voorkant + adv 3 08-09:Opmaak 1 18-3-09 15:33 Pagina 1
Interconfessionele Scholengemeenschap
Maart e ns
Magazi n e C ollege De duif van Kant
3
jaargang 9
Onder andere Onderwijs in beweging
Decanaat Wrong love ‘Ich bin ein Berliner’ Skireis
Excursie naar Eindhoven
Tweede reis naar de Filippijnen
Kunst en vliegwerk in de TAP
Rwanda onder de loep Ouders voor de klas Over het examen Kalender
Ik ben dol op regels, vooral als het er weinig zijn. Als ik in de trein wil lezen, mijd ik de stiltecoupés. In plaats van je in je roman te verdiepen, is het wachten op de eerste overtreding. Wie zal niet doorhebben dat hier een stiltegebod heerst en belangrijker, wie zal er wat van zeggen? De jongen met de iPod is duidelijk een bron van ergernis voor de dame tegenover mij, maar verder dan boze blikken komt ze niet. Het joch heeft tenslotte spikes en je weet maar nooit. Tussen Assen en Meppel leest ze van frustratie maar drie bladzijden. Hier is duidelijk sprake van één regel te veel. Daarom zit ik liever in een gewoon treinstel. Dan weet je tenminste wat je krijgt.
Vorig jaar zijn de bordjes met regels die naast de deur van elk lokaal hingen verwijderd. Kwam daarmee de anarchie de school binnen? Huilende docenten op de gang, leerlingen die wanhopig op de grond zaten omdat ze niet wisten wat ze moesten doen? Er veranderde natuurlijk niks. Met het bordje waren de regels natuurlijk niet verdwenen, maar het opschrijven van een regel maakt nog niet dat men zich eraan houdt. Toch lijkt het soms alsof regels gezien worden als de oplossing voor elk probleem. Met meer regels was de kredietcrisis te voorkomen geweest. Misschien. Onlangs besteedde ik in de derde klas nog een les aan dit fenomeen. Dat is altijd zweten voor mij als niet-econoom. De leerlingen hadden veel vragen die ik stuk voor stuk niet kon beantwoorden. Hoe lang duurt de crisis, hoe erg wordt het nog? Ik had geen flauw idee. Één vraag kon ik gelukkig wel beantwoorden. Gaat deze crisis ooit nog voorbij? Ja, zei ik opgelucht, hij gaat voorbij. Die regel gaat altijd op. Regels zijn een soort grenzen. Een van de doelstellingen van het Maartenscollege is leerlingen hun grenzen te laten verkennen. In dit magazine
blijkt dat ze dat dat de afgelopen tijd weer gedaan hebben alsof hun leven er vanaf hing. Van een project voor scholen in Rwanda tot een skireis, van een lichtshow in Eindhoven tot een nieuwe reis naar de Filippijnen. U kunt het hier allemaal lezen. Net zoals grenzen hoeven regels niet altijd slecht te zijn. De filosoof Kant vertelt een verhaal van een vliegende duif die, terwijl hij met zijn vleugels slaat, de weerstand van de lucht tegen zijn vleugels voelt. Als de lucht er niet was, dan zou ik nog veel sneller vliegen, denkt de duif bij zichzelf. De grap is natuurlijk dat zonder die weerstand vliegen helemaal niet mogelijk was. De duif verwart een grens met een beperking. Maar grenzen maken ook dingen mogelijk. Onlangs onderging ik een homeopathische behandeling en moest daarom een dieet volgen. Het idee is dat zo’n middel niet verstoord mag worden. Dus geen thee of koffie voor een maand. De behandeling is nu voorbij maar ik mis mijn dieet. Ik was na een tijd gewend om mijzelf te beheersen. Ik was er zelfs een beetje trots op. Uit mijzelf had ik het niet gedaan. Daarvoor lijk ik te veel op de duif van Kant. Maar soms is een beetje weerstand niet zo slecht. Zelfs als er geen regels nodig waren, zou je er een paar moeten verzinnen. Maar niet te veel. – Peter Jager, redactie
[email protected]
voorkant + adv 3 08-09:Opmaak 1 18-3-09 15:33 Pagina 2
Libris boekhandel + Onze specialisaties zijn:
literatuur + reizen + kinderboeken + regionalia + gezondheid + zingeving Rijksstraatweg 205 + 9752 BH Haren + tel. (050) 534 40 13 + e-mail
[email protected]
www.boomker.nl
Wanneer het minder goed gaat op school Wacht dan niet tot het te laat is! Studietijden: maandag t/m vrijdag van 13.00 – 19.00 uur
Inlichtingen: F.H. Stavast Meerweg 60 9752 JJ Haren
tel.: 050.5344494 fax: 050.5343509 e-mail:
[email protected]
Aangesloten bij de landelijke vereniging Studiebegeleidingsinstituten-LVSI
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 1
Maart ensMagazi ne
Col l eg e
I n h o u d n r. 3 – a p r i l 2 0 0 9
Redactie o.a. Dhr. P.C. Jager Mw. H.L.M. Kruger Vormgeving Fontijn & Partners, Smilde
Onderwijs in beweging –
Postbus 12, 9422 ZG 0592-420 200
[email protected] Fotografie o.a. Paul Meek Peter Jager Jan Wicher Wildeboer Druk Giethoorn, Meppel Maartenscollege Postbus 6105 9702 HC Groningen telefoon: 050-5375200 fax: 050-5343245 e-mail:
[email protected] www.maartenscollege.nl
Decanaat – Wrong love – ‘Ich bin ein Berliner’ – Skireis – Excursie naar Eindhoven – Tweede reis naar de Filippijnen – Kunst en vliegwerk in de TAP – Rwanda onder de loep – Ouders voor de klas – Over het examen –
Bezoekadres Hemmenlaan 2, Haren
Kalender – 11 Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
1
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 2
Onderwijs in beweging Het is voorjaarsvakantie. Terwijl wintersporters in Oostenrijk ingesneeuwd raken komt het Centraal Planbureau met de melding dat de Nederlandse economie nu echt in een recessie terecht komt. De premier waarschuwde al voor zwaar weer, maar dat de economische vooruitzichten voor de komende jaren zo slecht zouden zijn overtreft de somberste voorspellingen.
