1963 - 2003 40 jaar creatief met land en water
door
GMB Hans Ellenbroek
1
2
INHOUD Voorwoord 1. Van landbouwmechanisatie naar grondverzet Gemengd boerenbedrijf - De laatste paarden - Loonwerkbedrijf - Grondverzet Zelf aannemen van grondwerk - Een dragline voor landbouwmachines
7 11
2. Aannemersbedrijf G.J. van de Pol en Zn. Ruilverkaveling Buren - Zo vader zo zoon - Vallen en opstaan - Het waterschap van de Berkel - Machineman - Aannemersbedrijf van grond-, weg- en waterbouwkundige werken ‘Midden-Betuwe’ - De Slinge - Draglines op de Veluwe
19
3. Aannemersbedrijf Midden-Betuwe Henk Pannekoek - Aannemersbedrijf Midden-Betuwe - De scheve brug De boekhouding - Het nieuwe kantoor - Rioolwaterpersleidingen Het Gelders eiland - Dijkverzwaring
29
4. Midden-Betuwe Materieel en Midden-Betuwe Rioolonderzoek en Renovatie Midden-Betuwe Materieel - Beekbestrating in Aalten - ’t Schepersveld Afscheid van Gerrit van de Pol - Filiaal Bathmen - De eerste uitbreiding Opslagterrein Windesheim - Midden-Betuwe Rioolonderzoek en Renovatie Een moeizame start - Snelle technische ontwikkelingen
39
5. Aannemingsmaatschappij Broekert - Groep Midden Betuwe Een snelle overname - De historie van Broekert - Naar IJhorst - Betonbouw Henny te Siepe - Groep Midden Betuwe - 25-jarig bedrijfsjubileum GMB De Schipbeek
51
6. Midden-Betuwe Slibverwerking en Midden-Betuwe Milieuwerken Zuiveringschap Oostelijk Gelderland - Midden-Betuwe Slibverwerking Het composteringsproces - Compostfabrieken in Zutphen en Tiel - VSO Midden-Betuwe Milieuwerken - Herstart met cyclonen - Aqua Minerals
61
7. Aannemingsbedrijf LBS in Ridderkerk Het vizier op de toekomst - Firma Luymes en Bal in Ridderkerk - Oorlog en wederopbouw - De tweede generatie - Aannemersbedrijf Luymes & Bal en van der Straaten - Aannemingsbedrijf LBS - Interne opleiding - De Maasvlakte en Afrika - De Delta S en De Opper - Straatmakersbedrijf Bestman - LBS bouw Aannemingsbedrijf Winkels v/h Bezuyen - Winkels BV
75
8. J.D. Janse, Douw Wegenbouw en Goulooze Aannemingsbedrijf J.D. Janse - Firma J.D. Janse in Colijnsplaat Naar Middelburg - NV v/h fa. J.D. Janse - J.D. Janse Aannemingsmij. BV Douw Wegenbouw - Goulooze
93
9. Groep Midden Betuwe in beweging Gerrit-Jan van de Pol - Reorganisatie - Parlementaire enquêtecommissie Het ontwerpbureau - De werkvoorraad is goed - Lopende projecten Herstructurering organisatie GMB
105
3
4
Bijlage A. De familie van de Pol in Heusden De gemeente Kesteren - Heusden - De Heusdense windmolen - Het klooster De Pollen en de Toornenburg - Van der Polle - Jan Gerritsz op de Pol (I-a) Thomas Jansz op de Pol (II-a) - Pelgrum Thomasz van de Pol (V-a) naar Vreeswijk - Thomas Pelgrums van de Pol (VI-f) in Lakemond Overstromingen in Op-Heusden
113
Bijlage B. Een nieuwe kerk in Op-Heusden Aardappelziekte - Molenaar Reijer Thomas van de Pol (VII-i) - Kerkvoogd Thomas van de Pol (VIII-d) - Opnieuw tweespalt in Op-Heusden - Stenen voor een nieuwe kerk - Diaken Teunis van de Pol (VIII-i) - Ouderling Arend van de Pol (IX-b) - Beproevingen op de Tol - Gerrit Jan van de Pol (X-f) -Opheusden in oorlogstijd - Evacuaties in Dodewaard - Terug naar de Tol
125
Archieven - Interviews - Literatuur
144
5
colofon © 2003 Hans Ellenbroek/GMB Historisch onderzoek, interviews en tekst: Hans Ellenbroek, IJsselstein Grafische vormgeving: G2O, Kesteren Druk: R&H Drukkerij, Kesteren 6
Voorwoord GMB bouwt voortvarend aan de toekomst en vergeet daarbij het verleden niet. Het is daarom belangrijk na 40 jaar te putten uit het rijke verleden. Een belangrijk onderdeel voor de toekomst.
Met dit jubileum wordt een goede traditie voortgezet om iedere vijf jaar aandacht te geven aan de ontwikkelingen van GMB. Het voor u liggende boekje geeft een goed beeld van de oorsprong van de familie Van de Pol. Maar in het bijzonder het levenswerk van Gerrit-Jan van de Pol en zijn kinderen die GMB hebben ontwikkeld met een gedurfd beleid dat met grote zegen is bekroond.
Het resultaat hebben wij verzameld. Met plaatjes en tekst willen wij laten zien hoe wij vanaf het begin (wat wij de goede oude tijd noemen) zijn gekomen tot een goed georganiseerde en modern gestructureerde onderneming. Wij hebben gekozen voor veelzijdigheid en specialismen om maximaal aan risicospreiding te doen. Ook hebben wij steeds keuzes gemaakt door vergane glorie af te stoten en ruimte te maken voor nieuwe ontwikkelingen.
Wat wij hoog in het vaandel hebben, is de juiste man of vrouw op de juiste plaats vakkundig inzetten. Daarvoor hebben wij scholing en vorming van onze medewerkers steeds een belangrijk onderdeel laten zijn in onze ISO-certificeringen, waar steeds gewerkt wordt aan verbetering. Waar onze medewerkers met taken en verantwoordelijkheden goed geregeld, kwaliteit leveren aan onze opdrachtgevers. Wij realiseren in goede samenwerking met nieuwe contractvormen, projecten voor onze opdrachtgevers.
Mag ik nu besluiten met het uitspreken van de wens dat de toekomst veel werkplezier mag brengen, waar samen met de opdrachtgevers steeds aan vernieuwing gewerkt mag worden.
Ik hoop dat dit boekje in de smaak valt en dat de lezers er veel genoegen aan beleven de oude en nieuwe geschiedenis te lezen. Ik wil iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan dit boekje hartelijk bedanken voor het graven in het verleden. En voor de toekomst wens ik graag iedereen wijsheid en vakmanschap om in goede harmonie verder te bouwen, als directie met alle medewerkers, aan een nog mooier bedrijf.
Arend van de Pol 7
8
Uit de geschiedenis kunnen wij lessen trekken voor de toekomst. Dat feit alleen al is een reden om ook de geschiedenis van een bedrijf goed vast te leggen. De oorsprong van ontwikkelingen wordt daardoor duidelijk. Steeds weer terugkerende thema’s vallen op. U vindt dat ook in dit boek terug. Terugkijkend op 40 jaar ontwikkeling van GMB vanuit de kennis van nu en met het referentiekader van nu, geeft af en toe het gevoel van verwondering. Verwondering over hoe het er eigenlijk nog maar zo kort geleden aan toe ging. Verwondering over de snelheid in ontwikkeling van technieken, werkwijzen en organisatie. Maar ook verwondering over de cultuurverandering die zich heeft voltrokken, zoals die duidelijk blijkt uit de opgetekende verhalen.
Maar ook ontstaat bewondering. Bewondering voor de durf die men had om uitdagingen aan te gaan en problemen op te lossen. Bewondering ook voor wat is bereikt. Ondernemingslust, doorzettingsvermogen en saamhorigheidsgevoel blijken van wezenlijk belang te zijn geweest voor wat is bereikt.
En daar ontstaat dan de uitdaging. De uitdaging om door te gaan met hetgeen bereikt is. De toekomst met vertrouwen tegemoet te treden. Ook het verleden werd gekenmerkt door onzekerheid en moeilijkheden. Die zijn er nu weer en die zullen zich ook in de toekomst blijven manifesteren. Maar door ondernemend te zijn, de handen ineen te slaan en door te zetten gaan wij vol goede moed op weg naar een volgend jubileum. Een uitdaging voor allen die bij GMB werkzaam zijn en een belofte aan diegenen die GMB een warm hart toedragen.
Gerrit-Jan van de Pol
9
10
Van landbouwmechanisatie naar grondverzet
Gemengd boerenbedrijf In 1949 kocht landbouwer Gerrit Jan van de Pol van zijn oudste broer het ouderlijk huis met erf de Tol aan de Dalwagenseweg 51 in Opheusden. De boerderij zelf was in de oorlog geheel verwoest, maar op het erf stond een stenen noodwoning en een
grote
wederopbouw-
schuur. De Zweedse houten noodwoning, waarin hij met zijn 11
gezin in Dodewaard woonde, verplaatste
De laatste paarden
hij ook naar het erf. Een vijftal jaren woon-
Hoewel Gerrit Jan van de Pol erg van
den Gerrit Jan van de Pol met zijn vrouw
paarden hield en een hele stal vol Belgische
Aaltje van Eldik en hun kinderen Alida
trekpaarden bezat, kwam er in het midden
Gerarda, Teuntje, Arend, Gerrit Jan,
van de jaren vijftig toch een eind aan de
Mauritz, Angenieta, Teunis, Rengert en
gebruikmaking van paardenkrachten. Hij
Aalbert in de twee noodwoningen. De laat-
had zowel in Dodewaard als Opheusden op
ste twee werden op de Tol geboren en toen Aalbert te vroeg op de wereld kwam, zette Gerrit Jan een varkenslamp op het jongetje om hem op temperatuur te houden. Rond 1955 kwam op het erf een nieuw gebouwde, mooie en ruime woning gereed en zo kon het hele gezin onder één dak slapen. Langzaam maar zeker kwam het gemengd boerenbedrijf van Gerrit Jan van de Pol tot bloei. Hij hield koeien, varkens en kippen en verbouwde tarwe, gerst en bieten. Ook had hij een stuk grond met bessen en aardbeien. Na het onafhankelijk worden van Indonesië in 1950 werden zo’n vierduizend voormalige KNIL-militairen van Molukse
verschillende plaatsen grond in gebruik,
afkomst met hun gezinnen naar Nederland
zowel geërfd, gekocht als gehuurd land.
overgebracht. Zij werden tijdelijk in snel
Omdat hij regelmatig naar al die stukken
gebouwde barakwoningen gehuisvest,
land toe moest, gebeurde in 1949 het
onder andere in een kamp langs de Linge in
onvermijdelijke: hij schafte een op petro-
Opheusden. In de oogsttijd hielpen de
leum lopende tractor aan en verkocht enige
Molukse vrouwen met het plukken van
jaren later zijn laatste paarden, waar hij met
aardbeien en bessen en ook werden zij
weemoed afscheid van nam.
ingezet bij het ‘éénen’ van bieten (één biet
De ploeg en een zaaimachine, waarmee
om de ca. 30 cm laten staan, al het andere
Gerrit Jan van de Pol tien rijen tegelijk kon
er tussenuit schoffelen).
zaaien, kwamen achter de tractor te han-
12
gen, waarmee hij natuurlijk aanmerkelijk sneller kon werken dan vroeger. Zijn buurman zag dat en vroeg Gerrit Jan of hij ook voor hem wilde ploegen en zaaien. Al gauw werkte Gerrit Jan van de Pol voor verschillende boeren in de omgeving om zo het geld van zijn eerste trekker terug te verdienen. Zijn oudste zoon Arend leerde de tractor bedienen en vooral tijdens de vakanties van de landbouwschool nam hij zijn vader heel wat werk uit handen.
Loonwerkbedrijf Vader Gerrit Jan van de Pol zei wel eens tegen kennissen: ‘Ik weet niet wat ik met die jongens moet. Leren willen ze niet, naar de fabriek of de steenoven wil ik ze niet sturen’. Toen Arend op 17-jarige leeftijd van de landbouwschool kwam, zei Gerrit Jan tegen zijn oudste zoon: ‘Als je wilt studeren, prima! Als je bij mij komt werken, krijg
maar de klemtoon kwam helemaal op het loonwerkbedrijf te liggen. Hij kocht een tweede bietenrooier, een aardappelrooier, freesmachines en een paar hooipersen, gevolgd door een combine. Arend bemande de combine en maakte de machine schoon terwijl Teunis deze voor hem naar het volgende werk reed. Hij deed loonwerk in Kesteren, Opheusden, Zetten, Randwijk, Heteren etc. Bij Renkum ging hij zelfs over de Rijn naar boer Peelen, waar hij 10 ha graan dorste met de combine en daar ook een kwartje per baal stro of hooi beurde voor het persen.
je een trekker’. Arend bedacht zich geen moment en ging met de aangeschafte (diesel-)tractor ploegen, eggen, zaaien, kunstmest strooien en zo’n zes weken per jaar bieten rooien. Ook Gerrit (Gerrit Jan) en Marius (Mauritz) kozen voor een eigen tractor, toen zij van de landbouwschool kwamen, evenals Teunis na het doorlopen van de Mavo. Met de hulp van zijn dochters en jongste zoons boerde Gerrit Jan van de Pol nog wel, 13
waren en overal bleven staan. Op zondagen melkte hij vaak samen met Arend. Als vader en Arend te druk waren, hielpen zijn zussen met melken. Voor het rijden van de melkbussen gebruikte Rengert de oude trekker. Op een dag was deze weg en bleek te zijn ingeruild bij de aankoop van een nieuwe tractor. Het rijden met de handkar was dermate zwaar, dat Rengert zijn beklag deed bij zijn oudere broers. Die Rengert was al vroeg een ‘machineman’.
gingen met vader praten en die weer met
Als kleine jongen wilde hij per se mee op
moeder, waarna de trekker werd terugge-
de trekker en werd daarop wel eens met
kocht. Dat gebeurde wel drie keer.
een koereep vastgebonden, omdat hij soms in slaap viel. Hoewel Teunis in zijn school-
Grondverzet
tijd nog elke ochtend moest melken, hoef-
Eind jaren vijftig en begin jaren zestig werd
de Rengert vóór school niet te werken.
door vader en moeder van de Pol iedere
‘s Middags na schooltijd echter des te har-
herfst de balans opgemaakt. Zij besloten
der. Als hij tien minuten te laat van school
dan hoeveel koeien er verkocht moesten
kwam, stond vader hem met de trekker op
worden om de bakker en de slager te kun-
te wachten en zei er wat van. Rengert zei
nen betalen en weer een nieuwe tractor of
eens: ‘Op het schoolplein lopen de jongens
andere machine te kopen. Steeds meer
te voetballen en ik moet melken’. Het ant-
machines kwamen erbij, maar de disconti-
woord van vader was: ‘Tegen die tijd dat jij
nuïteit in de landbouw was erg groot.
een goede job hebt, lopen die misschien
Oudste zoon Arend bijvoorbeeld, die met
nog wel te voetballen’.
heel zijn ziel en zaligheid in het loonwerk-
De koeien werden bij het melken met een
gebeuren werkte, had in de winter niet veel
touw aan een paal gebonden en Rengert
te doen. Ook tussen het hooien en de
deed altijd de koeien, die gemakkelijk
graanoogst en tussen de graan- en de bie-
14
tenoogst was er veel tijd over.
zijn zoons grond kon verplaatsen voor
Na de verplichte ruilverkavelingswet
onder andere aannemersbedrijf Gebr.
van 1956 kwamen grote ruilverkave-
Oldenburg in de stille tijden van het
lingsprojecten in de landbouwgebieden
loonwerkgebeuren. Hij kreeg daar
op gang. Samenvoeging en stelselma-
ƒ 7,50 per uur voor en stuurde zoon
tige herindeling van gronden gingen
Arend, Gerrit, Marius of Teunis om zes
gepaard met cultuurtechnische wer-
uur ‘s morgens op pad met een jute zak
ken, zoals het graven van sloten, beek-
van moeder met flessen thee, limonade en een broodtrommel om tot 18.00 uur grond te verzetten.
Voor Arend van de Pol vormde het werken met de landbouwmachines zijn lust en zijn leven. Omdat de grond extra goed te bewerken is als het licht vriest, was hij op een avond aan het ploegen. Vader werd midden in de nacht wakker en zei tegen zijn vrouw: ‘Is dat jong nòg niet thuis?’ Samen gingen vader en moeder in de auto op zoek en verbeteringen, het bouwen van kleine
vonden Arend op het land. ‘Nu naar
stuwen en bruggetjes en het aanleg-
huis!’, kreeg zoonlief te horen.
gen van wegen en fietspaden. Ook in
Een andere keer moest Gerrit Jan van
de Neder-Betuwe was in het begin van
de Pol zijn zoons Arend en Gerrit
de jaren zestig een grote bedrijvigheid
opzoeken, toen ze met de combine
op het gebied van ruilverkaveling.
aan het werk waren en ver na midder-
Gerrit Jan van de Pol liet bij machinefa-
nacht nog niet thuis waren. Vanwege
briek Jumbo in Mook een paar kiepkar-
een lege accu was het licht van de
ren maken op twee wielen voor achter
combine uitgegaan en vader was
een trekker, waarmee hij of één van
gedwongen op het geluid af te gaan. In 15
nodige andere papieren. Het ruilverkavelingsproject
werd
aangenomen voor ƒ 107.150 en gaf een heel jaar werk voor de hele familie en een aantal medewerkers. De vraag naar een stukje knowhow bracht Arend van de Pol er mede toe op 21-jarige leeftijd weer naar school te gaan om met kunst- en vlieghet donker is het gevaarlijk werken met
werk zijn aannemersdiploma te
een combine en verbolgen stuurde vader
halen. Na een werkdag van 06.00 tot 18.30
de jongens onmiddellijk naar huis.
uur moest hij om 20.00 uur weer in Arnhem zijn: twee avonden per week voor school-
Zelf aannemen van grondwerk
lessen en drie avonden per week voor les-
Voor wat betreft het aannemen van de
sen van privé-leraren, die hem er doorheen
grondwerkzaamheden kwam bij Gerrit Jan
moesten ‘sleuren’. Gerrit Jan van de Pol en
van de Pol en zijn zoons langzamerhand het
zijn zoon Arend, de ‘kartrekkers’ van het
besef: ‘dat kunnen we zelf ook wel’. Zij
loonwerkbedrijf, maakten in het voorjaar
besloten zelf te gaan inschrijven op het
van 1963 na lang wikken en wegen een
eersvolgende daarvoor geschikte project.
bewuste keuze om met het grondwerkge-
Het eerste aangenomen werk was een
beuren verder te gaan en daarin de kost te
waterschapswerk in Buren voor het polder-
verdienen.
district Tieler- en Culemborger Waarden. Met veel grondwerk, het aanbrengen van
Een dragline voor landbouwmachines
duikers, het plaatsen van een aantal Waco-
In 1963 bestond het machinepark van het
elementen en het maken van bruggen en
loonwerkbedrijf van Gerrit Jan van de Pol
betuiningen. Gerrit Jan van de Pol had geen
en zonen uit een viertal trekkers met de
vestigingsvergunning als aannemer en
daaraan te koppelen werktuigen voor het
huurde voor de duur van het project
maaien van gras, het schudden en keren
iemand in met een H.T.S.- diploma en de
van hooi, het frezen van grond etc. Verder
16
waren er vier hooipersen, twee bie-
in Dodewaard was hij gewend jaar-
tenrooiers (Stol en Vika) en twee
lijks een paar varkens te moeten ver-
combines (Braud en Claas). Voor het
kopen, alvorens de pacht te kunnen
grondverzet huurde Gerrit Jan van de
betalen. In mei 1963 verkocht hij
Pol er soms een paar kiepkarren bij,
daarom alle landbouwmachines van
zodat hij met zes karren achter tracto-
het loonbedrijf om met de opbrengst
1
3
ren 1 /2 m grond per kar tegelijk kon
daarvan de eerste dragline aan te
verplaatsen.
schaffen: een Ruston Bucyrus, type
Om het werk in Buren en andere gro-
22 RB. Ook verkocht hij zijn laatste
tere werken aan te kunnen nemen
koeien, want hij ging met zijn zoons
was het bezit van een dragline nood-
immers ’s morgens om zes uur al weg
zakelijk. Gerrit Jan van de Pol vond
en kwam vaak laat thuis. Met tranen
het naar de bank gaan maar niks. Al
in zijn ogen moest Gerrit Jan van de
in zijn eerste jaren als zelfstandig boer
Pol de koeien laten gaan.
17
18
Aannemersbedrijf G.J. van de Pol en zn.
Ruilverkaveling Buren Het ruilverkavelingsproject in de gemeente Buren verliep voorspoedig. Een medewerker met een steekschop stak de slootkanten af, iemand met een ‘ritser’ ging vooruit om een begin te maken met het graafwerk en Hannes Verwoerd deed met de dragline de rest. Op de betuiningen moest het aannemersbedrijf graszoden aan19
brengen van 30 x 30 cm achter de
Ondanks de kosten van de ingehuurde
Azobéhouten matten. Eén van de zonen
manuren à ƒ 2,50 en de kraan van ƒ 20,00
Van de Pol reed met een tractor per onge-
per uur, werd er goed verdiend. Gerrit Jan
luk een deel van de op de kant liggende
van de Pol blikte in mei 1964 tevreden terug
partij graszoden stuk. Een weiland van 4 ha,
op het eerste operationele jaar van zijn
dat Gerrit Jan van de Pol bezat aan de
Aannemersbedrijf G.J. van de Pol en Zn.
Parallelweg in Opheusden, bracht uitkomst voor de winning van vervangende graszo-
Zo vader zo zoon
den.
Gerrit Jan van de Pol schreef voor meerdere werken in en kreeg goede opdrachten en
Op een dag reed de 13-jarige Rengert van
vaste klanten. Hij was de motor van het
de Pol met een tractor met platte wagen
jonge aannemersbedrijf met een duidelijke
erachter op de openbare weg om de gras-
visie over de weg, die het bedrijf moest
zoden van Opheusden naar het ruilverka-
bewandelen. De uitvoering van de werken
velingsproject
rijden.
had hij nooit geleerd, maar samen met zijn
Halverwege werd hij aangehouden door
zoons kreeg hij dat met kunst- en vliegwerk
een politieagent, die naar zijn papieren
onder de knie. De meeste kennis ver-
vroeg. Rengert antwoordde: ‘Er komt zo
gaarden zij door de contacten met
een zwarte Ford aan met een mijnheer erin
opdrachtgevers en opzichters, die overigens
met een pet op; die heeft alle papieren!’ De
ook nog niet zoveel ervaring hadden.
agent vroeg zijn naam en adres en liet hem
Eigenlijk was er pas na de oorlog en dan
doorgaan in afwachting van de Ford, die
met name na de watersnoodramp van
even later tot stoppen werd gemaand.
1953 sprake van een gww-branche met
‘Gerrit Jan van de Pol, neem ik aan?’, zei
gespecialiseerde aannemers en ruilverkave-
de agent tegen de verbaasde chauffeur en
ling was nog maar een jong fenomeen.
vroeg weer naar papieren. De reactie van
Arend, de oudste zoon van Gerrit Jan van
Rengerts vader was: ‘Die jongen kan wel
de Pol, was een echt ‘manusje van alles’,
denken dat ik mijn halve kapitaal altijd bij
die ook zelfstandig werken begon uit te
me heb, maar dat ligt thuis!’ De verbouwe-
rekenen en uit te voeren. Begin 1965 waren
reerde agent wist het toen ook niet meer en
Arend, Marius, Teunis en Rengert werk-
liet het daar maar bij.
zaam in het bedrijf en Albert kwam eraan.
in
Buren
te
De tweede zoon Gerrit was na zijn huwelijk 20
mer een nieuw werk in de Midden-Betuwe aan voor ƒ 930.000, terwijl het eerste werk voor ƒ 107.150 was aangenomen. De directie en de opdrachtgever vonden die stap eigenlijk wel erg groot. Gerrit Jan en Arend van de Pol vonden dat bij de inschrijving natuurlijk niet, maar na een openhartig gesprek met de directie en de opdrachtgever, lieten zij voor zichzelf begonnen. Zijn vader had hem
in goed overleg het werk schieten.
in mei 1963 een trekker met een Atlas
Zij gingen er mee akkoord dat de opvolger
kraantje achterop ter beschikking gesteld,
NV Kerkdriel het werk kreeg, maar tijdens
die hij met een afbetalingsregeling van zijn
de autorit naar huis zei Arend: ‘Wij zitten
vader overnam. Zo begon Gerrit zijn eigen
nu wel mooi zonder werk’. Hij stelde voor
loonwerkbedrijfje en was lange tijd dage-
naar de hoofdaannemer te gaan om te kij-
lijks in de weer om sleuven te graven voor
ken of ze niet een stuk van het werk kon-
de pijpleidingen van Algra in Wolvega.
den krijgen als onderaannemer. Dat lukte
Jarenlang woonde hij met zijn gezin in een
boven verwachting goed, want G.J. van de
grote salonwagen in Schaarsbergen, dicht-
Pol en Zn. mocht een stuk uitvoeren van
bij een door hem uitgevoerd grondwerk-
ruim ƒ 700.000, wat eigenlijk nog veel te
project.
groot was.
