IN DIT NUMMER: IVN Amersfoort e.o. - 19e jaargang nummer 4 - Winter-editie 2010

De Uitloper

IVN Amersfoort e.o. - 19e jaargang nummer 4 - Winter-editie 2010

IN DIT NUMMER:

De klimaatbewuste IVN’er De mens als grote grazer NatuurKidzzz: speuren naar sporen

milieuvriendelijk drukwerk produceren Er is een drukker in Amersfoort met ‘groene vingers’... Op duurzame wijze, milieutechnisch verantwoord, produceren wij uw drukwerk. Dat realiseren wij door: FSC-papier meer dan 70% van onze productie wordt gedrukt op FSC gecertificeerd papier, uit verantwoord beheerde bossen. BIO inkten Drukinkt gemaakt op plantaardige basis geeft een lagere belasting voor het milieu. Warmte-/koude opslag en terugwinning Wij maken gebruik van grondwater voor koeling in de zomer en voor verwarming in de winter. De warmte die vrijkomt in het productieproces wordt gebruikt voor verwarming van het gehele pand. 100% groene stroom Klomp gebruikt 100% groene stroom.

Uraniumweg 17, Industrieterrein Isselt Postbus 1557, 3800 BN Amersfoort - Tel: 033 750 3535 - www.klomp.nl

INHOUD

BINNENLOPER

Van de voorzitter

4

Nieuws uit de vereniging

5

Uitslag enquête

10

De klimaatbewuste IVN’er

11

Hakken en zagen

12

De mens als grote grazer

12

Natuurlezingen 14 Agenda 16 De Voorlopers

17

Biologische suikerspin

19

NatuurKidzz 20 Korte berichten

22

Planten in de winter

24

IVN-informatie en colofon

25

Contact met het IVN

26

Foto’s op de voorpagina: Twee min of meer winterse beelden: een roodborst in de sneeuw, de veren opgezet tot een bolletje om de kou buiten te houden. En een winterkoning. Waarom dit vogeltje zo heet weten de meeste IVN’ers wel. En anders moeten ze de website van het landelijke IVN maar eens doorpluizen, of in De Uitloper van de vorige winter kijken, ook op internet, maar dan op de Amersfoortse webstek.

Door Kees Quaadgras

Redactie en opmaak proberen dit blad rond 1 december bij de leden op de mat te laten vallen. Dat is ook de dag dat de statistische winter begint. In de natuur betekent het een periode van rust. Veel vogels zijn weggetrokken naar streken met aangename temperaturen, zoogdieren kruipen volgegeten weg in een warm holletje en laten hun temperatuur en hartslag zakken om maar zo weinig mogelijk energie te verliezen. Planten trekken zich terug onder de grond of overwinteren in de vorm van zaad. Bomen hebben nu al de knoppen ontwikkeld waar uit over drie, vier maanden de bloemen en bladeren komen. Kikkers en padden zitten weggedoken, vlinders en galwespen en -vliegen overwinteren als poppen of als wurmpjes in hun gallen. Als mensen kunnen we ons natuurlijk ook rustig houden en met een stapel natuurboeken dicht bij de kachel gaan zitten. Daar is niets mis mee. Helemaal niet als het weer bar en boos is. Maar er komen ongetwijfeld ook mooie dagen die uitnodigen om de verrekijker om te hangen en eens te gaan kijken naar bijvoorbeeld watervogels op de randmeren. Of om een wandeling door het bos te maken en de fraaie silhouetten van bomen te bekijken die ‘s zomers altijd achter een bladerhaag verstopt zitten. De redactie wenst de lezers een mooie winter toe.

Herfstblad en nieuwe knoppen voor volgend jaar aan een boom.

3

VAN DE VOORZITTER Door Jan Oudemans

Het is zondag 31 oktober. De dag na zaterdag 30 oktober, de dag van het inspirerende Integratiefeest, waarop nieuwe Natuurgidsen hun plannen aan de vereniging gepresenteerd hebben, en samen met oudere leden en donateurs buiten in de natuur actief aan de slag zijn gegaan. En vanmorgen, na de extra lange nacht (de Nacht van de Nacht) waarin de wintertijd weer is ingegaan, nam ik trots mijn vrouw Elize mee op onze zondagse ochtendwandeling met de hond. Op naar het heideveldje van het Monnikenbos achter de Dierentuin, waar ik haar wilde laten zien wat ons IVN daar gisteren heeft gepresteerd: een heideveld van zo’n 5 ha, geschoond van de overal uitbundig opgeschoten dennetjes, berkjes en ander struweel, nu weer teruggebracht in de glorie van het open terrein, waarin een paar grote solitaire bomen als fraaie accenten oprijzen. Een karwei dat overigens werd opgeluisterd door een stralend herfstzonnetje over de gouden kleuren van het omringende bos.De winst van deze dag is echter veel groter. Het Integratiefeest was een dag om de nieuwe lichting Natuurgidsen die onze cursus heeft opgeleverd te verankeren in de vereniging, door ze, temidden van oudere IVN’ers, te laten vertellen over hun ideeën en plannen binnen het IVN, en daarmee enthousiastelingen te werven om mee te doen. De winst in concreto: 1) een nieuwe werkgroep die zich wil gaan bezighouden met het klimaat, een initatief van Ineke Winkel; 2) een nieuwe werkgroep Eetbare planten, niet zozeer gericht op aardappels en boerenkool, maar meer op wilde planten uit de natuur, waarvan de eetbaarheid en bereidingswijze vaak weinig bekend zijn, een initiatief van Ben van Velzen; 3) Op initiatief van Hans Peter Reinders en 4

Maaike de Winter is er een vleermuizenwerkgroep opgericht voor het monitoren van een vleermuizenproject in Leusden; 4) Fred van Holland meldde dat hij met Datta Fischer en Katja Schuurman een groepje heeft gevormd dat dit jaar het IVN-weekend gaat organiseren (27, 28 en 29 mei naar ZuidLimburg), waarover u in deze Uitloper meer kunt lezen; 5) de werkgroep Wandelingen heeft een nieuwe coördinator gevonden in Rien Jans, die enthousiast de nieuwe ideeën van de groep ontvouwde; 6) Viveke Maljers, die deze dag verhinderd was zelf haar plannen te komen presenteren, maar bezig is de werkgroep Natuurpaden uit zijn winterslaap te wekken voor nieuwe activiteiten. De telefoonnummers en e-mail adressen van deze mensen vindt u in de rubriek “In contact”, waar u uw enthousiaste aandrang om u bij een van deze initiatieven aan te sluiten kwijt kunt. Deze nadere oproep aan onze leden en donateurs spreekt hoop ik voor zichzelf. Nieuwe impulsen voor ons IVN! Zo is 30 oktober een waar oogstfeest geworden, waarin wervend enthousiasme en samen buiten aan het werk zijn de toon gezet hebben. Hulde verder aan de dames Trudy Glazenborg en Elize Quist die met een uitstekend verzorgd en sfeervol diner de stemming naar een hoogtepunt wisten te voeren. IVN Amersfoort heeft zich van zijn beste kant laten zien, en dat roept om een vervolg. Wel, dit vervolg dient zich al snel aan: onze eminente Fotowerkgroep heeft een topselectie van haar foto’s uitgezocht voor een nieuw initiatief: onze Natuurkalender 2011, die op diverse plaatsen te koop is, en publicitair wordt gelanceerd door middel van een tentoonstelling van vergrotingen van de foto’s in het Koetshuis van Heerlijkheid Stoutenburg. Gaat dat zien!

