RK Parochie Sint Benedictus
ZOUT EN LICHT Pastoraal beleidsplan
2009 - 2014
Inhoudsopgave Inleiding
3
Hoofdstuk 1 Visie, missie en strategie
4
Hoofdstuk 2 De parochie in een veranderende context
5
2.1. De parochie en haar omgeving 2.2. Belangrijke ontwikkelingen 2.3. Prioriteiten 2.4. Doelgroepen
Hoofdstuk 3 Middelen en communicatie
9
3.1. Personeel 3.2. Gebouwen 3.3. Financiën 3.4. Communicatie
Hoofdstuk 4 Gemeenschapsopbouw
12
Hoofdstuk 5 Catechese
14
Hoofdstuk 6 Diaconie
16
Hoofdstuk 7 Liturgie
18
Hoofdstuk 8 Gemeenschapsopbouw nieuwbouwwijken
20
Tot slot
21
2
Inleiding 1 januari 2010 worden de acht parochies van de Overbetuwe samengevoegd tot één parochie. Sommige van deze parochies kennen een geschiedenis, die terug gaat tot de achtste eeuw. Al bijna dertienhonderd jaar beleven mensen hun christen zijn en proberen zij Gods liefde levend te houden. Een lange rij van mannen en vrouwen die hun geloof, hoop en liefde doorgaven aan nieuwe generaties. En ook wij staan voor de opdracht om hetzelfde te doen: het geloof door te geven tot eer van Gods naam en welzijn van alle mensen. Dit beleidsplan is in die geest en inspiratie geschreven. We proberen met de plannen en ideeën richting te geven aan de toekomst van de nieuwe parochie. Hoewel wij op dit moment nog een parochieverband zijn, wordt in dit beleidsplan al reeds gesproken over parochie. De oorspronkelijke acht parochies worden aangeduid met locale geloofsgemeenschappen. We hopen dat dit beleidsplan ons verder helpt op de weg naar een vitale parochie.
Drs. J. Hermens Dr. Drs. J. Kallen Drs. M. Chatelion Counet–Sanders Drs. R. Heinen Drs. P. Janssen
pastoor pastoraal werkster pastoraal werkster diaken pastoraal werkster
liturgie catechese gemeenschapsopbouw diaconie gemeenschapsopbouw nieuwbouwwijken
september 2009
3
Hoofdstuk 1 Missie, visie en strategie
1.1.
Missie
Als rooms-katholieke parochie zijn wij een gemeenschap van gelovige mensen die gaan in de voetsporen van Jezus Christus. Het verhaal van zijn leven, dood en verrijzenis is voor ons bron van inspiratie om Gods liefde present te stellen. Kernwaarden uit zijn leven willen wij gestalte geven in ons samenleven. Zorg en aandacht voor mensen in hun wel en wee, respect voor het wonder van de natuur, de inzet voor een rechtvaardige samenleving waar elk mens gezien wordt. Wij staan voor deze blijde boodschap van Jezus Christus, met Schrift en Traditie als onze bronnen.
1.2.
Visie
Als rooms-katholieke parochie zijn wij er niet voor onszelf, wij hebben de opdracht om sporen van Gods aanwezigheid op te laten lichten in het leven van alledag. Jezus gaf zijn volgelingen de opdracht om ‘zout van de aarde’ en ‘licht in de wereld’ te zijn (Mt. 5, 13-16). Wij willen een gastvrije gemeenschap zijn die open staat voor iedereen, een gemeenschap waar mensen zich thuis kunnen voelen. En wij willen een gemeenschap zijn die er op uit trekt, gericht op ontmoetingen met mensen op plaatsen waar hun leven zich afspeelt.
1.3.
Strategie
De missie en visie van onze parochie moeten gestalte krijgen in een geseculariseerde samenleving, waarin geloof en kerk niet vanzelfsprekend zijn voor veel mensen. In ons handelen gaan wij er vanuit dat we in een pluriforme en complexe samenleving leven. Wij willen deze uitdaging aangaan: wij sluiten ons niet op in eigen kring, wij keren ons niet af. Wij gaan in open dialoog met de geest van onze tijd. In uitnodigende ontmoetingen sluiten we aan bij de levensverhalen van mensen: we hebben oog, oor en hart voor hun existentiële vragen en verlangens. Aan die vragen en verlangens willen we samen stem geven én zoeken naar antwoorden in onze geloofstraditie. We willen spreken over God en de blijde boodschap van Jezus in een verstaanbare taal voor hedendaagse mensen. Onze pastorale aanpak kenmerkt zich door aansluiting te zoeken bij de vragen van onderscheiden doelgroepen. We houden terdege rekening met de mate van kerkelijkheid en met de verschillende leeftijdsgroepen. Onze pastorale aanpak kenmerkt zich verder door een streven naar kwaliteit van ons handelen. We kunnen daarbij steunen op twee rijke tradities: - de levenswijsheid die spreekt uit verhalen van de Bijbel - de sacramenten en rituelen van de rooms-katholieke kerk, van waaruit we leven en vieren, en waarbij mensen zich bewust worden van hun verbondenheid met God
4
Hoofdstuk 2 De parochie in een veranderende context Welke prioriteiten een parochie stelt hangt enerzijds af van de missie en visie, en anderzijds van de concrete situatie van de parochie. Voordat de prioriteiten van de komende jaren worden gepresenteerd, volgt eerst een beschrijving van de parochie en haar omgeving en daarbinnen de belangrijkste ontwikkelingen van de komende jaren.