Vallen en opstaan
Zoon Gerrit werd met zijn tractor met
Met vallen en opstaan kregen Gerrit Jan
kraantje ook ingehuurd en voor vader en
van de Pol en zijn zoons het aannemersvak
zoons Van de Pol liep het werk als een
onder de knie. Het vallen leerden ze al bij
trein. Dat was helaas niet het geval voor de
het tweede grote project. Aannemersbedrijf
hoofdaannemer. Toen het werk voor drie-
G.J. van de Pol en Zn. nam als hoofdaanne-
kwart klaar was, zat Gerrit Jan van de Pol 21
bij toeval in de directiekeet op het moment
achter elkaar nog een paar andere werken
dat de leverancier van dieselolie binnen-
van deze opdrachtgever en durfde daarna
kwam. Die zag de onderaannemer voor de
weer zelf te gaan aannemen.
hoofdaannemer aan en zei: ‘Wil je even afrekenen, dan kan ik de tank voldoen’.
Het waterschap van de Berkel
Gerrit Jan vertelde dat hij Van de Pol was
In 1965 schreef Aannemersbedrijf G.J. van
en vroeg de man wat er aan de hand was.
de Pol en Zn. in op een werk aan de
Het bleek dat de hoofdaannemer zijn reke-
Dommer beek, die van de Gorsselse heide
ningen nooit betaalde en alleen nog maar
naar de IJssel loopt. De opdrachtgever was
bij vooruitbetaling olie kreeg.
Gerrit Jan van de Pol was ineens klaarwakker en werd erg achterdochtig. Hij liet onmiddellijk beslag leggen op alle termijnen, die nog open stonden: in totaal een bedrag van ƒ 330.000. Zo wist hij de schade terug te brengen tot ƒ 60.000, want de hoofdaannemer ging enige tijd later failliet. Al het geld, dat Aannemersbedrijf G.J. van de Pol en Zn. de eerste jaren had verdiend en dat niet in machines zat, was weg! Ook zoon Gerrit leed een
het waterschap van de Berkel, maar ‘de
gevoelige strop; hij schoot er voor ƒ 30.000
mare van het werk in de Midden-Betuwe
bij in. Gelukkig hield de opdrachtgever alle
van NV Kerdriel’ was het aannemersbedrijf
vertrouwen in Aannemersbedrijf G.J. van
al
de Pol en Zn. De onderaannemer mocht het
Opheusden stond er bovendien financieel
werk afmaken en verdiende er toch nog
slecht voor en op advies van de Grontmij,
aardig mee. Bovendien kreeg het bedrijf
die bij het werk was betrokken, wilde het
22
vooruitgegaan.
Het
bedrijf
uit
waterschap van de Berkel het werk niet aan de laagste inschrijver G.J. van de Pol en Zn. gunnen. Gerrit Jan en Arend van de Pol vroegen
daarop
een
gesprek aan met de voorzitter van het waterschapsbestuur, ir. J. Baas en het hoofd van de technische dienst, de heer Van Anken.
Arend van de Pol, die later werd uitge-
In het kantoor van het waterschap in
bouwd tot vriendschap. Er volgden nog
Lochem luisterden de heren aandachtig
tientallen werken voor dezelfde opdracht-
naar het relaas van vader en zoon, die een-
gever. Het waterschap van de Berkel had
voudigweg eerlijk vertelden wat hun was
grote waardering voor de geleverde kwa-
overkomen. Hoe de reserves waren opge-
liteit, de prestatie en de wijze waarop pro-
bruikt en dat de bank daarom geen garanties
blemen werden besproken en afgewikkeld.
wilde afgeven. Ir. J. Baas vond dat hij deze
Opdrachtgever Van Anken zei in zijn toe-
hardwerkende mensen de kans niet mocht
spraakjes altijd plagend: ‘Heren Van de Pol,
onthouden het werk te maken en zei: ‘Niets
het werk ligt er weer keurig bij, maar de
passeren, jullie krijgen het werk; jullie gaan
Dommer beek was mooier!’
dat waarmaken!’ Naderhand wist hij ook zijn medebestuursleden daarvan te overtuigen.
Machineman De dragline was de eerste jaren onmisbaar
En het jonge aannemersbedrijf maakte het
voor het aannemersbedrijf G.J. van de Pol
waar. Het werk aan de Dommer beek werd
en Zn. In 1966 kocht Gerrit Jan van de Pol
zo’n beetje als een plantsoen afgeleverd.
een tweede dragline: een Ruston Bucyrus
Het was werkelijk perfect uitgevoerd en dat
30 RB met een giek van 18 m. De 15-jarige
betekende het begin van het succes van
Rengert, die al bijna als een volwaardige
Aannemersbedrijf G.J. van de Pol en Zn.
kracht meedraaide in het bedrijf, wilde per
Het vormde ook het begin van een langdu-
se op de nieuwe kraan. Zijn vader zei ech-
rige zakelijke relatie tussen ir. J. Baas en
ter: ‘Geen kwajongens erop’, waarna 23
Rengert sip reageerde met: ‘Dan maar op
noemde hen ‘kleikonten’. Vanaf die tijd
die ouwe’. Hannes Verwoerd werd op de
ging Albert mee naar de verschillende pro-
nieuwe dragline gezet en Rengert van de
jecten en verruilde de trekker al gauw voor
Pol kreeg zaterdags les op de oude 22 RB.
een bulldozer. Hoewel Arend en Marius van
Toen Hannes eens een tijdje ziek was,
de Pol zich steeds meer ontwikkelden tot
mocht Rengert toch de 30 RB bedienen en
uitvoerders en Albert later de boekhouding
na de terugkomst van Hannes vond deze
ging doen, bleef Rengert van de Pol een
het goed dat Rengert erop bleef: ‘Jij bent
echte machineman, die maar moeilijk van
jong, jij hebt de toekomst’.
zijn dragline of hydraulische kraan te krijgen was.
Op een mooie dag in 1968 kwam de heer Schmelzer, de vertegenwoordiger van
Gerrit Jan van de Pol kocht altijd nieuwe
Liebherr, bij Gerrit Jan van de Pol op
machines. Alleen met auto’s deed hij het
bezoek. ‘Mijnheer van de Pol, wij hebben
anders. Zijn eerste auto was een Ford
nu hydraulische kranen!’, zei de enthousi-
Consul, die hij tweedehands kocht van een
aste verkoper en even later had hij een
vrouw, die nooit harder reed dan 50 km per
opdracht op zak voor de levering van twee
uur. De wagen was geen lang leven
splinternieuwe kranen; één was bestemd
beschoren in de familie; de automobiel kon
voor Rengert van de Pol en de andere kraan
Gerrit Jan van de Pol en zijn oudste zoons
verkocht Gerrit Jan van de Pol meteen
niet aan.
door, wederom met een soort huurkoopregeling, aan het grondwerkbedrijf van zijn
Aannemersbedrijf van grond-, weg- en
zoon Gerrit.
waterbouwkundige
werken
‘Midden-
Betuwe’ Ook Albert van de Pol kwam na schooltijd
Per 21 juli 1967 zette Gerrit Jan van de Pol
in het bedrijf van zijn vader. Zijn eerste werk
zijn aannemersbedrijf voort als vennoot-
was aan de Dommer beek in Gorssel in
schap onder firma met als mede-firmanten
1965. Het was allemaal zand in Gorssel:
zijn zoons Arend en Marius en uitvoerder
heel anders dan wat hij gewend was in de
Eppo Bulder. Als handelsnaam koos hij
Betuwe. De jongens Van de Pol vergeleken
voor: Aannemersbedrijf van grond-, weg-
het werk met ‘roeren in een suikerpot’ en
en waterbouwkundige werken ‘Midden-
opzichter Zweverink van de Grontmij
Betuwe’. Om het bedrijf juridisch een
24
vastere bodem te geven richtte hij op 5
project in Dodewaard. Hij begon als trek-
augustus 1968 een naamloze vennoot-
kerchauffeur en ging als 17-jarige in de kost
schap op onder dezelfde naam: NV
in Borculo, waar hij werkte aan het Slinge-
Aannemersbedrijf van grond-, weg- en
project. Een jaartje later kreeg hij twee uur vrij om met zijn meisje uit te gaan en toen hij ging trouwen zette het bedrijf een salonwagen voor het bruidspaar neer, naast de directiekeet in Groenlo.
De salonwagen van 16 x 3 m was een mooi begin voor het jonge gezin. Hendrika
Cornelissen
maakte de directiekeet schoon en Dick bewaakte de
eigendommen
van
Midden-Betuwe. Zij kregen de salonwagen daarwaterbouwkundige
werken
‘Midden-
om vrij van huur. Na een verplaatsing was
Betuwe’. Gerrit Jan van de Pol, Arend van
Hendrica eens met de salonwagen midden-
de Pol en Eppo Bulder werden directeur van
in een natuurgebied neergezet, terwijl Dick
de nieuwe NV en Marius van de Pol mede-
Cornelissen op een ander project werkte.
oprichter en procuratiehouder.
’s Avonds moest hij uren rondrijden en zoe-
Het aannemersbedrijf groeide gestaag en
ken om zijn huis te vinden.
moest geregeld een nieuwe kracht in dienst nemen om de leden van de familie Van de
De Slinge
Pol bij te staan. In april 1967 kwam Dick
In 1968 nam Midden-Betuwe een werk aan
Cornelissen het bedrijf versterken. Als 15-
van het waterschap van de Berkel, waar
jarige begon hij als hulpje van Gerrit en
Rijkswaterstaat als subsidiegever bij betrok-
Rengert van de Pol bij een ruilverkavelings-
ken was. Het ging om verbeteringen van de 25
Slinge, een riviertje dat van Winterswijk
waterschap van de Berkel), de heer Bijker
naar Borculo loopt. Het was een project van
(hoofd van de regio Achterhoek van de
40 km lengte, waarvan de Opheusdense
Heidemij) en Arend van de Pol een ijzer-
aannemer de eerste drie bestekken na aan-
sterk team, dat in goede samenwerking
besteding gegund kreeg. Midden-Betuwe
veel tot stand bracht.
was drie keer niet de laagste inschrijver, maar derde of vierde. Ir. J. Baas veegde de
Dat het niet altijd van een leien dakje liep,
concurrentie van tafel, omdat ze geen
bleek onder meer bij een wegtraject van
bankgarantie of geen betonervaring had-
Zieuwent
den of om andere redenen niet aan de cri-
Midden-Betuwe asfalt nodig had. Door
teria voldeden.
kartelvorming van de gespecialiseerde
Toen na verloop van een jaar of vijf het
wegenbouwers en asfaltleveranciers kon
vierde bestek aan de orde was, gunde
het bedrijf nergens asfalt kopen. De uitein-
Rijkswaterstaat dat maar onderhands aan
delijk gevonden oplossing was eenvoudig,
Midden-Betuwe, want ‘de rest werd toch
maar toch ook inventief: het asfalt werd in
altijd gepasseerd’. De voorzitter van het
Duitsland gekocht, waar de directie van het
waterschapsbestuur vormde samen met zijn
werk totaal geen problemen mee had.
rechterhand Theo Witjes (hoofd van het 26
naar
Harreveld,
waarvoor
Draglines op de Veluwe
Cor Jaspers jarenlang in touw om oefenter-
Midden-Betuwe huurde regelmatig machi-
reinen voor tanks aan te leggen op de
nes met machinist in. Een machineverhuur-
Veluwe. Middenin de natuur stonden daar
bedrijf uit Delft stopte er eind 1969 mee en
wel zeven draglines te draaien, waarvan
machinist Herman Gubbels kwam over naar
twee van Midden-Betuwe.
Midden-Betuwe om de plaats in te nemen van Hannes Verwoerd. Toen hij op een
Midden-Betuwe moest zinkers leggen in de
koude avond in december in Opheusden
Berkel op het terrein van de politieschool
kwam solliciteren, zat de hele familie Van
op het landgoed De Cloese bij Lochem.
de Pol gemoedelijk rond de kachel. Het ijs
Herman Gubbels had iemand in de bak van
was mede daarom snel gebroken en het
de dragline, die boven het water metingen
gesprek mondde uit in een aanstelling.
verrichtte met een of ander instrument. De
Later moest Herman vanwege de vorst met
bak schoot van de rem en viel met een flin-
de kraan naar de werkplaats komen en
ke plons in het water. Rengert van de Pol
mocht hij bij Gerrit Jan van de Pol blijven
sprong onmiddellijk in de rivier om te kij-
eten en koffie drinken. Toen de baas diep
ken of hij kon helpen, maar de man stond
achter zijn krant zat verscholen, zette
nog precies in dezelfde houding met het
mevrouw Van de Pol Herman een borrel
instrument in zijn hand in de bak.
voor. Ook deze draglinemachinist kreeg een salonwagen ter beschikking om daar met zijn gezin in te wonen. Hij woonde onder meer zes jaar op de Elspeter Heide en negen jaar in de omgeving van Beekbergen. Herman Gubbels vond het prachtig om samen met drie of vier grondwerkers als team een mooie beek te maken van de Slinge; het gaf hem veel voldoening. Cor Jaspers, die ook in de verhuur zat, werd enige tijd later met machine en al overgenomen van zijn baas. Voor het ministerie van defensie waren Herman Gubbels en 27
28
Aannemersbedrijf Midden-Betuwe
Henk Pannekoek In 1972 kwam J.G.H. (Henk) Pannekoek in dienst bij MiddenBetuwe. Het was zijn eerste echte baan na de tropische landbouwschool en de hogere cultuur- en bosbouwschool (Heidemijschool) in Arnhem. Hij kwam met het bedrijf
in
aanraking,
omdat
Midden-Betuwe in Heerde een ruilverkavelingsproject had aangenomen met als onderaannemer 29
het bedrijf van Henny te Siepe uit Zwolle,
boerderij. De 80-jarige boerin maande hem
de grondlegger van de in 1972 opgerichte
zijn biezen te pakken en zette haar woor-
VAGWW (Vereniging Aannemers Grond-,
den kracht bij door dreigend een broodmes
Water- en Wegenbouw).
op te heffen. Zijn populariteit daalde nog
Een plaatselijke loonwerker op de boerderij
meer toen hij bij zijn eerste klus een
van zijn vader in Heerde vertelde Henk over
10.000 volts kabel kapot trok, waardoor de
de familie Van de Pol en hun grond-, water-
melkfabriek stil kwam te liggen en het
en wegenbouwactiviteiten. Hij belde voor
halve dorp urenlang zonder stroom zat.
werk, kon op de eerstvolgende zaterdag komen solliciteren en meteen de maandag
Aannemersbedrijf Midden-Betuwe
daarna beginnen. De volgende zaterdag
Albert, Rengert en Teunis van de Pol traden
had hij nog een gesprek met vader Van de
op 1 januari 1971 tot de NV toe met 5 aan-
Pol, die ook een positief oordeel velde over
delen per persoon, hetzelfde aantal als
de nieuwe kracht. Henk Pannekoek, ‘het
Arend en Marius bezaten. Het bedrijf nam
groentje van school’, begon bij Midden-
in het begin van 1972 afscheid van direc-
Betuwe als hulpuitvoerder onder Teunis van
teur E.P. Bulder en bij de wettelijk verplich-
de Pol voor het waterlopen- en wegen-
te omzetting van de NV in een BV
bestek in Heerde. Na afloop van dat werk
(Aannemersbedrijf van grond-, weg- en
kreeg Henk een werkplek op het kantoortje
waterbouwkundige
in de woning van Arend van de Pol in
Betuwe’ BV) op 25 april 1972 was Gerrit
Bathmen, waar hij onder supervisie van
Jan van de Pol in het bezit van 60 aandelen
Arend werkzaamheden uitvoerde als calcu-
van ƒ 1.000, terwijl ieder van zijn vijf zoons
lator en werkvoorbereider.
er dus 5 bezaten. Het maatschappelijk kapi-
werken
‘Midden-
taal was ƒ 350.000, waarvan ƒ 85.000 Het ruilverkavelingsproject in Heerde was
geplaatst en gestort. In december 1972
erg omstreden. Er was veel tegenstand voor
verkocht Gerrit Jan van de Pol het perceel
de plannen en Henk Pannekoek kreeg
kadasternummer B 1645 met werkplaats
’s avonds regelmatig boze boeren aan de
aan de Dalwagenseweg aan Albert, Arend,
telefoon, die hem meer dan eens bedreig-
Marius, Rengert en Teunis, die ieder voor
den. Hoe beladen het onderwerp was in de
éénvijfde eigenaar werden.
gemeenschap van Heerde bleek toen hij
Marius van de Pol voelde zich niet zo thuis
een bezoek bracht aan een plaatselijke
in de aannemerij en besloot weer boer te
30
worden. Hij verkocht in maart 1974 zijn
zeker 10° scheef over de Slinge was gepro-
aandelen voor ƒ 24.000 aan Arend van de
jecteerd om een zeer oude eik te sparen.
Pol en begon een eigen boerderij in
Alle karakteristieke bomen in de omgeving
Lienden. Zijn aandeel in het perceel met
moesten gespaard blijven en werden op
werkplaats verkocht hij voor 4 x ƒ 5.000
tekening aangegeven. De tekenaar vergat
aan zijn broers Albert, Arend, Rengert en
echter de belangrijkste boom aan te geven
Teunis. In juli 1974 verkocht Gerrit Jan van
en dat was de bewuste oude eik. Nu was
de Pol 40 aandelen aan vier zoons: 16 aan
dat op zich niet zo’n groot probleem, want
Arend en 3 x 8 aan Albert, Rengert en
iedereen op het werk wist dat de brug in
Teunis. In december 1974 droeg hij zijn
aanbouw juist vanwege dié boom scheef
laatste 20 aandelen over aan de vier in het
moest liggen. Behalve Arend van de Pol
bedrijf werkzame zoons, die er toen ieder
dan, die op een maandagmorgen nietsver-
5 bij kregen. Vanaf dat moment was de
moedend de oeroude eik omzaagde.
eigendomsverhouding dus als volgt: Arend
Hoofdopzichter Lemstra van de Heidemij
31 aandelen, Albert 18, Rengert 18 en
was eerst woedend op Arend, maar toen
Teunis 18.
aangetoond was dat de Heidemij zelf de fout had veroorzaakt, verdween het voor-
De scheve brug
val snel ‘in de doofpot’. Het bruggetje,
In één van de Slinge-grondwerkbestekken,
vlakbij het museum in Borculo, wordt nog
die Midden-Betuwe uitvoerde, zat een kop-
steeds ‘de scheve brug’ genoemd, maar
peling met een kunstwerkbestek van een
nog maar weinig mensen weten waarom.
andere aannemer. Het betrof een brug, die 31
lonen
geteld,
in
zakjes
gedaan en door Gerrit Jan van de Pol ’s middags naar de werken gebracht. Op een
vrijdagmiddag
reed
Gerrit Jan van de Pol richting Zevenaar en had sterk het gevoel dat hij achternagezeten werd. Het liep toen goed af, maar het was voor hem wel het teken om te gaan De boekhouding
streven
naar
een
gemiddeld bruto loon en de
Vanaf de oprichting van het aannemersbe-
lonen vervolgens over te maken naar bank-
drijf in 1963 was het kantoor gevestigd in
of girorekeningen. De nieuwe wijze van uit-
een kleine kamer in de woning van Gerrit
betalen bracht nog meer administratieve
Jan van de Pol. Na een aantal jaren kwam
werkzaamheden met zich mee en boek-
boekhoudster Jans van Soest voor twee
houdster Jans kon het werk toch al niet
dagen per week in dienst voor boekhoud-
meer aan. Hoofdboekhouder Bloem opper-
kundige werkzaamheden, onder begelei-
de in een gesprek met Gerrit Jan van de Pol
ding van de externe hoofdboekhouder
dat één van diens zoons het wellicht zou
Bloem van het gelijknamige boekhoudbu-
kunnen gaan doen.
reau in Kesteren. Daarnaast verzorgde zij de toen nog bescheiden hoeveelheid corres-
Het nieuwe kantoor
pondentie. Haar kantoor werd gevestigd in
In de zomer van 1972 besloten Gerrit Jan
een verplaatsbare bouwkeet van 3 x 6 m,
van de Pol en zijn zoons niet alleen om een
die Gerrit Jan van de Pol in zijn tuin zette
nieuwe dragline te kopen, maar ook om
aan de linkerzijde van de oprit, tegenover
informatie te vragen bij een plaatselijk
de oude kantoorkamer. Het nieuwe kantoor
bouwbureau en bij de bank voor de bouw
bestond uit twee kleine kamertjes met één
van een nieuw kantoor op het eigen terrein.
bureau per kamer en een toilet.
In de aanloop van de bouw van het kantoor
Op vrijdagmorgen werd het geld voor de
werd Henk Pannekoek vast bij boekhoud-
32
ster Jans van Soest in de bouwkeet gedeta-
gende kamers van circa 5 x 5 m met daar-
cheerd. Begin 1973 werd de oude schuur
naast één lange gang, een keukentje, een
naast de werkplaats gesloopt en ging op die
toilet en een garderobe.
plek de bouw van het kantoor van start.
Afgezien van de overbelasting van boek-
Een goed half jaar later werd het nieuwe
houdster Jans van Soest vonden de zoons
kantoor aan de Dalwagenseweg 51 in
Van de Pol het als mede-eigenaren van
Opheusden vol trots in gebruik genomen.
Aannemersbedrijf Midden-Betuwe BV hard
Het kantoor van ongeveer 15 x 15 m was
nodig, dat één van hen op het nieuwe kan-
zó gebouwd, dat er later eventueel een ver-
toor ging werken. De keus viel daarbij als
dieping op kon worden geplaatst. Het
vanzelf op Albert, die het meest geschikt
gebouw bestond uit drie achterelkaar lig-
werd geacht om de kantoorwerkzaamhe-
33
den te gaan leiden en uitvoeren. Albert
gemaakt (de stuwen A t/m Z) en haalde
werd als het ware van zijn bulldozer in
Midden-Betuwe veel bochten uit het rivier-
Heerde ‘geplukt’ en kreeg een bureau op
tje. In het werk aan de Slinge zat een hele
het nieuwe kantoor in Opheusden. Jans
partij
van Soest bleef nog enige tijd twee dagen
Midden-Betuwe hield zich alleen met
per week werken en vervolgens één dag
grondverzet bezig en was voor betonwerk
per week, totdat zij helemaal stopte met
altijd zeer afhankelijk van onderaannemers.
werken. Albert van de Pol bekwaamde zich
Dat maakte Gerrit Jan van de Pol en zijn
op de avondschool in het boekhouden en
zoons duidelijk dat ze deze discipline eigen-
zag het kantoorpersoneel in een betrekke-
lijk zelf in huis moesten hebben om sterker
lijk klein aantal jaren groeien tot méér dan
te staan bij toekomstige inschrijvingen. Nog
tien personen.
vóórdat zij dat konden realiseren door de
betonwerk.
Aannemersbedrijf
overname van Aannemingsmaatschappij Rioolwaterpersleidingen
Broekert BV, zorgde het Slinge-project voor
Om een betere waterbeheersing te realise-
een andere nieuwe activiteit: rioolwater-
ren moesten er stuwen in de Slinge worden
persleidingen. Het één na laatste bestek van de Slinge behelsde het leggen van rioolwaterpersleidingen
van
Groenlo naar de waterzuiveringsinstallatie in Winterswijk, onder directie van de Heidemij. Het zuiveringsschap Oostelijk Gelderland was er als specifieke waterkwaliteitsbeheerder
bij
betrokken en het waterschap van de Berkel was opdrachtgever. In Groenlo zorgden diverse gemaaltjes voor een aanzienlijke aanvoer van rioolwater, dat naar Winterswijk
moest
worden
gepompt. Niemand had er ver34
meter op proef af te persen en goed te laten keuren, èn de overige 11 km erbij te krijgen.
