ICT in voorstellen topsectoren
Juli 2011
Introductie Op 17 juni 2011 zijn de plannen van aanpak door de topsectoren gepresenteerd. De samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid moet ertoe leiden dat de verschillende sectoren in 2020 tot de wereldtop behoren. Nederland heeft de ambitie om wereldwijd tot de top vijf van kenniseconomieën te behoren. Innovatie- en concurrentievermogen zijn zeer belangrijk in een mondialiserende economie, en Informatie-
en
Communicatietechnologie
(ICT)
versnelt
innovatie
en
verbetert
het
concurrentievermogen. Minister Verhagen heeft ICT benoemd als de Innovatie As in alle topsectoren. Deze zienswijze komt voort uit de overtuiging dat ICT een belangrijke enabler is voor een excellente kenniseconomie. ICT levert immers op verschillende manieren een belangrijke bijdrage aan de kennissamenleving: het zorgt voor productiviteitsgroei, het is een belangrijke factor bij economische groei en het levert bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen. ICT is een echte katalysator voor innovatie.
Commentaar ICT~Office op de rapporten van de topsectoren Aan de oppervlakte lijkt ICT niet naar voren te komen als een prominente factor. Maar in de rapporten wordt duidelijk dat ICT in vrijwel alle sectoren een essentiële rol speelt in het realiseren van de ambities. De intensiteit waarin ICT een rol speelt varieert sterk per topsector, bij een aantal sectoren is ICT prominent aanwezig, bij andere minder. In ieder geval wordt duidelijk dat ICT een enabling technologie is die innovatie mogelijk maakt. Het is positief dat de topsector High Tech Systems en Materialen het initiatief neemt om een generieke ICT onderzoeksroadmap te ontwikkelen voor de ICT-sector, rekening houdend met het enabling-karakter van deze technologie voor de andere topsectoren. Daarbij moet goed worden aangesloten op de voorstellen uit de recente Digitale Agenda NL en de Europese Digitale Agenda van Eurocommissaris Kroes. Het is echter wel belangrijk dat alle topsectoren ook daadwerkelijk participeren in deze roadmap. Er ligt een enorme kans om de innovatie te versnellen in de topsectoren door gebruik te maken van het hefboomeffect dat ICT biedt. Dan moet er wel een goede sturing plaats vinden op de deelname en coördinatie van de inzet en uitkomsten van de roadmap. Actie ICT~Office De komende tijd zal de ICT-sector, in samenwerking met de toegepaste wetenschap (TNO) en de meer fundamentele wetenschap (NWO) een plan van aanpak ontwikkelen per topsector. Hier wordt ingegaan op de specifieke kansen die uit de visie van de topsector naar voren komen. Maar ook op het generieke deel , de sectoroverstijgende ICT-factor, zal worden gewerkt aan cross-sectorale innovatie. ICT~Office staat klaar om de topsectoren van advies te voorzien hoe innovatie in de sector door middel van ICT kan worden versneld.
1
Agro & Food Groei wereldbevolking van 6 naar 9 miljard creëert kansen voor de sector. Vergrijzing en toenemende voedselgerelateerde ziekten verhogen de maatschappelijke betekenis. Sector is stille motor van de Nederlandse economie: 48 miljard euro toegevoegde waarde, 10 procent economie en werkgelegenheid. Innovaties in duurzame voedselsystemen voor hoogwaardiger voedsel met minder grondstoffen. Vorming regiegroep Agro-Food en Innovatie. Herpositionering van groen onderwijs.
In de ambities van deze sector is geen concrete aandacht voor ICT. Agro & Food zet in op drie grote kansen. Ten eerste investeren ze in ‘meer met minder’: bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid zullen samen optrekken om de verduurzaming een impuls te geven en gezamenlijk te bouwen aan een 'best-in-class' duurzaam systeem. ICT kan hier een bijdrage leveren aan logistieke optimalisatie. Ten tweede zal voor het bereiken van het maximale resultaat (zowel economisch als maatschappelijk) het aanbod van de sector optimaal moeten aansluiten bij de behoeften van de consument. De sector zal daarom inzetten op een viertal bedrijfsoverstijgende innovatiethema's die ingaan op het maximaal adresseren van de belangrijkste consumententrends: gezondheid, producttechnologie
(hier
wordt
sensoriek
genoemd),
voedselveiligheid
en
duurzame
maaktechnologie. Ten derde wordt internationaal leiderschap als kans genoemd. Ex- en import zijn van cruciaal belang voor Agro&Food Nederland. Dit vraagt om een gedegen beleid en ondersteuning van een internationaal level playing field, vrije handel en markttoegang. Vier ondersteunende acties om kansen te versnellen zijn een vraaggestuurde Research en Innovatie; een actieve rol van de overheid om de wereldexportpositie te versterken; meer instroom van goed opgeleide arbeidskrachten; en een versterking van het maatschappelijk draagvlak.