2.1. De parochie en haar omgeving Het grondgebied van de parochie strekt zich uit over vier gemeenten. Het grootste gedeelte ligt in de gemeente Overbetuwe: 44.000 inwoners die verspreid wonen over twaalf dorpen. De grootte van de dorpen varieert van klein (Valburg 1800 inwoners) tot groot (Elst 19.743 inwoners). Een klein gedeelte van de parochie behoort tot de gemeente Nederbetuwe: de dorpen Dodewaard en Opheusden, die gekenmerkt worden door een protestantse levenssfeer. Daarnaast liggen er enkele grote nieuwbouwwijken in het werkgebied van de parochie. De Arnhemse nieuwbouwwijk Schuytgraaf die in de toekomst in totaal 15.000 inwoners zal tellen en de grote stadsuitbreiding van Nijmegen in de Waalsprong: hier komen 30.000 mensen te wonen tot het jaar 2020. In Elst komt een kleinere nieuwbouwwijk, waar uiteindelijk 5000 mensen komen te wonen. De wijk Schuytgraaf zal vanaf 1 januari 2010 gaan behoren tot de Emmausparochie Arnhem-Zuid. Zoals uit het voorafgaande blijkt, kenmerkt het werkgebied van de parochie zich door een grote verscheidenheid. Kleine dorpen met ieder een eigen karakter en geschiedenis, een groot dorp met een regiofunctie, en daarnaast nog grote nieuwbouwwijken. Deze verscheidenheid tekent ook de samenstelling van de groep parochianen. Met het gevaar om te vervallen in generalisaties, willen we toch een poging wagen om de populatie te beschrijven. Er is een groep autochtone parochianen uit de dorpen, die sterk hecht aan de vertrouwde tradities van de eigen locatie. Met dopen, trouwen en uitvaarten doen zij een beroep op de kerk. Ook vinden ze het belangrijk dat de kerk aanwezig is bij belangrijke dorpsgebeurtenissen. Hun beeld van de kerk kan men omschrijven als dat van de traditionele volkskerk. Daarnaast is er een groep nieuwkomers in de dorpen; zij zijn twintig of dertig jaar geleden hier komen wonen en hebben in de Overbetuwe een nieuw thuis gevonden. Onder het vrijwilligerskader is deze groep sterk vertegenwoordigd. Hun kerkbeeld is te omschrijven als dat van de vrijwilligerskerk. De nieuwste groep parochianen zijn de mensen uit de nieuwbouwwijken, deze groep bestaat voornamelijk uit jonge gezinnen. In religieus opzicht kan men deze groep omschrijven als ‘gelovig stand-by’. Een band met de parochie is er niet of nauwelijks en zij zullen alleen deelnemen aan parochieactiviteiten die aansluiten bij hun levensgevoel en levensritme. Van een duidelijk kerkbeeld is bij deze jonge groep mensen nauwelijks sprake, en zal vooral gekleurd zijn door eigen jeugdherinneringen en actuele berichtgeving over kerken in kranten en op televisie. Wellicht kan men spreken over een beeld van kerk als ‘service-instelling’: men neemt deel aan activiteiten die aanspreken, maar men bindt zichzelf niet voor langere tijd. Vanuit deze drie kerkbeelden leven er uiteenlopende verwachtingen onder parochianen. Soms zijn dit zelfs botsende verwachtingen. Parochianen die sterk geloven in een vrijwilligerskerk en daarmee ook in langdurige en actieve deelname aan de geloofsgemeenschap, realiseren zich meestal niet dat parochianen van de nieuwbouwwijken zich nauwelijks binden aan de parochie, maar wel af en toe prijs stellen op contact. En
5
parochianen met een volkskerkbeeld zien door bestuursbeslissingen van, in hun ogen, nieuwkomers soms vertrouwde zaken verloren gaan. Men kan zeggen dat het beeld van de vrijwilligerskerk de dagelijkse gang van zaken in de parochie het meest bepaalt. Dit heeft natuurlijk ook te maken met het feit dat er 1500 vrijwilligers werkzaam zijn, die hun uiterste best doen om vorm te geven aan ‘samen kerk zijn’. Een ander belangrijk kenmerk van de parochie is de sterke daling van deelname aan de gangbare kerkelijke activiteiten. Bedroeg het kerkbezoek twaalf jaar geleden nog 12 %, nu is dit gedaald naar 3 - 4 % (zie bijlage parochiegegevens). Ook bij deelname aan sacramenten zien we een sterke daling: doopsels van 200 naar 135, huwelijken van 59 naar 17 en het vormsel van 116 naar 50. Alleen het aantal Eerste Communicanten is gestegen: van 184 naar 203. Bij de uitvaarten is een lichte daling te zien. Het aantal vrijwilligers is de afgelopen jaren nagenoeg gelijk gebleven. In deelname aan Kerkbalans is een sterke daling te signaleren: van 71 % in 1996 naar 54% in 2007. Concluderend kan men zeggen dat deelname aan kerkbezoek, sacramenten en Kerkbalans zeer sterk is gedaald. De Eerste Communie en het aantal vrijwilligers is gelijk gebleven of zelfs licht gestegen.
2.2. Belangrijke ontwikkelingen De komende vijf jaar zijn er drie belangrijke ontwikkelingen: de samenvoeging van acht parochies tot één parochie, de komst van grote nieuwbouwwijken en de verdergaande secularisering van de samenleving. Door de samenvoeging van acht parochies staan we voor de opdracht om samenhang en verbondenheid te laten ontstaan in een gebied dat gekenmerkt wordt door een grote verscheidenheid. Hebben parochianen in Herveld een boodschap aan parochianen in Lent? Vinden parochianen in Valburg het belangrijk wat er in de nieuwbouw van Nijmegen-Noord gebeurt? Men kán zich niet verbonden voelen met 18.999 andere parochianen, daarom is het van belang om te zoeken naar andere vormen van gemeenschap en verbondenheid. In 2020 zal ruim een derde van alle parochianen in de nieuwbouwwijken wonen. De cijfers waar we nu over beschikken laten het volgende beeld zien: in de Waalsprong 8500 katholieken, in de Westeraam 1500 en in de Schuytgraaf: 3750 (vanaf 1 januari 2010 behorend tot de Emmausparochie Arnhem-Zuid). De parochie heeft nauwelijks contacten in de nieuwbouwwijken; de contacten die er zijn vloeien meestal voort uit deelname aan sacramenten. Met maatschappelijke organisaties , scholen, wijkplatformen is er momenteel geen sprake van een duurzame relatie. Uit de parochiecijfers blijkt dat de secularisering de Overbetuwe niet voorbij is gegaan. Er is een sterke afname van deelname aan kerkelijke activiteiten te bespeuren. Deze ontwikkeling zal versneld doorzetten, omdat de huidige deelnemers een hoge leeftijd hebben. Dit geldt zeker voor het vrijwilligerskader, waarbij de laatste jaren een sterke vergrijzing te zien is. Daarnaast kent de parochie grote nieuwbouwwijken met veelal jonge gezinnen, die minder kerkelijk betrokken zijn dan oudere generaties. En een andere factor, die een rol speelt bij de versnelde secularisatie, is de sociale controle in dorpen. Vroeger droeg deze sociale controle ertoe bij dat mensen meer kerkbetrokken waren, nu toont zich het tegenovergestelde effect. Er wonen in een dorp minder mensen die er een andere, afwijkende, leefstijl op na houden. En het kerkelijk leven zal in de toekomst niet meer tot het gangbare behoren.