Uitvoerder Teunis van de Pol behoedde het bedrijf voor een financiële ramp door een partij - naar later bleek inferieure - afdichtingsringen op 500 m achter elkaar te laten aanbrengen. De Italiaanse ringen gingen er iets te gemakkelijk omheen, vond hij en ze stand van, maar Gerrit Jan en Arend van de
bleken naderhand ook allemaal lek. Door
Pol zeiden er toch ja tegen. Alles moest
zijn oplettendheid hoefde Midden-Betuwe
bestudeerd worden, van asbestcementlei-
deze ringen dus maar over een afstand van
dingen tot gietijzeren hulpstukken; de men-
500 m te vervangen en niet over het gehe-
sen van Aannemerbedrijf Midden-Betuwe
le traject van 10 km.
wisten er werkelijk niets van. Met de uitvoering van het traject GroenloHet aannemersbedrijf kreeg opdracht om
Winterswijk
schreef
aannemersbedrijf
eerst een traject rioolwaterpersleidingen
Midden-Betuwe historie en kreeg er een
van 1 km aan te leggen op camping
mooie nieuwe bedrijfspoot bij: rioolwater-
Marrevelde langs de Slinge in Groenlo. Vlak
persleidingen. De Opheusdense aannemer
voor Pasen, als het seizoen begon, moest
werd daarmee van lieverlee als specialist in
het werk klaar zijn. Als Midden-Betuwe dat
het hele land actief. Een grote hoeveelheid
zou waarmaken, kreeg het bedrijf de
opdrachten voor het leggen van asbestce-
opdracht voor de overige 11 km er onder-
mentleidingen kwam op het bedrijf af.
hands bij. De familieleden Van de Pol en
Midden-Betuwe benutte deze nieuwe
hun medewerkers werkten dag en nacht
marktmogelijkheid net zo lang tot ieder
om dat te realiseren, maar het dreigde te
dorpje zijn rioolwaterafvoer op orde had.
mislukken, omdat de kwaliteit van de koppelingsafdichtingen slecht was. Met meer
Het Gelders eiland
geluk dan wijsheid lukte het toch op de
In de streek rond Pannerden, Herwen,
namiddag van Goede Vrijdag de eerste kilo-
Lobith en Tolkamer, ook wel Gelders eiland 35
genoemd, moesten de dorpen op de water-
boeren, die ze nodig hadden voor hun
zuivering worden aangesloten. Het zuive-
beregeningsinstallaties. Door de grote
ringschap Oostelijk Gelderland, waar ir. J.
droogte waren er in het hele land geen
Baas ook voorzitter van was, hield een
pompen meer te koop. Even later werd het
onderhandse aanbesteding, maar omdat
gebruik van het sterke blauwe asbest ver-
maar weinig aannemers het werk aankon-
boden als eerste stap op weg naar een alge-
den, maakte het zuiveringschap er twee
heel asbestverbod. Noodgedwongen moest
bestekken van: 20 km PVC-leidingen en 30
Midden-Betuwe zich gaan verdiepen in
km asbestcementleidingen met stalen dui-
alternatieven, maar ook in de Arbo-wetge-
kers en zinkers. Onder andere door het
ving. Zoals zo vaak in de geschiedenis van
aandragen van alternatieven lukte het
het aannemersbedrijf, haalde Midden-
Midden-Betuwe in 1975 met veel tumult
Betuwe zo weer voordeel uit de obstakels,
beide bestekken in één keer aan te nemen.
die het op zijn weg tegenkwam.
De uitvoering van het werk verliep niet De goede vriendschap tussen de aannemer en de voorzitter van het waterschap van de Berkel en het zuiveringschap Oostelijk Gelderland werd gecombineerd met een zuiver
zakelijke
relatie.
Aannemersbedrijf MiddenBetuwe bleef altijd binnen de calculatie, die de mensen van het waterschap en het zuiveringschap voor ogen hadden. Het bedrijf uit Opheusden zette een optimaal resultaat neer voor de gevraagde prijs zonder slag of stoot. Het was een mooie,
en gaf ir. J. Baas en zijn medewerkers
maar zeer droge zomer en op een nacht
nimmer het gevoel dat zij ook maar één
waren alle pompen gestolen door radeloze
cent teveel betaalden.
36
voor verschillende dijkverzwaringsprojecten te bemachtigen en deed vervolgens met Midden-Betuwe veel ervaring op met dijkwerkzaamheden. Na de bijna-watersnoodramp in het rivierengebied in 1995 maakte Midden-Betuwe, deels in combinaties met andere aannemersbedrijven, 55 van de 150 km noodwet-dijken. Voor het polderdistrict Betuwe in Elst (Gld) maakte Midden-Betuwe dijkverzwaringen langs de Rijn en de Waal, In 1976 was de watergraaf door een zich
voor het polderdistrict Groot Maas- en
plotseling openbarende keelkanker een
Waal langs de linkeroever van de Waal en
tijdlang aan het ziekbed gekluisterd. Bij
langs de Maas, voor de waterschappen
zijn woning in Markelo fokte hij herten en
Veluwe in Apeldoorn en IJsseldelta in
schapen en één van de schapen stond op
Kampen langs de IJssel en voor de
het punt te bevallen. Arend van de Pol
Rijkswaterstaat Gelderland in Arnhem langs
kwam twee keer per nacht vanuit Bathmen
de Neder-Rijn.
naar Markelo om te kijken of het allemaal
Na de vele rivierdijkverzwaringen haalde
goed ging. Voordat hij weer huiswaarts
GMB ook ervaring in huis voor het verbete-
ging tikte hij even tegen het slaapkamer-
ren van zeedijken en zeeweringen door de
raam en riep dan geruststellend: ‘Alles in
toetreding van aannemingsbedrijf J.D.
orde hoor’.
Janse in Middelburg tot de groep. De Zwinmond bij Cadzand is een mooi voor-
Dijkverzwaring
beeld van een zeedijkverbetering. Het werk
Halverwege de jaren zeventig moesten de
bestond daar uit het vernieuwen van de
waterschappen de rivierdijken versterken.
teenconstructie en het vastleggen van het
Hoewel Arend van de Pol daar weinig erva-
duinlichaam met helmgras en rijshout.
ring mee had, bestudeerde hij dit werkterrein en voegde zo veel mogelijk kostenbesparende alternatieven bij zijn inschrijvingen. Op deze wijze wist hij opdrachten 37
38
Midden-Betuwe Materieel en Midden-Betuwe Rioolonderzoek en Renovatie
Midden-Betuwe Materieel Al in januari 1973 besloten de aandeelhouders van aannemersbedrijf
Midden-Betuwe
dat
Rengert van de Pol in de toekomst het algemeen toezicht zou krijgen over het machinepark en de garage. Hij werd als het ware klaargestoomd
om
technisch
werk te gaan doen, constructies te bedenken en monteurs aan te sturen. Dat resulteerde in 1977 in 39
de oprichting van een aparte werkmaat-
Door zijn technische vondsten bij het met
schappij: Midden-Betuwe Materieel BV.
een lier trekken van nieuwe door oude bui-
Rengert van de Pol werd bedrijfsdirecteur
zen en bij camera-inspecties van rioolbui-
van de nieuwe werkmaatschappij, die als
zen werd Rengert van de Pol weldra ‘Willy
doel kreeg: de ondersteuning van aanne-
Wortel’ genoemd.
mersbedrijf Midden-Betuwe BV door de zorg voor aanschaf, beheer en onderhoud
Beekbestrating in Aalten
van al het rollend en niet rollend materieel.
Midden-Betuwe schreef in op een ruilver-
Tevens diende Midden-Betuwe Materieel
kavelingsproject in Aalten. In een beek
BV aandacht te besteden aan de opleiding
moest over een lengte van 20 kilometer
van machinisten.
nylon doek op de bodem worden vastgezet met daarop verlijmde betonblokjes. Omdat
Een bijzondere klus voor Rengert van de
het materiaal erg duur was en het doek los
Pol in zijn nieuwe functie was het slopen
liet, bedacht Midden-Betuwe als alternatief
van een fabriek van de voormalige leerlooierij Naef in Lochem. Hoewel hij er totaal geen verstand van had moest hij toch gaan kijken om een prijs te maken voor Arend. Midden-Betuwe kreeg de opdracht en ging als slopersbedrijf
aan
de
slag.
Halverwege het werk brak de giek van de kraan af en kwam vlak naast een drukkerij terecht, waar op dat moment veel mensen aan het werk waren. Alles liep gelukkig goed af, maar het voorval bezorg-
eerst bronbemaling te plaatsen en vervol-
de Rengert van de Pol nog diverse nacht-
gens in een droge beek op los nylon doek
merries.
te bestraten. Met stalen duikers als alterna-
40
tief voor de betonnen duikers en met de Ipro keisoort won het aannemersbedrijf de aanbesteding met ƒ 3.000 verschil met de opvolger op een totaalbedrag van ca. 3,5 miljoen gulden. Omdat het bestraten te lang duurde, bedacht uitvoerder Bertus Bulter het plan om het gehele bestratingswerk door de eigen stratenmakers te laten aannemen. Het werk zou daarmee wel 80 strekkende meter per dag vorderen in plaats van 40 meter. Uiteindelijk namen een ploegje Drentse turfstekers en een ploeg eigen
ontwikkelaar echter niet te kloppen en om
mensen uit Drente het bestratingswerk aan
het werk te redden kocht Midden-Betuwe
en haalden een tempo van 120 meter per
de laatste 21 vakantiebungalows ter veref-
dag.
fening van de laatste termijnen. Het was de bedoeling
deze
te
verkopen
voor
’t Schepersveld
ƒ 135.000 per stuk, maar in 1978 besloten
Landbouwer en campingexploitant, A.D.W.
de broers Van de Pol betere verkoopkansen
Houwers, eigenaar van boerderij-restaurant
af te wachten en eerst de beplanting te
‘De Wever’ met omliggende gronden, zat
laten aanslaan. Omdat de markt voor de
in de ruilverkavelingscommissie van Aalten.
verkoop verder verslechterde, werden de
Hij kwam in contact met projectontwikke-
bungalows in juni 1980 voor de verhuur
laar Kooistra uit Damwoude en besloot een
ondergebracht bij Vrij Uit in Badhoevedorp.
bungalowpark op zijn terrein te laten aanleggen. In april 1977 werd daartoe de ver-
Zoals zo vaak maakte ook het oplossen van
eniging Zomerhuisjespark ’t Schepersveld
deze bungalowproblemen het bedrijf weer
opgericht.
Midden-
sterker. Na een eerste nog moeizaam ver-
Betuwe kreeg zonder onderhandelingen
lopen project in Holten, legde Midden-
van de projectontwikkelaar de opdracht om
Betuwe met succes een vakantiebungalow-
het park aan te leggen.
park met 59 huisjes voor Aegon aan in
Financieel bleken de zaken van de project-
Putten en realiseerde vervolgens voor
Aannemersbedrijf
41
Aegon nog circa 2.000 zomerhuisjes in
Afscheid van Gerrit Jan van de Pol
Beekbergen, Eerbeek, Nieuw-Millingen,
Op 4 februari 1978 werd Gerrit Jan van de
Texel en Zweeloo. In de winter lieten
Pol 65 jaar oud. Zijn zoons vroegen: ‘Moet
Arend van de Pol en Henk Pannekoek
jij niet eens met pensioen?’ Vervolgens
luchtfoto’s maken van de voormalige cara-
werd hij door zijn zoons tot commissaris
van- en tententerreinen en maakten de
benoemd en kreeg daarvoor een vergoe-
berekeningen en tekeningen, die in het
ding van ƒ 25.000 per jaar en een bedrijfs-
voorjaar panklaar waren. Vervolgens zorg-
auto. Hun vader was toen nog onvoorstel-
de Aegon voor de bouwvergunningen en
baar actief en wilde het eigenlijk nog niet.
ging het aannemersbedrijf na de herfstvak-
Hij bleef dan ook nog een jaar of twee
antie van start. Na de bouw van ca. 200
doorwerken, maar stopte er toen toch mee.
vakantiebungalows met bijkomende werk-
Naast het houden van schapen, ganzen en
zaamheden in de winter kon het park in het
eenden, begon hij samen met zijn vrouw
voorjaar open.
aan een nieuwe hobbyactiviteit: achter in de tuin verschenen grote vijverpartijen met tientallen verschillende watervogels uit de hele wereld. Gerrit Jan van de Pol heeft er maar kort van mogen genieten. Hij overleed in december 1984 plotseling op 71-jarige leeftijd aan een bloeding bij de hartslagader. Zijn echtgenote Aaltje van Eldik, die altijd samen met hem was opgetrokken, overwon een ernstige ziekte, maar overleed min of meer uit verdriet in 1986.
Na de pensionering van Gerrit Jan van de Pol in 1978 werd zoon Teunis benoemd tot tweede directeur, naast zijn broer Arend van de Pol. In 1979 ontspon zich tussen de broers Van de Pol een discussie over het toekomstige werkterrein van het bedrijf. 42
Arend stelde voor een nevenbedrijf op te richten en samen met vader Van de Pol brainstormden de broers over de mogelijke activiteiten. Allerlei voorstellen kwamen op tafel: van het oprichten van een tuincentrum of overslagbedrijf tot werkzaamheden, die verband houden met de vuilverwerkingsproblematiek. Uiteindelijk formuleerden de familieleden als uitgangspunt: ‘...in principe iets gaan doen in een vak, waar we zelf verstand van hebben’.
Filiaal Bathmen Arend van de Pol was eind 1970 met zijn
aannemersbedrijf ook werken van andere
jonge gezin in Bathmen gaan wonen, dicht-
opdrachtgevers in Overijssel en Bathmen
bij het Slinge-project en andere werken, die
was een mooie uitvalsbasis voor Arend van
Midden-Betuwe uitvoerde voor het water-
de Pol. Omdat sommige opdrachtgevers,
schap van de Berkel. Van lieverlee kreeg het
zoals de Genie in Overijssel, geen aanbestedingsuitnodigingen stuurden naar bedrijven, die niet in de provincie waren gevestigd, liet hij per 1 januari 1982 officieel
een
Overijssels
filiaal
van
Aannemersbedrijf Midden-Betuwe op zijn huisadres inschrijven bij de Kamer van Koophandel. De kantoorwerkzaamheden van het filiaal werden de eerste jaren in Bathmen zelf verricht, maar later hoofdzakelijk in Opheusden, waar Henk Pannekoek inmiddels was benoemd tot hoofd bedrijfsbureau. Met een kantoorbezetting van ongeveer zes mensen groeide het aannemersbedrijf
43
tegen de verdrukking in en behaalde
gemeente een hinderwetvergunning voor
binnen enkele jaren een omzet van meer
het bouwen van nieuwe kantoor- en werk-
dan 20 miljoen gulden.
plaatsruimten, alsmede voor het opslaan van materialen en machines op het naast-
De eerste uitbreiding
liggend terrein.
Begin 1982 was het aannemersbedrijf aan
Op 27 januari 1983 sloten de vier broers
de Dalwagenseweg 51 in Opheusden uit
Van
zijn jasje gegroeid. De broers Van de Pol
Middenstands Bank een hypotheek van 1,2
maakten plannen voor uitbreiding van kan-
miljoen gulden namens Aannemersbedrijf
toor en werkplaats en benoemden Albert
Midden-Betuwe BV en Midden-Betuwe
van de Pol tot bouwcoördinator. Ook de
Materieel BV op de bestaande en in aan-
latere verbouwingen vonden onder zijn lei-
bouw zijnde bedrijfsgebouwen en de
ding plaats en dat bezorgde hem de bij-
zomerhuisjes in Aalten, die toen op
naam ‘Herr Baumeister’. Op 1 september
ƒ 125.000 per stuk aan vrije verkoop-
1982 kreeg Midden-Betuwe van de
waarde werden getaxeerd. In het najaar
44
de
Pol
bij
de
Nederlandsche
van 1983 vond de oplevering plaats van de
Windesheim (gemeente Zwolle). Het ter-
nieuwe gebouwen. De werkplaats was
rein van een voormalige steenfabriek was
opgeschoven naar achteren en had plaats
eigendom van de erven van Henny te
gemaakt voor nieuwe kantoren, een recep-
Siepe, de in 1993 overleden oud-voorzit-
tie en een ontvangsthal, die links waren
ter van de VAGWW en oud-eigenaar van
aangebouwd aan het bestaande kantoor-
Broekert Aannemingsmaatschappij. Een
gebouw.
nadeel van deze mooie locatie is dat het terrein op een soort schiereiland ligt in de
Opslagterrein Windesheim
IJssel en bij hoge waterstanden bijna geheel
Om de loodsen en het opslagterrein in
onder water komt te staan.
Opheusden te ontlasten en hulpmaterialen en -materieel voor grond-, weg- en water-
Midden-Betuwe
bouwkundige werken wat dichter bij de
Renovatie
werklocaties in Overijssel en Drenthe te
Op het moment dat de markt voor rioolwa-
kunnen opslaan, huurde Midden-Betuwe
terpersleidingen verzadigd dreigde te
Aannemingsmaatschappij vanaf 1 juli 1995
raken, zocht Midden-Betuwe ander werk
een opslagterrein aan de Fabrieksweg 6 in
voor de in deze sector werkzame medewer-
Rioolonderzoek
en
45
kers en de broers Van de Pol kwamen in
kunststof PVC en gietijzeren buizen.
1981 op het idee riool- en leidingrenovatie-
Reparatie of preventieve behandeling van
werkzaamheden uit te voeren van bijna
riolen zou voor nieuwe werkverschaffing
alles wat maar in de grond kan zitten:
kunnen zorgen, was het logische idee van
beton, asbestcement, glasvezel versterkte
de aannemersfamilie. Door de juiste keuze van materialen, de werkwijze, het beperken van bovengrondse overlast, bijvoorbeeld door het inwendig aanbrengen van buizen (sliblining) en het toepassen van injectiemethoden met speciale apparatuur, zou het aannemersbedrijf met dit nieuwe specialisme nieuwe faam kunnen opbouwen. De inspectie van een rioolstelsel met behulp van een camera was een item, dat regelmatig de vakbladen haalde. De enkele bedrijven die dat al deden, kwamen voornamelijk uit Duitsland. Midden-Betuwe besloot in 1983 een rioolinspectiebus te kopen en te laten inrichten met alles erop en eraan, inclusief een op afstand bedienbare camera op wieltjes. De bedoeling was eerst te
46
inspecteren en ingeval van het constateren
den niet erg toehappen, omdat het geld
van gebreken te gaan renoveren. Met de
kostte. Pas toen het bedrijf gratis ging
camera werd de inspectie op video vastge-
inspecteren, kwamen de eerste vervolgop-
legd. Een gedetailleerd rapport maakte het
drachten voor renovatiewerkzaamheden
de opdrachtgever vervolgens mogelijk een
binnen. Toch was er maar weinig belang-
gefundeerde beslissing te nemen tot reno-
stelling bij de gemeentes. ‘Daar zijn we niet
vatie of vervanging van het riool. In sep-
druk mee’ en ‘doe toch maar niet’ waren
tember
Midden-Betuwe
veelgehoorde reacties, evenals ‘met onder
Rioolonderzoek en Renovatie BV opgericht
de grond valt niet te scoren’. De gemeentes
om deze gespecialiseerde onderzoek- en
wilden liever gelijk een nieuw riool of wil-
renovatieactiviteiten uit te voeren.
den wachten op de aanleg van een nieuwe
1984
werd
weg. Door de invloed van verschillende Een moeizame start
instanties zoals Rioned kwam de kwali-
De promotie van de inspectie en renovatie
teitstoestand van de riolen toch meer in de
ging van start, maar de opdrachtgevers wil-
belangstelling te staan. Het milieubewust-
47
Snelle technische ontwikkelingen De vraag naar rioolinspectiewerkzaamheden nam hand over hand toe en een uitbreiding van het aantal inspectiebussen van één naar twee en vrij kort daarna naar drie was
bijna
een
vanzelfsprekendheid.
Opdrachtgevers, met name de gemeenten, kregen steeds meer behoefte om te weten wat er onder de grond lag. Dit resulteerde er tevens in dat er in Nederland een nationale norm ontstond, NEN 3399, waarin de schadebeelden, zoals die zich in het riool kunnen voordoen, worden vastgelegd in zijn groeide en mede door promotieacti-
type en omvang.
viteiten van Midden-Betuwe via de bran-
Ook de technische ontwikkeling van came-
cheorganisaties kwam de markt toch van de
ra’s nam een grote vlucht. De eerste came-
grond.
ra’s waren nog van het type zwart-wit met
Later werden de gemeentes verplicht een
starre lens en een draaibare opnamecel met
basisrioleringsplan te maken en vonden
een beeldhoek van 70 graden, waarmee in
het toen wel belangrijk om te weten in welke staat de riolen verkeerden, mede om te voorkomen dat er nog goede riolen zouden worden vervangen. Onder leiding van Jos Verlaat kwam Midden-Betuwe Rioolonderzoek en Renovatie BV als nieuwe loot aan de stam van GMB toch van de grond. Vanaf 1986 kwam de verantwoording steeds meer bij uitvoerder Niels de Kleyn te liggen, wat in 1989 werd geformaliseerd door zijn benoeming tot bedrijfsdirecteur.
48
totaliteit een beeldhoek van ongeveer 180 graden werd bereikt. In 2003 zijn draaikopkleurencamera’s in gebruik, die een beeldhoek van 270 graden vastleggen en 360 graden draaibaar zijn.
De ontwikkeling van de voor de rioolinspectie gebruikte software bleef hierbij niet achter.
Integendeel,
Midden-Betuwe
Rioolonderzoek en Renovatie maakte al halverwege de jaren negentig de overstap van DOS inspectieprogrammatuur naar Windows, wat tot resultaat had dat de medewerkers vanuit de inspectiebestanden op meerdere manieren gebruik konden maken van de output. De digitalisering van het beeldmateriaal was de volgende stap in de ontwikkeling van de rioolinspectie. Videobanden nemen veel opslagruimte in beslag en zijn na enige jaren onbruikbaar. De oplossing werd in eerste instantie gevonden in het vastleggen van beeldmateriaal op cd-rom en later op dvd. De laatste ontwikkeling is een camera, die al rijdend door het riool 3D-data/beeldmateriaal vastlegt, zodat er achteraf met toet-
Betuwe Rioolonderzoek en Renovatie het materieel doorlopend daarop aan. Dat leidde tot een inspectiepotentieel in 2003 van 5 inspectieauto’s met rioolinspectiecamera’s, 1 inspectieauto met een putvideoinstallatie en 1 stand-alone inspectiesysteem, waarmee kan worden geïnspecteerd vanaf een diameter van 80 mm. Zowel de inspectiecamera’s als het stand-alone systeem zijn ingericht om explosieveilig te inspecteren.
senbord en muis of joy-stick geïnspecteerd kan worden. Daarbij kan men zelf bepalen hoe door het rioolstelsel te rijden. Naast de snelle technische ontwikkelingen van de apparatuur en de software paste Midden-
49
50
Aannemingsmaatschappij Broekert - Groep Midden Betuwe
Een snelle overname De directie van Aannemersbedrijf Midden-Betuwe wilde al lange tijd een betonbouwpoot aan het bedrijf toevoegen, bij voorkeur gevestigd in Overijssel, waar Midden-Betuwe al veel werk verzette. Tijdens een excursie van de werkgeversvereniging VAGWW naar
de
kerncentrale
in
Dodewaard kwam Arend van de Pol daarover in gesprek met oud51
voorzitter Henny te Siepe, die hem vertelde
De historie van Broekert
dat hij er wel één wist. Henny te Siepe had
Auke Broekert, geboren in 1916 in het
zijn aannemersbedrijf Te Siepe NV laten
Friese Haulerwijk, voerde eind jaren vijftig
fuseren met de Koninklijke Maatschappij
werken uit in de provincie Drente als
Wegenbouw en zijn aandelen overgedaan
bedrijfsleider van Jurriën Mulder uit
aan de Stevin Groep. Hij mocht volgens een
Hoogezand,
overeenkomst met Stevin niet meer in de
J. Mulder en co. te Hoogezand en De Wijk.
op
eigen
naam,
onder
Op 10 oktober 1958 vond de oprichting plaats
van
NV
Aannemings-
en
Wegenbouwbedrijf Broekert en Mulder. Deze was gevestigd op het woonadres van A. Broekert, Plantsoen 3 in De Wijk. In de tuin van de woning werd een kantoortje voor de NV gebouwd, waar Jan Posthoorn als boekhouder zijn werkplek kreeg, na eerst in de woning zelf zijn onderkomen te hebben gehad. Na overname van de aandelen van J. Mulder door bitumenleverancier NV Smit en Hollander werd de naam per 7 december 1959 gewijzigd in Wegenbouwmaatschappij A. Broekert NV. Het doel van de onderneming bleef: ‘de uitoemarkt opereren, maar hij was nog eigenaar
fening van een aannemersbedrijf tot uit-
van Aannemingsmaatschappij Broekert in
voering van grond- en rioleringswerken,
IJhorst. Arend van de Pol overlegde een en
cultuurtechnische werken, water-, spoor-
ander met zijn broers, die in het bedrijf
weg- en wegenbouw en burgerlijke en uti-
werkzaam waren en twee dagen later, op
liteitsbouw, de fabricage van, de handel in
8 oktober 1985, was Midden-Betuwe eige-
en het verhuren van materialen voor aan-
naar
nemers en het deelnemen in andere en
van
Broekert BV.
