JEUGDWERK ALS SOCIAALPEDAGOGISCHE

SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 28

Filip Coussée is doctor-assisent bij de Vakgroep Sociale Agogiek, Universiteit Gent, H. Dunantlaan 2, 9000 Gent, [email protected].

Binnengekomen 3 juli 2006 Geaccepteerd 4 augustus 2006

JEUGDWERK ALS SOCIAALPEDAGOGISCHE

JEUGDWERK ALS SOCIAALPEDAGOGISCHE INTERVENTIE – FILIP COUSSÉE

28

FILIP COUSSÉE

INTERVENTIE Pleidooi voor een verruim(en)de jeugdwerkdefinitie

De discussie over het jeugdwerk slingert heen en weer

Vandaag lijkt dat wel het geval. Alles staat netjes in

tussen twee vragen: ‘wat is jeugdwerk?’ en ‘hoe krij-

het gelid, het jeugdwerk heeft zich ingepast – geïnte-

gen we de jeugd in het jeugdwerk?’ De tweede vraag

greerd – in een mooi aaneensluitende interventieke-

krijgt vandaag duidelijk de bovenhand. Ze is minder

ten. Het jeugdwerk is de eerste schakel van die keten

bedreigend voor het jeugdwerk dan de eerste. De

of eerder het sluitstuk, de preventieve schakel. Het

meerwaarde van het jeugdwerk wordt immers niet in

jeugdwerk voorkomt dat andere schakels in actie

vraag gesteld. Het is nog maar de vraag of dat ook

moeten komen. Jeugdwerk, tieneropvang, buurtsport-

een goede zaak is voor het jeugdwerk. En voor de

werk, jeugdhulpverlening... moeten één aaneenslui-

jeugd. In het eerste deel van dit artikel wordt bepleit

tende keten vormen en zo onder meer de jeugdcrimi-

dat dit niet het geval is. Zeker niet voor de meest

naliteit indammen. Wat er precies in de praktijk van

kwetsbare jeugdigen (en het jeugdwerk dat met hen

dat jeugdwerk gebeurt, daar horen we niet veel over.

werkt). In het tweede deel worden de bevindingen

In Nederland lijkt men het vandaag niet meer te heb-

geschetst van een empirisch onderzoek waarbij werd

ben over ‘methodiek in het jeugdwerk’, maar over ‘de

gekeken naar de mogelijke meerwaarde van jeugd-

methodiek van het jeugdwerk’.

werk en worden perspectieven geschetst voor een minder marginaliserende jeugdwerkdefinitie.

J E U G D W E R K E M A N C I P E E R T. P U N T

METHODIEK IN HET JEUGDWERK

In Vlaanderen hadden we het twintig jaar terug – in het spoor van Van Ewijk, Hazekamp en Van de

Meer dan twintig jaar terug reeds schreef Hans van

Zandes – ook over een geïntegreerd jeugdwelzijnsbe-

Ewijk het – ook in Vlaanderen gretig gelezen – boek

leid. Ook bij ons heeft het jeugdwerk met dat discours

Methodiek in het jeugdwerk. Het jeugdwerk was toen

overigens de poten onder zijn eigen stoel vandaan

al een zeer divers gegeven. ‘Het beschrijven van een

gezaagd. Als er aandacht moest zijn voor jeugdigen in

basismethodiek is dan ook een hachelijke onderne-

alle beleidsdomeinen, waarom dan nog een apart

ming’, zo startte Van Ewijk (1985:9). Hij voegde eraan

jeugdwerk? (Zie Bouverne-De Bie & Coussée, 2001.)

toe nog niet het gevoel te hebben dat ‘alles netjes in

De situatie evolueerde anders dan in Nederland.

het gelid staat’.

Ondertussen hebben wij ook een heuse ketenbenade-

SOCIALE INTERVENTIE - 2006 - 3

SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 29

het jeugdwerk zich niet invoegen in een preventiedis-

Onze keten omvat leerlingenbegeleiding, bijzondere

cours. Het hoopt daarmee te ontsnappen aan allerlei

jeugdzorg, geestelijke gezondheidszorg en nog wel

perverse effecten. Preventie belaadt jongeren met alle

een en ander, maar het jeugdwerk hoort er niet bij.

zonden Israëls, werkt bovendien niet en maakt aldus

Het jeugdwerk is daar blij om, want het jeugdwerk is

de weg vrij voor een ongebreideld beheersingsdenken

geen preventie, laat staan hulpverlening. In

(cf. Redig, 2003). De combinatie met het oprukkende

Vlaanderen hebben we sinds 2000 voor het eerst een

effectiviteits- en efficiëntiedenken leidt actueel tot nog

minister van Jeugd en werd een jeugdwerkbeleidsplan

meer ingrijpende contraproductieve fenomenen.

opgesteld. De aanhef van het plan luidt: de definitieve

Kijken we naar het onderwijs. De obsessie om zo

erkenning van de waarde van het Vlaamse

vroeg mogelijk in te grijpen verscherpt de focus op

Jeugdwerk. En vervolgt: deze erkenning moet het

potentiële risicogevallen. We lijken met een aan zeker-

oneigenlijke gebruik van het jeugdwerk tegengaan.

heid grenzende waarschijnlijkheid te kunnen voorspel-

De groeiende trend om het jeugdwerk te beperken tot

len welke kinderen zullen uitvallen uit het onderwijs

allerlei preventie-initiatieven moet worden gestopt.

en wie later de aansluiting met de arbeidsmarkt niet

(Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2001:4.)