schapsraad, in de ouderraad en in groepen van contactouders, zoals die bij ons functioneren. Met deze gremia zijn we als schoolleiding in gesprek. Onze teamleiders krijgen veel bruikbare feedback op de bijeenkomsten van de contactouders en vaak kunnen wij de aangestipte zaken oppakken en verbeteren. Een goede zaak! Thema-avond ouderraad
Als u het Maartensmagazine in handen heeft, zal Den Haag misschien al een aantal maatregelen bekend gemaakt hebben. Ik realiseer me dat het onderwijs daar ook wat van zal merken. Wellicht zijn de gevolgen voor scholen minder ingrijpend als bijvoorbeeld op korte termijn al voor de industrie. Toch hebben we op school voldoende zaken om het hoofd over te breken. De afgelopen jaren staat het onderwijs volop in de publieke belangstelling. De discussie spitst zich toe op onderwijstijd en onderwijskwaliteit en er zijn veel partijen die van zich laten horen. De minister, de staatssecretaris, een aantal commissies, de inspectie en natuurlijk de ouders en leerlingen, die het allemaal van dichtbij meemaken. Onderwijstijd
Over onderwijstijd zouden we kort moeten zijn. Deze gehele kwestie leidt af van het echt belangrijke onderwerp kwaliteit. De commissie Cornielje heeft haar werk gedaan en adviseert één norm voor onderen bovenbouw van 1000 uur. Voor examenklassen zal een norm gelden van 700 uur. Bedoeld wordt gerealiseerde onder2
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
wijstijd. Het rapport gaat wat mij betreft onvoldoende in op de reële omstandigheden waar scholen mee te maken hebben. De beschikbare budgettaire ruimte en rechtspositionele afspraken met docenten leggen scholen beperkingen op. Onderwijskwaliteit
Het rapport van Cornielje wijst gelukkig ook op een positief te waarderen tendens. Het moet in de discussie gaan over een gedegen verantwoording van onderwijstijd aan de partijen die er direct mee te maken hebben. Zo blijft de verantwoording namelijk niet steken bij het tellen van uurtjes bij deze of gene inspecteur maar gaat het veel meer toe naar het gesprek met ouders en leerlingen. En dan staat de kwaliteit van het onderwijs op de agenda. Als ouder heeft u uw eigen gedachten over de kwaliteit van het onderwijs. Of u tevreden bent met de geboden kwaliteit hangt af van uw eigen ervaring en van de aspecten waar u persoonlijk op inzoomt. Horizontale verantwoording
We kennen een horizontale verantwoording en daarmee bedoelen we o.a. de inspraak van ouders in de medezeggen-
Met de ouderraad bespreken we zaken die meer om een structurele aanpak vragen. Zo hebben we bijvoorbeeld samen met de ouderraad in januari een zeer geslaagde thema-avond over toetsing kunnen organiseren. Een voorbeeld voor een constructieve samenwerking tussen ouders en school. Na de opening van Francjan van Spronsen van de ouderraad hebben Jan Kuks, neuroloog en Coördinator Basisopleiding Geneeskunde aan de RUG en Rony Grooten, teamleider tweede fase van het natuurteam, een boeiende inleiding gehouden over toetsing. Zij belichtten de zaak vanuit het perspectief van het wetenschappelijk en voortgezet onderwijs. Jan Kuks presenteerde een lijstje met indicatoren voor kwaliteit. De circa zeventig aanwezige ouders discussieerden over prikkelende stellingen en gaven een tweede lijstje met aandachtspunten aan de school mee. Niet met de bedoeling: zo moet je het doen, maar wel in de geest van: doe er je voordeel mee! Ik heb beloofd de uitkomsten van deze avond in de teams te bespreken. We gaan de adviezen ook verwerken in de leerlingenquêtes, die we inzetten voor de functioneringsgesprekken met onze docenten. Zo werken we aan het bewaken en verbeteren van onderwijskwaliteit. Ook met de medezeggenschapsraad spreken we over kwaliteit van het onderwijs. Je zou kwaliteit kunnen definiëren als: voldoen aan de verwachtingen en deze overtreffen. Als school willen we waar maken waar we voor staan. Onze visie is ambitieus: we willen onze leerlingen voor nu en later stimuleren en in staat stellen initiatief te nemen, succes te ervaren, elkaar met respect te bejegenen, verantwoordelijkheid te nemen en verantwoording af te leggen. Kwaliteit systematisch
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 3
verbeteren en waarborgen kan niet zonder passend personeelsbeleid. Integraal Personeelsbeleid
We werken aan integraal personeelsbeleid. We stellen competentieprofielen voor docenten op en zeggen daarmee iets over de verwachte kennis, vaardigheden en houding. In het kader van de Wet Beroepen in het Onderwijs (BIO) zijn we hiermee aan het werk. We hanteren bekwaamheidseisen, koppelen loopbaanperspectieven aan ontwikkeling en opleiding en maken daarmee werk van het actieplan Leerkracht van minister Plasterk. We voeren gesprekken over het functioneren en
doen dit met het perspectief op ontwikkeling van elke medewerker. Collega’s kijken bij elkaar in de klas en geven aan elkaar feedback. Vanaf volgend schooljaar zullen we ook beoordelingsgesprekken gaan voeren met een ieder die daarom vraagt. Dit hoort bij gedifferentieerd beloningsbeleid en is in de CAO vastgelegd. Met de beschrijving van de functies, functieprofielen en een gesprekkencyclus zijn we goed voorbereid. Het is de basis voor wat men integraal personeelsbeleid noemt. Het stelt ons in staat met elkaar de kwaliteit van ons werk systematisch te monitoren en te verbeteren.