52
Aannemingsmaatschappij
soortgelijke ondernemingen’.
Naar IJhorst
verhuizing naar een groter bedrijfspand
Het bedrijf had in 1960 reeds een twintigtal
noodzakelijk. In het naburige IJhorst
medewerkers in dienst. Als werkplaats fun-
(gemeente Staphorst) werd een geschikt
geerde een gehuurde schuur achter café
bouwperceel gevonden. Op 7 december
‘Wessenbrink’ aan de Dorpsstraat in De
1960 verleende de gemeente een bouwver-
Wijk. De groei van de maatschappij maakte
gunning voor de bouw van een werkplaats annex garage en kantoorruimte en op 7 augustus 1961 verhuisde Wegenbouwmaatschappij A. Broekert NV naar de Poeleweg 11 in IJhorst. Het bedrijf groeide gestaag en had begin jaren zestig ongeveer 120 mensen in dienst, onder andere voor de aanleg van de weg Balkbrug-Hoogeveen onder leiding van hoofduitvoerder en calculator J.G. Heinen. Eind 1961 werd Wegenbouwmaatschappij A. Broekert NV voorgedragen als lid van de NVWB. Bij het bedrijfspand werd een dubbele woning gebouwd voor Gauke Eilander, die inmiddels als bedrijfsleider in dienst was gekomen en neef Auke Broekert, de latere
53
Betonbouw Na het in dienst nemen van Gauke Eilander, afkomstig van de Provinciale Waterstaat Drente, ging het bedrijf zich naast de oorspronkelijke wegen- en rioleringswerkzaamheden steeds meer specialiseren in de civiele betonbouw, wat het vakgebied was van deze ‘rechterhand’ van Auke Broekert. Met de realisering van diverse viaducten, bruggen, fietstunnels en gemalen in met chef werkplaats. Na een hevige brand in
name de provincies Drente en Overijssel
1968 moest het bedrijf volledig worden
groeide het aandeel betonwerk al snel naar
herbouwd. Voor de kantoorwerkzaamhe-
de helft van de jaaromzet.
den werd een tijdelijk onderkomen gevon-
Als verbreding van het activiteitenpakket
den in directieketen en voor het magazijn
begon het bedrijf in het begin van de jaren
en de werkplaats in een romneyloods.
zeventig met de productie op de locatie IJhorst van een heel scala aan prefabbeton-
nen platen, balken, damwanden en palen.
naast Auke Broekert en Gauke Eilander. Op
Naast de betonbouwactiviteiten werd in de
15 mei 1978 kwam Henny te Siepe in het
jaren tachtig een aanzet gegeven tot het
bezit van alle aandelen, waarbij Jan van der
verrichten van specialistisch reparatie- en
Pijl tot algemeen directeur, Gauke Eilander
onderhoudswerk door het oprichten van
tot adjunct-directeur en Jan Posthoorn tot
Impreton Betonrenovatie BV. Genoemde
procuratiehouder werden benoemd. De
werkzaamheden worden nog steeds ver-
naam van het bedrijf werd veranderd in
richt onder de normale bedrijfsactiviteiten
Aannemingsmaatschappij
met opheffing van deze specialistische BV.
Mede als gevolg van een stagnerende eco-
Broekert
BV.
nomie liep in de eerste helft van de jaren Henny te Siepe
tachtig de omzet van het bedrijf terug. Dit,
In 1968 nam Henny te Siepe het aandelen-
gevoegd bij de leeftijd van de aandeelhouder
pakket van NV Smit en Hollander over.
en de interesse van Aannemersbedrijf
Tevens werd Jan van der Pijl, een voormalig
Midden-Betuwe, leidde er toe dat het bedrijf
medewerker van Te Siepe NV in Zwolle,
op 8 oktober 1985 in Midden-Betuwe een
aangetrokken als medeverantwoordelijke
nieuwe eigenaar kreeg. 55
Na de overname werd Jos Verlaat als
dere groei en uitbouw van het bedrijf, dat in
bedrijfsdirecteur naast Gauke Eilander belast
1995 een op het eigen terrein nieuw
met de leiding van Aannemingsmaatschappij
gebouwd kantoor in gebruik nam.
Broekert. Een tijd van gestage opbouw c.q. uitbouw van het bedrijf en de activiteiten
Groep Midden Betuwe
werd ingezet. Na het vertrek van Jos Verlaat
Na de overname van Broekert was een
in 1990 werd Jan van Enk benoemd tot
meer concerngerichte organisatie wenselijk.
bedrijfsdirecteur. Hij gaf gestalte aan de ver-
Vanaf 21 november 1986 kreeg dit nieuwe
56
concern de naam Groep Midden Betuwe
open dag plaats, tevens bedoeld als recep-
(GMB) en de vier werkmaatschappijen kre-
tie voor het 25-jarig bedrijfsjubileum van
gen als handelsnamen GMB Midden-
Groep Midden Betuwe. Een dag later vier-
Betuwe Aannemingsmij. BV, GMB Broekert
de het aannemersconcern een groots jubi-
Aannemingsmij. BV, GMB Midden-Betuwe
leumfeest samen met het personeel. Arend
Materieel BV en GMB Midden-Betuwe
van de Pol blikte in zijn toespraak terug op
Rioolonderzoek en Renovatie BV. Juridisch
de eerste grondwerken bij de stuw in Driel,
kreeg het concern in februari 1988 een ste-
in de uiterwaarden bij Randwijk en in de
vige basis met de oprichting van Midden-
ruilverkaveling Over-Betuwe Zuid. Hij
Betuwe
Midden-Betuwe
memoreerde de moeilijke jaren, maar ook
Beheers- en Beleggings BV en Midden-
de prachtige Dommerbeek, de ruilverkave-
Betuwe Onroerend goed BV.
lingsprojecten in Zieuwent-Harreveld en
Holding
BV,
Warnsveld
en
vergat
natuurlijk
de
25-jarig bedrijfsjubileum GMB
Groenlose Slinge niet.
Na verbouwing en uitbreiding van het kan-
Arend van de Pol bedankte de opdrachtge-
toor en de werkplaats in Opheusden vond
vers voor hun jarenlange vertrouwen, de
op 27 mei 1988 een officiële opening met
directies voor de goede samenwerking, de 57
collega-bedrijven voor de collegiale verhou-
spannen betonliggers over de Schipbeek in
dingen en alle medewerkers voor hun grote
de tweede aansluiting van Deventer op de
inzet. Postuum bedankte hij zijn vader en
rijksweg A1 met compleet nieuwe op- en
moeder, die de basis voor GMB legden,
afritten en bijkomende werkzaamheden.
voor hun grote vooruitstrevendheid en beloofde hen namens de gehele directie
De Schipbeek, voorheen Markelsebeek,
graag te zullen werken aan het instandhou-
was eeuwenlang een waterweg van groot
den van het familiebedrijf en met een vaste
belang voor de stad Deventer. Omstreeks
koers verder te bouwen aan de toekomst
1400 kreeg de rivier een aansluiting op
van Groep Midden Betuwe.
de Buurserbeek, wat de mogelijkheid bood per schip handel te drijven met
De Schipbeek
Münsterland. Deventer kreeg in 1576 het
In 1989 bemachtigde GMB Midden-
beheer over de Schipbeek als onderpand
Betuwe Aannemingsmij. een zeer uitge-
voor een geldlening aan Philips II, die
breid en mooi project van het waterschap
overigens nooit werd afgelost. Post-
De Schipbeek in Markelo: het verleggen
wagendiensten maakten gebruik van de
van een gedeelte van de Schipbeek met
weg, die langs de oever van de Schipbeek
waterkerende kaden en bijkomende wer-
liep. De Schipbeek was echter een grilli-
ken. De gemeente Deventer verstrekte
ge rivier die vaak buiten haar oevers trad,
GMB een bijkomende opdracht voor het
de kade in Deventer verwoestte en de weg
maken van een brug van prefab voorge-
naar Duitsland onbegaanbaar maakte.
58
In 1745 ging het stadsbestuur van
Het verleggen van de beek over 500 m en
Deventer akkoord met het voorstel van de
het verruimen van de waterlopen betekende
Deventenaar Hendrik Lindeman om de
voor Midden-Betuwe onder andere afbake-
kade en dijken te herstellen en de
ningen maken, kabels en leidingen tijdelijk
Schipbeek weer tot de grenzen van ons
verleggen, duikers, verhardingen, afrasterin-
land bevaarbaar te maken. Lindeman
gen en bomen opruimen, een cunet maken
ging met ca. 350 arbeiders aan de slag en
ten behoeve van de waterkerende kaden,
klaarde het karwei binnen de gestelde
een zandlichaam aanbrengen en deze afdek-
termijn van twee jaar, waarna dagelijks
ken met leemhoudende gronden, frezen van
weer 20 tot 30 schuiten in de stad kon-
grond, aanbrengen betuiningen van palen
den aanmeren. Omdat de stad de hoge
en matten, spitzoden, nylon structuurmatten
kosten niet kon dragen sleepte Lindeman
als taludbekleding, gewapend betonbekle-
er toestemming uit voor het pachten van
ding, een grenenhouten damwand, beton-
de watermolen en het bouwen van een
nen buizen, taludbakken en duikers, een
ijzermolen. Daaruit ontstond de legenda-
inspectieput, pvc-buizen, terreinafrasterin-
rische ijzergieterij Nering Bögel. De
gen, draadhekken en inzaaien van gras. Vol
komst van de Overijsselse kanalen vanaf
trots leverde Midden-Betuwe dit prachtig
1850 betekende de doodsteek voor de
stuk werk ruim binnen de gestelde termijn
Schipbeek als vaarweg.
van 90 werkbare dagen op.
59
60
Midden-Betuwe Slibverwerking en Midden-Betuwe Milieuwerken
Zuiveringschap Oostelijk Gelderland Het bestuur van het zuiveringschap gaf in het begin van de jaren zeventig goedkeuring aan het op grote schaal doen van proefnemingen om te komen tot een
slibverwerkingssysteem.
Reden hiervoor was de steeds verder toenemende hoeveelheid slib. In 1970 produceerden de gezamenlijke zuiveringsinstallaties in 61
Nederland 2,5 miljoen ton nat slib. Het
Midden-Betuwe Slibverwerking
gebruik voor bemestingsdoeleinden werd
Het Zuiveringschap Oostelijk Gelderland en
verboden, zodat de afzet van slib in de
Midden-Betuwe waren het er over eens dat
landbouw geheel stil kwam te liggen. De
de slibverwerkingstaken van het zuivering-
opslag van ontwaterd slib op stortplaatsen
schap eigenlijk geprivatiseerd zouden moe-
stuitte op steeds meer weerstand.
ten worden. Enige medewerkers van beide
Namens het zuiveringschap zocht de heer
organisaties reisden naar de U.S.A. om te
Mullié meerdere malen contact met Arend
bestuderen hoe daar rioolslib werd ver-
van de Pol, die zijn diensten aanbood om te
werkt. In Washington ontdekten zij een
experimenteren met biologische afbraak-
systeem dat mooi aansloot op de eigen
processen op een terrein van het zuivering-
experimenten. Terug in Nederland sloten
schap in Zutphen. Herman Gubbels was
Groep
daar jarenlang met een shovel in de weer
Zuiveringschap Oostelijk Gelderland een
om slib te vermengen met grond, compost
samenwerkingscontract (later opgenomen
en hout en de mengsels te keren en te laten
in het waterschap Rijn en IJssel) om de ont-
drogen onder leiding van het zuivering-
wikkeling mogelijk te maken van een com-
schap.
posteringsfabriek van rioolslib in Zutphen.
Midden
Betuwe
en
het
De pioniersfase was voorbij; de experimen-
62
tele processen werden nu veel beter ont-
Het composteringsproces
wikkeld.
zusterbedrijven
Het composteren van rioolslib is een biolo-
Broekert Aannemingsmij. en Midden-
gisch proces. Micro-organismen voeden
Betuwe Aannemingsmij. bouwden samen
zich met het energierijke organische deel
de
Midden-
van het slib, waarbij veel warmte vrijkomt.
Betuwe Materieel leverde machines,
Door toepassing van een geforceerde
zeven en doseurs. Eind 1988 kon de com-
beluchting in nu geheel afgesloten beton-
posteringsfabriek aan de Oostzeestraat in
nen composteringstunnels loopt de tempe-
Zutphen in gebruik worden genomen.
ratuur tijdens het proces spoedig op tot ca.
Voor de exploitatie van de composte-
60°. De warmte zorgt voor verdamping van
ringsfabriek richtte GMB per 1 januari
het water, waardoor het rioolslib snel in
1989 de dochteronderneming Midden-
volume afneemt, mede door het verbran-
Betuwe Slibverwerking BV op.
den van het organische deel van het oor-
De
twee
composteringsfabriek,
spronkelijke materiaal.
63
Om de biologische activiteit te stimuleren
men van voldoende zuurstof te voorzien.
voegt men aan het slib compost en hout-
Een
snippers toe. Compost is rijk aan micro-
afzuigsysteem zorgen voor de beheersing
organismen en de houtsnippers zorgen
van de luchtvochtigheid en het zuurstofge-
voor extra brandstof en voor een luchtig
halte en een goede beluchting van het
mengsel, dat nodig is om de micro-organis-
mengsel door de tunnelvloer.
ventilator en een computergestuurd
De afvoerlucht wordt aanzienlijk gereduceerd door gebruik te maken van recirculatie en alvorens de afvoerlucht te filteren wordt een aanzienlijke hoeveelheid warmte aan deze lucht onttrokken. Het gehele biologische droogproces duurt nu nog slechts circa twaalf dagen en heeft een enorme reductie van het zuiveringsslib tot gevolg. Van iedere 100 m3 nat slib blijft na compostering slechts 5 m3 over! Na afloop van het biologisch droogproces worden de houtsnippers door middel van zeven gescheiden van de compost en hergebruikt. De nieuwe compost is van con-
64
stante kwaliteit en wordt onder andere toe-
kingsmachines stonden in de buitenlucht
gepast als ‘groene‘ brandstof in elektrici-
(open halcompostering). Al na een half jaar
teitscentrales, in biofilters, als afdekmateri-
werd het gedeelte overdekt, zodat men
aal voor bouwstoffen, als bouwstof in
binnen kon (ver)werken. In de loop van
geluidswallen en buiten Nederland als
1994 nam Midden-Betuwe Slibverwerking
meststof in de landbouw.
een tweede, geheel overdekte tunnel-com-
Een andere mogelijke toepassing is het
posteringsinstallatie in gebruik na een offi-
gebruik als energiebron bij de productie van
ciële openingshandeling van mr. Pieter van
cement. De asrest blijft dan als vulstof in de
Vollenhove. Door de toepassing van com-
cement achter en wordt zo weer toegepast
posteringstunnels werd het proces aanmer-
als bouwstof, wat ook 100% hergebruik
kelijk versneld. Gerrit-Jan van de Pol, de
betekent.
zoon van Arend, werd productieleider van de fabriek.
Compostfabrieken in Zutphen en Tiel
Door het succes van de composteringsfa-
De
Zutphen
briek in Zutphen kon Midden-Betuwe
bestond in het eerste jaar nog uit hallen met
Slibverwerking ook een contract afsluiten
gedeeltelijk open wanden en de verwer-
met het Zuiveringschap Rivierenland. Dat
composteringsfabriek
in
65
leidde tot de bouw van een tweede composteringsfabriek in Tiel, die op 1 april 1993 met twee composteringstunnels van start ging. Een contract met het waterschap Groot Salland maakte de bouw noodzakelijk van een derde installatie in Zutphen met zes composteringstunnels. In het jaar 2000 verwerkte de fabriek in Zutphen met dertien tunnels en de open halcompostering 115.000 ton zuiveringsslib en de fabriek in Tiel met twaalf tunnels 85.000 ton. In 2003 is begonnen met het slopen van de open hal-compostering in Zutphen en het daarvoor in de plaats bouwen van tien tunnels, waar met moderne technieken de geuroverlast wordt opgelost.
66
VSO Midden-Betuwe
Midden-Betuwe Milieuwerken Rioolonderzoek
en
Omdat de grote investeringen niet direct
Renovatie BV werkte met de vaste partner
voldoende
Goulooze uit Kampen voor het onder hoge
Goulooze er in juni 1995 mee te stoppen en
druk reinigen van riolen, voorafgaand aan
werd door GMB uitgekocht. GMB ging
de rioolinspectie. Dat bedrijf liep tegen een
alleen met de installaties verder en richtte
watervervuilingsprobleem aan: natte sloot-
daarvoor de nieuw werkmaatschappij
bagger. Herman Goulooze kende een
Midden-Betuwe Milieuwerken BV op. De
bedrijf, dat de bagger droog kon maken
slibontwateringsinstallatie
met een apparaat in een trailer. De techniek
water goed schoon, maar de regelgeving
was gebaseerd op het aankoeken van het
versoepelde de normen. Daardoor werd de
slib op een filterdoek in een draaiende
installatie in exploitatie te duur. Ook het zo
trommel. Bij elke omwenteling werd het slib
droog mogelijk maken van het slib was erg
van het doek geschraapt en tijdens het pro-
problematisch en leverde veel storingen op.
ces werd het gezuiverde water weggezo-
De installatie was niet rendabel te maken
gen.
en er werd al gedacht aan verkopen voor
Eind 1993 besloot GMB samen met
de prijs van oud ijzer. Een toevallig con-
Goulooze een joint venture aan te gaan en
tact met een kunstdiamantbedrijf uit
geld
opbrachten,
besloot
maakte
het
zo‘n apparaat aan te schaffen. De nieuwe onderneming kreeg de naam VSO BV (Vacuüm Slib Ontwatering) en investeerde ongeveer 1,5 miljoen gulden in de apparatuur. Al gauw bleek ook de behoefte te bestaan aan een zandscheidingsinstallatie om eerst het bruikbare product zand uit het slib te halen. Ook deze investering werd gedaan en met de vacuümslibontwateringsinstallatie en de zandscheidingsinstallatie ging VSO BV de markt op.
67
Midden-Betuwe Milieuwerken ging alleen met zandscheiding verder op een klein terreintje in Zutphen. Bij de VAR (Veluwse Afval Recycling) in Wilp liep men met het idee rond zand en grond te wassen en kwam daarover in gesprek met MiddenBetuwe Milieuwerken. Al gauw resulteerden de besprekingen in een contract van één Delfzijl, dat acute problemen had met zijn
jaar, waarna de zandscheidingsinstallatie
afvalwater, mondde eind 1998 uit in een
van Zutphen naar Wilp verhuisde, waar het
geslaagde proef. Voor een redelijke prijs
op een heel groot terrein heerlijk werken
verkocht Midden-Betuwe Milieuwerken
was voor de mensen van Midden-Betuwe
toen de VSO-installatie aan het kunstdia-
Milieuwerken. De VAR was tevreden over
mantbedrijf.
de installatie en wilde al na een half jaar
68
zandscheidingsinstallatie in mei 1999 van Midden-Betuwe Milieuwerken over.
Herstart met cyclonen In de loop van 2001 bleek de markt voor zandscheiding wat rijper geworden, mede omdat er intussen méér wettelijke regels van kracht waren. GMB investeerde het geld van de verkoop aan de VAR in nieuwe mobiele
installaties.
Enerzijds
wordt
gewerkt met een cycloon voor afscheiding van de zandfractie uit baggerspecie. schaalvergroting realiseren. Gezien de min-
Daarnaast zijn zeefbandpersen beschikbaar
der gunstige ervaringen met de slibontwate-
voor de ontwatering van de slibfractie of de
ring besloot GMB daar niet in mee te gaan.
ontwatering van bijvoorbeeld drinkwater-
De VAR kocht het contract af en nam de
slib. Een zeefbandpers, waarbij het slib tus-
69
sen twee doorlatende doeken wordt fijnge-
reinigde waterbodems en het onderhoud
perst, perst het water eruit. Dit water wordt
en herstel van de oorspronkelijke profielen
afgevoerd naar een riool of naar een instal-
levert een bijdrage aan een schoner milieu
latie voor verdere zuivering. Het slib wordt
en aan mooie en goed functionerende
in een sterk in volume gereduceerde, droge
watergangen, vijverpartijen, stadsgrachten
vorm bijvoorbeeld hergebruikt als vulstof
en sloten.
voor geluidswallen. Verschillende nieuwe deelmarkten dienden zich aan, zoals de bewerking van het ijzerslib van waterleidingbedrijven. Na het ijzerslib te hebben ontdaan van fysische verontreinigingen, wordt het slib na indikking gebruikt als kleurstof in de baksteenindustrie. Spoedig werkte Midden-Betuwe Milieuwerken voor waterleidingbedrijven in het hele land. Een andere nieuwe deelmarkt is de bewerking van waterbodemslib voor de waterschappen. De sanering van veront70
Midden-Betuwe Milieuwerken plaatste zelfs mobiele laboratoria om op locatie direct kwaliteitsmonsters te kunnen controleren. Dat gebeurde onder meer bij een groot project in Biddinghuizen, waar strenge milieueisen extra voorzorgsmaatregelen noodzakelijk maakten. Door het inzetten van speciale apparatuur, zoals minizuigers en met dichte bakken wordt de overlast in stedelijke gebieden tot een minimum beperkt. Voor de toekomst vormt het bewerken en definitief opslaan van bagger in waterdepots
een
ontwikkelingsgebied
voor
Midden-Betuwe Milieuwerken.
71
Aqua Minerals
jaar. Op deze wijze worden bovendien de
Op 25 juni 2001 ondertekenden vertegen-
risico‘s van het proces voor bodemveront-
woordigers van Waterleiding Maatschappij
reiniging in waterwingebieden uitgesloten.
Limburg (WML), Reststoffenunie BV en
In de decentrale situatie moesten de mobie-
Midden-Betuwe Milieuwerken BV een
le units op een folie worden geplaatst, die
intentieverklaring om de commerciële
als een soort lekbak fungeerde.
mogelijkheden te onderzoeken van een te
De centrale opslag en verwerking van het
bouwen slibverwerkingsinstallatie met de
drinkwaterslib zorgden voor een constante
naam Aqua Minerals op het industrieterrein
kwaliteit van de reststof, een belangrijke
van Maasbracht. WML verwerkte tot dan
grondstof voor de baksteenindustrie. WML,
toe het drinkwaterslib decentraal, bij ieder
Reststoffenunie
pompstation, met een mobiele installatie en
Milieuwerken onderzochten de marktmo-
schatte de besparingen met een centrale
gelijkheden voor de bewerking van niet van
verwerking op ongeveer € 120.000 per
WML afkomstig drinkwaterslib door de
72
en
Midden-Betuwe
nieuwe installatie. Positieve verwachtingen
richten. Aqua Minerals heeft twee silo‘s en
over deze mogelijkheden leidden in het
een mobiele slibverwerkingsinstallatie, die
najaar van 2002 tot de opdracht aan
medio 2003 in gebruik zal worden geno-
Midden-Betuwe Milieuwerken om het ter-
men.
rein aan te gaan leggen en begin 2003 in te
73
74
Aannemingsbedrijf LBS in Ridderkerk
Het vizier op de toekomst Omstreeks 1995 begonnen de gebroeders
Arend,
Teunis,
Rengert en Albert van de Pol zich te bezinnen op de toekomst. Met het oog op de mogelijkheden voor hun nazaten ontwikkelden zij de visie dat er voldoende, van elkaar onafhankelijke, werkplekken zouden moeten zijn voor hun kinderen. Door de horizon en de geografische spreiding van het 75
bedrijf te verbreden zou dit kunnen. Net
Vijf jaar later wilde Jos Verlaat de toekomst
toen zij hadden besloten op zoek te gaan
van het bedrijf veilig stellen en nam contact
naar geschikte overnamekandidaten, kwam
op met zijn oude werkgever GMB. Na een
er een telefoontje uit Ridderkerk.
snelle gespreksronde met de gebroeders Van de Pol, die alle vertrouwen hadden in Jos
De gebroeders Bal, eigenaren van aanne-
Verlaat, nam GMB voorlopig 40% van de
mingsbedrijf LBS in Ridderkerk, zochten in
aandelen in LBS over en bleef Jos Verlaat als
1990 naar een mogelijke opvolger van bui-
directeur aan. Op 1 januari 1998 werd GMB
ten om het bedrijf te leiden en na gebleken
voor 100% eigenaar van het ruim 70 jaar
geschiktheid op termijn over te nemen. Zij
oude aannemingsbedrijf LBS BV. Jos Verlaat
kwamen in contact met Jos Verlaat, al
bleef toen nog twee jaar aan, waarna Jan in
jarenlang de rechterhand van Arend van de
't Veld het roer overnam als bedrijfsdirecteur.