zal kunnen realiseren. Door zo vroeg mogelijk in te

Het wordt niet duidelijk wat een ‘eigenlijk gebruik’

grijpen worden deze groepen vanaf het begin verbij-

van jeugdwerk dan is: Het jeugdwerk is belangrijk

zonderd. We gooien hen er maar meteen uit, zodat

omwille van wat het is: de plezante vrijetijdsbeste-

we goed werk kunnen maken van hun reïntegratie.

ding voor, van en door kinderen en jongeren, vertrek-

Wat we willen voorkomen, lijken we door ons optre-

kend vanuit de rechten die kinderen en jongeren heb-

den steeds maar in de hand te werken. De actuele

ben. Op een speelse en ongedwongen manier wordt

opvoedingsondersteuningshype in Vlaanderen zou op

er gewerkt aan gemeenschapsvorming. Het jeugdwerk

het vlak van het gezinsbeleid wel eens dezelfde pre-

is democratisering, sluit in in plaats van uit, doet ver-

ventieparadox in het leven kunnen roepen.

antwoordelijkheid opnemen. Het jeugdwerk smeedt

Het Vlaamse jeugdwerk is ontsnapt aan deze instru-

vriendschapsbanden voor het leven, leert omgaan met

mentalisering en anders dan overal elders ter wereld

mensen, leert intiem zijn... Het jeugdwerk is nog

(Hart, 2006) gaan de deelnamecijfers aan het jeugd-

steeds de onuitputtelijke bron voor het verenigingsle-

werk niet naar beneden. Vraag is echter of het jeugd-

ven, de welzijnssector, het onderwijs, de politiek, de

werk inderdaad gevrijwaard blijft van perverse effec-

culturele wereld... Jeugdwerk leert op een informele

ten?

wijze spreken en luisteren, opkomen voor jezelf en anderen, leert samenwerken, leert creatief zijn, leert

HET DOORSTROMINGSDISCOURS

assertief zijn. Het jeugdwerk emancipeert, punt. (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2001:5.)

In onze jeugdwerkdiscussie worden positieve uitgangspunten gehanteerd – het jeugdwerk is fun en

D E P R E V E N T I E PA R A D O X

emancipeert bovendien – het blijft echter een vrij abstracte discussie. De nadruk ligt op de toegankelijk-

Punt. In Vlaanderen lijkt de discussie gesloten. Dat

heid van het jeugdwerk. Het jeugdwerk heeft immers

heeft een positieve kant. Ook bij ons leek het jeugd-

een selectief bereik. Jeugdigen uit lagere sociale klas-

werk in de jaren negentig gekoloniseerd te worden

sen, laaggeschoolde jeugdigen en allochtone jeugdi-

vanuit die machtige sectoren onderwijs en jeugdhulp-

gen nemen minder deel aan het jeugdwerk (Smits,

verlening, maar het jeugdwerk is zich daar koppig

2004). Als het jeugdwerk dan toch zo’n magische

tegen blijven verzetten. Ondanks ingenieuze kunst-

kracht heeft (zie ook hiervoor het Vlaamse

grepen als ‘offensieve preventie’ (De Cauter, 1990) en

Jeugdwerkbeleidsplan), moeten we dat toegankelijker

recent nog het invoeren van het onderscheid tussen

maken, zo luidt het. Het jeugdwerk is democratise-

initiatieven met een preventief effect en initiatieven

ring, maar moet gedemocratiseerd worden.

met een preventief doel (Vettenburg et al., 2003), laat

Toegankelijkheid lijkt voor het Vlaamse jeugdbeleid


29 JEUGDWERK ALS SOCIAALPEDAGOGISCHE INTERVENTIE – FILIP COUSSÉE

ring ontwikkeld: de integrale jeugdhulpverlening.

SocInterventie0306


30

06-09-2006

16:17

Pagina 30

wat de ketenbenadering is voor het Nederlandse

bestaat uit jeugdige vrijwilligers – het prototype is van

jeugdbeleid.1 Beide concepten houden de aandacht af

dat zinvolle jeugdwerkaanbod.

van de eigenlijke jeugdwerkpraktijk. Het is niet zozeer

Dat leidt tot een doorstromingsdiscours: andere jeugd-

de vraag wat de betekenis is of kan zijn van jeugd-

werkvormen, in het bijzonder de geprofessionaliseerde

werk voor jeugdigen, het is veeleer de vraag hoe we

jeugdwerkvormen, krijgen een afgeleide functie. Hun

jeugdigen toeleiden naar dat jeugdwerk. Een jeugd-

taak is het om jongeren door te sluizen naar het echte

werk waarvan de waarde buiten kijf staat. Elders

werk, de hoogste vorm van jeugdwerk. Een bekom-

(Coussée, 2006) heb ik dat beschreven als de ver-

mernis die we in vele jeugdwerkbeleidsplannen terug-

schuiving van onze jeugdwerkdiscussie van een

vinden. Dat zal wel te maken hebben met bezuini-

‘Duitse traditie’ (Was ist Jugendarbeit?) naar een

gingsperspectieven, maar het lijkt in de eerste plaats

‘Angelsaksische oriëntatie’ (informal learning for good

een oprechte bekommernis om moeilijk bereikbare

citizenship). De vraag ‘wat is jeugdwerk?’ wordt nog

jongeren, ‘zij die er het meeste nood aan hebben’

wel gesteld, maar krijgt vooral een methodisch ant-

(Mortelmans e.a., 2003), te leiden naar die werkvorm

woord – hoe bakenen we binnen- en buitengrenzen af

die zovele ontplooiingskansen biedt. Daarbij sluit de

van het jeugdwerk? (Redig, 1993) – of blijft hangen in

jeugdwerkdiscussie aan bij de historisch gevormde

lovende, maar vrij abstracte bespiegelingen over de

aanname dat jeugdwerk ‘werkt’ en dat het bovendien

grote inherente waarde van jeugdwerk, over het

ook zou, kan en moet werken voor degenen die er

belang van het proces boven dat van het product,

niet aan deelnemen. Vooral het tweede deel van die

enzovoort (Redig, 1993; Verbist, 2001). Dergelijke

aanname is empirisch niet onderbouwd.

antwoorden hebben zeker mee bewerkstelligd dat het jeugdwerk in Vlaanderen een minder kwetsbare posi-

D E T O E G A N K E L I J K H E I D S PA R A D O X

tie heeft verworven. Tegelijk echter dekt dit positieve jeugdwerkdiscours de fundamentele vragen toe.

