Intellectueel eigendom topsectoren Octrooien, merken en modellen in de topsectoren naar provincie

Intellectueel eigendom topsectoren Octrooien, merken en modellen in de topsectoren naar provincie

drs. J. Snoei (Panteia) drs. B. van der Linden (Panteia) drs. M. Seip (Agentschap NL/NL Octrooicentrum) Zoetermeer, april 2013

ISBN:

9789037110593

Rapportnummer:

A201316

Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap (www.ondernemerschap.nl).

Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.ondernemerschap.nl.

De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia/EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia/EIM. Panteia/EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

The responsibility for the contents of this report lies with Panteia/EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia/EIM. Panteia/EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

Inhoudsopgave

1

Inleiding

5

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Inleiding Octrooien, merken en modellen Doel van het onderzoek Onderzoeksverantwoording Leeswijzer

5 5 6 7 9

2

Octrooien in de topsectoren

11

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Octrooiaanvragen in de topsectoren door Nederlandse bedrijven Octrooiaanvragende bedrijven Octrooidichtheid naar provincie Octrooiaanvragende bedrijven naar topsector Octrooiaanvragende bedrijven naar grootteklasse Octrooiaanvragen in de topsectoren naar technologiegebied Top 10 octrooiaanvragende bedrijven

11 12 14 15 16 18 19

3

Merken in de topsectoren

21

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Merkaanvragen in de topsectoren door Nederlandse bedrijven Merkaanvragende bedrijven Merkdichtheid naar provincie Merkaanvragende bedrijven naar topsector Merkaanvragende bedrijven naar grootteklasse Top 10 merkaanvragende bedrijven

21 22 24 25 26 27

4

Modellen in de topsectoren

29

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Modelaanvragen in de topsectoren door Nederlandse bedrijven Modelaanvragende bedrijven Modeldichtheid naar provincie Modelaanvragende bedrijven naar topsector Modelaanvragende bedrijven naar grootteklasse Top 10 modelaanvragende bedrijven

29 30 33 34 35 36

5

Intellectueel eigendom en eindconclusie

39

5.1 5.2 5.3

Intellectueel eigendom in beeld Algemene conclusies Aanbevelingen voor vervolgonderzoek

39 42 46

BIJLAGE 1 Afbakening topsectoren BIJLAGE 2 Aandelen octrooiaanvragen en aanvragende bedrijven per topsector BIJLAGE 3 Verdeling (sub)technologiegebieden 2006-2010

47 57 61

3

4

1

Inleiding

1.1

Inleiding Octrooien worden breed gezien als een belangrijke indicator voor het meten van innovatie (zie o.a. OECD Patent Statistics Manual – 2009). In 2010 heeft Panteia/EIM in samenwerking met het Octrooicentrum NL onderzoek gedaan naar de innovatiekracht van Kamer van Koophandelregio’s op basis van het aantal octrooiaanvragen. Het onderzoek leverde waardevolle inzichten op in de octrooiaanvragen en octrooiaanvragende bedrijven naar grootteklasse, sectoren en Kamer van Koophandelregio’s. De resultaten gaven ook de aanleiding om de innovatiekrachtmeting uit te breiden met de merken modelaanvragen. Met de focus op de topsectoren sluit het onderzoek aan bij het topsectorenbeleid dat in 2010 door het Kabinet is ingezet. Dit beleid is erop gericht om de sectoren waarin Nederland wereldwijd uitblinkt, verder te versterken. Een belangrijke pijler hierbij is het versterken van de innovatie door het Nederlandse bedrijfsleven. Het door Panteia/EIM uitgevoerde programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap heeft dit onderzoek naar innovatiekracht in de topsectoren in samenwerking met NL Octrooicentrum (een divisie van Agentschap NL) en het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE) op zich genomen. Voorliggende rapportage biedt inzicht in de uitkomsten van het onderzoek naar de drie genoemde vormen van bescherming van het intellectueel eigendom (octrooien, merken en modellen).

1.2

Octrooien, merken en modellen Creatieve en kennisintensieve sectoren creëren vaak eigendomsvormen die intellectueel van aard zijn. De methoden om dit te beschermen zijn divers en voorkeuren verschillen per bedrijf en per sector. Een octrooi, of ook wel patent genoemd, is een exclusief recht op een uitvinding om anderen te verbieden om deze uitvinding commercieel toe te gaan passen. Een octrooi kan worden aangevraagd op technologische innovaties. Een octrooi kan alleen worden verkregen op een uitvinding. Dit kan bijvoorbeeld een onderdeel van een nieuw product zijn, maar ook een technologische verbetering van een bestaande werkwijze of productieproces. De basiseisen van een octrooieerbare uitvinding zijn dat het nieuw, inventief (d.w.z. het moet niet voor de hand liggen) en industrieel toepasbaar is. Het octrooirecht kan worden verkregen voor de duur van maximaal 20 jaar. Een merk is een teken waarmee het mogelijk is om producten en/of diensten te onderscheiden van de concurrenten. Dit kan bijvoorbeeld de naam van het product en/of de dienst zijn of het logo of de verpakking van een product en/of dienst. De duur van het merkenrecht is 10 jaar, maar kan telkens weer worden verlengd, zodat de beschermingsduur praktisch onbeperkt is (voorbeeld: het merk Aspirine van het Duitse concern Bayer). Een model is het twee- of driedimensionale uiterlijk van een product of een deel ervan. Het kan bijvoorbeeld gaan om het uiterlijk/de vorm van (mobiele) telefoons, huishoudelijke apparaten, meubels of speelgoed. Het modelrecht geldt voor 5 jaar en kan maximaal vier keer worden verlengd. Bijna elk land heeft eigen weten regelgeving rondom intellectueel eigendom en daarmee verscheidene instanties waar deze aanvragen kunnen worden ingediend. In Nederland kunnen octrooiaanvragen worden ingediend bij NL Octrooicentrum en de merken modelaanvragen bij het BBIE. Hierbij geldt dat de merken en modellen voor de gehele Benelux bescherming bieden. Bedrijven kunnen er ook voor kiezen

5

om een intellectueel eigendom te laten beschermen in meerdere landen, bijvoorbeeld in meerdere Europese landen met behulp van een Europees octrooi. De Europese octrooien kunnen worden aangevraagd bij het Europees Octrooibureau (EOB). Het EOB is belast met de uitvoering van het Europees Octrooiverdrag (EOV), waarbij zowel Europese landen binnen als buiten de EU zijn aangesloten. De EU-merken modelaanvragen kunnen worden gedeponeerd bij het Office of Harmonization in the Internal Market (OHIM). Naast het geregistreerde gemeenschapsmodel, waarbij een modelrecht wordt aangevraagd bij het OHIM, bestaat er ook het nietgeregistreerde gemeenschapsmodel. Dit type modelrecht ontstaat door het model voor het publiek ter beschikking te stellen (bijvoorbeeld door middel van een i-depot) en is dan beschermd voor een periode van drie jaar. Wanneer een bescherming van het intellectuele eigendom voor meerdere landen zowel binnen als buiten Europa gewenst is, kunnen octrooiaanvragen ook worden ingediend bij de World Intellectual Property Organization (WIPO). Daarnaast biedt de WIPO een soortgelijke mogelijkheid voor merken (systeem van Madrid) en modellen (systeem van Den Haag). Internationale merken modelrechten kunnen bij nationale bureaus van de aangesloten landen die verantwoordelijk zijn voor merken modelaanvragen worden ingediend. De WIPO is belast met het administratieve beheer van deze aanvragen. In dit onderzoek zijn alle octrooi-, merken modelaanvragen meegenomen die door Nederlandse bedrijven in de topsectoren zijn gedaan. Het betreft dus zowel de octrooiaanvragen van Nederlandse bedrijven bij NL Octrooicentrum, EOB en WIPO als de merken modelaanvragen bij het BBIE en het OHIM. Indien Nederlandse octrooiaanvragen op een technische uitvinding bij NL Octrooicentrum zijn opgevolgd door een aanvraag op dezelfde uitvinding bij het EOB of de WIPO dan is hiervoor ontdubbeld. Zowel bij octrooi-, merken modelaanvragen is gekeken naar de aanvraagdatum. Omdat regels, procedures en de duur van toekenning van intellectueel eigendom sterk kan verschillen en het soms vele jaren duurt voordat bijvoorbeeld een octrooi wordt verleend (dit in tegenstelling tot de korte tijd waarin een merk wordt geregistreerd), wordt bij het onderzoeken van innovatiekracht veelal gekeken naar de aanvragen en niet naar de verleende octrooien, merken of modellen. Een tweede reden waarom naar de aanvragen wordt gekeken, is het feit dat de innovatieve activiteiten ook hebben plaatsgevonden wanneer een aanvraag uiteindelijk niet leidt tot een verlening. Een derde reden is dat de aanvragen eerder worden gepubliceerd dan de verlening. Bij octrooiaanvragen geldt een geheimhoudingsperiode van minimaal 18 maanden.

1.3

Doel van het onderzoek Doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de herkomst van de octrooi-, merken modelaanvragen afkomstig van in Nederland gevestigde bedrijven die tot de topsectoren worden gerekend. Dit rapport geeft een landelijk beeld weer, waarbij ook wordt gekeken naar regionale verschillen per provincie.

6

De volgende onderzoeksvragen worden beantwoord: Ten aanzien van octrooien: Hoeveel octrooien worden aangevraagd door bedrijven in de topsectoren? Hoeveel octrooiaanvragende bedrijven zijn er binnen de topsectoren? Waar zijn de octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren gevestigd? Wat is de octrooidichtheid van de twaalf provincies in Nederland? Hoe groot zijn de octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren? Binnen welke technologiegebieden vallen de octrooiaanvragen die door bedrijven in de topsectoren zijn gedaan? Welke bedrijven in de topsectoren vragen de meeste octrooien aan? Ten aanzien van merken en modellen: Hoeveel merken en modellen worden aangevraagd door bedrijven in de topsectoren? Hoeveel merken modelaanvragende bedrijven zijn er binnen de topsectoren? Waar zijn de merken modelaanvragende bedrijven in de topsectoren gevestigd? Wat is de merken modeldichtheid van de twaalf provincies in Nederland? Hoe groot zijn de merken modelaanvragende bedrijven in de topsectoren? Welke bedrijven in de topsectoren vragen de meeste merken en welke vragen de meeste modellen aan? Vervolgens is toegewerkt naar twee resultaten. Ten eerste wordt het totaal aan intellectueel eigendom in de topsectoren in beeld gebracht: hoeveel octrooien en hoeveel merken/modellen zijn er aangevraagd binnen de verschillende topsectoren? Daarbij is tevens een onderverdeling naar grootteklasse en topsector van de aanvragende bedrijven gemaakt, waardoor het mogelijk wordt om na te gaan of de aanvragen van het MKB afwijken van de aanvragen van het grootbedrijf en de aanvragen in de verschillende topsectoren van elkaar verschillen. Vragen MKBbedrijven in de creatieve industrie bijvoorbeeld vaker merken of modellen aan dan octrooien? Of, vragen grote bedrijven in de topsector hightech systemen en materialen vaker octrooi aan dan in andere topsectoren? Ten tweede wordt in beeld gebracht hoe verschillende regio’s bijdragen aan het intellectueel eigendom in de topsectoren: waar in Nederland bevinden zich hotspots wat betreft het geheel aan octrooi, merken modelaanvragende bedrijven?

1.4

Onderzoeksverantwoording In het onderzoek zijn octrooidata van NL Octrooicentrum en merken- en modellendata van het Benelux Bureau voor het Intellectuele Eigendom (BBIE) gekoppeld aan gegevens over de bedrijfsactiviteiten van de bedrijven en de grootteklasse uit bestanden van LISA1, het Handelsregister2, Company.info3 en DMCD. Op de resultaten van de koppeling zijn een aantal correcties uitgevoerd. Bedrijven kunnen de aanvragen doen vanuit een bedrijfsonderdeel (bijvoorbeeld een holding)

1

Databestand met gegevens over alle bedrijfsvestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht.

2

Door de overheid gehouden register waarin gegevens van rechtspersonen en ondernemingen vermeld staan. In Nederland ligt de uitvoering van het Handelsregister in handen van de Kamer van Koophandel.

3

Database met bedrijfsinformatie van bedrijven in Nederland.

7

dat zich uitsluitend bezighoudt met de intellectuele eigendomsrechten. Andere bedrijfsonderdelen voeren de kernactiviteiten uit (“core-business”). De aanvragen zijn daarom zoveel als mogelijk is, gekoppeld aan het bedrijfsonderdeel waar de kernactiviteit van het bedrijf plaatsvindt en het grootste deel van de werkzame personen actief is. Na de koppeling aan de gegevens van de grootteklasse en de sector van de aanvragende bedrijven is aan de hand van de CBS-afbakening1 van de topsectoren (zie bijlage 1 voor de precieze afbakening) de verdeling van de aanvragen gemaakt. Ieder aanvragend bedrijf heeft een SBI2-code gekregen en op basis van deze code is het bedrijf toegewezen aan één of meerdere topsectoren. Zo kan er sprake zijn van overlap tussen de topsectoren, omdat een bedrijf in meerdere topsectoren wordt meegenomen. Wanneer hier sprake van is, wordt dit uitdrukkelijk in de tekst of in de tabellen en figuren vermeld. Omdat de SBI-code van het aanvragende bedrijf bepalend is voor de toekenning aan één of meerdere topsectoren en niet naar de inhoud van het octrooi (of de octrooien) die door het bedrijf worden aangevraagd, zijn er verschillen tussen de resultaten van dit onderzoek en het onderzoek van Agentschap NL (zie brochure “Bedrijvenbeleid in cijfer 2012” van Agentschap NL) naar octrooiaanvragen binnen de topsectoren. In het onderzoek van Agentschap NL worden in plaats van bedrijven octrooien toegekend aan één of meerdere topsectoren op basis van de technologische inhoud van het octrooi (IPC-code). Een voordeel is dat o.b.v. deze classificatie een internationale vergelijking kan worden opgesteld. Een nadeel is dat niet de koppeling kan worden gelegd met merken/modellen of andere gegevens m.b.t. innovatie of concurrentiekracht, daar deze niet uitgaan van IPC-classificatie. Een ander voordeel is dat bedrijven met octrooiaanvragen die van toepassing zijn op meerdere topsectoren ook tot meerdere topsectoren worden gerekend op basis van de inhoud van het octrooi. Zo worden octrooiaanvragen van Philips m.b.t. de verlichting van tuinbouwkassen ook tot de topsector Tuinbouw & uitgangsmaterialen gerekend. Dit onderzoek sluit aan op de CBS-indeling van topsectoren. Hierdoor kunnen de cijfers uit dit rapport worden vergeleken met andere cijfers die zijn verkregen door gebruikt te maken van dezelfde indeling (op basis van SBI-codes). Samengevat betekent dit dus dat cijfers uit dit onderzoek niet vergelijkbaar zijn met de cijfers van het onderzoek van Agentschap NL. In het onderzoek is de periode 2006-2010 geanalyseerd. Recentere data van 2011 is nog niet beschikbaar gezien de geheimhoudingsperiode van minimaal 18 maanden bij de octrooiaanvragen. Bij de uitkomsten van het voorliggend rapport is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat naar de vestigingsplaats van de aanvragende bedrijven wordt gekeken. Deze vestigingsplaats hoeft niet per definitie gelijk te zijn aan de locatie waar de R&D-activiteiten plaatsvinden of hebben gevonden.

