JAARVERSLAG 2010 Vereniging van Onderzoeksjournalisten VVOJ Goedgekeurd door Algemene Ledenvergadering op zaterdag 19 november 2011
Inleiding Werkplan 2010-2012 Conferentie Onderzoeksjournalistiek 2010, Gent VVOJ-Café De Loep, VVOJ-Prijs voor Onderzoeksjournalistiek VVOJ-Jaarboek Scholing Internationalisering en Global Investigative Journalism Network Website en kenniscentrum WOB-activiteiten Diversen Financiën Verslag van de kascommissie Opgave zittend bestuur
2 3 5 5 6 7 8 8 9 9 10 10 14 15
Hierna volgt het Accountantsrapport 2010, opgemaakt door LOS Accountants + Adviesgroep, met daarin opgenomen het accountantsverslag en de jaarrekening.
1
Inleiding Als een beroepsgebied constant in beweging is, zal een beroepsvereniging dat ook moeten zijn. Dat geldt voor de VVOJ niet anders, al is niet elke beweging onmiddellijk vooruitgang. Toch sluit de Vereniging van Onderzoeksjournalisten het jaar 2010 af met een overwegend goed gevoel van vooruitgang. Voor de vereniging welteverstaan, want de journalistiek als geheel ontkwam ook dit jaar niet aan zwaar weer. In 2010 was het opnieuw op zijn vriendelijkst gezegd onrustig, met krimpende redacties aan beide zijden van de grens, grote reorganisaties bij de publieke omroepen, de ver- of uitkoop van titels en stakingen bij tijdschriften. Nieuwe actualiteitenrubrieken ontstonden, oude samenwerkingsverbanden werden definitief opgeknipt, meer journalisten namen hun laptop op en wandelden een zelfstandige toekomst binnen. Aan de VVOJ de taak om ondanks dat mediageweld te blijven ijveren voor meer en betere kritische en diepgravende journalistieke verhalen. Geen simpele opdracht, gezien de weersomstandigheden. Maar blijkbaar nodiger dan ooit. Want voor het eerst vond een grote donor de rol van onderzoeksjournalisten in een geïnformeerde samenleving zo belangrijk dat de VVOJ van dit fonds tussen 2010 en 2013 een structurele bijdrage aan haar financiële huishouding zal ontvangen. Met als opdracht om zich nog gerichter dan voorheen in te zetten voor het bereiken van meer onderzoeksjournalistieke output. In 2010 bezat de VVOJ, naast een stafmedewerker en twee webredacteuren, voor het eerst een heel jaar lang een (part-time) betaalde directeur. Daardoor werd de vereniging structureel nog meer zicht-, hoor- en bereikbaar, en daarmee meer inzetbaar voor het doel dat zij nastreeft. Dat was te merken. De vereniging mengde zich in journalistieke debatten over de reorganisatie van de publieke omroep, de Wet openbaarheid van bestuur en de praktische bevordering van kwaliteitsjournalistiek. Diverse beleidsorganen zochten de VVOJ op vanwege haar expertise. Er ontstond samenwerking met organisaties in het werkveld die eerder buiten bereik bleven. Er werd gestart met een omvangrijk onderzoek naar de wensen in het werkveld (een traject dat in 2011 tot een advies aan de nieuwe verenigingsdonor zal leiden). De vereniging initieerde en begeleidde onderzoeken van Masters studenten naar het werken met tipgevers en naar de plaats van onderzoeksjournalistiek op krantenredacties. De werkgroepen VVOJ Jongeren en VVOJ Lokale Uitzoekjournalistiek concretiseerden en ontplooiden hun werkzaamheden, bestaande werkgroepen (VVOJ-Café, Jaarboek, De Loep, Conferentie Programmacommissie, Wob-werkgroep, Scholing) konden beter ondersteund worden. Uit deze opsomming blijkt al dat de inzet van vrijwilligers onverminderd groot blijft, iets waar de VVOJ trots op is. Ondanks de wat grotere financiële armslag is het van belang dat initiatieven door het werkveld gezien worden als de moeite waard om je voor in te zetten. Bij een beroepsvereniging zullen de leden altijd de toon zetten. Dat ze daar ook nog steeds in groten getale de deur voor uitkomen (de VVOJ conferentie in Gent trok opnieuw een groter aantal bezoekers) geeft aan dat de vereniging luistert naar en bij haar activiteiten inspeelt op hun wensen. De VVOJ sloot haar verenigingsjaar af met 588 leden, 521 Nederlanders en 67 Vlamingen, een spectaculaire groei die de vereniging dankt aan de gememoreerde grotere zichtbaarheid. Het ledenaantal in Vlaanderen blijft echter nog altijd achter, iets waaraan de grote Vlaamse betrokkenheid bij het VVOJ-congres in Gent niets kon
2