Dat doorstromingsdiscours zadelt het jeugdwerk in

Daardoor wordt (paradoxaal genoeg) naadloos aange-

Vlaanderen op met haar eigen paradox: de toeganke-

sloten bij het door haar zo verguisde preventiedis-

lijkheidsparadox. Teneinde alle jeugdigen in contact te

cours.

brengen met de weldadige invloed van jeugdwerk,

Dat heeft te maken met de ‘punt’ van daarnet. Er

worden nieuwe werkvormen gecreëerd die meer toe-

worden wel kritische vragen gesteld ten aanzien van

gankelijker zijn voor de moeilijk bereikbare groepen:

het jeugdwerk, maar die focussen op het selectieve

open jeugdwerkvormen, mobiel jongerenwerk, vind-

bereik en niet op de vraag naar de ‘identiteit en zin

plaatsgericht werken, enzovoort. Vaak worden die

van jeugdwerk’ (en vooral de vraag wat dat dan bete-

geprofessionaliseerde werkvormen ook omschreven als

kent voor welke jeugdigen). Dat is bedreigender dan

jeugdwelzijnswerk. De participatie aan het jeugdwerk

de vraag hoe we jeugdigen kunnen toeleiden naar het

wordt verhoogd, maar het doorstromingsdiscours

– evident zinvolle – jeugdwerkaanbod. De methodi-

blijkt niet te werken: er tekenen zich gescheiden cir-

sche identiteit van dat aanbod kennen we: jeugdbe-

cuits af. De maatschappelijke breuklijnen die door het

weging, speelpleinwerking, jeugdhuis... Ze is ook

onderwijs worden geïnstalleerd, hebben we doorge-

decretaal bepaald: onder jeugdwerk wordt verstaan

trokken naar de vrije tijd. Bovendien lijken die nieuwe

groepsgericht sociaal-cultureel werk op basis van

jeugdwerkvormen toch minder goed te passen in de

niet-commerciële doelen voor of door de jeugd, die

klassieke jeugdwerkideologie. Ze werken overwegend

daaraan deelneemt op vrijwillige basis, in de sfeer

met beroepskrachten, doen veel sportactiviteiten,

van de vrije tijd, onder educatieve begeleiding en

bewegen zich buiten het derde milieu (huiswerkbege-

georganiseerd door particuliere jeugdverenigingen, of

leiding, arbeidstrajectbegeleiding...) ... De

door gemeentelijke of provinciale openbare

Angelsaksische oriëntatie van onze jeugdwerkdiscussie

besturen.2

laat overigens vermoeden dat we ons binnenkort ook

Het wordt niet expliciet gesteld, maar in de

jeugdwerkdiscussie wordt duidelijk dat de jeugdbewe-

mogen verwachten aan onderzoek naar de minder

ging – die jeugdwerkvorm waar ook de begeleiding

goede (Furlong et al., 1997; Dworkin et al., 2003) of


SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 31

zelfs contraproductieve resultaten van dit soort werk

JEUGDWERKONDERZOEK GENK

(Mahoney et al., 2004). We weten niet wat jeugdwerk betekent (voor welke

Wat is de meerwaarde van jeugdwerk vanuit het per-

jeugdigen), maar dat belet ons blijkbaar niet om de

spectief van jeugdigen? Biedt het jeugdwerk mogelijk-

vraag te stellen of jeugdwelzijnswerk wel jeugdwerk

heden tot zinvol bezig zijn? Hoe en aan wie? Om de

is. Alsof jeugdwerk gedefinieerd kan worden, los van

vraag Wengeriaans (1998) uit te drukken: ‘hoe komt

de jeugdigen waar we het over hebben. Deze ‘decon-

jeugdwerk tussen in de vrije tijd van jeugdigen en in

textualisering’ leidt ertoe dat de jeugdwerkdiscussie

welke mate is die interventie faciliterend dan wel frus-

nog steeds een belangrijke bijdrage levert aan de mar-

trerend voor de mate waarin die jeugdigen zinvolle

ginalisering van allochtone, kwetsbare, laaggeschoolde

activiteiten kunnen ontplooien?’

jeugdigen. Zij blijven de ‘ongeorganiseerde jeugd’: die

Een vraag van de stad Genk stelde ons in staat een

jeugdigen die het meeste nood hebben aan het jeugd-

uitgebreid onderzoek op te zetten. Genk is een ‘dank-

werkaanbod en er het minste aan deelnemen.

bare’ setting voor dit onderzoek. Een centrumstad (meer dan 60.000 inwoners), een jonge stad (meer

NOOD AAN VERRUIMEND ONDERZOEK

dan 21.000 inwoners tussen 0 en 25 jaar), een interculturele stad (de helft van de jonge inwoners is van jeugdwerk heeft geïnvesteerd. De stad Genk onder-

in een afdammingsmechanisme. Erger nog: de door-

steunt een dertigtal particuliere jeugdwerkinitiatieven

stroming lijkt in de verkeerde richting te gaan. In het

en ondersteunt ook een uitgebreid netwerk van buurt-

geval we erin slagen om kwetsbare kinderen en jon-

huizen (ook wel jeugdwelzijnswerkingen genoemd).