Tuinbouw en Uitgangsmaterialen Groei in toegevoegde waarde verdubbelen, door nieuwe consument- en marktgedreven producten en innovaties. Topsector wil in 2020 wereldmarktleider zijn als bron van duurzame oplossingen voor
werelduitdagingen.
Samen
met
overheid
nadrukkelijk
bijdragen
aan
ontwikkelingssamenwerking en vergroten voedselzekerheid. Sector investeert zelf in verbeteren imago en zijn aantrekkelijkheid als werkgever. Overheid moet 220 miljoen investeren.
De sector zet sterk in op de doelstelling om meer (opbrengsten, waarde) met minder (input, energie) te doen. In dit verband wordt er gewerkt aan duurzame oplossingen die bijdragen aan een optimaal ruimtegebruik. Via ICT kan het aantal transportkilometers worden gereduceerd en de beladingsgraad van vrachtwagens worden verbeterd. Via ketenregie kunnen handelsstromen vanuit Nederland geregisseerd worden en versterkt de sector haar rol als regisseur van de wereldhandel. ICT maakt het mogelijk om handels- en logistieke stromen van elkaar te scheiden. Transacties (van bijvoorbeeld groenten) vinden dan nog steeds plaats op een (virtuele) veiling, maar het transport kan direct van de leverancier naar de klant. Om dit mogelijk te maken wordt er versterkt ingezet op de inrichting van een systeem van standaarden in namen, codes, ICT, logistiek, etc. Daarnaast vraagt de sector de overheid om op ieder niveau geschikte medewerkers op te leiden waaraan bij de bedrijven behoefte bestaat. Integreer de high tech aspecten van productie en groene genetica, ICT, automatisering, logistiek, internationaal ondernemen, marketing en bedrijfskunde in het onderwijs.
2
High Tech Systemen en Materialen (HTSM) Ambities van de sector: de exportwaarde ruim verdubbelen, van 32 miljard euro in 2009 naar 77 miljard in 2020. De investeringen van bedrijven in onderzoek en ontwikkeling met de helft opvoeren, van 2,2 miljard in 2009 naar 3,5 miljard euro in 2020. Grote behoefte aan 'gouden handen
en
hoofden'. Overheid moet jaarlijks 550 miljoen investeren in de relevante
kennisinfrastructuur.
Herkenbaar
en
aantrekkelijk
bèta-
en
technisch
onderwijs.
Sector
systematisch promoten als 'Holland High Tech'.
De sector wil het bèta- en technisch onderwijs op alle niveaus sterk op de kaart zetten. Hierbij worden nieuwe instrumenten als collegegelddifferentiatie en ‘leven lang leren’ gevraagd. Op regionaal niveau moeten onderwijsinstellingen en (ICT-)bedrijven excellent technisch onderwijs opzetten waarbij de bedrijfsvakscholen als inspiratie kunnen dienen. Voor coördinatie en supervisie van intensieve samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheden wordt een regiegroep opgericht. Onder hun verantwoordelijkheid neemt het bedrijfsleven het initiatief voor thematische stuurgroepen. Eén van deze stuurgroepen is het ICT netwerk, deze is nauw verweven met alle deelgebieden van HTSM en er wordt samengewerkt over meerdere topsectoren. Voor de meeste topsectoren is ICT een ondersteunende technologie, zo ook voor deze sector. In een aparte bijlage wordt een aantal sectoroverkoepelende kernvraagstukken voor een ambitieuze ICT-onderzoeksagenda beschreven. Hierin is aandacht voor onder andere privacy en betrouwbaarheid, mens-machine interactie, robotica, maar ook meer technische vraagstukken als systeemarchitectuur en communicatietechnologie.
Energie Tussen nu en 2020 een overgang naar een meer duurzame en CO2-arme sector realiseren en daarmee geld verdienen. Ontwikkelen en sneller rendabel maken van nieuwe energietechnieken. Verbeteren effectiviteit innovatie door betere samenwerking en meer onderzoek en ontwikkeling bedrijven. Beter organiseren van de sector zelf via instelling van regiegroep. Fiscale R&D-aftrek om innovatie te bevorderen, plus aftrek voor bedrijven die R&D uitbesteden aan universiteiten en kennisinstellingen.