afdoen. In 2011 zal een nog gerichter inspanning gedaan worden om Vlaamse redacties te activeren en bij te staan bij het bereiken van meer onderzoeksjournalistiek in de kolommen en uitzendminuten. Financieel gezien had 2010 twee gezichten. Enerzijds een nieuwe, structurele donor in de Adessium Foundation, anderzijds het wegvallen van de projectsubsidie voor de webredactie en een ontbrekende dekking voor de kosten van de stafmedewerker. Doordat uitsluitsel hierover pas laat in het verenigingsjaar definitief werd, heeft de VVOJ onvoldoende kunnen bijsturen in haar uitgaven, met een verlies van omvang tot gevolg. Door spaarzaamheid in het verleden kon de vereniging deze eenmalige tegenvaller opvangen, maar een gewoonte moet het niet worden. Inmiddels heeft de Stichting Democratie en Media laten weten zich vanaf 2011 weer voor vijf jaar aan de VVOJ te verbinden. Hiermee zijn de vooruitzichten voor 2011 en daarna weer goed. Maar de gebeurtenissen van 2010 geven eens te meer het belang van een nog verder gediversifieerde sponsoring aan, een doel waarnaar de VVOJ onophoudelijk streeft. Het lidmaatschapsgeld is constant sinds de oprichting, en hoeft dankzij voldoende sponsorbijdragen nog steeds niet verhoogd te worden. Ook de toegangsprijs van de conferentie is in negen jaar tijd slechts met €10 verhoogd. Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 20 november 2010 kondigden lang zittende bestuursleden Luuk Sengers en Bram Vermeer aan terug te zullen treden. Henk van Ess (freelance, voorzitter), Piet Depuydt (NRC Handelsblad, penningmeester), Marjan Justaert (De Morgen), Karel Platteau (Fonds Pascal Decroos), Ingrid Vandaele (Knack) en Frits Bloemendaal (Gemeenschappelijke Pers Diensten) blijven de vertrouwde gezichten in het bestuur. Nieuw benoemd werden Tricia Bots (Fontys Hogeschool), Marcel van Silfhout (VARA) en Erik van Heeswijk (VPRO). De vereniging professionaliseerde haar bestuur met de instelling van een Dagelijks Bestuur van directeur/voorzitter/penningmeester voor lopende zaken, en een meer op afstand en grote lijnen sturende Raad van Bestuur. Tevens stelde het bestuur als een van de weinige verenigingen in Nederland en Vlaanderen een Richtlijn Donaties en Sponsoring op, om de transparantie over aanname van giften, donaties en sponsoring te vergroten. De richtlijn is op de website in te zien. Werkplan 2010 – 2012 De VVOJ-werkplannen zijn, behalve de formulering van de inhoudelijke koers van de vereniging, het uitgangspunt om sponsors te werven voor meerdere jaren. De transparantie waartoe deze werkwijze leidt, spreekt sponsoren aantoonbaar aan. 2010 was het eerste jaar van het nieuwe werkplan dat in 2009 door de Algemene Ledenvergadering werd aangenomen. In het voorjaar van 2010 werd het werkplan aangevuld met enkele passages (in te zien op de website) in verband met het toetreden van Adessium Foundation als donor. Deze donor stelt de VVOJ expliciet voor de opgave om de intensiteit van haar werkzaamheden op te voeren, en te onderzoeken wat er in het werkveld moet gebeuren om structureel te komen tot meer onderzoeksjournalistieke verhalen. Daartoe is een onderzoek in gang gezet, dat in 2011 tot voltooiing en een advies aan Adessium Foundation zal komen. In 2010 behield de VVOJ structurele sponsoren als de Volkskrant, NRC Handelsblad, Hogeschool Windesheim, Fonds Pascal Decroos en de VVJ. Deze hadden op basis van het Werkplan 2007-2009 meerjarige steun toegezegd. Ook liep de projectsubsidie van
3
de Stichting Democratie en Media voor de webwerkzaamheden nog door tot 1 oktober. Sindsdien worden de 16uur/week webredactie geheel door de VVOJ betaald, hetgeen mogelijk werd door de driejarige donorrelatie met Adessium Foundation, welke gelden geheel inzetbaar zijn voor de algemene werking van de vereniging. De bekostiging van de webredactie zal ieder jaar worden geëvalueerd. Na enkele jaren afwezigheid trad NOS Nieuws opnieuw en voor drie jaar toe als hoofdsponsor van de VVOJ. De organisatie geeft hiermee een hernieuwd signaal af dat diepgravende journalistiek daadwerkelijk een plaats heeft in de dagelijkse nieuwsvoorziening van vele Nederlanders. De Vlaamse Overheid droeg dit jaar genereus bij aan de organisatie van de VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek, waarmee Minister van Media Ingrid Lieten haar uitgesproken steun aan de kritische journalistiek in daden omzette. De Hogeschool Utrecht/Faculteit Communicatie en Journalistiek faciliteerde ook dit jaar weer in natura de werkzaamheden van onze stafmedewerker (ter beschikking stellen ven een werkplek, (kosten voor) post, telefoon en fax, ondersteuning door een IThelpdesk, printer en verdere praktische aspecten van het laten draaien van een kantoor). Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verlengde de kortlopende sponsoring, in ruil waarvoor het stafbureau van de vereniging expertise inzette om het CBS te helpen bij de organisatie van de CBS Persprijs 2009, uitgereikt op 8 maart 2010. In 2010 kon de VVOJ de volgende fondsen, instellingen, bedrijven en media tot haar sponsors rekenen: Adessium Foundation (premium donor) Stichting Democratie en Media (premium sponsor) Hogeschool Utrecht (hoofdsponsor) De Volkskrant (hoofdsponsor) NOS Nieuws (hoofdsponsor) NRC Handelsblad (gewone sponsor) Masteropleiding Windesheim/Vrije Universiteit (gewone sponsor) Fonds Pascal Decroos (gewone sponsor) Vlaamse Vereniging van Journalisten VVJ (gewone sponsor) Centraal Bureau voor de Statistiek (semi-incidentele sponsor) De volgende sponsors steunden specifiek de VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek in Gent: Arteveldehogeschool Gent Vlaamse Overheid, departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media Stadsbestuur Gent De Morgen RTL Nieuws Villamedia Stadsbrouwerij Gruut Drukkerij-Uitgeverij Jan Verhoeven
4
Conferentie Onderzoeksjournalistiek, Gent, 19 en 20 november 2010 Het congres op 19 en 20 november 2010 in Gent werd door 317 journalisten bezocht. Zij deden zich tegoed aan ruim 20 workshops, 20 computertrainingen, plenaire lezingen, lunches en een feestelijk diner. Voor het eerst werd voorafgaand aan het congres een dag besteed aan datajournalistiek o.l.v. twee internationaal vermaarde trainers, een experiment dat geslaagd te noemen is: de 25 plaatsen waren in no‐time vol, de evaluatie gaf aan dat er grote behoefte is aan een ‘snelkookpan‐methode’ voor deze vorm van data‐analyse en het werken met datasets. Het initiatief zal dan ook in 2011 worden herhaald en uitgebreid (met een speciale dag voor gevorderde journalisten). De VVOJ heeft de conferentie uitgebreid geëvalueerd middels een webtool (zal standaard onderdeel van de ‘nazorg’ van een congres worden). Van de deelnemers stelde 79% dat volledig aan de verwachtingen was voldaan, waarvan 20% zelfs zei dat deze overtroffen waren. Men gaf aan een goede mix van inmiddels bewezen en splinternieuwe onderzoeksmethoden te vinden op het congres. Enkele vakgebieden zullen in komende edities nog meer aandacht moeten krijgen (o.a. audiovisueel, snel werken met grote databestanden, presentatie van data en documenten). Opnieuw haalde de VVOJ specialisten op het vlak van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) uit heel Europa naar het congres. Het blijkt dat Nederland en Vlaanderen veel kunnen leren van FOIA‐praktijken elders in Europa. De speciale Wob‐sessies leidden tot diverse aanvragen van redacties voor op hun behoeftes toegespitste in‐company Wobtrainingen, welke in 2011 gerealiseerd zullen worden. VVOJ-Café 2010 was opnieuw een bruisend jaar voor de liefhebbers van VVOJ-cafés. Vrijwilligers Yvonne v.d. Meent, Miro Lucassen, Andrea Bouma, Arno Kersten en Pauline Sinnema, verzorgden een gevarieerd en goed bezocht scala bijeenkomsten in Nederland. Ook in Vlaanderen kwam een serie avondlijke samenkomsten tot stand: ‘Mediacafé’ is het initiatief van debatcafé deBuren, VVOJ, Fonds Pascal Decroos en Mediakritiek.be, en wordt voor de VVOJ inhoudelijk gedragen door bestuurslid Karel Platteau en vrijwilliger Steven Vandenbergh. De VVOJ nam in Nederland en Vlaanderen de kosten voor de zaalhuur, de koffie en een borrel achteraf voor haar rekening, sprekers ontvingen een kleine attentie als dank. Nederland De Nederlandse VVOJ-cafés behandelden o.l.v. vaste moderator Miro Lucassen het maken van journalistieke lijsten en lijstjes, het lichten van een politieke doopceel, onderzoek naar epidemieën als de Q-koort en de Mexicaanse griep en het maken van onderzoeksjournalistieke reconstructies. VVOJ-café Extra trok naar het Instituut voor Beeld en Geluid voor een exclusieve rondleiding. En op 1 november lichtten enkele genomineerden voor De Loep 2010 een opvallende overeenkomst in hun genomineerde werkwijze toe: het gebruik van verborgen camera’s en re-enactments. Speciaal voor VVOJ-leden organiseerde het CBS ook in 2010 weer enkele cafétrainingsavonden. In kleine groepen kregen deelnemers persoonlijke begeleiding bij het zoeken naar data in het CBS-programma Statline.