Pol en bedrijfsdirecteur van Broekert Aannemingsmij.
en
Midden-Betuwe
Firma Luymes en Bal in Ridderkerk
Rioolonderzoek en Renovatie die deze uit-
Marinus Pieter Bal, in 1895 geboren in
daging aannam. Hij ging aan de slag in
Sirjansland
Ridderkerk en nam aannemingsbedrijf LBS
Oosterland)
al in 1991 van de gebroeders Bal over.
werkte als timmerman bij Aannemersbedrijf
76
(voormalige op
gemeente
Schouwen-Duiveland,
A. van der Gijp en Zn. in Ridderkerk. In
Oorlog en wederopbouw
1926 verrichtte hij werkzaamheden voor
Marinus Bal genoot steeds meer vertrou-
rijkswaterstaat, die op dat moment de aan-
wen bij Rijkswaterstaat en kreeg opdrach-
besteding voorbereidde van zes duikerbrug-
ten voor middelgrote werken op het Eiland
gen in de oude rijksweg Dordrecht-
van Dordrecht, op Voorne-Putten en in de
Willemsdorp. 'Is dat misschien iets voor
Hoekse
jou?' vroeg iemand van Rijkswaterstaat aan
waterschappen
Marinus Bal, die besloot daar eens serieus
Spoorwegen gingen stilaan een beroep
over na te denken. Zijn vader en zijn zwager
doen op de firma Luymes en Bal. Tijdens de
W. Luymes wilden wel borg staan en hij
tweede wereldoorlog kwamen de werken
schreef op het werk in voor ƒ 14.925. De
stil te liggen en Marinus Bal pakte zijn oude
moed van Marinus Bal werd beloond. Hij
beroep van timmerman weer op om voor
kreeg de opdracht en ging in mei 1926 zon-
particulieren te gaan klussen aan huizen en
der een cent eigen kapitaal van start als zelf-
boerderijen.
standig ondernemer.
De wederopbouwperiode na de oorlog
Marinus Bal leverde zijn eerste eigen werk
bracht Luymes en Bal veel werk aan polder-
keurig netjes af en haalde ook de opdracht
gemalen en duikerbruggen, die opgeknapt
binnen voor bestratingswerk aan dezelfde
moesten worden. Het herstel van dijken en
rijksweg. Nieuwe opdrachten van rijkswa-
wegen in gebieden, die onder water waren
terstaat voor werken in IJsselmonde volgden
gezet, zorgde voor werk in het Deltagebied
en toen hij behoefte had aan nieuw kapitaal
en in het land van Heusden en Altena.
voor de aanschaf van materieel richtte hij
Naast opdrachten van Rijkswaterstaat
samen met zijn zwager op 1 juni 1937 de
kreeg Luymes en Bal steeds meer orders
firma Luymes en Bal op. Bij de Kamer van
van
Koophandel liet hij de firma inschrijven als
gemeente Ridderkerk gunde in 1954 het
aannemersbedrijf en groot- en kleinhandel
eerste stratenplan in het dorp Rijsoord aan
in alle goederen en artikelen tot het uitoefe-
het bedrijf (Vlasstraat en omgeving).
Waard.
andere
Ook en
polderbesturen, de
Nederlandse
overheidsinstellingen.
De
nen van het aannemersbedrijf. Zijn zwager en compagnon W. Luymes overleed in okto-
De tweede generatie
ber 1938. Marinus Bal zette de zaak alleen
In 1954 traden Jo en Cor Bal, de zoons van
voort en handhaafde uit respect voor zijn
Marinus, toe tot het bedrijf. Zij begonnen
zwager de bedrijfsnaam.
gewoon met hun laarzen in de klei als 77
grondwerkers en kregen in de praktijk van
plaatsen en 2.300 m2 voor de opslag van
het aannemersbedrijf de best denkbare
bouwmaterialen en materieel.
leerschool. In hetzelfde jaar verhuisde het
In 1956 schreef Luymes en Bal met succes
aannemersbedrijf naar Rijsoord na 28 jaar
in voor een grote reconstructie van het
gevestigd te zijn geweest in een woning
kruispunt met de provinciale weg in
met schuur aan de Lagendijk in Ridderkerk.
Maasdam. In september 1956 rekruteerde
Rijkswaterstaat onteigende de grond in ver-
het bedrijf een aantal tijdelijke werkkrach-
band met de snelweg, maar Luymes en Bal
ten uit de omgeving voor een periode van
kreeg er vervangende grond voor terug aan
ongeveer acht maanden. Eén daarvan was
de Mauritsweg in Rijsoord. Dat betekende
de vader van Jan in 't Veld, de huidige
een uitkomst voor het toen veel te krap
directeur van LBS, die nog jaren bij het
behuisde bedrijf, dat in Rijsoord de beschik-
bedrijf bleef werken. In 1960 vroeg
2
king kreeg over 150 m grond voor de
Marinus Bal hem of zijn zoon niet in dienst
bouw van een bedrijfskantoor met werk-
kon komen en zo begon Jan in 't Veld als
78
grondwerker, asfaltwerker en opperman bij
Aannemersbedrijf Luymes & Bal en Van der
Luymes en Bal. Hij studeerde 's avonds bij
Straaten
het PBNA voor het beroep uitvoerder en
In 1967 overleed Marinus Bal. Zijn zoons Jo
werd op 24-jarige leeftijd al benoemd tot
en Cor zochten versterking voor de top van
voorman. Dat leidde wel eens tot conflictsi-
het bedrijf, dat op dat moment een jaarom-
tuaties met oudere werknemers, maar daar
zet kende van ca. 1,5 miljoen gulden. In
sloeg hij zich keurig doorheen. Een paar jaar
1968 gingen zij een fusie aan met aanne-
later werd Jan in 't Veld uitvoerder en had
mingsbedrijf
de leiding bij projecten voor enkele
Mijnsheerenland, dat ca. 1 miljoen gulden
woningbouwverenigingen in de gemeenten
per jaar omzette. Aan deze krachtenbunde-
Ridderkerk en Poortugaal, de Verolme
ling heeft het bedrijf zijn huidige naam te
scheepswerf en Rijkswaterstaat.
danken: de nieuwe combinatie werd inge-
Van
der
Straaten
uit
79
schreven als NV Aannemersbedrijf Luymes
Aannemingsbedrijf LBS
& Bal en van der Straaten, afgekort L.B.S.
In 1971 overleed Adrianus van der
Met Adrianus van der Straaten (in 1901
Straaten. Zijn weduwe Antje Uyterlinde
geboren in Almkerk) als medevennoot wer-
werd commissaris van de vennootschap,
den de activiteiten voortgezet. Er kwamen
waarvan de naam bleef gehandhaafd als
meer particuliere opdrachtgevers en aange-
afkorting, maar zonder puntjes achter de
spoord door Jan in 't Veld, die na diverse
letters LBS. De relatie met gemeenten en
onderhoudsklussen aan de oude brug en de
waterschappen bleef gehandhaafd en LBS
rijkswegen graag eens 'massiever' werk
ging zich ook richten op het onderhoud van
wilde doen, kreeg L.B.S. voet aan de grond
woningen en de renovatie van bedrijfsge-
in de Rotterdamse haven. De eerste klus in
bouwen. De reconstructie van havenge-
de Beatrixhaven bestond uit rioleringswerk-
bieden en de aanleg van nieuwe haven-
zaamheden
van
terreinen vormden echter de basis voor
Stelconplaten. Toen het gebruik van contai-
een gestage groei van LBS. Na de
ners in opmars kwam, bleek deze beton-
Beatrixhaven kwam de Margriethaven en
plaatconstructie minder goed bruikbaar. Het
vervolgens een grote reconstructie van de
begin van een revolutionaire reconstructie
Eemhaven tot containerterminal. Naast
van de haventerreinen tekende zich af.
het werk aan rioleringen en terreinfunde-
en
het
leggen
ring moesten er in de Margriethaven 12 cm dikke betonstenen worden gelegd in een tempo van 1.000 m2 per dag. Extreme kwaliteitseisen voor dit eerste project volgens deze toepassing, twee opzichters van de Heidemij die er bovenop zaten en een planning met boeteclausules bezorgden het project het etiket 'tandvleeswerk'. Na een jaar waren de eerste tien ha tot grote tevredenheid van ECT gereed en LBS had haar naam gevestigd. Het bedrijf werd in toenemende mate ingeschakeld door industrie- en handelsbedrijven, die
80
eveneens behoefte hadden aan verharde
LBS met 900 m2 aan gebouwen en 3.000 m2
terreinen voor de overslag van goederen.
opslagterrein. Tevens was een grondoptie
De jaaromzet was in 1977 gegroeid tot
beschikbaar voor een toekomstige uitbrei-
ruim 15 miljoen gulden.
ding tot maximaal 6.000 m2. Op 2 september 1977 kon de officiële opening van het com-
Ook de locatie Rijsoord werd te klein voor
plex aan de Tinstraat 1 worden gevierd. Een
LBS en wederom gaf Rijkswaterstaat het
noodzakelijk geworden verdubbeling van de
duwtje voor een verhuizing, omdat de
kantoorruimte volgde in 1991.
grond in Rijsoord nodig was voor de aansluiting van rijksweg A15 op rijksweg A16.
Interne opleiding
De oplossing werd gevonden in de ontwik-
In de nieuwbouw aan de Tinstraat startte
keling van het bedrijfsterrein Donkersloot,
Jan in 't Veld, inmiddels adjunct-directeur,
waar LBS letterlijk de allereerste paal sloeg.
in 1978 een intern opleidingsorgaan. Oud-
Aannemingsbedrijf Van Splunder ontwierp
voorman Hans Breen werd leermeester-
en realiseerde daar een bedrijfscomplex voor
coördinator. Hij probeerde leerlingen van
81
scholen in Ridderkerk en de omliggende
worden bij de interne opleiding betrokken.
streken en hun ouders te interesseren voor
Voor toekomstige machinisten vormt deze
een plaats bij LBS. De jongens gingen dan
gww-opleiding eveneens de basis van hun
voor de theorie één dag per week naar de
beroepsontwikkeling. Na de interne oplei-
streekschool Rijnmond-Noord in Rotterdam
ding kunnen de jonge werknemers door
Alexanderpolder (nu Zadkine College).
middel van een avondstudie zich verder
Hans Breen liet ze de overige vier dagen
ontwikkelen.
aansturen door ervaren vakmensen, bracht hen de juiste mentaliteit bij en begeleidde
De Maasvlakte en Afrika
de jongens tijdens het gehele opleidingstra-
In 1982 begon LBS met de aanleg van een
ject. Het SBW zorgde voor lesstof, oplei-
betonbestrating voor de Delta terminal van
dingseisen, planning en examens en stelde
ECT met een oppervlakte van 800.000 m2.
het
Bovendien moest er 20 km riolering worden
SBW-oefenterrein
in
Harderwijk
beschikbaar.
aangelegd en 150 km kabelkokers en net-
Vijfentwintig jaar later stromen nog steeds
werksystemen. Met deze opdracht was
ongeveer vijf jonge mensen per jaar via dit
ruim twee jaar werk gemoeid en ook daar-
opleidingsorgaan het bedrijf in. Ook de
na is LBS niet meer van de Maasvlakte weg-
ouders van de jonge leerlingen-werknemers
geweest. Nieuwe opdrachten van ECT,
82
EMO en andere bedrijven volgden elkaar
Volker Stevin voerde in Nigeria een turn
op en vrijwel elke betonklinker op de
keyproject uit bij Port Harcourt. LBS werd in
Maasvlakte werd door LBS-medewerkers
1982 ingeschakeld voor de aanleg van de
op zijn plaats gelegd.
terminal en reisde met 13 man en het
De realisering van containerterminals en
noodzakelijke materieel af naar Afrika. In
bedrijfsterreinen bezorgde LBS de naam als
een eigen fabriek op het bouwterrein wer-
de specialist op dat gebied en er kwamen
den de benodigde betonklinkers ver-
opdrachten uit Amsterdam, Antwerpen,
vaardigd. Na godsdiensttwisten tussen
Den Helder, Zeeland en havensteden in
Nigerianen en Ghanese gastarbeiders in het
Engeland,
en
noorden van het land mochten geen bui-
Zwitserland. Het enige werk dat nooit werd
tenlanders meer in Nigeria werken. Het
afgemaakt, was een project in Nigeria.
werk is daarna nooit meer hervat.
Duitsland,
Frankrijk
83
De Delta S en De Opper
Na het succes van de 'Delta S' richtte LBS
Het arbeidsintensieve steen voor steen leg-
zich op de ontwikkeling van het machinaal
gen van betonklinkers en het steeds groot-
afreien van de zandbaan en het machinaal
schaliger worden van de projecten brachten
herbestraten. De eigen technische dienst
LBS en steenfabrikant Rheden Beton tot het
van LBS wist een asfaltspreidmachine om te
ontwikkelen van een machinaal steenleg-
bouwen voor het afreien van de zandbaan
systeem. Na een grondig onderzoek van
en LBS gaf vervolgens in 1992 een
verleggingsmethoden, waaronder mecha-
opdracht aan het Friese IEP voor het ont-
nisch, hydraulisch, vacuüm en magnetisch,
wikkelen van een herpakketteermachine,
koos LBS voor een hydraulisch legsysteem
die van de betonstenen van een opgebro-
en ontwikkelde de 'Delta S', een hydrauli-
ken bestrating een voor machinale bestra-
sche kraan, waaraan een mechanisch klem-
ting geschikt pakket moest maken. Het in
systeem was gekoppeld. Met deze machine
Heerenveen gebouwde en in Ridderkerk
2
werd een laag stenen van ca. één m opge-
afgebouwde prototype voldeed niet aan de
pakt en gezamenlijk gelegd. De Delta ter-
verwachtingen vanwege de hoge storings-
minal van ECT had in 1982 de primeur,
gevoeligheid. De met het project opgedane
waarna binnen twee jaar tachtig ha met de
ervaring was echter onmisbaar bij de ont-
'Delta S' werd bestraat.
wikkeling van de pakketteerinstallatie, die
84
in 2002 operationeel werd. De in de hele
Na de watersnoodramp van 1953 begonnen
wereld unieke installatie met de naam 'De
de Deltawerken tegen stormvloeden en ver-
Opper' kreeg de Eimert Sinooprijs van de
zilting. Naast de grote werken, zoals de
bouw- en houtbond FNV als bronoplossing
afsluiting van zeegaten, omvatte het plan de
voor bijzonder zwaar werk.
versterking van de aansluitende waterkeringen. Teunis Bestman werkte als stenenzetter
Straatmakersbedrijf Bestman
bij werkzaamheden aan de glooiingen van
In 1986 nam LBS het straatmakersbedrijf
Goeree en besloot in 1957 voor zichzelf te
Bestman BV uit Herkingen over, al jarenlang
gaan beginnen, samen met zijn zoon
een vaste onderaannemer van LBS en
Johannes. Later kwam ook zoon Wim in het
gespecialiseerd in hoogwaardig straat- en
bedrijf. Toen Teunis Bestman in 1967 met
sierstraatwerk in bijvoorbeeld winkelcentra
pensioen ging, namen de zoons het bedrijf
en voetgangersgebieden. De oorsprong lag
over.
echter bij de zeedijken.
85
Toen het werk aan de waterkeringen zijn
Joke Bestman-de Geus ging parttime op het
voltooiing naderde, stapte broer Wim uit
kantoor van LBS werken in Ridderkerk en
het bedrijf en ging Johannes Bestman alleen
zijn broer Wim bleef in dienst van LBS werk-
verder. De aard van het bedrijf veranderde,
maatschappij Bestman BV in Herkingen.
omdat hij veel vlakke bestratingsprojecten onder handen nam. Hij werkte veel voor de Rijkswaterstaat en de verschillende gemeenten op Goeree-Overflakkee en VoornePutten. Toen hij hartklachten kreeg, kwam zijn broer Wim terug als werknemer, maar in 1986 besloot Johannes Bestman zijn straatmakersbedrijf over te doen aan LBS. In 1990 overleed Johannes Bestman. Zijn vrouw
86
Onder de paraplu van LBS bekwaamde straatmakersbedrijf Bestman BV zich verder in het bestraten van nieuwbouwwijken en bedrijventerreinen, de reconstructie van bestaande bestratingen, de uitvoering van sierbestrating in bijvoorbeeld winkelcentra en op stadspleinen en het aanleggen van vloeistofdichte bestratingen voor tankstations en overslagbedrijven. Het integreren van straatmeubilair, keermuren, waterpartijen en invalidenvoorzieningen in de bestratingsprojecten werd een belangrijk specialisme.
87
LBS bouw
ker aan de Lagendijk in Ridderkerk. In 1943
LBS bouw was oorspronkelijk een geïnte-
ging het bedrijf verder als vennootschap
greerd onderdeel van LBS, maar opereert
onder firma met Pieter Gerrit en diens zoon
sinds 1990 als een zelfstandige werk-
Arnoud van der Gijp als vennoten.
maatschappij. De aanleiding daarvoor
Arnoud van der Gijp nam het timmermans-,
was de overname door LBS in oktober
metselaars- en aannemersbedrijf in 1965
1990 van BV Aannemersbedrijf v/h
van zijn vader over, maar hij overleed in
Firma A. van der Gijp en Zn. uit
1967 op 54-jarige leeftijd. Zijn weduwe
Ridderkerk, vooral werkzaam in de bur-
C.A. van der Gijp-Nugteren zette het
gerlijke- en utiliteitsbouw. De eigenaar
bedrijf met hulp van de bedrijfsleider voort
daarvan was een kleinzoon van de werk-
tot haar zoon Pieter Gerrit het roer in 1972
gever van Marinus Pieter Bal omstreeks
kon
1925.
Aannemersbedrijf v/h Fa. A. van der Gijp
overnemen.
In
1979
verhuisde
en Zn. naar de Nikkelstraat in Ridderkerk. In september 1909 was Arnoud van der
In 1990 kwam de integratie tot stand met
Gijp met steun van zijn zoon Pieter Gerrit
de afdeling beton- en timmerwerk van LBS
van start gegaan als zelfstandig timmer-
tot de werkmaatschappij LBS bouw BV.
man, aannemer en machinale houtbewer88
Het bouwen van bruggen, deksloven,
schakelde na de tweede wereldoorlog
betontimmerwerken, kelders, kabeltrek-
over op grond-, rijs- en glooiingswerken,
putten en funderingen en het maken van
wegenbouw en rioleringen. De twee
constructies voor rioolwaterzuiveringen
broers Bezuyen deden het inmiddels ver-
werden belangrijke activiteiten van LBS
lieslijdende aannemersbedrijf in 1980 op
bouw. Het bedrijf stortte onder meer een
hoge leeftijd over aan iemand van buiten
hangarvloer
Airport,
de sector, die het tij niet kon keren. De
bouwde keermuren bij een overslagbe-
aangetrokken directeur G.R. Winkels had
drijf zonder stagnatie voor de opdracht-
een minderheidaandeel. Na het faillisse-
gever en legde betonnen kabelgoten aan
ment in 1981 zette hij het bedrijf voor
voor de stroomvoorziening van kranen.
eigen rekening voort met tien ervaren
De fabricage van prefab betonnen
werknemers en twee vrachtwagens.
bouwelementen werd eveneens een spe-
Aannemingsbedrijf Winkels v/h Bezuyen
cialisatie van LBS bouw. Naast diverse
bleef actief in kust- en oeverwerken,
standaardproducten als prefab afwate-
onderhoud van wegen en sloten en riole-
ringsgoten, kabeltrekputten, en ver-
rings- en bestratingswerken. Mede omdat
keersgeleidingsbollen maakt LBS bouw
G.R. Winkels vroeger veel voor de
geheel op maat alle gewenste prefab
Heidemij werkte, lukte het hem opdrach-
constructies.
ten te krijgen voor de aanleg van tennis-
op
Rotterdam
banen en sportvelden. Hij verving de Aannemingsbedrijf Winkels v/h Bezuyen
oude schuur aan de Havenweg in
Met de grootste overname uit de geschie-
Ouddorp, die soms onder water stond,
denis van LBS, die van Aannemingsbedrijf
door een nieuwe loods aan de Stoofweg.
Winkels BV uit Ouddorp in 1996, verste-
Na een aantal zeer moeilijke jaren kwam
vigde LBS vooral haar gww-positie op
de groei erin en steeg de omzet van 2 mil-
Goeree-Overflakkee
joen gulden naar 5 miljoen in 1995 met
en
in
Zeeland.
Winkels was daar een gerespecteerde partner van gemeenten, rijks- en provinciale instanties, nutsbedrijven en particuliere bedrijven. Aannemingsbedrijf Winkels begon in 1981 als een voortzetting van BV Aannemingsbedrijf v/h Bezuyen. De firma S. Bezuyen & Zn. was omstreeks 1915 begonnen als transportbedrijf, maar 89
behulp van 23 medewerkers. In 1996 verkocht G.R. Winkels het aannemersbedrijf aan LBS, waarvan hij diverse mensen kende van aanbestedingen. Hij was nog vier jaar als adviseur aan het bedrijf verbonden en bleef als altijd actief als veeboer.
Winkels BV Na de overname van LBS door Groep Midden Betuwe bleef Aannemingsbedrijf Winkels,
evenals
straatmakersbedrijf
Bestman en LBS bouw een zelfstandige werkmaatschappij onder directie van zusterbedrijf Aannemingsbedrijf LBS. De LBS adjunct-directeur Piet van Oosten werd directeur van Winkels BV. Hij had al het nodige over het bedrijf gehoord van een goede bekende uit zijn KWS-tijd: Simon
Bezuyen,
opzichter
van
Rijkswaterstaat en nazaat van de oprichter van het bedrijf.
Aannemingsbedrijf Winkels werd mede actief met het leggen van kabels en leidingen, boven de Grevelingen voor Eneco en daaronder voor Delta Nuts Bedrijven (DNB). Voor DNB ging Winkels het onderhoud verzorgen van de duinen, waarin DNB het drinkwater verzamelt en verrichtte Winkels regeneratiewerkzaamheden aan de duingronden waarin DNB het drinkwater verzamelde. Ook specialiseerde Winkels zich in het bijbehorende onderhoud van deze gronden zoals het herstel van de oorspronkelijke vegetatie. In 2001 behaalde Winkels naast het ISO 9001 en het VCA** certificaat het CKB certificaat (kabels en buizen voor distributienetten).
90
91
92
J.D. Janse, Douw wegenbouw en Goulooze
Aannemingsbedrijf J.D. Janse In 1997 kwam Arend van de Pol in gesprek met ir. L.J. Versluis, directeur-eigenaar Zeeuwse
van
het
aannemingsbedrijf
J.D. Janse BV uit Middelburg. L.J. Versluis had geen opvolger en wilde zijn bedrijf wel aansluiten bij Groep Midden Betuwe, die hij al een jaar of twintig kende.
93
Omdat GMB sterk was in rivierdijken en J.D. Janse in zeedijken, vulden de bedrijven elkaar
prima
aan.
Bovendien
kon
Middelburg een regiosteunpunt vormen voor rioolonderzoek en milieuwerken. In juni 1998 bereikten de partijen overeenstemming en met terugwerkende kracht werd Aannemingsbedrijf J.D. Janse BV per 1 januari 1998 overgenomen door GMB.
J.D. Janse werd in oktober 1932 als firma opgericht in Colijnsplaat op NoordBeveland. De drie firmanten waren de broers Jan Dingenus (31 jaar) en Hendricus
op Walcheren. Het leggen van een tele-
Adriaan Janse (25 jaar) en hun halfbroer
foonkabel van Zuid- naar Noord-Beveland
Cornelis Marcus Versluis ( 20 jaar). De
was de volgende klus. In 1941 legde het
firma kreeg de naam van de oudste broer en
bedrijf op Tholen de wegen Stavenisse-Sint
initiatiefnemer J.D. Janse en hield zich de
Maartensdijk en Tholen-Scherpenisse aan
eerste jaren vooral bezig met wegenbouw.
en maakte op Noord-Beveland een havenhoofd in Colijnsplaat.