De energiesector is heterogeen, er is een veelheid aan partijen actief op verschillende onderdelen zoals de opwekking, het transport, de handel, de toepassing en de besparing van zowel fossiele als duurzame energie. Ondersteunende technologie, met name ICT, wordt genoemd als element dat een belangrijke bijdrage kan leveren aan de concurrentiekracht van de sector. De ICT-agenda die Minister Verhagen onlangs heeft gepresenteerd, en de komende periode zal uitrollen, is in dit verband een goede ontwikkeling. Teruglopende R&D wordt genoemd als bedreiging voor de energiesector. Niet alleen voor de sector zelf, maar ook voor de ontwikkeling van ondersteunende technologieën, zoals ICT. De pervasive power van ICT (en nanotechnologie) komt vaak nauwelijks aan de orde, noch bij grootschalige geïntegreerde energieprojecten noch bij kleinschalig en decentraal. Toch is een energietoekomst zonder ICT vrijwel ondenkbaar, en zal het doorbraken mogelijk maken met gamechangerpotentieel. ICT-gerelateerd onderzoek en toepassingen dragen in belangrijke mate bij aan de ontwikkeling van bijvoorbeeld smart grids.
3
Innovatie is de sleutel om duurzame energie concurrerender te maken, verder energie te besparen en slimmer en efficiënter om te gaan met fossiele energiebronnen. ICT is een essentieel onderdeel van
innovatie.
De
R&D
zal
zich
meer
gaan
richten
op
het
ontwikkelen
van
nieuwe
energietechnieken die marktkansen hebben.
Logistiek In 2020 internationale toppositie in de afwikkeling van goederenstromen, als ketenregisseur van (inter)nationale
logistieke
activiteiten
en
als
land
met
een
aantrekkelijk
innovatie-
en
vestigingsklimaat. Masterplan voor naadloze informatievoorziening in het logistieke systeem. Vernieuwde promotie- en buitenlandstrategie. Vereenvoudiging van wet- en regelgeving die logistieke processen en infrastructuur hinderen. Verkleinen kloof tussen kennis en bedrijfsleven. Terugwinnen en behouden leidende positie douane en inspecties.
Het speerpunt op de actieagenda vormt het masterplan voor de naadloze informatievoorziening in het logistieke systeem. Het idee is om, met gebruikmaking van open standaarden, de informatieuitwisseling tussen partijen (bedrijven en overheden) in de keten via één ICT-platform te laten lopen. Gegevens worden eenmalig aangeleverd en waar nodig gecombineerd, geaggregeerd of geanonimiseerd. Hierdoor kunnen bedrijven eenvoudiger voldoen aan de meldingsplichten en wordt afstemming tussen inspecties eenvoudiger en beter. Ook is het van groot belang de beladingsgraad te verhogen en de huidige infrastructuur beter te benutten. ICT is cruciaal om de versterking van regie op de ketens en het realiseren van een synchromodaal transportsysteem te realiseren. Noodzakelijke voorwaarde voor dit open ICT-platform is dat er heldere afspraken gemaakt moeten worden over standaarden, en dat er in de governance een scheiding moet zijn tussen infrastructuur (overheid is verantwoordelijk), datamanagement (publiek-private zaak) en applicatieontwikkeling (vrije markt).
Creatieve Industrie Creatieve industrie (onder meer mode, architectuur, gaming) moet van Nederland in 2020 de meest creatieve economie van Europa maken. Strategische samenwerking met andere topsectoren om economische en maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Ontwikkelen vraaggestuurde onderzoeksagenda. Oprichting Creatief Topinstituut. Oprichten platform met financiële sector en overheid voor meer financiering. Ruimhartiger regeling voor kennismigranten.
De creatieve industrie is een groeisector met een brede basis aan start-ups en ZZP’ers. Gedreven door de opkomst van digitale technologie ontstaan er nieuwe disciplines als serious gaming en service design. De markt voor sociale media, mobiele applicaties en andere digitale producten en diensten is voor het belangrijkste deel een markt van de creatieve industrie. Het topteam ondersteunt de ambitie om Nederland uit te laten groeien tot de digital gateway to Europe van harte. De digitale infrastructuur (glasvezel en mobiele netwerken) moet qua netneutraliteit, spectrumbeleid en bandbreedte van het allerhoogste niveau zijn. Voor ICTgedreven innovatie is het voor creatieve bedrijven van levensbelang om snel en goed toegang te hebben tot de nieuwe technologie. Nederland heeft momenteel een prima digitale infrastructuur met een hoge toegang tot breedbandige netwerken, maar het is wel zaak deze positie niet kwijt te raken.
