school en wat doet dan een directeur, een leraar, een bouwcoördinator of een zorgspecialist? Met de deelnemers wisselen wij van gedachten over de vraag hoe we ‘de school op de schop kunnen nemen’. Henk Hendriks is directeur van Van Beekveld en Terpstra Organisatieadviesbureau, Hoorn. Zijn specialiteit is de bottom-up-benadering van Passend onderwijs. Suzanne Witteveen is adviseur bij Beekveld en Terpstra Organisatieadviesbureau, Hoorn. Eerder was zij leerkracht, directeur, interim directeur, adviseur, trainer en lid van de Vliegende Brigade van de PO-Raad. Suzanne weet wat een onderwijsorganisatie voorwaardelijk en inhoudelijk op orde moet hebben om goed onderwijs te verzorgen.

Irma Miedema, M&O-groep, ‘s-Hertogenbosch, adviseert en ondersteunt scholen, schoolbesturen en samenwerkingsverbanden van schoolbesturen. Alfons Timmerhuis, adviseur bij M&O-groep, is betrokken bij de beleidsontwikkeling Passend onderwijs.

55 van 73

WOENSDAG • WOENSDAG • WOENSDAG • WOENSDAG

083.0

OMGAAN MET VERSCHILLEN - PASSEND ONDERWIJS

Gedragsmanagement voor Passend onderwijs Door Marije Heijdenrijk Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur

084.0


Gedragsvraagstukken Door Dolf van Veen, Kees van Overveld en Erik van Meersbergen Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Alle niveaus

> Voor wie: Intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Het kost tijd en energie om storend gedrag aan te pakken. Wilt u zich die tijd en energie besparen, zodat u zich helemaal kunt richten op leeropbrengsten? En wilt u snel in beeld krijgen waar uw team aan kan werken in het kader van Passend onderwijs? Wilt u preventief met uw team kijken naar waar u sterker in wilt raken in verband hiermee? Dat kan door gedragsmanagement op de beleidsagenda van u school te zetten. Goed gedragsmanagement is de basis voor betere leeropbrengsten. Research bevestigt wat u intuïtief al weet: Pedagogisch handelen en effectief klassenmanagement vormen een stevig fundament voor effectief lesgeven. Gedragsmanagement vereist aandacht, in de klas, maar ook schoolbreed. Optimaliseer het gedragsmanagement op uw school. Elke school is uniek, daarom werkt een standaardprogramma vaak niet. In deze masterclass maken deelnemers kennis met de scan ‘Gedragsmanagement’, een eenvoudig instrument waarmee elke school in beeld krijgt hoe tien samenhangende factoren een uniek schoolprofiel geven. Dit schoolprofiel geeft inzicht en overzicht op basis waarvan de juiste actiestap gezet kan worden voor het werken aan een stevig fundament voor effectief lesgeven.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, vakbonden, voortgezet onderwijs De komst van Passend onderwijs heeft veel scholen aangezet hun onderwijs en leerlingenzorg kritisch tegen het licht te houden en zich af te vragen waar verdere ontwikkelingsmogelijkheden liggen. Daarbij staan steeds meer de kwaliteit van de leerkracht en teamontwikkeling centraal. Om betere resultaten te boeken voor leerlingen willen scholen en samenwerkingsverbanden zich in toenemende mate verder professionaliseren in het beter omgaan met verschillen en met gedragsvraagstukken in het bijzonder. Dit hoorcollege omvat bijdragen vanuit de drie hogescholen in Nederland die de opleiding master Special Educational Needs (SEN) verzorgen en bijzondere expertise hebben op het terrein van speciale onderwijszorg en passend onderwijs. Centraal staan aanpakken op het gebied van gedragsvraagstukken en Omgaan met verschillen die verantwoord zijn en een hoge gebruikswaarde hebben en die in het regulier onderwijs kunnen worden ingevoerd. Dolf van Veen is hoofd van het Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg, Culemborg en Alliantie Onderwijs en Jeugdzorg, lector/hoofddocent van de hogescholen Inholland en Windesheim en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Nottingham. Kees van Overveld is coördinator van het Expertisecentrum Gedrag bij het Seminarium voor Orthopedagogiek van Hogeschool Utrecht. Erik van Meersbergen is opleider bij de master Special Educational Needs (SEN) opleidingen van Fontys OSO, Tilburg.

Marije Heijdenrijk, expert bij School aan Zet, werkt bij Bazalt, Vlissingen. Zij is een ervaren trainer en coach op het gebied van gedrag in de klas. Daarnaast is zij opleider bij de Opleiding Coach Gedragsmanagement.

56 van 73


085.0


086.0


Hoe het schoolondersteuningsprofiel kan bijdragen aan schoolontwikkeling

Instrument toewijzing in Zwolle, Kampen en Salland

Door Tijn Nuyens en Ingrid van Doesburg Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Johan Vlaskamp en Petra van Gaalen-Renes Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden


> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden In deze praktische en interactieve masterclass gaan we met de deelnemers in op de vraag wat de school en haar omgeving kan hebben aan een opgesteld schoolondersteuningprofiel (SOP). Hoe kan het SOP een richtinggevende rol gaan spelen voor de organisatie en haar omgeving als geheel? Met het bezit van een SOP voldoe je aan de eisen, maar wat gaan kinderen en ouders hiervan merken? Het SOP kan een rol spelen in de schoolontwikkeling door alle collega’s binnen de school na te laten denken over de consequenties van hun uitspraken in het SOP. We gebruiken het SOP voor de ontwikkeling van de eigen school en de samenwerking met anderen in het (nieuwe) samenwerkingsverband Passend Onderwijs. We reflecteren met elkaar op een voorbeeld uit de praktijk en laten zien hoe de deelnemers dit voorbeeld ‘mee naar huis kunnen nemen’ om zo van invloed te zijn op het gebruik van het onderwijszorgprofiel in de eigen setting. Tijn Nuyens, expert bij School aan Zet, werkt bij NTO-Effect, Maasdijk. Hij is specialist op het gebied van Weer samen naar school, Passend onderwijs en duurzaam onderwijs en traint en coacht directies, bovenschools managers en bestuurders. Ingrid van Doesburg, Stichting Primo, Voorne Putten, is interim directeur bij openbare basisschool Tweespan in Heenvliet. Daarnaast is zij beleidsmedewerker en volgt zij de opleiding Master of Educational Management.

> Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs In samenwerkingsverband 2305PO (negen gemeenten rondom Zwolle) zijn vijf werkgroepen bezig met de inrichting van Passend onderwijs. Via de Werkgroep Arrangeren is een handelingsgericht indiceringsinstrument ontwikkeld, dat gebruikt moet gaan worden door alle betrokkenen in de scholen en aanpalende organisaties bij de beslissing over een arrangement. Het is een groeidocument, waarin de ondersteuningsbehoeften van de leerling het uitgangspunt zijn. In januari en februari 2013 is hiermee proefgedraaid in de toeleiding naar een sbobeschikking en bij de advisering over de (her)indicaties van cluster 3 en 4 in de permanente commissies leerlingenzorg. In maart 2013 worden de resultaten geëvalueerd in een studiedag, waarna aanpassingen en aanvullingen mogelijk zijn. Uit de ervaringen in de evaluatie hopen we ook te leren hoe we het arrangeren als proces verder vorm kunnen geven en welke rol de scholen hierbij kunnen krijgen. In de masterclass presenteren we het instrument en de bevindingen uit de evaluatie. We zijn er zeker van dat er veel aanknopingspunten zijn om van gedachten te wisselen rondom aspecten van Passend onderwijs. Johan Vlaskamp is coördinator van het samenwerkingsverband WSNS De Stroming, Zwolle. Hij is betrokken bij de voorbereiding en inrichting van Passend onderwijs, zowel in de scholen van De Stroming als in samenwerkingsverband 2305PO. Petra van Gaalen-Renes, is orthopedagoog NVO-generalist (Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen) binnen samenwerkingsverband De Brug in Zwolle. Petra is voorzitter van de PCL van De Brug en lid van het managementteam. Zij is betrokken bij de voorbereiding en inrichting van Passend onderwijs binnen SWV 2305PO.

