Controlling document Interfacultaire communicatie training via een virtuele patiënt status
Kenmerk: PM0018LUMC Datum: 05-07-2000
Inhoudsopgave
INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................... 2 PROJECTGEGEVENS .......................................................................................................... 4 GEGEVENS AANVRAGER.......................................................................................................... 4 GEGEVENS PARTNER ............................................................................................................... 4 NAAM PROJECT ....................................................................................................................... 4 MEDEWERKERS ....................................................................................................................... 4 SAMENWERKINGSOVEREENKOMST ........................................................................... 4 SAMENVATTING.................................................................................................................. 6 INLEIDING ............................................................................................................................. 6 DOELSTELLING ................................................................................................................... 7 ACHTERGRONDINFORMATIE ................................................................................................... 7 ONDERWIJSKUNDIGE MOTIVERING .......................................................................................... 7 PLAN VAN AANPAK EN BEOOGDE RESULTATEN .................................................... 8 PRODUCT ................................................................................................................................ 9 GEBRUIK IN HET ONDERWIJS ................................................................................................... 9 CONTINUÏTEIT ......................................................................................................................... 9 KENNIS- EN PRODUCTDISSEMINATIE ....................................................................................... 9 KWALITEITSWAARBORGING.................................................................................................... 9 MATCHING ............................................................................................................................ 10 WERKPAKKETTEN EN FASES ....................................................................................... 10 FASE 1 FASE 2 FASE 3 FASE 4 FASE 5 FASE 6 FASE 7 FASE 8 FASE 9
INWERKEN ICT-ERS IN DPS ................................................................................ 10 AANPASSING DPS ............................................................................................... 10 VERZAMELEN ONDERWERPEN CASUS .................................................................. 10 SCHRIJVEN VAN SCRIPT VOOR CASUS................................................................... 11 IMPLEMENTATIE CASUS ....................................................................................... 11 BEOORDELING CASUS DOOR DOCENTEN .............................................................. 11 HELPDESK DPS ................................................................................................... 11 METING ONDERWIJSKUNDIGE EFFECTEN ............................................................. 12 EINDRAPPORTAGE ............................................................................................... 12
STANDLIJNEN OVERZICHT MET BEGIN EN EINDDATA ...................................... 13 PROJECTORGANISATIE.................................................................................................. 13 PROJECTBEGROTING ..................................................................................................... 15 KOSTENOVERZICHT........................................................................................................ 16 BIJLAGE 1
DPS BESCHRIJVING ............................................................................... 18
BIJLAGE 2
SAMENWERKINGSOVEREENKOMST NVMO-WERKGROEP..... 21
2
INLEIDING ............................................................................................................................. 21 VORMEN VAN SAMENWERKING ............................................................................................. 21 UITWISSELING VAN BESTAANDE COO-PROGRAMMA'S.......................................................... 22 GEZAMENLIJKE ONTWIKKELING VAN NIEUWE COO-PROGRAMMA'S ..................................... 23 NALEVING VAN DE OVEREENKOMST ..................................................................................... 25 BIJLAGE 3
LITERATUUR DPS ................................................................................... 26
BIJLAGE 4
TIJDSPLANNING DELIVERABLES ..................................................... 27
PERIODE 1 PERIODE 2 PERIODE 3 PERIODE 4 PERIODE 5 PERIODE 6 PERIODE 7 PERIODE 8
JANUARI – MAART 2001................................................................................ 27 APRIL – JUNI 2001........................................................................................ 27 JULI – SEPTEMBER 2001 ................................................................................ 28 OKTOBER – DECEMBER 2001 ........................................................................ 28 JANUARI – MAART 2002................................................................................ 28 APRIL – JUNI 2002......................................................................................... 29 JULI – SEPTEMBER 2002 ................................................................................ 29 OKTOBER – DECEMBER 2002 ........................................................................ 29
BIJLAGE 5
BESCHRIJVING DELIVERABLES ....................................................... 30
INLEIDING ............................................................................................................................. 30 VERZAMELEN MATERIAAL VOOR EEN CASUS ........................................................................ 30 SCHRIJVEN VAN EEN CASUS SCRIPT ....................................................................................... 31 Verloop van de casus........................................................................................................ 31 Parameters ....................................................................................................................... 31 Operaties .......................................................................................................................... 31 Symptomen........................................................................................................................ 31 Blobs ................................................................................................................................. 31 Referenties ........................................................................................................................ 32 Schema.............................................................................................................................. 32 IMPLEMENTATIE VAN EEN CASUS IN DPS.............................................................................. 38 Database........................................................................................................................... 38 Initialisatie bestand .......................................................................................................... 39 Rules bestand.................................................................................................................... 39 Interface............................................................................................................................ 39 BEOORDELING, EVALUATIE EN DOCUMENTATIE.................................................................... 39 Ideale verloop van de casus ............................................................................................. 39
3
Projectgegevens Gegevens aanvrager Naam: Leids Universitair Medisch Centrum bij de Universiteit Leiden Postadres: Postbus 9600 K6-R Afdeling Heelkunde onderwijs, 2300 RC Leiden Bezoekadres: Albinusdreef 3 Contactpersoon en projectleider Naam: P.M. Bloemendaal, assistent-onderwijscoördinator Telefoon: 071-5263628 Fax: 071-5266750 Email:
[email protected] Gegevens partner Naam: Academisch Medisch Centrum bij de Universiteit van Amsterdam Postadres: Postbus 22660 1100 DD Amsterdam Bezoekadres: Meibergdreef 15, Amsterdam Contactpersoon: M. Teunisse, beleidsadviseur Telefoon: 020-566 5063 Email:
[email protected] Naam project Titel project: Interfacultaire communicatie training via een virtuele patiënt status Startdatum project: januari 2001 Einddatum project: december 2002 Medewerkers De projectgroep zal bestaan uit: - een projectleider van het LUMC-UL - minimaal 2 ICT deskundigen van het LUMC-UL en 2 van het AMC-UvA - meerdere docenten van het LUMC-UL en het AMC-UvA - een onderwijskundige van het AMC-UVA - een DPS docent van het LUMC-UL - een programmeur van het LUMC-UL
Samenwerkingsovereenkomst De ondergetekenden: Partij 1. Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), Leiden Partij 2. Academisch Medisch Centrum (AMC), Amsterdam komen overeen dat: - zij voor gezamenlijke rekening zullen samenwerken bij het uitvoeren van het project “Interfacultaire communicatie training via een virtuele patiënt status” - de overeenkomst in werking treedt vanaf de startdatum van het project. Het project loopt gedurende 24 maanden. - een samenwerking met andere partijen tijdens de duur van het project en ten behoeve van dit project alleen kan worden aangegaan als genoemde partijen daarmee instemmen - de laatstgenoemde partij de eerstgenoemde partij machtigt als zijnde de indiener en aanvrager van het project “Interfacultaire communicatie training via een virtuele patiënt status” 4
-
producten van het project vrij worden uitgewisseld tussen beide deelnemende partijen voor gebruik in het eigen onderwijs auteursrecht van de producten, DPS casus, toebehoort aan de partij waar het product is ontwikkeld beide partijen zich committeren tot een inhoudelijke en/of financiële bijdrage aan het project
Kosten
Naam instelling: Naam ondertekenaar
LUMC-UL Personele kosten Materiele kosten
fl 1,143,113.89 fl 48,234.75
AMC-UvA Personele kosten Materiele kosten
fl 770,083.66 fl 48,234.75
Totale kosten
fl 2,009,667.05
Bijdrage Tender
fl 1,000,000.00
Universiteit Leiden
Universiteit van Amsterdam
Leiden
Amsterdam
Functie
Plaats Datum Handtekening
5
Samenvatting Overdracht en communicatie via de patiëntenstatus is op dit moment in geen van de acht medische faculteiten structureel in de artsopleiding opgenomen. De moderne gezondheidszorg maakt een dergelijke vorm van communicatie in toenemende mate noodzakelijk. Enerzijds neemt de complexiteit van de patiëntenproblematiek steeds meer toe, o.a. samenhangend met de veranderingen in de samenstelling van de bevolking ( vergrijzing, meer chronische zieken, multiculturele samenleving). Anderzijds zijn er maatschappelijke factoren als verkorting van de werktijd en het toenemende aantal in deeltijd werkende artsen, waardoor de continuïteit van de patiëntenzorg bedreigd zou kunnen worden. Het optimaliseren van de overdracht en de intercollegiale communicatie is hiervoor essentieel. Deze situatie doet zich ook al tijdens het laatste deel van de artsopleiding voor in de coassistentschappen. Deze fase van het onderwijs is dus bij uitstek geschikt om de studenten in deze aspecten te trainen, waarbij de Dynamische Patiënt Simulator (DPS) een belangrijk hulpmiddel is. Met deze DPS is het mogelijk dat studenten van verschillende faculteiten gezamenlijk asynchroon patiënten behandelen en de effecten daarvan kunnen volgen. Deze projectaanvraag betreft het ontwikkelen van voldoende patiëntencasus om deze training mogelijk te maken. De aanvragende instellingen dragen zorg voor implementatie van de casus in het onderwijsprogramma, waarbij overdracht en gezamenlijke behandeling door studenten van de beide aanvragende faculteiten het uitgangspunt is.
Inleiding De patiëntenzorg wordt steeds complexer onder andere door de veranderingen in de bevolkingssamenstelling en de toename van de medische mogelijkheden. Daarnaast spelen maatschappelijke factoren, zoals toenemende mondigheid van patiënten, een rol. De voorlichting aan de patiënt over te nemen diagnostische en therapeutische stappen en de uitkomst hiervan is vastgelegd in de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). Een goede documentatie van de bevindingen en het te voeren beleid in de patiëntstatus is hierdoor vereist. Deze documentatie is tevens vereist voor het gefundeerd ingaan van het diagnostisch en/of therapeutisch traject. In het algemeen is er sprake van een verkorting van de arbeidstijd en een toename van deeltijdwerk terwijl de werktijd van arts-assistenten wettelijk is vastgelegd. Voor coassistenten geldt dezelfde regeling als voor arts-assistenten. De hieruit voortvloeiende beperking van de aanwezigheid van één en dezelfde arts op de werkvloer vereist tevens een goede, adequate documentatie voor het handhaven van kwalitatief goede zorg bij wisselende begeleidende artsen. Het gevaar kan dreigen dat de zorg op verschillende momenten niet adequaat is als gevolg van een slechte overdracht van gegevens. Het documenteren van de gegevens op zodanige wijze dat deze ook voor anderen toegankelijk worden en hanteerbaar zijn en opstellen van een probleemlijst is een vaardigheid die bij herhaling getraind moet worden. In dit project worden dynamische patiënt simulaties ontwikkeld, waarbij de studenten de virtuele status aan elkaar overdragen. Dit project beoogt de studenten: 1 te helpen bij het selecteren van die gegevens die moeten worden gedocumenteerd voor een adequate patiëntenzorg; 2 te trainen in het daadwerkelijk vastleggen van deze gegevens in een patiënt-status; 3 te wijzen op de noodzaak om deze patiënt-status te raadplegen alvorens nieuwe handelingen te verrichten. Het rendement van deze training zal verhogen wanneer naast het facultair aanbieden van de simulaties, de training ook interfacultair wordt aangeboden. Met interfacultair wordt bedoeld 6
dat een patiënt afwisselend wordt behandeld door een student uit Leiden en Amsterdam. Op het moment dat een patiënt ‘van arts wisselt’ dient er een adequate overdracht plaats te vinden. Mondeling overleg in een werkgroep buiten de status om, kan dan niet meer plaatsvinden. De beroepspraktijk, waarin artsen buiten hun dienst niet geconsulteerd kunnen worden en informatie over de patiënt alleen in de status terug te vinden is, wordt hiermee benaderd terwijl studenten toch de mogelijkheid hebben fouten te maken zonder consequenties voor patiënten.