We gaan onze focus richten op onderwijskwaliteit in plaats van onderwijstijd. Daarbij laat ik mij graag leiden door het advies dat ik kreeg van prof.dr. Henk Procee van de UT: “Zorg ervoor dat leerlingen emotioneel zeker zijn en intellectueel onzeker blijven”. Daar ben ik het volledig mee eens en daar gaan we voor. Ik heb het volle vertrouwen dat mijn collega’s samen met onze leerlingen en ouders op het Maartenscollege hiervan goed werk blijven maken. – Thomas Zipper wnd. rector
Decanaat Het decanaat heeft als taak de leerlingen te begeleiden bij het maken van de keuze voor hun vervolgopleiding. De decaan is hierbij het aanspreekpunt voor de leerlingen en de ouders. Op het Maartenscollege heeft elk team zijn eigen decaan. De teamdecanen van het Maartenscollege zijn: Karel Karsten (mavo), Maria Krawinkel (onderbouw havo), Carolien Kasteleijn (onderbouw vwo), Reina Huisman (tto), Annet Brinkgreve (bovenbouw natuurteam) en Bouko Tiggelaar (bovenbouw maatschappijteam). Om deze taak inhoud te geven ontwikkelt het Maartenscollege diverse activiteiten. Er zijn voorlichtingsavonden, er is een uitgebreid LOB-programma (Loopbaan, Oriëntatie en Begeleiding), er worden open dagen, onderwijsbeurzen en meeloopdagen bezocht, excursies georganiseerd en er is ruimte voor persoonlijke gesprekken. Het decanaat houdt niet op bij de poorten van de school, ook zal de studiekeuze thuis een “onderwerp van gesprek” moeten zijn en zal de leerling, alleen of met anderen, zelf op zoek moeten naar informatie. Voorlichting
In het begin van het schooljaar zijn er informatieavonden waar ook het decanaat aan de orde komt. Voor het mavo gaat dat over de keuze van de sectoren (techniek, economie of zorg en welzijn) en daarna over de vervolgopleiding: mbo of havo. Inmiddels hebben de leerlingen hun eerste kennismaking met de sectoren en de vervolgopleidingen achter de rug. Ze hebben een beroepentest gemaakt en zijn net als de leerlingen uit klas 4 bij een mbo-opleiding op bezoek geweest. Het keuzeproces wordt verder uitgewerkt in de mentorlessen. Volgend jaar gaan de leerlingen in mavo-4 op stage in een bedrijf of instelling in de door hun gekozen sector. De leerlingen van klas 4 krijgen van de decaan havo en van oud mavo-4 leerlingen voorlichting over de overstap naar havo-4. Om voor bepaalde vakken de overgang zo soepel moge-
lijk te laten verlopen kunnen de leerlingen in het banduur extra stof voor een bepaald vak volgen. Voor de andere teams volgt de voorlichting over de profielkeuzes. Dit is van belang bij de overstap van de onderbouw naar de bovenbouw (klas 3 naar klas 4). Er zal dan namelijk een keuze gemaakt moeten worden voor een van de vier profielen (EM=economie en maatschappij, CM=cultuur en maatschappij, NG=natuur en gezondheid, NT=natuur en techniek). Op dat moment wordt er al een eerste keuze gemaakt die bepalend kan zijn voor de vervolgstudie na het havo en vwo. Binnenkort is de laatste “profielkeuzedag”, waarbij de leerlingen voorlichting krijgen over de overstap van de onderbouw naar de bovenbouw. Deze voorlichting wordt gegeven door de bovenbouwdecanen en door leerlingen uit de bovenbouw. Deze kunnen uit eigen ervaring vertellen hoe zij de overstap hebben ervaren. Studiekeuze
Het doel van het LOB-programma is dat leerlingen zich oriënteren op studie en beroep met het doel een weloverwogen beslissing te nemen over de invulling van hun (nabije) toekomst. Meestal gaat het over de studiekeuze en de keuze voor een universiteit of hogeschool. Maar het kan natuurlijk ook heel goed werken/en of reizen worden. Een belangrijk onderdeel van LOB is zelfreflectie. Het is belangrijk dat leerlingen zicht krijgen op hun eigen kwaliteiten, interesses en goede en minder goede eigenschappen. Het doel is dat de leerling een vervolgopleiding kiest die bij hem/haar past. Het LOB-programma voor de bovenbouw begint meteen in de vierde klas. De leerlingen ontvangen een katern waarin ze hun eigen traject registreren. LOB is niet vrijblijvend. Er moeten minimaal dertig studielasturen aan dit onderdeel besteed worden. Er moet minimaal één meeloopdag of één open dag bezocht worden en leerlingen mogen maximaal twee keer per leerjaar een open dag bezoeken onder schooltijd. Van deze activiteiten wordt na afloop een verslag gemaakt, dat aan het LOB-dossier toegevoegd wordt. Ook wordt er tijdens de mentorlessen op uiteenlopen manieren aandacht besteed aan LOB. Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
3
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 4
Samenspel
LOB is op het Maartenscollege volop in beweging. Er is een veelvoud aan opleidingen. De maatschappij verandert. Het is van belang ontwikkelingen bij te houden. Er zijn intensieve contacten van het Maartenscollege met vervolgopleidingen. Getracht wordt de workshops, meeloopdagen en informatieve bijeenkomsten op deze scholen blijvend af te stemmen op de behoeften van de leerlingen van het Maartenscollege. Ook wordt er momenteel aandacht besteed aan het intensiveren van persoonlijk gesprekken over de beroepskeuze. Gesprekken waarbij ook nadrukkelijk de ouders worden betrokken. Daarnaast wordt de informatievoorziening via internet voortdurend geïntensiveerd. Hier kunt u bijvoorbeeld informatie van voorlichting-
avonden weer teruglezen. Ook staat hier het actuele aanbod van open dagen en andere activiteiten die van belang zijn voor het studiekeuzeproces. Het maken van de keuze voor een opleiding en een beroep doet de leerling niet alleen. Dit is een samenspel tussen leerlingen, ouders, mentoren en decanen. Alleen als iedereen zijn steentje bijdraagt zal het resultaat naar ieders tevredenheid zijn. Namens alle teamdecanen, – Bouko Tiggelaar, decaan maatschappijteam
Wrong love Sterre Koops uit 4Y maakte voor haar Personal Project een film over een lover boy. Het bleek een groot succes en ze kreeg veel aandacht in de media. Reden voor Stefan en Bram om haar een paar vragen te stellen.
Waar gaat je film precies over? De film gaat over loverboys en de zeven stappen die ze nemen om een meisje in de prostitutie te krijgen. Het is echt een voorlichtingsfilm en laat alleen feiten zien. Het is dus geen speelfilm en er wordt niet in gesproken. Wat wil je met deze film bereiken? Ik wil met deze film mensen van mijn eigen leeftijd waarschuwen en hen "de zeven stappen" leren herkennen. Je hebt ook interviews gehouden, wat kwam hier duidelijk in naar voren?