Firma J.D. Janse in Colijnsplaat
In 1936 huurde J.D. Janse voor 5 dagen een
In 1938 legde J.D. Janse de weg Zierikzee-
‘trappaard‘ met geleider. Ook de huur-
Haamstede aan voor ƒ 76.500, waarop een
kosten voor een vrachtauto staan vermeld
verlies werd geleden van ƒ 204. Maar de
in het bewaard gebleven kasboek 1936-
weg bij Sint-Annaland op Tholen bracht in
1938 en naast de kosten voor benzine en
hetzelfde jaar een winst op van ruim dui-
motorolie de posten sigaren en een houten
zend gulden. In 1940 deed het bedrijf
gebouwtje voor de sneeuwploeg.
onderhoudswerkzaamheden aan wegen op
In 1936 schafte de firma 20 kruiwagens en
Noord-Beveland en de weg bij Aagtekerke
30 kruiplanken aan en in 1939 een motor-
94
stamper. De overige aankopen in 1939 waren een Chevrolet vrachtauto, een handwagen op autowielen, een directiewagen, een kachel, lantaarns, 5 kruiwagens en meetband. In 1941 had de firma al 25 werknemers in dienst. Het kantoor was gewoon bij J.D. Janse aan huis in Colijnsplaat. van
de
NVWB-Zuid
(Nederlandse
Naar Middelburg
Vereniging van Wegenbouwers) en kreeg
In maart 1943 overleed firmant H.A. Janse.
met kabelwerk ook voet aan de grond in
In 1944/1945 werkte firmant C.M. Versluis
Noord-Brabant. De beide directeuren ver-
aan het dichten van de dijkgaten op
plaatsten zich per motorfiets tot C.M.
Walcheren en verbleef doordeweeks in een
Versluis omstreeks 1950 een Austin A 40
kosthuis in Veere. Na de oorlog kreeg hij
aanschafte. J.D. Janse verhuisde in 1951
jarenlang werk aan de herverkaveling van
naar Kloetinge bij Goes. In 1952 werd
Walcheren en verhuisde in 1947 met zijn gezin naar Middelburg. Tot begin jaren vijftig was het bedrijf bezig met het op orde brengen van het eiland. Naast het dichten van stroomgaten en het aanleggen van nieuwe wegen werd het grondwerk steeds belangrijker en er kwamen draglines voor het uitbaggeren van sloten en het egaliseren ten behoeven van de landbouw. In 1948 werd Aannemingsbedrijf J.D. Janse lid
95
NV v/h fa. J.D. Janse Na Schouwen-Duiveland was de firma J.D. Janse werkzaam bij ruilverkavelingsprojecten op Tholen en in het Land van Heusden en Altena, maar ook in de Betuwe en de Achterhoek. In Limburg werden waterlopen veranderd en beken verbeterd en in 1962/1963 werd als laatste en grootste ruilverkaveling het project Kleverskerke op Walcheren compleet uitgevoerd, in bouwteamverband met de Cultuurtechnische J.D. Janse ingeschakeld bij de ruilverkave-
Dienst en de Heidemij. In september 1963
ling in polder Vierbannen bij Ouwerkerk op
kwam ir. L.J. Versluis, de zoon van directeur
Schouwen-Duiveland. Na de watersnoo-
C.M. Versluis, als medefirmant in dienst.
dramp van 1 februari 1953, die aan vele
Het bedrijf werd een gewaardeerde onder-
Zeeuwen het leven kostte, stonden de dra-
aannemer voor grondwerk bij de aanleg
glines van J.D. Janse onder water. Met
van autosnelwegen en kreeg door het
voorrang werden deze weer operationeel
Deltaplan dijkverzwaringswerken in ver-
gemaakt. Samen met Gebr. v.d. Heuvel uit
schillende samenwerkingsverbanden met
Werkendam werd in 1953 een combinatie
de baggerindustrie.
gevormd voor het dichten van stroomgaten
In november 1967 werd de firma omgezet
en het herstellen van de dijken in het ramp-
in een naamloze vennootschap onder de
gebied. De ervaring die de firma J.D. Janse
naam NV v/h fa. J.D. Janse met vader en
opdeed bij de herstelwerkzaamheden na de
zoon Versluis als directeuren. Door de
oorlog en de watersnoodramp, kwam later
industrialisatie kreeg het aannemingsbedrijf
goed van pas bij vele ruilverkavelingspro-
opdrachten voor grond- en leidingwerk van
jecten. Na het overlijden van J.D. Janse in
Hoechst in Terneuzen en Dow Chemical in
1955 werd het kantoor van de firma over-
Vlissingen. Ook de PZEM werd een grote
geplaatst naar de woning van C.M. Versluis
klant met werken bij de kolen- en kerncen-
in Middelburg.
trales in Borssele. Bij de omzetting naar een
96
BV in 1972 wijzigde de bedrijfsnaam in BV
80% van het totaal. In 1992 werd de
Aannemingsbedrijf J.D. Janse. Directeur
Belgische onderneming verzelfstandigd.
C.M. Versluis overleed op 25 mei 1973.
Deze NV Aannemingsbedrijf J.D. Janse in Grobbendonk met 95 werknemers werd in
J.D. Janse Aannemingsmij. BV
december
1997
overgenomen
door
In de periode 1970-1985 breidden de werk-
Heijmans NV uit Rosmalen. J.D. Janse
zaamheden zich uit naar België, Noord-
Aannemingsmij. BV in Middelburg is vanaf
Frankrijk, Duitsland en Denemarken. Toen
1998 een gewaardeerde werkmaatschappij
omstreeks 1985 een crisistijd begon voor de
van de Groep Midden Betuwe.
baggerindustrie, nam het werk voor J.D. Janse bijna automatisch af. Ir. L.J. Versluis zag zich genoodzaakt de regionale markt eens echt te gaan bewerken. Het kostte een jaar of tien om het imago van het bedrijf om te buigen van ‘ver weg en relatief grootschalig‘ naar ‘een volwaardige gww-relatie voor iedere gemeente‘. Tevens gaf hij nieuwe impulsen aan een sluimerende dochteronderneming in het Belgische Grobbendonk. De dochter groeide door tot een omzetniveau van 97
Douw Wegenbouw
besloot de bedrijfsleider voor zichzelf te
Een andere aanwinst voor de Groep
beginnen. Hij begon meteen met een grote
Midden Betuwe in 1998 was Douw
opdracht: het bouwrijp maken van het ter-
Wegenbouw BV in Lichtenvoorde. De eige-
rein voor een nieuw golfcentre in de
naar Gerard Douw deed zijn bedrijf toen
Flevopolder. Hij moest daarvoor onderaan-
om gezondheidsredenen over aan GMB,
nemers inhuren en hield zijn kantoor aan
waarvan hij de gebroeders Van de Pol al
huis in Lievelde. Omdat hij veel relaties
kende in de periode dat hij werkzaam was
had groeide zijn bedrijf gestaag door met
bij de gemeente Groenlo. Arend en Teunis
het uitvoeren van grondwerk, wegenbouw,
van de Pol wilden Douw Wegenbouw BV er
rioleringen etc.
graag bij hebben om zo wat gemakkelijker
Na de eerste machinist in 1979 kwamen
‘binnen te komen‘ bij gemeenten en water-
grondwerkers, rioolleggers en straatmakers
schappen in de Achterhoek.
in dienst en in 1987 kocht Gerard Douw een stuk grond aan de Edisonstraat in
Na de gemeente Groenlo werd wegen-
Lichtenvoorde en liet er een kantoor bou-
bouwbedrijf Lesterhuis in Apeldoorn de
wen, uitgevoerd met mooie witte stenen.
werkgever van Gerard Douw. In 1978
Toen hij een half jaar ziek was, hield zijn
98
zoon het bedrijf draaiende, maar daarna
de Pol, die vanuit Lichtenvoorde de oude
nam deze lucht- en ruimtevaartkundig
relaties in de Achterhoek weer herstelde en
ingenieur weer een baan in zijn eigen vak-
de omzet van ca. ƒ 600.000 in 1998 zag
gebied. Gerard Douw verkocht zijn bedrijf
groeien naar 5 miljoen gulden in 2000.
aan GMB en ging zich onder andere bezig-
Onder andere voor de bouw van rijwielstal-
houden met les geven voor de uitvoerders-
lingen bij N.S.-stations maakt hij regelmatig
cursussen van de SBW.
gebruik van de diensten van het bedrijf van
zijn
zoon
Teunis:
T. v.d. Pol
Douw Wegenbouw BV kwam na de over-
Aannemingsbedrijf van grond-, weg-,
name onder leiding te staan van Teunis van
waterbouw en sloopwerken.
99
Goulooze Eind 2002 nam GMB de jarenlange partner van Midden-Betuwe Rioolonderzoek en Renovatie Goulooze uit Kampen over, bestaande uit Goulooze Milieutechniek BV, Goulooze Afvalzorg BV en Goulooze Materieel BV. De groep was tot een professionele en gespecialiseerde dienstverlener uitgegroeid op het gebied van rioolreiniging, kolkenzuigen, machinaal vegen, tanktransport van afvalvloeistoffen, opslag en verwerking van afvalstoffen en rooksimulatie voor het vaststellen van open verbindingen met het riool. Met hogedrukspoelwagens, vacuümwagens, kolkenzuigers, pom-
100
tien jaar oude kolkenzuiger. Hij ging aan de slag met de reiniging van riolen, pompgemalen, kolken en duikers en vanaf 1983 met rioolreinigingen, die aan de camera-
pen,
veegmachines,
combivoertuigen,
graafmachines, shovels, zeefinstallaties, tankwagens, afsluiters en haspels beschikt Goulooze over al het benodigde materieel, apparatuur en hulpmaterialen.
In 1975 richtte A. Goulooze sr. op 64-jarige leeftijd zijn rioolreinigingsbedrijf op met twee wagens voor de rioolreiniging en één
101
inspecties
Midden-Betuwe
Goulooze met de verwerking van afvalstof-
Rioolonderzoek en Renovatie vooraf gin-
fen en in 1995 werd een opslaghal
gen. Na het overlijden van de oprichter in
gebouwd voor de op- en overslag van
1984 namen Herman en Anky Goulooze de
rioolslib en veegafval. Vanaf 1995 werd
zaak over en breidden de activiteiten en
het gehele wagenpark vernieuwd, in 1999
het wagenpark verder uit. In 1990 verhuis-
het kantoor uitgebreid en in 2000 een hal
de het bedrijf naar een door Broekert
gebouwd voor afvalbewerking en -verwer-
Aannemingsmij. gebouwd pand aan de
king. Om een zo breed mogelijk pakket aan
Dieselstraat in Kampen. In 1993 begon
de opdrachtgevers te kunnen aanbieden en
102
van
voor de toekomst een goede positie in de markt te kunnen waarborgen besloot de directie van de Goulooze groep in 2002 het bedrijf onder te brengen bij de GMB-organisatie.
103
104
Groep Midden Betuwe in beweging
Gerrit-Jan van de Pol Op 1 april 1994 kwam Gerrit-Jan van de Pol als directie-assistent in dienst van GMB. Deze zoon van mede-directeur Teunis van de Pol deed na zijn studie in Delft als wegbouwkundig ingenieur enige jaren ervaring op bij HBG-dochter HWZ in Rotterdam, waar hij onder andere kwaliteitscoördinator, calculator en assistent-projectleider was. Bij GMB kreeg hij 105
meteen de kwaliteitssystemen onder zijn
en milieu). Ook in 1997 behaalde GMB het
hoede en binnen korte tijd was het bedrijf
VCA-veiligheidscertificaat.
gecertificeerd voor ISO 9001. In 1996 volg-
In 1995 was hij als coördinator tussen GMB
de BS 7750 (British Standard), die in 1997
Broekert Aannemingsmij. en Midden-
na een hercertificatie ISO 14001 werd (arbo
Betuwe Aannemingsmij. nauw betrokken
106
bij de bouw van de rioolwaterzuiveringsin-
Begin 2000 vond tevens een reorganisatie
stallatie Vianen en bij de zandscheidings- en
plaats van de eigendomsstructuur. Arend
vacuümslibontwateringsprojecten van VSO
en Teunis van de Pol namen de aandelen
BV. In 1996 werd Gerrit-Jan van de Pol inge-
over van hun broers Albert en Rengert.
schakeld als hoofd uitvoering bij Broekert
Later in dat jaar koos financieel directeur
Aannemingsmij. In 1998
Albert van de Pol voor een functie als hoofd
werd hij adjunct-directeur bij Midden-
administratie bij de stichting tot verzorging
Betuwe Holding en verwierf in nauwe
van
samenwerking met andere aannemers deel-
Schutse‘ in Kesteren en nam in het najaar
opdrachten voor gww-werkzaamheden aan
van 2000 afscheid van GMB. In februari
de Betuwelijn.
2001 kwam Martin van As als financieel
verstandelijk
gehandicapten
‘De
directeur in dienst. Reorganisatie Arend van de Pol wilde zijn werkzame perio-
Parlementaire enquêtecommissie
de gaan afbouwen. Er werd iemand van bui-
Als gevolg van de publiciteit rond de scha-
ten aangetrokken als algemeen directeur van
duwboekhouding van de voormalig direc-
Midden-Betuwe Holding BV. Na het moeiza-
teur van het Groningse bouwbedrijf Koop
me jaar 1998 met verliesgevende activiteiten
Tjuchem BV besloot de tweede kamer tot
van vooral Midden-Betuwe Aannemingsmij.
het instellen van een parlementaire onder-
besloot Arend van de Pol zijn afscheid uit te
zoekscommissie. De onderzoekscommissie
stellen. Na een periode van bezinning en
bouwfraude begon op 22 augustus 2002
reorganisatie vertrok de algemeen directeur.
met de openbare verhoren. Naast onder-
Arend van de Pol besloot het roer voorlopig
zoek naar de structuurkenmerken en de
weer in handen te nemen. De jonge Gerrit-
aard en omvang van onregelmatigheden,
Jan van de Pol werd directeur van Midden-
werden ook enkele voorbeeldprojecten uit-
Betuwe Holding BV. Inmiddels was hij samen
gewerkt. GMB-directeur Gerrit-Jan van de
met Jaap Roele ook de directie gaan voeren
Pol werd als eerste praktiserend aannemer
over Midden-Betuwe Aannemingsmij. Zijn
op 26 augustus 2002 gehoord. GMB was
vader Teunis werd directeur van Douw
betrokken
Wegenbouw en Arend van de Pol van
Kampen-Midden
Midden-Betuwe Slibverwerking.
Waterschap Groot Salland.
bij
de
casus van
Waterkering opdrachtgever
107
Gerrit-Jan van de Pol gaf openheid van
mers blijven elkaar ook in de toekomst
zaken over het vooroverleg zoals dat
hard nodig hebben.
gebruikelijk was in de gww-sector, maar kwam ook op voor de belangen van de sec-
Het ontwerpbureau
tor. De gewoonte van het houden van
Het in het bedrijfsbureau van Midden-
vooroverleg werd door de parlementaire
Betuwe Aannemingsmij. geïntegreerde ont-
enquête tot staan gebracht. De aannemerij
werpbureau werd per 1 juli 2001 een zelf-
zag zich gedwongen een proces van zelfrei-
standige unit binnen de Groep Midden
niging aan te vangen en een ware cultuur-
Betuwe met Jan van Dijk aan het hoofd.
verandering te ondergaan. Maar ook
Het ontwerpbureau ging zich meer inzetten
opdrachtgevers dienen andere wegen te
voor de dienstverlening aan andere werk-
zoeken en anders met de aannemers om te
maatschappijen en speelde in op de veran-
gaan en hun belangen niet uit het oog te
deringen in de markt door als partner te
verliezen. Want opdrachtgevers en aanne-
gaan samenwerken met opdrachtgevers.
108
Het ontwerpbureau zorgt niet alleen voor
kleinere werken voor de juiste spanning en
het reken- en tekenwerk, maar draagt alter-
bezettingsgraad. Zo ging GMB aan de slag
natieve oplossingen aan en brengt een
met de verbetering van de Oostvaardersdijk
schat aan praktische kennis en ervaring in
in Lelystad, de aanleg van de infrastructuur
van de gehele GMB. Als partner in verschil-
voor een nieuwe terminal van Cobelfret in
lende geïntegreerde contractvormen als
Vlissingen en de aanleg van een terminal
bouwteam, design & construct, turnkey en
ten behoeve van Tor-line op de Maasvlakte.
PPS (publiek private samenwerking) kan
Op het gebied van beton- en industrie-
GMB uitstekend invulling geven aan een
bouw werd voor laatstgenoemde opdracht-
vergaande samenwerking.
gever gestart met de bijbehorende bedrijfs-
Mede door de inspanningen van het ont-
gebouwen, wordt een nieuw viadukt over
werpbureau wist GMB ook in de eerste
de A27 in Nieuwegein gerealiseerd en
jaren van de 21e eeuw aantrekkelijke
wordt er gewerkt aan de uitbreiding van
opdrachten te verwerven.
rioolwaterzuiveringsinstallaties
in
Olst,
Zwolle en Nijmegen. De werkvoorraad is goed Zo ging GMB aan de slag met de aanleg
Herstructurering organisatie GMB
van nieuwe sportvelden in Opheusden, een
Na vele jaren groei en de geleidelijke weg
bergbezinkvoorziening door middel van
van overnames was de structuur van de
een uniek concept in Geldermalsen, de
organisatie GMB minder inzichtelijk gewor-
renovatie en opwaardering van een uitwa-
den. De directie vond een herstructurering
teringsgemaal in Oud-Beijerland en de
nodig en logisch en presenteerde een nieu-
renovatie van een penitentiaire inrichting in
we organisatiestructuur per 1 januari 2003.
Krimpen aan de IJssel, inclusief de verbete-
Tevens vernieuwde GMB de interne over-
ring van de terreinriolering.
legstructuur om met externe ondersteuning van trainingen beter gebruik te maken van
Lopende projecten
de aanwezige kennis, om de synergie van
Bij het verschijnen van dit jubileumboek
de in specialisatie zeer uiteenlopende
staat de markt erg onder druk. Toch is de
bedrijven zo optimaal mogelijk te benutten
werkvoorraad van GMB als geheel goed te
en de kracht van de groep door iedere
noemen. Enkele grote en langlopende pro-
werkmaatschappij te laten uitdragen.
jecten zorgen voor continuïteit en diverse 109
De organisatie wordt vanaf 1 januari 2003
is weer onderverdeeld in noord vanuit
aangestuurd door GMB Beheer met Gerrit-
IJhorst, oost vanuit Lichtenvoorde (met
Jan van de Pol als algemeen directeur,
Teunis van de Pol als bedrijfsdirecteur),
Martin van As als financieel directeur en
midden vanuit Opheusden en west zuid
Piet van Oosten als directeur. De werk-
vanuit
maatschappijen zijn ondergebracht in vier
industriebouw is onderverdeeld in noord
clusters: GMB Civiel, GMB Milieuwerken
oost vanuit IJhorst, noord west vanuit een
(met bedrijfsdirecteur Niels de Kleijn),
nieuwe vestiging in Bunschoten en west
GMB Rioleringstechnieken (met Antoon
zuid vanuit Ridderkerk. In GMB Infra west
Rasing als bedrijfsdirecteur) en GMB slib-
zuid ressorteren de werkmaatschappijen
verwerking. De cluster GMB Civiel valt uit-
GMB LBS infra, GMB Winkels infra, GMB
een in drie delen: GMB Infra, GMB Beton-
Bestman straatmakersbedrijf en GMB J.D.
en industriebouw en GMB Infra projecten
Janse infra.
(Jaap Roele, bedrijfsdirecteur). GMB Infra
110
Ridderkerk;
GMB
Beton-
en
Naast Paul Slot als directeur van GMB
blijft verbonden. Arend van de Pol kon op
Beton- en industriebouw werden per
1 januari 2003 doorgaan met het afbouwen
1 januari 2003 in de groep verwelkomd de
van zijn werkzame periode en werd direc-
nieuwe directeuren Michel Dijk van GMB
teur in deeltijd van GMB Slibverwerking. De
Infra noord in IJhorst en Piet de Rijke van
nieuwe structuur, de nieuwe en alle overige
GMB LBS infra in Ridderkerk. Zij namen res-
enthousiaste medewerkers, onder de bezie-
pectievelijk de plaatsen in van Jan van Enk
lende leiding van zijn neef Gerrit-Jan, geven
(VUT per 1 mei 2003) en Jan in ‘t Veld, die
hem alle vertrouwen in een goede toe-
tot zijn pensioen als adviseur aan het bedrijf
komst voor het 40-jarige familiebedrijf.
111
112
Familie Van de Pol in Heusden
De
geschiedenis
van
Groep
Midden Betuwe en haar kernonderneming Aannemingsbedrijf Midden-Betuwe begint in 1963, toen Gerrit Jan van de Pol zijn landbouwmechanisatiebedrijf een metamorfose liet ondergaan tot een aannemersbedrijf van grond-, weg- en waterbouw. De voorgeschiedenis van dit familiebedrijf
113
vele opgravingen blijkt dat er zowel bij Kesteren als bij Opheusden
Romeinse
grensforten hebben gelegen. Door de grootscheepse
ontbossing
in
het
bovenstrooms gebied van de Rijn nam de afvoer van het rivierwater jaar na jaar toe en grote groepen van de bevolking trokken weg ligt verankerd in de historie van de familie
naar hoger gelegen gebieden. Pas in de 10e
Van de Pol uit Opheusden in de gemeente
eeuw kwam er langzaam verandering in de
Kesteren.
situatie en gingen mensen zich weer blijvend vestigen in het gebied van de
De gemeente Kesteren
gemeente Kesteren.
De gemeente Kesteren bestaat na de jongste gemeentelijke herindeling van 1 januari
Heusden
2002
gemeenten
Het dorp Opheusden werd omstreeks 1060
Dodewaard, Echteld en Kesteren. Eind
voor het eerst als Huesstin vermeld in de
2001 woonden er ongeveer 10.850 men-
Latijnse administratie van de abdij van
sen in de voormalige gemeente Kesteren op
Corvey bij Minden. Vanaf de veertiende
een totale oppervlakte van 16,58 km2. De
eeuw kwam het dorp in verschillende oor-
gemeente bestond uit de dorpen Kesteren
konden en andere documenten voor onder
en Opheusden en de buurtschap en voor-
de naam Hoesden of Heusden. Volgens een
malige heerlijkheid Lede en Oudewaard. In
oud verhaal zou het dorp omstreeks het
Opheusden staat het gemeentehuis van
jaar 1000 zijn gesticht door Hongaarse
zowel de oude als de nieuwe gemeente
beroepssoldaten in dienst van Heer Jan van
Kesteren. De naam Kesteren is vrijwel zeker
Arkel, die er de naam Heusden aan gaven
afgeleid van het Latijnse woord castra
ter ere van de vrouw van hun Heer, Aleid,
(fort). De Rijn vormde eeuwenlang de
die gravin was van Heusden in Noord-
noordgrens van het Romeinse Rijk en uit de
Brabant. Eind 18e eeuw noemde men het
114
uit
de
voormalige
dorp nog Heusden. In het begin van de 19e eeuw kwam Op-Heusden meer in gebruik en tegen het einde van de 19e eeuw kreeg het dorp de naam Opheusden.
De kerk van Heusden, in 1395 genoemd in een kerkregister van het bisdom Utrecht, werd in 1480 verwoest als gevolg
een kaart van het Rijngebied ter hoogte van
van de strijd tussen de Nijmegenaren en
de Manuswaard, waarbij hij Heusden uit-
een leger uit Kleef. In 1524 begon de
beeldde als een kerk met een zeer spitse
wederopbouw van de Sint Johanneskerk,
toren en een verhoogd koor.
waarvan de toren vermoedelijk was blijven staan. Kaarttekenaar Witteroos tekende
De Heusdense windmolen
omstreeks 1569, maar mogelijk veel eerder
De toren van de kerk van Kesteren werd evenals de windmolen van Heusden in 1608 vermeld in het onderschrift van een boeiend kaartje van landmeter Bernardt Kempinck. Hij was op een drooggevallen stuk grond in de Rijn gaan staan, iets ten oosten van de brug, ter hoogte van de Ambtseweg in Kesteren en beschreef wat hij om zich heen zag. Van de Heusdense windmolen maakte hij zelfs een kleine tekening. De transcriptie van het onderschrift luidt: 115
Carte
van
sekere
middelsant
opten
Gelijck ‘t selve middelsant op dondersdagh
Rhijnstroom, beneden Hoesden ende
den 8sten octobris anno 1607 bovenswa-
boven Rhienen gelegen, rayende uuyt sijne
ters ondeckt was ende noch onder waters
principale middelhooghte geteekent A.
was schuijlende.