UIT DE VERENIGING Gezocht: boeken voor de Natuurclub

Mieren, insecten en waterplantjes: wat is het toch handig om er iets over te lezen in een goed en informatief boekje. Dit geldt zeker voor de Natuurclub van het IVN, de jeugdigen onder ons, want zij trekken er veel op uit en onderzoeken de natuur met allerlei leuke proefjes. Maar helaas, ook hun gedeelte van de bibliotheek in het CNME is geheel in rook opgegaan. Zo niet echter de droom om dit weer op te bouwen! Daar is Madelon inmiddels mee begonnen en zij zou de inbreng van de IVN’ers goed kunnen gebruiken. Dus wie nog mooie natuurboeken in de kast heeft staan en ze toch nooit leest: de jongeren van de Natuurclub zijn er blij mee. Stuur Madelon een mailtje, dan zorgt zij dat de boeken in de nieuwe kast van de Natuurclub komen te staan. Het mailadres is [email protected]. Het is handig om in

het mailtje de titel of de serie en het eigen adres te vermelden.

Tweedehands natuurboeken

IVN’er Madelon Laudy heeft een tip voor de liefhebbers van tweedehands natuurboeken: in Scherpenzeel is sinds 12 november een winkel met veel natuurboeken. Een waar Walhalla, aldus Madelon.En: “Wij mochten van de eigenaresse van tevoren komen kijken en hebben al heel wat mooie boeken aangeschaft voor de Natuurclub, echt fantastisch.” De winkel heet Het Uilskuiken en ligt rechts naast restaurant De Witte Holevoet. De openingstijden zijn woensdag- en vrijdagmiddag van 13 tot 17 uur en zaterdag van 12 tot 16 uur. Zie ook www.hetuilskuiken.nl.

Oproep werkgroep eetbare planten

Madelon Laudy nam het initiatief om natuurboeken in te zamelen voor de Natuurclub.

Door Ben van Velzen - Binnen het IVN Amersfoort is het idee geboren om een werkgroep eetbare planten op te richten. Voordat je met een werkgroep start is het zinvol om te bezien of er voldoende belangstelling voor bestaat en hoe er binnen de werkgroep mee wordt omgegaan.Vragen die zo bij mij opkomen zijn: wat wordt de doelstelling? Eetbaar? Medicinaal? Bewaartechnieken? Kooktechnieken? Onderzoek naar jagers/verzamelaars van ongeveer 6000 jaar geleden? Wat willen we met de bijeengebrachte kennis? Educatie, met recepten, cursussen, wandelingen, koken? En zo zijn er wel meer vragen. Heb je belangstelling en wil je deelnemen aan deze werkgroep, meld je dan aan via e-postadres [email protected]. Ik organiseer vervolgens voor de belangstellenden een avond waarop we gezamenlijk de contouren van de werkgroep bepalen. Hierna kan de werkgroep aan de slag. 5

UIT DE VERENIGING Vier voorlezers

Vier Amersfoortse IVN’ers - Jenna Vermaat, Jan Oudemans, Madelon Laudy en Ineke Winkel - hebben op de Dag van de Duurzaamheid voorgelezen op basisscholen. Zij lazen voor uit het boekje Mr Finney, geschreven door prinses Laurentien van Oranje. De Dag van de Duurzaamheid was op 11 november. Het was een landelijke voorleesactie op zevenhonderd basisscholen. In Amersfoort lazen de IVN-leden met veel plezier voor op twee basisscholen: vier groepen van de Tafelronde en zes groepen  van de School op de berg. Daarnaast is er via bemiddeling van IVN-ster Gisela Baremans in vier groepen van basisschool De Wingerd voorgelezen door de leerkrachten zelf. Een deel van de klimaattips die door de kinderen in de nagesprekjes genoemd zijn, zijn op verzoek van organisator de Duurzaamheid PO (primair onderwijs) op twitter gezet; kijk bij mrfinney of op dvdd (dag van de duurzaamheid).  Zowel de basisscholen als de voorlezers vonden het een leuke en nuttige ervaring. Er werd

Jenna Vermaat was een van de voorleessters. Ze genoot vooral van de klassengesprekken na afloop.

6

meteen geroepen: volgend jaar weer! Een ingekort verslag van Jenna Vermaat: “Ik moest hoofdstuk 16 lezen van Mr Finney of de wereld op zijn kop, van Laurentien van Oranje, met prachtige tekeningen van Sieb Posthuma. Het boek beschrijft de avonturen van een visachtig wezen dat zijn tuin verlaat om de aarde te gaan bekijken nadat hij foto’s heeft gezien van een prachtige aarde. In hoofdstuk 16 belandt hij in een vergadering van dieren die een klacht moeten bespreken: de bossen van de apen worden omgehakt. In een hoofdstuk kwamen naast het omhakken van bossen nog veel meer problemen aan de orde: de opwarming van de aarde, gaten in de ozonlaag, het smelten van het poolijs, de verhoging van de zeespiegel, het gevecht om de bodemschatten van de noordelijke ijszeeën. De dieren bij de vergadering vertoonden hetzelfde gedrag als mensen wanneer het over deze problemen gaat. Gelukkig is daar Mr Finney die erg goede vragen stelt om tot een oplossing te komen. De kinderen vonden het een spannend verhaal, ook de kinderen die het boek al kenden. Ik heb het meest genoten van de klassengesprekken na afloop. Vooral toen de kinderen oplossingen gingen bedenken, wat een fantasie en enthousiasme! Zij waren zelfs van plan om brieven te schrijven naar fabrikanten die te veel plastic verpakkingen maken. De jonge kinderen hielden de oplossing dichter bij huis: geen kauwgom op de grond gooien. Een mooie oplossing voor het probleem van het omhakken van bossen was, volgens een jongen van 8: niet de hele boom, maar alleen de onderste takken afzagen, dat bespaart een halve boom! Het boek bleef op de school zodat de juffen en meester zelf verder kunnen voorlezen uit dit boek dat volop gespreksstof biedt.”

UIT DE VERENIGING Uitnodiging: IVN-weekeinde 2011

Door Madatta Fischer, Fred van Holland en Katja Schuerman - Enthousiast zijn we begonnen met de organisatie van het IVN-weekeinde, of zo je wilt één dag. Het doel van dit weekeinde voor de leden van het IVN Amersfoort is om met elkaar te genieten van de fraaie natuur, kennis opdoen en uit te wisselen, en andere leden ontmoeten. Het weekeinde heeft plaats op 27, 28 en 29 mei 2011 in het Limburgse Geuldal. De meanderende Geul zorgde voor een schitterend beeklandschap met voor het gebied typische natuur als zinkflora, tapijten van orchideeën, forellen in de snelstromende Geul, wilgenbossen aan de oevers en grove dennen- en beukenbossen op de heuvels. Het gebied heeft een rijke cultuurhistorie en de pittoreske dorpen¸ watermolens, kastelen, wegkruisen, holle wegen en oude boerderijen zijn een lust voor het oog. Om de mooiste en interessantste plekjes te ontdekken worden plaatselijk IVN-gidsen ‘ingehuurd’ voor onze wandelexcursies. Verder staat een bezoek aan mergelgrotten op het programma. Het weekeinde duurt vanaf vrijdag 16.00 uur tot zondag na de lunch. Het is mogelijk om alleen de zaterdag of zondag mee te maken. Er kunnen ongeveer 26 personen mee, boven de 18 jaar. Aan het onderkomen wordt nog gewerkt. Belangstellenden kunnen zich al inschrijven bij Datta Fischer: e-mail [email protected] , telefoon 06 - 18 08 20 55, postadres Van Marnixlaan 46, 3818 VD, Amersfoort. Graag vermelden: - aantal personen, M/V, - naam, adres, telefoonnr. en/of e-mail-adres - wil je kamperen of in een huis(je)

Datta is een van de drijvende krachten achter het IVN-weekeinde.