6
2.3. Prioriteiten Vanuit de beschrijving van de parochie en haar werkgebied en de voornaamste ontwikkelingen, komen wij tot de vaststelling van de volgende prioriteiten. Gemeenschapsopbouw - Intensief ondersteunen van samenvoegingproces acht parochies - Inrichten van een nieuwe pastorale organisatiestructuur - Komen tot website en één parochieblad - Ontwikkelen van vrijwilligersbeleid: toerusting, werving, maatschappelijke stages - Het bevorderen van de doelgroepenstrategie: jonge gezinnen, jongeren en ouderen Catechese - Verder ontwikkelen van doopcatechese - Verder ontwikkelen van Eerste Communievoorbereiding - Verbinding tot stand brengen tussen kindercatechese en kinderliturgie - Aandacht voor vormselvoorbereiding - Aandacht voor permanente vorming van volwassenen Diaconie - Begeleiden fusie PCI-besturen - Bevorderen diaconale bewustwording - Bevorderen onderlinge pastorale zorg - Bevorderen geestelijke verzorging voor bewoners van verzorginstellingen en verpleegunits - Onderzoek naar mogelijkheid van Gideonsbende - Onderzoek naar aansprekende diaconale activiteiten voor jongeren Liturgie - Zorg dragen voor een goede liturgie volgens de gemaakte afspraken - Oprichten van overkoepelend Liturgisch Beraad - Komen tot liturgie voor uitvaart en huwelijk - Onderzoek naar liturgische plekken - Ontwikkelen liturgie gericht op doelgroepen Nieuwbouwwijken - Opsporen van bestaande netwerken en onderzoeken welke betekenis de kerk binnen deze netwerken kan hebben - Oprichten werkgroep nieuwbouw (pastoraatsgroep voor de nieuwbouw) - Ontwikkelen passende vorm van welkomstbezoeken en vervolgtraject - Organiseren van aansprekende activiteiten die aansluiten bij levensgevoel en levensritme van bewoners van de nieuwbouwwijken - Attent zijn op ervaringen uit de nieuwbouwwijken, die vruchtbaar kunnen zijn voor het pastoraat in de dorpen Deze prioriteiten worden per werkveld verder uitgewerkt in de hoofdstukken 4-8. De uitwerking is bij sommige onderdelen nog niet gedetailleerd. Elk jaar zullen er werkplannen gemaakt worden waarin een gedetailleerde uitwerking van de prioriteiten is opgenomen.
7
2.4. Doelgroepen Een parochie wordt vaak beschreven als geloofsgemeenschap. Het woord ‘gemeenschap’ kan het beeld oproepen van mensen die elkaar allemaal persoonlijk kennen, van verbondenheid en vertrouwdheid. Dit beeld is niet van toepassing op een parochie van 19.000 parochianen. Het is zelfs niet helemaal van toepassing op de locale gemeenschappen in de dorpen, hoewel daar de persoonlijke contacten directer van aard zijn. Daarom wordt in dit beleidsplan ‘gemeenschap’ gedefinieerd als een netwerk van groepen. Het gaat hier om uiteenlopende groepen binnen die ene parochie. Het kunnen groepen zijn die langere tijd met elkaar optrekken, zoals een koor of een werkgroep. Maar ook gaat het om groepen die maar een paar keer samen komen, zoals ouders van dopelingen of Eerste Communicanten of deelnemers aan de seniorenmiddagen. Tussen deze rijke verzameling aan groepen zijn er allerlei relaties; daarom spreken we ook van een netwerk. Hoe verschillend van aard deze groepen ook zijn, het gaat steeds om ontmoeting van mensen in het licht van het geloof. Om deze ontmoeting te bevorderen kiezen we in onze pastorale strategie dan ook voor een doelgroepbenadering. Mensen zullen eerder deel nemen aan een groep als groepsvorming berust op gedeelde ervaring en belangstelling. Hoewel het geloof mensen natuurlijk ook verbindt door alle groepen heen. We onderscheiden de volgende doelgroepen naar leeftijd: - Gezinnen met jonge kinderen: ouders van dopelingen, gezinnen met kinderen in de basisschoolleeftijd - Jongeren: jongeren die het vormsel hebben gedaan, jongeren die hun maatschappelijke stage binnen de parochie gaan vervullen - Middengroep: deze groep is zeer omvangrijk, groepsvorming zal gestimuleerd worden in verbinding met maatschappelijke thema’s - Ouderen: ouderen die zelfstandig wonen en nog volop in het leven staan, ouderen in de verzorgingshuizen en verpleegafdelingen We onderscheiden de volgende doelgroepen naar kerkbeeld: - Vrijwilligerskerk De meeste vrijwilligers gaan uit van het beeld van de vrijwilligerskerk. Zij zien zich geconfronteerd met het gegeven dat andere parochianen zich niet op dezelfde manier inspannen voor de opbouw van de parochie. Dit vraagt om een zorgvuldige begeleiding van vrijwilligers om goed om te kunnen gaan met verschillende wijzen van kerkbeleving. - Kerk als service-instelling De kerk als service-instelling heeft, vanuit het beeld van de vrijwilligerskerk, lange tijd een negatieve klank gehad. Wij zijn van mening dat juist hier kansen liggen om voor grote groepen parochianen nog iets te betekenen. Kernbegrippen zijn hierbij: goede kwaliteit, zorgvuldige benadering van mensen rondom dopen, huwelijk en uitvaarten. - Volkskerk Vooral in de dorpen leeft nog het beeld van de Volkskerk: de kerk die aanwezig is bij belangrijke momenten in een mensenleven en ook zichtbaar is bij feesten en bijeenkomsten in het dorp. Het is van belang dat die zichtbaarheid behouden blijft of zelfs meer bevorderd wordt. Zoals de werkvelden verdeeld zijn over de leden van het pastoraal team, willen we ook de teamleden inzetten bij de doelgroepen waarmee ze de meeste affiniteit hebben.