De meisjes die ten prooi vallen aan de loverboys zijn altijd onzeker en zwak en zitten in de puberteit. En de loverboys zijn altijd gladde types. Aangezien deze meisjes zo onzeker zijn, zijn ze een gemakkelijke prooi voor de loverboys. Uiteindelijk zijn er vier manieren hoe het met deze meisjes afloopt. Deze vier manieren laat ik ook in mijn film zien: het komt allemaal weer goed, of ze gaan bij de loverboy weg maar kunnen niet meer naar huis, of ze raken zwanger, of ze plegen zelfmoord. Zoeken de loverboys zomaar een willekeurig meisje uit of gebeurd dit heel selectief? Heel selectief, de loverboys bespieden dit meisje dan al geruime tijd voordat ze hun "move" maken. Hoe verging je de productie van de film? Ik moet zeggen dat ik aan het einde helemaal bekaf was en soms zag ik het even niet meer zitten. Op oudejaarsavond was ik bijvoorbeeld nog wezen monteren en toen ik net iets wilde laten zien aan iedereen, crashte de computer. Toen kon ik weer opnieuw beginnen! Maar afgezien daarvan vond ik het hartstikke leuk, hoor. En je hebt alles zelfgedaan in en rond de film? Nou, ik speel zelf een bijrolletje en ik heb
4
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
de posters en de camera niet gedaan. Hoe kwam je dan aan je hoofdrolspelers? Ik had audities gehouden en de acteurs kwamen overal vandaan. De acteur die het dichtste uit de buurt kwam, woonde in Utrecht... Ik had op een gegeven moment ook door dat het in verband met de afstanden niet zou gaan lukken. Ik had dus alle acteurs afgebeld en dacht dat de film niks meer zou gaan worden... Totdat mijn nieuwe buren, die wel doorhadden dat ik wat hulp kon gebruiken, mij het aanbod deden dat zij wel wilden acteren. Kunnen we nog een film van je verwachten? Eerst neem ik maar even een beetje rust, maar ik wil nog wel een keer een film maken. Heb je nog een boodschap voor onze Maartensmagazine lezers? Als je vriendje jouw familie en vrienden belachelijk begint te maken en jou tegen hen probeert op te zetten, moet je hem meteen dumpen... Ook als hij geen loverboy is. De dvd is te bestellen bij:
[email protected] en kost 7,50 euro. De opbrengst gaat naar stichting ASJA. ASJA is een opvangvoorziening voor meisjes en jonge vrouwen die de (gedwongen) prostitutie willen verlaten. – Stefan van der Wielen en Bram Sluman, havo 5
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 5
‘Ich bin ein Berliner’: leerlingen interviewen Berlijners In oktober 2008 gingen de leerlingen van vwo 5 een week naar Berlijn. Zij verbleven daar in een gastgezin. Vast onderdeel van de reis is een interview met hun gastheer of gastvrouw. Hieronder staan twee voorbeelden. ’s Ochtends aan de ontbijttafel vonden wij het perfecte moment voor één van de verplichte onderdelen, die onze reis telt: het interview.
Anja Herrmann is de naam van onze huisbazin. Een alleenstaande vrouw van 32 jaar oud. Een vaste werktijd is niet gekoppeld aan haar baan: jongerenwerker. Onze huisbazin is een erg cultureel ingesteld persoon. Zo houdt ze van kunst en muziek. Ze zegt, dat ze dit alles ook in de buurt terug vindt. Over Berlijn heeft onze huisbazin veel lovende woorden: multicultureel, goedkoop leven, maar het belangrijkste punt op haar lijstje is, dat iedereen zich gedraagt zoals ze daadwerkelijk zijn: je bent jezelf. Over Nederland en Nederlanders zegt ze het volgende: “Nederland heeft een goed beleid. Rechten van mannen en vrouwen worden goed toegepast en ze vindt het wiet-beleid ook goed. Over Nederlanders zegt ze vooral, dat ze veel relaxter overkomen. Als voorbeeld daarvoor gebruikt ze ons. De hobby’s van onze gastvrouw zijn allemaal ook bijzonder cultureel ingesteld:
reizen, concerten, architectuur, exposities bekijken. Duidelijk is, dat ze een echte kunstfan is. Over de Berlijnse Muur kan ze heel veel vertellen, maar wanneer de val van de Muur ter sprake komt, klaart ze helemaal op. Onze huisbazin is opgegroeid in de voormalige DDR, in Oost-Berlijn. De val van de Muur zette haar wereld letterlijk op zijn kop. Ineens kon ze reizen en genieten van een compleet nieuwe stijl en cultuur in dezelfde stad, waar ze haar hele leven eigenlijk vlakbij woonde. Ze sluit dit vervolgens af met de woorden: “De val is het beste wat me is overkomen!”. Wat is uw naam? Jevgenija. Heeft u hobby’s? Lezen, met vrienden afspreken en tafeltennis. Gaat u wel eens op vakantie en zo ja, waar? Oekraïne (Kiev), Spanje, Londen en ik ben onlangs nog naar Griekenland geweest. Voelt u zich DDR-er, BRD-er of Duitser? Oost-Duitse, omdat ik al een lange tijd in dit gedeelte leef en ik bijna volledig achter de standpunten van het regime van OostDuitsland sta, alhoewel ik niet terug wil