- wanneer kom je en tot wanneer blijf je? - vragen en opmerkingen. De inschrijving is geregeld na overmaking van 25 euro op rekening 2113324 van Datta Fischer onder vermelding van het Geuldal. Dit bedrag wordt later van het totaalbedrag afgetrokken. De inschrijving sluit op 1 maart. De voorbereidingscommisie: Katja Schuerman: [email protected], Fred van Holland: [email protected], Datta Fischer: madatta@ casema.nl .

Foute e-postadressen

Bij het versturen van de digitale versie van De Uitloper en De Vooruitloper krijgt de redactie nog steeds een tiental retourberichten dat het om een fout e-postadres gaat. We zouden het jammer vinden wanneer als gevolg daarvan die 7

UIT DE VERENIGING leden de publicaties niet krijgen. Daarom een poging om dit euvel uit de wereld te helpen. Hier onder staan de betreffende e-postadressen, maar wel zodanig verminkt dat de eigenaar ze wel herkent, maar er geen misbruik van kan worden gemaakt. We verzoeken mensen die hun oude of niet meer bestaande e-postadres herkennen om hun nieuwe adres naar de redactie te sturen. Voorts roept Ria Schockman van de ledenadministratie op om verandering van e-postadres op te geven. dijk@dax, els.vanrie, annaakker, john.bakk, veller@hcc, Bend-Walterl, r.j.a.hmeij, pcterlou, neelvanwij, theovdhoe jjjdelang

Fototentoonstelling

De foto’s van de door de werkgroep Fotografie gemaakte kalender zijn op groter en groot formaat te bezichtigen in het informatiecentrum

van Het Utrechts Landschap in Stoutenburg. De foto’s hangen daar tot het eind van het jaar. De openingstijden zijn woensdag, zaterdag en zondag van 12.30 - 16.30 uur. De 2011-kalender is niet alleen een kalender. De ruim dertig foto’s kunnen worden losgemaakt en vormen dan evenzovele ansichtkaarten. De kalender kost 10 euro. De tentoonstelling werd zaterdag 14 november geopend door de Leusdense wethouder van milieu Thijs Rolle.

Vraag en aanbod

Aangeboden: Een spotting telescoop van het ANWB-merk Human Nature. Vergroot 20 tot 60 maal. Het is geen toptelescoop, maar geeft wel een redelijk helder en scherp beeld, zeker tot een vergroting van 40 maal. Geschikt voor beginners of voor mensen die geen al te hoge eisen stellen. Vraagprijs 50 euro. Tel. 033 - 472 87 86.

De organisatoren van de tentoonstelling; Jacques van Eijk, Henk Heuff, Jan-Piet Dijkstra en Ger de Vries.

8

UIT DE VERENIGING Boompjes trekken

Tijdens de integratiedag van 30 oktober is het heideveldje door een groep IVN’ers flink opgeschoond. Jonge dennen en berken werden met wortel en tak uitgetrokken. Het werk is nog niet helemaal klaar. Er staan nog heel wat dennenboompjes die voor deze behandeling in aanmerking komen. Dit uiteraard om de heide meer ruimte te geven. Een deel van de IVN’ers van 30 oktober is er wel voor te porren het karwei af te maken.

Daar kan natuurlijk wel enige hulp bij worden gebruikt. De vastgestelde datum is zaterdag 11 december vanaf 13.30 uur. De plaats: Zandlaan, een zijstraat van de Birkstraat, per fiets ook bereikbaar via het fietspad langs de spoorbaan. Het heideveldje ligt langs de spoorbaan. Er wordt voor gereedschap gezorgd. Zelf werkhandschoenen meenemen. Voor nieuwe energie wordt er warme chocomelk geschonken. Graag even aanmelden bij Gert Lodewijk van de werkgroep Cursussen via cursussen@ ivnamersfoort.nl.

9

UITSLAG ENQUETE Uitslag enquete: Meer, meer, minder, meer, meer. Zoals beloofd hier de resterende uitslag van de enquête over de inhoud van De Uitloper en De Vooruitloper, en meteen ook maar het commentaar van de redactie daar op. Maar eerst bij wijze van tevreden terugblik en ter completering nog even de vermelding dat beide publicaties zich mogen verheugen in een positieve beoordeling, zowel inhoudelijk als qua vorm. Hier onder alle wensen, met daarbij de aantekening dat er achter de meeste wensen maar één persoon zit, achter drie wensen twee personen en achter een wens drie personen. 1. Die laatste wens, dus van drie personen, betreft meer artikelen uit de werkgroepen. Commentaar van de redactie: prima, maar het is aan de werkgroepen om te realiseren. We wachten af wat er binnenkomt. En denk aan de deadline. 2. Meer inbreng van individuele leden, meer natuurartikelen en een artikel over dna en plantenfamilies. Commentaar: prima, en kom maar op, mits het interessant is, graag met foto’s en ook graag in praktisch overleg met de redactie. Voorts heeft de redactie het voornemen gericht mensen (van zusterorganisatie KNNV) te benaderen voor informatieve artikelen. 3. Meer milieu-artikelen. Commentaar: dit komt dik voor elkaar aangezien de wens komt van iemand die zegt hier zelf voor te gaan zorgen. We kijken er naar uit Ineke. 4. Meer verslagen en foto’s van wandelingen. Commentaar van de redactie: Dit is goed mogelijk, maar voornamelijk in de meer actuele Vooruitloper. We willen in De Uitloper bij voorkeur geen onderwerpen die al maanden oud zijn. En: het is aan de werkgroep Wandelingen om dit te organiseren. 10

5. Meer illustraties en meer foto’s. Commentaar: ja, leuk natuurlijk, maar de ruimte is beperkt, vooral in de papieren Uitloper. In de Vooruitloper is meer plaats. Enne, we dagen hierbij de werkgroep Fotografie uit om in elke Vooruitloper de foto van het seizoen te plaatsen. 6. Twee personen willen graag landschapsfietstochten georganiseerd hebben. Commentaar: ja, leuk, maar het is geen taak voor de redactie. Voor welke enthousiastelingen wel? 7. Graag melding maken van nieuws op de website. Commentaar: dit is inmiddels kortgesloten met webmeester Hans van den Brandt. 8. Het opnemen van relevante vacatures van vrijwilligersorganisatie Ravelijn en aandacht voor ander vrijwilligerswerk. Commentaar: de redactie ziet hier het nut en de noodzaak niet zo van in, met uitzondering van bijvoorbeeld oproepen om een bestuursfunctie te vervullen, maar dat gebeurt al. 9. Links naar nieuws andere organisaties. Commentaar: dit gebeurt feitelijk al, zoals de Biodiversiteitsacademie van de KNNV en bijeenkomsten van de Natuur- en Milieufederatie Utrecht. 10. Een accuratere agenda. Commentaar: we doen ons best. Het gebeurt een enkele keer dat informatie verkeerd wordt aangeleverd. En de redactie probeert wel foutloos te werken, maar ja.... 11. Een minder stoffige uitstraling. Commentaar: laat onze opmaakster het maar niet horen......