57 van 73


087.0


Leiding geven aan leren en lesgeven Door Reinoud Buijs en Johan Spitteler Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus

088.0

OPBRENGSTGERICHT WERKEN HRM/LERENDE ORGANISATIE

Onderwijskundig leiderschap Door Brunhilde van der Sluijs Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers HR, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers schoolleiders en andere belangstellenden

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, vakbonden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs


Scholen zijn voortdurend bezig met veranderingen maar het is beter om in te zetten op doelbewuste verbeterprocessen. Schoolverbetering gebeurt vooral door wat mensen tijdens het werk leren, veel meer dan door wat ze wisten toen ze begonnen. Leiderschap organiseert het sociale leren in de praktijk. Hoe versterk je de kwaliteit van het primaire proces? De ambitie om van ‘goed naar excellent’ te gaan is de weg bewandelen van het samen doelgericht werken aan het verbeteren van de onderwijspraktijk. Tijdens deze masterclass verkennen we praktische handvatten voor het nog beter organiseren van het leren.

Leiderschapskwaliteiten van de schoolleiding hebben invloed op de kwaliteit van het onderwijs aan de leerlingen. Dat is onder meer zichtbaar in de mate van wel of niet slagen van verandertrajecten waarin van leerkrachten ander (onderwijsinhoudelijk, didactisch of pedagogisch) gedrag wordt verlangd. Op scholen waar sprake is van zichtbaar onderwijskundig leiderschap, is de kans groter dat een verandertraject slaagt en leerkrachten effectiever gaan lesgeven. In deze masterclass krijgen de deelnemers een beeld van de aspecten van onderwijskundig leiderschap die belangrijk zijn. Tijdens de masterclass verkennen we met een praktisch instrument wat op de eigen school al is gerealiseerd en waar versterking mogelijk is. Het accent in de masterclass ligt op mogelijkheden om de professionaliteit van de teamleden te vergroten en op de rol van de schoolleiding hierin. Onderwerpen die zeker de revue passeren, zijn het leidinggeven aan professionals, integratie van taakgerichtheid en interpersoonlijke gerichtheid van professioneel leren en het werken aan gedeeld leiderschap. Hierbij maken we een verbinding tussen de onderwijsinhoudelijke doelen die de deelnemer wil bereiken, haar of zijn leiderschap aan teamleden en het creëren van een professionele leergemeenschap.

Reinoud Buijs, expert bij School aan Zet, is verbonden aan het Centrum voor Nascholing, Amsterdam. Reinoud is onder andere opleider in de Master Educational Leadership en adviseur bij schoolontwikkeltrajecten. Hij is gespecialiseerd in Opbrengstgericht werken, Omgaan met verschillen, HRM/Lerende organisatie en leiderschap. Johan Spitteler, Centrum voor Nascholing, Amsterdam, is adviseur met jarenlange ervaring in het adviseren en begeleiden van scholen en besturen op het gebied van duurzame organisatieverandering, van leiderschap en van organisatieontwikkeling.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs

Brunhilde van der Sluijs, expert bij School aan Zet, is onderwijskundige en oprichter en eigenaar van EduGroei, Doorn. Zij is specialist op het gebied van HRD en onderwijskundig leiderschap in het primair onderwijs en heeft veel ervaring met het trainen van professionals in het primair onderwijs in persoonlijk leiderschap. Haar motto is: vanuit innerlijke kracht effectief en creatief samenwerken.

58 van 73


089.1

EN 089.2


Opbrengstgericht werken met GO! Door Hein van den Bemt, Els Kok, Brenda Steinmetz en Thea Schijf Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

090.0


Verdieping van de verbeterplannen door leerteams en co-teaching Door Ad Kappen en Tom Reuver Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, samenwerkingsverbanden

Het valt niet mee om in scholen een opbrengstgerichte cultuur te creëren, waarbij een gezamenlijke verantwoordelijkheid wordt gevoeld en taken en rollen duidelijk zijn benoemd en verdeeld. De leraar is degene die Opbrengstgericht werken in de praktijk moet brengen. Daarvoor heeft hij een aantal zaken nodig. De directie en het schoolbestuur moeten het de leraar mogelijk maken, maar zij hebben zelf ook input nodig voor het beleid, instrumenten en data om Opbrengstgericht werken te monitoren en te sturen. Met GO! ontwikkelen we een laagdrempelig, motiverend Game On om deze gezamenlijke aanpak op gang te brengen. Daarnaast is het van wezenlijk belang dat iedereen ook in zijn rol komt en blijft en er een duidelijke taakverdeling is binnen Opbrengstgericht werken. Daarvoor levert GO! naast Game On ook TOOLS om dat te bereiken en te borgen. Tijdens deze masterclass spelen we Game On en maken de deelnemers kennis met de TOOLS.

Het Steunpunt Onderwijs Enschede (SPOE) werkt vanaf 2006 met succes aan het verbeteren van de lees- en rekenresultaten. In het schooljaar 2012-2013 zijn we gestart met het verdiepen en verduurzamen van het leesproject. De kennis over effectief leesonderwijs is aanwezig, maar dit landt nog niet altijd op het bureau van de leerkracht en van de leerling. SPOE werkt nu samen met onderwijsadviesbureau Expertis aan leerteams en aan co-teaching. De deelnemende scholen zijn zeer te spreken over de professionele leergemeenschappen onder leiding van de directeur. In deze leerteams wordt vooral de diepte ingegaan. Vragen als waarom werken we zo, welke afspraken maken we, staan centraal. In een team gaan leerkrachten samen werken. Samen een les goed voorbereiden, samen geven, observeren (reacties van leerlingen en van leerkracht) en samen nabespreken. Het werkt!

Hein van den Bemt, CED-Groep, Rotterdam, is unitmanager voor de zaakvakken. Daarvoor werkte hij in het onderwijs in verschillende functies. Zijn specialisme is om bruggen te bouwen tussen het onderwijs en de maatschappij. Zijn werk doet hij vanuit de visie: ‘De klas de wereld in, in plaats van de wereld de klas in’.

Ad Kappen, expert bij School aan Zet, is orthopedagoog en coördinator van het Steunpunt Onderwijs Enschede. Hij voert onder meer het leesverbeterplan en rekenverbeterplan Enschede uit. Ad is gespecialiseerd in kwaliteitszorg en leerlingenzorg.

Els Kok, eigenaar van ontwerpbureau Meeple, Den Haag, is industrieel ontwerper. Zij ontwerpt spellen en leermiddelen.

Tom Reuver, Steunpunt Onderwijs Enschede, is leerkracht Passend onderwijs.