5
De Nederlandse cafés bereikten de nagestreefde frequentie van eenmaal per twee maanden, de zaaltjes werden zalen, en veelal konden niet-leden nog maar met moeite een plaatsje bemachtigen. De cafés hebben inmiddels zelfstandige wervingskracht voor nieuwe VVOJ-leden. Vlaanderen In Vlaanderen ontstond in het tweede deel van 2010 een duurzame structuur voor het organiseren van VVOJ‐cafés en debatten door een samenwerking met derden. Dit leidde tot meer inhoudelijke bijeenkomsten en een uitgewerkte agenda voor debatten in 2011. Op 1 maart 2010 organiseert de VVOJ nog zelf een VVOJ-café over de rol van de Raad voor Journalistiek en het fenomeen ‘ombudsman’. Hoe zouden Vlaamse media moeten omgaan met kritiek om er lering uit te kunnen trekken? Panelgasten zijn Thom Meens (ombudsman van de Volkskrant), Flip Voets (ombudsman van de Vlaamse Raad voor de Journalistiek) en Caroline Pauwels (directeur Studies on Media, Information and Telecommunication van de Vrije Universiteit van Brussel). Na dit VVOJ café gaat de VVOJ samenwerken met deBuren, Fonds Pascal Decroos en Mediakritiek.be om Mediacafé’s te organiseren. Er wordt zelfs een apart logo voor aangemaakt. ‘De Journalist van de Toekomst’. Debat & Film. Met Joris Luyendijk, Ine Van linthout, Yves Desmet en Chris Atkins. 31 maart. Gaat onafhankelijke journalistiek ten onder aan de wetten van de markt? ‘De (on)begrensde mogelijkheden van de buitenlandcorrespondent’. Met Koen Vidal, Jorn De Cock en Olaf Koens. 4 mei. Waar komt onze buitenlandberichtgeving vandaan? Welke rol kunnen freelancers spelen? ‘Europe: no medium, no message?’ 18 oktober. Goede informatie over het doen en laten van Europa komt nauwelijks bij de burgers terecht. Wie draagt de verantwoordelijkheid hiervoor? Debat met Bart Sturtewagen, Leigh Phillips, Brigitte Alfter en Koen Vidal. ‘Free news, bad news?’ Moet online nieuws gratis zijn? 18 november op vooravond VVOJ conferentie. Kunnen we de oude businessmodellen, waarbij we betalen voor papieren kranten, rechtstreeks overbrengen naar de online media? Debat met George Brock (City University London), Paul Lewis (The Guardian), Dieter Haerens (Mediafin) en Piet Depuydt (NRC Handelsblad). De Loep, de VVOJ Prijs voor Onderzoeksjournalistiek De Loep, de VVOJ Prijs voor Onderzoeksjournalistiek werd op 19 november 2010 uitgereikt tijdens de VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek in Gent. De presentatie van de avond was in de goede handen van RTL-journalist Rick Nieman en van regisseuse Merel De Geus. Winnaar in de categorie audiovisuele producties was de Zembla-uitzending ‘Vieze Ziekenhuizen’. Joep Dohmen (NRC Handelsblad) en Robert Chesal (Wereldomroep) kregen de prijs voor beste geschreven productie voor hun lange reeks publicaties in
6
krant en op radio en web over ontucht in de rooms-katholieke kerk. De VVOJaanmoedigingsprijs was voor Berber Verpoest en Mathias Bienstman, die voor het tijdschrift Mo* het artikel ‘Reynders spot met het parlement’ schreven. De winnaars in de categorieën 'geschreven tekst' en 'audiovisueel' ontvingen een glazen loep, een oorkonde en een geldbedrag (1.500 euro). De winnaars van de aanmoedigingsprijs kregen een oorkonde en een geldbedrag (750 euro). De jury was zeer te spreken over de kwaliteit van het ingezonden werk, en signaleerde een aantal interessante trends. Zo viel op dat ondanks enorme problemen bij de regionale dagbladen, meerdere voortreffelijke inzendingen waren te noteren. De jury merkte tevens op dat de thematiek van de inzendingen een bredere spreiding kende dan vorige jaren, al was het accent op financiële onderzoeksjournalistiek onverminderd groot. Bij de audiovisuele inzendingen vond de jury het opmerkelijk dat bij twee van de genomineerde programma’s de verborgen camera is ingezet om respectievelijk misstanden in de antiekhandel en vervuiling in de ziekenhuizen te onthullen. Wel sprak de jury haar zorg uit over de financiering van de onderzoeksjournalistiek bij de publieke omroep in zowel Nederland als Vlaanderen. Het zou bijzonder te betreuren zijn als door bestuurlijke maatregelen aan programma’s als Zembla en Reporter of aan de VRTinspanningen op dit vlak een einde komt, aldus de juryvoorzitter. Het aantal inzendingen voor De Loep nam stevig toe t.o.v. 2009: 77 tegenover 51 in 2009. Er kwamen 8 inzendingen binnen voor de Aanmoedigingsprijs. De VVOJ nam onder dankzegging afscheid