naar de tijd van de DDR. Als u burgemeester was van Berlijn, wat zou u veranderen? Het schoolsysteem en de orde laten wederkeren (ik vind het momenteel maar een zootje ongeregeld). Ik vind Duitsland en daarbij dus ook Berlijn te bureaucratisch; er is nauwelijks ruimte voor echte democratie waar de burger werkelijk invloed heeft op de Duitse maatschappij. Interesseert u zich voor het buitenland? Ja, wanneer ik op vakantie ben, probeer ik zo veel mogelijk contact te leggen met de bevolking. Verder observeer en analyseer ik de cultuur en het landschap. Waarom heeft u gastgezinnen? Ik ben vroeger lerares geweest en vind het nog steeds fijn om met kinderen te werken, in het bijzonder de wat oudere kinderen. Wat weet u van Nederland? De bevolking is merendeels sympathiek. De geografie en de historie ken ik tamelijk goed. De ‘open huizenbouw’ waarbij iedereen zo naar binnen kan kijken.... ik vind dat maar raar. De ‘open bevolking’, dat het dus een bevolking is die alles met je zal delen en geen blad voor de mond neemt. Ik vind dat zeer imponerend. Wat vindt u van uw woning en de omgeving? De omgeving bevalt mij zeer en ik woon hier graag. Ik zou hier niet zo snel weg willen, het enige waar wel meer van zou kunnen komen is groen en water, kortom meer natuur. Wat vindt u van de houding van Nederlanders tegenover Duitsers? De Nederlanders zijn gemakkelijke mensen en niet zo nauw met de regels en striktheid als de Duitsers. Het is een zeer verantwoordelijk en ‘open’ volk. Hoe brengt u uw weekend door? Ik breng mijn weekend door met vrienden waarmee ik naar een voorstelling of museum ga, een ijsje eet en tafeltennis. Elk weekend bezoek ik een vriend van mij die niet kan lopen. Hij heeft namelijk maar één been. Met hem bezoek ik dan de verJaarg ang 9 – apr il 2 0 09
5
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 6
scheidene parken in Berlijn. Wat vindt u van de Stasi? Niet goed, ondanks dat de Stasi mij een gevoel van veiligheid gaf. De moorden, straffen en het spioneren zijn voor mij negatieve punten. Enorm bedankt dat wij dit interview met veel persoonlijke vragen mochten afleggen. Als dank voor dit interview en uiteraard de overnachting, overhandigen wij u dit: de echte Groninger koek en wat andere typisch Nederlandse lekkernijen. Jullie ook bedankt voor de afgelopen dagen en de lekkernijen. – Pedro Roggeveen, Sam Klopper en Ryan Bulthuis vwo 5
Berlijn Interview Gastgezin Eerst maar eens kennis maken met onze nieuwe ‘ouders’ voor een weekje. Wolfgang en Gudrun, een echtpaar dat in een grote blokkendoos in Oost-Berlijn woont. Harnackstrasse 14. Heel andere mensen en een heel ander huis(je) dan we gewend zijn. Bij hen waren de gevolgen van de Duitse geschiedenis nog goed te merken. Blokkendoos
Hun leeftijd is bij ons nog steeds onbekend, een echt antwoord hebben we nooit gekregen. “Oud”, was het enige dat we daarover te horen kregen. Wel met een lachend gezicht. Gudrun heeft een baan in de sociale sector en Wolfgang vermaakt zich als huisvader de hele dag prima met de televisie. Overigens deed hij naast dag en nacht (!) televisie kijken ook iets aan zijn cooking skills. Zeker vaak naar de Duitse Jamie Oliver gekeken! Nee, even serieus, het eten was voortreffelijk. Als vegetarische meisjes kwamen we niets te kort. Zelf bedachte groenteburgers en aardappelpannenkoeken! De omgeving kwam bij ons over als een slonzige wijk, niet goed onderhouden en nogal gettoachtig. Maar onze ‘ouders’
6
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
beschouwden het als een veilige omgeving met veel accommodaties. Naast een aantal lange rijen van flatgebouwen waren er ook tennis- en voetbalvelden en een Aldi. Handig om eten te halen voor diegenen die het niet zo goed hebben als wij. Berlijn is voor onze gastouders een mooie stad met veel mogelijkheden op o.a. cultureel gebied. Onze gastouders en Nederland Al vanaf de eerste avond wisten we dat ook wij aan het einde van de week een leuke bedankbrief in het Duits mochten schrijven in hun gastgezinnenschriftje. Elke gast die daar heeft gelogeerd, heeft daar al wat ingeschreven, waaronder ook Nederlanders. Zelfs iemand uit Glimmen! Dus op de vraag: “Wat weten jullie allemaal van Nederland?”, wisten ze al gelijk allemaal typische Hollandse kenmerken te noemen. Windmolens, grachten, tulpen en ….tomaten? Daarna kwam er een heel verhaal in niet-begrijpbaar Duits over woonwagens. Na een tijdje begrepen we dat ze het hadden over de behoefte van Nederlanders om met een woonwagen oftewel caravan op vakantie te gaan. Welke hobby’s hebben jullie? “We zijn te oud voor hobby’s, maar in het weekend gaan we naar ons vakantiehuisje aan zee, om even uit te waaien.” Ook brengen ze veel tijd door met Lucas, hun kleinzoon.
Een pijnlijk moment was toch het praten over de bekende geschiedenis van Duitsland. We hadden verwacht dat ze positief waren over de val van de muur in 1989, maar we kregen na de vragen een heel ander beeld. Voor hen was een positief punt dat de mogelijkheid om te reizen nu bestaat. In de tijd van de DDR was dit nauwelijks mogelijk. Maar in die tijd was voor hen de zekerheid voor de toekomst belangrijk. Nu hebben ze juist angst voor de toekomst. Dus of het beter is na de Wende, daar is geen duidelijk antwoord op. De heimwee naar de tijd van de DDR is bij hun nog duidelijk aanwezig. – Nadja Sipkar en Maartje Koops, V5M4 en 0Yara Mostafa, 3X
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 7
Skireis 2009 – ervaringen van een leerling Vrijdag 13 februari 2009, begon de 23e de skireis van het Maartenscollege en de eerste van mij. Ik had nog nooit skigym gehad en informatieavonden meegemaakt. Maar 13 februari was het dan eindelijk zo ver: naar Neukirchen in Oostenrijk en skiën!