Doelstelling Training van studenten in het overdragen van patiëntgegevens in een klinische setting met als oogmerk: - waarborgen van continue adequate patiëntenzorg - verbetering van de besluitvaardigheid - bevorderen van een doelmatige samenwerking - leren gebruiken van reeds opgedane kennis in de praktijk - vorming van de attitude ten opzichte van de collegae en patiënten. Dit project beoogt het ontwikkelen van nieuwe casus in DPS, uitgaande van bestaande middelen. Deze casus maken optimaal gebruik van de mogelijkheden die worden geboden door ICT. De inhoud van de casus wordt in overleg met artsen/docenten bepaald, zodat tijdens het maken overeenstemming kan worden bereikt over de uiteindelijke implementatie van de casus in het onderwijsprogramma. Achtergrondinformatie Het DPS programma is in de afgelopen 4 jaar ontwikkeld en in gebruik genomen voor het geneeskunde onderwijs aan het LUMC (zie bijlage 1). Het programma heeft zijn nut inmiddels bewezen in het simuleren van patiëntenproblematiek op verschillende vakgebieden middels casus (zie bijlage 3). De reeds geproduceerde casus in DPS zijn over de hele campus van het LUMC (±100 computers) voor de studenten tijdens kantooruren beschikbaar. DPS biedt een reële patiëntenproblematiek aan in een virtuele omgeving. In deze omgeving wordt het begin van de klachten van een patiënt beschreven, waarna het ziektebeloop zich in de tijd voltrekt. Hierbij dient de arts tot een (differentiële) diagnose te komen, een behandelplan op te stellen en te interveniëren. De effecten van deze interventies worden in de follow-up van de patiënt naar de student teruggekoppeld. Door het gebruik van DPS kan de (aanstaand) arts zich trainen in het nemen van beslissingen betreffende nadere diagnostiek en therapie op gesimuleerde patiënt casus in een veilige omgeving.Het DPS programma is in een stadium waarin de overstap gemaakt kan worden naar de productie van casus waarin studenten samen moeten werken. Hierbij zijn twee richtingen mogelijk: 1) studenten dragen de zorg voor één patiënt aan elkaar over, zoals dit ook gaat bij diensten in het ziekenhuis, 2) studenten vanuit een verschillende achtergrond behandelen een patiënt samen door elkaar in consult te roepen. Hierdoor leert de arts dat het documenteren van gedachten / bevindingen / mededelingen aan de patiënt essentieel is voor een adequate overdracht. Onderwijskundige motivering Het verwerven van vaardigheden vereist herhaalde training. Bij de behandeling van patiënten is goede verslaglegging uitermate belangrijk, zeker als meer dan één arts bij de behandeling betrokken is. Een adequate verslaglegging maakt een duidelijke overdracht mogelijk, waardoor continuïteit in de zorg voor de patiënt kan worden gegarandeerd en allerlei ongewenste situaties zoals onnodig herhalen van onderzoek of het
7
nalaten van onderzoek of controle kan worden voorkomen. Training in de praktijksituatie is hiervoor noodzakelijk, waarbij een student om ethische en juridische redenen nooit de uiteindelijke verantwoordelijkheid kan dragen. DPS biedt de mogelijkheid aan studenten om zich te trainen in het schrijven van een duidelijke overdracht en de behandeling van de “patiënt” in overleg met studenten van een andere faculteit uit te voeren. De studenten kunnen verschillende posities in het behandelplan bekleden, waardoor zij tevens leren samenwerken met collegae van andere disciplines. De communicatie rondom de overdracht moet dan door de student zo worden gericht dat de student in de rol van de andere specialist op basis van deze overdracht de zorg voor de patiënt adequaat kan overnemen. Een bijkomend voordeel van dit rollenspel is dat studenten een beter beroepsbeeld krijgen. Daarnaast leren studenten, bij het interfacultair doorlopen van een DPS, samenwerken met collegae met een andere opleidingsachtergrond. Dit levert wellicht discussies op over bijvoorbeeld de juiste behandelmethode voor een bepaalde patiënt. Het communiceren hierover om tot consensus te komen biedt een goede voorbereiding op de toekomstige beroepspraktijk waarin studenten ook met dergelijke discussies worden geconfronteerd. Aangezien een dergelijke situatie moeilijk te creëren is binnen één enkele faculteit, waarin deze verschilpunten wellicht al uitbediscussieerd zijn, levert de DPS hierbij een grote meerwaarde in het onderwijs. Door het op een dergelijke wijze vormgeven van een DPS wordt het samenwerkend leren volgens de jigsaw-methode tot uitdrukking gebracht. Deze instructiestrategie richt het onderwijs zodanig in dat probleemoplossende vaardigheden worden aangeleerd door studenten samen te laten werken aan een probleem dat te complex is om door één student op te worden gelost. Hierbij vormt de communicatie, waarbij studenten in een authentieke situatie de gelegenheid krijgen om hun ideeën en meningen te ventileren, te verdedigen en een bijdrage te leveren aan het oplossen van een probleem vanuit verschillende rollen, een belangrijk uitgangspunt. Het project beoogt de theoretische training aan te vullen met een reële simulatie waarin deze aspecten wel aan bod komen. Omdat DPS een reële simulatie mogelijk maakt, is dit project een logisch vervolg op het voorafgaande theoretische onderwijs in probleem oplossen. Door gebruik van een COO programma kan de student leren wat de gevolgen zijn van genomen beslissingen en de gevoerde verslaglegging in een zo reëel mogelijke simulatie. Het gebruik van COO staat de gebruiker toe bij herhaling deze vaardigheid te oefenen, omdat er meerdere casus zijn en omdat een patiënt in DPS zich elke keer anders presenteert. Feedback op de gekozen behandeling wordt automatisch door het DPS programma gegenereerd en kan tijdens en na het maken van de casus door studenten en docenten worden ingezien. Punten waarop omissies in handelen of verslaglegging zijn opgetreden worden door het programma vastgelegd in de status die later door een docent met de student kan worden besproken. Studenten lopen tijdens het maken van een casus tegen hun eigen en andermans fouten en onduidelijkheden in de overdracht aan doordat de gevolgen hiervan zich uiten in de achteruitgang van de toestand van de patiënt. Indien dit door de auteur van de casus wordt toegelaten kan programma automatisch hulp bieden tijdens de casus.
Plan van aanpak en beoogde resultaten Voor implementatie van de casus, specifiek geschikt voor communicatie tussen studenten, wordt gebruik gemaakt van DPS. Dit programma maakt gebruik van Microsoft Internet Explorer en biedt zo alle mogelijkheden van een moderne internet browser tijdens een patiënt simulatie en in de nabespreking.
8
Product Het project levert 20 casus op waarmee studenten over internet met elkaar in de status kunnen communiceren. Hiermee worden consultsituaties gesimuleerd, waarbij studenten elkaar, als collegae, kunnen consulteren en overdrachten van de status bij dienstwisseling aan een collega van dezelfde discipline. De training bestaat voor studenten uit het zowel intra- als interuniversitair samen een patiëntstatus maken. De status die studenten schrijven zijn via DPS in te zien. Tijdens de productie van de casus zijn 4 verschillende fasen te onderscheiden die elk een tussenproduct opleveren. Deze tussenproducten, deliverables, worden in bijlage 5 beschreven. Gebruik in het onderwijs De casus worden voor dit project ingezet aan het begin van de co-assistentschappen, de praktijkperiode van de opleiding tot arts aan beide faculteiten. In deze fase van de studie lopen studenten stages op verschillende afdelingen in verschillende vakgebieden. Door de training te programmeren aan het begin van de praktijkperiode wordt studenten de kans geboden de geleerde kennis zoveel mogelijk toe te passen gedurende de rest van de twee jaar co-assistentschappen.Voor het behandelen van de gesimuleerde patiënt worden de studenten, net als in de praktijk, ingedeeld in een dienstrooster. Door de interfacultaire aanpak zullen overleg situaties tussen studenten door middel van de status in DPS moeten geschieden en wordt voorkomen dat twee studenten samen achter één beeldscherm een patiëntcasus doen. Continuïteit Aan het einde van het project wordt de DPS programmatuur onderhouden door zittend personeel van het LUMC betaald uit 1e geldstroom. De casus worden onderhouden door zittend personeel betaald uit 1e geldstroom van de twee deelnemende instellingen. Kennis- en productdisseminatie Zowel het personeel van het LUMC-UL als het AMC-UvA zijn vertegenwoordigd in de COO werkgroep van de Nederlandse Vereniging van Medisch Onderwijs. Voorzitter van deze werkgroep is de heer P.G.M. de Jong. Aan deze werkgroep nemen ICT-ers van alle medische faculteiten van Nederland deel. De werkgroep heeft een samenwerkingsovereenkomst opgesteld (zie bijlage 2) waardoor COO tussen de instellingen kan worden uitgewisseld. In 2000 wordt een DPS cursus gegeven voor alle leden van de werkgroep, met als doel de verspreiding van DPS over Nederland. Hieraan nemen 7 medische faculteiten deel, alsmede de faculteit Diergeneeskunde. Kennis en kunde, opgedaan door het LUMC-UL en AMCUVA op het gebied van patiënt simulaties op de computer, worden na het project beschikbaar gemaakt voor de andere faculteiten. De verspreiding van de casus die het project voortbrengt over de medisch academische instellingen in Nederland is hiermee gewaarborgd. Het vernieuwende effect van het onderwijs, te weten de communicatie tussen studenten met de patiënt status als centraal punt, wordt aan het einde gemeten en door middel van nationale en internationale publicaties wereldkundig gemaakt. Kwaliteitswaarborging Een team van medische specialisten bepaalt het verloop van de ziekte in een casus, zodat persoonlijke opvattingen van artsen de inhoud van de casus niet kunnen domineren. Vervolgens vindt beoordeling van casus tussen teams van de verschillende universiteiten plaats, zodat ook interfacultaire discussies over de diagnostiek en behandeling gevoerd worden alvorens de casus in gebruik te nemen voor het onderwijs.
9
Na afloop van het project worden de casus up to date gehouden door regelmatige revisie van de inhoud door personeel van beide instellingen, betaald uit de 1e geldstroom. Matching Docenten die reeds werkzaam zijn voor het LUMC-UL en AMC-UvA en zullen voor hun bijdrage aan het project vrijgemaakt worden. Tevens zullen er ICT-uren worden vrijgemaakt voor het project. Voor de overige uren zal aan beide instellingen (tijdelijk) minimaal 1 nieuwe werknemer aangetrokken moeten worden.