KLIMAAT Hoe klimaatbewust zijn IVN’ers? Door Ineke Winkel

In het kader van het wereldwijde klimaatproject 10.10.10 een rubriek waar in telkens twee IVN’ers vertellen hoe zij 10 procent (of meer) aan energie willen besparen en andere inspirerende ideeën. Jan Oudemans, onze voorzitter, is al heel lang milieubewust. Voor hem wordt het moeilijk nog eens 10 procent op zijn energiegebruik te besparen, maar hij gaat dat toch proberen door ‘op de kleintjes te letten’. Grotere energiebesparingsposten van Jan: tien jaar geleden heeft hij het huis ‘suf’ geïsoleerd. De thermostaat staat bij Jan op 18 graden en om het niet te koud te hebben draagt hij thuis een heerlijk warme trui. Hij en zijn vrouw zijn fervente gebruikers van het openbaar vervoer, maar ze nemen ook veel de benenwagen of de fiets, om de auto zo veel mogelijk te laten staan. Ze vliegen weinig, Jan is 71 en is tot nu toe vijf maal buiten Europa geweest. Ze eten twee maal in de week biologisch vlees, soms nog een maal vis, maar verder vegetarisch. Jan heeft een compostbak en dat scheelt in het vervoer van gft-afval ook weer kilo’s en dus CO2. Jan Oudemans eet overwegend vegetarisch.

Piety Vernooij, kersvers natuurgids en lang werkzaam geweest in de werkgroep Jeugd, nu in de Wandelwerkgroep. Piety is met haar man lange tijd erg milieubewust geweest, maar de laatste jaren was dat iets minder. Het opzetten van de Klimaatwerkgroep stimuleerde haar om het weer op te pakken. Om haar 10.10.10-doelen verplaatst Piety zich bijna altijd al op de fiets. Ze is zelfs dit jaar per fiets op vakantie naar Lourdes geweest. Ze doucht maximaal vijf minuten, met voor de tijdmeting een zandloper. De centrale verwarming gaat ’s avonds een uur voor het slapen gaan uit. Ze eet een maal in de week vegetarisch. Van de vier wassen die ze draait gaan er nu maar anderhalve in de droogtrommel. Ze droogt voor, en droogt alleen het laatste restje in de droogtrommel. Verder let ze er op dat er niet voor niets licht brandt in huis. Mensen die hun klimaattips willen melden kunnen mailen naar [email protected]. Alvast bedankt.

Piety verplaatst zich bijna altijd op de fiets.

11

UIT DE VERENIGING Hakken en zagen

Door Gert Lodewijk - In het Weichselien stoof het zand van de Heuvelrug de Gelderse Vallei in en dekte de kleilagen uit het Eemien af. Daarmee was de basis gelegd voor het huidige landschap. Door het natte klimaat en de slechte afwatering ontstonden broekbossen, en laag- en hoogveen. Het water zocht zich een weg door het land. Zo ontstonden de typische laaglandbeken van de Gelderse Vallei. Het geringe verhang zorgde ervoor dat ze gingen meanderen. Ook de Lunterse beek was zo’n meanderende beek. Om ontginning van het land mogelijk te maken en de waterafvoer te verbeteren werd al in 1121 de Monnikewetering gegraven. Tegenwoordig heet dit de Woudenbergse Grift. Om de waterafvoer uit de Vallei te verbeteren zijn veel beken rechtgetrokken. Sommige oude afgedamde meanders zijn nog zichtbaar aanwezig. De knotgroep richt zich dit seizoen op een perceel van één hectare achter de Burgwal. Hier ligt zo’n oude meander van de Lunterse beek. Op kaarten uit begin 1800 is al te zien dat de meander afgesneden is. Door het water was dit perceel een vochtige uithoek, alleen geschikt voor bosbouw. Op de hoger gelegen grond in de binnenbocht staan oude eiken, meer langs het water een strook elzenhakhout. Eind van de zomer maakten we al een excursie naar het gebiedje. Helaas is hier al jaren geen onderhoud gepleegd, zodat de elzen flink zijn doorgeschoten. Ook staan er enkele veel te grote populieren, die moeten worden verwijderd. Dit betekent voor ons mooi werk. Het terrein wordt weer open gemaakt. De elzenstoven worden afgezet en de onderbegroeiing wordt verwijderd. Zo ontstaat er weer zonering in de hoogte van de beplanting. Ook wordt de 12

randbeplanting geknot. Zonlicht kan weer toetreden. De diversiteit neemt toe. Een belangrijk aspect wordt nog het afvoeren van het hout. Maar daar zijn ongetwijfeld liefhebbers voor. De locatie is historisch: precies waar de Oude Lunterse beek en de Woudenbergse Grift samenvloeien tot de Heiligenberger Beek, op het drielandenpunt van de landgoederen De Boom, Geerestein en Den Treek. Wilt u een keertje meegenieten van het werk, de inspanning, de rust, de koffie en de omgeving? Dat kan. Zie de agenda voor de data. Het adres is Vieweg te Leusden.

De mens als grote grazer

Door Gert Lodewijk - Een herfstige zaterdag, 30 oktober, met een beetje regen en veel zon. We vierden deze integratiedag op het Derde Erf in Soest vooral om vooruit te kijken. Het was een gewone ledenactiviteit met aandacht voor de nieuwe natuurgidsen. Het idee sprak veel mensen aan; er kwamen er dertig op af. Eerst mochten de nieuwe gidsen vertellen waar

De deelnemers troffen aardsterren aan.

UIT DE VERENIGING ze zich mee bezig hebben gehouden na de diploma-uitreiking. Dat was wel veel vakantie, maar ook nieuwe initiatieven beginnen vorm te krijgen. Het gaat om eetbare planten, het klimaat en aansluiting bij bestaande werkgroepen. Het ochtendprogramma bestond uit een natuurtocht. Geen conventionele excursie, maar een tocht in groepen van zeven, waar de eigen inbreng bepalend werd. Zes opdrachten dwongen de deelnemers tot waarnemen, beleven en creativiteit. Er werden voorwerpen bevoeld en benoemd, de omgeving beleefd en de ervaring gedeeld, bewust gekeken naar bomen in relatie tot biodiversiteit, paddenstoelen opgespeurd en liederen aangeheven. Met dichte ogen Om het educatieve in dit epistel te houden, wil ik wijzen op het algemene verschil tussen een den- en een sparappel. De dennenschub is veelal dikker met een puntje, terwijl die van de spar vliezig is als een blad. Dit verschil is met dichte ogen te voelen. Na de lunch schakelden we naar de praktische kant van biodiversiteit. Een heideveld werd geschoond van jonge houtopslag. Het heideveldje, circa vijf hectaren tussen dierentuin en Monnikenbos, is een paarse postzegel tussen de groene bossen. Als hier niet iedere vier tot vijf jaar de jonge dennen en berken worden weggehaald, is binnen een mensengeneratie die diversiteit verdwenen. Heide groeit enkel in de zon en in dit geval op droog zand. Schapen komen er niet meer. Dus moet de mens de functie van grote grazer overnemen. Dat is met verve gebeurd. Enerzijds het trekken van jonge boompjes, maar ook het weghalen van steviger hout tot een diameter van 15 centimeter, waarbij de zaag een nuttig hulpmiddel was. Zodoende kwam een forse vliegden weer mooi geïsoleerd in de hei te staan.