De busrit duurde langer dan was voorspeld door de vele sneeuw; dat was dus eigenlijk wel een goed teken. ‘s Avonds vertrokken we om 20.00 uur en we kwamen de volgende dag ongeveer om 14.00 uur aan. In het begin werden er films in de bus afgespeeld, maar later kon je gaan slapen. Makkelijker gezegd dan gedaan in mijn geval. Ik luisterde voornamelijk muziek, keek films en speelde spelletjes met mijn vriendinnen. Eenmaal in Oostenrijk aangekomen was het helemaal wit. Overal kon ik sneeuw, heuvels en bomen zien. Ontzettend mooi. Het duurde toen nog maar een paar uur voordat we bij de jeugdherberg, Bärngartenhof, waren aan-
Tiefschnee
De volgende dag gingen de B- en D-skiërs de berg al op maar wij (A-skiërs) bleven achter de jeugdherberg om nog verder te oefenen. We leerden nieuwe technieken en mochten aan het einde van de dag met zijn allen vrij skiën. De derde dag mochten de A-skiërs eindelijk ook de berg op en daar keken we allemaal erg naar uit. Met de bus werden we naar de gondels gebracht en daarmee gingen we naar boven. Daar kregen we les van een Oostenrijkse skileraar, Hubert. Daarna mochten we weer vrij skiën, alleen deze keer op de berg. Het skiën was ontzettend leuk!
bevroren neus. Die dag hadden we in de ochtend les gehad van Mascha, een Oostenrijkse skilerares. We maakten de hele tijd tochtjes over de pistes, gingen door de Tiefschnee (diepe sneeuw) en gingen zelfs over het dak van een ingesneeuwd huisje skiën. ’s Middags hadden we voor het eerst les van Hilfsschilehrer (medeleerlingen). Ondanks het feit dat het koud en waaierig was, was het toch wel goed en indrukwekkend om zo’n dag mee te maken. Woensdag, de vijfde dag in Neukirchen, was het weer helemaal veranderd. Er was nog lekker veel sneeuw van de vorige dag en de zon scheen. In de ochtend kregen we les van Frits en ’s middags weer van andere Hilfsschilehrer. Tijdens het vrij skiën gingen we leuke pistes af en genoten we van het weer. Vervolgens gingen we, zoals alle andere dagen, met de gondel naar beneden en vervolgens te voet naar de herberg. Carnaval
gekomen. Daar sjouwden we onze koffers naar onze kamers en meteen daarna gingen we onze ski’s en skistokken halen. Dit duurde wel twee uur, maar daarna konden we het uitproberen op de minipiste achter de herberg. Dit heette ook wel Gerätgewöhnung: wennen aan het materiaal. Die avond sliepen mijn kamergenoten en ik allemaal erg goed na de lange busrit en de Gerätgewöhnung.
De vierde dag, dinsdag, gingen we weer de berg op, maar het weer was totaal omgeslagen. De temperatuur was -25 C°, maar de gevoelstemperatuur was gelukkig hoger. Het sneeuwde en stormde veel bovenop de berg. Toen we even later in een stoeltjeslift zaten, werd ook omgeroepen dat er lawinegevaar was. Spannend dus. We stopten die dag iets eerder met skiën. Mijn sjaal was helemaal hard en bevroren en mijn vriendin had zelfs een
Donderdag was het alweer de een-nalaatste dag en we keken er naar uit weer te gaan skiën. Het was een speciale dag: namelijk carnaval. Iedereen had iets geks over zijn/haar skikleding aangetrokken. Ikzelf droeg engeltjesvleugels en een aureool. We gingen met de bus naar de gondels en zo naar boven. Die dag hadden we les van Darinka en twee andere Hilfsschilehrer. Eerst gingen we met alle skiërs slalommen en daarna skieden we over allerlei pistes met onze carnavalskleding aan en gingen uiteindelijk de Talabfahrt doen. Dit is een route waarop je helemaal van de top naar het dal van de berg kunt skiën. Dat was erg leuk om te doen, want zo hoefden we niet met de gondels. Toen was het vrijdag, de laatste dag. Het inpakken was vrij hectisch, maar daarna mochten we allemaal vrij skiën. Nadat we de vorige dag de Talabfahrt twee keer gedaan hadden, deden we het vandaag weer twee keer. Behalve de Talabfahrt deden we ook andere pistes. Aan het einde van de dag gingen we weer terug naar de herberg om de laatste dingen in te pakken en te eten. Daarna gingen we om 20.00 uur met de bus terug naar Nederland. Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
7
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:35 Pagina 8
Tijdens de heenreis sliepen niet erg veel mensen, maar tijdens de terugreis was iedereen ontzettend moe. Ik had bijna de hele terugreis geslapen, dus het duurde ook niet lang voordat we weer in Nederland waren. Mijn voorjaarsvakantie was niet bepaald een ‘luie vakantie’, maar ik heb er ontzettend van genoten en ik vind het een enorm mooie ervaring. – Chiri Loeters, 3Z
8
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 9
Excursie naar Eindhoven De eerste TC-excursie is eigenlijk uit een gek idee voortgekomen. Bijna waren we vorig jaar naar de licht- en geluidsvakbeurs in Ahoy geweest ware het niet dat de uitnodiging ons een dag voor de show bereikte. Dat moest goed gemaakt worden en dat is hopelijk gelukt met een zelf georganiseerde reis naar Eindhoven. De ideale kans om meer over lichttechniek te leren. Hier volgt een verslag van een leuke dag reizen met een geweldige groep jonge licht- en geluidstechnici van het Maartenscollege. 20.000 Volt
Vroeg, dat was het zeker. 08.00 uur weg en geen minuut later was de afspraak en dat is gelukt. Met een gehuurde bus en de auto van Jan gingen we op weg vanaf het Maartenscollege. De eerste koffie was al op, maar ook aan de nodige energydrink mocht het in de bus niet ontbreken. Na een korte stop waar we even een broodje konden eten, kwamen we na een lange zoektocht aan bij het officiële museum van Philips. Op het eerste gezicht een klein gebouwtje verstopt op een groot industrieterrein, maar bij binnenkomst bleek er een heleboel te zien. De eerste televisies, radio’s, lampen en natuurlijk geluidstafels. Ook hebben we de eerste microfoon gezien; een installatie zo groot als een gemiddelde keuken. Heel anders dan nu dus. Na een tijdje rondgekeken te hebben, hebben we een rondleiding gekregen van een man die minstens zo oud was als de meeste spullen in het museum. Hij kon ons alles vertellen en we hebben verschillende demonstraties mogen zien waaronder de werking van de eerste televisies en platenspelers. Philips is altijd erg vooraanstaand geweest als het om licht gaat en dat is ook een van de redenen waarom Eindhoven, de thuisplaats van Philips, ook wel de City of Light wordt genoemd. Een bescheiden gloeilamp van 20.000 Volt was dan ook geen uitzondering op de dingen die we gezien hebben. Nadat we alles gezien hadden, zijn we naar het centrum van Eindhoven gereden. Eerst maar eens tijd om iets te gaan eten en dus zijn we na discussie (burgers of kip?) naar de KFC gegaan. Blacklight