Het
handhaven
en
verbeteren
van
deze
mondiale
concurrentiepositie
vergt
een 4
voortdurende investering. Onlangs onze sterke positie lopen we momenteel achter op een aantal Aziatische landen en binnen een aantal jaren zullen ook de BRIC-landen ons passeren. Met name in de digitale sectoren is het belang van open data groot. Het open beschikbaar maken van publiek gefinancierde content en data vergroot de potentie en mogelijkheden voor innovatie. De sector wil een sterker eigen geluid laten horen in Europa over intellectueel eigendomsrecht en nadenken over de registratie van auteursrecht op een manier die past in ons huidige digitale tijdperk.
Life Sciences & Health In 2025 moet de Nederlandse Life Sciences & Health-sector behoren tot de wereldtop. Bedrijfsleven hoort bij de snelste drie groeiers in Europa in omzet en winstgevendheid. Meer dan 10 procent van de omzet wordt in onderzoek en ontwikkeling geïnvesteerd. Sector investeert daar de komende jaren 2 miljard euro in en kiest daarmee voor gezonde groei en economisch en maatschappelijk rendement. Voorlopige opname in vergoedingstelsel van veelbelovende medische producten.
Innovatieve producten en oplossingen die snel en effectief toepassing vinden in de zorgmarkt vormen het fundament onder de ambitie om in 2025 tot de wereldtop te behoren. ICT maakt eHealth en andere zelfmanagementoplossingen mogelijk. Duidelijke interfaces, betrouwbare systemen en internetportals ontsluiten goede zorg op afstand die de patiënt eenvoudig gebruikt. Ook high-throughput en high-content metingen en analyses worden mogelijk dankzij steeds snellere processoren en technieken zoals patroonherkenning. De sector heeft een actieagenda ontwikkeld voor bedrijven, kennisinstellingen en overheid om een aantal kritische randvoorwaarden optimaal in te vullen. Ze vragen onder andere aandacht voor het stimuleren van innovatieve toepassingen en het gebruik te vergroten. Nederland kan fungeren als portaal naar Europa en de rest van de wereld door het land te zijn waar internationale spelers snel en efficiënt hun producten kunnen lanceren. Ook worden er proeftuinen ingericht rondom specifieke thema’s als e-health. De sector vraagt de overheid mee te werken aan aangepaste regelgeving en financiering. De uitgangspositie om een plaats te claimen in de wereldtop is goed. De Nederlandse sector heeft een uitmuntende kennisbasis en beschikt over een sterke infrastructuur voor innovatie en de translatie van kennis naar (klinische) toepassing. Ook zijn er in Nederland sterke locale clusters, zo is Eindhoven onlangs uitgeroepen tot het meest intelligente cluster wereldwijd op het gebied van ICT en gezondheid. De overheidsinvesteringen lopen echter zeer sterk terug. De sector vraagt de overheid om de continuïteit van essentiële infrastructuur als biobanken te garanderen. Ook verhoogt de sector de instroom in relevante (bèta) opleidingen door onder andere beurzen en honours programma’s.
Chemie In 2050 staat Nederland wereldwijd bekend als hét land van de groene chemie. Nederland staat ook in de mondiale top drie van slimme materialen. Daarnaast absolute noodzaak om via hoogwaardig grensverleggend wetenschappelijk onderzoek nieuwe gebieden van wetenschap en innovatie open te leggen. Sector coördineert het businessplan bio-based economy. Toptalent naar Nederland: brain gain. Overheid moet beschikbaarheid kosteneffectieve duurzame biomassa realiseren. 5
Onder het motto ‘New Earth, New Chemistry’ wordt ingezet op bovenstaande ambitie. ICT wordt in het rapport slechts gebruikt binnen de context van het grensverleggende en enabling aspect van chemie zélf en maakt technologieën mogelijk die nu nog niet te bedenken zijn. Het zal impact hebben op gebieden als energie, gezondheid, voeding, landbouw, nieuwe materialen, ICT en alle andere sectoren waar kennis over moleculen en materialen een fundament vormt voor nieuwe ontwikkelingen. Het
topteam
vindt
het
een
absolute
noodzaak
om
via
hoogwaardig
grensverleggend
wetenschappelijk onderzoek nieuwe gebieden van wetenschap en innovatie open te leggen. De chemische sector coördineert het businessplan bio-based economy waarin toptalent naar Nederland gehaald moet worden. De overheid moet de beschikbaarheid van kosteneffectieve duurzame biomassa realiseren.