De zaag kwam voor de kleine boompjes goed van pas.

Oosterse maaltijd Na deze ‘zware’ arbeid wachtte ons de borrel en de maaltijd. Tijdens de borrel konden we genieten van vier cabareteske liedjes over IVN en de regen. Hulde voor de makers. De haring van Bart gleed de dorstige kelen binnen. En in het teken van integratie was er een oosterse maaltijd van Arabische soep en couscous met oosterse groente/stoofvleessaus. Hiervoor tekenden de dames Elize en Trudie. Ach, en waar die vooruitblik uit bestaat, is de wens om zo’n ledenactiviteit eens vaker te kunnen meemaken. Dit sluit aan bij de oproep van onze voorzitter voor een werkgroep Activiteiten. Wie pakt die handschoen op? Haring, broodjes en uitjes kwamen van de Spakenburgse sponsors Koelewijns Haringinleggerij, bakkerij ‘t Stoepje en Jaan Groente & Fruit. 13

NATUURLEZINGEN Door Anneke Abma, Kees van Wegen en Renée van Assema

Waren we net zo blij dat we met de lezingen weer terug waren in het zo prachtig gerenoveerde CNME, brandt het af! Nota bene op de dag dat onze eerste lezing uit de nieuwe cyclus zou worden gehouden! Jammer genoeg lukte het niet op tijd vervangende ruimte te vinden. Met de lezing in oktober hadden we gelukkig weer onderdak in de boerderij van Eemfors. En dat blijft voorlopig zo. Dinsdag 11 januari, 20 uur Documentaire Rotvos Boerderij Eemfors, Schothorsterlaan 88 Na de winterstop in december beginnen we in

januari voor de verandering eens met een film: de documentaire Rotvos van filmmakers Jan Musch en Tijs Tinbergen. Rotvos won in 2009 het Gouden Kalf in de categorie Beste lange documentaire. Rotvos geeft veel stof tot discussie, vandaar dat onderzoeker Jaap Mulder, hoofdpersoon in de film, aanwezig is om na afloop vragen van het publiek te beantwoorden. Yolanda en Corrie heten de fotogenieke vossen – compleet met zender – van vossenonderzoeker Jaap Mulder. “Jouw vos heeft mijn hamsters opgegeten”, verwijt een hamsteronderzoeker hem. Beide diersoorten leven in Limburg, maar in de laatste decennia is de hamster eerst uitgestorven, en nu weer uitgezet. Hij kan alleen overleven als de landbouw weer ouderwets kleinschalig wordt bedreven. Een vos verorbert

Jonge vos met oormerken, aangetroffen in het hamsterreservaat, in de handen van Jaap Mulder. Foto: Tijs Tinbergen.

14

NATUURLEZINGEN af en toe eens een hamster en wordt daarom geschoten als hij in een hamsterreservaat komt. De hamsters en vossen hebben zenders, zodat de onderzoekers kunnen zien waar ze zijn. De biologen lijken controlefanaten, je zou ze stalkers van dieren kunnen noemen. De dilemma’s van de natuurbeheerders vormen het eigenlijke onderwerp van de documentaire Rotvos. Waar en wanneer wel of niet de vossen bestrijden, ter bescherming van weidevogels, hamsters of lepelaars. Het onderzoek is de rode draad, vossen worden gevangen en weer vrijgelaten, gevolgd, gedood, ingevroren. En dat altijd gepaard met overleg, in zaaltjes en in het veld. Verwacht geen uitzonderlijk mooie beelden in Rotvos, daarvoor is de film te droog geschoten. Het amusement is vooral afkomstig van de personages. Van de natuurliefhebbers omdat ze hun werk met zichtbaar veel plezier doen. Van de vossen omdat ze prachtig tegenstribbelen. Een film die 80 minuten lang blijft boeien. Dinsdag 1 februari, 20 uur Zoogdieratlas Boerderij Eemfors, Schothorsterlaan 88 Voor februari staat een lezing gepland van Dennis Wansink, de coördinator van de Zoogdieratlas Utrecht. De Zoogdieratlas Utrecht is een deel van het landelijke project Zoogdieratlas.nl, dat als doel heeft in drie jaar zo veel mogelijk waarnemingen van in het wild levende zoogdieren te verzamelen. De waarnemingen komen ter beschikking van onderzoek, beleid en beheer. De digitale zoogdieratlas van Nederland moet in 2011 compleet zijn. Amersfoort doet ook mee. Haas, konijn of ree hebben we allemaal wel eens gezien. Voor een bunzing, wezel of das moet je wat meer geluk hebben.

De haas komt zeker in de Zoogdieratlas.

En een bosspitsmuis of dwergmuis zie je ook niet iedere dag. Toch zijn het allemaal zoogdieren die in en om Amersfoort voorkomen. Om een actueel beeld te krijgen van de verspreiding van zoogdieren in Nederland is het project Zoogdieratlas gestart. Om de Zoogdieratlas een succes te maken zijn veel waarnemingen nodig van alle zoogdiersoorten; van mol tot ree, van huismuis tot bunzing en van das tot watervleermuis. Dennis Wansink van de Zoogdiervereniging vertelt welke zoogdieren er in en om Amersfoort voorkomen. Hij zal ook ingaan op de beste methode om soorten waar te nemen. En soms zijn dat onverwachte manieren. Door braakballen van uilen uit te pluizen kan je bijvoorbeeld van alles te weten komen over muizensoorten die in de omgeving van de uilenkast voorkomen. En ook de muizen die je huiskat op de mat legt leveren waardevolle informatie op. Wie alvast meer wil weten kan terecht op de website www.zoogdieratlas.nl. 15

DE VOORLOPERS Publiekswandelingen Zondag 16 januari: 14.00 uur “De Hoogt en de Laagt” Start: parkeerplaats De Pyramide van Austerlitz. Informatie bij Joop Vos, tel. 033 - 494 09 33 Het thema van deze wandeling is sporen in de winter. Het kan koud en guur zijn, maar ook lekker vriesweer met een zonnetje en misschien ligt er wel sneeuw. In sneeuw zijn vooral dierensporen makkelijk te vinden, want ze zijn goed zichtbaar en ze vertellen meestal wie daar gelopen, gerend of gesprongen heeft. Ook uitwerpselen zijn in de sneeuw makkelijker te vinden dan tussen dorre bladeren. We gaan verder op zoek naar vraatsporen. Hoe zijn dennenappels, sparrenkegels, eikels, beukennootjes en andere vruchten aangevreten? Hoe is de schors van de boom of struik gegeten, of liggen er losse, afgevreten takjes op de grond? Niet alleen dieren laten hun sporen na, maar ook de mens. De wandeling voert door een