8

1

CBS, Monitor topsectoren. Methodebeschrijving en tabellenset, Den Haag/ Heerlen, 2012.

2

Standaard Bedrijfsindeling, uitgegaan van SBI 2008.

1.5

Leeswijzer De voorliggende rapportage is ingedeeld op type intellectueel eigendom. In hoofdstuk 2 worden de uitkomsten van de octrooiaanvragen en octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren behandeld. Hoofdstuk 3 gaat in op de merkaanvragen en merkaanvragende bedrijven. Hoofdstuk 4 toont de modelaanvragen en modelaanvragende bedrijven. In hoofdstuk 5 wordt een overkoepelend overzicht gepresenteerd van alle drie de onderzochte vormen intellectueel eigendom, worden de algemene conclusies getrokken en enkele aanbevelingen voor vervolgonderzoek gedaan. Het geheel heeft drie bijlagen: de afbakening van de topsectoren op basis van de SBI-indeling (1), een uitsplitsing van de intellectueeleigendomaanvragen en de aanvragende bedrijven naar topsector en grootteklasse (2) en de verdeling van de octrooiaanvragen naar de (sub)technologiegebieden (3).

9

10

2

Octrooien in de topsectoren

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de octrooien die in de periode 2006-2010 door bedrijven in de topsectoren zijn aangevraagd. De eerste paragraaf geeft inzicht in het aantal octrooiaanvragen dat door Nederlandse bedrijven in de topsectoren is gedaan. De daaropvolgende paragrafen gaan in op het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren naar jaar van aanvraag, per provincie, naar topsector en naar grootteklasse. Vervolgens worden de octrooiaanvragen in de topsectoren verdeeld over de technologiegebieden en wordt de top 10 octrooiaanvragende bedrijven gepresenteerd.

2.1

Octrooiaanvragen in de topsectoren door Nederlandse bedrijven In de periode 2006-2010 is door bedrijven en instellingen in totaal 35.052 keer octrooi aangevraagd. Deze octrooien zijn aangevraagd door in totaal 5.186 unieke bedrijven en instellingen. Van alle octrooiaanvragen vielen er op basis van de SBIindeling 25.464 binnen de topsectoren, wat neerkomt op een aandeel van bijna 73% in het totaal aantal octrooiaanvragen. Deze aanvragen zijn gedaan door 2.126 octrooiaanvragende bedrijven, een aandeel van 41% in het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven in deze periode. De topsector hightech systemen en materialen heeft veruit het grootste aandeel in het totaal aantal octrooiaanvragen in de topsectoren (zie Tabel 1). Ook de bedrijven in de chemie hebben in de periode 2006-2010 veel octrooien aangevraagd. Het aantal octrooiaanvragen ligt in deze periode het laagst in de topsectoren transport

en opslag en de creatieve industrie. Tabel 1

Aantal octrooiaanvragen per topsector in de periode 2006-2010, naar jaar van aanvraag

Topsector

2006

2007

2008

2009

2010

Totaal #

%*

Agro & food

404

424

416

305

545

2.094

8,2%

Chemie

952

1.113

1.054

821

784

4.724

18,6%

61

31

49

41

47

229

0,9%

300

381

489

368

410

1.948

7,7%

3.929

3.540

3.459

3.481

3.561

17.968

70,6%

146

188

170

154

182

840

3,3%

Transport en opslag

11

14

17

11

17

70

0,3%

Tuinbouw en uitgangsmateria-

88

74

69

65

112

408

1,6%

352

423

534

437

498

2.243

8,8%

Creatieve industrie Energie Hightech systemen en materialen Life sciences & health

len Water

Bron: Panteia/EIM o.b.v. NL Octrooicentrum, 2013 *) percentages tellen niet op tot 100%, omdat enkele octrooiaanvragen aan meerdere topsectoren zijn toegerekend.

11

De topsectoren laten over de periode 2006-2010 een verschillende ontwikkeling zien met betrekking tot het aantal octrooiaanvragen. De topsector hightech systemen en materialen liet een daling in het aantal octrooiaanvragen zien in 2007, waarna het aantal aanvragen stabiliseerde rond de 3.500. De topsector agro & food kende een dip in het aantal aanvragen in 2009. De topsectoren chemie, creatieve industrie, energie, life sciences & health, transport en opslag en water laten schommelingen in het aantal aanvragen zien. In de topsector tuinbouw en uitgangsmaterialen daalde het aantal octrooiaanvragen de eerste jaren (2007, 2008 en 2009), maar de topsector kende een sterke stijging in 2010.

2.2

Octrooiaanvragende bedrijven In de periode 2006-2010 is in totaal door 2.126 bedrijven en instellingen behorende bij een of meerdere topsectoren octrooi aangevraagd. Bijna twee derde van deze bedrijven en instellingen behoren tot de topsector Hightech systemen en materialen. Bijna een op de tien bedrijven behoort tot de topsector agro & food en op de derde plaats staat de topsector chemie met een aandeel van ruim 7%. Het totaal aantal octrooiaanvragende bedrijven en instellingen in de topsectoren lag het hoogst in 2010. In dat jaar hebben bijna 1.200 bedrijven en instellingen een octrooi aangevraagd. Bij deze tabel zijn twee opmerkingen van belang. Ten eerste is in dit onderzoek ontdubbeld voor octrooien die zijn aangevraagd op een zelfde vinding. Bijvoorbeeld een bedrijf dat in 2009 een Nederlands octrooi heeft aangevraagd op een vinding en vervolgens in 2010 op dezelfde vinding een Europees octrooi heeft aangevraagd, is maar 1 keer meegenomen in de telling (namelijk in 2010). Dit kan dus betekenen dat het aantal octrooiaanvragende bedrijven (na verwerking van de Europese en Wereldwijde octrooiaanvragen in 2011 en begin 2012) nog lager gaat uitvallen. Ten tweede gaat het bij de totalen per jaar om de unieke bedrijven die in dat jaar octrooi hebben aangevraagd. Omdat een bedrijf in meerdere jaren octrooi kan aanvragen, betekent optelling van de totalen in de jaren 2006-2010 dat bedrijven meerdere keren worden meegeteld. Tabel 2

Aantal octrooiaanvragende bedrijven per topsector in de periode 2006-2010, naar jaar van aanvraag

Topsector

2006

2007

2008

2009

2010

Agro & food

106

102

115

76

130

Chemie

103

98

79

72

78

Creatieve industrie

44

23

36

33

38

Energie

68

61

80

80

97

471

436

487

466

574

40

52

52

45

56

7

11

12

9

10

Tuinbouw en uitgangsmaterialen

39

39

37

32

50

Water

99

85

110

133

150

Totaal per jaar*

977

907

1.008

946

1.183

Totaal ontdubbeld per jaar

736

692

745

679

872

Hightech systemen en materialen Life sciences & health Transport en opslag

Bron: Panteia/EIM o.b.v. NL Octrooicentrum, 2013 *) bedrijven kunnen dubbel worden geteld, omdat ze onder meerdere topsectoren kunnen vallen

12

De ontwikkeling van het aantal octrooiaanvragende bedrijven laat naar topsector over de periode 2006-2010 evenals de octrooiaanvragen een verschillende ontwikkeling zien. Het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de topsector hightech systemen en materialen laat een wisselende ontwikkeling zien en ook de topsector agro & food had hier mee te maken. De topsector chemie kende haar top in het jaar 2006 met 103 bedrijven die octrooi hebben aangevraagd. De periode erna daalde het aantal aanvragers naar een lager aantal. De overige topsectoren kenden over de periode 2006-2010 zowel stijgingen als dalingen. Figuur 1

Kaart octrooiaanvragende bedrijven in Nederland in de topsectoren in de periode 2006-2010

Bron: Panteia/EIM o.b.v. NL Octrooicentrum, 2013

In Figuur 1 is het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de periode 2006-2010 in de topsectoren in Nederland op een postcode 4-kaart weergegeven. Hierbij zijn de

13

octrooiaanvragende bedrijven gebundeld met dezelfde vier cijfers van de postcode. Dus hoe groter de stip, hoe meer octrooiaanvragende bedrijven in dit postcodegebied. Er zijn concentraties te zien in de Randstad, Zuidoost-Brabant en Twente. In deze regio’s zijn ook de technische universiteiten gevestigd (Delft, Eindhoven en Enschede).

2.3

Octrooidichtheid naar provincie Deze paragraaf gaat in op de octrooidichtheid van verschillende regio’s. Hierbij is een onderverdeling gemaakt naar de twaalf provincies. Een belangrijke verklaring voor een groot aantal octrooiaanvragende bedrijven in een provincie kan uiteraard de aanwezigheid van een groot aantal bedrijven in die provincie zijn. Om goed te kunnen vergelijken tussen provincies is de octrooidichtheid berekend. Het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren over de periode 2006-2010 in een provincie is daarbij gedeeld door het totaal aantal bedrijven in de topsectoren in die provincie. De meeste octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren zijn gevestigd in de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant. De octrooidichtheid in de topsectoren ligt ook hoog in de provincie Overijssel. Het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren ligt weliswaar lager, maar ook het totaal aantal bedrijven in de topsectoren dat in Overijssel gevestigd is, is aanzienlijk minder. De gemiddelde octrooidichtheid komt uit op 0,49%. Tabel 3

Octrooidichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010

Provincie

Aantal octrooiaanvragen-

Totaal aantal be-

de bedrijven topsectoren

drijven topsectoren

Octrooidichtheid

1

Zuid-Holland

428

63.744

0.67%

2

Overijssel

181

27.499

0.66%

3

Noord-Brabant

412

67.314

0.61%

4

Gelderland

287

51.179

0.56%

5

Utrecht

155

31.456

0.49%

6

Groningen

61

15.512

0.39%

7

Friesland

74

19.497

0.38%

8

Limburg

109

29.189

0.37%

9

Noord-Holland

302

85.054

0.36%

10

Flevoland

39

12.355

0.32%

11

Zeeland

42

14.100

0.30%

12

Drenthe

36

13.514

0.27%

2.126

430.413

0.49%

Totaal

Bron: Panteia/EIM o.b.v NL Octrooicentrum, 2013

In Figuur 2 is de octrooidichtheid van de provincies weergegeven op een landkaart. Hierop is duidelijk te zien dat de provincies Zuid-Holland, Overijssel en NoordBrabant een hoge octrooidichtheid hebben. De provincies Zeeland en Drenthe kennen de laagste octrooidichtheden.

14

Figuur 2

Octrooidichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010


2.4

Octrooiaanvragende bedrijven naar topsector In Tabel 4 is een uitsplitsing gemaakt van de octrooiaanvragende bedrijven in de verschillende topsectoren naar provincie. De octrooiaanvragende bedrijven in de topsector agro & food zijn vooral gevestigd in de provincies Zuid-Holland (76 bedrijven), Noord-Brabant (52), Gelderland (43) en Noord-Holland (41). De provincie Noord-Brabant heeft daarnaast ook een even groot aantal (52) octrooiaanvragende bedrijven in de topsector chemie. De creatieve industrie is qua octrooiaanvragende bedrijven vooral in Zuid-Holland en Noord-Holland goed vertegenwoordigd. Octrooiaanvragende bedrijven in de topsector energie zijn vooral gevestigd in ZuidHolland. De topsector hightech systemen kent een grote spreiding over alle provincies, waarbij Noord-Brabant en Zuid-Holland weer een groot gedeelte voor hun re15

kening nemen. De octrooiaanvragende bedrijven in de topsector life sciences & health zijn vaak gevestigd in Noord-Holland, in de topsectoren transport en opslag, tuinbouw en water vooral in Zuid-Holland. Tabel 4

Topsector

Aantal octrooiaanvragende bedrijven per topsector naar provincie Gel-

Gro-

Noord

Noord

Over

Dren-

Flevo-

Fries-

der-

nin-

Lim-

-Bra-

-Hol-

-

U-

Zee-

ZuidHol-

the

land

land

land

gen

burg

bant

land

ijssel

trecht

land

land

Agro & food

3

7

10

43

9

20

52

41

27

14

7

76

Chemie

1

5

8

26

2

16

52

29

29

11

12

35

3

18

3

5

23

29

5

14

29 49

Creatieve industrie

3

Energie

6

4

9

32

10

14

39

36

13

20

24

29

54

204

46

74

305

183

135

116

28

272

3

1

2

17

10

5

20

30

9

16

1

21

2

1

1

1

7

4

5

2

12

Hightech systemen Life sciences & health Transport en opslag Tuinbouw

1

6

3

20

2

9

12

21

6

3

3

43

Water

6

7

17

45

10

20

65

51

19

35

5

80

47

61

107

405

93

164

575

424

243

234

58

617

36

42

74

287

61

109

412

302

181

155

42

428

Totaal* Totaal ontdubbeld

Bron: Panteia/EIM o.b.v. NL Octrooicentrum, 2013 *) bedrijven kunnen dubbel worden geteld, omdat ze onder meerdere topsectoren kunnen vallen

2.5

Octrooiaanvragende bedrijven naar grootteklasse Om de grootteklasse van de octrooiaanvragende bedrijven te bepalen, zijn de bedrijven gekoppeld aan de werkgelegenheidscijfers vanuit het Handelsregister. Vervolgens zijn deze gegevens verrijkt met werkgelegenheidscijfers uit het landelijke LISA-register, Company Info en DMCD. Zo ontstaat de mogelijkheid om een beeld te vormen van de verdeling van het aantal octrooiaanvragen en de aanvragende bedrijven naar de verschillende grootteklassen. Van circa 10% van de octrooiaanvragende bedrijven die binnen de topsectoren vallen, bleek de grootteklasse niet te achterhalen. Daarom zijn deze aantallen opgenomen in de kolom onbekend. Voor de grootteklasse-indeling is zoveel mogelijk aangesloten bij de door de EU gehanteerde definitie. Het belangrijkste verschil is de grens van 200 en meer werknemers. In de EU-definitie is het middelgrote bedrijf gedefinieerd met 50 t/m 249 werkzame personen. Omdat deze grens in de beschikbare databestanden over werkgelegenheid niet wordt onderscheiden, is hier uitgegaan van middelgroot bedrijf van 50-199 werkzame personen en grootbedrijf van 200 en meer werkzame personen. De uitkomsten moeten vooral als indicatief worden beschouwd, omdat werkgelegenheidsdata niet altijd actueel hoeven te zijn. Bedrijven die klein starten en snel in omvang groeien, zouden daarom op dit moment al in een andere grootteklasse kunnen vallen.