Werkpakketten en fases Het project valt in een aantal onderdelen uiteen. De verschillende onderdelen worden in de tijd naast elkaar uitgevoerd en hebben een duidelijke doelstelling en/of eindresultaat. De docenten zijn medisch specialisten die in het ziekenhuis diverse onderwijstaken hebben en voor dit project vrijgemaakt zijn. Het gaat hier om een groep medische specialisten van verschillende disciplines, die elk één of meerdere casus zullen maken. De ICT-ers zijn de computer deskundigen die de casus daadwerkelijk in DPS implementeren Fase 1 Inwerken ICT-ers in DPS Doel: Opdoen van kennis en ervaring met DPS. Wie: Helpdesk DPS (LUMC-UL) en ICT medewerkers (LUMC-UL en AMC-UvA) Plan van Aanpak: Door het LUMC-UL is reeds een DPS cursus ontwikkeld. Deze cursus voor ICT medewerkers van de medische faculteiten van Nederland wordt direct bij aanvang van het project gegeven. De cursus wordt in het jaar 2000 gegeven en momenteel nemen reeds twee medewerkers van het AMC-UvA hieraan deel. Resultaat: ICT-ers bij AMC-UvA en LUMC-UL die zelfstandig met DPS kunnen werken. Tijdsplanning: 3 maanden Motivering: DPS is een complex auteurprogramma met veel mogelijkheden. In het begin van het project moeten de ICT-ers zich het programma eigen maken. Fase 2 Aanpassing DPS Doel: DPS geschikt maken om een casus vanaf internet te laden en de resultaten weer centraal weg te schrijven. Wie: Programmeur (LUMC-UL) Plan van aanpak: Uitgaande van het huidige DPS programma wordt een nieuwe versie ontwikkeld. Hierbij moet het mogelijk zijn zowel de te ontwikkelen nieuwe casus als oude casus met dit programma te gebruiken. Eventueel kan al gestart worden met implementatie van de casus in de huidige DPS versie. Resultaat: Nieuwe versie van DPS, geschikt voor toepassing over het internet Tijdsplanning: 4 maanden Motivering: Met deze uitbreiding wordt het mogelijk een casus op te starten, af te breken en op een later tijdstip te vervolgen. Tevens wordt het voor de student mogelijk via de status van de casus met andere studenten te communiceren om zo consultsituaties na te bootsen. Fase 3 Verzamelen onderwerpen casus Doel: Inventariseren en prioriteren van onderwerpen welke docenten in de vorm van een DPS casus behandeld willen zien Wie: ICT-ers en Docenten Plan van aanpak: Docenten/artsen zoeken in eigen archief naar casusmateriaal wat geschikt is voor het onderwijs. Tevens worden ideeën gegenereerd voor casus waarvan nog geen
10
materiaal beschikbaar is. Naar dit materiaal wordt door ICT-ers en docenten gezamenlijk gezocht in boeken, tijdschriften en de praktijk. Resultaat: 20 onderwerpen voor patiënt casus (zie bijlage 5 voor nadere omschrijving). Tijdsplanning: 7 maanden. De tijdsplanning van deze fase is gespecificeerd in bijlage 4. Motivering: Hoewel de klinische voorbeelden voor het oprapen liggen, is het zeer tijdrovend een goed sluitende casus, geschikt voor onderwijs aan geneeskunde studenten, samen te stellen. Fase 4 Schrijven van script voor casus Doel: Omzetten van algemene gegevens over ziektebeelden in een beschrijving van één patiënt per casus Resultaat: 20 volledig uitgewerkte scripts en beeldmateriaal (zie bijlage 5 voor nadere omschrijving). Wie: Docenten en ICT-ers Plan van aanpak: ICT-ers en artsen overleggen samen welke aspecten van de ziekte verwerkt worden in de casus. De arts zoekt hierbij in eigen archief naar afbeeldingen. Indien geen afbeeldingen voor handen zijn kan de arts in de praktijk foto’s (laten) maken. Tijdsplanning: 9 maanden De tijdsplanning van deze fase is gespecificeerd in bijlage 4. Motivering: Bij het uitwerken van een script hoort het documenteren van de patho-fysologie en symptomatologie behorende bij de casus, alsmede het verzamelen van eventueel beeldmateriaal. Fase 5 Implementatie casus Resultaat: 20 patiënt simulaties voor DPS (zie bijlage 5 voor nadere omschrijving). Wie: ICT-ers Plan van aanpak: Elke casus wordt afgeleid van een gezonde persoon. Bij deze persoon worden door de ziekte afwijkende symptomen gemodelleerd in de tijd, waardoor een specifieke casus ontstaat. Tijdsplanning: 17 maanden. De tijdsplanning van deze fase is gespecificeerd in bijlage 4. Fase 6 Beoordeling casus door docenten Resultaat: Voor onderwijs 20 bruikbare patiëntsimulaties gecontroleerd door docenten (zie bijlage 5 voor nadere omschrijving). Wie: Docenten Plan van aanpak: Elke casus moet na implementatie een testfase ondergaan, waarna eventuele wijzigingen in de casus kunnen worden opgenomen. Het onderhoud van casus na het project wordt uitgevoerd door personeel uit 1e geldstroom. Tijdsplanning: 13 maanden. De tijdsplanning van deze fase is gespecificeerd in bijlage 4. Fase 7 Helpdesk DPS Doel: Voorkomen en oplossen van software-technische problemen Wie: Helpdesk Plan van aanpak: Gedurende de inwerkings- en implementatieperiode is de beschikbaarheid van de helpdesk gegarandeerd. De ervaring leert dat er een continu beschikbare helpdesk in de startfase van het project beschikbaar moet zijn, die in een later stadium langzaam afgebouwd kan worden.
11
Tijdsplanning: 20 maanden Fase 8 Meting onderwijskundige effecten Doel: Vaststellen onderwijskundige effecten van implementatie van de casus in het onderwijs aan co-assistenten Plan van aanpak: De evaluatie richt zich op de doelstellingen van het project en met name de doelstelling van een adequate status overdracht. Deze doelstelling maakt met name de interfacultaire samenwerking noodzakelijk. Hierbij wordt gekeken of studenten: - de juiste gegevens bij patiënten selecteren. - reeds bekende gegevens gebruiken en niet nogmaals dezelfde gegevens aanvragen. - de patiëntgegevens juist overdragen. Hiervoor worden toetsbare criteria voor een goede patiëntoverdracht opgesteld. Ter evaluatie van het project wordt de statusoverdracht van co-assistenten in de praktijk beoordeeld door een docent, aan de hand van de opgestelde criteria. Hierbij wordt een groep co-assistenten die de statusoverdracht met simulaties heeft getraind vergeleken met coassistenten waarbij deze training nog niet was ingezet. Na de ontwikkeling van een aantal casus zal een nulmeting worden verricht onder een groep co-assistenten. Het doel van deze nulmeting is vast te leggen wat de kwaliteit is van de patiënten overdracht bij deze coassistenten. Daarna zullen de co-assistenten starten met het gestructureerde gebruik van DPS. Zij zullen feedback ontvangen van zowel collegae studenten alsook van docenten. Na het doorlopen van de casus zal bij de laatste casus opnieuw worden beoordeeld wat de kwaliteit is van de overdracht. Resultaat: Metingen van het effect van invoering van casus in de onderwijscurricula van het LUMC-UL en het AMC-UvA. Publicaties tijdens medisch onderwijskundige congressen: - Gezond Onderwijs Congres - AMEE-congres - Ottawa-conferenties Wie: Projectleider en ICT-er Tijdsplanning: 5 en 15 maanden Fase 9 Eindrapportage Resultaat: Eindrapport Wie: Projectleider Plan van aanpak: Tijdsplanning: 1 maand
12
Standlijnen overzicht met begin en einddata 1 Inwerken ICT-ers 2 Aanpassing DPS 3 Verzamelen materiaal casus bij docenten 4 Schrijven van de casus door docenten 5 Implementatie casus 6 Beoordeling casus door docenten 7 Helpdesk DPS 8 Meting onderwijskundige effecten 9 Eindrapportage
2001 1 2 3 Jan Feb Mrt
4 1
4 Apr
4 2
5 Mei
4 2 1
6 7 Jun Jul
3 2 1
2 2 1
8 9 10 11 12 Aug Sept Okt Nov Dec
1 1 1
2 2 1
3 1 1
2 1 1
2 1 2
1 1 2
2002 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec
1 2
1 2
2 2
2 2
2 2
1 1
1 1
1 1
1
Projectorganisatie Inwerken van de ICT-ers in DPS zal voornamelijk plaats vinden in Leiden. Hierbij zijn ICT projectmedewerkers van beide instellingen betrokken en ICT deskundigen van het LUMCUL.
13
Zowel in het AMC-UvA als in het LUMC-UL worden 10 casus ontwikkeld. Hierbij wordt per instelling samengewerkt tussen eigen medisch specialisten en ICT personeel. Het ontwikkelen en implementeren van een casus gaat in fasen waarbij de arts en ICT’er steeds eigen en gezamenlijke taken hebben. De tijdsbesteding van beiden is hierdoor gekoppeld. Voor elke casus zal, afhankelijk van het ziektebeeld, gezocht worden naar deskundige medisch specialisten. Elke ICT-er zal hierdoor moeten samenwerken met meerdere docenten. Tijdens regelmatig overleg tussen beide instellingen wordt de voortgang van het project besproken onder leiding van de projectleider. Hierbij zullen, afhankelijk van het onderwerp, bepaalde projectmedewerkers aan/afwezig zijn. Na implementatie van de casus worden deze, wanneer zij in een vergevorderd stadium zijn, uitgewisseld ter beoordeling van de docenten van de andere instelling en naar aanleiding hiervan eventueel aangepast. Wanneer consensus is bereikt worden de eerste casus ingezet in het Co-assistenten onderwijs bij beide instellingen. Het onderwijskundig effect wordt gemeten aan beide instellingen, door beoordeling voor en na de invoering van de DPS casus. Bij dit onderzoek worden onderwijsdeskundigen betrokken. Resultaten hiervan zullen door de projectleider in samenwerking met de project medewerkers worden gepresenteerd op (medische) onderwijscongressen.
14
Projectbegroting
Personeel
Kosten/uur
Kosten
Docenten LUMC-UL ICT LUMC-UL Programmeur LUMC-UL Docent DPS Helpdesk DPS LUMC-UL ProjectManager LUMC-UL Secretariaat LUMC-UL Financieel beheer Accountants controle LUMC-UL
fl 120.00 fl 75.00 fl 75.00 fl 75.00 fl 75.00 fl 100.00 fl 80.00 fl 80.00 fl 100.00
fl 180,000.00 fl 345,600.00 fl 24,000.00 fl 5,625.00 fl 117,000.00 fl 193,600.00 fl 46,800.00 fl 57,600.00 fl 10,000.00
Docenten UvA ICT UVA Onderwijskundige ondersteuning Projectleiding UvA
fl 120.00 fl 75.00 fl 75.00 fl 100.00
fl 180,000.00 fl 345,600.00 fl 57,750.00 fl 77,000.00 fl 1,640,575.00
Personele lasten 6.5% Totaal personele lasten
PC ICT 1 PC ICT 2 PC Programmeur Overige hardware PC ICT 1 PC ICT 2
fl 106,637.38 fl 1,747,212.38
fl 5,000.00 fl 5,000.00 fl 5,000.00 fl 20,000.00 fl 5,000.00 fl 5,000.00
Advertentiekosten LUMC-UL Advertentiekosten UvA
fl 15,000.00 fl 10,000.00
Reiskosten Congreskosten
fl 1,600.00 fl 16,500.00
Totaal materiele kosten Subtotaal Overhead 9.5% Totaal
fl 88,100.00 fl 0.00 fl 1,835,312.38 fl 0.00 fl 174,354.68 fl 2,009,667.05
15
Kostenoverzicht 1 2 3 Jan Feb Mrt Personeel Docenten LUMC ICT LUMC Programmeur LUMC Docent DPS Helpdesk DPS LUMC ProjectManager LUMC Secretariaat LUMC Financieel beheer Accountants controle LUMC Docenten UvA ICT UVA Onderwijskundige ondersteuning Projectleiding UvA
4 Apr
5 Mei
6 7 Jun Jul
8 9 10 11 12 Aug Sept Okt Nov Dec
Kosten/uur fl 120.00 fl 80.00 fl 60.00 fl 75.00 fl 60.00 fl 110.00 fl 65.00 fl 80.00 fl 100.00 fl 120.00 fl 80.00 fl 75.00 fl 110.00
180 80 25 125 65 30 30
100 100 100 80 80 80 80 80 80 80 80 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 80 80 80 4 4 4 4 4 4 4 4 25 25 125 125 125 125 125 125 125 100 100 100 100 65 80 65 65 80 65 65 80 65 65 80 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30
100 100 100 80 80 80 80 80 80 80 80 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 50 50 40 20 10 0 0 0 40 40 40 40 20 20 40 20 20 40 20 20 40 20 20 40
Personele lasten 6.5% Totaal personele lasten
PC ICT 1 PC ICT 2 PC Programmeur Overige hardware PC ICT 1 PC ICT 2 Advertentiekosten LUMC Advertentiekosten UvA Reiskosten Congreskosten
5000 5000 5000 5000
5000
5000
5000 5000
5000
5000
5000
5000
100
5000
100
100
100
100
100
100
100 1500
Totaal materiele kosten Subtotaal Overhead 9.5% Totaal Personele kosten Niet personele kosten