Vossenspoor

16

gebied dat is ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Hier hebben al heel vroeg mensen geleefd. De gidsen vertellen over de vroege geschiedenis van dit gebied, maar ook over de recentere. Tussen 1836 en 1840 zijn bijvoorbeeld de Koepel van Stoop, het tuinpaviljoen en het neogotisch jachthuis Berghuis gebouwd. Deze wandeling laat de som zien van de vormende kracht van ijs, wind en water, van oude landbouw en latere rijkdom, en van hedendaags verlangen naar de natuur. We gaan op zoek naar de sporen die hiervan zijn achter gebleven. En naar de diersporen natuurlijk. Deelname is gratis. Geen honden. Zondag 20 februari, 14.00 uur “Poolshoogte op het Soester Hoogt” Start: parkeerplaats t.o. restaurant Het Hoogt, Van Weerden Poelmanweg 22, Soest. Informatie: Fred van Holland, tel. 033 - 480 35 09 Ingeklemd tussen de voormalige vliegbasis Soesterberg en het landgoed De Paltz ligt een mooi natuurgebied dat wordt gekenmerkt door een geaccidenteerd terrein en een grote variëteit aan vegetatie. De wandeling is een gemarkeerde wandelroute, aangeduid door paaltjes met rode koppen, en voert over de hoge zandgronden van Soest, met de typische planten- en dierengemeenschappen die bij dit landschap passen. Omdat de wandeling in februari plaats heeft gaat onze aandacht uit naar winterse kenmerken in de natuur, zoals knoppen en silhouetten van bomen waarvan de structuur goed zichtbaar is, de naaldbomen, en het wintergroen van mossen en korstmossen die vooral nu prachtig uitkomen. Ook dierensporen kunnen aandacht krijgen, vooral als er op dat moment sneeuw ligt. Naast het zichtbare zijn er nog tal van verhalen te vertellen over de vele boomsoorten die

DE VOORLOPERS

Kijken naar mossen en korstmossen.

we tegenkomen: oude verhalen, de functies van bomen, of het inheemse soorten dan wel exoten betreft, en over leefgemeenschappen en biodiversiteit. Daarnaast valt er veel te vertellen over het gebied, met name over het ontstaan. Ook over de aangrenzende gebieden, de vliegbasis en het landgoed De Paltz. Kortom, ondanks de ‘kale’ maand februari valt

er genoeg te zien en te beleven! De wandelroute heeft een lengte van vier kilometer en voert over geaccidenteerd terrein, met af en toe smalle, modderige paden. Houdt rekening met het weer en zorg voor goede kleding en schoeisel. Deelname is gratis. Honden mogen niet mee.

17

AGENDA DECEMBER 2010

Za 4 december 9 - 12 uur. Bomen knotten. Informatie over de locatie geeft Annemiek Homan via tel. 033 - 480 65 65 (‘s avonds) of via e-mail [email protected] Zon 5 december 9 - 12 uur. Met de Werkgroep Natuurfotografie op pad. Verzamelen: tweede parkeerplaats ziekenhuis Meander Sint Elizabeth, Gasthuislaan. Meer informatie via tel. 033 - 463 42 81. Vrij 10 december Uilenexcursie. Op zoek naar de bosuil. Minstens 48 uur van tevoren aan melden bij de Vogelwacht via tel. 033 - 472 28 61, tussen 18 en 19 uur of via www.vogelwachtutrecht.nl. Za 11 december 13.30 uur. Heideveldje in Birkhoven verder opschonen. De plaats: Zandlaan, een zijstraat van de Birkstraat, per fiets ook bereikbaar via fietspad langs spoorbaan. Het heideveldje ligt langs de spoorbaan. Gereedschap en chocomel aanwezig. Zelf werkhandschoenen meenemen. Aanmelden bij Gert Lodewijk via [email protected] . Za18 december 9 - 12 uur. Bomen knotten. Informatie over de locatie geeft Annemiek Homan via tel. 033 - 480 65 65 (‘s avonds) of via e-mail [email protected]

JANUARI 2011

Zondag 9 januari Di 11 januari Zo 16 januari

14 - 18 uur. IVN nieuwjaarsactiviteit: een natuurspeurwandeling door het Monnikenbos, met erwtensoep en een drankje na. Start en finish: Het Derde Erf, Birkstraat 125 te Soest. 20 uur. Filmdocumentaire Rotvos. Onderzoekers volgen vossen en breken zich het hoofd over de vraag of vossen in bepaalde omstandigheden schadelijk zijn en moeten worden afgeschoten. Boerderij Eemfors, Schothorsterlaan 88. 14.00 uur. Wandeling: De Hoogt en de Laagt. Winterwandeling door bossen bij Austerlitz. Thema: dierensporen. Start: parkeerplaats restaurant De Pyramide van Austerlitz. Informatie bij Joop Vos, tel. 033 - 494 09 33. Deelname is gratis. Geen honden.

FEBRUARI 2011 Di 1 februari Zo 20 februari

20 uur. Het project Zoogdieratlas beoogt zo veel mogelijk waarnemingen van zoogdieren te vergaren, met zichtwaarnemingen of aan de hand van braakballen. Boerderij Eemfors, Schothorsterlaan 88. 14.00 uur. Wandeling: Poolshoogte op het Soester Hoogt. Winterwandeling met thema bomen en groen in de winter. Start: parkeerplaats t.o. restaurant Het Hoogt, Van Weerden Poelmanweg 22, Soest. Informatie: Fred van Holland, tel. 033 - 480 35 09. Deelname is gratis. Geen honden.

De agenda is nog niet compleet. De hoofdoorzaak is dat de Groene Agenda van de gemeente nog niet klaar is. Wanneer de redactie over deze agenda beschikt wordt de voor IVN’ers relevante informatie daaruit overgenomen in een Vooruitloper. 18

BIOLOGISCHE SUIKERSPIN Door Arie van den Bremer

De inventarisatie-excursies van de gemeente Amersfoort op vrijdagochtend leveren soms verassende resultaten op. Half september was de Stichtse rotonde aan de beurt. Dat is een leuke plek waar je op je eentje niet zo makkelijk naar toe stapt. In het kielzog van de gemeente Amersfoort wordt dat een stuk eenvoudiger. Het gebied om en in de rotonde is een gebied met veel bijzondere planten en insecten (we kijken naar alles). Een ding was voor mij wel heel bijzonder. Ik had er wel eens van gelezen maar nu zag ik het echt. Mooie roze-rode pluizenbollen aan rozenstruiken. De rozen waren Egelantieren maar ze komen ook voor op bijvoorbeeld Hondsrozen. Hondsrozen zijn meestal (misschien wel altijd) aangeplant. Voor Egelantieren geldt dat in deze situatie zeker niet want ze zijn intussen afgemaaid. Egelantieren zijn te herkennen aan de appellucht als je blad goed fijn wrijft en aan de rode klierharen op de gewone bladeren en omwindselbladeren van de bloemen. Klierharen zijn haren met een knopje aan het eind. De pluizenbollen (wel 10) zijn heel mooi en hebben de vorm van een kleine suikerspin. Dit

verschijnsel wordt bedeguargal, slaapappel of mosgal genoemd. Het wordt veroorzaakt door de rozengalwesp Diplolepis (bron Ned. Oecologische Flora). Deze mosachtige gallen variëren, afhankelijk van de hoeveelheid larven, van zeer klein tot soms zo groot als een vuist. Ze zijn dicht bekleed met mosachtige aanhangsels. De gal is eerst groen, later kleurt ze rood en nog later verdroogt ze en wordt ze bruin tot zwart. In het voorjaar worden de eieren gelegd op de blaadjes van een knop. Er ontstaat dan door woekering van het bladweefsel gallen die met elkaar vergroeien. Daardoor bestaat een gal vaak uit meerdere kamertjes. Later gaat de kern zich verhouten. De larven overwinteren in de gal en verpoppen in het voorjaar.

19

Speuren naar sporen

Door Kees Quaadgras Sporen volgen van dieren is hartstikke gaaf, maar op bosgrond moeilijk. Maar als het gaat sneeuwen, het liefst een stevige dunne laag, dan wordt het een stuk makkelijker.

1.

Een afdruk wordt ook wel prent genoemd. Ieder dier heeft een eigen prentvorm. Hét verschil tussen hondachtigen en katten is dat katten met ingetrokken nagels lopen.