16

Uit Tabel 5 blijkt dat de meeste octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren binnen de grootteklasse microbedrijf vallen. Dit is niet verrassend, aangezien het overgrote deel van het Nederlandse bedrijfsleven in deze categorie valt. Daarentegen worden de meeste octrooiaanvragen door grote bedrijven ingediend (zie ook paragraaf 2.7). Uit Figuur 3 blijkt dat met name in de topsectoren creatieve industrie en de energie procentueel veel octrooiaanvragende bedrijven binnen de grootteklasse microbedrijf vallen. De topsector chemie kent daarentegen een groter percentage octrooiaanvragende bedrijven in de grootteklasse middelgroot en groot. Tabel 5

Aantal octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010 naar grootteklasse

Topsector

Micro (0-

Klein

Middelgroot

Groot

9)

(10-49)

(50-199)

(200+)

Onbekend

Totaal

Agro & food

99

70

57

46

37

309

Chemie

63

59

45

38

21

226

Creatieve industrie

96

13

1

7

15

132

Energie

146

20

22

18

26

232

Hightech systemen

722

293

214

104

137

1470

Life sciences & health

64

22

11

14

24

135

Transport en opslag

15

4

7

4

5

35

Tuinbouw

60

33

13

11

12

129

208

43

30

31

48

360

Water


Figuur 3

Procentuele verdeling van de octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010, naar grootteklasse Agro & food Chemie

Creatieve industrie

9%

63%

26%

47%

Tuinbouw

12%

58%

Water Micro (0-9 wp)

Klein (10-49 wp)

7%

Middelgroot (50-199 wp)

14%

11% 9%

10% 8%

9%

18%

10%

20%

11%

43%

Transport en opslag

8%

16%

47%

Life science & health

11%

8%

9% 15%

20%

49%

High tech systemen

11%

10% 1%5%

73%

Energie

9%

17%

20%

26%

28%

12%

15%

18%

23%

32%

9%

Groot (200+ wp)

9% 13% Onbekend


17

2.6

Octrooiaanvragen in de topsectoren naar technologiegebied In deze paragraaf wordt gekeken in welke technologiegebieden octrooien worden aangevraagd. Zo wordt een beeld verkregen van verdeling van de aanvragen in de topsectoren naar technologiegebieden. Aan de hand van de Fraunhofer/OST/INPI-tabel (2003) wordt iedere octrooiaanvraag toegekend aan een of meerdere hoofdgebieden. Dit gebeurt aan de hand van de IPC-code waarop de octrooiaanvraag betrekking heeft. De volgende zeven hoofdgebieden worden onderscheiden: I. II.

Elektriciteit en elektronica Instrumenten

III.

Chemie en materialen

IV.

Farmacie en biotechnologie

V. VI. VII.

Industriële processen Werktuigbouw en machines Consumentenproducten, bouw en mijnbouw

Daarnaast is nog een achtste gebied onderscheiden: VIII.

Overig – niet toebedeeld

Figuur 4 toont de verdeling van de octrooiaanvragen in de periode 2006-2010 naar de zeven genoemde hoofdgebieden. Hierbij is onderscheid gemaakt naar de aanvragen vanuit de negen topsectoren. In een aantal topsectoren is de uitkomst van de verdeling niet verrassend. Het grootste aandeel van de octrooiaanvragen in de topsectoren agro & food, life sciences & health en tuinbouw en uitgangsmaterialen betreffen innovaties op het gebied van farmacie en biotechnologie. De topsector chemie heeft de meeste octrooiaanvragen in technologiegebied chemie en materialen. De topsector hightech systemen bevat veel octrooiaanvragen die zijn toegewezen aan de technologiegebieden elektriciteit en elektronica en instrumenten. Figuur 4

Verdeling van de octrooiaanvragen in de topsectoren naar technologiegebieden Agro & food Chemie

Creatieve industrie Energie High tech systemen Life science & health Transport en opslag Tuinbouw Water I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.


De topsectoren energie en water kennen een breed palet aan octrooiaanvragen, wat is terug te zien in de verdeling over de technologiegebieden. Ongeveer de helft is toe te delen aan de gebieden elektriciteit en elektronica en instrumenten, de overige octrooiaanvragen worden verdeeld over alle andere technologiegebieden. In de topsectoren creatieve industrie en transport en opslag zijn vooral de technologiegebieden werktuigbouw en machines en de consumentenproducten, bouw en mijnbouw goed vertegenwoordigd. In bijlage 3 staat een meer gedetailleerd overzicht 18

van de technologiegebieden waarin door bedrijven uit de topsectoren octrooi wordt aangevraagd.

2.7

Top 10 octrooiaanvragende bedrijven Op basis van de octrooiaanvragen is een ranglijst opgesteld van de bedrijven die in de periode 2006-2010 de meeste octrooien hebben aangevraagd. In Tabel 6 staat de top 10 bedrijven in de topsectoren in Nederland weergegeven. De meeste bedrijven in de top 10 zijn actief in de topsector chemie (4 bedrijven) en de hightech systemen en materialen (4). Het totaal aantal octrooiaanvragen van de top 10, exclusief Schlumberger, over de periode 2006-2010 is 16.665, wat een aandeel van bijna twee derde (65%) in het totaal aantal aanvragen in de topsectoren (25.463) betekent. Wat verder opvalt, is dat de bedrijven in de top 10 in veel gevallen gevestigd zijn in de provincie Noord-Brabant of Zuid-Holland. Tabel 6

Top 10 octrooiaanvragende bedrijven in Nederland in de periode 2006-2010

Bedrijfsnaam

Provincie

Topsector(en)

Aantal

1

Koninklijke Philips Electronics N.V.

Noord-Brabant

Hightech systemen en materialen

8.285

2

NXP B.V.

Noord-Brabant


2.546

3

Schlumberger Technology B.V.*

Zuid-Holland

Energie/Water

1.866

4

Shell Internationale Research Maatschap-

Zuid-Holland

Chemie

1.408

Chemie

1.265


1.055

pij B.V. 5

DSM IP Assets B.V.

Limburg

6

Onderzoek TNO

Zuid-Holland

/ Energie / Water 7

ASML Holdings N.V.

Noord-Brabant


680

8

SABIC Innovative Plastics IP B.V.

Noord-Brabant

Chemie

554

9

Unilever N.V.

Zuid-Holland

Agro & food

506

10

Akzo Nobel N.V.

Gelderland

Chemie

418

Totaal top 10

18.531

Bron: Panteia/EIM o.b.v. Octrooicentrum NL, 2013;*de meeste activiteiten van Schlumberger vinden plaats in het buitenland. De octrooiaanvragen van Schlumberger zijn derhalve niet bij de topsectoren energie en water meegerekend.

Bovenaan de ranglijst staat Philips met ruim 8000 octrooiaanvragen in de periode 2006-2010. Philips vraagt vooral veel octrooien aan in elektronica en de medische technologie. NXP is in 2006 opgericht en heeft in de eerste vijf jaar van haar bestaan in totaal ruim 2500 keer octrooi aangevraagd. Het bedrijf is een producent van halfgeleiders, systeemoplossingen en software voor multimediaproducten. De derde plaats is voor Schlumberger Technology, een dienstverlenend bedrijf in de olie- en gaswinning (ook offshore) met bijna 100.000 werknemers wereldwijd. Hun belangrijkste hoofdkantoor staat in de Verenigde Staten. In Nederland is het bedrijf nauwelijks actief (met uitzondering van een paar vestigingen o.a. in IJmuiden waar enkele tientallen personen werkzaam zijn). Derhalve zijn de octrooiaanvragen van Schlumberger niet meegenomen bij het totaal van de topsectoren energie en water. Shell staat op de vierde plek (Chemie) . De vijfde plaats is voor DSM met 1.265 octrooiaanvragen. TNO valt als bedrijf in drie topsectoren, hightech systemen en materialen, energie en water. In de top 10 is Unilever het enige bedrijf dat actief is in de topsector agro & food.

19

20

3

Merken in de topsectoren

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de merken die in de periode 2006-2010 door bedrijven in de topsectoren zijn aangevraagd. De eerste paragraaf geeft inzicht in het aantal merkaanvragen dat door Nederlandse bedrijven in de topsectoren is ingediend. De daaropvolgende paragrafen gaan in op het aantal merkaanvragende bedrijven in de topsectoren per provincie, naar topsector en grootteklasse. Het hoofdstuk sluit af met de top 10 merkaanvragende bedrijven in de topsectoren in Nederland.

3.1

Merkaanvragen in de topsectoren door Nederlandse bedrijven In de periode 2006-2010 is door bedrijven en instellingen in totaal 67.890 keer merk aangevraagd. 17.750 van deze merkaanvragen zijn gedaan door bedrijven binnen de topsectoren. Dat betekent dus ook dat bijna drie kwart van alle aanvragen afkomstig is van bedrijven die niet binnen topsectoren vallen. In totaal zijn 5.905 verschillende bedrijven in de topsectoren verantwoordelijk voor de merkaanvragen. Dat is een aandeel van 20% van het totaal aantal merkaanvragende bedrijven (29.288). De topsectoren agro & food en hightech systemen en materialen hebben veruit het grootste aandeel in de merkaanvragen in de periode 2006-2010 (Tabel 7). Uit de topsectoren energie en transport & opslag komt minder dan 5% van het aantal merkaanvragen in die periode. Tabel 7

Aantal merkaanvragen per topsector in de periode 2006-2010, naar jaar van aanvraag

Topsector

Agro & food

2006

2007

2008

2009

2010

Totaal #

%*

1.244

1.216

1.251

1.113

1.171

5.995

35%

Chemie

358

350

294

317

334

1.653

10%

Creatieve industrie

654

578

612

601

604

3.049

18%

95

92

123

137

125

572

3%

914

1.013

1.031

1.120

1.182

5.260

31%

Energie Hightech systemen en materialen Life sciences & health

186

143

174

198

171

872

5%

Transport en opslag

128

111

138

107

124

608

4%

Uitgangsmaterialen

396

317

371

383

351

1.818

11%

Water

177

204

223

277

243

1.124

7%

Tuinbouw en

Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013*) percentages tellen niet op tot 100%, omdat enkele merkaanvragende bedrijven aan meerdere topsectoren zijn toegerekend.

De topsectoren laten over de periode 2006-2010 een verschillende ontwikkeling zien met betrekking tot het aantal merkaanvragen. De topsector hightech systemen en materialen laat een gestage stijging van het aantal merkaanvragen zien - van ruim 900 in 2006 tot bijna 1.200 in 2010. Opvallend is de toename van het aantal

21

aanvragen in de sector energie in 2008. Het aantal merkaanvragen in de chemie krabbelt na een daling in 2007 en 2008 weer wat op in 2009 en 2010. De andere topsectoren schommelen wat meer qua aantal merkaanvragen.

3.2

Merkaanvragende bedrijven In de periode 2006-2010 is in totaal door 5.905 bedrijven en instellingen in de topsectoren merk aangevraagd. Ruim een derde deel van deze bedrijven en instellingen behoort tot de topsector hightech systemen en materialen. Een kwart van de aanvragende bedrijven is actief in de agro & food en nog eens een kwart in de creatieve industrie. Uit iedere andere topsector komt minder dan 5% van alle merkaanvragende bedrijven. Het totaal aantal merkaanvragende bedrijven en instellingen in de topsectoren lag het hoogst in 2010 (Tabel 8). In dat jaar hebben 2.060 bedrijven en instellingen een merk aangevraagd. Het totaal aantal merkaanvragende bedrijven is behoudens een lichte terugval in het jaar 2008 ook ieder jaar toegenomen. Bij deze tabel is één opmerking van belang. Het gaat bij de totalen per jaar om de unieke bedrijven die in dat jaar één of meerdere merken hebben aangevraagd. Omdat een bedrijf in meerdere jaren een merk kan aanvragen (voor nieuwe producten of diensten), betekent optelling van de totalen in de jaren 2006-2010 dat bedrijven meerdere keren worden meegeteld (namelijk voor ieder jaar dat ze één of meerdere merken hebben aangevraagd één keer). Tabel 8

Aantal merkaanvragende bedrijven per topsector in de periode 2006-2010, naar jaar van aanvraag

Topsector

Agro & food

2006

2007

2008

2009

2010

450

457

468

482

517

97

94

85

83

95

347

370

360

393

359

46

47

49

55

63

501

555

538

575

608


64

57

57

62

61

Transport en opslag

74

70

69

61

61

Uitgangsmaterialen

136

140

139

154

145

Water

120

129

137

168

151

1.835

1.919

1.902

2.033

2.060

1605

1661

1647

1731

1754

Chemie Creatieve industrie Energie Hightech systemen en materialen

Tuinbouw en

Totaal per jaar* Totaal ontdubbeld

Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013*) bedrijven kunnen dubbel worden geteld, omdat ze bij meerdere topsectoren kunnen horen.

De ontwikkeling van het aantal merkaanvragende bedrijven naar topsector laat over de periode 2006-2010 evenals de merkaanvragen een verschillende ontwikkeling zien. Het aantal merkaanvragende bedrijven in de topsector hightech systemen

22

en materialen is behoudens een lichte terugval in 2008 voortdurend aan het stijgen. In 2006 waren er ruim 500, in 2010 zijn dat er al ruim 600. Ook de agro & food kent een steeds groter aantal merkaanvragende bedrijven. Het aantal merkaanvragende bedrijven in de creatieve industrie – de derde grote topsector van merkaanvragers- – is redelijk stabiel gebleven in de jaren 2006-2010. Het aantal merkaanvragers in de energie is voortdurend gestegen in de loop van vijf jaar, in de transport en opslag is het aantal juist voortdurend gedaald. Figuur 5

Kaart merkaanvragende bedrijven in Nederland in de topsectoren in de periode 2006-2010

Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013

In Figuur 5 is het aantal merkaanvragen in de topsectoren in Nederland op een postcode 4-kaart weergegeven. Hierbij zijn de merkaanvragen gebundeld met de-

23

zelfde vier cijfers van de postcode. Dus hoe groter de stip, hoe meer merkaanvragen in dit postcodegebied. Vooral in de Randstad zijn concentraties zichtbaar.

3.3

Merkdichtheid naar provincie Deze paragraaf gaat in op de merkdichtheid van verschillende regio’s. Naast de verdeling van het aantal merkaanvragen en merkaanvragende bedrijven naar de verschillende topsectoren en jaren, is ook in beeld gebracht waar deze merkaanvragende bedrijven en instellingen gevestigd zijn. Hierbij is een onderverdeling gemaakt naar de 12 provincies. Een belangrijke verklaring voor een groot aantal merkaanvragende bedrijven in een provincie kan uiteraard de aanwezigheid van een groot aantal bedrijven in die provincie zijn. Om goed te kunnen vergelijken tussen provincies is de merkdichtheid door ons gedefinieerd als het aantal merkaanvragende bedrijven in de topsectoren over de periode 2006-2010 in een provincie, gedeeld door het totaal aantal bedrijven in de topsectoren in die provincie. Tabel 9

Merkdichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010

Provincie

Aantal merkaanvragende

Totaal aantal be-

bedrijven topsectoren

drijven topsectoren

Merkdichtheid

1.241

63.744

1,95%

551

31.456

1,75%

1

Zuid-Holland

2

Utrecht

3

Noord-Holland

1.467

85.054

1,72%

4

Noord-Brabant

909

67.314

1,35%

5

Gelderland

623

51.179

1,22%

6

Overijssel

311

27.499

1,13%

7

Flevoland

122

12.355

0,99%

8

Limburg

263

29.189

0,90%

9

Friesland

156

19.497

0,80%

10

Zeeland

90

14.100

0,64%

11

Groningen

97

15.512

0,63%

12

Drenthe

75

13.514

0,55%

5.905

430.413

1,37%

Totaal Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013

De meeste merkaanvragende bedrijven in de topsectoren zijn gevestigd in de provincies Noord- en Zuid-Holland (zie Tabel 9). De merkdichtheid in de topsectoren ligt ook hoog in de provincie Utrecht. Het aantal merkaanvragende bedrijven in de topsectoren ligt in Utrecht weliswaar lager, maar ook het totaal aantal bedrijven in de topsectoren dat daar gevestigd is, ligt lager. Noord-Brabant en Gelderland completeren de top 5 als het gaat om merkdichtheid. De gemiddelde merkdichtheid in Nederland komt uit op 1,37%. Dat betekent dat meer dan 1 op de 100 bedrijven in Nederland in de topsectoren in de periode 2006-2010 ten minste één keer merk aangevraagd heeft. De gemiddelde merkdichtheid (1,37%) ligt daarmee een stuk hoger dan de gemiddelde octrooidichtheid (0,49%).

