Leiderschap is van iedereen Eddy Karrenbelt Als u het wenkend perspectief leest in het boekje ‘mensenzorg’ voor de transitie in de Langdurige Zorg. Dan vindt u het streefbeeld gedreven professionals. In dat licht wil ik u graag iets vertellen over leiderschap, vanuit mijn eigen ervaring als hoofd bij de Sociale Dienst in Amersfoort. Leiderschap is van iedereen maar de leidinggevenden hebben een voorbeeldrol. Er zijn meerdere leiderschapsstijlen en verschillende situaties vragen ook om verschillende stijlen. En die stijlen en de daarbij gevraagde vaardigheden hoeven niet allemaal verenigd te zijn in een persoon. Dat kunnen er ook meerdere zijn die elkaar aanvullen en versterken. Wel lijkt het mij een boeiende vraag of je, als je als leidinggevende aanspreekbaar bent en het vermogen hebt om echt te ontmoeten en te verbinden, of je dan als vanzelf de juiste stijl gaat toepassen? Intuïtief het juiste antwoord vindt op de vraag. Facetten van leiderschap die voor mij betekenisvol zijn. Het geven van richting en ruimte. Verhelderen wat nodig is. Openstaan voor het onbekende. Het koesteren en bevorderen dat medewerkers en leidinggevenden hun werk doen vanuit betrokkenheid, met hun hart en zich verantwoordelijk voelen voor het totaal. Dit leidinggeven gericht op betrokkenheid legt niet het accent op individuele resultaten, maar gebruikt de gezamenlijke resultaten als spiegel om te bekijken of wij samen er in slagen om zo betrokken in het werk te staan. De visie die hieraan ten grondslag ligt is dat medewerkers bij een sociale dienst, maar dat geldt ook voor medewerkers in de zorg, het werk waarvoor ze gekozen hebben – waar hun hart naar is uitgegaan - graag zo goed mogelijk willen doen. Andere facetten van leiderschap zijn. Het plannen, doen, analyseren, leren, verbeteren en vernieuwen. Het zo slim mogelijk doen van het werk; Het besluitvaardig zijn en actie gericht; Het kunnen verbinden; Verbinden van verstand en gevoel, hoofd en hart, beleid en uitvoering, binnenwereld en buitenwereld, professional en klant, zorgmanager, zorgverlener en zorgvrager en het verbinden met andere organisaties.
Een ander facet van leiderschap is het echt kunnen ontmoeten van de ander. Niet teveel met jezelf in gesprek zijn. Op tijd zijn voor de afspraak die het leven met je heeft en dat is in het hier en nu. En niet teveel moeten. Werkelijk aanwezig zijn in het contact, invoelend en inlevend. Vanuit de insteek dat de belangrijkste mens, de mens is die tegenover je zit. En het laatste facet wat ik wil noemen is, doen wat er te doen valt en het onszelf daarbij ontdoen van onze eigen wikkels (het ont wikkelen). Voor het werken met het hart, het ontmoeten en het verbinden is het nodig om aanspreekbaar te zijn. Het liefst op alle lagen die ons als mensen kenmerken. Dit zijn de laag van het verstand en de rede. De laag van de emotie. De laag van het gevoel en de intuïtie. De laag van het hart en de laag van de ziel. Is het nodig om naast scheppend ook barend te zijn. Om je aanspreekbaarheid te vergroten helpt zelfinzicht en aandacht. Reflectie, gelooid worden - het leven is daarbij de beste leer(looi)meester – helpt het eigen angst in de ogen te kijken en te laten uit resoneren. Alles in eigen tijd en eigen tempo. Mild naar u zelf. Niemand is onfeilbaar. Ik wil u meenemen in de lagen van aanspreekbaarheid, door van elke laag een paar kwaliteiten en waarden te noemen en voor elke laag een gedicht voor te dragen.