Per kwartaal
70466
98454 102069
93644
27485
109.5
16535
97951
98564 102069 110178
0
298584
81854
85469
80979
109.5
5475
5584.5
81963
90944
86564
283086
80979
87218
82728
82728
109.5
0
5584.5
1752
10950
81089
87218
88313
84480
98168
254871
87218
270962
16
13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Personeel Docenten LUMC ICT LUMC Programmeur LUMC Docent DPS Helpdesk DPS LUMC ProjectManager LUMC Secretariaat LUMC Financieel beheer Accountants controle LUMC Docenten UvA ICT UVA Onderwijskundige ondersteuning Projectleiding UvA
fl 120.00 fl 80.00 fl 60.00 fl 75.00 fl 60.00 fl 110.00 fl 65.00 fl 80.00 fl 100.00 fl 120.00 fl 80.00 fl 75.00 fl 110.00
80 60 60 60 60 60 60 60 60 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 100 100 65 65 30 30 30 30
50 80 30 30
50 65 30 30
50 65 30 30
50 80 30 30
50 65 30 30
50 65 30 30
50 80 30 30
65 30 30
65 160 30 30 30 30 100
80 60 60 60 60 60 60 60 60 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 180 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 20 20 40 20 20 40 20 20 40 20 20 100
Personele lasten 6.5% Totaal personele lasten
PC ICT 1 PC ICT 2 PC Programmeur Overige hardware PC ICT 1 PC ICT 2
5000
Advertentiekosten LUMC Advertentiekosten UvA Reiskosten Congreskosten
100
100
100
100
100
100
6000
100
100
9000
Totaal materiele kosten Subtotaal Overhead 9.5% Totaal
Personele kosten Niet personele kosten
Per kwartaal
82728
77131
78122
73632
73632
78122
73632
73632
78122
53341
53341
83953
0
109.5
0
5584.5
6679.5
0
109.5
109.5
0
109.5
9964.5
109.5
82728
77240
78122
79217
80312
78122
73742
73742
78122
53450
63305
84062
238091
237651
225606
200818
17
Bijlage 1
DPS beschrijving
Beschrijving van de ontwikkeling en het gebruik van DPS in Leiden. Studenten kunnen om praktische en ethische redenen in de praktijk niet geheel zelfstandig patiënten behandelen. Voor studenten is het echter wel leerzaam en motiverend om af en toe de verantwoording voor een patiënt op zich te nemen. De Dynamische Patiënt Simulator (DPS) biedt studenten de mogelijkheid zelfstandig een patiënt te ondervragen, onderzoeken en behandelen. Het effect van de behandeling op de toestand van de patiënt wordt gemodelleerd, zodat studenten hiervan kunnen leren zonder dat gevaar optreedt voor de gezondheid van de patiënt. De student doet hiermee in een vroeg stadium van de opleiding ervaring op in het toepassen van theoretische kennis in de praktijk. De DPS heeft tot doel de student beslismomenten aan te bieden. Hiermee kan al in de eerste jaren van de opleiding Geneeskunde worden begonnen. Daarnaast kan de DPS ook ingezet worden in de latere jaren van de studie geneeskunde waarin van de student een abrupte overgang van de prekliniek naar de kliniek wordt verwacht. Tot slot zal de DPS wellicht ook ingezet worden bij het artsexamen aangezien de handelingen van studenten ook geëvalueerd worden door het computer programma en resulteren in een cijfer. Vanaf 1985 worden statische patiënt simulaties op de computer aan studenten aangeboden. Een statische simulatie bestaat uit een patiënt waarvan de parameters (klachten en symptomen gedurende de anamnese, het lichamelijk onderzoek en aanvullend onderzoek) niet veranderen tijdens de duur van de casus en niet verschillen tussen de studenten onderling. Het doel hiervan is voornamelijk oefening in het stellen van relevante vragen aan de patiënt en het doen van relevant lichamelijk- en aanvullend onderzoek. Nadat inmiddels ruime ervaring opgedaan was met statische patiënt simulaties op de computer is in 1996 aan het Leids Universitair Medisch Centrum de ontwikkeling van de Dynamische Patiënt Simulator van start gegaan. In de Dynamische Patiënt Simulator is de factor tijd van groot belang. Bij de DPS kunnen de klachten en symptomen, alsmede de uitkomsten van lichamelijk- en aanvullend onderzoek tijdens de duur van de simulatie veranderen. Dit maakt het mogelijk verschillende beslismomenten tijdens een simulatie aan de student te ontlokken. De student kan door middel van zijn diagnostiek en therapie de ziekte van de patiënt beïnvloeden en zo de patiënt behandelen. Tevens is tijd een belangrijke factor bij het aanvragen van aanvullend onderzoek, omdat de tijd die het onderzoek in beslag neemt ook daadwerkelijk in een casus gemodelleerd kan worden. De DPS is ontwikkeld in Microsoft Visual Basic® en maakt gebruik van een Microsoft Access® database. DPS is geschreven voor Windows95 en NT en heeft minimaal een 120 Mhz Pentium met 32 Mb geheugen nodig. Internet Explorer 4 moet geïnstalleerd zijn. De DPS is een auteurprogramma, waarmee casus door docenten kunnen worden aangemaakt. Tevens kan het in student modus een casus afspelen. De Dynamische Patiënt Simulator is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig simulatieprogramma waarin momenteel 25 casus ontwikkeld zijn op verschillende vakgebieden: Heelkunde - Mogelijk geruptureerd aneurysma - Man met acute pancreatitis - Punaise ingeslikt
18
- Fissura ani - Acute arteriële afsluiting a. femoralis - Scaphoïd fractuur - Opvang multitrauma patiënt - Follow-up claudicatio intermittens - Appendicitis acuta - Amaurosis fugax - Ileus (postoperatief) - Acute cholecystitis Interne - Diabetes mellitus Verloskunde - Inleiding partus - Fluxus post partum - HELLP syndroom Huisartsgeneeskunde - Ontwikkelende pneumonie EHBO - Elektrische schok - Epileptisch insult - Verdrinking - Ingeklapte long - Verslikking - Auto ongeluk Bij het opstarten van een casus krijgt de student aan de rechterkant een statusscherm te zien. Tijdens het beloop van een casus wordt dit scherm aangevuld met nieuwe gegevens. Commando's worden aan de simulatie doorgegeven door middel van vrije tekstinvoer en voorgeprogrammeerde buttons. Boven in het scherm ziet de student de simulatietijd, die
19
eventueel door te spoelen is. De DPS leent zich zowel voor acute geneeskunde casus waarbij de snelheid van het handelen op de voorgrond staat, als ook voor sub-acute en chronische casus (jaren) waarbij de tijd door de student vooruit gespoeld kan worden. Om de casus zo realistisch mogelijk te maken wordt voor alle uitslagen van onderzoeken een wachttijd gerekend. De uitslag wordt vervolgens aan de status toegevoegd in de vorm van tekst, eventueel aangevuld met plaatjes of geluiden. De student interface voor de invoer van opdrachten en de patiëntstatus bestaan beiden uit een Internet Explorer. Dit maakt het voor de docent mogelijk op elk moment in een casus verwijzingen naar het internet op te nemen. Hiermee kan bijvoorbeeld in de nabespreking van een casus verwezen worden naar literatuur op het internet. Tijdens de casus wordt commentaar gegeven op het medisch handelen van de student. De docent kan studenten helpen door hier vanuit te verwijzen naar webpagina’s met relevant studiemateriaal. Dit kan eigen materiaal zijn, maar ook van derden, ergens op de wereld. Communicatie van studenten onderling en studenten met docenten is vanuit het programma mogelijk door middel van e-mail (asynchroon) of via Webcamera’s (synchroon) door middel van bijvoorbeeld Netmeeting. Momenteel worden in het Leids curriculum meerdere casus ingezet in het onderwijs. Voor het eerste jaar zijn drie eerste hulp casus beschikbaar. Dit aantal wordt dit jaar uitgebreid naar zeven. Aangezien studenten op dit punt in de studie nog niet veel medische kennis hebben, ligt de nadruk in deze casus vooral op het snel nemen van beslissingen. In het derde studiejaar worden drie casus over de acute buik aangeboden. De snelheid van handelen die van de studenten wordt gevraagd is voor deze casus verschillend. De student draagt de verantwoording voor een patiënt gedurende een korte periode. Van de student wordt verwacht dat hij door het afnemen van anamnese, lichamelijk en aanvullend onderzoek via klinisch-methodologisch redeneren tot de juiste diagnose weet te komen. Vervolgens moet de student een behandelplan instellen. De co-assistenten hebben in de laatste 2 jaar van hun studie ongeveer 15 klinische casus ter beschikking, waarin zij de volledige verantwoording dragen voor een patiënt in ziekenhuis setting. Hier staat de follow-up van de patiënt meer centraal. De student stelt een behandeling in, controleert het effect hiervan en grijpt in bij eventuele complicaties.
20
Bijlage 2
Samenwerkingsovereenkomst NVMO-werkgroep
Inleiding Sinds vele jaren wordt er aan de diverse medische faculteiten in Nederland computerondersteund onderwijs (COO) ontwikkeld. Binnen elke faculteit zijn daartoe een of meerdere medewerkers actief die in samenwerking met de betrokken docenten lesmateriaal ontwikkelen ten behoeve van het lokale onderwijs. Aan elke faculteit is de organisatie van deze COOmedewerkers anders geregeld. Voor de eenvoud zullen in het vervolg van dit document deze COO-medewerkers aan elke faculteit worden aangeduid met de term COO-kern. De praktijk heeft echter geleerd dat aan de diverse faculteiten vaak in grote lijnen behoefte is aan dezelfde soort COO-programma's. Om de ontwikkelingen op het gebied van medisch COO enigszins te stroomlijnen is daarom in 1992 vanuit de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO) een overleg-groep opgericht. In deze werkgroep zijn COO-medewerkers verenigd van alle medische faculteiten. De werkgroep heeft de volgende doelstellingen: 1 2
3
4 5 6 7
Het leggen en onderhouden van contacten tussen COO-ontwikkelaars om ervaringen uit te wisselen en geïnformeerd te raken over nieuwe ontwikkelingen. Het leggen van contacten met instanties buiten de werkgroep (bijv. met buitenlandse centra, uitgevers van courseware, leveranciers van hardware of software voor demonstraties). Het verzamelen van informatie ten behoeve van een compleet overzicht van de COOprogramma's bij de verschillende instellingen en het verzamelen van informatie over in ontwikkeling zijnde courseware. Evaluatie van courseware om tot verbetering te komen. Bevorderen van de mogelijkheid tot uitwisseling van programma's of onderdelen van programma's (bijv. modules/beeldmateriaal). Bevorderen van gezamenlijke ontwikkeling van courseware en computerondersteund examineren. Bevorderen van onderzoek op het terrein van COO.
Doelstellingen 1 en 2 worden gerealiseerd op de diverse bijeenkomsten van de werkgroep. Hierbij wordt steeds aandacht besteed aan nieuwe ontwikkelingen en wordt gemeld welke programma's in ontwikkeling zijn of in de planning liggen. Tevens wordt regelmatig binnen of buiten de universitaire gemeenschap een instantie bezocht om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van COO of gerelateerde vakgebieden. In het kader van doelstelling 3 wordt regelmatig een overzicht gepubliceerd van de bij de medische faculteiten aanwezige COO-software in de uitgaven Overzicht Computer Ondersteund Onderwijs Medische faculteiten Nederland en de Coursewaregids Hoger Onderwijs van de stichting Suncoo. De informatie van de Werkgroep COO is tevens beschikbaar op Internet. Tijdens de bijeenkomsten komen ook vaak vragen van individuele faculteiten naar voren die op zoek zijn naar een specifiek lesprogramma. Deze vraag wordt dan door de werkgroepleden binnen hun eigen faculteit voorgelegd aan de betrokken docent(en), waarbij het in veel gevallen tot een informele onderlinge uitwisseling komt van het gewenste programma. De werkgroep is voornemens om de doelstellingen 4 en 7 in de nabije toekomst te gaan uitbouwen. Doelstelling 5 en 6 worden in dit document nader uitgewerkt.