Brenda Steinmetz en Thea Schijf, Randstad HR Solutions, Diemen

59 van 73


091.0


092.0


Waarneemwaaier

De bevlogen professional

Door Margje Duursma Woensdag 27 maart 2013 11.15-12.30 uur

Door Thelma Sweijen Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur





> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs


De Waarneemwaaier – met als subtitel ‘Ik zie, ik zie wat jij laat zien en ik kan dat zien, omdat ik weet waar ik op moet letten’ – is een instrument waarmee de leerkracht ‘het hele kind’ in de leerling kan ontmoeten. De waaier bestaat uit bladen met twaalf verschillende aandachtsvelden: fysiek, emotioneel, mentaal, sociaal, (non)verbaal, energie, stressgevoeligheid, concentratie, leervoorkeur, profilering en context. Op ieder blad staat de essentie en worden tips en tools aangereikt voor verdere verdieping. De Waarneemwaaier is door de leerkracht te gebruiken om zo optimaal mogelijk contact te maken met de leerling en deze zo goed mogelijk te begeleiden. De waaier is ook in te zetten bij collegiale consultatie en samenwerking. Op metaniveau kan de leidinggevende de waaier gebruiken bij het observeren van de leerkracht en in werkbegeleiding. De Waarneemwaaier is bedoeld voor het primair onderwijs. Tijdens deze masterclass ontvouwen we de waaier voor zover deze al ontwikkeld is. De deelnemers worden van harte uitgenodigd mee te denken in dit ontwikkelproces. De masterclass zet aan tot nadenken over het op een andere manier waarnemen van leerlingen door leerkrachten. Margje Duursma, Margje Duursma Communicatie en coaching, Smallebrugge, legt in haar werk het accent op de verbinding tussen leerling, school en thuis; tussen deelnemer en begeleider; tussen leidinggevende en medewerker. Zij is gespecialiseerd in leidinggeven, coachen, communicatie, personeelsgesprekken, ontwikkeling en professionalisering van individu en team.

Elke school streeft na dat professionals bevlogen hun bijdrage leveren. De bevlogen professional is intrinsiek gemotiveerd, voelt zich competent en draagt op energieke en autonome wijze bij aan het onderwijsleerproces. Op welke manier draagt goed werkgeverschap daaraan bij? Hoe voorkomen wij dat werknemers gebukt gaan onder het beheersen controlmodel? Hoe kan het HRM/Lerende organisatie-beleid meer gericht zijn op een gezonde en inspirerende werkomgeving? In deze masterclass staan wij stil bij het begrip ‘bevlogenheid’ en hoe goed werkgeverschap daaraan bijdraagt. Hoe kan beleid de intrinsieke motivatie van de professional vergroten? Er is meer voor nodig dan het werken aan medewerkerstevredenheid en het voorkomen van werkdruk en stress. Deze masterclass wil deelnemers inspireren tot het bijdragen aan bevlogenheid op scholen. We gaan in op recente wetenschappelijke inzichten over de bevlogen professional, we laten filmfragmenten uit speelfilms zien en we vragen de deelnemers bij te dragen aan de discussie over dit onderwerp. Thelma Sweijen, expert bij School aan Zet, heeft een eigen adviesbureau (Thelma Sweijen Organisatieadvies, Naarden) en is organisatieadviseur, coach en trainer. Thelma is met name actief binnen het onderwijs en de zorg. Zij ontwikkelt leergangen voor leidinggevenden en bestuurders binnen deze sectoren, begeleidt verandertrajecten en ontwikkelt strategisch (HRM) beleid.

60 van 73


093.0


Executieve functies, leermogelijkheden afstemmen met leerling, leraar en ouders Door Lucie Spreij Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

094.0


Handelingsgericht arrangeren op school Door Noëlle Pameijer Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs > Niveau: Ervaren en zeer ervaren

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, mbo, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Leerproblemen of stagnaties in de leerontwikkeling hangen vaak samen met zwak ontwikkelde executieve functies van de leerling. Dit is niet alleen het geval bij leerlingen met minder cognitieve mogelijkheden, maar ook bij hoogbegaafde leerlingen spelen executieve functies een grote rol bij de leerprestaties. Het kunnen plannen en organiseren van het schoolwerk, het werkgeheugen, het timemanagement en de volgehouden aandacht zijn executieve functies die het schoolsucces mede bepalen. Niet alleen bij leerlingen met ADHD, maar ook bij leerlingen met dyslexie bijvoorbeeld, kunnen zwakke executieve functies de leerontwikkeling in de weg staan. In deze masterclass worden de executieve functies als neuropsychologisch concept belicht en wordt het Choice instrument over de executieve functies besproken. Met dit instrument kan de leerling de eigen executieve functies in kaart brengen, de leraar kan zijn visie daarop geven en de ouders eveneens. In een oplossingsgericht gesprek dat de begeleider of leraar met de leerling voert kunnen de eigen mogelijkheden en krachtbronnen van de leerling verhelderd worden en kunnen stappen in de gewenste richting worden vastgesteld. Leraar en ouders kunnen de informatie uit het Choice instrument benutten door hun benadering van de leerling op school en thuis daarop af te stemmen.

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden In deze masterclass staat de pilot ‘Handelingsgericht Arrangeren: Multi Disciplinaire Ondersteuningsteams op school’ centraal. Deze pilot wordt uitgevoerd op de twee samenwerkingsverbanden Annie M.G. Schmidt en Gooi. De vraag is: is extra ondersteuning handelingsgericht toe te kennen? We bespreken de uitgangspunten, de werkwijze, de positieve ervaringen en de knelpunten van de pilot. We gaan in onder meer in op de vragen: - Wat is een flexibele toekenning van extra ondersteuning op maat? - Wat is het verschil met vroeger? Hoe behouden we wat werkte en benutten we Passend onderwijs als kans om wat niet werkte te veranderen? - Hoe meer behoeften kind, leerkrachten en ouders hebben, hoe meer bovenschoolse ondersteuning zij krijgen: is dat mogelijk? Noëlle Pameijer, Samenwerkingsverband Annie M.G. Schmidt, Hilversum, is school- en GZ-psycholoog. Zij begeleidt scholen bij de implementatie van Handelingsgericht werken en verricht handelingsgerichte diagnostiek, zowel in het regulier als in het speciaal basisonderwijs. Daarnaast is zij trajectbegeleider van de pilot ‘Handelingsgericht arrangeren op school’.

Lucie Spreij, expert bij School aan Zet, is orthopedagoog en hbo-docent Master Special Educational Needs (SEN) en postmasteronderwijs bij Hogeschool Utrecht. Zij is gespecialiseerd in Omgaan met verschillen, Handelingsgericht werken, Opbrengstgericht werken, oplossingsgerichte benadering, taal/leesbeleid en leerproblemen.

61 van 73


095.0


High Performance Schools Door Marlou van Beek en Jaap ter Steege Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs

096.0


Leer-Kracht. Omgaan met verschillen en gedragsvraagstukken Door Dolf van Veen, Marij Bosdriesz en Aat Sliedrecht Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Alle achtergronden Onderwijs innovatiever, aantrekkelijke en effectiever maken is mogelijk: door de eerste stap te zetten naar High Performance Schools (HPS). Om High Performance te kunnen realiseren zijn veel aspecten van belang. Organisatieadviesbureau CBE heeft samen met internationale experts, scholen en schoolbesturen een expeditie naar High Performance Schools ingericht. Performance Schools werken continu aan het realiseren van de volgende stap naar excellentie, binnen een school waar schoolleiders en docenten permanent gefocust zijn op het vergroten van talentontwikkeling en leerrendement bij leerlingen. De weg naar High Performance is een complex en dynamisch proces, waarbij verschillende variabelen zoals vakmanschap, onderzoek binnen de school en het regisseren van verandering op een positieve manier samenwerken. Het HPS-programma is gebaseerd op internationale literatuur op het gebied van onderwijsvernieuwing- en innovatie. Vanuit elke startpositie (zwak, voldoende, goed) kunnen scholen de expeditie naar High Performance inslaan. Iedere school heeft de mogelijkheid de lat hoger te leggen. Intrinsieke motivatie van leidinggeven en onderwijsprofessionals is echter de basis voor de eerste stap. De eerste stap in het verbinden van passie met prestatie! In deze masterclass maken de deelnemers kennis met het HPS-concept en gaan wij met elkaar in gesprek over de ervaringen hiermee. Marlou van Beek is managing partner CBE office Amsterdam. Zij is global expert leader rondom High Performance Schools en heeft met internationale experts, onder wie Michael Fullan, gewerkt aan meerdere initiatieven om het onderwijs te verbeteren. Haar specialismen zijn onderwijsvernieuwing, leiderschapsontwikkeling en het vergroten van het innovatieve vermogen van scholen. Jaap ter Steege is directeur van de Rehoboth school in Naarden. Deze school neemt deel aan de expeditie naar High Performance Schools en heeft het HPS-model succesvol ingevoerd.