8
Hoofdstuk 3 Middelen en communicatie In hoofdstuk 2 zijn de prioriteiten voor de komende vijf jaar beschreven; voor de uitvoering van deze prioriteiten zijn bepaalde middelen nodig. Dit beleidsplan bevat geen gedetailleerd overzicht van alle middelen, dit heeft allereerst te maken met het feit dat de parochie zich in een fase bevindt waarin nog veel in ontwikkeling is en waarin veel zaken nog onderzocht moeten worden. We beperken ons in dit hoofdstuk dan ook noodzakelijkerwijs tot een beschrijving van de huidige situatie, met daarbij aandachtpunten die van belang zijn bij toekomstige beslissingen over de inzet van middelen. Deze beslissingen zullen het resultaat zijn van intensief overleg tussen parochiebestuur en pastoraal team, waarbij het van belang is dat de facilitaire verantwoordelijkheid van het parochiebestuur en de pastoraal inhoudelijke verantwoordelijkheid van het pastoraal team tot hun recht komen. Bij de daadwerkelijke uitvoering van het beleidsplan spelen communicatieprocessen een belangrijke rol, daarom zal dit hoofdstuk afgesloten worden met opmerkingen over de benodigde communicatie.
3.1. Personeel Gezien de aard van het pastorale werk en het feit dat men binnen het pastoraat niet structureel per activiteit tijd schrijft, is het niet mogelijk om voor elke activiteit het benodigde aantal uren nauwkeurig aan te geven. Het algemene beeld van tijdsbesteding over de werkvelden is als volgt. 0.7 fte uitvaarten 1.2 fte weekendliturgie 0.2 fte vieringen door de week/verzorgingshuizen 0.5 fte persoonlijk pastoraat 0.5 fte ouderenpastoraat 0.4 fte overleg 2.4 fte werkvelden liturgie, diaconie, catechese, gemeenschapsopbouw, nieuwbouw 5.9 fte totaal Het ouderenpastoraat wordt onbetaald uitgevoerd door de parochiemedewerker. Dit gaat om 0,5 fte professionele uren, uitgevoerd door een theoloog. Voor de weekendvieringen kunnen we gebruik maken van de diensten van drie emeritipriesters (betaald) en de parochiemedewerker (onbetaald). Zij verzorgen ongeveer 30% van alle vieringen. In de huidige situatie worden door enkele leden van het pastoraal team overuren gemaakt. Het beeld van de professionele arbeid is als volgt. 5.0 fte team 0.4 fte emeriti 0,5 fte parochiemedewerker 5.9 fte totaal Gezien het bovenstaande is het noodzakelijk dat we ons de komende vijf jaar richten op een aantal prioriteiten: niet alle activiteiten en werkgroepen kunnen evenveel aandacht krijgen. Voor de uitvoering van de prioriteiten genoemd in hoofdstuk 2, is het huidige aantal betaalde formatieplaatsen én de inzet van de emeriti én de inzet van de parochiemedewerker noodzakelijk. Om te voorkomen dat mensen structureel overbelast worden, zal de komende tijd onderzocht worden op welke gebieden het pastoraat efficiënter ingericht kan worden,
9
zodat het minder tijd van het pastoraal team vraagt. In de jaarlijkse werkplannen worden de genoemde prioriteiten gedetailleerd uitgewerkt; indien hieruit blijkt dat de uitvoering te veel tijd vraagt, zullen de prioriteiten bijgesteld worden. Het centraal parochiesecretariaat is het zenuwcentrum van de parochie; hier wordt het merendeel van de binnenkomende vragen verwerkt en daarom is een goede bereikbaarheid belangrijk. Het centraal secretariaat heeft ook de taak om het pastoraal team administratieve ondersteuning te bieden. De werkzaamheden van het secretariaat liggen in het verlengde van het pastoraat, want op het secretariaat worden parochianen te woord gestaan. Vaak zijn dit weer de eerste contacten met de parochie sinds jaren. Een goed functionerend secretariaat, als visitekaartje van de parochie, is onontbeerlijk binnen onze organisatie. In de huidige situatie is er 0.8 fte beschikbaar, na de samenvoeging ontstaat een nieuwe situatie waarin opnieuw gekeken moet worden naar de formatieplaatsen die nodig zijn om alle taken goed uit te kunnen voeren. In dit onderzoek worden de verschillende aspecten van de veranderde situatie meegenomen.
3.2. Gebouwen Met het parochiecentrum in Elst beschikt de parochie over een uitstekend centrum waar kleine en grote groepen bij elkaar kunnen komen. Daarnaast is het van belang dat elke locale gemeenschap de beschikking heeft over een ruimte, waar kleine groepen samen kunnen komen. Repetities van koren kunnen plaatsvinden in de kerken. In de nieuwbouwwijken is er de komende vijf jaar geen noodzaak aan eigen ruimtes, deze kunnen gehuurd worden in de voorzieningencentra de Ster (Lent) en de Klif (Oosterhout). De parochie beschikt over een goede ruimte voor het parochiesecretariaat en goede werkplekken voor het pastoraal team. Bij investeringen in nieuwbouw of onderhoud aan (kerk)gebouwen, moet telkens zorgvuldig gekeken worden of deze investeringen bijdragen tot verbetering van het pastoraat. Hierover treden parochiebestuur en pastoraal team in overleg. Het parochiebestuur werkt dit verder uit in een investeringsplan dat als richtlijn voor het te voeren beleid dient.
3.3. Financiën Zoals in de strategie staat verwoord kiest de parochie voor kwaliteit van het aanbod. Deelname aan kerkelijke activiteiten is niet meer vanzelfsprekend, deze moeten dus wervend en uitnodigend zijn. Nieuwe groepen parochianen stellen hogere kwaliteitseisen dan de parochianen die van oudsher verbonden zijn aan de gemeenschap. De meer grootschalige activiteiten voor jongeren en de wervende activiteiten in de nieuwbouwwijken zullen meer financiële middelen vragen. Ook het parochieblad en de website als de visitekaartjes van de parochie, vragen om een kwalitatief hoogstaande vormgeving.