2.

3.

4.

20

Een ander verschil is dat tussen vossen en honden. De prenten van vossen zijn smaller dan die van een hond. Ook het spoor verschilt. De prentafdrukken van vossen staan netjes achter elkaar, die van een hond minder. Konijnen en hazen zetten hun voorpoten achter elkaar en vervolgens hun achterpoten min of meer naast elkaar en vóór hun voorpoten. Naarmate de sporen verder uit elkaar liggen, staan de prenten verder uit elkaar. Dit geldt voor alle beesten. Veel dieren zetten hun achterpoten precies op de plek waar net daarvoor hun voorpoten hebben gestaan. In het geval van reeën zie je dan op één plek twee afdrukken van de hoeven, waarbij de onderste, dus die van de voorpoot, aan de voorkant net onder de bovenste uitpiept. Bij oude, stramme reeën, komt de afdruk van de achterpoot iets verder naar achteren terecht, bij

Van welke dieren

jonge iets naar voren. En als je geluk hebt zie je in maart een dubbele afdruk waarbij de achterpoten ietsje naar buiten staan. In dat geval heb je te maken met een zwangere reegeit. Denk er aan dat een ree ‘op zijn tenen’ kan lopen en dat de voorhoeven wel eens worden gespreid. In sneeuw en zand zijn soms ook de iets hoger zittende achterhoeven zichtbaar.

Van grotere dieren als reeën en vossen kun je het spoor soms kilometers volgen. Dan zie je ook waar de vos op de loer heeft gelegen en heeft gesnuffeld en gegraven. Als je geluk hebt kom je misschien wel bij een vossenhol uit. Je moet er wel heel vroeg bij zijn, net na zonsopgang, en zeker in het weekeinde, want als je later gaat dan zijn er al veel mensen met honden in het bos geweest. En dan zie je door de vele prenten het spoor niet meer. Wie een mooie foto van een spoor maakt kan dat insturen naar de redactie. Die drukken we af in de eerstvolgende Vooruitloper. Voor de mooiste foto hebben we een sporenboekje klaar liggen.

10.

5.

6.

7.

11. 1. Vos 2. Hond 3. Kat 4. Konijn en haas 5. Ree 6. Eekhoorn 7. Muis 8. Kraai 9. Meerkoet 10. Eend 11. Meeuw

Helemaal mooi is als de sporen een verhaal vertellen. Zo zag ik vorig jaar langs het Valleikanaal het spoor van een muis dat opeens ophield. Op die plek was de sneeuw omgewoeld en waren ook de afdrukken van grote vogelvleugels te zien. Dan weet je wel welk spannend drama zich daar heeft afgespeeld.

9.

8.

zijn deze sporen? 21

KORTE BERICHTEN Actie Natuurmonumenten

De plannen van het kabinet Rutte zijn ongunstig voor de Nederlandse natuur. Aan het verbinden van natuurgebieden komt abrupt een einde. Planten, dieren en mensen krijgen niet de ruimte die nodig is. En dat terwijl natuur belangrijk is voor het welzijn van alle levensvormen. Natuurmonumenten is daarom een actie begonnen. Het doel is dat de regering toch doorgaat met het uitvoeren van de Ecologische HoofdStructuur, de verbindingen tussen afzonderlijke stukken natuur, waarlangs dieren en planten kunnen migreren. Via www.natuurmonumenten.nl kan een petitie worden ondertekend.

Duurzaam Wonen zoekt leden

De Vereniging Duurzaam Wonen Amersfoort is op zoek naar nieuwe leden. Mensen met belangstelling voor zo duurzaam mogelijk te leven en te wonen kunnen zich aanmelden. De vereniging wil in  Vathorst in collectief particulier opdrachtgeverschap woningen ontwikkelen die energieneutraal of energieleverend zijn. Een initiatief dat de gemeente Amersfoort van harte ondersteunt. Het plan voorziet in sociale huurwoningen en woningen van verschillende groottes. Meer informatie via www.amersfoort.nl >milieu.

“Beter milieu moet van onderop komen”

Door Kees Quaadgras - Het gaat nog steeds slecht met het milieu en de biodiversiteit, maar er zijn ook lichtpuntjes. Deze conclusie kan worden getrokken uit het verhaal van milieu- en duurzaamheidsadviseur Maurits Groen, vrijdag 12 november in Zandfoort aan de Eem. 22

In de huidige regering heeft Groen weinig vertrouwen: “Het zal van onderop moeten komen.” Neem kooldioxide oftewel CO2. Gedurende het hele bestaan van de mensheid was de hoeveelheid CO2 rond de 275 ppm (parts per million/deeltjes van een miljoen deeltjes). 275 ppm is dus normaal. 350 ppm is de hoeveelheid waarvan milieudeskundigen en milieuwetenschappers denken dat de aarde het net aan kan. We zitten nu echter al op 392 ppm en er komen er per jaar 2 bij. Met als gevolg de opwarming van de aarde. Zelfs als de temperatuurstijging tot 2 graden Celsius beperkt blijft, smelt alle ijs op aarde. Wanneer er niet heel snel actie wordt ondernomen ziet het er naar uit dat die temperatuurstijging hoger gaat uitvallen. Met dramatische gevolgen voor de huidige levensvormen op aarde. Volgens Maurits Groen kan er van alles worden gedaan en wordt er ook steeds meer gedaan om het tij te keren. Zo is er nog veel meer energie te halen uit wind, zon en water, tegen lage prijzen. Groen: “We barsten van de energie.” De milieuadviseur ziet een bewustwordingsproces op gang komen, niet alleen meer bij individuen en relatief kleine organisaties, maar ook bij grote bedrijven als Dirk van der Broek en Philips. “In die bedrijven zijn steeds meer mensen bezig een groen beleid te maken.” Als voorbeelden geeft Groen aan het streven van Philips om in 2015 alle producten zo veel mogelijk recyclebaar te maken. Voor een bepaald model televisie geldt dat al en sommige stofzuigers worden niet meer van plastic gemaakt, maar van niet-eetbare mais. Volgens Groen zijn er in Nederland al rond de tweehonderd initiatieven van particulieren, bedrijven en gemeenten om lokale, milieuvrien-

KORTE BERICHTEN

Er waren meerdere IVN’ers uit Amersfoort aanwezig die geboeid naar Maurits Groen luisterden. Rechts Ineke Winkel, links daarvan Piety Vernooij.

delijke energiebedrijven op te zetten. Er wordt al vliegtuigbrandstof gemaakt van algen. Nog een voorbeeld: per jaar worden er honderd miljoen plastic golfballen gemaakt. Die worden uiteindelijk allemaal het milieu in geslagen. Na zestig jaar vallen ze uit elkaar en komt het plastic eerst echt - verkruimeld en verpoederd - in het milieu terecht. Groen haalt een golfbal uit zijn broekzak: “Gemaakt van aardappelafval, een Hollandse uitvinding. Profgolfspelers merken geen verschil met plastic ballen. Wanneer deze golfballen uit elkaar vallen is dat voer voor organismen en in zee wordt het visvoer.” Op een vraag uit het publiek of we niet al te laat zijn, zegt Groen: “Dat weten we niet, maar

je kunt toch niet gaan leven in het besef van de ondergang? We moeten respect hebben voor onszelf en anderen. In elke beslissing die we nemen dienen we rekening te houden met het milieu. En daarmee moeten we keihard aan de slag.” De netwerkbijeenkomst was georganiseerd door de Natuur- en Milieufederatie Utrecht en het IVN Utrecht. De provincie Utrecht streeft voor zichzelf naar een klimaatneutrale situatie in 2040. De gemeente Amersfoort wil dat al in 2030 halen. Ambitieuze plannen die zonder hulp van de inwoners nooit wordt gehaald, aldus de NMU.