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, vakbonden, (voortgezet) speciaal onderwijs Hoe om te gaan met verschillen en met gedragsvraagstukken in het bijzonder? Welke aanpakken en methoden hebben een hoge gebruikswaarde en zijn verantwoord? Welke passen goed bij de eigen school? Kunnen we deze gewoon invoeren of stellen de methoden eisen aan de uitvoering en aan het team? Deze masterclass sluit aan bij dit type vragen en bij het knelpunt van handelingsverlegenheid maar kiest een ander uitgangspunt in de preventie en aanpak van gedrags- en emotionele problemen van leerlingen. Het vertrekpunt vormen de ondersteuningsbehoeften van leerkrachten enerzijds en de ervaringsdeskundigheid en bestaande mogelijkheden van ondersteuning in scholen en het samenwerkingsverband anderzijds. De presentatie gaat uitgebreid in op de kenmerken van het programma Leer-Kracht zoals dat momenteel wordt uitgevoerd in drie samenwerkingsverbanden Passend onderwijs (primair onderwijs). Dolf van Veen is hoofd van het Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg, Culemborg en Alliantie Onderwijs en Jeugdzorg, lector/hoofddocent van de hogescholen Inholland en Windesheim en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Nottingham. Marij Bosdriesz, Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg, Culemborg, houdt zich bezig met methodiekontwikkeling en advisering. Aat Sliedrecht, Nederlands Centrum Onderwijs en Jeugdzorg, Culemborg, houdt zich bezig met methodiekontwikkeling en advisering.

62 van 73


097.0


098.0


Leerlingenzorg

Passend indiceren. Eerste ervaringen

Door Henk Hendriks en Suzanne Witteveen Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Chris Struiksma en Lucas Rurup Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Bouwcoördinatoren, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden


> Niveau: Ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, speciaal basisonderwijs In deze masterclass verkennen we allereerst de relatie tussen leerlingenzorg en kwaliteitszorg. Als beiden consistent en dienend zijn aan elkaar, dan maakt de school een goede slag! Zowel leerlingenzorg als kwaliteitszorg dragen namelijk bij aan het doel goed onderwijs voor iedere leerling te verzorgen. Binnen een school wordt ontzettend veel overlegd, ook als het om leerlingenzorg gaat. Maar zijn deze overleggen wel zo effectief? Welke informatie heeft een directeur van een intern begeleider nodig en vice versa? Hoe lopen de lijnen tussen leerkrachten en intern begeleider? In deze masterclass reiken we enkele overdenkingen aan waardoor deelnemers worden uitgedaagd tot reflectie en dialoog. Maar bovenal is de opbrengst van deze masterclas een vragenset rond leerlingenzorg en het overleg hierover. Met andere woorden: welke vragen stelt een directeur de intern begeleider in een effectief zorgoverleg en welke vragen heeft de intern begeleider paraat in de gespreksvoering met de leerkrachten? Met de vragenset hebben deelnemers een handvat om een waardevolle en prettige invulling te geven aan de overleggen die horen bij de leerlingenzorg. Henk Hendriks is directeur van Van Beekveld en Terpstra Organisatieadviesbureau, Hoorn. Zijn specialiteit is de bottom-up-benadering van Passend onderwijs. Suzanne Witteveen is adviseur bij Beekveld en Terpstra Organisatieadviesbureau, Hoorn. Eerder was zij leerkracht, directeur, interim directeur, adviseur, trainer en lid van de Vliegende Brigade van de PO-Raad. Suzanne weet wat een onderwijsorganisatie voorwaardelijk en inhoudelijk op orde moet hebben om goed onderwijs te verzorgen.

> Niveau: Ervaren. Deelnemers moeten op de hoogte zijn van de basisuitgangspunten van Passend Indiceren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs In eerdere presentaties van Passend Indiceren is vooral de systematiek van financiering van de samenwerkingsverbanden volgens het schoolmodel uitgewerkt. Passend Indiceren is slechts een ‘schil’ waarbinnen de financiën volgens elk gewenst model kunnen worden ingezet. In die zin vormen schoolmodel – expertisemodel – leerling-model een driehoek waarbinnen elke positie kan worden ingenomen. Het samenwerkingsverband WSNS Zuid-Kennemerland heeft dit schooljaar geëxperimenteerd met de procedure voor tijdelijke plaatsing vanuit de meest consequente doorvoering van het schoolmodel. In deze masterclass presenteren we onze eerste bevindingen en bespreken deze met de deelnemers. De masterclass heeft een sterk interactief karakter. Voor de invoering van Passend Indiceren is een tienstappenplan opgesteld. De eerste zes stappen worden bekend verondersteld, na deze masterclass kan de deelnemer verder met stappen 8, 9 en 10. Chris Struiksma is onderzoeker bij de CED-Groep in Rotterdam. Hij is de ontwikkelaar van het Onderwijscontinuüm, Datagestuurd Opbrengstgericht Werken in 4D en Passend Indiceren. Chris is gespecialiseerd in gedragsproblemen en dyslexie. Lucas Rurup is directeur van WSNS Zuid-Kennemerland. Dit samenwerkingsverband werkt met zeven onderwijsconsulenten en een ouderconsulent en ondersteunt scholen bij het organiseren van Passend onderwijs.

63 van 73


099.0


100.0


Passende Perspectieven Rekenen

Terugplaatsen van leerlingen

Door Nina Boswinkel en Hannelore Veltman Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Aleid Schipper, Jos Vinders en Kees Verweij Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

> Voor wie: Ambulant begeleiders, bouwcoördinatoren, coördinatoren samenwerkingsverbanden, intern begeleiders, leerkrachten, remedial teachers en andere belangstellenden


> Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs (voortgezet) speciaal onderwijs Passende Perspectieven heeft als doel leerlingen die referentieniveau 1F naar verwachting niet halen op twaalfjarige leeftijd, verder op weg te helpen. Het project heeft leerroutes ontwikkeld op drie niveaus, waarbij soms keuzes in rekendoelen zijn gemaakt. Vanaf september 2012 zijn pilots gestart in het speciaal (basis) onderwijs en in beperkte mate in het regulier basisonderwijs. Pilots worden uitgevoerd met of zonder begeleiding van een extern deskundige op in totaal 37 scholen. Centrale vragen in de pilots zijn: in hoeverre bieden de ontwikkelde producten voldoende houvast om keuzes in aanbod te kunnen maken (productevaluatie)? En in hoeverre sluit de ontwikkelde werkwijze aan bij de huidige werkwijze op de scholen (procesevaluatie)? In de masterclass zoomen we in op de ervaringen van de schoolteams met de producten. We lichten eerst kort de producten toe en de wijze waarop ze tot stand gekomen zijn en hoe ze zich tot elkaar verhouden. Daarna gaan we in op vragen uit de praktijk aan de hand van concrete voorbeelden. De nadruk zal liggen op vragen en knelpunten waar scholen mee worstelen en oplossingen die ze daarvoor zoeken. Nina Boswinkel, SLO, Enschede, is orthopedagoog en gespecialiseerd in rekenen/wiskunde voor zwakke rekenaars, met name in het speciaal (basis) onderwijs. Hannelore Veltman is adviseur bij KPC Groep, ’s-Hertogenbosch. Zij houdt zich bezig met het coachen en begeleiden van scholen en is gespecialiseerd in rekenen en wiskunde.

> Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs Met de invoering van Passend onderwijs wordt het speciaal onderwijs naar verwachting een tijdelijk speciaal onderwijsarrangement. In 2012 is een onderzoek gestart naar kenmerken van succesvolle terugplaatsing van cluster 4-leerlingen naar het regulier onderwijs. Daarbij zijn acht leerlingen gevolgd op hun weg van speciaal naar regulier onderwijs. In deze masterclass staat de praktijk van terugplaatsing van cluster 4-leerlingen naar het regulier onderwijs centraal. We beschrijven het traject van een succesvol teruggeplaatste leerling en geven een overzicht van factoren en actoren die relevant zijn bij dit traject. Er komt veel kijken bij succesvolle terugplaatsing, het gaat bijvoorbeeld niet alleen om de aanpassing van de leerstof en klassenorganisatie, maar ook om ondersteuning van docenten, de inbedding in de schoolorganisatie en afstemming op wettelijke vereisten. De afstemming tussen speciaal en regulier onderwijs vereist speciale aandacht, met name in de overdracht en verdere begeleiding van leerlingen. Aleid Schipper is adviseur bij KPC Groep, ’s-Hertogenbosch. Zij ondersteunt scholen onder meer bij het opstellen van een schoolondersteuningsprofiel en het uitwerken van onderwijsarrangementen. Jos Vinders is directeur van De Rungraaf, expertisecentrum voor kinderen met omgangsproblemen in Eindhoven. Zijn speciliteit is communicatie met de doelgroep. Kees Verweij is ambulant begeleider bij REC Chiron in Boxtel. Hij ondersteunt en begeleidt leerkrachten, intern begeleiders, teams en ouders van cluster 4-kinderen in het reguliere onderwijs.

64 van 73


101.0


102.0


TOP-initiatief in Hoofddorp, samenhang in uitgangspunten en keuzes

Van managementgestuurd naar medewerkergestuurd leren

Door Ekon Hartog Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Jos van der Waals Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur






> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, vakbonden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs

Passend onderwijs en het verdelen van middelen? Goed versus Effectief? Expertise en de rol van ouders? De onverbrekelijke driehoek tussen Ouders-Kind-School, hoe kun je die versterken? In deze masterclass gaan we in op de de samenhang tussen visie en de daaruit voortvloeiende keuzes. We bespreken het verband tussen ‘wat en hoe’ en zorgen, wensen doelen en middelen. Aan de hand van een opdracht gaan deelnemers zelf deze verbanden leggen. Ekon Hartog is directeur Passend Onderwijs Haarlemmermeer, Hoofddorp. Daarnaast is hij poolreiziger en mediator. Zijn specialiteit: zoeken naar oplossingen.

Omdat onderzoek heeft aangetoond dat de kwaliteit van de leraar de belangrijkste bepalende factor is voor het leerresultaat van leerlingen wordt door deze regering fors ingezet op professionalisering van docenten. De kwaliteit van een onderwijssysteem kan immers nooit de kwaliteit van haar leraren overstijgen. Onderwijsvernieuwing staat hoog op de agenda van bijna elk land in de wereld en vergelijkend onderzoek naar 25 verschillende onderwijssystemen waaronder tien van de best presterende, heeft onder meer duidelijk gemaakt dat professionalisering een van de pijlers is waarop onderwijsinnovatie rust. In de huidige praktijk doet zich echter een aantal problemen voor, zoals de hoge werkdruk die leraren ervaren en twijfels over de opbrengsten van met name cursorische professionalisering. Een manier om aan deze bezwaren tegemoet te komen is om het werken en leren van de professional in de school te integreren: de werkomgeving is ook leeromgeving. De vragen waarmee de leraar in haar of zijn praktijk wordt geconfronteerd worden beschouwd als leervragen. De essentie is dat de professionals op scholen individueel en collectief leren. Voor dit leren zijn gemeenschappelijke ambities en doelen op organisatieen teamniveau richtinggevend en moet aan bepaalde voorwaarden zijn voldaan. Hierbij wordtonderscheid gemaakt tussen condities op organisatieen groepsniveau en op individueel niveau. In dit hoorcollege verkennen we de mogelijkheden die de school heeft om het werkproces als leerproces vorm te geven en de docent sturing te laten geven aan zijn professionalisering. Jos van der Waals is partner bij BMC Groep, Amersfoort en lector Vmbo bij de Hogeschool van Amsterdam.

65 van 73


103.0


104.0


Vergroten van leerlingenbetrokkenheid

Basisondersteuning en kijkwijzer

Door Roger Meijer en Reinoud Buijs Woensdag 27 maart 2013 13.45-15.00 uur

Door Henk Keesenberg Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, logopedisten, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden

> Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs In Nederland wordt de afgelopen jaren binnen het Opbrengstgericht werken meer en meer aandacht besteed aan het betrekken van leerlingen. In het speciaal onderwijs weten leerlingen exact te verwoorden welke ondersteuningsbehoefte ze hebben en wat ze moeten doen om de leerdoelen te behalen. De internationale verbeterprojecten geven veel voorbeelden van de manier waarop je leerlingenbetrokkenheid kunt bevorderen. Het betrekken van leerlingen bij het behalen van hun eigen leerdoelen heeft verschillende positieve effecten op opbrengsten, werkplezier en maatschappelijke doelen binnen het onderwijs, zoals zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Als een leerling weet wat hij moet leren om zijn (specifieke) leerdoel te behalen, dan verrijkt dat het onderwijs. In Canada is de Student Engagement een hot topic in onder meer de onderwijsverbeterprojecten van Michael Fullan. ‘Succes is not a secret that only the teacher knows’. Onderwijs beïnvloed je door het curriculum en de leerkrachtvaardigheden te verbeteren in samenhang met de leerlingenbetrokkenheid. In deze masterclass gaan we in op succesvolle aanpakken, nieuwe werkvormen en tips om morgen in de eigen school toe te passen.

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, samenwerkingsverbanden Passend onderwijs is wettelijk verankerd. Er is sprake van een stevige stelselwijziging, zoals op het gebied van bekostiging en toewijzing van ondersteuningsarrangementen. Maar wat betekent de wetgeving voor de leerkracht in de klas? In de masterclass belichten we een voorbeeld van een basisondersteuningsprofiel om te zien welke elementen van belang zijn. In afstemming hierop presenteren we drie kijkwijzers. Henk Keesenberg, expert bij School aan Zet, was adviseur bij het Infopunt Passend Onderwijs. Henk is de afgelopen zes jaar betrokken geweest bij de inhoudelijke, beleidsmatige en wetgevende ontwikkelingen van Passend onderwijs. Zijn specialismen zijn onder meer weten regelgeving Passend onderwijs.

Roger Meijer, expert bij School aan Zet, heeft een eigen adviesbureau (MEijER Onderwijskwaliteit, Zoetermeer). Roger geeft trainingen Opbrengstgericht werken in Professionele Leergemeenschappen. Hij is kwartiermaker en coördinator van samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs en heeft verscheidene publicaties geschreven over Opbrengstgericht werken. Reinoud Buijs, expert bij School aan Zet, is verbonden aan het Centrum voor Nascholing, Amsterdam. Reinoud is onder andere opleider in de Master Educational Leadership en adviseur bij schoolontwikkeltrajecten. Hij is gespecialiseerd in Opbrengstgericht werken, Omgaan met verschillen, HRM/Lerende organisatie en leiderschap.