geren naar de speelpleinwerking te leiden, worden ze

Zij hebben professionele jeugdwerkers in dienst en

blijkbaar vlugger doorverwezen naar de hulpverlening

richten een vrij gevarieerd aanbod van kinderen tie-

(Verschelden en Vanthuyne, 2006). Laat dat nu net

nerwerk in: speelpleinwerk, vormingsactiviteiten, uit-

die sector zijn waar we de instroom willen verlagen.

stappen, kamp, sport... Ze fungeren vaak als

Het is nog maar de vraag hoe die ‘nood aan hulpver-

naschoolse kinderopvang en sommigen doen aan

lening’ wordt bepaald. Wordt die vooral gevonden bij

huiswerkbegeleiding. Ze worden niet omschreven als

die jeugdigen die de ‘leefbaarheid van de jeugdwer-

jeugdwerkers.3 Ze zijn er nochtans gekomen vanuit de

king’ verstoren? Dat zou dan in essentie betekenen

vaststelling dat de bestaande jeugdwerkinitiatieven

dat we kwetsbare jeugdigen leiden naar een aanbod

voornamelijk autochtone jeugdigen uit de middenklas-

waar ze extra worden gekwetst. We kunnen daar

se bereikten. Daarom werden in de vroegere mijncités

geen gefundeerde uitspraken over doen, wat ook al

(Winterslag, Waterschei en Zwartberg) en in andere

het te abstracte gehalte van onze jeugdwerkdiscussie

zogenoemde impulswijken (voornamelijk sociale

illustreert.

woonwijken ingericht in de zeventiger jaren) jeugd-

Willen we de hiervoor geschetste paradoxale en con-

welzijnswerk opgezet.

traproductieve mechanismen overstijgen, dan hebben

De situatie in Genk is een illustratie van de toeganke-

we empirisch onderzoek nodig. Onderzoek dat ons

lijkheidsparadox. De participatie aan het jeugdwerk

een beter zicht geeft op de meerwaarde van jeugd-

wordt verhoogd, maar dit gebeurt binnen gescheiden

werk. Wat hebben jeugdigen aan jeugdwerk en wie of

circuits. Bovendien wordt betwijfeld of jeugdwelzijns-

wat zijn elementen die daartoe bijdragen?

werk wel jeugdwerk is. De Stad Genk vroeg ons te

Fundamenteel onderzoek eerder dan oplossingsgericht

‘onderzoeken of het jeugdwelzijnswerk tegemoet

onderzoek dus. Een paradox – een schijnbare tegen-

komt aan de (jeugdwerk)behoeften van jeugdigen’.

stelling – kan je immers niet oplossen, je kan hem wel

We hebben deze vraag vanaf het begin – in overleg

overstijgen door een ander perspectief in te nemen

met stad en jeugdwelzijnswerk – verbreed naar de

(cf. Heyting, 1997).

vraag ‘hoe jeugdwerk tussenkomt in de vrije tijd van de Genkse jeugdigen’.


allochtone afkomst) en een stad die relatief veel in Het doorstromingsdiscours is in de praktijk uitgemond


31

SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 32

‘DIE KINDEREN HEBBEN HIER ALLES W AT Z E N O D I G H E B B E N ’

gesteld: ‘wat doen kinderen en jongeren en hoe kan het jeugdwerk hen (beter) bereiken?’ Uiteindelijk was ook de enquête een zinvolle stap in een samen met


32

Het probleemveld bekijken vanuit het perspectief van

het praktijkveld gevoerde discussie.

jeugdigen is moeilijk zonder het bevragen van jeugdi-

We bevroegen 663 kinderen (zowat alle tienjarigen in

gen zelf. We interviewden een grote en gediversifieer-

Genk) en 303 jongeren. De jeugdwerkdeelname4 blijkt

de groep kinderen (tienjarigen) en jongeren (vijftienja-

inderdaad vrij hoog. Bij de tienjarigen ligt die net

rigen). Bijkomende data haalden we uit een ruim ver-

boven de 30%, bij de vijftienjarigen ligt die op 34%.

spreide enquête. Daarmee verzamelden we cijfergege-

In die vragenlijst peilden we naar wat ze doen, wat de

vens die ons beeld over de verhouding tussen jeugdi-

dingen zijn ‘waar ze iets aan hebben’ en de mate

gen en jeugdwerk vervolledigden. De verschillende

waarin ze die dingen kunnen doen in het jeugdwerk.

onderzoeksmethoden naast interviews en enquête

We leerden er – tot veler geruststelling – dat het

zijn dat ook observatie en gesprekken met sleutelfigu-

jeugdwerk activiteiten biedt waar kinderen en jonge-

ren – werden in overleg met een onderzoeksgroep

ren iets aan hebben én dat jeugdigen die naar het

ingezet.