van juryleden Geert-Jan Laan en Karin Strobbe. In 2011 zullen Marnix Koolhaas en Ineke Noordhoff tot de jury toetreden, Berber Verpoest neemt qualitate qua (Aanmoedigingsprijs) voor het jaar 2011 zitting. VVOJ-Jaarboek Een enthousiaste en kritische redactie heeft wederom een fraai Jaarboek Onderzoeksjournalistiek opgeleverd. Omdat er geen grote gebeurtenissen waren die aparte thema's rechtvaardigden, is gekozen voor een indeling op basis van de gekozen artikelen. In totaal zijn 22 producties opgenomen, waaronder die van de winnaars van De Loep en de Aanmoedigingsprijs. De omslag, een fraaie foto van Con Tanasiuk, verwees naar het onderwerp van de winnaars van de tekstuele prijs: Joep Dohmen (NRC) en Robert Chesal (Wereldomroep) over seksueel misbruik in de kerk. Het aanbod waaruit de redactie kon kiezen was ruim, maar dat gold niet voor alle categorieën. Zo is het nog steeds moeilijk voldoende online-producties van voldoende kwaliteit te vinden. Daarentegen konden twee foto-onderwerpen worden opgenomen: ‘Lijn 3’, een fotoproject van verschillende fotografen over het leven in een Gentse arbeiderswijk, en ‘Zilverstad’ van Daniel Koning, over het hedendaagse leven in Srebrenica, vijftien jaar na de massamoord. Voor het eerst zijn er ook enkele interviews opgenomen, om makers nader aan de tand te voelen. De redactie bestond uit Door van der Wiele, Pauline Bakker, Ides Debruyne, Nadia Vissers, Jan Hauspie, Evert de Vos, Brenno de Winter, Jacqueline Wesselius, Marlies Mielekamp, Frits Bloemendaal en Ditty Eimers, die, samen met Jacqueline Wesselius,
7
de eindredactie voor haar rekening nam. De vormgeving werd verzorgd door Anne Van Hootegem. Het eerste exemplaar van het Jaarboek 2010 werd gepresenteerd tijdens de opening van VVOJ-conferentie in Gent. Scholing Een belangrijke doelstelling van de VVOJ is om scholing van journalisten in Nederland en Vlaanderen te bevorderen. De VVOJ heeft in 2010 de bestaande trainingsactiviteiten gecontinueerd en nieuwe activiteiten toegevoegd. De kosten liepen daarmee op, maar er werden ook meer deelnemers getrokken, belangstellenden (ook niet‐leden en gehele redacties) bereikt en nieuwe technieken onderwezen. In 2010 hebben we dit gedaan door: Computertrainingen aan te bieden op onze http://www.vvoj.nl/cms/conferentie-archief/conferentie-2009);
jaarconferentie
(zie:
Een dagtraining aan te bieden op de dag vóór de jaarlijkse conferentie. Afgelopen jaar was het thema: 'Verhalen maken op basis van Excel', verzorgd door Elena Egawhary en David Donald. Er waren 19 betalende deelnemers (het maximum) en de reacties achteraf waren zeer positief. - Een uitgebreid overzicht op onze website te publiceren van alle onderzoeksjournalistieke trainingen in Nederland, Vlaanderen en daar buiten (zie: http://www.vvoj.nl/cms/kenniscentrum/cursussen-trainingen-en-workshops). Belangstellenden (scholen, redacties, individuele journalisten) kunnen via de site rechtstreeks een trainer of coach boeken; Inhoudelijke medewerking te verlenen aan de opleiding Internationale Research Journalistiek in Mechelen en de cursus Onderzoeksjournalistiek van het Centrum voor Communicatie en Journalistiek in Utrecht. VVOJ-leden konden met korting aan deze cursussen deelnemen. Er werden diverse masterclasses en in‐company trainingen gegeven (o.a. masterclasses bij ANP en Volkskrant en voor aankomend journalisten in Vlaanderen). Internationalisering en Global Investigative Journalism Network In april 2010 vond in Geneve de zesde Global Investigative Journalism Conference plaats, een initiatief waaraan de VVOJ sinds zij zelf in 2005 de derde editie organiseerde veel inzet bij de totstandkoming besteedt. Ondanks dat een aswolk uit IJsland er alles aan deed om het sprekers en deelnemers te beletten Geneve te bereiken, was het een succesvolle conferentie, met participanten uit ruim 50 landen. VVOJ-(bestuurs)leden waren zichtbaar als trainers en sprekers, de VVOJ initieerde en modereerde een serie workshops over de financiering van onderzoeksjournalistiek. Via de VVOJ-website werd aan de thuisblijvers verslag gedaan. Tijdens GIJC 2010 werd GIJC 2011 toegewezen aan Kiev. Van 13 tot 16 oktober 2011 zal de Oekraïense hoofdstad de zevende editie huisvesten. De VVOJ is ook bij de organisatie hiervan betrokken, en zal zich inspannen de conferentie voor haar leden aantrekkelijk te maken, zowel qua prijsstelling als qua inhoud.