Vormen van samenwerking Het bevorderen van onderlinge uitwisseling en gezamenlijke ontwikkeling van COOlesprogramma's is een belangrijke taak van de Werkgroep. Dit werd nog eens bevestigd tijdens
21
de studiereis naar de Verenigde Staten, welke de werkgroep in februari 1996 heeft ondernomen. Ook in de VS blijkt dat samenwerking van essentieel belang is voor effectieve ontwikkeling van onderwijsmateriaal. Door samen te werken wordt immers voorkomen dat iedere faculteit 'het wiel opnieuw uitvindt' en zo onnodig hoge ontwikkelkosten maakt. Tevens wordt bewerkstelligd dat er universeel lesmateriaal beschikbaar komt dat binnen het gehele medische onderwijsveld kan worden toegepast. Hoewel samenwerking op het gebied van COO de nodige extra tijd zal vergen, is uiteindelijk iedere faculteit hierbij gebaat. Enkele voordelen van samenwerken zijn: * Door onderlinge uitwisseling is geen ontwikkeling van lesprogramma's nodig die reeds aan een andere faculteit ontwikkeld zijn. * Delen van lesprogramma's kunnen onderling worden uitgewisseld ten behoeve van eigen ontwikkeling. * Bij gezamenlijke ontwikkeling kan gebruik gemaakt worden van elkaars expertise, en kunnen de werklasten worden verdeeld. In de volgende paragrafen worden de volgende twee mogelijkheden van samenwerking uitgewerkt: Uitwisseling van bestaande COO-programma's en Gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe COO-programma's.
Uitwisseling van bestaande COO-programma's Op alle 8 medische faculteiten in Nederland is momenteel een COO-kern actief. Dit betekent dat er in diverse disciplines en in diverse lesvormen COO-lesmateriaal wordt ontwikkeld en onderhouden, en dat er in de loop der jaren een groot bestand aan lessen is opgebouwd. Het is ongewenst dat inspanningen voor het ontwikkelen van COO op elke faculteit opnieuw moeten worden verricht zonder gebruik te maken van elkaars kennis, expertise en producten. De werkgroep spant zich daarom in om de onderlinge contacten tussen de COO-kernen optimaal uit te bouwen, zodat COO-coördinatoren onderling kunnen bespreken of zij elkaars materiaal kunnen gebruiken. De voorwaarden waaronder deze uitwisseling plaats vindt zijn steeds afhankelijk van de specifieke situatie. Soms wordt een symbolisch bedrag betaald, soms ruilt men onderling materiaal ten behoeve van gebruik of van COO-ontwikkeling. Om de uitwisseling te bevorderen is een leidraad opgesteld waarlangs deze uitwisseling tussen de diverse medische faculteiten kan geschieden. De werkgroep heeft hiervoor de volgende procedure vastgesteld:
22
Uitwisseling van bestaande COO-programma's vindt plaats met gesloten beurs. Hiertoe wordt COO-software (complete lesprogramma's in de vorm van executable files of half-fabrikaten) op een centrale ftp-site geplaatst onder de volgende voorwaarden: * Deelnemende faculteiten bepalen zelf welke lesprogramma's zij ter beschikking stellen voor onderlinge uitwisseling. Het moeten echter wel programma's zijn die aan de eigen faculteit ontwikkeld zijn, en die het eigen onderwijs naar tevredenheid worden gebruikt. * Alleen de deelnemende faculteiten hebben toegang tot de ftp-site via een toegangscode. Elke deelnemende faculteit mag gebruik maken van de ter beschikking gestelde COOsoftware van de andere deelnemende faculteiten. * De geleende software mag alleen ten behoeve van het onderwijs in de faculteit en de geaffilieerde instellingen worden gebruikt, dat wil zeggen ten behoeve van het reguliere onderwijs van de betreffende faculteit. Geen enkel deel van de ter beschikking gestelde COO-software mag worden gekopieerd, gewijzigd, vertaald, gereproduceerd, omgezet, verspreid of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerlei wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de oorspronkelijke auteurs en/of distributierechthebbenden. Dit omvat zowel fysieke verspreiding op een daartoe geschikt medium (floppy, CD-ROM etc) als verspreiding over Intranet, Internet of World Wide Web. * Inhoudelijke veranderingen van het programma mogen uitsluitend na schriftelijke toestemming van de oorspronkelijke auteurs worden aangebracht, onder de voorwaarde dat de oorspronkelijke auteurs de auteurs van de software blijven en als zodanig vermeld blijven. Welke COO-kern de veranderingen aanbrengt wordt in onderling overleg bepaald. * De deelnemende faculteiten mogen geen commerciële activiteiten ontplooien met (delen van) de ter beschikking gestelde software van andere deelnemende faculteiten, ook niet na het aanbrengen van inhoudelijke veranderingen.
Gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe COO-programma's Aangezien de Werkgroep COO een overlegorgaan is tussen ontwikkelaars binnen het medisch onderwijs kan de werkgroep als zodanig niet zelf lesmateriaal ontwikkelen. Dit zal altijd dienen te gebeuren door de diverse COO-kernen. De Werkgroep COO kan echter wel een adviserende, sturende en coördinerende taak op zich nemen in het proces van gezamenlijke ontwikkeling van nieuw COO-lesmateriaal. Er zijn twee mogelijke aanleidingen om te besluiten tot de gezamenlijke ontwikkeling van nieuw materiaal over te gaan. Ten eerste kan uit het regelmatige onderlinge overleg binnen de werkgroep blijken dat op bepaalde vakgebieden geen of nauwelijks goed COO-lesmateriaal aanwezig is. De wens tot ontwikkling komt hierbij dus vanuit de werkgroep zelf. Ten tweede kunnen docenten binnen een bepaald vakgebied aan de werkgroep een gezamenlijke oproep richten om COO-materiaal te gaan ontwikkelen over een bepaald onderwerp. Hierbij komt het verzoek tot ontwikkeling dus van buiten de werkgroep. Indien wordt besloten tot gezamenlijke ontwikkeling van nieuw COO-lesmateriaal dient wel te worden nagestreefd dat na inventarisatie alle deelnemende COO-kernen bij zullen dragen aan de ontwikkeling van het beoogde lesmateriaal, en dat het materiaal indien mogelijk in de diverse curricula ingevoerd zal worden.
23
Beide aanleidingen tot gezamenlijk ontwikkeling van lesmateriaal worden op de volgende manier uitgevoerd: * Vanuit de Werkgroep COO wordt een kleine projectgroep van 3 personen samengesteld die de geconstateerde wens of het ontvangen verzoek gaat onderzoeken. De resultaten van het onderzoek worden vastgelegd in een document, dat onder andere een inventarisatie bevat van reeds bestaand COO-lesmateriaal op het betreffende gebied, wat de inhoud en opbouw van een nieuw programma moet zijn, en wat de technische specificaties zijn. * Het document wordt in de Werkgroep COO besproken en er wordt een advies uitgebracht ten aanzien van de wenselijkheid van het beoogde project. * Bij een positief advies wordt binnen de werkgroep gepoogd om tussen de COO-kernen zoveel mogelijk consensus te verkrijgen over het beoogde eindprodukt. Na eventuele aanpassingen wordt het document in een werkgroepbijeenkomst definitief vastgesteld. Indien de ontwikkeling een verzoek van docenten aan de werkgroep betreft, wordt het definitieve verslag tevens met hen besproken. * Als het wenselijk is dat er basisprogrammatuur gemaakt wordt (bijvoorbeeld als universeel uitgangspunt dat door de diverse COO-kernen gevuld kan worden met vakinhoudelijke informatie), dan zullen hiervoor één of meerdere COO-kernen worden uitgenodigd. Veelal zal dit binnen de projectgroep zelf worden uitgevoerd. * Vervolgens komt het verslag ter beschikking van de diverse COO-coördinatoren op de verschillende COO-kernen. Zij kunnen dan zelf, in samenwerking met de docent aan hun faculteit, het beoogde COO-materiaal of een gedeelte ervan gaan ontwikkelen. * De beschreven ontwikkeling geschiedt onderling budgetair-neutraal, aangezien de werkzaamheden binnen de taakstelling van elke COO-kern vallen. Indien er fondsen beschikbaar zijn kunnen deze gebruikt worden om de exploitatiekosten te dekken (kosten voor noodzakelijke voorzieningen). De verkregen inkomsten worden naar rato verdeeld onder de COO-kernen die bij de ontwikkeling actief betrokken zijn geweest. Tevens wordt een deel ter beschikking gesteld aan de Werkgroep om gemaakte administratieve kosten te vergoeden. Ook kunnen de fondsen worden aangewend om het eindprodukt commerciëel te maken, waarna eventuele opbrengsten worden verdeeld onder de COO-kernen die bij de ontwikkeling betrokken zijn geweest. De voorgestelde werkwijze legt de werkbelasting en de verantwoordelijkheid op de plaats waar hij hoort: bij de diverse COO-kernen zelf (en dus niet bij de werkgroep). Het werken volgens het algemeen aanvaardde document staat garant voor een gezamenlijke ontwikkeling die op elkaar is afgestemd, ondanks het feit dat er op verschillende plaatsen wordt geproduceerd. Een voordeel hierbij is dat het ontwikkeltraject kan worden ingezet op een geschikt moment voor de betrokken COO-kern. Dit hoeft niet per sé synchroon met andere COO-kernen te gebeuren. Ook kunnen kernen op kleine punten eigen accenten aanbrengen, zolang aan de grote lijnen en de afspraken voor compatibiliteit wordt voldaan die in het document staan beschreven. Op basis van de gemaakte afspraken voor onderlinge uitwisseling (beschreven onder 2.1) kunnen vervolgens de ontwikkelde produkten of programma-delen tussen de kernen worden uitgewisseld, zodat alle deelnemende faculteiten van het gezamenlijke pakket gebruik kunnen maken. Het ontwikkel-concept en het uiteindelijke produkt worden eigendom van de faculteiten die voor de ontwikkeling en uitvoering hebben gezorgd.
24
Naleving van de overeenkomst De Werkgroep COO controleert de naleving van deze overeenkomst. De werkgroep acht het niet wenselijk dat gezamenlijke ontwikkeling in de toekomst zou gaan leiden tot een situatie waarin enkele faculteiten wél een actieve COO-kern in stand houden voor de ontwikkeling van COOlesmateriaal, en andere faculteiten dit niet doen en via de onderlinge uitwisseling alleen gebruik maken van andermans lesmateriaal, zonder dat daarvoor nieuw ontwikkeld materiaal van hun kant voor terug komt. Wanneer deze situatie zich overduidelijk voordoet, behoudt de Werkgroep COO zich het recht voor de betreffende faculteit(en) van de uitwisseling-overeenkomst uit te sluiten.
P.G.M. de Jong J.H.M. van der Straaten M. Teunisse
januari 1997
Deze leidraad voor onderlinge uitwisseling en gezamenlijke ontwikkeling is in de vergadering van de Werkgroep COO op 22 mei 1997 vastgesteld en door de COOcoördinatoren van de deelnemende medische faculteiten aangenomen.
25
Bijlage 3 1. 2.
3.
4.
5. 6.
7.
8. 9.
10.
11.
12.
13.