23

PLANTEN IN DE WINTER Planten in de winter Planten hebben het niet echt moeilijk in de winterkou. Ze hebben verschillende manieren ontwikkeld om te voorkomen dat ze bevriezen. Kroos bijvoorbeeld zakt in de late herfst naar de bodem van de sloot. Bij vorst bevriest het water in de cellen van planten die daardoor zouden kunnen scheuren of barsten. Er zijn allerlei strategieën om dat te voorkomen. De planten zorgen er op de een of andere manier voor dat ze weinig water bevatten, of dat het water is voorzien van antivries. Bij planten wordt dat antivries meestal gevormd door suikers die ze in de cellen opslaan. Een vorstperiode is voor veel planten ook een droge periode. Veel water is immers bevroren, terwijl verdamping gewoon doorgaat. Door hun bladeren te laten vallen zorgen planten er voor dat er niet veel water meer verdampt. Zo overleven zij de droogteperiode. Groenblijvers, zoals Rhododendron, kunnen bij vorst verdrogingsverschijnselen vertonen. Het blad gaat hangen, net als in een droge zomer. Als de vorstperiode niet te lang duurt komt het vanzelf weer goed. Winterknoppen Kroos zakt laat in de herfst naar de bodem van de sloot en komt in het voorjaar weer naar boven. Soms maken ze daarvoor speciale winterknoppen, met veel voedsel, om in het voorjaar krachtig te kunnen uitgroeien. De meeste bomen en struiken laten hun blad vallen. De bladen voor het volgend jaar zitten opgevouwen in de knop die is overdekt met een waslaagje om verdamping te beperken en uitdroging te voorkomen. Veel planten zitten onder de grond als wortelstok, bol of knol; lekker diep en hopelijk vorstvrij. Sommige planten overwinteren als zaad, 24

vrijwel zonder water. Sommige zaadjes hebben een koude periode van een bepaalde duur juist nodig willen ze in het voorjaar kiemen. Na honderd jaar weer tot leven gewekt Bij vroege bolgewassen, zoals sneeuwklokjes, zijn de planten ook aangepast om vorst te kunnen doorstaan; ze zitten vol suikers. Overigens zitten ze ook vol gifstoffen, zodat ze niet worden opgegeten. Mossen kunnen extra goed tegen droogte en vorst. Van sommige soorten is bekend dat ze na meer dan honderd jaar uit een museumcollectie tot leven konden worden gewekt, simpel door ze water te geven. Vorst wordt door de meeste wilde planten in Nederland goed doorstaan. Het kan mis gaan als ze na de vorstperiode weer veel water hebben opgenomen en bijvoorbeeld knoppen gaan uitlopen. Dan kan een late nachtvorst veel schade aanrichten bij een bloeiende fruitboom. Oorspronkelijke tekst van Baudewijn Odé, van Floron.

Sneeuwklokjes.

COLOFON De Uitloper is het kwartaalblad van de Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie IVN Amersfoort en omgeving. IVN Amersfoort e.o. Postbus 1012 3800 BA  Amersfoort [email protected] www.ivnamersfoort.nl www.ivnamersfoort.nl/leden.htm Aan deze editie werkten mee: Jan Oudemans, Anneke Abma, Renée van Assema, Jette Jongerius, Arie van den Bremer, Rien Jans, Fred van Holland, Gert Lodewijk, Jan Piet Dijkstra. Het IVN Amersfoort e.o. heeft voorts een digitale nieuwsbrief, De Vooruitloper, die verschijnt als er iets valt te melden. Redactie: Kees Quaadgras Opmaak: Jette Jongerius Foto omslag: Kees Quaadgras Kopij, foto’s en agenda sturen naar: [email protected] Foto’s minimaal op 300 Kb

IVN LIDMAATSCHAP Het IVN, Vereniging voor natuur- en milieueducatie, is een vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer (kennis over) natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Verspreid over Nederland heeft het IVN zo’n 170 plaatselijke afdelingen en elf provinciale consulentschappen. Meer dan 16.000 leden zetten zich actief in voor de natuur en het milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten. Minimum bedragen contributie 2011: Actief lid € 15,Gezinslid € 5,Donateur € 10,Jeugdlid € 10,Maak het bij u behorende bedrag over op giro 367 05 88 ten name van de penningmeester IVN Amersfoort en ontvang vier keer per jaar De Uitloper in de brievenbus, plus voor actuele zaken tussendoor via e-post De Vooruitloper. Leden krijgen voorts het kleurrijke landelijke blad Mens en natuur vier maal per jaar toegestuurd. Aanmelden kan via www.ivnamersfoort.nl.

Kopij voor het winternummer insturen vóór 10 januari! Deze Uitloper is gedrukt op milieuvriendelijk papier. Druk: Klomp Grafische Communicatie

25

IN CONTACT Bestuur

Jan Oudemans - voorzitter Tel. 033 - 465 68 36 E-mai [email protected] Ank van Leeuwen - secretaris Tel. 033 - 461 62 32 E-mail [email protected] Ton Schockman - penningmeester Tel. 033 - 456 68 78 E-mail [email protected] Loes Dieben - lid Tel. 033 - 456 03 21 E-mail [email protected] Dennis Grippeling - lid Tel. 06 43 10 00 17 E-mail [email protected]

Vleermuizen Hans Peter Reinders Tel. 033 – 888 50 23 E-mail [email protected] Fotografie Jan Piet Dijkstra Tel. 033 - 463 42 81 E-mail [email protected] Wandelingen Rien Jans Tel. 033 – 455 01 52 E-mail  [email protected]  Wandelpaden Viveke Maljers Tel. 033 – 480 67 90 E-mail [email protected]

Werkgroepen

Cursuscoördinatie Gert Lodewijk Tel. 033 - 455 97 79 E-mail [email protected]

Lezingen (i.s.m. met KNNV) Anneke Abma Tel. 033 - 433 11 97 E-mail [email protected]

Jeugdwerkgroep Gert Barf Tel. 033 - 472 48 97 E-mail [email protected]

Knotten Annemiek Cornelissen Tel. 033 - 480 65 65 E-mail [email protected]

Ruimtelijke Ordening-Milieu Olav-Jan van Gerwen Tel. 033 456 24 27 E-mail [email protected]

Communicatie Wilma Adriaanse Tel. 033 - 480 43 50 E-mail [email protected]

Klimaat Ineke Winkel Tel. 033 - 47 66 007 E-mail [email protected]

Website Hans van den Brandt E-mail [email protected]

Eetbare planten Ben van Velzen Tel. 033 - 48039 14 E-mail [email protected] Informatiekraam & Publiciteit Vacature

26

Uitloper en Vooruitloper Kees Quaadgras (redactie) Tel. 033 - 472 87 86 E-mail [email protected] Jette Jongerius (opmaak) Tel. 033 - 461 79 47 E-mail [email protected]

IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILEUREDUCATIE AFDELING AMERSFOORT E.O. Postbus 1012 - 3800 BA Amersfoort

ort.nl amersfo www.ivn formatie: ledenin ort/leden.htm amersfo www.ivn