(daerop noch ennich bosschen beperck offte groen rijssholt stonde). Over B. ten
Oorcondt deese bij mij onderschreven,
oosten opten Hoesdenschen windtmoellen.
Bernardt Kempinck, landtmether C.
Over C. ten westen opten Rhienenschen windtmoellen. Over D. ende E. ten zuijden
Het klooster
naede Betuwse sijde opten Aemschen
Na de reformatie duurde het nog tot 1616,
Boomgart offte op sekere versande waye
voordat de Staten van Gelre de eerste pre-
aldair ende opten Kesterschen Toorn. Over
dikant in Heusden aanstelden in de persoon
F. op die Spees. Item over G. ten noorden
van Hubertus Ellerus uit het Duitse hertog-
dwars doer des commanduer van Rienens
dom Gulik. De predikant nam waarschijnlijk
Weijwardt op eenen Koornbergh staende
niet lang daarna behalve de kerk ook het
onder
Jan
beheer over van alle goederen van het
Gerritsens hofstede. Ende over H. op seke-
augustijnenklooster Mariëngaarde, ook wel
re nijhe kribbe, die yets boven het voorsei-
‘het Bagijnenklooster van de Neder-
te middelsant van des voornoemde com-
Betuwe‘ genoemd. Het klooster was
manduer Weijwerds affgelecht worde.
gesticht in 1482 in het door schenking ver-
116
Heijmenbergh
aan
ende
kregen adellijk huis van Gijsbert van
De Pollen en de Toornenburg
Randwijk en zijn vrouw Johanna Vonck.
De familienaam Van de Pol is ongetwijfeld
Nadat de laatste nonnen het klooster had-
afkomstig van het middeleeuwse woord pol
den verlaten kwam het vermoedelijk ca.
in de betekenis van heuvel of ronde bomengroep. Op de gemeentekaart van Kesteren uit 1868 staat de Pollen als een groepje stippen weergegeven langs de Pottemsche straat (Tielsestraat). Een atlas van oude perceelsnamen vermeldt in dezelfde omgeving de namen Binnenpol, Molenpol, Paappollen, de Pollen of zes morgen, Polse boomgaard en Polse Veld. In de huidige tijd zijn zulke historische namen te vinden op de gevels van verschillende woningen: DE POLLE op Tielsestraat 80, De
1618 in bezit van de burgerlijke overheid,
Pol op Tielsestraat 112 en Molenpol op
raakte in verval en werd in de loop van de
Rijnbandijk 131.
e
17 eeuw afgebroken. Het klooster lag
Een andere topografische naam, die histori-
aan de oostzijde van de kruising van de
sche banden heeft met de familie Van de
Kerklaan
met
de
Dalwagenseweg. Bij de bouw van het grote winkelpand van het woninginrichtingsbedrijf Niek van Hunnik in 1987 kwam een deel van de laatmiddeleeuwse funderingen te voorschijn. Er bestaan helaas geen afbeeldingen van de kerk, het klooster of van het dorp Heusden uit de 17e en 18e eeuw.
117
Pol is de perceelsnaam Toornenburg. Het
Als familienaam kwam de naam Van der
betreffende perceel ligt eveneens aan de
Polle al voor in 1405, toen Aleit van der
Tielsestraat, waar op nummer 73 het stati-
Polle een huis met hofstede in Heusden
ge huis Den Torenburg staat en het gelijk-
pachtte van de commanderije van St.
namige bedrijf in keukens en eiken vloeren
Johannes in Arnhem. Zowel als familienaam
is gevestigd. Overigens ligt er ook nog een
en als topografische naam komt Poll voor
perceel met de naam Toornenburg aan de
in een bericht uit 1412. Op Sente
Lakemondsestraat 22.
Petersdach ad vincula (1 augustus) deden Anna van Bockhorst, weduwe van Claes
Van der Polle
ten Polle en hun dochter Jutte toen afstand
De naam de Pollen komt met betrekking
van het goed Den Poll in Heusden.
tot Heusden al voor in een eigendomsbewijs van 13 januari 1319. Daaruit blijkt dat
Jan Gerritsz op de Pol (I-a)
ridder Theodoricus van Ewich, zijn vrouw
De oudst bekende voorvader van GMB-
Bela, hun dochter
Altrud en haar man
oprichter Gerrit Jan van de Pol is Jan
Ullinde Knif aan de commanderije van de
Gerritsz op de Pol. Hij werd vermeld in het
broeders van het gasthuis van St. Johannes
verpondingskohier Heusden van de Staten
van Jeruzalem in Arnhem hadden verkocht
van het kwartier van Nijmegen van
1/2
12
morgen land, waarvan 2 oppen Pollen
en de overige morgen in ‘t Westerholt. 118
27 maart 1650 (verponding was een soort onroerend goedbelasting):
Jan Gerrtisz op de Pol sijn eijgen erff, drie
bare pachtwaarde van het geheel werd
mergen
den
echter vastgesteld op 300 gulden. Na aftrek
roede landt-
van 12 gulden voor onderhoud van de
dijcks, geestimeert jaerlicks den mergen op
gebouwen, moest hij over het resterende
6 gl: 22-10.
bedrag van 288 gulden de 6e penning beta-
Den selven heeft in pacht van de comman-
len.
bouwlants
genaemt 1/2
Toornburch belast met 4
durije van St. Jan t‘Arnhem een huijs ende hoffstede met 30 mergen bouw- ende weij-
Thomas Jansz op de Pol (II-a)
lants belast met 38 roeden landtdijck, geeft
Ook een zoon van Jan Gerritsz op de Pol
jaerlicx 250 gl: -300. 288-0.
werd in het verpondingskohier van 1650 vermeld: Thomas Jansz op de Pol, die twee
Jan Gerritsz op de Pol bezat dus een erf met
morgen weiland bezat en van de comman-
drie morgen bouwland, genaamd de
derij van St. Jan in Arnhem een huis en
1/2
roeden binnendijks land
boerderij pachtte met 30 morgen bouw-
met een gezamenlijke belastbare huur-
land. Omdat het kohier zich uitstrekte over
waarde van 22 gulden en 10 stuiver. Hij
de periode van ongeveer 1640 tot 1650 is
Toornburch en 4
e
was over dat bedrag per jaar de 6 penning
het zeer aannemelijk, dat het hier om
oftewel het zesde deel verschuldigd (een Gelderse morgen, oorspronkelijk een stuk land dat men in één ochtend kon ploegen, was 3.180 m2, een roede 14 m2 en een gulden was 20 stuivers waard). Verder pachtte Jan Gerritsz op de Pol een huis met boerderij, 30 morgen bouwland en 38 roeden binnendijks land van de commanderij van St. Jan in Arnhem voor 250 gulden per jaar. De belast119
dezelfde onroerende goederen gaat, die hij
Pelgrum Thomasz van de Pol (V-a) naar
intussen van zijn vader had overgenomen.
Vreeswijk
Het is eveneens zeer goed mogelijk, dat de
Van Cornelis Thomasz van de Pol (III-a), die
in het kohier genoemde personen Cornelis
genoemd werd in een pachtovereenkomst
Jansz (II-b) en Geurt Jansz (II-c) ook zonen
van 1679, is bekend dat hij in het begin van
zijn van Jan Gerritsz op de Pol. Zij bezaten
de achttiende eeuw door de hertog van
ieder een klein stuk land met huis en boer-
Gelre en het graafschap Zutphen als kerk-
derijtje
Cornelis
voogd was aangesteld in Heusden. Diens
Cornelisz (III-b), zoon van Cornelis Jansz
zoon Thomas Cornelisz van de Pol (IV-a)
(II-b), werd in het kohier vermeld als bezit-
trouwde in 1695 met Ingen Pelgrums
ter van een halve morgen boomgaard in de
Vonck, die ‘op de Weert‘ (de Waard) woon-
Tielsestraet. Mogelijk had Jan Gerritsz op de
de. Als weduwe trouwde zij in 1730 met
Pol een vierde zoon: Jan Jansz van de Pol
Roelof Ponsen.
(II-d), die op 3 februari 1654 voor de sche-
Haar zoon Pelgrum Thomasz van de Pol
penen van Driel in het huwelijk trad met
(V-a) vertrok met vrouw Jannetje Jans
Maria Maurissen.
Leijden naar ‘t Klaphek bij de Lekdijk in
120
op
de
Toornburch.
Vreeswijk, ten westen van de Lekbrug (nu
vertrok zijn weduwe Maria met de kinderen
gemeente IJsselstein). In 1729 werden zij in
naar Heusden, waar zij gronden bezat en
de toenmalige Gereformeerde Kerk (nu
waar de familie van haar overleden man
Nederlandse
van
woonde. Haar zoon Thomas Pelgrums van
ingeschreven.
de Pol (VI-f) werd in 1764 ingeschreven als
Jannetje Jans Leijden overleed spoedig
lidmaat van de toenmalige Gereformeerde
daarna en in 1730 trouwde Pelgrum
Kerk (nu Nederlandse Hervormde Kerk) in
Vreeswijk
als
Hervormde lidmaat
Kerk)
Thomasz van de Pol met Maria Florisse, die hem acht kinderen schonk (VI-a t/m h): Geertruij (geboren in 1731), Inge (1732),
51 merge 5 hond bouland
Thomas (1734), Evertje (1736), Floris
en 17 merge weijland
152- 2- 8
(1738), Thomas (1740), Gerrit (1742) en
3 merge op het Wedland
6- 3-
1 merge 5 hond
2-17-3
1 merge bogaard
7-
21/2 merge op ‘ buijte land
2-14-11
11/2 merge van Doorneburg
1-10-71/2
Cornelis (1744). Pelgrum Thomasz van de Pol overleed in Vreeswijk en werd op 12 oktober 1744 aldaar begraven in de kerk voor 10 gulden en 2 stuiver:
Op 12 october 1744 begraven in de kerk
5 merge de Randwijkse Kamp 12-16ordinaire verponding 185-4- 51/2
op no. 5 het lijck van Pelgrum van de Pol. Komt voor huur en openen van ‘t graf, 2 uur luijden, kleet en baar 10-2-.
Thomas Pelgrums van de Pol (VI-f) in
Opheusden. Hij trouwde daar op 7 mei
Lakemond
1769 met Grietje Otthen Reijers uit
Hoewel Pelgrum Thomasz van de Pol met
Lakemond,
zijn gezin in Vreeswijk woonde, bleven er
(gemeente Heteren), waar zij gingen
stevige banden met Heusden bestaan,
wonen en negen kinderen kregen (VII-a
getuige de aankopen aldaar van erve De
t/m i).
Peppel in 1735 en van het perceel Guijlicks
In het kohier van de vernieuwde verpon-
(grenzend aan perceel Toornenburg aan de
dingen van 1787 werd Thomas Pelgrums
Lakemondsestraat) in 1738. Waarschijnlijk
van de Pol vermeld met zijn bezittingen in
een
naburige
buurtschap
121
I
a. JAN GERRITSZ OP DE POL de Toornburch (ca. 1590-ca. 1650)
II III
d. Jan 1654 X Driel Maria Maurissen
a. THOMAS JANSZ OP DE POL (ca. 1620-ca. 1675)
b. Cornelis
CORNELIS THOMASZ VAN DE POL (ca. 1645-ca. 1715)
b. Cornelis
c. Geurt
THOMAS CORNELISZ VAN DE POL (ca. 1670-ca. 1730)
IV
20-1-1695 X Ingen Pelgrums Vonck 1730 X Roelof Ponsen
PELGRUM THOMASZ VAN DE POL (ca. 1705-1744)
V
X Jannetje Jans Leijden † 1729 Vreeswijk
JAN GERRITSZ OP DE POL X Maria(ca. Florisse Albertsz de1730 Toornburch 1590-ca. 1650)
a. Geertruij * 1731
b. Inge * 1732
c. Thomas * 1734
f. THOMAS PELGRUMS * 28-08-1740 - † 23-11-1806
VI VII a. Thomas * 1772
122
d. Evertje * 1736
e. Floris * 1738
g. Gerrit * 1742
h. Cormelis * 1744
07-05-1769 X Grietje Otthen Reijers Lakemond
b. Otto * 1774
c. Evert * 1776
d. Maria * 1779
i. REIJER THOMAS * 23-03-1791
e. Evertje * 1781
f. Gerrit * 1783
g. Maria * 1786
h. Reijer * 1788
Lakemond. Aan verpondingsgeld moest hij 1/2
huizen geheel en maakte 51 andere huizen
pen-
onbewoonbaar. Meer dan 100 huisgezin-
ning betalen ( 1 hond is 100 vierkante roe-
nen, waarvan de meeste afhankelijk waren
in totaal 185 gulden, 4 stuiver en 5
2
2
den, 1 roede 14 m en 1 merge 3.180 m ):
van het werk in de boomkwekerijen, waren ernstig gedupeerd. Ook na deze ramp
Overstromingen in Op-Heusden
kwam een landelijke inzamelingsactie op
Na dijkbreuken in 1726 en 1755 leed
gang en koning Lodewijk Napoleon
(Op-)Heusden in 1770 van een grotere
bezocht met een regeringsdelegatie het
dijkdoorbraak op het punt waar de
getroffen gebied. Bij een overstroming in
Koningsstraat overgaat in de Lakemondse-
januari 1820 had het dorp niet minder te lij-
straat. De grote binnendijkse kolk die daar-
den en kwam er zelfs veel vee om in de
van overbleef werd kort na de tweede
watervloed.
wereldoorlog met puin gedempt. In 1784 brak de Waaldijk bij Eldik en Ochten op drie plaatsen als gevolg van ijsdammen. De hele Neder-Betuwe kwam in een mum van tijd onder water te staan. Een hulpactie deed uit alle delen van het land geld binnenstromen en voor schade aan vee, huizen, kleding, voedsel en hooi keerde de gemeente Kesteren een bedrag uit van 587 gulden, 13 stuivers en 9 centen. Ook in januari 1809 liep het dorp OpHeusden ten gevolge van dijkbreuken helemaal onder. Met behulp van vele schuiten konden alle mensen en het vee gelukkig worden gered, maar het water vernielde 33
123
124
Een nieuwe kerk in Op-Heusden
Aardappelziekte Het kerkgebouw in Op-Heusden verkeerde omstreeks 1825 in een zeer bouwvallige staat en in 1826 kwam zelfs een gedeelte van het gewelf
naar
beneden.
De
gemeente was niet bij machte het bedehuis van de Nederlandse Hervormde Kerk te herstellen, vanwege ‘den verachtelijke staat van de landbouw, overstromingen, ongedierte, misgewas en 125
vermeerdering van lasten’. In de jaren 1845
d), geboren in Op-Heusden op 5 april
en 1846 zorgde een verschrikkelijke
1824, een opvallende rol zou spelen in de
aardappelziekte voor een nieuwe ramp,
kerkgeschiedenis van Op-Heusden.
waar behalve de boeren ook de arbeiders
Na het overlijden van Teuntje Speijers op 7
zeer onder te lijden hadden, die gewend
oktober 1825 trouwde Reijer Thomas van
waren drie maal per dag aardappelen te
de Pol op 20 oktober 1827 met Angenieta
eten.
van Kraaijkamp uit Op-Heusden, dochter
In 1840 had de gemeente Kesteren een
van landeigenaar Jan van Kraaijkamp. Reijer
inwonertal van slechts 1.975. In het dorp
Thomas was toen molenaar van beroep,
Op-Heusden woonden 1.276 mensen in
maar stond in latere jaren geboekt als land-
218 huizen of boerderijen, die hun bestaan
bouwer in Op-Heusden. Uit zijn tweede
vooral in de landbouw vonden. Op-
huwelijk kwamen ook vijf kinderen voort
Heusden werd in die tijd omschreven als
(VIII-f t/m j), waarvan Teunis (VIII-i), gebo-
‘vrij groot en zeer wel betimmerd’. Ook
ren in Op-Heusden op 6 oktober 1838, de
schreef men over een prachtig herenhuis,
lijn voortzette naar Groep Midden Betuwe
De Woert, ook wel Huis-te-Op-Heusden
(GMB).
genoemd. Van een kasteelachtig huis kan geen sprake zijn geweest, maar vermoede-
Kerkvoogd Thomas van de Pol (VIII-d)
lijk werd boerderij De Woert bedoeld. In
Tegen de vrijzinnige geest, die in de
buurtschap Lede en Oudewaard stond
Nederlandse Hervormde Kerk heerste,
vroeger wel het kasteel ter Leede, waar in
kwam verzet. In verschillende delen van
1840 echter weinig meer van over was dan
Nederland ontstonden omstreeks 1835
de slotgrachten.
afscheidingsbewegingen, die hevige vervolging te verduren kregen. Bijeenkom-
Molenaar Reijer Thomas van de Pol (VII-i)
sten van meer dan 20 personen werden
Het jongste kind van Thomas Pelgrums van
niet getolereerd. In Op-Heusden stelde
de Pol (VI-f) en Grietje Otthen Reijers was
boomkweker Anthonie Pendraat zijn huis
Reijer Thomas van de Pol (VII-i), geboren in
aan de Tielsche straatweg in 1843 ter
Lakemond op 23 maart 1791. Hij trad op
beschikking om afgescheiden predikanten
13 maart 1819 in het huwelijk met Teuntje
te laten voorgaan. Na enige boetes voor
Speijers. Zij schonk hem vijf kinderen (VIII-
ds. Brummelkamp werden deze bijeen-
a t/m e), van wie Thomas van de Pol (VIII-
komsten oogluikend toegelaten.
126
Op 1 januari 1851 werd ds. J.W. Felix te
Een aantal vooraanstaande burgers met een
Op-Heusden beroepen, een rechtzinnig
liberale inslag wisten in de jaren zestig van
predikant, die de vader van het Friese
de 19e eeuw hun invloed in de kerkelijke col-
Réveil werd genoemd, een opwekkings-
leges te vergroten en mensen als Thomas
beweging, gebaseerd op ‘de kleine burge-
van de Pol verdwenen weer uit de kerken-
rij, het eenvoudige volk en de kleine
raad. De tweekamp, die toen in de gemeen-
ambachtslui’. De sympathisanten van de
te ontstond, leidde na een wetswijziging
afscheiding keerden terug naar de grote
betreffende het beheer van de kerkelijke
kerk, zoals Anthonie Pendraat en Thomas
goederen tot een diepgaand conflict in Op-
van de Pol (VIII-d), die zelfs een zetel kre-
Heusden. Tegen de zin van de kerkvoogdij
gen in de kerkenraad.
en de kerkenraad stelden de gemeenteleden
127
in 1869 een nieuw reglement vast en kozen
wer-oefenaar uit om in de kerk te komen
vijf kerkvoogden, waaronder Thomas van de
prediken. Omdat deze oefenaar weinig bin-
Pol en acht notabelen (een adviescollege),
ding had met de Nederlands Hervormde
onder wie Teunis van de Pol (VIII-i), de jon-
Kerk diende de kerkenraad een protest in
gere halfbroer van Thomas. De oude kerk-
bij de classis in Tiel. De classis ontnam de
voogdij legde zich pas na enige processen in
nieuwe kerkvoogden het lidmaatschap van
1871 moeizaam neer bij het overdragen van
de Nederlands Hervormde Kerk. Deze had-
het beheer van de kerkgoederen.
den echter de steun van de notabelen en bleven gewoon op hun post. Vervolgens
Opnieuw tweespalt in Op-Heusden
werden ook de notabelen in 1872 ontzet
De komst van een nieuwe predikant, die
uit het lidmaatschap van de kerk.
wel als ‘half rooms’ werd betiteld, leidde tot
De classis liet door 50 gemeenteleden een
nieuwe onenigheid. De gemeente nodigde
nieuwe kerkvoogdij kiezen, terwijl 80 ande-
tegen de zin van de dominee een landbou-
re leden een protest indienden en alleen de
128
bestaande
kerkvoogdij
erkenden.
Hervormde Kerk. Zij gingen door met bij-
President-kerkvoogd en molenaar Thomas
eenkomsten voor hun godsdienstoefenin-
van de Pol, die het huis de Molenpol
gen in schuren, zoals de grote schuur van
bewoonde aan de Rijnbandijk, stelde zijn
notabele Thomas Brienissen op de hoek van
schuur beschikbaar voor godsdienstoefe-
de Tielsestraat, waar in december 1879 het
ningen, waar ds. E. Fransen vele keren
huwelijk was bevestigd van Willem van
voorging. Een jarenlange periode van con-
Dorland en Antje Evers. Ook de schuur van
flicten volgde over het beheer van het kerk-
sigarenfabrikant Wouter Geurts, die boer-
gebouw, de pastorie en de bijbehorende
derij
gronden met vele rechtsgangen, die regel-
Dalwagenseweg, werd veelvuldig gebruikt.
matig de kranten haalden.
Omdat de doleantie weinig vat kreeg op de
De
Tol
bewoonde
aan
de
Nederlandse Hervormde Kerk in OpUiteindelijk moest de groep rond Thomas
Heusden, besloot deze groep zich op
van de Pol in 1885 het beheer van de kerk-
8 oktober 1888 los te maken van de
goederen overdragen. De zwaar teleurge-
gemeente en te reformeren.
stelde Thomas van de Pol, in 1859 gehuwd met Jannetje van Warbij, vertrok met zijn
Om een nieuw kerkgebouw te kunnen
gezin naar de buurtschap Eimeren bij Elst
stichten richtte de groep de vereniging De
(Gld), waar hij boerderij Bouwhoeve met
Kerkelijke Kas op met Wouter Geurts als
enige percelen bouwland pachtte van het
voorzitter en onder andere Evert van de Pol
weeshuis in Arnhem. Hij verpachtte zijn
(VIII-h), halfbroer van oud-kerkvoogd
bezittingen in Op-Heusden en liet volgens
Thomas van de Pol, als bestuurslid. Voor
overlevering de molen naast zijn woning
het nieuwe kerkgebouw stond Evert Heitink
aan de Rijnbandijk afbreken om te voorko-
een gedeelte af van zijn tabaksland achter
men dat één van zijn kinderen daar later op
zijn woning aan de Rijnbandijk, aan de
zou komen. In Op-Heusden liet hij een
oostzijde grenzend aan het Binnenpad
sterk verdeelde kerkgemeente achter.
(Kerklaan). Door de grote saamhorigheid van de leden
Stenen voor een nieuwe kerk
werd de bouw vrijwel geheel door eigen
De groep sympathisanten van Thomas van
mensen uitgevoerd en betaalden bemiddel-
de Pol stonden na de gebeurtenissen van
de leden de bouwmaterialen. De stenen
1885 min of meer buiten de Nederlands
werden tegen een zeer lage prijs gekocht, 129
omdat de leden deze zelf uit een in de Rijn
Johannis den Hartog in 1893 op de
gezonken schip haalden, die bij laag water
Molenpol kwam te wonen, Arend (1876)
half boven het water uitstak. Op de wal wer-
en Willem (1879). Teunis van de Pol woon-
den de stenen gedroogd en naar de bouw-
de met zijn gezin aan de Dorpsstraat, onge-
plaats vervoerd. Na te zijn verlost van zijn
veer op de plaats waar de huidige apotheek
vracht begon het schip weer te drijven en
is gevestigd. Hij bleef als diaken en raadslid
kon worden overgedragen aan de schipper.
lange tijd actief in de gereformeerde kerkgemeente.