24

In Figuur 6 is de merkdichtheid van de provincies weergegeven op een landkaart. Hierop is goed zichtbaar dat de Randstedelijke provincies een hoge merkdichtheid hebben. Dit in tegenstelling tot de octrooidichtheid, waarbij de oostelijke provincies beter naar voren komen. In de Randstad zitten veel dienstenbedrijven, die verhoudingsgewijs meer merken aanvragen. Bedrijven in de topsectoren in Zeeland, Groningen en Drenthe vragen in verhouding weinig merken aan. Figuur 6

Merkdichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010


3.4

Merkaanvragende bedrijven naar topsector In Tabel 10 is een uitsplitsing gemaakt van de merkaanvragende bedrijven in de verschillende topsectoren naar provincie. De merkaanvragende bedrijven in de top-

25

sector agro & food zijn vooral gevestigd in de provincie Zuid-Holland (358 bedrijven) en in mindere mate in Noord-Holland (294), Noord-Brabant (248), en Gelderland (202). Dat waren ook bij octrooiaanvragende bedrijven in deze sector de provincies die hoog scoorden. In de tuinbouw zijn het ook bedrijven in Noord- en Zuid-Holland die relatief veel merkaanvragen doen. Dezelfde provincies scoren hoog in de sector hightech systemen en materialen, met ook daar als absolute topper Zuid-Holland met 432 merkaanvragende bedrijven. Noord-Brabant kent met 79 stuks in verhouding veel merkaanvragende bedrijven in de topsector chemie. Noord-Holland is bij uitstek de provincie waar bedrijven in de creatieve industrie merkaanvragen doen (582). Tabel 10

Aantal merkaanvragende bedrijven per topsector naar provincie in de periode 2006-2010

Topsector Agro & food

Gel-

Gro-

Noord

Noord

Over

Dren-

Flevo-

Fries-

der-

nin-

Lim-

-Bra-

-Hol-

-

U-

Zee-

ZuidHol-

the

land

land

land

gen

burg

bant

land

ijssel

trecht

land

land

30

42

56

202

22

95

248

294

77

159

27

358

4

11

14

37

5

20

79

55

24

16

6

29

11

12

23

128

15

44

164

582

40

136

11

273

2

0

4

28

12

8

32

37

8

7

5

44

33

50

56

244

47

103

377

399

153

205

30

432

2

12

4

24

9

8

15

45

13

16

1

45

opslag

1

0

4

10

4

9

34

63

11

28

10

85

Tuinbouw

7

13

11

39

3

32

44

108

14

24

11

202

11

7

22

76

16

22

96

93

34

60

18

106

101

147

194

788

133

341

1.089

1.676

374

651

119

1.574

75

122

156

623

97

263

909

1467

311

551

90

1241

Chemie Creatieve industrie Energie Hightech systemen Life sciences & health Transport en

Water Totaal* Totaal ontdubbeld

Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013*) bedrijven kunnen dubbel worden geteld, omdat ze bij meerdere topsectoren kunnen horen.

3.5

Merkaanvragende bedrijven naar grootteklasse Van ruim 3% van de merkaanvragende bedrijven die binnen de topsectoren vallen, bleek de grootteklasse niet te achterhalen. Daarom zijn deze aantallen opgenomen in de kolom onbekend. Uit Tabel 11 blijkt dat de meeste merkaanvragende bedrijven in de topsectoren binnen de grootteklasse microbedrijf en in mindere mate kleinbedrijf vallen. Uit Figuur 7 is nog beter zichtbaar dat het met name in de creatieve industrie de relatief kleine bedrijven zijn die merk aanvragen. Maar liefst 86% van de merkaanvragende bedrijven in deze topsector heeft minder dan vijftig werkzame personen. In de chemie vragen relatief veel middelgrote en grote bedrijven merk aan: meer

26

dan een derde van alle merkaanvragende bedrijven in die topsector heeft meer dan vijftig werkzame personen. Tabel 11

Aantal merkaanvragende bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010 naar grootteklasse

Topsector Agro & food

Micro (0-

Klein

Middelgroot

Groot

9)

(10-49)

(50-199)

(200+)

Onbekend

Totaal*

668

516

275

121

30

1.610

85

103

71

38

3

300

979

256

86

42

76

1.439

97

24

23

33

10

187

1.026

599

316

129

59

2.129

92

41

34

18

9

194

Transport en opslag

114

81

38

22

4

259

Tuinbouw

244

143

81

25

15

508

Water

288

135

67

62

9

561

Chemie Creatieve industrie Energie Hightech systemen Life sciences & health

Bron: Panteia/EIM o.b.v.BBIE, 2013*) bedrijven kunnen dubbel worden geteld, omdat ze bij meerdere topsectoren kunnen horen.

Figuur 7

Procentuele verdeling van de merkaanvragende bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010, naar grootteklasse

41%

Agro & food Chemie

32%

28%

17%

34%

24%

68%

Creatieve industrie

High tech systemen

48%


47%

13%

21%

48%

Tuinbouw

28%

51%

Water Micro (0-9)

Klein (10-49)

18%

24% Middelgroot (50-199)

Groot (200+)

5%

15% 18%

31%

1%

6% 3% 5%

12%

28%

44%

Transport en opslag

13%

18%

52%

Energie

8% 2%

6% 3% 9%

15% 16% 12%

5% 8% 2% 5% 3%

11%

2%

Onbekend


3.6

Top 10 merkaanvragende bedrijven Op basis van de merkaanvragen is een ranglijst opgesteld van de bedrijven die in de periode 2006-2010 de meeste merken hebben aangevraagd. In Tabel 12 staat de top 10 bedrijven in de topsectoren in Nederland weergegeven. Zes bedrijven in de top 10 zijn actief in de ‘primaire’ topsectoren: agro & food (4 bedrijven) en de tuinbouw en uitgangsmaterialen (2). De overige bedrijven in de top 10 komen uit de chemie en de hightech systemen en materialen. Unilever en Philips doen beide

27

bijna 600 merkaanvragen verdeeld over die vijf jaren – gemiddeld ruim 100 merkaanvragen per jaar. Het totaal aantal merkaanvragen van de top 10 over de periode 2006-2010 is 2.634. Dat is bijna 15% van het totaal aantal merkaanvragen in de topsectoren (17.750). Dat aandeel ligt een stuk lager dan in het geval van octrooiaanvragen. In verhouding doen de grote spelers in de topsectoren minder merkaanvragen dan octrooiaanvragen. Wat verder opvalt, is dat de bedrijven in de top 10 redelijk verdeeld zijn over de verschillende provincies in en om de Randstad. Philips, DSM en Akzo Nobel zijn de grote merkaanvragers buiten de Randstad. Tabel 12

Top 10 merkaanvragende bedrijven in Nederland in de periode 2006-2010

Bedrijfsnaam

Provincie

Topsector

1

Unilever N.V.

Zuid-Holland

Agro & food

588

2

Koninklijke Philips Electronics N.V.

Noord-Brabant


586

3

DSM IP Assets B.V.

Limburg

Chemie

301

4

Reckitt Benckiser N.V.

Noord-Holland

Chemie

239

5

Akzo Nobel N.V.

Gelderland


235

6

Friesland Brands B.V.

Utrecht

Agro & food

177

7

Nutricia N.V.

Zuid-Holland

Agro & food

153

8

Holland BolRoy Markt B.V.

Noord-Holland


144

9

Piet Schreurs Holding B.V.

Noord-Holland


111

10

Sara Lee/Douwe Egberts N.V.

Utrecht

Agro & food

100

Totaal top 10 Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013

28

Aantal

2.634

4

Modellen in de topsectoren

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de modellen die in de periode 2006-2010 door bedrijven in de topsectoren zijn aangevraagd. De eerste paragraaf geeft inzicht in het aantal modelaanvragen dat door Nederlandse bedrijven in de topsectoren is gedaan. De daaropvolgende paragrafen gaan in op het aantal modelaanvragende bedrijven in de topsectoren per provincie, naar topsector en grootteklasse. Het hoofdstuk sluit af met de top 10 modelaanvragende bedrijven in de topsectoren in Nederland.

4.1

Modelaanvragen in de topsectoren door Nederlandse bedrijven In de periode 2006-2010 is door bedrijven en instellingen in totaal 12.435 keer model aangevraagd. 3.616 van deze modelaanvragen zijn gedaan door bedrijven binnen de topsectoren. Dat betekent dus ook dat meer dan 70% van alle aanvragen afkomstig is van bedrijven die niet binnen topsectoren vallen. In totaal zijn 436 verschillende bedrijven in de topsectoren verantwoordelijk voor de modelaanvragen. Dat is een aandeel van 25% van het totaal aantal modelaanvragende bedrijven (1.751). De topsector hightech systemen en materialen heeft veruit het grootste aandeel in de modelaanvragen in de periode 2006-2010 (Tabel 13). Bijna zes van de tien modelaanvragen binnen de topsectoren zijn afkomstig van bedrijven uit deze topsector. Bijna een vijfde van het totaal aantal modelaanvragen is afkomstig van bedrijven uit de agro & food. Bedrijven in de creatieve industrie nemen bijna 10% van het totaal aantal modelaanvragen in topsectoren voor hun rekening in de periode 2006-2010. Uit alle andere topsectoren komt 5% of minder van het totaal aantal modelaanvragen. Tabel 13

Aantal modelaanvragen per topsector in de periode 2006-2010, naar jaar van aanvraag

Topsector

Agro & food

2006

2007

2008

2009

2010

Totaal #

%*

147

148

179

87

179

740

18%

Chemie

44

23

50

48

36

201

5%

Creatieve industrie

32

55

62

81

132

362

9%

2

12

15

7

3

39

1%

271

389

472

619

639

2.390

59%

12

11

2

32

13

70

2%

6

0

1

10

5

22

1%

13

7

93

18

17

148

4%

6

23

27

32

10

98

2%

Energie Hightech systemen en materialen Life sciences & health Transport en opslag Tuinbouw en uitgangsmaterialen Water

Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013*) percentages tellen niet op tot 100%, omdat enkele modelaanvragende bedrijven aan meerdere topsectoren zijn toegerekend.

29

De topsectoren laten over de periode 2006-2010 een verschillende ontwikkeling zien met betrekking tot het aantal modelaanvragen. De topsector hightech systemen en materialen laat net zoals de topsector creatieve industrie een jaarlijkse stijging van het aantal modelaanvragen zien. De agro & food kende een sterke terugval van het aantal modelaanvragen in 2009 waarna het aantal zich in 2010 herstelde. In de topsector energie is het aantal aanvragen tot 2008 steeds opgelopen, maar in de laatste twee jaar van de periode is dat aantal weer teruggelopen. Het totaal aantal modelaanvragen in de energie is overigens heel laag (slechts 3 modelaanvragen in 2010). Het aantal modelaanvragen in de topsector tuinbouw en uitgangsmaterialen is opvallend in 2008; maar liefst 93 keer is door bedrijven in die sector in dat jaar model aangevraagd. In de andere jaren van het interval is dat aantal veel lager. In de topsector water valt op dat na een jaarlijkse stijging van het aantal modelaanvragen tot en met 2009, het aantal in 2010 sterk teruggelopen is.

4.2

Modelaanvragende bedrijven In de periode 2006-2010 is in totaal door 436 bedrijven en instellingen in de topsectoren model aangevraagd. Ongeveer de helft van die bedrijven is actief in de topsector hightech systemen en materialen. Een vijfde van de modelaanvragende bedrijven is actief in de creatieve industrie en ruim een zesde van de modelaanvragers is afkomstig uit de agro & food. Het totaal aantal modelaanvragende bedrijven en instellingen in de topsectoren lag het hoogst in 2010 (Tabel 14). Dat loopt synchroon met octrooiaanvragers en merkaanvragers in de topsectoren. In 2010 hebben 170 bedrijven en instellingen een model aangevraagd. Het totaal aantal modelaanvragende bedrijven is sinds 2006 ieder jaar toegenomen. Ook hier geldt dezelfde opmerking als bij de merkaanvragers. Het gaat bij de totalen per jaar om de unieke bedrijven die in dat jaar model hebben aangevraagd. Omdat een bedrijf in meerdere jaren één of meerdere modellen kan aanvragen, betekent optelling van de totalen in de jaren 2006-2010 dat bedrijven meerdere keren worden meegeteld.

30

Tabel 14

Aantal modelaanvragende bedrijven per topsector in de periode 2006-2010, naar jaar van aanvraag

Topsector

2006

2007

2008

2009

2010

Agro & food

29

28

29

19

26

Chemie

12

11

13

14

15

Creatieve industrie

13

15

20

25

22

2

4

3

3

2

45

58

62

69

77


5

4

1

6

10

Transport en opslag

4

0

1

3

3

uitgangsmaterialen

9

5

6

6

10

Water

5

8

8

8

5

Totaal per jaar*

124

133

143

153

170

Totaal ontdubbeld

102

114

126

135

144

Energie Hightech systemen en materialen

Tuinbouw en

Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013 *) bedrijven kunnen dubbel worden geteld, omdat ze onder meerdere topsectoren vallen en/of in meerdere jaren aangevraagd hebben.

De ontwikkeling van het aantal modelaanvragende bedrijven naar topsector weerspiegelt voor een groot deel de ontwikkeling in modelaanvragen naar topsector. Zo is het aantal modelaanvragende bedrijven in de topsector hightech systemen en materialen sinds 2006 ieder jaar gestegen. In 2006 waren dat er 45, in 2010 al 77. In de creatieve industrie is alleen in 2010 het aantal aanvragende bedrijven iets teruggelopen. Opvallend is ook dat het aantal modelaanvragers in de life sciences & health in 2009 en 2010 flink gestegen is. Wel gaat het daarbij nog steeds maar om tien modelaanvragende bedrijven in 2010.

31

Figuur 8

Kaart modelaanvragende bedrijven in Nederland in de topsectoren in de periode 2006-2010


In Figuur 8 is het aantal modelaanvragende bedrijven in de topsectoren in Nederland op een postcode 4-kaart weergegeven. Hierbij zijn de modelaanvragende bedrijven gebundeld met dezelfde vier cijfers van de postcode. Dus hoe groter de stip, hoe meer modelaanvragende bedrijven in dit postcodegebied. Er zijn concentraties te zien in de Randstad en gebieden in Brabant (met name Eindhoven) en een deel in Twente. Dat komt overeen met het beeld bij octrooien en merken, maar wel met een veel lager volume.