66 van 73


105.0


Basisteam, breedteteam, werken met PBS. Het werkt! Door Ad Kappen en Gert-jan Egberink Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden Opbrengstgericht werken en Handelingsgericht werken zijn voor het basisonderwijs bekende begrippen. De vraag is: hoe verhouden deze begrippen zich met Passend onderwijs? We weten al heel lang hoe we ons onderwijs inclusiever kunnen maken. Hoe gaan we dit toepassen? Hoe gaat het landen op het bureau van de leerkracht en van de leerling? Wat wordt de rol van de directeur als onderwijskundig leider? Hoe gaan we om met gedragsproblemen? Maar: No more excuses. Alle leerlingen kunnen zich positief ontwikkelen, als ze maar de juiste ondersteuning en begeleiding krijgen. We kijken hierbij niet naar de belemmeringen, maar juist naar de kansen. De scholen behorend bij Steunpunt Onderwijs Enschede SPOE zijn in schooljaar 2010-2011 gestart met een andere opzet van kwaliteitszorg en leerlingenzorg. Uit de eerste evaluatie blijkt, dat de directeuren, intern begeleiders, groepsleerkrachten en ondersteuners zeer content zijn over deze opzet. Ook de rol van de ambulant begeleiders voor de ‘rugzakleerlingen’ is in deze opzet gewijzigd. Niet de leerling wordt begeleid, maar de leerkracht wordt begeleid in de vorm van co-teaching. Co-teaching speelt ook een belangrijke rol in de omgang met ‘lastige leerlingen’. In deze masterclass gaan we onder meer in op de begeleiding van goed gedrag of ‘positive behavior support’ (PBS).

106.0


Beeldcoaching zet in beweging Door Christine Brons Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen, remedial teachers en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, mbo, onderwijsadviesbureaus, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs Beeldcoaching is een krachtige vorm van coaching die aansluit bij de nieuwe mogelijkheden van de beeldcultuur. Centraal staat de dialoog over het beeld. Die zorgt altijd voor beweging. Beeldcoaching is voortgekomen uit School Video Interactie Begeleiding en Video-hometraining en bevat vernieuwingen van deze methodes. Foto’s, video’s, stills, tekeningen, beeldwerken, waarnemingen, ideeën, ervaringen en mentale beelden zijn informatiebronnen die worden gebruikt voor vernieuwing, verandering en verbetering van werken praktijksituaties. Het gaat daarbij niet om de logica van het interpreteren van beeld, maar om de dialoog over het beeld. Samenwerking, inspiratie, creativiteit en energie zijn de ‘tools’ van de beeldcoach. Het echt in beweging zetten is de vernieuwing. Het creëren van ruimte maakt de weg vrij voor krachtige veranderingen. Onderwijs, kinderopvang, gezinnen en buurten zijn het werkveld. Partners voor het gesprek zijn leraren, leerlingen, kinderen, ouders, opleiders, buurtwerkers en families. Opleiding en praktijk bieden een continuüm van mogelijkheden. In deze masterclass gaan we aan de slag met beeldcoaching. Met het referentiekader van Beeldcoaching kunnen de deelnemers meteen aan de slag. Christine Brons, Christine Brons, Groningen, is psycholoog, filmer en opleider en een van de grondleggers van de methode Beeldcoaching (voorheen School Video Interactie Begeleiding). Zowel in binnen- als buitenland geeft ze voorlichting over de methode.

Ad Kappen, expert bij School aan Zet, is orthopedagoog en coördinator van het Steunpunt Onderwijs Enschede. Hij voert onder meer het leesverbeterplan en rekenverbeterplan Enschede uit. Ad is gespecialiseerd in kwaliteitszorg en leerlingenzorg. Gert-jan Egberink is directeur van openbare basisschool De Linde, Oldenzaal.

67 van 73


107.0

HRM/LERENDE ORGANISATIE OPBRENGSTGERICHT WERKEN OMGAAN MET VERSCHILLEN

De Lerende organisatie in relatie tot Opbrengstgericht werken en Omgaan met verschillen Door Anne Marie Klomp-Pardoel Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur

108.0


De professionele leergemeenschap en de betekenis voor HRM Door Myriam Lieskamp Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus

> Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Alle achtergronden Opbrengstgericht werken en Omgaan met verschillen vragen om specifieke kennis en vaardigheden van leraren. Maar ze vragen vooral om een lerende houding. Een attitude die erop gericht is elke dag opnieuw jezelf de vraag te stellen: wat ga ik vandaag doen om het beste uit mijn leerlingen te halen? Om dit te stimuleren is een professionele cultuur nodig. Wat betekent dit? Wat vraagt dit van schoolleiders en bestuurders? In deze masterclass wordt het parallelle proces zichtbaar tussen wat zich op klasniveau afspeelt en wat dit op school- en bestuursniveau vraagt van leidinggevenden en coördinatoren. Daarnaast zullen we stilstaan bij de resultaten van een wetenschappelijk onderzoek naar de vraag: hoe stimuleer je leerkrachten om bij te dragen aan schoolontwikkeling? Vanuit de theoretische invalshoeken maken we een praktische vertaling naar de eigen schoolsituatie. Welke concrete zaken kunnen de deelnemers aanpakken om in de eigen school een professioneel leerklimaat te creëren?

> Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, vakbonden, voortgezet onderwijs Gras groeit niet door er aan te trekken, maar door de wortels water te geven. In deze masterclass gaan we in op wat strategisch HR-beleid is, in relatie tot het ontwikkelen van een professionele leergemeenschap. Wat is kenmerkend voor een professionele leergemeenschap? Wat betekent dit voor de schoolleider en wat betekent dit voor de leraar? Samenhangend, strategisch HR-beleid is daarbij een hulpmiddel. Strategisch HR-beleid start met de vraag: wat willen wij met onze leerlingen bereiken? En wat vraagt dit van mijn medewerkers? Zijn ze er klaar voor? En als ze er niet klaar voor zijn, hoe ga ik dat organiseren? Een professionele leergemeenschap is continu op zoek naar het beste onderwijs voor de leerling. Deelnemers aan deze masterclass maken kennis met een personele implicatiematrix waarmee in beeld is te brengen welke acties er ondernomen moeten worden in welk HR-domein om de onderwijskundige doelen te kunnen realiseren. Myriam Lieskamp is beleidsmedewerker onderwijsinhoudelijk en lerarenbeleid CNV Onderwijs, Utrecht. Zij is co-auteur van het boek ‘Werken met bekwaamheidseisen in de praktijk’. Myriam is gespecialiseerd in onderwijsinhoudelijke zaken, zoals Opbrengstgericht werken, kenmerken van goede leraren, kwaliteit van het onderwijs, HRM/Lerende organisatie, lerarenbeleid en professionalisering.

Anne Marie Klomp-Pardoel, expert bij School aan Zet, is onderwijskundige en adviseur bij Giralis Groep, ’s-Hertogenbosch. Zij begeleidt schoolleiders, teams en besturen bij organisatieen managementvraagstukken. Anne Marie is gespecialiseerd in Lerende organisatie, professionele cultuur en onderwijskundig leiderschap, brede scholen en integale kindcentra, voor- en vroegschoolse educatie en Passend onderwijs.

68 van 73


109.0


Groepsklimaat: Krachtig van Start Door Tijn Nuyens, Sonja de Lange en Ingrid van Doesburg Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Alle betrokkenen bij het onderwijs

110.0


Indiceren, Arrangeren, Profileren, Financieren Door Irma Miedema en Alfons Timmerhuis Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Alle achtergronden Samen met leerlingen een fijn en positief groepsklimaat creëren, zodat kinderen hun energie en aandacht kunnen richten op het leerproces: daar gaat het om bij Krachtig van Start. Door recente incidenten wordt nog eens duidelijk dat het van groot belang is hoe we met elkaar omgaan in de school. Onderzoek toont aan dat de leerkracht veel invloed heeft op het groepsklimaat en dat de start van het schooljaar de toon zet voor de rest van het jaar. Zicht en grip krijgen op wat ertoe doet bij groepsvorming en het realiseren van groepsnormen zijn nodig om pestgedrag te voorkomen. We gaan aan de slag met vragen als: - Welke stappen zet ik om een positieve, goed functionerende groep te realiseren? - Hoe krijg ik zicht op de rollen van kinderen en onderlinge relaties in de groep of de school? - Wat doe ik als het groepsklimaat negatief is? - Hoe kunnen we het leren van kinderen en leerkrachten persoonlijk maken? Naast theorie en praktijkschetsen presenteren we een online instrument. Het is aan te bevelen uw tablet mee te nemen. In de zaal is WiFi aanwezig. Tijn Nuyens, expert bij School aan Zet, werkt bij NTO-Effect, Maasdijk. Hij is specialist op het gebied van Weer samen naar school, Passend onderwijs en duurzaam onderwijs en traint en coacht directies, bovenschools managers en bestuurders. Sonja de Lange, NTO-Effect, Maasdijk, is specialist op het gebied van handelingsgericht werken, Passend onderwijs en Duurzaam onderwijs. Ingrid van Doesburg, Stichting Primo, Voorne Putten, is interim directeur bij openbare basisschool Tweespan in Heenvliet. Daarnaast is zij beleidsmedewerker en volgt zij de opleiding Master of Educational Management.

> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie, orthopedagogen en andere belangstellenden > Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Alle achtergronden Indiceren, arrangeren, profileren, en financieren is een samenhangend kwartet: alle vier nodig voor de inrichting van Passend onderwijs. Een besluit over de organisatie van een factor heeft consequenties voor de andere drie. Wanneer bijvoorbeeld een regio het besluit neemt de budgetten voor Passend onderwijs op basis van leerlingenaantallen vrijwel geheel door te sluizen naar de deelnemende schoolbesturen heeft dit de consequentie dat investeren in ondersteuningsprofielen van de scholen moeilijk wordt. Een ander voorbeeld is de werking van ondersteuningsprofielen en leerlinggebonden indicatiestelling als communicerende vaten: De ondersteuning die niet binnen de profielen van de reguliere scholen beschikbaar is, moet aangevuld worden met voorzieningen die per leerling worden toegewezen. Meer van het een betekent dat minder van het ander nodig is. Op dit moment zijn de Passend onderwijsregio’s bezig met het ontwikkelen en vaststellen van het nodige beleid voor dit kwartet van activiteiten. Veel regio’s worstelen met de samenhang daartussen. In deze masterclass geven we een overzicht aan de hand van drie mogelijke toekomstscenario’s. Irma Miedema, M&O-groep, ‘s-Hertogenbosch, adviseert en ondersteunt scholen, schoolbesturen en samenwerkingsverbanden van schoolbesturen. Alfons Timmerhuis, adviseur bij M&O-groep, is betrokken bij de beleidsontwikkeling Passend onderwijs.

69 van 73


111.0


112.0


Naar een meer preventieve basiszorg voor gedrag


Door Cathy van Tuijl Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur

Door Marcel Bogaarts Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur


> Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders en andere belangstellenden

> Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, onderwijsadviesbureaus, ouderorganisaties, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs Voor Passend onderwijs wordt op dit moment stevig ingezet op een preventieve en licht curatieve basiszorg. Aan wat voor zaken moeten we daarbij denken? Waarom is deze omslag nodig, juist op gebied van gedrag? En wat is er nodig binnen de school om een meer preventieve basiszorg te realiseren op het gebied van gedrag? Allereerst gaan we in op kennis en opvattingen van leraren rond gedrag en gedragsproblemen; welke kenmerken van kinderen en hun omgeving dragen bij aan de gedragsproblemen? Vervolgens staan we stil bij de vraag of wat leerkrachten en scholen op dit terrein doen vooral preventief of curatief is. Een meer preventieve basiszorg richt zich met name (maar niet uitsluitend) op de vroege kinderjaren. Het is van belang om de vroege schooljaren te gebruiken om leerlingen te leren constructief relaties aan te gaan en te leren omgaan met emoties als boosheid en teleurstelling. Ook bespreken we welke gereedschappen er nodig zijn om een preventieve basiszorg vorm te geven. Ten slotte is de vraag: welke andere mogelijkheden liggen er om preventieve en licht curatieve basiszorg te optimaliseren? Cathy van Tuijl is lector gedrags- en leerproblemen bij Hogeschool Edith Stein/Saxion en universitair docent Pedagogiek bij Universiteit Utrecht. Zij houdt zich vooral bezig met het jonge risicokind en preventie van gedragsproblemen.

> Niveau: Ervaren en zeer ervaren > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, mbo, speciaal basisonderwijs, sectororganisaties, samenwerkingsverbanden, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs ‘Sturen op resultaat is ingrijpen in de processen!’ Deze conclusie trok het onderzoeksteam van Robert Marzano dat een meta-analyse deed naar bestuurlijke invloed op prestaties en ontwikkeling van leerlingen. In deze masterclass worden sleutelsituaties in beeld gebracht. Sleutelsituaties waarin bestuurders, leidinggevenden, en leraren betekenis geven aan het leerproces van leerlingen en onderwijsprofessionals. De literatuur rondom de ontwikkeling van professionele leergemeenschappen wordt benut om te komen tot actiestappen. Tijdens de masterclass zoeken we in een aantal activiteiten naar aangrijpingspunten voor ontwikkeling. Eén aangrijpingspunt is de rol van bestuurders, schoolleiders en intern veranderaars in onderwijsorganisaties. Een andere is de ontwikkeling van professionele leergemeenschappen. Op basis van onderzoeksliteratuur, eigen successen en valkuilen die we zelf al meemaakten, richten we ons op het creëren van situaties waarin leren in de eigen organisatie wordt gestimuleerd en een professionele leergemeenschap met reflectie en dialoog op alle niveaus ontstaat. Na afloop van de masterclass beschikken de deelnemers over een denkkader, werkgebieden en ingrediënten voor activiteiten van een professionele leergemeenschap in de eigen praktijk. Marcel Bogaarts is manager ontwikkeling bij Bazalt, Vlissingen. Marcel vertaalt onderwijsonderzoeksresultaten naar praktijkgerichte werkwijzen voor professionals en leidinggevenden in scholen.

70 van 73


113.0


Peerreview Door Martijn Smoors Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Alle achtergronden Samen verantwoordelijk zijn voor het leren en het behalen van doelen en resultaten op school. Dat is in het onderwijs voor teamleden vaak herkenbaar; veel scholen vertonen immers kenmerken van lerende organisaties. En wat zouden verschillende schoolleiders voor elkaar kunnen betekenen in hun streven naar hogere opbrengsten en meer inspirerend onderwijs? Volgens de Finse ‘onderwijsactivist’ Pasi Sahlberg is Peer Review een krachtig instrument voor het verbeteren van het onderwijs en het zelfregulerend leren. Daarnaast vormt het onder meer een belangrijk alternatief voor het toetsen in het onderwijs. Deze masterclass zal de deelnemers inspireren Peer Review in te zetten in alle onderwijssituaties waar leren een gezamenlijke verantwoordelijkheid is en zelfregulatie een belangrijk doel. Martijn Smoors, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur en teamleider bij Onderwijs Maak Je Samen, Helmond. Hij maakt gebruik van specialistische trainingen, studiedagen, workshops, coaching en volledig trajecten op scholen. Onderwerpen daarbinnen zijn onder andere opbrengstgericht lesgeven, ‘Wat werkt op school’ (Marzano), begrijpend lezen, stellen en spellen en ict. Martijn is gespecialiseerd in opbrengstgericht lesgeven, Omgaan met verschillen, reken/wiskundeonderwijs, organisatieontwikkeling, Meervoudige Intelligentie, structureel coöperatief leren en jongens/meisjes.