10
3.4. Communicatie Wanneer in een parochie veranderingen plaatsvinden of besluiten worden genomen, dan zijn er altijd verschillende groepen bij betrokken. Dit vraagt telkens weer om een zorgvuldig communicatieproces. Dit geldt ook voor de implementatiefase van dit pastoraal beleidsplan. Allereerst is er intensief en regelmatig overleg nodig tussen parochiebestuur en pastoraal team over de uitvoering van dit beleidsplan. Dit overleg vindt voornamelijk plaats tijdens de reguliere bestuursvergaderingen, waarbij de pastoor het pastoraal team vertegenwoordigt. De werkplannen en de daarbij behorende begrotingen worden jaarlijks in mei door het pastoraal team ingediend en besproken met het parochiebestuur. In gezamenlijk overleg moet bekeken worden wat haalbaar is en wat niet, gezien de beschikbare financiële middelen. Pastoraal team en parochiebestuur komen gezamenlijk voor spannende keuzes te staan, en dit vraagt telkens weer om transparante communicatieprocessen. De pastoraatsgroepen zijn binnen de lokale geloofsgemeenschappen mede verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleidsplan. Het is dan ook van groot belang dat leden van pastoraatsgroepen goed op de hoogte zijn van de inhoud van het beleidsplan. De begeleiding door het pastoraal team van de pastoraatsgroepen zal gericht zijn op verhoging van kennis van beleidskeuzes en het eigen maken van de geformuleerde visie en missie. De locatieraden voeren beheerstaken uit binnen de locale gemeenschappen. Zij oefenen een facilitaire functie uit met betrekking tot de uitvoering van pastoraal beleid in de locale geloofsgemeenschappen. Daarom is het ook voor leden van locatieraden van belang om op de hoogte te zijn van de inhoud van het beleidsplan. Onderdelen van het beleidsplan die van direct belang zijn voor bepaalde werkgroepen, zullen door de teamleden met deze werkgroepen worden besproken tijdens regulier overleg. In elke locale geloofsgemeenschap wordt een informatieavond over het beleidsplan gehouden (oktober 2009). Aan parochianen worden de belangrijkste beleidskeuzes gepresenteerd tijdens deze parochieavonden. Ook via de parochiebladen en website worden de concrete gevolgen van beleidskeuzes gecommuniceerd. Binnen al deze communicatieprocessen mag niet uit het oog worden verloren dat uiteindelijk alle beleidscommunicatie binnen de parochie ten dienste staat van de geloofscommunicatie.
11
Hoofdstuk 4 Gemeenschapsopbouw 4.1. Een definitie Gemeenschapsopbouw zijn alle activiteiten waarbij op methodische wijze geprobeerd wordt de geloofsgemeenschap beter te laten functioneren. Gemeenschapsopbouw is enerzijds gericht op de interne opbouw van de eigen geloofsgemeenschap: het vormgeven van communicatieprocessen en het zoeken naar passende vormen van organisatie van groepen, zodat christelijke kernwaarden ook herkenbaar zijn in de eigen organisatiestructuur. Anderzijds is gemeenschapsopbouw naar buiten gericht op de verspreiding en herkenbaarheid van de parochie, met als uiteindelijk doel het laten klinken van de Blijde Boodschap in de samenleving. Daarnaast kent de gemeenschapsopbouw een specifieke, eigen verantwoordelijkheid voor de continuïteit van de geloofsgemeenschap, en is daarom steeds gericht op nieuwe wijzen van gemeenschapsvorming passend bij de omgeving en de tijdsgeest.
4.2 Context Vanuit bovenstaande definitie is het vanzelfsprekend dat de drie belangrijke ontwikkelingen, zoals die beschreven staan in hoofdstuk 2, directe gevolgen hebben voor de gestelde doelen binnen de gemeenschapsopbouw. Alle doelen hebben direct of zijdelings te maken met de samenvoeging van de parochies. En doelen C en D spelen in op de steeds verdergaande secularisatie.
4.3. Doelen en werkzaamheden A Intensief ondersteunen van het samenvoegingproces van de acht gemeenschappen. - Organiseren van samenbindende activiteiten bij start nieuwe parochie, gevolgd door jaarlijkse activiteit: bv. fietstocht langs locaties, megaconcert van alle koren, gezamenlijke maaltijd, ontvangen locale gemeenschap door andere gemeenschap - Organiseren van een jaarlijks vrijwilligersfeest B Inrichten van een nieuwe pastorale organisatiestructuur - Het werven en toerusten van pastoraatsgroepen - Het instellen van locatieraden - Ondersteuning locale secretariaten en centraal secretariaat C Komen tot website (januari 2010) en één parochieblad (november 2010) - Aansprekende activiteiten in locale gemeenschappen krijgen een parochiebreed platform - Inhoud is gerelateerd aan de verschillende doelgroepen, waarbij er bijzondere aandacht is voor de doelgroepen die momenteel niet worden bereikt (jonge gezinnen, jongeren en randkerkelijken) - Goede kwaliteit van vormgeving D Ontwikkelen van een vrijwilligersbeleid - Werving nieuwe vrijwilligers: een aantal modellen van vrijwilligerswerving worden toegepast en geëvalueerd
12
-
Toerusting en begeleiding van huidige vrijwilligers: gericht op veranderingen in parochiestructuur en het omgaan met parochianen met ander kerkbeeld Tot uiting brengen van waardering voor huidige vrijwilligers: bijhouden van jubilea, exitgesprekken, jaarlijks vrijwilligersfeest Begeleiding van jongeren bij uitvoeren taken in de parochie in het kader van maatschappelijke stages. Toerusten van vrijwilligers voor begeleiding van jongeren
E Het bevorderen van de doelgroepenstrategie - Bevorderen van aandacht voor onderscheiden groepen (jonge gezinnen, jongeren, ouderen) binnen elk werkveld - Signaleren van wat jonge gezinnen, jongeren en ouderen beweegt en inspireert
4.4. Samenwerkingspartners A Andere parochies Er zijn veel ontwikkelingen gaande op kerkelijk gebied, in veel parochies worden er dan ook pilotprojecten gestart. Het is van belang om deze ontwikkelingen goed te volgen, zodat men het wiel niet telkens zelf hoeft uit te vinden. B Vrijwilligerscentrale Overbetuwe en middelbare scholen In het kader van de maatschappelijke stage moeten 3500 jongeren in de Lingewaard en de Overbetuwe een plek vinden om vrijwilligerswerk te verrichten. De parochie, met haar veelheid aan taken, is daarom een interessante samenwerkingspartner voor de vrijwilligerscentrale. C Basisscholen Het huidige contact met basisscholen is vaak verbonden met de sacramentencatechese. Er zal onderzocht moeten worden rondom welke projecten samenwerking vruchtbaar kan zijn. D Gemeente, dorpsraden en wijkplatformen Wil de parochie een uitstraling hebben naar buiten toe, dan is het van belang dat de parochie inspeelt op ontwikkelingen in de dorpen en de wijken. Bij sommige activiteiten kan samenwerking of deelname van de parochie bijdragen aan het uitdragen van de Blijde Boodschap. E Oecumenische partners Vooral bij activiteiten in dorpen/ wijken waaraan de parochie deelneemt, is het van belang om mogelijkheden tot oecumenische samenwerking te onderzoeken. Op het gebied van het jongerenpastoraat is er al goede samenwerking met de PKN in Elst; in Heteren zijn deze contacten groeiende.