jeugdwerk gaan, zich minder vervelen dan jeugdigen

Verder hebben we talloze uren ‘rondgehangen’ in

die niet deelnemen aan jeugdwerk. Jeugdigen bren-

Genk. Niet alleen in het jeugdwerk en niet alleen als

gen ook veel tijd door in het jeugdwerk, zeker wan-

tijdverdrijf, maar om ons een beeld te kunnen vormen

neer we het jeugdwelzijnswerk apart bekijken. Vele

van ‘hoe het is om jong te zijn in Genk’. We frequen-

kinderen en jongeren komen dagelijks naar het buurt-

teerden die plaatsen waarvan we uit interviews wisten

huis. Dat kunnen we op zich al kwalificeren als een

dat sommige jeugdigen er veel kwamen: moskee, win-

voorname opvoedingsondersteunende functie. De cij-

kelcentrum, sportcentrum, park, skatepiste, biblio-

fers tonen verder scherpe breuklijnen tussen de diver-

theek... en hebben goed onthouden wat Whyte leerde

se groepen. Het ledenbestand van de jeugdbeweging

in Cornerville: ‘As I sat and listened, I learned the

bij de tienjarigen is voor 4/5 wit gekleurd. In de

answers to questions that I would not even had the

jeugdwelzijnswerking krijgen we een omgekeerd

sense to ask if I had been getting my information solely

beeld. Het lijkt erop dat de selectieve werking trou-

on an interviewing basis.’ (Whyte, 1943/58:303). Als

wens niet alleen speelt bij het rekruteren, maar ook

de gelegenheid zich voordeed, spraken we informeel

een actief element is in de werking. Zeker bij de

jongeren aan. Ook volwassenen trouwens. Een van

jeugdbeweging is dat zo, want op vijftienjarige leeftijd

die volwassenen wees ons op hoe goed jeugdigen het

kleurt het ledenbestand voor 95% wit. Er zijn ook

hadden in Genk, een mooi voorbeeld van ‘externe

opvallend minder BSO-leerlingen lid van de jeugdbe-

behoeftedefiniëring’ en een mooi kopje voor deze

weging. Onderzoekers hebben het in dat verband

paragraaf.

vaak over de totaal verschillende leefwerelden van ‘laaggeschoolden en hooggeschoolden’, en van

DE GESCHEIDEN LEEFWERELDEN VA N J E U G D I G E N

‘allochtonen en autochtonen’ (Dekeyser en Verbert, 2002). De verschillen tussen de activiteiten die ze (graag) doen, blijken echter niet enorm groot, het

Het afnemen van een enquête van een representatie-

gaat eerder om waar en met wie ze die activiteiten

ve steekproef behoorde aanvankelijk niet tot de

doen. De breuklijnen tussen de groepen worden dus

onderzoeksopzet. Dat we na verloop van tijd toch tot

niet per se bepaald door verschillende interesses, maar

deze onderzoeksmethode overgingen, illustreert hoe je

evenzeer door en in het maatschappelijk georganiseer-

als onderzoeker ook vanuit het praktijkveld als het

de aanbod. De ‘totaal verschillende leefwerelden’

ware naar het ‘mainstream’ oplossingsgerichte jeugd-

waar we met onze gedifferentieerde interventies op

werkonderzoek wordt gezogen. Hieronder wordt

wensen in te spelen, worden dus evengoed vormge-

onderzoek verstaan dat een onmiddellijk en bruikbaar

geven door die tussenkomsten. Dergelijke vaststellin-

antwoord geeft op de (beleids)vraag die wordt

gen zijn op zich niet spectaculair, maar vormden in dit


SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 33

onderzoek een goede basis voor verdere discussie en

ting bij de leefwereld en leefwereldverbreding. In de

reflectie. Dat geldt evenzeer voor een andere – voor-

woorden van de jeugdigen: in het jeugdwerk kun je je

spelbare – vaststelling: het jeugdwerk is onderhevig

thuis voelen en tezelfdertijd dingen doen die je thuis

aan een sterk mattheüseffect. Bij het jeugdwelzijns-

niet kan doen. Het ontmoeten van vrienden en het

werk is het omgekeerd. Deze werkvorm rekruteert

doen van dingen die je graag doet, zijn voorbeelden

haar leden – ook gezien binnen de (allochtone) wijk

van ‘vertrouwde’ activiteiten in het jeugdwerk. Het

waar de werking gelegen is – voornamelijk uit de soci-

leren van nieuwe dingen en vooral ook het leren ken-

aaleconomisch meest achtergestelde gezinnen. Vanuit

nen van nieuwe mensen, drukken de honger naar

deze vaststelling konden de selectiemechanismen van

leefwereldverbreding uit.

het jeugdwerk ter discussie worden gesteld. De doelgerichte selectie van het professionele jeugdwelzijnswerk5,

JEUGDWERK EMANCIPEERT?

maar ook de onbewuste selectiemechanismen

die in de jeugdbeweging spelen (het opzetten van

We zijn ervan overtuigd dat dit spanningsveld ons een

wervingsacties in ASO-scholen, eerder dan in BSO-

stap dichter brengt bij de concretisering van die ab-

scholen bijvoorbeeld).

stracte, emancipatorische kracht van jeugdwerk. Een

33

concretisering die deze ‘magische’ kracht ook relateert HEBBEN

aan de kinderen en jongeren waar het over gaat. Het weze duidelijk dat dit spanningsveld niet enkel speelt bij de zogenoemde kwetsbare jeugdigen. Ook bij

De kern van het onderzoek lag in de gesprekken met

jeugdigen die we als kansrijk zouden kunnen omschrij-

jeugdigen zelf. We probeerden deze groep zo divers

ven, herkennen we dat spanningsveld in de dingen

mogelijk samen te stellen. We interviewden jeugdigen

waar ze iets aan hebben. Bij beide groepen wordt een

van Belgische, Nederlandse, Turkse, Berberse,

prominente plaats ingenomen door de begeleider in

Arabische, Italiaanse, Spaanse, Poolse, Griekse,

het jeugdwerk. Het is de jeugdwerker die de ‘span-

Hongaarse, Portugese en Koerdische origine. We spra-

ning’ erin houdt. Jeugdwerk houdt niet op bij het aan-

ken jongeren van de diverse onderwijsniveaus en

reiken van leefwereldverbredende activiteiten. Als

interviewden zowel jeugdwerkleden als jeugdigen die

jeugdigen die geen plaats kunnen geven, zullen die

niet deelnemen aan jeugdwerk. We hadden ook aan-

immers veeleer vervreemdend zijn of zelfs bedreigend.