Na het wegwerken van al dat gezonde eten was het op naar de volgende bestemming: het centrum voor kunst en kunstlicht. We gingen kijken naar een tentoonstelling over het gebruik van licht als interactieve kunst. Zo zijn we in het museum een stoel tegengekomen die reageerde als je erop ging zitten en een boksbal die verschillende kleuren licht gaf als je er tegen aan sloeg. Bijzonder was een grote wolk aan kleine lampionnetjes die je als het ware volgde als je door de zaal liep. Ook hebben we ruim een half uur gekeken naar een bijzonder driedimensionale schildering van een stad waarbij het leek alsof de stad met je mee bewoog zodra je van links naar rechts liep. Een rare speling van perspectief dus, zeker omdat de punten die het dichtst bij je leken te staan in werkelijkheid het meest in de diepte stonden. Het leukst was waarschijnlijk de wand waarbij het gebruik van een blacklight en een projector leidde tot het
maken van een afdruk op de wand. Na een bepaalde houding aan te nemen kon je weglopen van de wand en zag je je eigen afdruk achterblijven op de wand. Glow
Nadat we het centrum hadden verlaten, hadden we de rest van de middag eigenlijk vrij tot aan het avondeten. We konden even in groepjes de stad in om rond te kijken en wat te drinken. Toen weer verzamelen en nadat we (alweer) parkeerkaartjes gekocht hadden, zijn we bij een (behoorlijk foute) shoarmatent gaan avondeten. Vervolgens op naar de belangrijkste reden om naar Eindhoven te gaan en dat was de tentoonstelling Glow. Een tentoonstelling waarbij de stad het decor vormde voor de verschillende creaties van lichtontwerpers en kunstenaars van binnen- en buitenland. Hele gebouwen stonden in kleur en werden beschilderd met projecties. Ook het Philips Stadion was beschilderd met bewegende beelden van sporters. Immens, maar wel heel erg mooi. Op een andere plek stond een projectortentje waarbij een camera het beeld dat opgenomen werd, omzette in een patroon dat op een groot kantoorgebouw geprojecteerd werd. Een vrouw met een regenboogkleurige paraplu gaf een demonstratie en een caleidoscoopachtige projectie was het resultaat. De route volgend kwamen we langs een heel eng, donker gebouw waar gebruik van muziek en licht een nogal enge sfeer gaf. Genoeg inspiratie om in de theatertechniek op school toe te passen. Ook het Poppodium de Effenaar lag op de route waar goede muziek gedraaid werd, maar lang blijven hangen is er niet van gekomen. Al met al een supertoffe tentoonstelling, die heeft geleid tot een heleboel ideeën en een sterk teamgevoel. Tijd voor de lange reis terug. Bij het tanken nog even wat eten en drinken ingeslagen en rustig weer teruggereden naar het hoge noorden. We kwamen in het donker weer aan bij het Maartenscollege en dat was het eind van een ongelooflijk leuke, maar ook leerzame dag. Renger en Jan, bedankt voor het begeleiden van een diverse, gezellige, prettig gestoorde, maar hechte groep. Het was briljant. – Wouter Janmaat, TC Voorzitter
Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
9
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 10
Tweede reis naar de Filippijnen Vorig jaar maakten enkele leerlingen van het Maartenscollege een reis naar de Filippijnen. Een fantastische, soms ook confronterende ervaring. Het is nog onzeker of dit jaar weer zo’n reis plaats vindt. Dr. Jaap Karsten, lid van de projectgroep Both Sides Now, doet alvast een voorschot. Sloppenwijken
Het is 4 maart. Ik ben in het ziekenhuis, op mijn werk. Over één dag weet ik of de tweede reis naar de Filippijnen doorgaat. Maar ik moet me concentreren op mijn werk; er zit een meisje van tien tegenover mij met haar moeder. Het meisje kijkt wat somber, moeder heeft een verbeten trekje rond haar mond en praat beschuldigend: “Ze kan de plas niet ophouden, dokter, ze komt al drie jaar elke dag met een natte onderbroek thuis!” “En ´s nachts?”, vraag ik routinematig. “´s Nachts blijf ik droog”, antwoordt het meisje zachtjes, zonder me aan te kijken. Moeder realiseert zich de betekenis van de mededeling niet en gaat door: “Soms wel 2-3 natte broeken op een dag, dokter, dit kan toch zo niet doorgaan!” Het gesprek loopt door maar mijn gedachten blijven afdwalen naar de Filippijnen. Zou de reis wel doorgaan? Krijgen we de noodzakelijke subsidie? Hoe zal de tweede reis verlopen? We gaan naar de sloppenwijken in Manilla, maar hoe zal dat gaan? Kunnen onze leerlingen wel tegen de armoede die ze daar gaan zien? Zullen ze op tijd hun Ipods en mobieltjes verstoppen om jaloerse blikken van leeftijdsgenoten op de Filippijnen te voorkomen?
goede omgangsregeling voor de kinderen te komen. M´n gedachten dwalen weer af en komen terecht bij de eerste Filippijnenreis, nu precies een jaar geleden. We bezochten arme families die met behulp van microkrediet een beter bestaan probeerden op te bouwen. Een lening voor een slachtvarken bij het huis. Een lening voor een koelkast om de gevangen vis een paar dagen langer te kunnen verkopen. Een kleine lening, een groot verschil. Gelukkig
“Wat ons opvalt”, zeggen bijna alle deelnemers aan die eerste Filippijnenreis, ”is dat de mensen hier ondanks de enorme armoede zo gelukkig zijn. Heel anders dan bij ons, waar iedereen maar ontevreden is en de hele dag zeurt en klaagt”. Een voorbeeld? “Nou, zelf klagen wij over het aantal uren dat we naar school moeten en hier op de Filippijnen zijn onze leeftijdsgenoten dolgelukkig dat ze naar school mogen, dat ze een kans krijgen!” Ook bij de presentaties na afloop van de Filippijnenreis bleef het maar klinken, “… ondanks alles, ondanks armoede, tyfonen en andere tegenslag, ondanks alles
wat ons hier in Nederland toch diep in de ellende zou storten, zijn deze mensen op de Filippijnen toch gelukkig. Geloof het of niet: echt happy.” Maar ik was niet overtuigd. Ik verbleef ook in gastgezinnen. Ik zag een stiefvader die elke dag dronken thuis kwam van…..niet zijn werk, want dat had ie niet. Hij sprak goed Engels maar ik begreep er meestal niets van. Ik zag een moeder en een fotoboek met foto´s van haar zus, in Koeweit. De zus kijkt niet gelukkig. “Ze wordt geslagen en ze verdient bijna niets. We hebben al drie maanden geen geld meer van haar ontvangen.” “Kijk, dat zijn haar kinderen”, en ze wijst mij op twee kleine kinderen die buiten spelen met een sandaal. “Haar kinderen wonen bij mij, ze hebben hun moeder, mijn zus, al twee jaar niet gezien.” Ze bladert verder, ik zie een jongen van een jaar of 18. “Dat is mijn oudste zoon, hij is na zijn middelbareschooldiploma vertrokken naar Manilla, er was hier geen werk.” “Wat doet hij dan nu?”, vraag ik, maar er komt slechts met moeite een antwoord. “Ik weet het niet”, zegt de moeder, ”ik heb al zes maanden niets van hem gehoord. Zijn mobieltje is ook afgesloten.” Er staan nog veel meer plaatjes in het fotoalbum maar ik dwaal af, ik moet terug naar de spreekkamer en Britt.