13
Hoofdstuk 5 Catechese 5.1. Een definitie Catechese is een instrument om geloof expliciet te maken. Het is een vorm van spreken óver geloof en uitspreken ván geloof. Waarbij er op verschillende niveaus verbindingen worden gezocht of gelegd: tussen verleden en heden, tussen traditie en eigen ervaringen, tussen kennis van het hoofd en kennis van het hart, tussen Schrift en persoonlijk leven, tussen mensen onderling, tussen mensen en God. Catechese is ook een instrument om mensen met elkaar in gesprek te brengen. Om te ervaren hoe goed het doet van mens tot mens te spreken over wat je werkelijk belangrijk vindt. Catechese kan mensen niet overtuigen maar wel iets bij hen in beweging brengen. In dit opzicht is catechese bovenal een instrument voor de persoonlijke Godsontmoeting.
5.2. Context Ondanks een ingezette daling van deelname aan sacramenten is de deelname aan Doopsel en Eerste Communie nog aanzienlijk. Deelname aan het Vormsel, is vergeleken met 12 jaar geleden, sterk gedaald maar blijft de afgelopen jaren stabiel; de groep die hieraan deelneemt is gemotiveerd. Met deze gemotiveerde groep jongeren als vertrekpunt zijn de activiteiten voor jongeren de afgelopen jaren voorzichtig gegroeid en enigszins geworteld. Gezien de groei van de nieuwbouwwijken en daarmee de groei van het aantal jonge gezinnen is het van belang de zorg voor sacramentencatechese (Eerste Communie en Vormsel en ouderavonden), jongerenpastoraat en contact met doopouders te continueren en verder uit te bouwen. RK scholen staan in deze tijd op een nieuwe manier open voor hun katholieke identiteit. Het debat over de samenwerking tussen scholen en parochie komt (landelijk) op gang. In een parochie met een groeiend aantal jonge gezinnen is het van belang dat er contacten zijn met de RK basisscholen. Daarnaast is er- gezien de leeftijdsopbouw van de parochianen - blijvende aandacht voor permanente parochiecatechese in de vorm van een maatschappelijk georiënteerd programma voor volwassenen en een thematisch aanbod voor senioren.
5.3. Doelen en werkzaamheden De volgende doelen (A t/m C) hebben de hoogste prioriteit (2009-2010) A Verder ontwikkelen van doopcatechese - Oprichten en toerusten van één werkgroep - Opzetten van tien gezamenlijke, parochiebrede voorbereidingsavonden per jaar - Het ontwikkelen van mystagogische en verstaanbare catechese voor de doopouders - Het ontwikkelen van mystagogische en verstaanbare catechese voor jonge ouders B Verder ontwikkelen van Eerste Communievoorbereiding - Keuze maken voor één EC-project voor alle werkgroepen - Toerusting van de werkgroepen - Het ontwikkelen van mystagogische en verstaanbare catechese voor de ouders - Contact met scholen
14
C Verbinding tot stand brengen tussen kindercatechese en kinderliturgie - Wekelijks aanbieden van kinderwoorddiensten (groep 5 t/m groep 8) en kindernevendiensten (groep 1 t/m groep 4) op drie locaties - Toerusting van de werkgroepen - Het houden van een maandelijkse gezinsviering op drie locaties - Contact met scholen De volgende doelen (D en E) beogen het met aandacht en zorg voortzetten van het reeds bestaande programma. D Zorg dragen voor vormselvoorbereiding - Voortzetten van huidige vormselproject met kloosterweekend en diaconale activiteit - Eén presentatieviering in de vorm van andersoortige liturgie of theaterdag - Eén feestelijke vormselviering - Voortzetten aanbod van mystagogische en verstaanbare catechese voor ouders - Contact met scholen E Permanente vorming voor volwassenen - Thematisch jaarprogramma dat aansluit bij maatschappelijke ontwikkelingen en eigentijdse geloofservaringen - Aanbod van themamiddagen voor senioren - Gebruik maken van modern ‘instrumentarium’ als film, kunst, reizen, PowerPoint - Aanbod gericht op ontmoeting en onderling gesprek
5.4. Samenwerkingspartners A Scholen In het parochiegebied zijn acht rooms-katholieke basisscholen. Met Sunte Werfert en ’t Startblok en de Elstar in Elst is er veel contact rondom de Eerste Communievoorbereiding. Dit geldt ook voor de Sint Willibrordschool in Herveld. Met de Haafakkers in Heteren is incidenteel contact. Rondom sacramentencatechese is met de Drieluik (Driel), SamSam (Oosterhout) en de Sint Jacobusschool (Valburg) en Gelders Hof (Lent) weinig contact. Andere interessante samenwerkingspartners zijn de openbare basisscholen in de nieuwbouwwijken: De Oversteek in Oosterhout, Het Talent in Lent. B Oecumenische partners Op het gebied van volwassenencatechese is er al een vergaande samenwerking met de protestantse kerk in Elst. Deze waardevolle samenwerking zal zo mogelijk verder verstevigd worden. In Heteren en Driel worden mogelijkheden tot samenwerking op het gebied van bezinningsaanbod onderzocht.
15
Hoofdstuk 6 Diaconie 6.1. Een definitie Diaconie is het handelen vanuit en door kerken en andere door het evangelie geïnspireerde groepen en bewegingen, dat gericht is op het voorkomen, opheffen, verminderen dan wel mee uithouden van lijden en sociaal-maatschappelijke nood van individuen en van groepen mensen en op het scheppen van rechtvaardige verhoudingen in kerk en samenleving.