dacht voor verschillen die door de ‘klassieke breuklij-

Jeugdwerk houdt evenmin op bij het bieden van ver-

nen’ heen lopen. Jeugdigen die veel vrije tijd thuis

trouwde activiteiten. ‘Daar heb je uiteindelijk weinig

doorbrengen, jeugdigen die veel vrije tijd in georgani-

aan.’ ‘Dat kan je thuis ook wel.’ Het invullen van par-

seerd verband doorbrengen, jeugdigen die veel tijd

ticipatie als ‘zelforganisatie’ of ‘vraaggestuurd werken’

spenderen aan ‘wandelen in Genk’... Uiteindelijk inter-

blijft daar wel eens in hangen. Jeugdwerkers hoor je

viewden we vijftig tienjarigen en achtenvijftig vijftien-

dan bijvoorbeeld klagen over de lage opkomst bij acti-

jarigen.

viteiten die jeugdigen zelf hadden ’aangevraagd’. Het

De meeste interviews hielden we voor de enquête.

is ook duidelijk dat die begeleidershouding niet een

Het is uit die interviews dat we de uitdrukking ‘de din-

zaak is van toepassen van het juiste methodiekje. Het

gen waar je iets aan hebt’ haalden. Dat leek ons de

lijkt in elk geval zo dat jeugdwerkers die zichzelf voor-

uitdrukking die het meest treffend weergaf wanneer

al zien als beroepskrachten die voornamelijk gericht

jeugdigen een meerwaarde toekenden aan een activi-

zijn op animeren en organiseren ook zo benaderd

teit. Dat zijn niet noodzakelijk de activiteiten die het

worden door jeugdigen. Jeugdwerkers zijn dan ‘pro-

meest worden gedaan. In de interviews probeerden

fessionele entertainers’. Misschien gaat de nadruk op

we te vatten onder welke voorwaarden activiteiten

‘jeugdwerk organiseren’ wel ten koste van ‘het wer-

ook ‘zaken zijn waar je iets aan hebt’. We kwamen uit

ken met jeugd’. Het is in elk geval duidelijk dat een

op een spanningsveld dat door jeugdwerkers goed

goede jeugdwerker vanuit het perspectief van kinde-

gekend is, maar vrij abstract wordt ingevuld: aanslui-

ren en jongeren – en de verschillende werkvormen –



D E D I N G E N WA A R W E I E T S A A N

SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 34

er een is die waardering toont, ondersteunt en

jeugdwelzijnswerk en tussen jeugdwerk en volwasse-

beschermt waar nodig (cf. De Winter en Noom,

nenwerk de emancipatorische kracht van jeugdwerk

2003). Hij of zij hoeft niet voortdurend in te grijpen,

zich beperkt tot ‘een aanvullende bijdrage aan indivi-

maar is wel alert. Dit is een pleidooi vanuit het per-

duele ontplooiing binnen de bestaande verhoudin-

spectief van kinderen en jongeren voor het herstellen

gen’. Dat is een vaststelling die weer binnen moet

van het pedagogische in de sociale pedagogiek (cf.

worden gebracht in de jeugdwerkdiscussie. Nu heb-

Van de Zande, 1990).

ben we een ‘vrijwilligersjeugdwerk’ dat zich afsluit voor de discussie over de meerwaarde en een profes-

EN HET SOCIALE IN DE SOCIALE PEDAGOGIEK?

sioneel jeugdwelzijnswerk dat – mede daardoor – in een wel bijzondere kwetsbare positie terechtkomt. De nadruk komt, zeker binnen het professionele werk,


34

Met nog meer nadruk houden we een pleidooi voor

heel sterk te liggen op individuele begeleiding. Dat is

het sociale in de sociale pedagogiek. Kinderen en jon-

ook wat men in de andere sectoren – jeugdzorg,

geren vinden in het jeugdwerk – in vrijwilligersjeugd-

onderwijs, justitie, arbeidsbemiddeling – lijkt te ver-

werk en professioneel jeugdwelzijnswerk – activiteiten

wachten van het jeugdwelzijnswerk. We zien een stij-

waaraan ze iets hebben. Dat pleit voor een gedifferen-

gende nadruk op huiswerkbegeleiding, taalondersteu-

tieerde aanpak. Andere jeugdigen, in andere opvoe-

ning, individuele vorming... Het werken met kleinere

dingssituaties, vragen een andere aanpak. We moeten

groepen (inclusief numerus clausus) en strakkere

echter goed nadenken over de breuklijnen waarop we

structuur (inclusief stipt aanvangsuur) maakt in naam

deze differentiatie uitbouwen. ‘Nieuwe mensen leren

van kwaliteitsbewaking opgang in het jeugdwelzijns-

kennen’ bijvoorbeeld blijkt een belangrijke voorwaarde

werk. Methodisch wordt de jeugdbeweging trouwens

waaronder kinderen en jongeren ‘iets hebben’ aan een

vaak als voorbeeld genomen. Zo knopen we aan bij

activiteit. Het is opvallend dat kinderen en jongeren in

het reeds vermelde aloude mechanisme: een dubbele

het jeugdwerk vooral mensen ontmoeten die ze al

problematisering van de non-participanten.

kennen van school of buurt. Daar is niets op tegen, maar veel jeugdigen geven toch aan dat het ‘hier ook altijd dezelfde mensen zijn.’ Allochtone, laaggeschool-

T O T S L O T: P L E I D O O I V O O R E E N HISTORISCHE BENADERING

de jongeren problematiseren dat trouwens – anders dan vaak gedacht – in sterkere mate dan autochtone