De laag van het verstand: Kwaliteiten en waarden die je aan het verstand zou kunnen verbinden zijn, bijv: analyserend vermogen, vermogen tot bedenken, verheldering, logica en kennis. Maar met het denken is er volgens mij geen echte weg naar ontmoeten en verbinden, geen weg naar wie we ten diepste zijn, anders dan het denken naar binnen te keren.
Het gedicht:
van je borst je buik je armen en je benen is je denken van je ogen je oren je zien en je horen is je denken
`
uit je angst geboren je vreugde en verdriet alleen als je oplost diep van binnen roept je denken niet
De laag van de Emotie: Kwaliteiten en waarden die je aan de emotie zou kunnen verbinden zijn, bijv.: veelkleurigheid, positieve en negatieve belevingen, vervoering en geraakt zijn.
Het gedicht:
als je mij laat zien wie je bent laat jij aan mij mezelf zien en als je zicht krijgt op dat van jou raak je aan waarvan ik hou zie ik niet wat jou raakt of jij niet ziet wat mij dan gaan wij aan dat wat kwetsbaar is in allebei voorbij als wij beiden laten zien wat raakt zonder sporen van verwijt en onze harten sluiten niet dan … verstomt de tijd
De laag van het Gevoel en de Intuïtie: Kwaliteiten en waarden zijn, bijv.: zachtheid, zorgzaamheid, invoelen, voorvoelen en fijngevoeligheid.
Het gedicht:
je bindt mijn handen en mijn voeten je legt jouw vinger op mijn mond en de beweging in mijn lichaam zoekt in mijn hart haar diepste grond
De laag van het Hart: Kwaliteiten en waarden zijn bijv.: mededogen, barmhartigheid, vergeving, onbaatzuchtigheid, passie en liefde. Het gedicht: mijn hart ik geef het jou het is groter dan mijn handen het is groter dan mijn naam het is groter dan de diepte van mijn stilstaan het is groter dan waar ik van weet het is groter nog dan waar ik van hou maar het is net zo groot zo diep zo wijs zo lief als dat van jou
en nog een gedicht van het hart voor de zorg Mensenzorg verlenen wij Heb je de muziek gehoord waar geen vingers voor nodig zijn? Middenin je borst zingt het hart zuiver en zacht. Om muziek te horen, hoef je niet ver te zoeken. Stel je voor dat je alle regels, procedures, protocollen volgt, maar binnenin geen muziek vindt, wat dan? Uit je mond komt een stroom van woorden: bevindingen, overwegingen, wijze van behandeling. Maar als het lied van het hart niet doorklinkt, wat dan? Je verleent zorg aan hulpbehoevenden, patiënten, cliënten, mantelzorgers, familie. Maar als het hart niet meedoet, wat dan? Elke keer als de muziek van het hart klinkt, in de spreekkamer, ‘t ziekenhuis, het verpleeghuis, en bij mensen thuis in de stad of op het land, waarlijk elke keer genieten wij van jou
Naar een gedicht van Kabir, India vijftiende eeuw.
De laag van de Ziel: Kwaliteiten en waarden die je aan de ziel zou kunnen verbinden zijn, bijv.: eenheid, overgave, wijsheid, waarzijn, diepste inspiratie en mysterie. Het gedicht: Dat wat is niets anders zou ik je willen geven dan dat dat wat is dat wat geen woorden heeft geen gezicht geen tijd geen gedicht geen lied ... of soms bijna dat wat verlangt naar dat het is tenminste dan toch iets vaker niet verstopt dat wat verdriet is en geluk en alles en niets eigenlijk niets niets anders dan leven diep van binnen heel diep
hoe ik ook zoek ik kan dat niet vinden geen bloemen geen vaas geen vers geen boek niets niets anders dan dat het is af en toe in stilte herkenbaar in stilte ontmoetbaar die stilte die herkenning die ontmoeting zou ik jou willen geven als ik die zou kunnen geven die stilte die liefde dat wat is