Literatuur DPS
Ronteltap CFM, Jong PGMd. NVMO-Werkgroep COO-Geneeskunde. Bulletin Medisch Onderwijs 1995;14:47. Jong de PGM, Ronteltap CFM. Computerondersteund Onderwijs in het medisch curriculum. Implementatie en beleid in de acht medische faculteiten. Bulletin Medisch Onderwijs 1997;16(4):173-178. Eggermont S, Feller EW, Bloemendaal PM, Baalen van JM. Ontwikkeling van EHBO casus voor het MBO-v en HBO-v onderwijs. In: Remmen R, Spaai, G. W. G., Jong de PGM, Verweij-van Vught AMJJ, Dolmans DHJM, Sterman-Vleeschdraager M, et al., editors. Gezond Onderwijs Congres 9; 1999 1999; Veldhoven: Golden Tulip Conference Hotel Koningshof; 1999. p. 48. Bloemendaal PM, Baalen van JM, Eggermont S. Informatie- en Communicatietechnologie geïntregreerd in het Computerondersteund Onderwijs. In: Remmen R, Spaai, G. W. G., Jong de PGM, Verweij-van Vught AMJJ, Dolmans DHJM, Sterman-Vleeschdraager M, et al., editors. Gezond Onderwijs Congres 9; 1999 1999; Veldhoven: Golden Tulip Conference Hotel Koningshof; 1999. p. 32. Bloemendaal PM, Leeuwen van T. Jaarverslag Computer Ondersteund Onderwijs 1998. Faculteit der Geneeskunde, Rijksuniversiteit Leiden 1999. Bloemendaal PM, Baalen van JM. Het computer ondersteund "mondeling" examen. In: Gezond onderwijs 8; 1998; Veldhoven, The Netherlands: Bohn Stafleu van Loghum; 1998. p. 86-89. Bloemendaal PM, Baalen van JM, Vergeer MJP. The Development of a Dynamic Patient Simulator. In: Eight International Ottawa Conference; 1998; Philadelphia; 1998. Bloemendaal PM. De WWW-site van de Werkgroep Computer Ondersteund Onderwijs. Bulletin Medisch Onderwijs 1998;17(2):96. Bloemendaal PM, Baalen van JM, Vergeer MJP. Ontwikkeling van een Dynamische Patiëntsimulatie op de computer ter bevordering van het besliskundig proces bij studenten. In: Verweij AMJJ, Albersnagel EA, Cate ten TJ, Denekens J, Dikkers JH, Remmen R, et al., editors. Gezond onderwijs 7; 1997; Veldhoven, The Netherlands: Bohn Stafleu van Loghum; 1997. p. 51-53. Bloemendaal PM, Baalen van JM, Vergeer MJP. De mogelijkheden van patiënt simulatie software in een curriculum Geneeskunde. In: Mirande M, Riemersma J, Veen W, editors. De digitale leeromgeving. Groningen: Wolters-Noordhoff; 1997. p. 283-289. Bloemendaal PM, Teunisse M, Huizinga MS. Een overzicht op internet van medisch Computer Ondersteund Onderwijs in Nederland. In: Smal JA, Cate ten TJ, Denekens J, Dikkers JH, Remmen R, Spaai GWG, et al., editors. Gezond onderwijs 6; 1996; Veldhoven, The Netherlands: Bohn Stafleu van Loghum; 1996. p. 18-23. Collis, B. (1998). Building evaluation of Collaborative Learning into a WWW-based course: Pedagogical and Technical Experiences. Enschede: Universiteit Twente, Faculteit der Toegepaste Onderwijskunde. Winnips, J.C. (1997). Cognitive apprenticeship in actie: Scaffolding als Pedagogie voor Ontwerponderwijs op het WWW. Enschede: Universiteit Twente, Faculteit der Toegepaste Onderwijskunde.
26
Bijlage 4
Tijdsplanning deliverables
De onderstaande fasen waarin een casus opgeleverd wordt, zijn uitgebreid beschreven in de beschrijving van de deliverables (bijlage 5). Hier nog een korte samenvatting Fase 3: Verzameld materiaal voor een casus Fase 4: Volledig uitgewerkt script van de casus Fase 5: Voorlopige versie van de casus in het DPS programma Fase 6: Definitieve casus in DPS en de ideale uitdraai hiervan Periode 1 LUMC:
Januari – Maart 2001 DPS cursus Gedeeltelijke aanpassingen aan DPS Casus 1, fase 3 en 4 Casus 3, fase 3 en 4 Casus 5, fase 3 Casus 7, fase 3 AMC: Casus 2, fase 3 en 4 Casus 4, fase 3 Casus 6, fase 3 Casus 8, fase 3 Tussenresultaat totaal aantal casus: Materiaal verzameld voor 8 casus, waarvan 3 casus uitgewerkt zijn in een script. Periode 2 LUMC:
April – Juni 2001 Definitieve versie DPS Casus 1, fase 5 Casus 3, fase 5 Casus 5, fase 4 Casus 7, fase 4 Casus 9, fase 3 en 4 Casus 11, fase 3 Casus 13, fase 3 Casus 15, fase 3 Casus 17, fase 3 AMC: Casus 2, fase 5 Casus 4, fase 4 Casus 6, fase 4 Casus 8, fase 4 Casus 10, fase 3 Casus 12, fase 3 Casus 14, fase 3 Casus 16, fase 3 Tussenresultaat totaal aantal casus: 16 casus: materiaal verzameld, 9 casus: uitgewerkt script, 3 casus voorlopige casus in DPS
27
Periode 3 LUMC:
Juli – September 2001 Casus 1, fase 6 Casus 5, fase 5 Casus 11, fase 4 Casus 13, fase 4 Casus 15, fase 4 Casus 19, fase 3 AMC: Casus 4, fase 5 Casus 6, fase 5 Casus 10, fase 4 Casus 12, fase 4 Casus 14, fase 4 Casus 18, fase 3 Casus 20, fase 3 Tussenresultaat totaal aantal casus: 20 casus: materiaal verzameld, 15 casus: uitgewerkt script, 5 casus: voorlopige casus in DPS 1 casus: definitieve casus in DPS. Periode 4 LUMC:
Oktober – December 2001 Casus 3, fase 6 Casus 5, fase 6 Casus 7, fase 5 Casus 9, fase 5 Casus 17, fase 4 Casus 19, fase 4 AMC: Casus 2, fase 6 Casus 4, fase 6 Casus 6, fase 6 Casus 8, fase 5 Casus 16, fase 4 Casus 18, fase 4 Casus 20, fase 4 Tussenresultaat totaal aantal casus: 20 casus: materiaal verzameld, 20 casus: uitgewerkt script, 3 casus: voorlopige casus in DPS 6 casus: definitieve casus in DPS. Periode 5 LUMC:
Januari – Maart 2002 Casus 7, fase 6 Casus 9, fase 6 Casus 11, fase 5 en 6 Casus 13, fase 5 AMC: Casus 8, fase 6 Casus 10, fase 5 en 6 Casus 12, fase 5 en 6 Tussenresultaat totaal aantal casus: 20 casus: materiaal verzameld,
28
20 casus: 1 casus: 12 casus:
uitgewerkt script, voorlopige casus in DPS definitieve casus in DPS.
Periode 6 LUMC:
April – Juni 2002 Casus 13, fase 6 Casus 15, fase 5 en 6 Casus 17, fase 5 en 6 AMC: Casus 14, fase 5 en 6 Casus 16, fase 5 en 6 Casus 18, fase 5 Tussenresultaat totaal aantal casus: 20 casus: materiaal verzameld, 20 casus: uitgewerkt script, 1 casus: voorlopige casus in DPS 17 casus: definitieve casus in DPS. Periode 7 LUMC: AMC:
Juli – September 2002 Casus 19, fase 5 en 6 Casus 18, fase 6 Casus 20, fase 5 en 6 Eindresultaat totaal aantal casus: 20 casus: materiaal verzameld, 20 casus: uitgewerkt script, 20 casus: definitieve casus in DPS. Periode 8 LUMC: AMC en LUMC:
Oktober – December 2002 Accountantscontrole Eindrapportage
29
Bijlage 5
Beschrijving deliverables
Inleiding Doel van dit document is te beschrijven hoe een deliverable voor Tender tot stand komt. Het project levert totaal 20 deliverables op. Een deliverable is een patiëntcasus werkend onder de Dynamische Patiënt Simulator, met als doel communicatie training door middel van verslagleggen in een patiëntstatus. Elke deliverable kan in 4 verschillende sub-deliverables worden opgesplitst; het verzamelen van materiaal voor een casus, het script van de casus in tekst met afbeeldingen en een schematisch overzicht van het verloop van de ziekte, de casus in DPS, een uitdraai van het ideale verloop van een casus. Deze sub-deliverables zijn beschreven in de fasen 3 t/m 6 van het controlling document. Verzamelen materiaal voor een casus De docent bepaalt het onderwerp van een casus rekening houdend met: plaats en noodzaak in het curriculum, doelstelling van de casus (welk onderdeel van de communicatietraining komt aan bod?), beschikbaarheid voldoende materiaal (bruikbare patiënt statussen, afbeeldingen, etc.) de wensen van de samenwerkende partner. Het onderwerp van een casus wordt vastgelegd in een kort document waarin bovenstaande items aan bod komen. Hieronder volgt een voorbeeld van het resultaat van het verzamelen van materiaal voor een casus over een meisje dat gevonden wordt op het strand, nadat ze van haar paard is gevallen.
Verzameld materiaal casus “Uitwaaien op het strand” Ziektebeeld: Pneumothorax en contusio van het hart na een trap tegen de borst van een paard. Opleidingsniveau studenten: De casus moet geschikt zijn voor eerste jaars studenten geneeskunde en voor het MBOVerpleegkunde onderwijs in verband met een samenwerkingsovereenkomst. Inzet in het onderwijs: Casus worden online gezet in het Leerhuis heelkunde tijdens de duur van de reanimatie practica en zullen op CD-Rom verkrijgbaar zijn na afloop van het samenwerkingsproject. Doelstelling casus: Studenten in een EHBO-situatie leren omgaan met: de beslissing het slachtoffer wel of niet te verplaatsen, afhankelijk van veranderende omstandigheden, goed bedoelde hulp van derden, het telefonisch informeren van 112, juiste volgorde controle vitale functies. Foto/film/geluid materiaal: Aangezien er geen fotomateriaal beschikbaar is zal hiervoor een speciale sessie gepland moeten worden. Tevens wordt een geluidsopname gemaakt van het telefoongesprek met 112 en een filmpje om de stabiel zijligging te demonstreren.
30
Schrijven van een casus script Het casus script bevat in principe alle informatie die nodig is om de casus in de computer te kunnen implementeren. Verloop van de casus In algemene lijnen moet bekend zijn hoe de casus gaat verlopen en wat het leerdoel is van de casus. Van belang zijn bijvoorbeeld: - de introductie tekst en de nabespreking, - het soort arts dat de student speelt en de setting, - het veronderstelde niveau van kennis van de student, - automatische aanwijzingen bij het fout doorlopen van, of niet reageren op een casus, - tijdsduur van de casus en stopcriteria. Parameters Het verloop van labwaarden of andere parameters die tijdens de casus het ziektebeeld bepalen, moet in de tijd gemodelleerd zijn d.m.v. een grafiek of een berekening. Van de parameter moet bekend zijn: - wat de normaal waarde is, de eenheid, de meetfout en het aantal decimalen, - hoe de parameter verloopt in de tijd zonder ingrijpen, - waarom de parameter (indien deze op te vragen is door de student) relevant is voor het ontdekken van het probleem in de casus, opgenomen als commentaartekst, - kosten, score en wachttijd. Operaties Van de operaties die het ziektebeeld gedeeltelijk of geheel genezen moet het effect op de parameter d.m.v. een grafiek of een berekening bekend zijn. Ook wanneer operaties een logische keuze vormen bij het ziektebeeld, maar dit negatief beïnvloeden moet dit effect worden berekend. Verder moet van de operaties (ook die zonder effect in de casus) bekend zijn: - een beschrijving van de operatie met eventuele foto’s of schematische afbeeldingen, - commentaartekst over de operatie, die het effect van de operatie verklaart, - kosten, score en wachttijd. Symptomen Alle symptomen die kenmerkend zijn voor het ziektebeeld worden in de casus gemodelleerd door koppeling aan de ziekteparameter. Deze koppeling geeft een bepaalde uitslag van het symptoom in de tijd en noemen we een discrete waarde. Van de symptomen moet van te voren bekend zijn: - welke symptomen in de casus opgenomen moeten worden, - aan welke parameter het symptoom gekoppeld gaat worden, - bij welke waarden van de parameter een nieuwe discrete waarden aangemaakt moet worden en wat de discrete waarde is, inclusief eventuele afbeeldingen, - waarom het symptoom relevant is voor het ontdekken van het probleem in de casus, opgenomen als commentaartekst, - in welke situatie het symptoom opgevraagd kan worden, - kosten en score en wachttijd. Blobs Voordat een Binairy Large Object (BLOb), een plaatje, geluid of filmpje, in de casus verwerkt kan worden moet deze worden verzameld. Wanneer het materiaal niet beschikbaar is moet het worden gemaakt, fotosessies e.d. Bestaande plaatjes op papier, foto’s, dia’s e.d. moeten gescand worden en in de juiste resolutie worden opgeslagen in de computer. Daarna kunnen plaatjes worden bewerkt. Hierbij komen veel aspecten aan de orde, zoals de kleur en lichtsterkte van een foto of het
31
doorzichtig maken van de achtergrondkleur. Sommige afbeeldingen zullen zelfs zo ver worden bewerkt dat er een wezenlijk andere afbeelding ontstaat, bijvoorbeeld door het toevoegen, wegnemen of verplaatsen van onderdelen . Ook film- en geluidsfragmenten moeten bovenstaande bewerkingen ondergaan. Referenties Na afsluiting van een casus is het een goed gebruik de student aan te geven op welke plaats achtergrond informatie over het ziektebeeld is te krijgen. Hierbij kan direct een link gelegd worden naar het internet, of naar locale webpagina’s, zoals tutorials. Indien nodig kan voor een casus specifieke achtergrondinformatie op het net worden gezet om naar te verwijzen. Referenties naar tekstboeken zijn natuurlijk ook mogelijk. Schema Van het verloop van de casus kan een schema worden gemaakt om een kort overzicht te krijgen van de belangrijkste elementen en gebeurtenissen. - inleidende tekst bij start van de casus, - het verloop van de ziekte in de tijd, - therapie met het gewenste genezende effect, - operaties zonder effect, - bijzondere gebeurtenissen en condities tijdens de casus, - alle symptomen die het ziektebeeld bepalen. Resultaat is een document waarin bovengenoemde items aan bod komen. Hieronder volgt een voorbeeld van een volledig uitgewerkt script, inclusief schematisch overzicht. Aangezien er voor deze casus geen fotomateriaal beschikbaar was, werd een speciale fotosessie gepland en een geluidsopname gemaakt.