Het hoge abstractiegehalte van onze jeugdwerkdiscus-

leerlingen. Een andere breuklijn die eigen is aan jeugd-

sie zorgt ervoor dat de klemtoon bijna uitsluitend op

werk, de leeftijd, lijkt ook niet zo evident. Jeugdigen

methodische aspecten ligt. Het jeugdwerk zelf, vooral

geven aan dat ze contact met volwassenen wel leuk

het vrijwilligersjeugdwerk, krijgt een soort mythische,

vinden. ‘s Avonds op het plein, in de ontmoetingsruim-

democratiserende en emanciperende kracht toege-

te onder de moskee, op het wijkfeest... Jeugdigen vin-

kend. Tegelijk wordt bedekt hoe onze jeugdwerkde-

den het fijn om met volwassenen te praten en activitei-

finitie beperkend werkt. Het uitsluiten van volwasse-

ten te ondernemen, op voorwaarde dat ze geen ‘vol-

nen, het opsluiten van jeugdigen binnen hun eigen

wassenenhoofd’ hebben. Een derde breuklijn is die tus-

sociaal-culturele groep, het afsluiten van het jeugd-

sen jeugdwerk en sectoren die zich wel bezighouden

werk van onderwijs en gezin... het zijn allemaal ele-

met vrije tijd maar ‘minder pedagogisch’ zouden zijn

menten die er mede voor zorgen dat emancipatie

(sport bijvoorbeeld). De enorm hoge deelname van

wordt beperkt tot individuele ontplooiing binnen de

allochtone BSO-leerlingen6 aan sportactiviteiten (bij de

bestaande maatschappelijke verhoudingen. Elementen

jongens overstijgt dat de 70%) toont dat we de sport-

die actueel gezien worden als oneigenlijk voor jeugd-

vereniging (en de figuur van de trainer) sociaal-peda-

werk. Nochtans zijn ze historisch gezien niet altijd

gogisch gezien onderbelichten.

‘jeugdwerkvreemd’ geweest (Coussée, 2006). De dif-

We kunnen stellen dat onder meer door de – soms

ferentiatiebewegingen binnen het jeugdwerk worden

letterlijke – barrières tussen vrijwilligersjeugdwerk en

vaak voorgesteld als een permanente zoektocht naar


SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 35

de democratisering van (de magische kracht van) het

er ook nog sport bijnemen, vormt de ‘niet-geor-

jeugdwerk. Een wat minder presentistische (Depaepe,

ganiseerde’ jeugd wel een bijzonder kleine min-

2004) jeugdwerkbril toont ons echter een ander

derheid van jeugd.

beeld. De werkvormen die we vandaag kennen, zijn

5

Doelgerichte selectie die in de hand wordt

een verenging – een ‘elitarisering’ bijna – van het

gewerkt door de grote nadruk vanuit het beleid

gedifferentieerde werkveld dat we kenden voor de

op het verhogen van de participatiecijfers bij de

boom van de jeugdbeweging in het interbellum. Met

moeilijk bereikbare groepen. Jeugdwelzijnswerk

wat we de derde milieubenadering zijn gaan noemen

dreigt dat nu overigens als een boemerang in het

– en het naar voren schuiven van de jeugdbeweging

gezicht te krijgen, gezien het stijgende belang in

als het ideale jeugdwerkmodel – werden er vele ele-

de actuele discussie aan diversiteit van de cliënt-

menten weggeknipt uit jeugdwerk. Dat zouden wel

groep.

eens precies die elementen kunnen zijn die het meest

6

Beroeps Secundair Onderwijs.

emancipatorische handvatten boden voor degenen ‘die daar het meeste nood aan hebben’. Door een

L I T E R AT U U R

punt te zetten achter de discussie ontlopen we bedrei-

Bouverne-De Bie, M. en F. Coussée (2001) ‘Participatie: van compensatie naar dialoog’. In:

uit om deze beperkende, abstracte en a-historische

Van Bouchaute, B., I. Vandewalle en D. Verbist

jeugdwerkdefinitie te breken.

(red.) Strax. Jeugdwerk verkent de toekomst, p. 123-132. Leuven/Apeldoorn: Garant.

NOTEN 1

Even ‘googelen’. ‘Toegankelijkheid van het jeugdwerk’ levert meer dan vijfhonderd hits op waaronder slechts een Nederlandse (de website van

2

projectwerking. Leuven: Acco. Dekeyser, L. en V. Verbert (2002) Groepsvorming bij

jeugdwerkbeleidsplan van Baarle-Hertog). De

jongeren. Een explorerend onderzoek bij 14- en

combinatie ketenbenadering en jeugdwerk levert

15-jarige jongeren in Vlaams-Brabant.

het spiegelbeeld op (30 juni 2006).

Eindrapport. Leuven: KUL/Provincie Vlaams

Decreet van 14 februari 2003 houdende de

Brabant. Depaepe, M. (2004) ‘Europa als voorwerp van histo-

telijk, het intergemeentelijk en het provinciaal

risch pedagogisch onderzoek’. In: D’hoker, M. en

jeugd- en jeugdwerkbeleid.

M. Depaepe (red.) Op eigen vleugels. Liber

In het Zoekboek Jeugd van de Vlaamse

Amoricum Prof. dr. An Hermans, p. 459-470.

Gemeenschap zijn deze initiatieven bijvoorbeeld niet opgenomen

4

Gent: Academia Press. De Cauter, F. (1990) Methodiek van de preventieve

Baarle-Nassau waar wordt verwezen naar het

ondersteuning en de stimulering van het gemeen-

3

Coussée, F. (2006) De pedagogiek van het jeugdwerk.