32

4.3

Modeldichtheid naar provincie Deze paragraaf gaat in op de modeldichtheid van verschillende regio’s. Naast de verdeling van het aantal modelaanvragen in de topsectoren naar de verschillende topsectoren en jaren, is ook in beeld gebracht waar deze modelaanvragende bedrijven en instellingen gevestigd zijn. Hierbij is een onderverdeling gemaakt naar de 12 provincies. Een belangrijke verklaring voor een groot aantal modelaanvragende bedrijven in een provincie kan uiteraard de aanwezigheid van een groot aantal bedrijven in die provincie zijn. Om goed te kunnen vergelijken tussen provincies is de modeldichtheid berekend. Het aantal modelaanvragende bedrijven in de topsectoren over de periode 2006-2010 in een provincie is daarbij gedeeld door het totaal aantal bedrijven in de topsectoren in die provincie. Tabel 15

Modeldichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010

Aantal modelvragende

Totaal aantal be-

bedrijven topsectoren

drijven topsectoren

Modeldichtheid

Zuid-Holland

93

63.744

0,15%

Utrecht

41

31.456

0,13%

Noord-Brabant

86

67.314

0,13%

Friesland

24

19.497

0,12%

Overijssel

27

27.499

0,10%

Noord-Holland

82

85.054

0,10%

Gelderland

42

51.179

0,08%

Limburg

22

29.189

0,08%

Drenthe

5

13.514

0,04%

Zeeland

5

14.100

0,04%

Flevoland

4

12.355

0,03%

Groningen

4

15.512

0,02%

436

430.413

0,10%

Provincie

Totaal Bron: Panteia/EIM o.b.v. BBIE, 2013

De meeste modelaanvragende bedrijven in de topsectoren zijn gevestigd in de provincies Zuid-Holland (93), Noord-Brabant (86) en Noord-Holland (82) (Tabel 15 ). De modeldichtheid in de topsectoren ligt net als bij merkdichtheid hoog in de provincie Utrecht. Het aantal modelaanvragende bedrijven in de topsectoren ligt in Utrecht weliswaar een stuk lager, maar ook het totaal aantal bedrijven in de topsectoren dat daar gevestigd is, ligt lager. In Drenthe, Zeeland, Flevoland en Groningen wordt nauwelijks model aangevraagd door bedrijven in de topsectoren. De gemiddelde modeldichtheid in Nederland komt uit op 0.10%. Dat betekent dat van alle bedrijven in de topsectoren gemiddeld 1 op de 1.000 een of meerdere modellen aangevraagd heeft in de periode 2006-2010. De gemiddelde modeldichtheid ligt daarmee een stuk lager dan de gemiddelde merkdichtheid (1,37%) en de gemiddelde octrooidichtheid (0,49%). In Figuur 9 is de modeldichtheid van de provincies weergegeven op een landkaart. Hierop is goed zichtbaar dat Zuid-Holland in verhouding een hoge modeldichtheid

33

heeft. Bedrijven in de topsectoren in Zeeland, Groningen en Drenthe vragen in verhouding als gezegd weinig modellen aan. Figuur 9

Modeldichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010


4.4

Modelaanvragende bedrijven naar topsector In Tabel 16 is een uitsplitsing gemaakt van de modelaanvragende bedrijven in de verschillende topsectoren naar provincie. De modelaanvragende bedrijven in de topsector agro & food zijn vooral gevestigd in de provincie Zuid-Holland (23 bedrijven) en in mindere mate in Utrecht (17), Noord-Brabant (17) en Noord-Holland (14). Noord-Holland is koploper als het gaat om modelaanvragende bedrijven in de creatieve industrie (23). In de hightech systemen en materialen komen de model-

34

aanvragers met name uit Noord-Brabant en Zuid-Holland. In de topsectoren energie, life sciences & health en transport & opslag worden nauwelijks modellen aangevraagd. In de topsector tuinbouw zijn de bedrijven die modelaanvragen doen vooral gevestigd in Zuid-Holland. Tabel 16

Aantal modelaanvragende bedrijven per topsector naar provincie in de periode 2006-2010

Gel-

Gro-

Noord

Noord

Over

Dren-

Flevo-

Fries-

der-

nin-

Lim-

-Bra-

-Hol-

-

U-

Zee-

ZuidHol-

Topsector

the

land

land

land

gen

burg

bant

land

ijssel

trecht

land

land

Agro & food

1

2

5

6

1

5

17

14

4

17

0

23

Chemie

1

0

0

7

0

2

9

7

8

3

1

6

industrie

1

0

5

6

0

4

19

23

0

4

1

16

Energie

0

0

0

1

0

1

1

4

0

1

0

4

4

6

14

30

3

12

41

34

15

21

3

38

0

0

1

1

0

2

6

4

0

2

0

4

opslag

0

0

1

0

0

1

2

1

0

3

0

3

Tuinbouw

0

0

1

0

0

0

5

4

2

1

0

18

Water

1

0

0

3

0

2

2

8

1

3

0

7

Totaal

8

8

27

54

4

29

102

99

30

55

5

119

5

4

24

42

4

22

86

82

27

41

5

93

Creatieve

Hightech systemen Life sciences & health Transport en

Totaal ontdubbeld


4.5

Modelaanvragende bedrijven naar grootteklasse Van 6% van de modelaanvragende bedrijven die binnen de topsectoren vallen, bleek de grootteklasse niet te achterhalen. Daarom zijn deze aantallen opgenomen in de kolom onbekend. Uit Tabel 17 blijkt dat de meeste modelaanvragende bedrijven in de topsectoren binnen de grootteklasse microbedrijf en in mindere mate kleinbedrijf vallen – eenzelfde beeld als bij merkaanvragende bedrijven. In Figuur 10 is nog beter zichtbaar dat het met name in de creatieve industrie de relatief kleine bedrijven zijn die model aanvragen. Maar liefst 81% van de modelaanvragende bedrijven in deze topsector heeft minder dan vijftig werkzame personen en meer dan 70% zelfs minder dan tien. In de agro & food vragen relatief veel middelgrote en grote bedrijven model aan: meer dan de helft van alle modelaanvragende bedrijven in die topsector heeft meer dan vijftig werkzame personen.

35

Tabel 17

Aantal modelaanvragende bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010 naar grootteklasse

Topsector

Micro (0-

Klein

Middelgroot

Groot

9)

(10-49)

(50-199)

(200+)

Onbekend

Totaal

Agro & food

24

19

30

20

2

95

Chemie

12

13

9

9

1

44

Creatieve industrie

56

8

5

0

10

79

7

1

1

2

1

12

86

71

37

15

12

221

th

8

6

1

4

1

20

Transport en opslag

5

3

1

0

2

11

Tuinbouw

13

9

7

2

0

31

Water

17

3

2

4

1

27

Energie Hightech systemen Life sciences & heal-


Figuur 10 Procentuele verdeling van de modelaanvragende bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010, naar grootteklasse

Agro & food Chemie

25%

20%

27%

32% 30%

20%

71%

Creatieve industrie

10%

58%

Energie High tech systemen Life science & health

8%

39%

32%

40%

30%

45%

Transport en opslag

Micro (0-9)

Klein (10-49)

5%

2%

6%

13% 8% 7%

20% 9%

5% 5%

18% 23%

11% Middelgroot (50-199)

20%

17%

29% 63%

Water

2%

17%

27%

42%

Tuinbouw

8%

21%

7%

Groot (200+)

6% 15%

4%

Onbekend


4.6

Top 10 modelaanvragende bedrijven Op basis van de modelaanvragen is een ranglijst opgesteld van de bedrijven die in de periode 2006-2010 de meeste modellen hebben aangevraagd. In Tabel 18 staat de top 10 van modelaanvragende bedrijven in de topsectoren in Nederland weergegeven. De helft van de bedrijven uit de top 10 is actief in de topsector hightech systemen en materialen. Toppers op het gebied van modelaanvragen in de topsectoren zijn verder actief in de agro & food (2), de creatieve industrie (2) en de tuinbouw en uitgangsmaterialen (1). Het totaal aantal modelaanvragen van bedrijven uit de top 10 over de periode 2006-2010 is 1.947, wat een aandeel van 54% in het totaal aantal aanvragen door alle bedrijven in de topsectoren (3.616) betekent. Wat

36

verder opvalt, is dat de bedrijven in de top 10 in veel gevallen gevestigd zijn in de provincie Noord-Brabant of Zuid-Holland. Tabel 18

1

Top 10 modelaanvragende bedrijven in Nederland in de periode 2006-2010

Bedrijfsnaam

Provincie

Koninklijke Philips Electronics

Noord-Brabant

N.V.

Topsector Hightech systemen en

Aantal 1.174

materialen

2

Unilever N.V.

Zuid-Holland

3

Rettig ICC B.V.

Limburg

Agro & food

317

Hightech systemen en

97

materialen 4

Brabantia Nederland B.V.

Noord-Brabant


79

materialen 5

Bunnik Plants B.V.

Zuid-Holland

Tuinbouw en uitgangsmate-

79

rialen 6

The European Innovation

Zuid-Holland

Group B.V.


50

materialen

7

Bumet B.V.

Gelderland

Creatieve industrie

47

8

Vrumona B.V.

Noord-Holland

Agro & food

38

9

Batavus B.V.

Friesland


33

materialen 10

Bureau voor buitengewoon

Friesland

Creatieve industrie

33

ontwerp Totaal top 10

1.947


Bovenaan de ranglijst staat op eenzame hoogte Philips met bijna 1.200 modelaanvragen in de periode 2006-2010. Unilever heeft in vijf jaar tijd ruim 300 modelaanvragen gedaan en is daarmee de op een na grootste modelaanvrager. Op de derde plaats staat Rettig ICC B.V. Rettig Indoor Climate Comfort is een van oorsprong Fins bedrijf dat gespecialiseerd is in radiatoren, vloerverwarmingen en thermostaten. Andere hightechbedrijven in de top 10 zijn het Brabantse Brabantia (vervaardiger van huishoudelijke producten), The European Innovation Group (een organisatie die zich bezighoudt met het toetsen, ontwikkelen en op de markt brengen van duurzame innovaties) en Batavus (een vervaardiger van (elektrische) fietsen). Een verschil met de octrooien merktoppers is dat er ook twee bedrijven uit de creatieve industrie in de top 10 modelaanvragers vertegenwoordigd zijn: Bumet B.V. en Bureau voor buitengewoon ontwerp.

37

38

5

Intellectueel eigendom en eindconclusie

Dit hoofdstuk gaat in op het totaal aan intellectueel eigendom in de topsectoren. Hierbij worden de eerder gepresenteerde resultaten over de octrooien, merken en modellen bij elkaar opgeteld. In de eerste paragraaf wordt hierbij een beeld getoond van de totale intellectueeleigendomdichtheid en de verdeling hiervan naar provincie, grootteklassen en topsectoren. De tweede paragraaf presenteert de hoofdconclusies van dit onderzoek. De derde en laatste paragraaf sluit af met aanbevelingen voor vervolgonderzoek.

5.1

Intellectueel eigendom in beeld

5 . 1 . 1 I n te l l e c t ue e l e i ge n d o m n a a r p r ov i nc i e In de vorige hoofdstukken is per vorm van intellectueel eigendom ingegaan op de belangrijkste kenmerken van de aanvragende bedrijven. In deze hoofdstukken is ook in kaart gebracht waar de bedrijven die octrooien, merken en modellen hebben aangevraagd, zijn gevestigd (zie de paragrafen 2.3, 3.3 en 4.3). In Tabel 19 is de totale dichtheid van het intellectueel eigendom per provincie opgenomen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat een bedrijf dat meerdere vormen van intellectueel eigendom heeft aangevraagd (bijvoorbeeld octrooien, merken en modellen) meerdere keren wordt meegeteld bij het aantal aanvragende bedrijven. Tabel 19

Intellectueel eigendomdichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010

IntellectuProvincie

Aantal aanvragen-

Totaal aantal bedrij-

eeleigendomdicht-

de bedrijven

ven topsectoren

heid

1.762

63.744

2.76%

747

31.456

2.37%

1

Zuid-Holland

2

Utrecht

3

Noord-Holland

1.851

85.054

2.18%

4

Noord-Brabant

1.407

67.314

2.09%

5

Overijssel

519

27.499

1.89%

6

Gelderland

952

51.179

1.86%

7

Limburg

394

29.189

1.35%

8

Flevoland

165

12.355

1.34%

9

Friesland

254

19.497

1.30%

10

Groningen

162

15.512

1.05%

11

Zeeland

137

14.100

0.97%

12

Drenthe

116

13.514

0.86%

8.467

430.413

1.97%

Totaal

Bron: Panteia/EIM o.b.v. NL Octrooicentrum en BBIE, 2013

Uit de tabel blijkt dat de meeste bedrijven die octrooien, merken en/of modellen hebben aangevraagd, gevestigd zijn in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland

39

en Noord-Brabant. Wanneer deze aantallen worden gecorrigeerd voor het totaal aantal bedrijven in de topsectoren dat in de provincies gevestigd is, dan komt ook de provincie Utrecht in de top terecht. Dit wordt ook zichtbaar wanneer de dichtheden worden weergegeven op een landkaart (zie Figuur 11). Figuur 11 Intellectueel eigendomdichtheid per provincie in de topsectoren in de periode 2006-2010


5 . 1 . 2 I n te l l e c t ue e l e i ge n d o m n a a r t o p se ct o r In de voorgaande hoofdstukken is de uitsplitsing gemaakt van de aanvragende bedrijven naar topsectoren. In Figuur 12 is een verdeling gemaakt van het aantal intellectueel eigendom aanvragende bedrijven naar de drie onderzochte vormen.

40

Uit de figuur komt naar voren dat in vrijwel alle topsectoren het intellectueel eigendom gedomineerd wordt door merkaanvragende bedrijven. Dit is niet verrassend. Er worden immers veel meer merken dan octrooien aangevraagd. Alleen in de topsector energie behoort een meerderheid van de aanvragende bedrijven van intellectueel eigendom tot de octrooiaanvragende bedrijven. Ook in de topsectoren chemie, hightech systemen en materialen, life sciences & health en water leveren de octrooiaanvragende bedrijven een grote bijdrage. Van de bedrijven die intellectueel eigendom aanvragen behoren in de topsectoren agro & food, creatieve industrie, transport en opslag en tuinbouw en uitgangsmaterialen veel bedrijven tot de merkaanvragende bedrijven. Figuur 12 Verdeling van de bijdrage aan aanvragende bedrijven per topsector naar octrooien, merken en modellen over de periode 2006-2010

Agro & food Chemie Creatieve industrie

5%

80%

15%

8%

53%

40%

5%

87%

8%

Energie

3%

43%

54%

High tech systemen

38%

56%

6%


39%

56%

6%

Transport en opslag Tuinbouw Water Totaal topsectoren

4%

85%

11%

5%

76%

19%

5%

67%

28% Octrooiaanvragende bedrijven

3%

59%

38%

Merkaanvragende bedrijven

Modelaanvragende bedrijven

Bron: Panteia/EIM o.b.v. NL Octrooicentrum en BBIE, 2013 *) er kan sprake zijn van dubbelingen, omdat bedrijven meerdere vormen van intellectueel eigendom aangevraagd kunnen hebben en daardoor vaker worden meegeteld.