8
De VVOJ zit qualitate qua in het adviescomité van het European Journalism Fund. Dit fonds verstrekt gelden aan onderzoeksjournalistieke projecten met een Europees en grensoverschrijdend karakter en heeft in 2010 de eerste resultaten van een ronde uitgegeven subsidies kunnen presenteren. Omdat het fonds pas gestart is, komt de productie druppelsgewijs in de openbaarheid. Website en kenniscentrum De website van de VVOJ heeft drie functies: het is een uithangbord om de wereld te vertellen wat we doen, het is - met de nieuwsbrief - het belangrijkste communicatieorgaan met de leden, en het is de plek waar kennis over onderzoeksjournalistiek wordt verzameld en ontsloten. In het najaar van 2009 hadden we de parttime aanstelling van onze twee webredacteuren nog met een jaar kunnen verlengen, vanaf 1 oktober 2010 neemt de VVOJ zelf de kosten voor de webredactie voor haar rekening. Contracten zullen steeds een kalenderjaar beslaan en jaarlijks worden herbevestigd bij voldoende financiële middelen. Rachel Levy en Arno Kersten zorgden ook in 2010 voor een constante stroom berichten met achtergronden bij ontwikkelingen die voor de onderzoeksjournalistiek van belang zijn. In het najaar van 2010 is de hele site opgefrist, met een helderder layout, een betere menustructuur, en een beter gebruik van de breedte van het beeldscherm. Achter de schermen werd het redactiesysteem van de website geactualiseerd, waardoor het redactiewerk efficiënter verloopt. De site heeft daardoor actuele berichtgeving rond het vak kunnen continueren en verbeteren. Ook werd het kenniscentrum onder de nieuwe naam ‘Vakgids’ verder uitgebouwd. Het bestaat uit: • Een overzicht van cursussen, trainingen en workshops • Tutorials CAR-trainingen en software • Handleidingen en ervaringen m.b.t. de Wet Openbaarheid Bestuur • Alles over archiefonderzoek • Buitenlandse onderzoekjournalistiek • Video-tutorials • Fondsen, subsidies en financiering van onderzoek • Overzicht journalistieke prijzen • Succesvolle onderzoeksjournalisten over hun onderzoek • Ethiek en recht Wob-activiteiten Het WOB-boekje “Een muur van rubber” dat eind 2009 verscheen en gratis aan alle leden was gestuurd, werd in 2010 bij alle WOB-activiteiten verder verspreid en toegezonden aan besluitvormers op het gebied van de Wet Openbaarheid Bestuur in Nederland en Vlaanderen. De VVOJ heeft bijdragen aan de ‘Right-to-Know-dag’ op 28 september 2010 waar openbaarheid en toegangeklijkheid van data centraal stonden.
9
Leren hoe je de Wet Openbaarheid Bestuur (Wob) kunt gebruiken in je werk, staat hoog op de agenda van de VVOJ Conferentie 2010 in Gent op 19-20 november. Deelnemers aan de trainingen leren hoe je op vaak eenvoudige, originele wijze toch toegang tot documenten kunt krijgen. Ook is er speciale aandacht voor documenten over milieu en aanverwante zaken in de Europese Unie. De trainingen worden gegeven door Nederlandse, Vlaamse en internationale WOB-deskundigen. De voertaal is doorgaans Engels. De VVOJ website communiceert over wob-activiteiten in Nederland en Vlaanderen. Over Europa in samenwerking met Wobbing.eu. Diversen Op 27 februari 2010 organiseerde de Werkgroep VVOJ Jongeren in een Utrechtse werfkelder de eerste editie van een speciale trainingsdag voor startende en nog studerende jonge journalisten. Tegen minimale kosten (dankzij sponsoring van de Studievereniging LEF van de School voor Journalistiek Utrecht en Fontys Hogeschool Journalistiek) waren de maximaal 25 plaatsen in Lowlands-tempo uitverkocht (en bleven 30 gegadigden hijgend achter op een wachtlijst). Met een spannende mix aan trainingen (van archiefzoeken tot Wob) in het hoofd en een pizza in de maag vertrokken de jongeren weer uit Utrecht. Een tweede editie, voorjaar 2011, staat op de rol. Tijdens de Conferentie Onderzoeksjournalistiek in Gent presenteerde de Werkgroep Lokale Uitzoekjournalistiek haar concrete plannen voor een trainingstraject specifiek gericht op lokale en regionale media. Voor dit traject zal projectsubsidie gezocht worden. Na een stevige inventarisatie van de noden bij lokale en regionale media op het vlak van uitzoekkennis (al ingezet in 2010) zal medio 2011 een eerste trainingsdag gehouden worden. Zowel redacteuren als hoofd- en eindredacteuren zullen daar op hun noden toegespitste trainingen en workshops kunnen bezoeken. Financiën Aansluitend op dit jaarverslag is het Accountantsrapport 2010 ingevoegd met hierin opgenomen het accountantsverslag en de jaarrekening. Dit accountantsrapport is goedgekeurd door de Kascommissie. Deze verklaring staat op pagina 14 van dit jaarverslag. Toelichting op de jaarrekening 2010 ACTIVA Materiële vaste activa, afschrijvingen en vorderingen Er werd in 2010 € 452 afgeschreven van de laptop van de directeur. Vorderingen bestaan uit achterstallig lidgeld, sponsorbijdragen aan het Jaarboek en de conferentie (Vlaamse Gemeenschap). Ook worden rentes pas in januari betaald. Liquide middelen De liquide middelen bestaan uit de gelden die op 31.12.2010 in de kas van het secretariaat zitten en op de rekeningen van de VVOJ staan: een Fortis-rekening in Vlaanderen, twee rekeningen bij Rabobank en een ASN-rekening in Nederland.