6.2. Context De samenvoeging van de parochies heeft directe gevolgen voor de Parochiële Caritas Instellingen, gezien het feit dat er maar één Caritasinstelling per parochie mag zijn. De vergrijzing van de vrijwilligerspopulatie treft in het bijzonder de ziekenbezoekgroepen die voornamelijk uit oudere vrouwen bestaat. Wil de onderlinge zorg ook over vijf jaar nog gestalte krijgen, dan zullen we nu moeten zoeken naar nieuwe vormen. Voor ouderen die in de herfst of winter van hun leven zijn, beginnen religieuze en/of zingevingvragen vaak een rol te spelen. Als parochie willen we aansluiten bij deze levensvragen en samen zoeken naar betekenisgeving. In veel parochies gaat de meeste aandacht uit naar liturgie, zo ook in onze parochie. Het aantal vrijwilligers dat diaconaal actief is, is gering. Diaconale bewustwording is dan ook allereerst een vereiste voor verdere uitbouw van diaconale activiteiten dichtbij en veraf.
6.3 Doelen en werkzaamheden A Begeleiden van fusie PCI-besturen - Instellen nieuwe organisatiestructuur per 1 januari 2010 - Omvormen plaatselijke PCI-besturen naar caritaswerkgroepen - Zorgen voor bemensing van PCI-bestuur en caritaswerkgroepen conform de richtlijnen van het bisdom m.b.t. verhouding ‘oude’ en ‘nieuwe’ vrijwilligers - Begeleiden van vrijwilligers naar nieuwe manier van werken. Door samenwerking kunnen nieuwe initiatieven ontwikkeld worden voor de gehele parochie, bv. Vastenactie, Voedselbank, zorginstellingen - Ontwikkelen beleidsplan PCI in overleg met caritaswerkgroepen en pastoraatsgroepleden met een bijzondere aandacht voor diaconie B Bevorderen van diaconale bewustwording - Activiteiten rondom de vastenactie: in 2010 een gezamenlijk 40-dagenboekje voor de parochie, aandacht voor vastenactie binnen de liturgie - Aandacht voor en ondersteuning van projecten in Tanzania Onderzoeken van de mogelijkheid van een volgende reis in de zomer van 2011 C Bevorderen onderlinge pastorale zorg - Bewustwording parochianen van de noodzaak van onderlinge zorg voor elkaar (geloof krijgt handen en voeten) - Oprichten ziekenbezoekgroep in elke locatie - Versterken van de ziekenbezoekgroepen
16
D Bevorderen van geestelijke zorg voor bewoners zorginstellingen en verpleegunits - Onderhouden en intensiveren van contacten met zorginstellingen met betrekking tot geestelijke zorg voor ouderen - Oprichten en toerusten van bezoekgroepen in vier zorginstellingen voor ouderen - Leden van pastoraal team onderhouden contacten met bewoners op aanvraag of via vieringen E Onderzoek naar mogelijkheid Gideonsbende (2010) Een Gideonsbende is een groep mensen die, vooral via internet, met elkaar in verbinding staan. Men roept mensen via e-mail bij elkaar als er situaties in de samenleving ontstaan die verbeterd moeten worden. Alle acties bewegen zich op het gebied van maatschappij, politiek, gezondheidszorg. Iedere actie is eenmalig en ieder lid bepaalt zelf of hij/zij meedoet. De groep mensen is bij voorkeur ook samengesteld uit diverse kerken. F Onderzoek naar aansprekende diaconale activiteiten voor jongeren In het kader van de maatschappelijke stages kan de deelname van jongeren aan diaconale activiteiten bevorderd worden.
6.4. Samenwerkingspartners A Gemeentelijke instanties op gebied van zorg en welzijn Diaconaal handelen vindt plaats op het snijvlak van kerk en samenleving, daarom is het van groot belang dat er overleg en samenwerking is met de gemeentelijke overheid. De parochie heeft na 1 januari 2010 te maken met drie gemeentes: Overbetuwe, Nederbetuwe en Nijmegen (na 1 januari behoort de Arnhemse wijk Schuytgraaf waarschijnlijk tot parochie Emmaus in Arnhem). B Stichting Welzijn Ouderen De parochie heeft vooral te maken met de Stichting Welzijn Ouderen van de Overbetuwe. In de nieuwbouwwijken van de Waalsprong (Nijmegen) wonen weinig ouderen. C Zorginstellingen voor ouderen Er zijn vijf zorginstellingen voor ouderen in onze parochie: Liefkeshoek in Heteren, Hoge Hof in Herveld, Huize Sint Jozef in Lent, Wilhelminahuis in Valburg en Tertzio in Elst. D Oecumenische partners Vooral op het gebied van samenwerking met gemeentelijke overheid en diaconale bewustwording kan oecumenische samenwerking vruchtbaar zijn.
17
Hoofdstuk 7 Liturgie 7.1 Een definitie In de liturgie vieren we de band die we hebben met God en met elkaar, zoals deze ons wordt overgeleverd door de Schrift en de Traditie, die de Kerk ons leert. Liturgie gebeurt daar waar mensen zich verbonden voelen met elkaar en met God, en dit tot uitdrukking brengen in taal, muziek, rituelen en stilte.
7.2. Context De deelname aan de zondagsdiensten is de afgelopen tien jaar met tweederde afgenomen. Namen in 1996 nog gemiddeld 2100 mensen deel aan de zondagse liturgie, nu zijn dat 600 mensen. Gezien de hoge gemiddelde leeftijd van kerkgangers zal dit in de komende tien jaar in hetzelfde of versneld tempo afnemen. Voor de kleinere geloofsgemeenschappen waar momenteel tussen de 45 – 75 kerkgangers zijn, heeft dit grote gevolgen. Bij eenzelfde afname zijn in de kleine locale geloofsgemeenschappen over tien jaar 15 – 25 kerkgangers. Ondanks deze sterke afname is het merendeel van de 1500 vrijwilligers actief binnen de liturgie. Voor hen en de andere kerkgangers is de zondagse liturgie, wekelijks of met enige regelmaat, middelpunt van het kerkelijk leven. De liturgievieringen met Kerstmis vervullen, gezien het hoge aantal kerkbezoekers, een belangrijke functie in de geloofsbeleving van parochianen. De uitvaartliturgie en sacramentenliturgie zijn momenten waarop minder kerkbetrokken parochianen en anders gelovigen of niet gelovigen in aanraking komen met de rituelen van de kerk.