5 . 1 . 3 I n te l l e c t ue e l e i ge n d o m n a a r g r o ot te k l a s se Ook de grootteklasse van de aanvragende bedrijven is in de eerdere hoofdstukken in beeld gebracht. In Figuur 13 is de verdeling van de aanvragende bedrijven in de topsectoren naar MKB (< 200 wp) en grootbedrijf afgezet tegen de verdeling van het aantal aanvragen in de topsectoren naar deze twee grootteklassen. Uit de figuur blijkt dat in de topsectoren grote bedrijven met 200 of meer werkzame personen een groot gedeelte (80%) van de octrooien aanvragen. Het aandeel van de grote bedrijven in de merkaanvragen (29%) en in de modelaanvragen (40%) is aanzienlijk kleiner. Wanneer de verdeling naar grootteklasse van de aanvragende bedrijven wordt gemaakt, ontstaat een ander beeld. Een groot deel van de bedrijven in de topsectoren die een octrooi, een merk of een model hebben aangevraagd, behoort tot het MKB. Bij de octrooien is het aandeel van het MKB 79%, bij de merken 90% en bij de modelaanvragende bedrijven 83%. Hieruit kan geconcludeerd worden dat een klein aantal (grote) bedrijven verantwoordelijk is voor een groot deel van de octrooiaanvragen. Bij de merken en modellen vragen de grote bedrij-

41

ven in verhouding tot het MKB ook meer merken en modellen aan, maar hier is de verhouding minder scheef. Figuur 13 Intellectueeleigendomaanvragen en aanvragende bedrijven naar grootteklasse

octrooiaanvragen octrooiaanvragende bedrijven

10%

79%

merkaanvragen

2% 7% 3%

90%

11%

83% MKB (0-200 wp)

5%

40%

55%

modelaanvragende bedrijven

11%

29%

69%

merkaanvragende bedrijven modelaanvragen

2%

80%

18%

Groot (200+ wp)

6%

Onbekend


De verdeling van het aantal aanvragende bedrijven in de topsectoren naar grootteklasse is ook per sector te maken. Voor de figuren verwijzen wij naar bijlage 2. Uit deze analyse blijkt dat in de topsectoren creatieve industrie, transport en opslag en tuinbouw en uitgangsmaterialen zowel bij de aanvragen als de aanvragende bedrijven MKB’ers het grootste aandeel hebben. In de topsector chemie is het aandeel van grote bedrijven zowel bij de aanvragen van de octrooien als de merken het grootst. Bij de topsector hightech systemen en materialen is dit bij de octrooien en de modellen het geval. In deze gevallen zijn dus een relatief kleiner aantal aanvragende bedrijven verantwoordelijk voor een groot deel van de aanvragen. In de topsectoren agro & food, energie, life sciences & health en water is alleen bij de octrooien sprake van de uitkomst dat een klein deel grote bedrijven verantwoordelijk is voor een meerderheid van de octrooiaanvragen.

5.2

Algemene conclusies O c t r o oi e n i n d e t o p se c t or e n In de periode 2006-2010 zijn in Nederland in totaal 35.052 octrooien aangevraagd door 5.186 unieke bedrijven en instellingen. In de topsectoren ging het in deze periode om 25.464 octrooiaanvragen door 2.126 Nederlandse bedrijven. Het aandeel van de topsectoren is daarmee in de octrooiaanvragen 73% en in de octrooiaanvragende bedrijven 41%. Bedrijven uit de topsectoren vragen dus ten opzichte van de bedrijven die niet tot de topsectoren worden gerekend relatief veel octrooien aan. Voor een groot gedeelte zijn hier een klein aantal grote bedrijven die veel octrooien aanvragen voor verantwoordelijk. Het grootste deel van de octrooiaanvragen in de topsectoren komt uit de topsector hightech systemen en materialen (70%). Goede tweede is de topsector chemie met een aandeel in de aanvragen van ruim 19%. Ook in het aantal octrooiaanvragende bedrijven heeft de topsector hightech systemen en materialen een aandeel van circa twee derde, maar het aandeel van de octrooiaanvragende bedrijven in de chemie is met 7% aanzienlijk lager. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de octrooiaanvragende bedrijven in de topsector chemie relatief veel octrooien per bedrijf aanvragen. Hetzelfde is het geval in de topsector energie, waar een klein aantal bedrij-

42

ven veel octrooien aanvraagt. In de topsectoren creatieve industrie en transport en opslag vragen octrooiaanvragende bedrijven per bedrijf juist minder vaak veel octrooien aan. De ontwikkeling van het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren over de periode 2006-2010 laat per topsector een andere ontwikkeling zien. Over het geheel is het aantal octrooiaanvragende bedrijven in 2010 het hoogst. Daarbij dient te worden aangetekend dat het om een voorlopig cijfer gaat dat na de verwerking van de aanvragen uit 2011 en begin 2012 iets lager kan uitvallen. De meeste octrooiaanvragende bedrijven uit de topsectoren worden toegerekend aan de hightech systemen en materialen, water en agro & food. Concentraties van octrooiaanvragende bedrijven zijn terug te vinden in de provincies Zuid-Holland, Overijssel en Noord-Brabant. De aanwezigheid van een technische universiteit in deze regio’s is daarbij van grote betekenis. De provincies ZuidHolland en Noord-Brabant hebben daarnaast een groot gedeelte van de top 10 octrooiaanvragende bedrijven in hun provincie. In Zuid-Holland gaat het hierbij om Schlumberger Technology, Shell, TNO en Unilever. In Noord-Brabant spelen vooral Philips en NXP en in iets mindere mate ASML en SABIC Innovative Plastics IP een belangrijke rol. Philips is sowieso de octrooitopper met ruim 8000 aanvragen, een aandeel van bijna 24% in alle octrooiaanvragen in Nederland over de periode 20062010. In de octrooiaanvragen door bedrijven in de topsectoren heeft Philips in deze periode een aandeel van ruim 30%. Bijna de helft van de octrooiaanvragende bedrijven in de topsectoren wordt gerekend tot de microbedrijven met minder dan 10 werkzame personen. Vooral in de topsectoren creatieve industrie en energie behoren veel octrooiaanvragende bedrijven tot deze grootteklasse. De topsector chemie kent procentueel de meeste middelgrote en grote bedrijven die octrooi hebben aangevraagd. Uit de verdeling van de octrooiaanvragen over zeven technologiegebieden blijkt een ander verschil in profiel van de topsectoren. De topsector hightech systemen en materialen bevat veel octrooiaanvragen in de technologiegebieden I. Elektriciteit & elektronica en II. Instrumenten. In de agro & food, de life sciences & health en de tuinbouw en uitgangsmaterialen zijn de meeste octrooiaanvragen toegedeeld aan de IV. Farmacie en biotechnologie. De topsectoren creatieve industrie en transport en opslag hebben veel aanvragen op het gebied van VI. Werktuigbouw en machines en VII. Consumentenproducten, bouw en mijnbouw. In de topsectoren energie en water is een grote verscheidenheid aan octrooiaanvragen zichtbaar. De topsector chemie heeft niet verrassend veel aanvragen op het gebied van III. Chemie en materialen.

Merken in de topsectoren In de periode 2006-2010 zijn in Nederland in totaal 67.890 merken aangevraagd door 29.288 unieke bedrijven en instellingen. In de topsectoren ging het in deze periode om 17.750 merkaanvragen door 5.905 bedrijven. Het aandeel van de topsectoren is daarmee in de merkaanvragen 26% en in de merkaanvragende bedrijven 20%. Bedrijven uit de topsectoren vragen dus ten opzichte van de bedrijven die niet tot de topsectoren worden gerekend relatief iets meer aan. Voor een groot gedeelte zijn hier een klein aantal grote bedrijven die veel merken aanvragen voor verantwoordelijk.

43

Het grootste deel van de merkaanvragen in de topsectoren komen uit de topsectoren agro & food (35%) en hightech systemen en materialen (31%). Goede derde is de topsector creatieve industrie met een aandeel in de aanvragen van 18%. In het aantal merkaanvragende bedrijven heeft de topsector hightech systemen en materialen het grootste aandeel, maar het aandeel van de merkaanvragende bedrijven in de agro & food is met 27% lager. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de merkaanvragende bedrijven in de topsector agro & food relatief veel merken per bedrijf aanvragen. Hetzelfde is het geval in de topsectoren chemie en life sciences & health, waar een relatief klein aantal bedrijven veel merken aanvraagt. In de topsectoren creatieve industrie en transport en opslag vragen merkaanvragende bedrijven per bedrijf gemiddeld juist minder vaak veel merken aan. De ontwikkeling van het aantal merkaanvragende bedrijven in de topsectoren over de periode 2006-2010 laat per topsector een andere ontwikkeling zien. Over het geheel is het aantal merkaanvragende bedrijven in 2010 het hoogst. De meeste merkaanvragende bedrijven uit de topsectoren worden toegerekend aan de hightech systemen en materialen, agro & food en de creatieve industrie. Concentraties van octrooiaanvragende bedrijven zijn terug te vinden in de Randstad, gebieden in de provincie Noord-Brabant (rondom Eindhoven) en een deel in Twente. De provincie Zuid-Holland kent de hoogste merkdichtheid, gevolgd door de provincies Utrecht en Noord-Holland. In de top 10 merkaanvragende bedrijven zijn er twee gevestigd in Zuid-Holland (Unilever en Nutricia), twee in Utrecht (Friesland Brands en Sara Lee/ Douwe Egberts) en drie in Noord-Holland (Reckitt Benckiser, bloembollenbedrijf Holland BolRoy Markt en Piet Schreurs). Unilever en Philips zijn de merktoppers met bijna 600 merkaanvragen en dus een aandeel van ruim 3% in het totaal aantal merkaanvragen in de topsectoren. Bijna de helft van de merkaanvragende bedrijven in de topsectoren wordt gerekend tot de microbedrijven met minder dan 10 werkzame personen. Vooral in de topsector creatieve industrie behoren veel merkaanvragende bedrijven tot deze grootteklasse. De topsector chemie kent procentueel de meeste middelgrote en grote bedrijven die merk hebben aangevraagd; meer dan een derde van alle merkaanvragende bedrijven in die topsector heeft meer dan vijftig werkzame personen.

M o d e l l e n i n d e t o p s e c t or e n In de periode 2006-2010 zijn in Nederland in totaal 12.435 modellen aangevraagd door 1.751 unieke bedrijven en instellingen. In de topsectoren ging het in deze periode om 3.616 modelaanvragen door 436 bedrijven. Het aandeel van de topsectoren is daarmee in de modelaanvragen 29% en in de modelaanvragende bedrijven 25%. Bedrijven uit de topsectoren vragen dus ten opzichte van de bedrijven die niet tot de topsectoren worden gerekend relatief iets meer modellen aan. Voor een groot gedeelte zijn hier een klein aantal grote bedrijven die veel modellen aanvragen voor verantwoordelijk. Het grootste deel van de modelaanvragen in de topsectoren komt uit de topsector hightech systemen en materialen (59%). Goede tweede is de topsector agro & food met een aandeel in de aanvragen van 18%. Ook in het aantal modelaanvragende bedrijven heeft de topsector hightech systemen en materialen het grootste aandeel (51%), maar het aandeel van de modelaanvragende bedrijven in de agro & food is met 22% hoger dan het aandeel in de modelaanvragen. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de modelaanvragende bedrijven in de topsector agro & food ten op-

44

zichte van de bedrijven in de topsector hightech systemen en materialen minder modellen per bedrijf aanvragen. In de topsectoren transport en opslag, energie en life sciences & health vragen modelaanvragende bedrijven per bedrijf gemiddeld juist minder vaak veel modellen aan. De ontwikkeling van het aantal modelaanvragende bedrijven naar topsector weerspiegelt voor een groot deel de ontwikkeling in de modelaanvragen naar topsector. Over het geheel is het aantal modelaanvragende bedrijven in 2010 het hoogst. De meeste modelaanvragende bedrijven uit de topsectoren worden toegerekend aan de hightech systemen en materialen, agro & food en de creatieve industrie. Concentraties van modelaanvragende bedrijven zijn, evenals bij de merken het geval was, te zien in de Randstad, gebieden in de provincie Noord-Brabant (rondom Eindhoven) en een deel in Twente. De provincie Zuid-Holland kent ook de hoogste modeldichtheid, gevolgd door de provincies Utrecht en Noord-Brabant. In de top 10 merkaanvragende bedrijven zijn er drie gevestigd in Zuid-Holland (Unilever, Bunnik Plants en The Europe Innovation), geen enkele in Utrecht en twee in Noord-Brabant (Philips en Brabantia Nederland). Philips en Unilever zijn de modeltoppers met respectievelijk 1.174 en 317 modelaanvragen en daarmee aandelen van ruim 32% en bijna 9% in het totaal aantal modelaanvragen in de topsectoren. Ruim vier op de tien modelaanvragende bedrijven in de topsectoren worden gerekend tot de microbedrijven met minder dan 10 werkzame personen. Vooral in de topsectoren creatieve industrie en water behoren veel modelaanvragende bedrijven tot deze grootteklasse. De topsector agro & food kent procentueel de meeste middelgrote en grote bedrijven die model hebben aangevraagd; meer dan de helft (53%) van alle modelaanvragende bedrijven in die topsector heeft meer dan vijftig werkzame personen. Ook in de topsector chemie is het aandeel van de modelaanvragende bedrijven met meer dan vijftig werkzame personen relatief hoog (40%).

I n t el l ec t ue e l ei g e n d o m i n d e t o p s e c t o r en Wanneer het totaaloverzicht van het intellectuele eigendom aan de hand van de aanvragende bedrijven in de topsectoren wordt gemaakt, blijkt de provincie ZuidHolland de hoogste dichtheid te hebben. De provincies Utrecht, Noord-Holland en Noord-Brabant volgen. Wanneer er bij de aanvragende bedrijven in de topsectoren onderscheid gemaakt wordt naar octrooi-, merken modelaanvragende bedrijven, dan blijkt dat vrijwel alle topsectoren worden gedomineerd door de merkaanvragende bedrijven. Alleen in de topsector energie behoort een meerderheid tot de octrooiaanvragende bedrijven. De bijdrage van de octrooiaanvragende bedrijven aan het totaal aan intellectueel eigendomaanvragende bedrijven is verder groot in de topsectoren chemie, hightech systemen en materialen, life sciences & health en water. Uit de verdeling van de aanvragen en de aanvragende bedrijven van intellectueel eigendom in de topsectoren naar grootteklasse blijkt dat bij de octrooien een klein aantal grote bedrijven verantwoordelijk is voor meer dan drie kwart van de octrooiaanvragen. Ook bij de merken en de modellen zijn de grote bedrijven verantwoordelijk voor een relatief groter aandeel in de aanvragen dan het MKB. De verhouding is hier echter minder scheef.

45

5.3

Aanbevelingen voor vervolgonderzoek U p d a t e van d e i n t el l e c t u e el e i ge n d o m d a t a Het is de eerste keer dat de herkomst van zowel octrooien als merken en modellen naar provincie, grootteklasse en topsector in Nederland in kaart is gebracht. Het is van belang om de ontwikkelingen die op deze terreinen plaatsvinden te blijven volgen.

I n t er n at i on a l e v e r g el i j ki n g Onderzoek naar de herkomst van octrooien, merken en modellen is recentelijk ook uitgevoerd in Engeland. Een vergelijking met de uitkomsten van dit onderzoek ligt daarom voor de hand. Ook is het van belang om te bezien of er ook in andere landen data voor handen zijn en zo mogelijk met de uitkomsten van onderzoek in andere landen te vergelijken.