Script casus “Uitwaaien op het strand” Initialisatie: Op een stormachtige middag loopt u langs het strand lekker uit te waaien. Plotseling komt een galopperend paard u tegemoet en even verderop ziet u de afgeworpen ruiter liggen. Zo te zien is zij buiten bewustzijn. Ademhaling kost zichtbaar en hoorbaar moeite en hartslag is aanwezig, wel een beetje onregelmatig. 1) Het meisje komt al brakend bij bewustzijn. Ze heeft pijn in linker deel van borst en schouder en in haar linker heup en nek, ziet bleek, ademt erg moeizaam en heeft het koud. Het paard wordt gevangen door iemand heel in de verte. De EHBO post is te ver weg om te bereiken. Een voorbijganger komt in zicht en na wenken komt deze dichterbij. Hij heeft een mobiele telefoon op zak en kan 112 bellen. 2) Voorbijganger meldt zich zonder wenken vanzelf na enkele minuten). 3) Een jeep van de politie arriveert die het slachtoffer in de laadbak wil vervoeren naar de boulevard, vlak na 112 bellen. (2 keuzes, u accepteert het aanbod van de politie en laat het slachtoffer meenemen. U overlegt hierover met het slachtoffer.) Wanneer de student dit accepteert begint het slachtoffer te protesteren en weigert mee te gaan. Optie zelf lopen levert enkele stappen richting strand op, waarna het slachtoffer van de pijn en benauwdheid in elkaar zakt. Na het bellen van 112 arriveert de ambulance na 5 minuten op de boulevard, maar het strand is breed en het slachtoffer ligt langs de vloedlijn. Het ambulance personeel komt met een brancard over het strand lopen en haalt het slachtoffer op.
32
In de nabespreking wordt bij de politieoptie gewaarschuwd voor letsel dat hierdoor eventueel verergerd kon zijn. Het slachtoffer heeft een pneumothorax links, blijkt haar linker bovenbeen gekneusd te hebben en heeft een lichte hersenschudding, verder geen nekletsel. Einde casus (na 10 minuten nog geen 112 en niet naar EHBO gelopen) doordat de strandwacht toevallig langs komt in een jeep en de zorg overneemt. Kijken Inspectie ademhaling (+) De borst van het slachtoffer gaat op en neer, het slachtoffer ademt zelfstandig, maar wel zeer onregelmatig en moeizaam. Omgeving (+) EHBO post te ver weg (foto) Eventueel iemand in de verte die het paard heeft gevangen. In de verte loopt iemand (tot de voorbijganger komt helpen) Lokatie te bepalen aan de hand van nummer op paal in de buurt (foto) Slachtoffer Het slachtoffer is bleek en bewusteloos en ademt zeer moeizaam, later komt ze bij kennis. Inspectie gelaadskleur (+) Het slachtoffer ziet bleek, licht blauwig. Inspectie pupil (+) Tijdens bewusteloosheid anders dan daarna? Vragen Wat is er gebeurd? (+) Slachtoffer kan antwoord geven als ze bij komt. Het paard schrok van een blaffende hond en sloeg op hol, de rest kan ze zich niet meer herinneren. Is er 112 gebeld? Het slachtoffer heeft geen idee. De voorbijganger biedt aan met mobiele telefoon 112 te bellen als dat nog niet is gebeurd. Waar is de dichtstbijzijnde EHBO post? (+) De voorbijganger geeft antwoord: de EHBO post is zeker 10 minuten lopen verwijderd. Het slachtoffer is buiten kennis of heeft geen idee, “maar u laat me toch niet alleen?”. Waar heeft u pijn? (+) Het slachtoffer heeft vreselijk pijn in de linker helft van haar borst en haar schouder, verder in haar linker heup en haar nek. Heeft u een mobiele telefoon? (+) Slachtoffer heeft geen telefoon. Voorbijganger heeft een mobiele telefoon en biedt aan 112 te bellen. Onderzoek Luisteren naar ademgeruis (+) Bij het luisteren naar de ademhaling overheerst het geluid van de wind en de zee. Bewegelijkheid hoofd (+) Het slachtoffer wil haar hoofd niet bewegen omdat dit te veel pijn doet. Motoriek ledematen (+) Het linker been doet pijn bij bewegen, maar de tenen kunnen bewogen worden, ook aan de armen geen storing in de motoriek. Sensibiliteit ledematen (+)
33
Het slachtoffer geeft pijn aan in haar linker been, ze heeft weinig gevoel in haar tenen en vingers door de kou. Pulsaties hals, pols, (+), voor lies is het te koud (-) Doen Slachtoffer in stabiele zijligging leggen (foto). Wanneer het slachtoffer bijkomt wil ze direct weer gaan zitten vanwege haar benauwdheid. Slachtoffer bedekken met jas (+) Het slachtoffer wordt warm gehouden door uw jas, u krijgt het koud. Slachtoffer geruststellen (+) Heeft een beetje effect, het slachtoffer is in paniek door het moeizame ademhalen. Voorbijganger wenken Voorbijganger met mobiele telefoon aan broekriem (foto). Voorbijganger 112 laten bellen (+) Vraagt naar lokatie en situatie van het slachtoffer (kan alleen als voorbijganger aangehouden is of uit zich zelf komt helpen). Paard vangen In de verte loopt iemand met het paard aan zijn hand en komt in uw richting. Het lijkt niet nuttig hierbij te gaan helpen. Zelf 112 gaan bellen (-) Het slachtoffer raakt in paniek als u weg wilt lopen. Zelf naar EHBO post lopen (2 keuzes na het selecteren: De EHBO post is zeker 10 minuten lopen en het slachtoffer wil liever niet alleen gelaten worden. Wat doet u?: 1 U stelt het slachtoffer gerust en loopt zo snel mogelijk naar de EHBO post. 2 U blijft bij het slachtoffer.) 1) EHBO personeel gaat mee met een brancard en arriveert tegelijk met het ambulancepersoneel bij het slachtoffer. Een andere voorbijganger heeft 112 gebeld (tijd 10 minuten doorspoelen en ambulance laten arriveren). Score -. 2 )“De vrouw is zichtbaar opgelucht dat u haar niet alleen laat.” Met slachtoffer naar boulevard lopen.
Fotosessie casus “Uitwaaien op het strand” Locatie: Tijd: Personen: Overig:
Strand Overdag Vrouwelijk jong slachtoffer, voorbijganger met mobiele telefoon Eventueel politie in of naast de politieauto
Initialisatie: 1 Bewusteloos slachtoffer vanuit de verte, slachtoffer ligt bewusteloos op de grond. Inspectie slachtoffer: 2 Het slachtoffer van dichtbij dat bewusteloos in het zand ligt in dezelfde houding. 3 Het slachtoffer van dichtbij dat in het zand ligt en probeert omhoog te komen op haar armen. 4 Het slachtoffer van dichtbij dat op haar billen zit met haar hoofd in haar handen. 4a met haar handen om haar nek en van pijn vertrokken gezicht. 5 In stabiele zijligging.
34
31 Slachtoffer probeert te lopen Motoriek ledematen: 6 Pijnlijk vertrokken gezicht met handen om linker been. 6a opgestroopte broek met bloot onderbeen (schaafwond later inmonteren). Reactie pijnprikkel: 7 Achteruit wijkend met eigen handen beschermend naar de schouder Pulsaties hals: 8 Hoofd en nek in beeld, vingers op de nek Pulsaties lies 9 Broek een beetje los hand in lies? Stabiele zijligging 10 Filmpje maken van de beweging Inspectie huidskleur: 11 Recht in het gezicht van het slachtoffer van dichtbij, liggend, bewusteloos. 12 Idem, liggend in stabiele zijligging. 13 Zittend, bij bewustzijn. Inspectie pupil 14 Met de hand geopend oog dan dichtbij, houding liefst niet zichtbaar. Inspectie ademhaling 15 In bewusteloze (start) houding 16 In stabiele zijligging 17 In zittende houding Omgeving: 18 Golfbreker met nummer. 19 Richting boulevard, ver weg en zonder mensen, eventueel beeld van EHBO post heel ver weg. 20 Richting noord leeg strand. 21 Richting noord met een naderend persoon in de verte. 22 Richting zuid met iemand met het paard, ver weg. 112 bellen: 23 Voorbijganger in de verte lopend, terloops kijkend naar de camera. 24 Voorbijganger dichterbij, naderend, mobiele telefoon zichtbaar aan broekriem. 25 Voorbijganger van dichtbij, bellend met de mobiele telefoon. Politie: 26 Politiemannen uit auto stappend met de zee op de achtergrond. 27 Politiebusje rijdend op het strand redelijk in de verte. Paard:
35
28 Als er een paard is een foto uit de verte het liefst een keer met het paard los en een keer 29 met het paard aan de hand van een ‘vanger’ die hem terug komt brengen. Ambulance: 30 Ambulance uit de verte op de boulevard/in duinen
Telefoongesprek casus “Uitwaaien op het strand” Drie piepjes voor het telefoonnummer 1 maal overgaan T1: Alarmcentrale, goede middag. M: Goedemiddag, ik sta hier op het strand van Scheveningen. Ik zou graag willen dat u een ambulance hier naartoe stuurt. T1: Een moment, ik verbind u door met de hulpdienst in de regio. Klik T2: Eerste hulp Scheveningen, waar kan ik u mee van dienst zijn? M: Goede middag mevrouw. Ik sta hier op het strand van Scheveningen en er ligt hier een meisje dat van haar paard gevallen is. Ze is wel bij bewustzijn, maar ze heeft veel pijn en ademt erg onregelmatig. Kunt u misschien een ambulance sturen om haar op te halen. T2: Kunt u wat preciezer aan geven waar u bent? M: Ik denk dat we ongeveer een kilometer ten zuiden van de Scheveningse haven zijn. Ik zie in de verte een windmolen zonder wieken en dichtbij staat een paal met het nummer 25. T2: Dan weet ik waar u zich bevind. Blijft u alstublieft waar u bent, dan stuur ik een ambulance naar u toe, ze zijn er ongeveer over 10 minuten. M: Dank u. T2: Tot uw dienst, dag meneer. Klik
Referenties “Uitwaaien op het strand” Pneumothorax (p.547-548 van Interne geneeskunde, p.623-624 Leerboek chirurgie) Pneumothorax kan optreden door een trauma, waarbij een scherp voorwerp de pleura visceralis perforeert, dit kan bij voorbeeld een mes zijn, maar ook een scherp fractuureinde bij een ribfractuur. Symptomen: pijn in een thoraxhelft en ernstige benauwdheid, soms pijn ter hoogte van de schouder. Lichamelijk onderzoek: thoraxhelft kan uitgezet zijn en bij respiratie minder bewegen. Ademgeruis sterk verminderd.