7.3. Doelen en werkzaamheden A Zorg dragen voor goede liturgie, volgens de gemaakte liturgische afspraken B Opzetten van een overkoepelend Liturgisch Beraad - Bemensing en toerusting van Liturgisch beraad - Komen tot inhoudelijke aansturing van de liturgie in acht kerken - Komen tot advisering van pastoraal team, plaatselijke liturgische beraden en pastoraatsgroepen C Komen tot een liturgie voor uitvaarten en huwelijken - Maken van uitvaartboekje voor de parochie - Maken van uitvaart- keuzemap met gebeden, gedichten en liederen (digitaal) - Maken van huwelijks-keuzemap met gebeden, gedichten en liederen (digitaal) D Onderzoek liturgische plekken De komende vijf jaar zal getracht worden om de liturgische vitaliteit van elke locale gemeenschap te behouden. Dit wil zeggen dat in elke kerk elk weekend gevierd zal worden, met een voorkeur voor Eucharistievieringen (conform het bisdombeleid). Wel zal de komende twee jaar onderzocht worden in welke kerken meer aandacht, middelen en tijd wordt geïnvesteerd in de liturgie. In 2012 zal dit onderzoek afgerond worden en resulteren in een advies.
18
E Ontwikkelen van liturgie gericht op doelgroepen - Gemeenschappelijke vormselviering (i.s.m. catechese) - Viering voor doopouders van het afgelopen jaar (i.s.m. catechese) - Gezinsliturgie (i.s.m. catechese) - Viering met theater - Diaconale vieringen (i.s.m. diaconie)
7.4. Samenwerkingspartners A Andere parochies Op het gebied van liturgie wordt veel ontwikkeld in parochies. Initiatieven die elders succesvol zijn, kunnen in onze parochie ook uitgevoerd worden. B Andere profielen Bij de ontwikkeling van liturgie voor doelgroepen is samenwerking met de andere profielen noodzakelijk. Vooral de samenwerking met catechese biedt volop mogelijkheden. C Oecumenische partners In de afgelopen jaren hebben we met onze protestantse broeders en zusters ons geloof gevierd. Hierbij moet opgemerkt worden dat dit in de toekomst, conform het bisdombeleid, uitsluitend gebedsvieringen zijn. Maar wat altijd voorop zal blijven staan is dat we van harte vieren wat we gemeenschappelijk hebben. Aangezien bijna elk dorp een eigen protestante kerk heeft, blijven we alert op de hoeveelheid oecumenische vieringen. We beperken het aantal tot twee oecumenische vieringen per jaar per dorp, zodat we zorg kunnen blijven dragen voor een goede invulling van deze vieringen.
19
Hoofdstuk 8 Gemeenschapsopbouw nieuwbouwwijken 8.1. Een definitie De gemeenschapsopbouw kent een specifieke, eigen verantwoordelijkheid voor de continuïteit van de geloofsgemeenschap, en is daarom steeds gericht op nieuwe wijzen van gemeenschapsvorming passend bij de omgeving en de tijdsgeest.
8.2. Context In 2020 woont ruim een derde van alle parochianen in de nieuwbouwwijken. Er wonen dan 35.000 mensen in de nieuwbouwwijken van de Waalsprong (Nijmegen-Noord) en de Westeraam (Elst). Naar verwachting zullen hiervan 10.000 mensen ingeschreven staan als parochiaan. De nieuwbouwwijken vragen om een pastorale benadering waarin de volgende begrippen centraal staan: - positieve benadering van standby-gelovigen - deelnemen aan bestaande netwerken - bestaand aanbod aanpassen aan interesses (aandacht voor kwaliteit en doelgroep) In het paper ‘Pastoraat in de nieuwbouwwijken’ (oktober 2008) zijn de context en pastorale aanknopingspunten gedetailleerd uitgewerkt. De verhouding tussen de bestaande kernen en de nieuwbouwwijken zal de komende jaren een aandachtspunt blijven.
8.3. Doelen en werkzaamheden A Opsporen van bestaande netwerken en onderzoeken welke betekenis de kerk kan hebben binnen deze netwerken - Scholen - Voorzieningencentra de Zon, de Klif, de Ster - Wijkplatformen en buurtverenigingen - Culturele organisaties - Gezondheidszorg B Oprichten werkgroep nieuwbouw (pastoraatsgroep voor de nieuwbouw) C Ontwikkelen passende vorm van welkomstbezoeken en vervolgtraject D Organiseren van activiteiten die aansluiten bij levensgevoel en levensritme van bewoners - In de wijken (Waalsprong Lent, Waalsprong Oosterhout, Westeraam) worden elk jaar twee activiteiten georganiseerd (2014) E Attent zijn op ervaringen uit de nieuwbouwwijken, die vruchtbaar kunnen zijn voor het pastoraat in de dorpen.
8.4. Samenwerkingspartners De komende jaren zal het leggen van contacten met scholen, voorzieningencentra, wijkplatformen, culturele organisaties, jongerenwerk, gezondheidszorg prioriteit hebben. De samenwerking met de protestantse gemeenten zal bevorderd worden, en waar mogelijk, zullen activiteiten in de nieuwbouwwijken samen ondernomen worden. 20
Tot slot In het voorafgaande heeft u alle plannen voor de komende vijf jaar kunnen lezen, maar niet alles is al gedetailleerd uitgewerkt. Dit heeft te maken met het feit dat het huidige team in deze samenstelling nog maar vanaf 1 maart 2009 in functie is. Sommige onderdelen van de visie, pastorale strategie en prioriteiten moeten nog verder uitgekristalliseerd worden. Elk jaar zal het pastoraal team werkplannen per werkveld maken, waarin naast de doorlopende werkzaamheden, de prioriteiten van het komende seizoen uitgewerkt worden. Deze werkplannen worden verbonden met de begrotingsvoorstellen die worden ingediend. Hoewel het pastoraal team dit beleidsplan heeft geschreven, vanuit haar professionaliteit en verantwoordelijkheid, is de daadwerkelijke uitvoering van de plannen een zaak van alle parochianen. Iedereen is op grond van zijn/haar persoonlijk geloof geroepen om mee te bouwen aan een vitale parochie. Samen willen we een gemeenschap van gelovige mensen vormen die gaan in de voetsporen van Jezus Christus.
21