Water In 2020 is Nederland 'center of excellence' van de internationale watersector. Sector heeft bijdrage aan de Nederlandse economie verdubbeld. Internationaal: schoon drinkwater, veilige delta's, water voor voedselvoorziening van sterk groeiende wereldbevolking. Zeventig business cases worden verder uitgewerkt, waarvan 13 'showcases' direct. Afspraken met drinkwaterbedrijven en waterschappen over innovatie. Aanstelling waterregisseurs uit de sector, en waterattachés bij ambassades.
Het topteam onderscheidt zeven speerpunten die op de langere termijn bijzondere kansen bieden bij het uitbouwen van de Nederlandse concurrentiepositie. Water en ICT is één van deze speerpunten. Het Nederlandse bedrijfsleven, kennisinstituten en overheden bieden gezamenlijk een breed pallet aan diensten en producten op het gebied van Water en ICT. Bestaande Nederlandse producten betreffen
onder
andere
kennismanagement,
visualisatietechnieken,
meet-
en
monitorinstrumentarium, sensortechnologie, ontwerp- of modelleringinstrumenten en zogenoemde Decision Support Systems (DSS). Het leeuwendeel van deze producten is als DSS te typeren. Zij bieden computergestuurde technologische oplossingen ter ondersteuning van de besluitvorming bij complexe problemen. Toepassingsgebieden zijn onder andere te vinden bij het ontwerpen van schepen, het optimaliseren van waterstromen voor de landbouw, het sturen in watersysteem en waterketen en de reductie van overstromingsrisico’s. De internationale markt voor ICT groeit snel en biedt zeer veel potentie. Het is een domein waarin Nederland zich onderscheidend kan ontwikkelen. De internationale concurrentiepositie van de Nederlandse kennis en expertise is sterk. Vooral op het gebied van overstromingstoepassingen en slim meten en monitoren heeft Nederland een voorsprong in de mondiale markt. Om de internationale marktkansen te benutten bestaat er een sterke behoefte aan systeemintegratie en opschaling van kleine initiatieven. ‘Digitale Delta’ is een technologische vernieuwing en voorziet in een ‘open source watersysteem’: een distributiekanaal waar organisaties op aan kunnen haken om waarde toe te voegen aan de kennisketen. Het topteam adviseert om rondom de Digitale Delta een team in te stellen dat samen met de overheid een concrete business case uitwerkt.
6
Hoofdkantoren Structureel in de top vijf bij aantrekken Europese hoofdkantoren. In top twee specifieke deelsegmenten, zoals Europese hoofdkantoren Indiase en Chinese bedrijven. Huidige positie in top tien vestigingslanden van concernhoofdkantoren van Global Fortune 500 behouden. Excellente overheid: Engelse taal in overheidscommunicatie. Behoud fiscale voordelen. Ruimte voor mainports, snel besluit ZuidasDok. 30-procentsregeling voor expats openstellen voor promovendi.
Belangrijke vestigingsfactoren voor hoofdkantoren zijn onder andere een hoogwaardige digitale infrastructuur en de aanwezigheid van talent. Nederland beschikt over een uitstekende ICTinfrastructuur, maar de serviceverlening en snelheid van telecom- en internetproviders zijn zeker voor verbetering vatbaar. Hier doet het topteam een klemmend beroep op de bedrijfstak om betere prestaties te leveren. Tevens roept het topteam op tot investeringen in ICT teneinde de kwaliteit van de infrastructuur te handhaven en te verbeteren. Veel ICT-bedrijven vestigen zich in Nederland en hebben behoefte aan geschoold personeel. Daarvoor is het belangrijk dat naast hoogwaardige initiële ICT-opleidingen de bestaande beroepsbevolking zich ook voortdurend bijschoolt op ICT-terrein. Het is belangrijk dat het onderwijsaanbod aansluit bij de vraag vanuit het bedrijfsleven. Er wordt vaak geconstateerd dat het steeds moeilijker wordt technisch personeel te vinden. Het topteam vraagt hier aandacht voor. Evenals voor soepele regels met betrekking tot het toelaten van buitenlandse studenten.
***
7