R e l at i e i nt e l l ec t u e el e i g e n d o m aa n v r a g e n e n b e d r i j f s- o f r e g i o p r e s t at i e s Het belang van innovaties door het bedrijfsleven en kennisinstellingen wordt algemeen onderkend. De ontwikkelingen in het aantal aanvragen of aanvragende bedrijven kan mogelijk worden gekoppeld aan de prestaties van de bedrijven of van een bepaalde regio (bijvoorbeeld provincies). Zo zou onderzoek kunnen plaatsvinden naar een verband tussen de ontwikkeling van het aantal aanvragen van intellectueel eigendom in een regio en de ontwikkeling van het Bruto Regionaal Product. Een andere mogelijkheid is een onderzoek naar het verband tussen de groei van een bedrijf (in termen van omzet, werkgelegenheid of winst) en het aantal octrooi-, merken/of modelaanvragen.

46

BIJLAGE I

Afbakening topsectoren

De indeling naar topsectoren is gebaseerd op een sectorale benadering. Dit betekent dat voor de topsector logistiek is uitgegaan van een sectorale benadering – transport en opslag – waarbij de logistieke activiteiten in de industrie, handel, bouw en andere (top)sectoren niet zijn meegenomen. Voor de topsector tuinbouw en uitgangsmaterialen houdt de sectorale benadering in dat de gegevens betrekking hebben op alle productieprocessen van de branches binnen de topsector tuinbouw en uitgangsmaterialen, inclusief de geproduceerde nevenactiviteiten door de tuinbouw, zoals akkerbouwproductie door tuinbouwbedrijven. Verder is voor de sector agro&food uitgegaan van de smalle definitie. Zie voor een nadere toelichting op het onderscheid tussen de sectorale en functionele benadering de CBS Monitor topsectoren.1[1] Verder maatwerk ten aanzien van de ledenlijsten is niet toegepast.

1[ 1 ]

CBS (2012), ‘Monitor topsectoren, Methodebeschrijving en tabellenset’, Den Haag.

47

Agro & Food SecunSubsector

SBI 08 beschrijving

SBI 2008

daire bron

Teelt van granen, peulvruchten en oliehoudende zaden

werk

x

01.13

x

Fokken en houden van dieren

01.40

x

Primaire

fokken en houden van dieren

productie

Dienstverlening voor de akker- en/of tuinbouw Dienstverlening voor het fokken en houden van dieren

01.50 01.61 01.62

x x x

Behandeling van gewassen na oogst

01.63

Jacht

01.70

x

Visserij en kweken van vis en schaaldieren

03

x

Vervaardiging van voedingsmiddelen

10

x

middelenindustrie

Maat-

SBI

Teelt van groenten en wortel- en knolgewassen Akker- en/of tuinbouw in combinatie met het

Voedings-

01.11

Gehele

Vervaardiging van dranken

11

x

x

Handelsbemiddeling in landbouwproducten, levende dieren en grondstoffen voor textiel en

x

Groothandel in granen, ruwe tabak, oliën, zaden

x

en veevoer Groothandel in levende dieren Groothandel in huiden, vellen, leer en halffabricaten van leer Groot- en detailhandel

46.11

voedingsmiddelen

Groothandel in voedings- en genotmiddelen Groothandel in landbouwmachines, werktuigen en tractoren Groothandel in machines voor de voedings- en genotmiddelenindustrie

46.21 46.23 46.24 46.3 46.61 46.68.2

Supermarkten en dergelijke winkels met een algemeen assortiment voedings- en genotmidde-

x x x x

x x

47.11

len 47.2 (behalve

middelen

47.26)

Markthandel in voedings- en genotmiddelen

47.81

x

Eet- en drinkgelegenheden

56

x

Vervaardiging kunstmeststoffen en stikstofverbindingen Vervaardiging verdelgingsmiddelen en overige landbouwchemicaliën Vervaardiging van machines en werktuigen voor Overig

x

Gespecialiseerde winkels in voedings- en genot-

de landen bosbouw Vervaardiging van machines voor de productie van voedings- en genotmiddelen

20.15 20.20 28.30 28.93

x x x x

Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van agrarische producten en proces-

72.111

sen Speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van landbouw en visserij (niet biotechnologisch)

48

x 72.191

x

Chemie Subsector

Aardolieverwerking

Omschrijving SBI08

SBI 2008

Secundaire

Gehele

Maat-

bron

SBI

werk

Vervaardiging van cokesovenproducten

19.10

x

Aardolieraffinage

19.20.1

x

Aardolieverwerking (geen -raffinage)

19.20.2

x

Vervaardiging van industriële gassen

20.11

x

Vervaardiging van kleur- en verfstoffen

20.12

x

Vervaardiging van overige anorganische ba-

20.13

x

Vervaardiging van petrochemische producten

20.14.1

x

Vervaardiging van overige organische basis-

20.14.9

x

20.15

x

sischemicaliën

chemicaliën (geen petrochemische producten) Vervaardiging van kunstmeststoffen en stikChemische

stofverbindingen

industrie

Vervaardiging van kunststof in primaire vorm

20.16

x

Vervaardiging van synthetische rubber in pri-

20.17

x

20.20

x

20.30

x

20.41

x

Vervaardiging van parfums en cosmetica

20.42

x

Vervaardiging van kruit en springstoffen en

20.51

x

20.52

x

maire vorm Vervaardiging van verdelgingsmiddelen en overige landbouwchemicaliën Vervaardiging van verf, vernis e.d., drukinkt en mastiek Vervaardiging van zeep, wasmiddelen, poetsen reinigingsmiddelen

van lucifers Vervaardiging van lijm en bereide kleefmidChemische

delen

industrie

Vervaardiging van etherische oliën

20.53

x

Vervaardiging van overige chemische produc-

20.59

x

20.60

x

22.11

x

22.19

x

22.21

x

22.22

x

22.23

x

22.29

x

ten n.e.g. Vervaardiging van synthetische en kunstmatige vezels Vervaardiging van rubberbanden en loopvlakvernieuwing Vervaardiging van producten van rubber (geen banden) Rubber- en kunststofindustrie

Vervaardiging van platen, folie, buizen en profielen van kunststof Vervaardiging van verpakkingsmiddelen van kunststof Vervaardiging van kunststofproducten voor de bouw Vervaardiging van overige producten van kunststof

49

Creatieve industrie Subsector

Kunst

Omschrijving SBI08

goed

Secundaire

Gehele

bron

SBI

Beoefening van podiumkunst

90011

x

Producenten van podiumkunst

90012

x

Diensten voor uitvoerende kunst

9002

x

Scheppende kunst

9003

x

91019

x

Overige culturele uitleencentra en openbare Cultureel erf-

SBI 2008

archieven Musea

91021

x

Monumentenzorg

9103

x

Uitgeverijen

58

x

59

x

Fotografie

74201

x

Pret- en themaparken, kermisattracties

93211

Productie en distributie van films en televisieMedia en en-

programma´s; maken en uitgeven van ge-

tertainment

luidsopnamen

industrie

93212

50

x

Publicrelationsbureaus

7021

x

Creatieve za-

Architectenbureaus

7111

x

kelijke dienst-

Reclamebureaus

7311

x

verlening

Industrieel design

7410

x

Maatwerk

Energie Subsector

Aardgas en steenkool

Omschrijving SBI2008

SBI 2008

Secundaire

Gehele

bron

SBI

Maatwerk

Winning van aardgas

06.20

x

Productie van aardgas

35.20

x

9.10

x

35.11.1

x

35.12

x

35.13

x

35.14

x

35.30

x

27.2

x

Dienstverlening voor de winning van aardolie en aardgas Productie van elektriciteit door thermische, kern- en warmtekrachtcentrales

Gerelateerde

Beheer en exploitatie van transportnetten

activiteiten

voor elektriciteit, aardgas en warm water Distributie van elektriciteit en gasvormige brandstoffen via leidingen Handel in elektriciteit en in gas via leidingen Productie en distributie van stoom en gekoelde lucht Vervaardiging van batterijen en accumulatoren Speur- en ontwikkelingswerk

72.113 x

72.192 72.199

Hightech systemen en materialen Subsector

Omschrijving SBI08

SBI 2008

Secundaire

Gehele

Maat-

bron

SBI

werk

Metaalin-

Vervaardiging van metalen in primaire vorm

24

x

dustrie

Vervaardiging van reservoirs van metaal en

252

x

253

x

van ketels en radiatoren voor centrale verwarming Vervaardiging van stoomketels (geen ketels voor centrale verwarming) Vervaardiging van wapens en munitie

254

x

Smeden, persen, stampen en profielwalsen

255

x

256

x

van metaal; poedermetallurgie

Oppervlaktebehandeling en bekleding van metaal; algemene metaalbewerking Vervaardiging van gereedschap

2573

x

Vervaardiging van stalen vaten e.d.

2591

x

Vervaardiging van artikelen van draad en

2593

x

2594

x

2599

x

3311

x

van kettingen en veren Vervaardiging van bouten, schroeven en moeren Vervaardiging van overige producten van metaal n.e.g. Reparatie van producten van metaal

51

Vervaardi-

Vervaardiging van computers en van elek-

ging van

tronische en optische apparatuur

machines

Vervaardiging van elektrische apparatuur

27

x

Vervaardiging van overige machines en ap-

28

x

3250

x

3312

x

en apparaten

26

x

paraten Vervaardiging van medische instrumenten en hulpmiddelen Reparatie en onderhoud van machines Reparatie van elektronische en optische ap-

x

paratuur

3313

Reparatie van elektrische apparatuur

3314

x

Reparatie van overige apparatuur

3319

x

Installatie van industriële machines en appa-

x

ratuur

332

Vervaardi-

Vervaardiging van rubberbanden en loop-

2211

x

ging van

vlakvernieuwing

trans-

Vervaardiging van overige producten van

2229

x

portmid-

kunststof

delen

Vervaardiging van auto's

2910

x

Carrosseriebouw

29201

x

Vervaardiging van elektrische en elektroni-

2931

x

2932

x

302

x

303

x

304

x

sche onderdelen en toebehoren voor auto's

Vervaardiging van niet-elektrische en elektronische onderdelen en toebehoren voor auto's Vervaardiging van rollend spoor- en tramwegmaterieel Vervaardiging van vliegtuigen en onderdelen daarvoor Vervaardiging van militaire gevechtsvoertuigen Vervaardiging van transportmiddelen n.e.g.

309

x

Reparatie en onderhoud van vliegtuigen

3316

x

Reparatie en onderhoud van overige transportmiddelen Overig

x 3317

Ontwikkelen, produceren en uitgeven van

x

software

6201

Technisch speur- en ontwikkelingswerk

72192

x

Ingenieurs en overig technisch ontwerp en

7112

x

71202

x

advies Keuring en controle van machines, apparaten en materialen

52

Life sciences & health SecunSubsector

SBI 08 beschrijving

SBI 2008

daire bron

Gehele

Maat-

SBI

werk

Vervaardiging van farmaceutische grondstofFarmacie

fen (geen grondstoffen)

Medische instrumenten

21.10

x

21.20

x

26.60

x

32.50

x

72.11.2

x

72.19.3

x

Vervaardiging van farmaceutische producten Vervaardiging van bestralingsapparatuur en van elektromedische en elektrotherapeutische apparatuur Vervaardiging van medische instrumenten en hulpmiddelen Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van medische producten en

Onderzoek

farmaceutische processen en van voeding Speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van gezondheid en voeding (niet biotechnologisch)

Transport en opslag SecunSubsector

SBI 08 beschrijving

SBI 2008

daire bron

Transport en

Personenvervoer per spoor (geen tram of me-

Overslag

tro) Goederenvervoer per spoor

Gehele

Maat-

SBI

werk

4910 4920

x x

Goederenvervoer over de weg

4940

x

Transport via pijpleidingen

4950

x

Zee- en kustvaart (vracht-, tank- en sleep-

5020

x

vaart)

Opslag,

Binnenvaart (vracht-, tank- en sleepvaart)

5040

x

Goederenvervoer door de lucht

5120

x

Post en koeriers

5300

x

Opslag

5210

x

Dienstverlening voor vervoer over land

5221

x

dienstverlening en supportactiviteiten

Dienstverlening voor vervoer over water

5222

x

Dienstverlening voor de luchtvaart

5223

x

Laad-, los- en overslagactiviteiten

5224

x

Expediteurs, cargadoors en bevrachters; we-

5229

x

ging en meting

53

Tuinbouw en uitgangsmaterialen SecunSubsector

SBI 08 beschrijving

SBI 2008

daire bron

Gehele

Maat-

SBI

werk

Teelt van granen, peulvruchten en oliehoudende zaden uitgangsmateriaal

01.11

x

Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst Plantum Teelt van groenten en wortel- en knolgewas-

01.13

x

Teelt van eenjarige gewassen

01.19

x

Druiventeelt

01.21

x

Teelt van pit- en steenvruchten

01.24

x

01.25

x

01.28

x

Teelt van overige meerjarige gewassen

01.29

x

Teelt van sierplanten

01.30

x

sen

Primaire productie

Teelt van overige boomvruchten, kleinfruit en noten Teelt van specerijgewassen en van aromatische en medicinale gewassen

Akker- en/of tuinbouw in combinatie met het fokken en houden van dieren → plantaardig uitgangsmateriaal

01.50

x

01.61

x

01.63

x

Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst Plantum Dienstverlening voor de akker- en/of tuinbouw → uitgangsmateriaal Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst Plantum Behandeling van gewassen na de oogst → uitgangsmateriaal Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst Plantum Behandeling van zaden voor vermeerdering

01.64

x

Bedrijven uit de sector plantaardig uitgangsmateriaal (veredeling, vermeerdering, opkweek, machines e.a. materialen, handel)

x

Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst Plantum (voor zover nog niet in andere SBI’s) Groothandel in zaden, pootgoed en peulvruchten

46.21.2

x

Groothandel in akkerbouwproducten en veeOverig

voeder algemeen assortiment → glastuinbouw, uitgangsmateriaal

46.21.8

x

46.21.9

x

Maatwerk: Bedrijven van ledenlijsten AVAG en Plantum Groothandel in overige akkerbouwproducten → uitgangsmateriaal Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst Plantum Groothandel in bloemen en planten

46.22

x

Groothandel in groenten en fruit

46.31.1

x

Toeleveranciers uit de sector glastuinbouw (kassenbouw, installatie, machines e.a. matex

rialen, handel) Maatwerk: Bedrijven van ledenlijst AVAG (voor zover nog niet in andere SBI’s) Veilingen van landbouw- tuinbouw- en visserijproducten Maatwerk: Veilingen tuinbouw

54

82.99.1

x

Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk ten behoeve van agrarische producten en pro-

72.11.1

x

72.19.1

x

72.19.9

x

cessen Speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van landbouw en visserij (niet biotechnologisch) Overig speur- en ontwikkelingswerk op natuurwetenschappelijk gebied (niet biotechnologisch)