114.0

HRM/LERENDE ORGANISATIE OMGAAN MET VERSCHILLEN

U hebt het veel te druk… Door Dolf Janson Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur > Voor wie: Ambulant begeleiders, beleidsmedewerkers, bestuurders, bouwcoördinatoren, bovenschools managers, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs, besturen, speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs Het lijkt zo vanzelfsprekend: de leerlingen komen naar school om te leren. Opbrengsten, dat willen we allemaal. Gebeurt dat in de praktijk ook? Leren alle leerlingen in elke les? Is de instructie die de leerkracht geeft zo dat alle leerlingen daarin actief zijn, of is de leerkracht zelf vooral actief? Weten de leerlingen vervolgens wat de opgegeven activiteiten hen moeten opleveren? Elders zijn er scholen waar de leerlingen vooral gericht zijn op het ‘af’ hebben van hun taak. Hoe is dat bij de deelnemers? In deze masterclass verkennen we een aantal veel voorkomende routines en gaan we na welke gevolgen de toepassing van het principe ‘vorm volgt functie’ hiervoor heeft. Natuurlijk laten we de deelnemers iets daarvan aan den lijve ervaren. Na afloop van de masterclass kijken deelnemers met een beetje andere ogen naar de eigen rol in de les. Grote kans dat zij die rol daardoor ook anders gaat invullen. Dolf Janson, expert bij School aan Zet, is zelfstandig adviseur (JansonAdvies, Hengelo) en docent aan de master Orthopedagogiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarvoor was hij onder meer leraar basisonderwijs, schoolbegeleider, consulent literaire vorming en docent aan opleidingen voor remedial teaching en interne begeleiding. Zijn specialisme is het leerproces bij leerlingen en wat daarvoor nodig is bij leraren en schoolleiders.

71 van 73


115.0


Werken vanuit een ontwikkelingsperspectief in het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs Door Arjan Clijsen Woensdag 27 maart 2013 15.15-16.30 uur

116.0

BASISVAARDIGHEDEN - TAAL EN LEZEN OPBRENGSTGERICHT WERKEN

Slimfit. Werken in units Door Marietje de Jong-Varwijk Dinsdag 26 maart 2013, 11.15-12.30 uur > Voor wie: Schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus

> Voor wie: Ambulant begeleiders, coördinatoren samenwerkingsverbanden, schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten, leden permanente commissie leerlingenzorg, leden zorgplatform of -commissie en andere belangstellenden > Niveau: Startend en ervaren > Achtergrond: Speciaal basisonderwijs, samenwerkingsverbanden, (voortgezet) speciaal onderwijs Op basis van laatste ontwikkelingen in weten regelgeving wordt in de masterclass ingegaan op het doel en de uitgangspunten van werken vanuit een ontwikkelingsperspectief (OPP) in het speciaal (basis)onderwijs. Aan de hand van praktijkvoorbeelden beantwoorden we de volgende vragen: Welke eisen worden gesteld aan het OPP en hoe stel je het OPP vast? Op welke wijze plan je doelen opbrengstgericht een aanbod om het OPP van de leerlingen te realiseren? Hoe kun je het OPP systematisch monitoren en evalueren en op welke wijze betrek je de leerling en de ouders daarbij? Daarnaast besteden we aandacht aan de implementatie van werken vanuit OPP in school. Welke leerroutes onderscheid je in school? Hoe werk je deze leerroutes uit en wat betekent dat voor de organisatie van het onderwijs? Wat wordt verwacht van de leerkracht? In de masterclass willen we graag met deelnemers van gedachten wisselen over de stappen die (nog) gezet moeten worden om werken vanuit een OPP te realiseren. Er is ruim gelegenheid tot het stellen van vragen en het uitwisselen van ervaringen.

> Achtergrond: Basisonderwijs en speciaal basisonderwijs Hoe kun je als team meer uit het onderwijs halen, hoe kun je meer van en met elkaar leren? Wat zijn jouw specialiteiten of talenten en worden die optimaal benut? Deze aandachtspunten staan centraal op obs Wereldwijzer, een TOM-school (Teamonderwijs Op Maat). In deze praktijksessie laten we zien hoe dit is aangepakt en hoe de dagelijkse praktijk eruitziet. We gaan daarbij in op de pijlers ‘personeel’, ‘organisatie’ en ‘leeromgeving’. Zo zetten unitcoördinatoren onder andere leerlijnen uit, groepsleerkrachten verzorgen instructies en onderwijsondersteunend personeel begeleidt groepjes kinderen. We werken opbrengstgericht aan de hand van groepsplannen en we werken groepsoverstijgend. Op het gebied van leeromgeving hebben we het schoolgebouw aangepast om het werken in units optimaler en efficiënter te maken. Inzet van (ict-)leermiddelen kunnen ondersteunend zijn aan het efficiënter en effectiever maken van de onderwijstijd. Aan de hand van stellingen gaan we met de deelnemers in gesprek over de vraag hoe het onderwijs anders ingericht kan worden. Marietje de Jong-Varwijk is directeur van obs Wereldwijzer in Hoorn (NH). Haar specialisme: leiding geven aan een veranderingsproces.

Arjan Clijsen, expert bij School aan Zet, is onderwijsadviseur bij KPC Groep, ’s-Hertogenbosch. Arjan is een van de ontwikkelaars van de 1-zorgroute en begeleidt basisscholen en speciale (basis)scholen bij de invoering daarvan. Daarnaast ondersteunt hij scholen bij het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief en het uitzetten van leerroutes in school.

72 van 73

• WOENSDAG • WOENSDAG • DINSDAG • DINSDAG •

117.0

BASISVAARDIGHEDEN - REKENEN HRM/LERENDE ORGANISATIE

Slimfit. Het rekenverbetertraject Door Marietje de Jong-Varwijk Dinsdag 26 maart 2013, 13.45-15.00 uur > Voor wie: Schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en andere belangstellenden > Niveau: Alle niveaus > Achtergrond: Basisonderwijs en speciaal basisonderwijs Obs Wereldwijzer is met ongeveer 150 leerlingen een, voor stadsbegrippen, kleine school in een multiculturele wijk in Hoorn. Wereldwijzer is een TOM school (Teamonderwijs op Maat) en participeert sinds 2011 in de innovatie-impuls Slim Fit. Ons innovatietraject: de rekenopbrengsten en dus ons rekenonderwijs verbeteren. Na een sterkte/zwakte analyse zijn we aan de slag gegaan. Allereerst hebben we de pijler ‘personeel’ aangepakt: Alle leerkrachten scholen in de nieuwste inzichten op reken/wiskundegebied. Vervolgens kijken we dit jaar naar de organisatie: hoe kunnen we ons rekenonderwijs het beste organiseren? Natuurlijk krijgt ook de pijler ‘onderwijsinhoud’ aandacht en gaan we op zoek naar een beter passende rekenmethode. Tijdens deze praktijksessie besteden we ook aandacht aan de ‘hobbels en bobbels’ die we op onze innovatieweg tegenkomen op het gebied van personeelsbeleid en organisatorisch beleid. Met elkaar gaan we in gesprek hoe we deze ‘hobbels’ kunnen aanpakken. Dit levert inzichten op die deelnemers in de eigenschool kunnen inzetten. Marietje de Jong-Varwijk is directeur van obs Wereldwijzer in Hoorn (NH). Haar specialisme: leiding geven aan een veranderingsproces.

73 van 73


Colofon Informatie www.schoolaanzet.nl

Inschrijven www.deelnameregistratie.nl

Uitgave School aan Zet Lange Voorhout 20 2514 EE Den Haag

Tekst, redactie, coördinatie Gea Spaans Job Christians Marloes Lubberdink Maaike Rittershaus Susan de Boer

Fotografie Mark Verlijsdonk (Joeri Multimedia)

Vormgeving, opmaak en drukwerk Optima Forma bv

Conferentielocatie Congrescentrum De Werelt, Lunteren

Lunteren, 25, 26 en 27 maart 2013

Recommend Documents