36
Schema casus “Uitwaaien op het strand”
37
Implementatie van een casus in DPS Een casus in DPS bestaat uit verschillende bestanden. Minimale vereiste zijn: - de database (.mdb) waarin in principe alle tekst, plaatjes, films en geluiden voor de hele casus zijn opgenomen, - een initialisatie bestand (.txt) met hierin de tekst en gebeurtenissen voor en na het spelen van de casus, - een rules bestand (.rul) met hierin alle berekeningen, voorwaarden en gebeurtenissen tijdens het spelen van de casus. Daarnaast kunnen optioneel worden aangemaakt: - html bestanden voor een aangepaste studentinterface - stylesheets voor de weergave van de bestanden in html - plaatjes die niet vanuit de database worden opgeroepen. Onderstaande lijst is een voorbeeld van de bestanden van een redelijk eenvoudige EHBO casus met een uitgebreid aangepaste interface.
Database Een DPS casus wordt gegenereerd vanuit een database. Het vullen van de database hoeft niet via Access© te gebeuren, maar kan vereenvoudigd via invoerschermen in het DPS programma.
38
In de database kunnen alle teksten ingevoerd worden bij de symptomen, parameters en operaties die in de casus voorkomen. Tevens kunnen hierin Blobs worden opgenomen zoals plaatjes, geluiden en filmpjes. Effecten van operaties kunnen in de database worden opgenomen. Bij het implementeren blijkt vaak soms dat het van te voren bedachte effect in werkelijkheid niet goed te implementeren is en moet een deel van het script worden herzien. Initialisatie bestand In het initialisatie bestand worden alle teksten, gebeurtenissen en verwijzingen naar plaatjes opgenomen die voor en na het afspelen van de casus plaats vinden. Rules bestand In een rules bestand ligt alle informatie vast die tijdens een casus van belang is, maar niet in de database kan worden opgenomen. Het rules bestand wordt geschreven in programmeer taal en kan voor een deel worden uitgewerkt vóór het implementeren van de casus. Het grootste deel wordt echter tijdens het maken van de casus opgebouwd, wanneer blijkt dat bepaalde restricties, of juiste spontane acties, in de casus ingebouwd moeten worden. Vanuit de rules wordt ook de waarde van parameters berekend. Het schrijven en steeds opnieuw testen van de rules kost ongemerkt veel tijd, zeker bij een casus over een complex ziektebeeld. Interface In principe heeft het DPS programma een standaard interface en kan de casus hiermee worden afgespeeld. Om het de student makkelijker te maken de meest elementaire elementen uit een casus te bereiken kan een interface worden gemaakt in html format. De interface overschrijft de standaardinterface van DPS. Beoordeling, evaluatie en documentatie De beoordeling van een casus kan het beste gedaan worden door de programmeur en de docent samen, simpelweg door de casus enkele malen te doorlopen. Vaak vindt de docent nog kleine foutjes of onvolkomenheden die dan door de programmeur hersteld kunnen worden. De definitieve score voor onderdelen van de casus en de casus als geheel kan nu worden bepaald. Vervolgens kan de casus online worden gezet voor een proefgroep studenten. De resultaten van de studenten kunnen in de datbase gelogd worden, zodat de programmeur hieruit gegevens kan krijgen over: - niet herkende opdrachten, hiervoor kunnen synoniemen worden toegevoegd om het bereiken van de opdracht door de student te vergemakkelijken en soms moet de opdracht nieuw in de casus worden opgenomen, - moeilijkheidsgraad van de casus, eventueel kan een aanpassing van de score plaatsvinden of extra aanwijzingen worden toegevoegd, - strategie van de student bij het oplossen van het probleem, indien meerdere studenten een foute aanpak kiezen kan deze eventueel worden voorzien van feedback die de student terug zet op de goede weg. Ideale verloop van de casus Na het implementeren en evalueren van een casus kan het ideale verloop van de casus het beste duidelijk worden gemaakt door de casus één maal perfect te spelen en hiervan de status uit te draaien. Deze status tekst bevat dan: - de introductie van het probleem van de casus,
39
-
alle handelingen die van de student worden gevraagd in de juiste volgorde en de gebeurtenissen die hierdoor tijdens de casus plaatsvinden, - nabespreking van het probleem van de casus, - de maximale score en de verdeling van de punten waaruit deze wordt opgebouwd. Dit ideale verloop kan eventueel na afloop van het doen van een casus aan de student worden getoond om te laten zien hoe de auteur de casus had bedoeld. Hieronder volgt de ideale uitdraai van de eerder genoemde EHBO casus.
Uitwaaien op het strand S. Eggermont, P.M. Bloemendaal, A.J. Keemink Op een stormachtige middag loopt u langs het strand lekker uit te waaien. Plotseling komt een galopperend paard u tegemoet en even verderop ziet u de afgeworpen ruiter liggen. Zo te zien is zij buiten bewustzijn. U loopt zo snel mogelijk naar het slachtoffer toe om te kijken of u haar misschien kunt helpen.
Slachtoffer bekijken Het slachtoffer ligt bewusteloos in het zand.
Slachtoffer bekijken
40
Aanspreken slachtoffer Het slachtoffer geeft geen antwoord en reageert niet op u. Reactie op pijnprikkel Het slachtoffer trekt haar schouder weg en gromt een beetje wanneer u in de monnikskap spier in haar schouder knijpt. Adembeweging borstkas De ademhaling van het slachtoffer is enigszins oppervlakkig en onregelmatig. De linker borsthelft blijft een beetje achter in de beweging.
Adembeweging borstkas Het slachtoffer komt bij bewustzijn en tilt haar bovenlijf een beetje van de grond in een poging om omhoog te komen. Slachtoffer komt bij bewustzijn
41
Slachtoffer komt bij bewustzijn Voel pulsaties hals U voelt wel een hartslag, maar het ritme is onregelmatig. U schat de frequentie op 80 slagen per minuut.
42
Voel pulsaties hals Waar heeft u pijn? "Ik heb verschrikkelijk pijn op mijn borst aan de linker kant en in mijn schouder en nek." " Mijn linker heup en mijn enkel doen ook pijn. " Wat is er gebeurd? Praten kost het slachtoffer moeite, ze zucht veel tussendoor. "Ik zat op mijn paard." " Hij schrok van een hond en sloeg op hol." "Ik viel eraf, maar bleef met mijn voet in de stijgbeugel hangen, ik werd meegesleurd. " "Toen trapte hij tegen mijn borst en schoot mijn voet los. " "Ik weet niet meer wat er daarna gebeurd is." Heeft u een mobiele telefoon? Het slachtoffer zegt dat zij geen mobiele telefoon bij zich heeft. Omgeving bekijken Kijken naar het noorden U ziet heel in de verte iemand lopen.
Kijken naar het noorden Kijken naar het zuiden U ziet heel in de verte het paard staan waar de ruiter van af gevallen is. Verder is het strand verlaten.
43
Kijken naar het zuiden U ziet op 10 meter afstand een paal staan. 15/06/2000 14:48 Voorbijganger wenken U wenkt naar de man en hij komt op u afgelopen. 15/06/2000 14:48 Voorbijganger spreekt u aan
Voorbijganger spreekt u aan "Kan ik u misschien ergens mee helpen?" Heeft u een mobiele telefoon? De voorbijganger antwoord: Ja hoor, zeg het maar als ik voor u moet bellen.
15/06/2000 14:48 112 laten bellen De voorbijganger belt met zijn mobiele telefoon 112 voor u. Geluid
Klik op de knop voor een geluid
44
112 bellen
Het slachtoffer klaagt over pijn in haar nek en been, ze bibbert van de kou. Waar is EHBO post? Het slachtoffer antwoordt met tussenpozen: "Ik ben er net langsgereden, dat was al een tijdje geleden." "Ik weet niet of die deze tijd van het jaar wel open is." De voorbijganger heeft geen idee waar de EHBO post is. Kunt u lopen? "Nee, ik kan echt niet lopen" "ik heb veel pijn in mijn been en ik kan zo al bijna geen adem krijgen." Onderzoek been U stroopt de broek van het slachtoffer een beetje op om haar been te kunnen bekijken. Op de enkel zitten rode striemen die volgens het slachtoffer schrijnend pijn doen. Op het eerste gezicht lijkt het been niet gebroken. Alhoewel de heup van het slachtoffer ook pijn doet kan zij deze wel voorzichtig bewegen.
45
Onderzoek been Gevoel in ledematen "Mijn handen en voeten zijn erg koud, dus ik voel niet veel." Wanneer u in de tenen van het slachtoffer knijpt kan ze dit wel voelen. Omgeving bekijken Kijken naar het noorden Het strand is leeg richting het noorden.
Kijken naar het noorden Kijken naar het zuiden U ziet een jeep aankomen uit het zuiden.
46
Kijken naar het zuiden U ziet op 10 meter afstand een paal staan. 15/06/2000 14:50 Auto aanhouden U wenkt de auto die u uit de verte aan ziet komen. U slaat het aanbod van de man af om het slachtoffer in de laadbak te vervoeren. De man kijkt beledigd en vertrekt. Omdat u op het moment niet veel meer voor het slachtoffer kunt doen dan samen op de ambulance wachten kunt u nu de tijd doorspoelen. Druk hiervoor op de knop Spoel tijd 10 minuten door
De tijd wordt 10 minuten vooruit gespoeld 15/06/2000 15:00 Ambulance U ziet op de duintop een ambulance verschijnen. Er komen twee broeders uit die zoekend het strand afkijken. Op uw wenken komen ze uw richting uitlopen met een brandcard. Wannneer ze een paar minuten later bij het slachtoffer arriveren brengen ze een brace aan rond de nek van het slachtoffer en tillen haar voorzichtig op de brancard, waarmee ze haar naar de ambulance vervoeren. Het slachtoffer bedankt u omdat u bij haar bent gebleven.
47
De simulatie wordt nu beëindigd. Nabespreking In deze casus is het slachtoffer van haar paard gevallen waarbij zij een schop tegen de borstkas heeft gekregen. Hierdoor is haar long ingeklapt en slaat het hart onregelmatig. Verder heeft zij pijn in de nek en benen. U kunt niet veel voor het slachtoffer doen, behalve zorgen dat zij door professionele hulp van het strand wordt gehaald. Hoewel de ademhaling moeizaam gaat en het hart onregelmatig slaat moet u geen reanimatie toepassen in deze situatie. Omdat u niet kunt nagaan of er eventueel beschadiging van het ruggemerg is opgetreden moet u het slachtoffer zo min mogelijk verplaatsen en dus zeker niet laten vervoeren zonder brancard. Wanneer het slachtoffer niet bewusteloos is en goed aanspreekbaar, kunt u haar daarom ook beter niet in stabiele zijligging leggen. De juiste volgorde van controle van de vitale functies bij een licht bewusteloos slachtoffer is: bewustzijn, ademweg, ademhaling en circulatie.
Met dank aan: P. van het Wout
Uw score Handelingen die positief worden beoordeeld: •
Aanspreken slachtoffer : 1
•
Reactie op pijnprikkel : 1
•
Adembeweging borstkas : 2
•
Voel pulsaties hals : 2
•
Waar heeft u pijn? : 1
•
Wat is er gebeurd? : 1
•
Heeft u een mobiele telefoon? : 1
•
Voorbijganger wenken : 1
•
112 laten bellen : 2
•
Gevoel in ledematen : 1
•
Slachtoffer niet laten vervoeren : 1
In deze casus wordt het behalen van 13 punten als perfecte score gezien, terwijl U maar maximaal 10 punten mag verliezen.
U heeft 14 punten gehaald en 0 punten verloren. Uw totale score tot nu toe: 10.0
48
U bent nog wat vergeten volgens de auteur van deze casus: •
Zo min mogelijk bewegen punten: 1 kosten: 0 Op dit moment is de uitslag van Zo min mogelijk bewegen: U waarschuwt het slachtoffer dat ze zich beter zo min mogelijk kan bewegen.
•
Herkenningsteken zoeken in omgeving punten: 1 kosten: 0 Op dit moment is de uitslag van Herkenningsteken zoeken in omgeving: U ziet vlakbij een paal staan, op de paal staat het nummer 25. Het commentaar van de auteur hierbij: Specifieke informatie over de omgeving kunt u doorgeven aan 112, zodat de ambulance u sneller kan vinden.
49