Water SecunSubsector

SBI 08 beschrijving

SBI 2008

daire

Gehele

Maat-

bron

SBI

werk

Bouw van schepen en drijvend materieel

30.11

x

Bouw van sport- en recreatievaartuigen

30.12

x

Maritieme

Reparatie en onderhoud van schepen

33.15

x

maakindustrie

Dienstverlening winning van aardgas

09.10

Maatwerk: Offshore-industrie

x

Watertech-

Winning en distributie van water

36.00

nologie, wa-

Afvalwaterinzameling en -behandeling

37.00

ter-

Maatwerk: Enkel private sector

voorziening

Behandeling van onschadelijk afval Maatwerk:

en afvalwa-

grondstofterugwinning (fosfaat).

x

Productie van apparaten

x

x x

38.21

terbehandeling

Leggen van rioleringen, buizen en pijpleidinDeltatechno-

gen; aanleg van bronbemaling

42.21

x

logie

Natte waterbouw

42.91

x

Bouw van kunstwerken

42.13

Speur- en ontwikkelingswerk Kennis en advies

Kennisinstelling

x

72.113 72.192 72.199

x

71.12

x

Ingenieurs en overig technisch ontwerp en advies

55

56

BIJLAGE II

Aandelen octrooiaanvragen en aanvragende bedrijven per topsector

Figuur 14 Intellectueeleigendomaanvragen en aanvragende bedrijven naar grootteklasse en vormen van intellectueel eigendom

Agro & food 28%

Octrooiaanvragen

3%

70%

Octrooiaanvragende bedrijven

73%

Merkaanvragen

15%

66%

12% 1%

34%


8% 2%

91% 80%

Modelaanvragen Modelaanvragende bedrijven

20%

77%

21%

MKB (0 - 200 wp)

Groot (200+ wp)

2%

Onbekend

Chemie Octrooiaanvragen

10%

Octrooiaanvragende bedrijven Merkaanvragen

74%


17%

43%

9%

57%

Merkaanvragende bedrijven Modelaanvragen

1%

89%

13% 1%

86% 60%

39% 77%

20%

MKB (0 - 200 wp)

Groot (200+ wp)

2%

Onbekend

Creatieve industrie Octrooiaanvragen

75%


83%

Merkaanvragen

5%

82%


17%

12%

75%

0% 87%

MKB (0 - 200 wp)

11% 6% 3%5%

92%


8%

25% 0% 13%

Groot (200+ wp)

Onbekend

57

Energie 37%

Octrooiaanvragen

4%

60%


81%

Merkaanvragen

8%

56%


4%

40% 77%

5%

18%

82%


11%

15%

75%

3%

17%

MKB (0 - 200 wp)

Groot (200+ wp)

8%

Onbekend

High tech systemen en materialen Octrooiaanvragen

19%


84%

7%

74%

Merkaanvragen

9% 2%

24%


2%

79%

91%

6% 3%

43%

54%


3%

88% MKB (0 - 200 wp)

7% 5% Groot (200+ wp)

Onbekend

Life science & health Octrooiaanvragen

34%

Octrooiaanvragende bedrijven Merkaanvragen

72%

10%

57%


18% 1%

41%


10%

56%

86%

5%

9%

57%

41%

1%

75%

20%

MKB (0 - 200 wp)

Groot (200+ wp)

5%

Onbekend

Transport en opslag Octrooiaanvragen

74%


74%

Merkaanvragen

14%

82% MKB (0 - 200 wp)

1% 8% 2%

86%

Modelaanvragen

14% 19%

90%


58

11%

80%


9%

17%

18% Groot (200+ wp)

Onbekend

Tuinbouw en uitgangsmaterialen 73%

Octrooiaanvragen Octrooiaanvragende bedrijven

4%

23%

82%

9%

9%

96%

Merkaanvragen Merkaanvragende bedrijven

4%

94%

6%

96%


4%

94% MKB (0 - 200 wp)

6% Groot (200+ wp)

Onbekend

Water Octrooiaanvragen Octrooiaanvragende bedrijven

41% 78%

9%

81%

Merkaanvragen Merkaanvragende bedrijven Modelaanvragen

5%

55% 13% 17%

11% 2%

87% 71%


28% 81%

MKB (0 - 200 wp)

2%

15% Groot (200+ wp)

1% 4%

Onbekend


59

60

BIJLAGE III

Tabel 20

Verdeling (sub)technologiegebieden 20062010

Verdeling van de octrooiaanvragen door bedrijven in de topsectoren in de periode 2006-2010 (%) Crea-

Life

tieve Technologiegebied I. Elektriciteit en elektronica

Scien-

Trans-

Agro &

Che-

indu-

Ener-

Hightech

ces &

port en

Tuin-

Food

mie

strie

gie

systemen

health

opslag

bouw

Water

0.6

2.9

10.6

29.6

45.1

3.9

5.0

7.1

26.7

productie van elektronica

0.1

1.4

2.3

7.5

10.1

0.5

1.4

1.0

6.7

2. Audiovisuele technologie

0.0

0.2

4.9

2.8

9.0

1.4

0.0

0.5

2.5

3. Telecommunicatie

0.0

0.2

0.4

6.9

9.1

0.2

0.0

0.6

6.2

4. ICT

0.4

0.8

2.9

5.3

10.8

1.7

3.6

0.7

4.9

5. Halfgeleiders

0.0

0.2

0.0

7.2

6.2

0.0

0.0

4.2

6.3

II. Instrumenten

3.6

13.4

6.8

21.7

27.4

22.2

0.7

7.6

19.5

6. Optica

0.3

1.0

1.0

4.2

6.4

0.5

0.0

2.3

3.8

meten en besturing

1.6

11.1

3.6

13.4

11.3

2.5

0.7

2.6

11.9

8. Medische apparatuur

1.7

1.0

2.2

3.5

8.7

19.2

0.0

2.6

3.2

9. Nucleaire technologie

0.0

0.3

0.0

0.6

1.0

0.1

0.0

0.0

0.5

III. Chemie en materialen

8.9

35.5

1.1

10.7

2.6

23.6

1.4

9.1

9.6

10. Organische chemie

1.3

7.1

0.2

2.0

0.3

22.1

0.0

2.9

1.8

1. Elektrische apparatuur en

7. Apparatuur voor analyse,

11. Macromoleculaire chemie, polymeren

0.7

13.7

0.3

3.1

0.5

0.4

0.0

0.5

2.7

12. Basischemie

6.6

10.1

0.0

1.6

0.5

0.9

1.4

4.7

1.5

coating

0.1

1.6

0.3

2.7

0.8

0.1

0.0

0.2

2.4

14. Materialen en metallurgie

0.2

3.0

0.3

1.2

0.5

0.0

0.0

0.9

1.2

39.1

10.0

2.8

6.5

1.5

45.8

0.0

41.9

6.0

3.3

4.2

0.4

4.0

0.7

7.0

0.0

19.4

3.8

11.7

2.9

0.7

1.1

0.5

38.0

0.0

5.2

0.9

delen

24.1

2.8

1.7

1.4

0.3

0.7

0.0

17.2

1.2

V. Industriële processen

29.2

10.4

9.8

12.9

8.5

1.6

17.4

24.5

13.1

cessen

2.9

5.2

0.7

4.4

2.3

0.7

0.0

4.6

4.3

19. Hanteren en drukken

2.1

0.7

3.0

1.4

1.2

0.1

6.9

0.6

1.7

22.4

0.3

4.4

2.1

3.1

0.4

9.0

17.1

2.2

13. Oppervlaktebehandeling,

IV. Farmacie en Biotechnologie 15. Biotechnologie 16. Farmacie en cosmetica 17. Landbouw en voedingsmid-

18. Overige technologische pro-

20. Machines v.d. landbouw en

61

Crea-

Life Scien-

Trans-

Agro &

Che-

indu-

Ener-

Hightech

ces &

port en

Tuin-

Food

mie

strie

gie

systemen

health

opslag

bouw

tieve Technologiegebied

Water

voedingsindustrie 21. Bewerken van materialen

1.0

3.8

0.7

4.1

1.3

0.5

0.0

1.0

3.6

22. Milieu en vervuiling

0.8

0.4

1.0

0.9

0.5

0.1

1.4

1.2

1.2

nes

2.8

6.5

28.9

10.5

6.1

0.7

41.6

5.5

12.1

23. Mechanisch gereedschap

0.4

0.3

0.9

1.3

0.6

0.2

1.4

0.2

1.1

24. Machines, pompen, turbines

0.4

0.7

4.4

1.6

0.8

0.3

1.8

2.2

2.0

0.6

1.8

4.4

1.6

1.1

0.0

0.0

1.8

1.9

gassen en vloeistoffen

0.4

2.0

4.4

1.5

1.2

0.0

1.4

0.5

1.7

27. Transport

0.9

1.2

14.6

3.5

2.2

0.1

36.9

0.8

4.5

0.0

0.4

0.3

1.0

0.1

0.0

0.0

0.0

0.9

6.7

18.6

32.4

4.7

5.2

1.1

26.8

2.2

9.4

5.2

1.3

16.2

1.8

3.4

1.1

0.0

1.0

1.9

1.5

17.3

16.2

2.9

1.8

0.0

26.8

1.2

7.5

KOB)

9.1

2.8

7.8

3.4

3.6

1.2

7.1

2.1

3.6

31. Niet toegedeeld

9.1

2.8

7.8

3.4

3.6

1.2

7.1

2.1

3.6

100

100

100

100

100

100

100

100

100

VI. Werktuigbouw en machi-

25. Thermische processen en apparaten 26. Hydrauliek, pneumatiek, onderdelen, isolatie, opslag van

28. Ruimtevaarttechnologie, wapens

VII. Consumentenproducten, bouw, mijnbouw 29. Consumentenproducten en apparatuur 30. Werktuigbouw, bouw en mijnbouw

VIII. Overig - niet toegedeeld (toegevoegd door

Totaal


62

De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De meest recente rapporten staan (downloadable) op: www.ondernemerschap.nl.

Recente Publieksrapportages A201313

28-03-2013

Concurrentie in het MKB

A201312

25-03-2013

Alles flex, is dat een mismatch?

A201311

09-04-2013

Challengers: hun kenmerken en succesfactoren

A201310

04-04-2013

Wie wordt werkgever?

A201309

16-04-2013

Oudedagsvoorziening in het MKB

A201308

11-04-2013

Benchmark klanten Qredits

A201306

21-02-2013

De waarde van sociaal ondernemerschap

A201305

24-01-2013

Grondstofschaarste?

A201304

02-04-2013

Gezocht: werklocatie 3.0

A201303

24-01-2013

Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en

A201302

08-01-2013

Financiering van innovatie in het MKB

A201218

15-01-2013

Samen starten

A201217

17-01-2013

Inkomen, vermogen en dynamiek van zelfstandigen zonder

A201216

9-1-2013

A201215

19-12-2012

A201214

7-12-2012

A201213

4-12-2012

Meerwaarde van studentbedrijven

A201212

4-12-2012

Duurzaam ondernemen in het MKB

A201211

12-11-2012

Global Entrepreneurship Monitor 2011 The Netherlands

A201210

19-11-2012

Gebruikers en communities

A201209

8-8-2012

Wagenpark MKB en Grootbedrijf 2010

A201208

6-7-2012

Nieuwe financieringsvormen voor het MKB

A201207

20-6-2012

2013 - Update december

personeel Financieringsmonitor topsectoren 2012 Ondernemen zonder personeel Meer innovatie door buitenlanders?!

Monitor Inkomens Ondernemers

A201206

20-6-2012

Een typologie van ondernemers met lage inkomens

A201205

28-6-2012

Kleinschalig Ondernemen 2012

A201204

30-5-2012

Hoe ondernemend zijn zzp'ers?

A201203

22-5-2012

Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB

A201202

16-4-2012

A201201

4-4-2012

A201113

22-11-2011

Ondernemen in de Sectoren 2011

A201112

22-11-2011

Zelfbewust een Zelfstandige Positie

A201111

21-9-2011

Kerngegevens MKB 2011

A201110

25-8-2011

Financieringsmonitor 2011

A201109

22-8-2011

Arbeidsproductiviteitstrends in klein-, midden- en grootbedrijf

Vergrijzing en ondernemerschap Hoe werken bedrijven samen in projecten?

1995-2015 A201108

14-7-2011

Global Entrepreneurship Monitor 2010 The Netherlands

A201107

19-5-2011

Ondernemen voor de toekomst

A201106

27-4-2011

Trendstudie MKB en Ondernemerschap: Synthese

A201105

20-4-2011

Uitvinders in Nederland

A201104

28-4-2011


A201103

10-3-2011

A201102

8-3-2011

Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2010

A201101

5-1-2011

Startende ondernemers

Trendstudie MKB en Ondernemerschap

63

A201012

8-12-2010

A201011

16-11-2010

Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid Global Entrepreneurship Monitor 2009 The Netherlands

A201010

9-11-2010

A201009

14-10-2010

Ondernemen in de sectoren 2010 – 10 brochures De arbeidsmarkt van Midden-Nederland

A201008

14-10-2010

Monitor Inkomens Ondernemers

A201007

30-9-2010

Stand van Zaken Zonder Personeel

A201006

23-6-2010

Internationale benchmark ondernemerschap 2010

A201005

31-5-2010

Bedrijfsbeëindigingen in het kleinbedrijf

A201004

april 2010

Octrooien in Nederland

A201003

12-4-2010

Ondernemen voor anderen!

A201002

15-2-2010

Een kwestie van ondernemen

A201001

11-1-2010

Innovatief ondernemerschap in detailhandel, horeca en am-

A200918

1-12-2009

Slim en gezond afslanken

A200917

2-11-2009

Ondernemen in de Sectoren

A200916

30-10-2009

A200915

17-8-2009

Criminaliteitspreventie door kleine bedrijven

A200914

16-6-2009

Global Entrepreneurship Monitor 2008

A200913

15-5-2009

Internationale benchmark ondernemerschap 2009

A200912

20-5-2009


A200911

3-4-2009

Kopstaartbedrijven

A200910

1-4-2009

Ondernemerschap in de wijk

A200909

27-3-2009

A200908

half juni 2009

A200907

24-3-2009

A200906

19-3-2009

Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid

A200905

17-3-2009

Afhankelijkheid in de metaalsector

A200904

12-3-2009

A200903

5-2-2009

A200902

13-1-2009

Toekomst concurrentiepositie MKB

A200901

13-1-2009

MKB in regionaal perspectief

A200815

19-12-2008

A200814

16-12-2008

A200813

8-12-2008

Sociaal ondernemerschap

A200812

8-12-2008

Ondernemen in de Sectoren

A200811

28-10-2008

A200810

23-9-2008

A200809

8-9-2008

Internationale benchmark ondernemerschap

A200808

3-9-2008

Nalevingskosten van wetgeving voor startende bedrijven

A200807

september 2008

A200806

18-9-2008

A200805

8-7-2008

bacht

Springen over de Grens

The Netherlands

Van werknemer tot ondernemer Review: Internationalisering van het Nederlandse MKB Monitor Inkomens Ondernemers

Beter inzicht in multicultureel ondernemerschap Ten years entrepreneurship policy: a global overview

Succes met samenwerking Tijdelijke samenwerkingsverbanden in het Nederlandse MKB

Ondernemerschap in de zorg In- en uitstroom in de detailhandel

Stimulering van ondernemerschap in middelgrote gemeenten HRM-beleid in het MKB Global Entrepreneurship Monitor 2007 The Netherlands

A200804

64

14-7-2008


Intellectueel eigendom topsectoren Octrooien, merken en modellen in de topsectoren naar provincie

Recommend Documents