10
PASSIVA Voorzieningen Deze betreffen vooruitbetaalde sponsor- en donorgelden, geoormerkt voor het salaris van de directeur in 2011. Kortlopende schulden, Schulden leveranciers Het gaat om facturen die op 31.12.2010 nog niet betaald waren (met name m.b.t. de Conferentie Onderzoeksjournalistiek en eindredactie Jaarboek Onderzoeksjournalistiek). Overlopende passiva Deze betreffen reservering voor kosten in 2010 gemaakt maar in 2011 betaald (onderzoek Beter blaadje, boekhoudkundige ondersteuning, facturen webredactie) en vooruit ontvangen opbrengsten (lidgelden al betaald voor 2011). STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2010 BATEN Saldo Het saldo ligt in 2010 beduidend negatief. Dit heeft meerdere redenen. Eerstens het late bericht van het wegvallen van geoormerkte sponsoring voor het salaris van de stafmedewerker in 2010, een bedrag van € 30.000 waarmee bij de begroting nog rekening was gehouden. De VVOJ heeft nog enkele maatregelen ter inperking van het verlies kunnen nemen, maar het gehele bedrag viel niet meer op te vangen met het aanhalen van de broekriem. Het ontbrekende bedrag voor het salaris van de stafmedewerker (waarvoor in 2011 weer wel bekostiging is gevonden) komt in 2010 ten laste van de algemene reserves, die daarmee wel een deuk oplopen. Ten tweede extra kosten om de boekhouding ‘schoon’ te kunnen opleveren aan de nieuwe accountant (het vorige administratiekantoor bleek een zeer onheldere vorm van verslaglegging te hanteren, die omgezet moest worden naar een voor de nieuwe administrateur hanteerbare vorm). Ten derde de eerste kosten die in 2010 gemaakt werden in het kader van het onderzoek naar een mogelijke opzet van een centrum voor onderzoeksjournalistiek (in de cijfers zogenoemd ‘onderzoek Adessium’, dat in 2011 voortgezet en afgerond zal worden) waarvan bij het maken van de begroting nog geen sprake was. De VVOJ heeft aangegeven deze kosten te willen maken en op te vangen vanuit de algemene reserves (boekhoudkundig verwerkt in de post ‘Overige bedrijfslasten’ op p. 17). Bij verder oplopende kosten in 2011 zal de VVOJ extra projectondersteuning (moeten) zoeken. Ten vierde enkele kosten gemaakt t.b.v. de conferentie-organisatie, doordat door vrijwilligers toegezegde activiteiten uiteindelijk (i.v.m. niet nakomen toezeggingen) door betaalde krachten gedaan moesten worden. Ten vijfde heeft de vereniging 25 nieuwe loeps besteld ter waarde van € 4.760. Ondanks dat deze bestemd zijn voor weer een periode van (minstens) vijf jaar, zijn de lasten geheel geboekt op 2010.