Diaken Teunis van de Pol (VIII-i) In de schuur van Wouter Geurts werd op
Na de vereniging in 1892 van de uit de
21 november 1888 een ledenvergadering
afscheiding
gehouden onder leiding van ds. E. Eisma uit
Gereformeerde Kerk en de Nederduitsche
Bennekom, waarin oud-notabele Teunis
Gereformeerde Kerk, die uit de doleantie
van de Pol (VIII-i), de jongere broer van
voortkwam, voelden C. Pieneman en de zij-
Evert van de Pol (VIII-h) en halfbroer van Thomas van de Pol (VIII-d), tot diaken werd gekozen. Op 21 december 1888 werd hij door ds. Eisma in het ambt bevestigd tijdens de eerste dienst van de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk te Opheusden’ in het nieuwe kerkgebouw. In januari 1889 werd Cornelis Pieneman beroepen tot voorganger van de nieuwe kerk. In 1902 trouwde dominee C. Pieneman met Grietje van de Pol, een dochter van oud-kerkvoogd Thomas van de Pol (VIII-d). Teunis van de Pol (VIII-i) trouwde 3 april 1873 met Janna Gerarda Costermans. Het huwelijk bracht zes kinderen (IX-a t/m f), waarvan er drie als kind overleden. De drie overige kinderen waren Angenieta (geboren in 1874), die door haar huwelijk met 130
voortgekomen
Christelijk
nen zich niet erg thuis bij de Gereformeerde
gadering van de classis. Ouderling Rengert
Kerken in Nederland. Zij sloten zich
Segers uit Lisse nodigde hem een keer uit
ondanks onderlinge verdeeldheid in 1894
om na de vergadering mee te gaan naar
min of meer aan bij de Gereformeerde
Lisse en bij hem te overnachten. Zo leerde
Gemeenten onder het kruis, die in 1907
Arend diens dochter Alida Gerarda Segers
fuseerden met de Oud Gereformeerde
kennen met wie hij op 12 juli 1905 in het
Gemeenten
huwelijk trad.
tot
de
Gereformeerde
Gemeenten in Nederland. In de vergade-
Arend en Alida van de Pol woonden enige
ring van kerkeraad en kerkvoogden op
jaren in een huisje aan de Rijnbandijk, ter
17 april 1908 besloot de gereformeerde
plaatse
gemeente in Opheusen zich hierbij aan te
Suilichem. Na de sluiting van zijn tabak- en
sluiten.
sigarenfabriek, die volgens overlevering
van
automobielbedrijf
Van
failliet was gegaan, verhuisde Wouter Ouderling Arend van de Pol (IX-b)
Geurts in 1908 naar Wageningen. Daar
Ook Arend van de Pol (IX-b), geboren in
woonden zijn zoon en zijn dochter, die
1876, was diaken in de Gereformeerde
getrouwd was met Jochem van Schuppen,
Gemeente in Nederland te Opheusden van
een telg uit de bekende Veenendaalse tex-
1898-1906 en van 1908-1911. Daarna was
tiel- en sigarenfabrikantenfamilie. Eén of
hij ouderling tot 1933. Zijn broer Willem
twee jaar later kocht Arend van de Pol diens
van de Pol (IX-d) was diaken van 1913-
vroegere
1930. Arend van de Pol reisde als diaken
Dalwagenseweg, waar hun kerk was
eens per jaar naar Leiden voor de jaarver-
gesticht. Het bekende huis op de oude
woning
de
Tol
aan
de
131
grens van de Over-Betuwe en de Neder-
bouwde hij wat koren en verzorgde het
Betuwe dankt zijn naam aan een tol, die de
grasland voor de koeien. Samen met zijn
Gelderse landsheer daar ooit oprichtte.
vrouw en kinderen en de inwonende
Naar verluid was de weg niet meer dan een
knecht Jan Poel runde hij een gemengd
karrespoor, waar de schuur van de Tol over-
boerenbedrijf. Arend en Alida van de Pol
heen was gebouwd. Het ‘verkeer’ moest
kregen twaalf kinderen (X-a t/m l): Teunis
door de schuur heen, zodat het erg gemak-
(geboren in 1906), Rengert (1907), Arend
kelijk was om het tolgeld te innen.
(1908), Jan Pieter (1909), Janna Gerarda (1911), Gerrit Jan (1913), Hendrika
Arend van de Pol gebruikte de voormalige
Carolina (1914), Willem (1916), Angenieta
tabaksschuur als stal en hield koeien,
(1918), Alida Gerarda (1919), Reijer
paarden, varkens en kippen. Verder ver-
Thomas (1920) en Cornelis Rengert (1922).
132
Beproevingen op de Tol
begrafenis bij. De oudste zoon Teunis werd
Door een zware griep en een longontste-
de nieuwe ‘baas’ op de boerderij, waar zijn
king overleed Alida Gerarda van de Pol-
tweede moeder en zijn broers en zusters
Segers in het kraambed op 5 maart 1922
bleven wonen en meewerken. Van lieverlee
op 40-jarige leeftijd Haar tweede moeder,
vertrokken de overige kinderen na huwelij-
Aartje Lindner, de weduwe van Rengert
ken uit de Tol en kwamen meestal weer op
Segers, kwam over om voor de kinderen te
boerderijen terecht in Dodewaard, Heteren,
zorgen en het huishouden te doen. Zij
Ressen, Velp en elders in Opheusden.
kreeg daarbij steun van Antje van DorlandEvers, de kreupele weduwe van Willem van
Gerrit Jan van de Pol (X-f)
Dorland, die na de dood van de ouderling
Als opgeschoten jongen trok Gerrit Jan van
in 1919 in het gezin van Arend van de Pol
de Pol veel op met zijn oudere broer Jan
was opgenomen en door zijn kinderen
Pieter. De belhamels sprongen over menige
opoe werd genoemd. Zij bleef in huize de
sloot, maar belandden ook wel eens allebei
Tol tot aan haar overlijden op 85-jarige leef-
in het water.
tijd in 1932.
Omdat hun moeder uit de bollenstreek
Op 16 september 1925 trouwde Arend van
kwam, probeerden Gerrit Jan van de Pol en
de Pol met de weduwe Lena Frederika van
zijn broers met behulp van moeder en haar
Doorn. Zij was geboren in Geldermalsen en
familie het telen van bloembollen onder de
was eerder getrouwd met Jacobus Brouwer
knie te krijgen en toe te passen in
van Voorden en met Roelof van Zetten. Zij
Opheusden. Dat werd uiteindelijk geen
kreeg zelf nooit kinderen, maar nam al voor
succes, omdat de Betuwse grond daar niet
de tweede keer de zorg op zich van een
erg geschikt voor is, maar hun pogingen
weduwnaar met kinderen. Zij was een ver-
zorgden wel voor een vrolijke kleurenpracht
standige vrouw, die werd bewonderd om
aan de Dalwagenseweg in menig voorjaar.
de wijze waarop zij met de voor haar
Toen de jongen een jongeman werd liet hij
‘vreemde’ kinderen omging.
een oogje vallen op een jongedame. Het was zijn broers en zusters al opgevallen, dat
Op 6 mei 1933 overleed Arend van de Pol
Gerrit Jan van de Pol altijd aan de weg vóór
na een langdurige ziekte op 57-jarige leef-
het huis stond op de tijdstippen dat Aaltje
tijd. Een vijftal predikanten van de kerk, die
van Eldik uit de Hamsestraat langs fietste
hij 33 jaar mocht dienen, woonden zijn
op weg naar haar werk in de jamfabriek van 133
Geurts in Dodewaard. Niet lang daarna was
Opheusden in oorlogstijd
het stel verloofd en op 25 maart 1937 vond
Door de strategische ligging tussen twee
het huwelijk plaats. Gerrit Jan bleef nog een
grote rivieren moesten Opheusen en de
poosje op de Tol werken en woonde met
omliggende dorpen het in de tweede
zijn vrouw in een huurhuis aan de
wereldoorlog behoorlijk ontgelden. Na de
Dalwagenseweg 42.
mobilisatie in september 1939 werden Nederlandse soldaten in huizen en boerde-
In 1938 verhuisde het echtpaar naar
rijen in Opheusden ingekwartierd. Zij groe-
Dodewaard om daar zelf te boeren. Aan de
ven tankgrachten rond Opheusden, bouw-
Kalkestraat huurde Gerrit Jan van de Pol
den bunkers en trokken veldschansen op.
een boerderij met erf en land van een boer,
Toen de Duitsers op 10 mei 1940 het land
die het had gekocht voor zijn zoon, die daar
binnenvielen, begon ook voor Nederland
op dat moment nog te jong voor was.
de oorlog. De inwoners van Opheusden
Gerrit Jan en Aaltje van de Pol kregen
werden geëvacueerd, omdat het dorp te
negen kinderen (XI-a t/m i): Alida Gerarda
dicht
(geboren in 1938), Teuntje (1939), Arend
Betuwestelling lag. Zij begaven zich, meest
(1941), Gerrit Jan (1942), Mauritz (1945),
te voet, naar Ingen, waar rijnaken klaarla-
de tweeling Angenieta en Teunis (1947),
gen om hen naar Gouderak en andere
Rengert (1951) en Aalbert (1952). De oud-
plaatsen in de omgeving van Rotterdam te
ste dochter en de jongste twee zonen wer-
varen.
den in Opheusden geboren en de overige
Na het verschrikkelijke bombardement op
zes kinderen in Dodewaard.
Rotterdam op 14 mei 1940 gaf Nederland
134
bij
de
Grebbelinie
en
de
de strijd op en werd het land door de
Duitsers als uitkijkpost kon dienen. Voor het
Duitsers bezet. De volgende dagen kwa-
overige viel de schade mee. Enige huizen en
men de Opheusdenaren naar hun dorp
boerderijen, die in het schootsveld lagen,
terug. De toren van de hervormde kerk
waren afgebrand en hier en daar was een
bleek door Nederlandse militairen te zijn
granaatinslag te bespeuren.
opgeblazen, zodat deze niet meer door de
135
Tijdens de bezetting kwamen belangrijke
de frontlinie en verbleven de nog niet
levensmiddelen op de bon en was het clan-
gevluchte bewoners in kelders.
destien slachten van vee ten strengste ver-
De gevechten duurden tot 15 oktober,
boden. Bij luchtgevechten in 1943 en 1944
waarna Opheusden in niemandsland lag.
stortten diverse vliegtuigen neer op grond-
Bij de strijd verloren de Engelsen ca. 50
gebied van Opheusden, waarbij enkele
man, de Amerikanen ca. 300 en de Duitsers
boerderijen afbrandden. Na de landing van
ca. 800. De inwoners van Opheusden
de geallieerde troepen in Normandië op
waren voor de helft aan de Duitse kant, in
6 juni 1944 kwamen de bevrijders snel rich-
de Neder-Betuwe en op de Veluwe terecht-
ting Nederland, wat paniek veroorzaakte bij
gekomen, de andere helft in bevrijd gebied
de Duitsers, die Opheusden ontvluchtten.
in het zuiden van het land. De Amerikanen
Op 23 september 1944 reden de eerste
verlieten de Betuwe op 27 november, waar-
Engelse soldaten Opheusden binnen, op
na de Duitsers de dijk bij Driel lieten sprin-
3 oktober kwamen de Amerikanen. Op
gen om de regio onder water te zetten. Pas
5 oktober begon een fel tegenoffensief van
in april 1945 kwamen de geallieerden terug
de Duitsers, dat middenin het dorp tot stil-
en zuiverden Canadese en Belgische troe-
stand kwam. Dagenlang lag Opheusden in
pen met tanks Opheusden en omgeving.
136
Na de capitulatie op 5 mei 1945 duurde het
die in het hok naast het huis verschrikkelijk
nog een maand voordat de Opheusdenaren
tekeer gingen. Ik schoof het raam open en
terug konden keren naar hun dorp. Eerst
bespeurde een hevig luchtgevecht. De
moesten de achtergebleven explosieven
lucht zat tot in de verste verte vol met
worden opgeruimd en noodgraven van sol-
vliegtuigen en weldra vloog er één in
daten worden geruimd. De vele kapotte
brand. We begrepen dat het nu oorlog was.
huizen gaven het dorp een troosteloze aan-
Toch wel angstig ging ik later op pad om de
blik. Het duurde vijftien jaar voordat alle
acht koeien te melken, die pas twee dagen
materiële schade weer redelijk was hersteld.
buiten waren. Tijdens het melken vlogen de kogels van de vliegtuigen mij om de
Evacuaties in Dodewaard
oren.
Op 10 mei 1940 werden wij ’s morgens
Enige uren later nam ik afscheid van mijn
tegen drie uur ruw gewekt door de kippen,
vrouw Aaltje en de kinderen Ali en Tonni,
137
die naar de boten vertrokken voor de eva-
kwartierd bij boer C. Langerak. Daar maak-
cuatie. Zelf ging ik met de koeien mee,
te ik tijdens het melken een luchtgevecht
maar omdat de boten vol waren, moest ik
mee tussen 3 Duitse bommenwerpers en
tot de volgende dag in Dodewaard blijven.
10 Engelse jachtvliegtuigen en zag de
Nog één keer voerde ik onze 18 varkens,
vliegtuigen af en aan vliegen voor het
150 kippen en de kalveren. ’s Nachts om
bombardement op Rotterdam. ’s Avonds
twee uur werd ik weer opgeschrikt door
was de lucht één zee van rook. Met een
grenstroepen, die zich terugtrokken en mij
roeiboot ging ik de volgende dag de
maanden weg te komen, want de Duitsers
Merwede over om naar mijn koeien te kij-
zaten hen op de hielen. Met twee buren
ken, die in Dubbeldam waren. Ik sneed de
fietste ik via Eldik en IJzendoorn naar Tiel,
pluimen van de staarten af, zodat de ver-
waar ik werd herenigd met vrouw en kin-
voerder mijn koeien kon herkennen. Op
deren, omdat de boten lagen te wachten
17 mei reden wij met een autobus terug naar
voor de Ponteniersbrug, waar voortdurend
huis. Bij Kesteren zagen we dode paarden
legeronderdelen overheen trokken.
en
verbrande
boerderijen.
De
Opheusdense brug was kapot en de weg De volgende dag bleken de boten, die naar
versperd, zodat we nog een half uur naar
Zeeland zouden gaan, niet verder te kun-
huis moesten lopen.
nen dan Sliedrecht, waar wij werden inge-
In Dodewaard zaten grote gaten in de wegen
138
en lagen overal dode paarden en varkens. Bij
knollen in de hoop dat er nog een beetje
ons viel het nogal mee. Er waren wat dak-
van terecht zou komen.
pannen stuk, het hele huis lag overhoop en een granaatscherf was dwars door het ven-
Tot zover een enigszins ingekorte versie
ster heen in de muur geslagen, vlak naast het
van de herinneringen aan mei 1940, zoals
portret van moeder. De varkens waren alle-
Gerrit Jan van de Pol die een half jaar later
maal nog in leven, maar wel zo dun als een
opschreef. De volgende oorlogsjaren
lat. Ik raapte zo’n 400 eieren en zag wel 25
kwam hij met vrouw en kinderen zo goed
jonge kuikens rondscharrelen. Geen melk,
en zo kwaad als het ging redelijk door. In
geen boter, geen brood: alles gestolen. Op
november 1944 moest Dodewaard echter
23 mei kreeg ik weer 6 van mijn eigen
opnieuw geëvacueerd worden. Gerrit Jan
koeien en 2 pinken terug uit Dubbeldam en
van de Pol werd met zijn gezin ingekwar-
in juni zaaide ik wat haver, gerst, bieten en
tierd bij broer en zus Piet en Mien van
139
Terug naar de Tol Naast de restanten van de boerderij werd in 1945 voor Gerrit Jan van de Pol en zijn gezin een Zweedse houten noodwoning neergezet op het erf in Dodewaard. Gerrit Jan en Aaltje van de Pol probeerden het gewone leven weer op te pakken en het boerenbedrijf opnieuw op poten te zetten. In 1949 werd de pacht van de boerderij echter opgezegd, omdat de Santen in Kerk-Avezaath. In het naburige
eigenaar uit Zetten zijn zoon inmiddels
Zoelmond maakte hij kennis met een zoon
oud genoeg vond om in Dodewaard voor
van Jan van de Pol, een neef van zijn
zichzelf te beginnen. Enige beraadslagin-
vader, die daar burgemeester was en een
gen in de familie Van de Pol hadden tot
grote boerderij bezat. Hij kreeg daar
gevolg dat Gerrit Jan van de Pol, nu met
regelmatig eten en liet er zijn oudste
zijn gezin, terug kwam op zijn ouderlijk
dochter Ali logeren, die het daar goed
huis de Tol.
had. Tot na de bevrijding bleef het gezin in
De Duitsers hadden de hooischuur van de
Kerk-Avezaath.
in
Tol volgestopt met granaten. Na de bevrij-
Dodewaard bleek de boerderij met de
ding in 1945 was iemand van het plaatse-
grond
moest
lijk opbouwbureau op het erf papier gaan
opnieuw worden opgebouwd, maar Gerrit
verbranden. Door onvoorzichtigheid vloog
Jan was dankbaar dat hij en zijn vrouw en
het hooi in brand en ontploften de grana-
kinderen
zuster
ten. De hele boerderij stond vol met kleren,
Angenieta was in maart 1944 na een ziek-
schoenen en andere zaken, die door fami-
te gestorven, maar de overige familiele-
lieleden waren geschonken en die bestemd
den hadden de oorlog overleefd.
waren voor de door de oorlog nooddruftig
140
gelijk
nog
Na
terugkomst
gemaakt.
leefden.
Alles
Zijn
geworden familieleden. Alles verbrandde
Cornelis Rengert (Cor), ging toen weer met
door de ontploffingen en zelfs boerderij
zijn moeder op de Tol wonen in een stenen
‘Het Blauwe Hekke’ die een heel eind ver-
noodwoning. Na enige jaren liet Cor van de
derop lag, werd door een granaat geraakt
Pol voor zijn gezin een huis bouwen aan de
en verbrandde geheel.
Kastanjelaan en nam zijn moeder mee om bij hem in te wonen. Gerrit Jan van de Pol
De Tol was eigendom van Teunis van de
kocht de Tol in 1949 van zijn oudste broer
Pol, de oudste broer van Gerrit Jan, maar
en liet de noodwoning uit Dodewaard
die ging na de oorlog met zijn gezin op het
afbreken en op het erf van de Tol weer
boerenerf van zijn schoonouders wonen,
opbouwen naast de stenen wederopbouw-
elders in Opheusden. De jongste broer
woning.
141
i. REIJER THOMAS * 23-03-1791 - † 09-09-1874
VII
13-03-1819 X Teuntje Speijers (* 1795 - † 1825)
20-10-1827 X Angenieta van Kraaijkamp (* 1802 - † 1863)
a. Grietje * 1819
b. Geurt * 1821
c. Jacoba Maria * 1822
i. TEUNIS * 06-10-1838 e. Ariën Hendrik * 1825 † 15-03-1921
d. Thomas * 1824
VIII
f. Jan * 1828
g. Grietje * 1831
j. Aart Otto * 1841
h. Evert * 1835
03-04-1873 X Janna Gerarda Costermans (* 1841 - † 1920)
a. Angenieta * 1874
c. Reijer Thomas * 1877 - † 1885
IX
b. AREND * 31-03-1876 † 06-05-1933
d. Willem * 1879
Reijer Thomas */- † 1885
e. Balia Wilhelmina * 1881 - † 1883
12-07-1905 X Alida Gerarda Segers (* 1881 - † 1922)
16-09-1925 X Lena Frederika van Doorn (* 1877 - † 1960)
a. Teunis * 1906
b. Rengert * 1907
c. Arend * 1908
d. Jan Pieter * 1909
X b. Teuntje * 1939
X Marinus van Roekel * 1938
X Johannes Roelofsen * 1939
142
g. Hendrika GERRIT JAN Carolina * 04-02-1913 * 1914 † 09-12-1984
h. Willem * 1916
i. Angenita * 1918
j. Alida Gerarda * 1919
k. Reijer Thomas * 1920
l. Cornelis Rengert * 1922
25-03-1937 X Aaltje van Eldik (* 1915 - † 1987)
a. Alida Gerarda * 1938
XI
f.
e. Janna Gerarda * 1911
c. Arend * 1941
X Berendina Johanna Krijt * 1949
d. Gerrit Jan * 1942
X Catharina Crum * 1941
d. Mauritz * 1945
X Adriana van Binsbergen * 1947
e. Angenieta * 1947
f. Teunis * 1947
g. Rengert * 1951
h. Aalbert * 1952
X Albert Huibers * 1944
X Teuntje van Walsem * 1952
X Hendrika van Harn * 1953
X Aveke Hol * 1956
XII a.: Willem (*1960), Aaltje Gerarda (*1964) en Dirkje Paulina (*1969). b.: Teunis (*1961), Aaltje (*1963), Evertje Cornelia (*1965), Gerrit Jan (*1968), Teuntje (*1971, † 1976), Johannes (*1977) en Antonia (*1979). c.: Berendina Johanna (*1972), Gerrit-Jan (*1973), Arend-Jan (*1977) en Aaldert (*1978). d.: Wilhelmina Andrea (*1964), Aaltje (*1965), Catharina (*1968), Gerrit-Jan (*1970), Johanna Adriana (*1973), Arend Maurits Rengert (1984) en Teunis Anton Aalbert (1984). e.: Gerrit Jan (*1965), Gerritje (*1966), Arend (*1967) en Steven (*1981). f.: Johanna (*1967), Gerrit-Jan (*1970) en Angenieta (*1981). g.: Gerrit-Jan (*1968), Rijk (*1970), Aaltje (*1972), Teunis (*1974), Steventje Cornelia (*1977), Arend Johannes van de Pol (*1979) en Johan Frederik van de Pol (*1984) h.: Gerrit Jan (*1972), Hendrik (*1974), Rengert (*1978), Hendrikje Hendrika (*1982) en Aaltje (*1987). i.: Gerrit Jan (*1977), Nelis (*1978), Aalbert (*1981), Margje (*1986) en Arend-Willem (*1991).
143
Archieven Archief- en Informatie Centrum, Historische Kring Kesteren en Omstreken Bedrijfsarchief GMB, Opheusden Centraal bureau voor Genealogie, ’s-Gravenhage Drents Archief, Assen Gelders Archief, Arnhem Het Utrechts Archief Historisch Centrum Overijssel, Zwolle Kamers van Koophandel in Arnhem, Dordrecht, Middelburg, Rotterdam, Tiel en Zwolle Nationaal Archief, ‘s-Gravenhage Nederlandse Genealogische Vereniging, bibliotheek Weesp Privé-archieven S. van de Pol in Bennekom en A. van Roekel-van de Pol in Kesteren Regionaal Archief Rivierenland, Tiel Intervieuws As, M.T.J. van, financieel directeur GMB Beheer, Opheusden Baas, ir. J., oud-voorzitter Waterschap van de Berkel, oud-voorzitter Zuiveringschap Oostelijk Gelderland, Gorssel Cornelissen, D., oud-kraanmachinist, Borculo Dam-van de Pol, A. van, zuster van de oprichter, Opheusden Douw, G., oud-directeur Douw Wegenbouw, Lichtenvoorde Dijk, J.C. van, hoofd GMB Ontwerpbureau, Opheusden Enk, ing. J. van, oud-bedrijfsdirecteur Broekert Aannemingsmij., IJhorst Gubbels, H., oud-draglinemachinist MiddenBetuwe Aannemingsmij, Opheusden Hendriks, M. oud-medewerker Broekert Aannemingsmij., IJhorst Kleyn, ing. C.H.J. de, bedrijfsdirecteur GMB Milieuwerken, Opheusden Meer, ir. E.N. van der, oud-adjunct-directeur Midden-Betuwe Slibverwerking, Opheusden Oosten, ing. P. van, directeur GMB Beheer, Opheusden en GMB Infra west zuid, Ridderkerk Pannekoek, J.G.H., oud-adjunct-directeur Midden-Betuwe Aannemingsmij., Opheusden 144
Pol, A. van de, oud-financieel directeur GMB Holding, Opheusden Pol, A. van de, directeur GMB Slibverwerking, oud-directeur GMB Holding, Opheusden Pol, ir. G.J. van de, directeur GMB Beheer, Opheusden Pol, G.J. van de, bedrijfsleider GMB Slibverwerking, Opheusden Pol, R. van de, directeur Midden-Betuwe Materieel, Opheusden Pol, T. van de, bedrijfsdirecteur GMB Infra oost, Lichtenvoorde Rasing, ing. A.J., bedrijfsdirecteur GMB Rioleringstechnieken, Opheusden Roekel-van de Pol, A. van, dochter van de oprichter Kesteren Veld, J. in ‘t, oud-bedrijfsdirecteur GMB LBS infra, Ridderkerk Versluis, ir. L.J., oud-bedrijfsdirecteur GMB J.D. Janse infra, Middelburg Winkels, G., oud-directeur Aannemingsbedrijf Winkels B.V., Oude Tonge Literatuur Aa, A.J. van der Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem 1851 GMB, Creatief met land en water, Opheusden 2002 GMB, Van paard tot paardekrachten, Opheusden 1988 Groep Midden Betuwe, De basis om op te bouwen, Opheusden 1998 Jager, Jan W.N. de en menno R. Potjer, Naar de bronnen! De bewoningsgeschiedenis van Opheusden in de 17e en 18e eeuw, Kesteren 2001 Kempinck, B., Carte van sekere middelsant opten Rhijnstroom, 1608 LBS, De geschiedenis van de drie letters, Ridderkerk 2001 Osenvorenreeks, verpondingskohieren 1650, 1787, ca. 1790, 1988 Voorden, A. van, Herdenk de trouw, 18881988, Opheusden 1988