Antwerpen/Apeldoorn: Garant. De Winter, M. en M. Noom (2003) ‘Someone who

(http://www.wvc.vlaanderen.be/jeugdbeleid/zoek

treats me as an ordinary human being... Homeless

boekjeugd/3600.html).

youth examine the quality of professional care’.

Met jeugdwerk doelen we wel degelijk op vrijwilli-

In: British Journal for Social Work 33(3),

gersjeugdwerk (jeugdbeweging) en jeugdwelzijnswerk. Het jeugdwelzijnswerk heeft – zowel in de

p. 325-337. Dworkin, J., R. Larson en D. Hansen (2003)

groep tienjarigen als bij de vijftienjarigen – een

‘Adolescent’s accounts of growth experiences in

iets hoger bereik dan de jeugdbeweging. De deel-

youth activities’. In: Journal of Youth and

namecijfers variëren uiteraard naargelang de definiëring van jeugdwerk die wordt gehanteerd. Als

Adolescence 32(1), p. 17-26. Ewijk, H. van. (1985) Methodiek in het jeugdwerk.

ook grabbelpas, speelpleinwerking, muziek- en

Basisleerboek jeugd- en jongerenwerk. Alphen

tekenacademie en koranlessen worden aangezien

aan den Rijn: Samsom Uitgeverij.

als jeugdwerk, komen we boven de helft. Als we



gende vragen, maar sluiten we ook de mogelijkheid

35

SocInterventie0306

06-09-2006

16:17

Pagina 36

Furlong, A., F. Cartmel, J. Powney en S. Hall (1997)

ning van opvoedingssituaties, p. 53-90.

people. Glasgow: Scottisch Council for Research

Antwerpen-Apeldoorn: Garant.

in Education. Hart, R. (2006) Participation in What?: The changing

Gils, D. Verdonck en L. Walgrave (2003) Preventie gespiegeld:visie en instrumenten voor wenselijke

opportunities. Paper presented at the international

preventie. Lannoo: Leuven.

Participation.’ University of Sheffield, 4-6 juli 2006. Heyting, F. (1997) Het vanzelfsprekende en het discutabele. Een schets van opvoedkundig grondslagenonderzoek. Utrecht: SWP. Mahoney, J, H. Stattin en H. Lord (2004)


Vettenburg, N., D. Burssens, P. Goris, B. Melis, J. Van

boundaries of children’s roles, responsibilities and conference ‘Childhood and Youth: Choice and

36

een hobbelpaard. Over preventie en ondersteu-

Evaluating youth work with vulnerable young

Wenger, A. (1998) Communities of Practice. Learning, meaning and identity. Cambridge: Cambridge University Press. Whyte, W.F. (1943/58) Street Corner Society. The Social Structure of an Italian Slum. Enlarged Edition. Chicago: The University of Chicago Press. Zande, I. van der (1990) De jongerenwerker als cultu-

‘Unstructured youth recreation centre participation

reel erflater. Het praktisch en theoretisch leerren-

and antisocial behaviour development: selection

dement van een handelingsonderzoek.

influences and the moderating role of antisocial

Amersfoort/Leuven: ACCO.

peers’. In; International Journal of Behavioral Development 28(6), p. 553-560. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2001)

SUMMARY In the debate on youthwork two questions are

Vlaams Jeugdwerkbeleidsplan. Brussel: Ministerie

alternately emphasized: ‘what is youthwork?’ and

van de Vlaamse Gemeenschap.

‘how do we get young people into youth work?’

Mortelmans, D., V. Van Assche en W. Ottoy (2002)

At the moment the second question receives most

Fijngehakt en voor u opgediend: tieners en vrije

attention. That question looks less threatening

tijd. Antwerpen: Stedelijke Jeugddienst.

than the first for the added value of youth work is

Redig, G. (1993) ‘Jeugdwerk: Het Machtig Reservoir.

not questioned. It remains to be seen whether this

Een inleiding over het fenomeen jeugdwerk in een

is a good thing for youth work and for youth. In

Vlaamse context’. In: Gids voor Sociaal-Cultureel

the first part of this article we argue that this is

en Educatief Werk, Kluwer, afl. 6.

not the case. Certainly not for the most vulnerable

Redig, G. (2003) ‘Duet of duel. Relatieproblemen tussen preventie en jeugdbeleid’. Krax 3(1), p. 23-29. Smits, W. (2004) Bewegen in de sociale, vrijetijds- en

young people, since interventions by youth work working with that group can lead to counter productive effects. For instance, preventive

culturele ruimte. Eindverslag van het programma

signaling, with it’s strong focus on potential risc

beleidsgericht onderzoek ‘Maatschappelijke parti-

cases, can lead to interventions that might be

cipatie van jongeren’. Brussel: VUB/TOR.

premature and do not always seem adequate (the

Verbist, D. (2001) ‘Even in de hoeken plassen. Een

prevention paradox). And the adjustment of youth

terreinverkenning van het jeugdwerk’. In: Van

work to specific groups tends to enhance the

Bouchaute, B., I. Van de Walle en D. Verbist (red.)

seperate circuits that already exist in the domain

Strax. Jeugdwerk verkent de toekomst, p. 25-41.

of education (the accessability paradox). In the

Leuven-Apeldoorn: Garant.

second part we give a rough sketch of our

Verschelden, G. en T. Vanthuyne (2006) ‘Sporen voor

findings from an empirical research on the added

de ondersteuning van opvoedingssituaties met bij-

value of youth work. Finally we open up new

zondere aandacht voor het perspectief van kinde-

perspectives for a less marginalising and more

ren en ouders’. In: Decoene, J., F. Myny,

historical definition of youth work.

T. Vanthuyne en G. Verschelden (red.) Samen op


JEUGDWERK ALS SOCIAALPEDAGOGISCHE

Recommend Documents