11
NETTO OMZET Inkomsten lidgeld Op 31.12.2010 telde de VVOJ 588 betalende leden, 59 meer dan eind 2009, niet alle lidgelden waren al betaald (zie de vorderingen). Inkomsten conferentie Deze lagen hoger dan andere conferentiejaren, door een begin 2010 toegezegde bijdrage van de Vlaamse Overheid van € 10.000. Hiervan is in 2010 € 8.000 uitbetaald, na afronding van de conferentiefinanciën en verantwoording aan de sponsor (afronding eind februari 2011) zal het uitstaande bedrag in 2011 worden overgemaakt. Verenigingssponsors In 2010 brachten sponsors € 155.237 aan. Het verschil met 2009 komt vrijwel volledig voor rekening van de bijdrage van Adessium Foundation. Enkele ‘oude’ sponsoren vielen af, dit werd gecompenseerd door het toetreden van nieuwe sponsoren (o.a. NOS Journaal). Een bedrag van € 18.500 is uitbetaald in 2010 maar voorzien voor 2011. Stichting Democratie en Media gaat per 2011 weer een langjarige overeenkomst aan à € 50.000 per jaar (tot 2015). ACTIVITEITEN Conferentie 2010 De VVOJ organiseerde in 2010 zijn jaarlijkse conferentie in Gent. De totale kosten bedroegen € 67.073. Na aftrek van toegangsgelden en geoormerkte sponsorbijdragen, sloot de conferentie met een verlies van € 25.179. VVOJ-conferenties draaien altijd met ruim verlies, dit wordt aangevuld uit de niet-geoormerkte sponsor- en donorbijdragen. Het verlies van de Conferentie 2010 was echter hoger dan begroot, mede i.v.m. door vrijwilligers toegezegde activiteiten die uiteindelijk (i.v.m. niet nakomen toezeggingen) door betaalde krachten gedaan moesten worden, en hogere kosten voor de locaties. In 2011 zal er een lager uitgavenplafond gesteld worden. VVOJ prijs De Loep De vereniging heeft 25 nieuwe loeps besteld ter waarde van € 4.760. Ondanks dat deze bestemd zijn voor weer een periode van (ten minste) vijf jaar, zijn deze lasten geheel geboekt op 2010. Wob werkgroep Eind 2009 bracht de Wob-werkgroep het boekje ‘Een muur van rubber’ uit. De kosten hiervoor (drukken, vrijwilligersvergoeding werkgroepleden, presentatiebijeenkomst Nieuwspoort) zijn in 2010 betaald. Ook de projectvergoeding hiervoor vanuit het Stimuleringsfonds voor de Pers is in 2010 uitgekeerd. Personeelslasten De VVOJ beschikt vanaf juni 2009 over een directeur. De loonkosten worden in 2010 geheel gedekt door hiervoor geoormerkte sponsoring van Stichting Democratie & Media. De sponsoring van Stichting Democratie en Media voor de stafmedewerker kwam in 2009 te vervallen, en de sponsoring voor de webredacteuren liep per 1-10-2010 af. In 2011 zal Stichting Democratie & Media een algemeen bedrag sponsoren, dat door VVOJ voor de gehele werking kan worden ingezet.
12
De kosten van het salaris van de webredacteuren zijn in 2010 hoger dan in 2009. Dit komt door betalingen in 2010 van nagekomen rekeningen uit 2009. Verder zijn de kosten van werkgroepen en reiskosten voor het eerst apart verwerkt in de boekhouding, deze waren in de oorspronkelijke begroting opgenomen onder algemene kosten. Er is een stijging zichtbaar, omdat de VVOJ vrijwilligers soms kon betalen voor verleende diensten. Zo ontvingen twee studenten een vergoeding op basis van de door de belastingdienst toegestane vrijwilligersvergoeding voor onderzoek naar het gebruik van tiplijnen en civic journalism. De post ‘Werving en Administratie’ is minder dan begroot. In de oorspronkelijke begrotingspost was nog een deel loonbelasting meegenomen. Deze is nu apart in de boekhouding opgenomen. De overblijvende kosten betreffen boekhoudkundige ondersteuning. Overige bedrijfslasten De kosten voor de website zijn gestegen t.o.v. 2009 doordat de website een technische en inhoudelijke update heeft ondergaan in 2010, waarvoor extra ondersteuning nodig was. Dit zijn eenmalige kosten. De overige bedrijfslasten zijn gestegen t.o.v. 2009 door de professionele ondersteuning van de VVOJ door een accountant bij het overgaan op een nieuw boekhoudsysteem en het verkrijgen van de vereiste accountantsverklaring voor Adessium Foundation. Vergaderkosten zijn gestegen omdat het bestuur tijdens de vergaderingen een kleine maaltijd wordt geboden a € 15 pp. Verdiensten bestuursleden en directeur Sommige bestuursleden van de VVOJ hebben enige verdiensten afkomstig uit de vereniging, bv. voor het geven van cursussen of in-company trainingen die door de VVOJ worden georganiseerd. In het kader van de transparantie geven wij elk jaar een overzicht van de vergoedingen die zij hiervoor ontvangen. In 2010 werd € 590 betaald aan Karel Platteau voor zijn werk aan de filmpjes die gemaakt werden voor De Loep 2010. Bram Vermeer heeft voor de aanpassing van de website een factuur ingediend van € 1.285,20. Deze factuur werd door de VVOJ in 2011 ontvangen en betaald. Margo Smit heeft voor extra, door het bestuur goedgekeurde, werkuren voor de conferentie 2010 in totaal € 2.201,50 betaald gekregen.
13
14
OPGAVE ZITTEND BESTUUR 1 januari 2010 – 20 november 2010
Voorzitter Penningmeester/vice-voorzitter Secretaris Leden
: : : :
Directeur
:
H.G. van Ess P. Depuydt L.G. Sengers B. Vermeer M. Justaert K. Platteau F. Bloemendaal I. Van Daele M.A.M. Smit
20 november 2010 – 31 december 2010 Voorzitter Penningmeester/vice-voorzitter Leden
: : :
Directeur
:
H.G. van Ess P. Depuydt M. Justaert K. Platteau F. Bloemendaal I. Van Daele T. Bots M. van Silfhout E. van Heeswijk M.A.M. Smit
Utrecht, juli 2011
15