Microkrediet
“Word je gepest op school?”, klinkt mijn volgende vraag. Moeder en dochter schudden het hoofd. Nee, Britt is een populair meisje en heeft veel vriendinnen. “Hoe is de situatie thuis?”, vraag ik aan moeder. “Iedereen verder gezond?” “Ik wel”, zegt moeder, “en met je vader gaat het ook prima, hè Britt?” Ik maak een aantekening in de status. Daar reageert moeder gelijk op: “Mijn man en ik zijn nu bijna 4 jaar uit elkaar, dokter, maar Britt heeft daar geen last van, er was van meet af aan een prima omgangsregeling.” Dat heb ik vaker gehoord, zo vaak dat ik soms denk dat misschien het uiteindelijke doel van het huwelijk is om samen tot een 10
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
De huizen die op de foto’s staan, zijn vorig jaar verwoest door de tyfoon Fengshen.
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 11
Ontsnappen
“Britt, we gaan het plas ophouden trainen, het komt wel in orde!” Britt knikt opgelucht, moeder sputtert nog wat tegen. “Mevrouw, voor sommige dingen bestaan geen operaties of medicijnen”, leg ik uit, “als Britt haar best doet gaat het echt in orde komen.” Britt lijkt gelukkig met mijn antwoord, moeder houdt haar twijfels. En nu op naar de tweede Filippijnenreis. We gaan de sloppenwijken bezoeken. Hoe
kun je daaruit ontsnappen? Van je regering zal het antwoord niet komen, die doen niets of gaan met bulldozers de sloppenwijken te lijf. Je moet het dus zelf doen, maar hoe? Met microkrediet? Extra scholing? Geld van de liefdadigheid van de Westerse wereld voor een nieuw huis buiten Manilla? Training in het buitenland? Kleine criminaliteit? We gaan met 15 leerlingen naar de antwoorden op zoek. Eén antwoord weet ik al wel: wat maken de mensen hier,
ondanks alle ellende, toch een gelukkige indruk. Ze zijn echt happy, zo anders als bij ons. Nog één nacht slapen en dan weten we of de reis doorgaat. Best spannend. Namens de projectgroep Both Sides Now (Ineke van den Berg, Aagje Verkerk, Marc Spieringhs, Jaap en Karel Karsten) – Jaap Karsten kinderarts/tropenarts
Nieuwsgierig geworden naar de uitslag en het project? Kijk dan op www.bothsidesnow.nl (met o.a. filmbeelden van het project van vorig jaar) Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
11
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 12
Kunst en Vliegwerk in de TAP Tijdens de laatste TAP was het bij mavo3 letterlijk kunst en vliegwerk. De leerlingen zijn gedurende twee dagen bezig geweest met het ckv-project met als thema humor. Dit thema werd in drie verschillende workshops op geheel eigen wijze door de leerlingen vormgegeven en gepresenteerd op de dinsdagmiddag. De leerlingen konden in de week ervoor hun voorkeur aangeven waarbij ze konden kiezen uit dans, decor ontwerpen/bouwen en muziek. Deze workshops werden geleid door zowel leerlingen als docenten, namelijk Sabina Sodkhan en Michele ter Voert voor dans, Willem Nanning voor decor en Linda Visser voor muziek..
Na afloop van het project schreven de leerlingen een kort verslag, waaruit enkele citaten:
waarvan ik het niet had verwacht best muzikaal waren!”(Victor Kievitsbosch).
“Haren, 12 februari 2009. In het groenste dorp van Nederland genaamd Haren werd dinsdag om 14.00 uur het tweedaagse project ‘Humor’ afgesloten. (...) Bij het decor werd hard gewerkt aan panelen die bestonden uit driehoeken waarbij op elke zijde een humoristische afbeelding geschilderd werd. (….) Tijdens de werkdagen werd druk gedanst in de gymzaal en het resultaat mag er zijn! (…) Er werd fanatiek gezongen en druk getrommeld en tijdens de afsluiting leek het wel alsof er een engeltje in je oor schreeuwde!” (Nick Berends).
“Ik vond het twee leuke dagen. Ik zit zelf ook op dans dus ik vond het leuk om te doen. Het presenteren vond ik het leukst”(Leonie Nijhof )
“In het begin was het niet echt mooi, maar op een gegeven moment werd het dat wel. Het viel me op dat sommige mensen
12
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
“Het is me opgevallen dat iedereen wel erg zijn best heeft gedaan!”(Charlotte Nankman). “Het viel me op dat het heel erg gezellig was”(Glenn Berendsen). – Willem Nanning, docent techniek – Liesbeth Betten, docent muziek
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 13
Ouders voor de klas In het vorige Maartensmagazine heb ik u verteld over SWT, studiewerktijd, in het vwo-team. Tijdens SWT mogen leerlingen zich inschrijven voor een bepaald vak. Leerlingen krijgen dan ondersteuning voor het gekozen vak of juist een stukje verrijking. Dit schooljaar hebben voor het eerst ouders meegewerkt aan een SWT-blok. In de maanden januari en februari hebben maar liefst 25 ouders voor de klas gestaan. Zij hebben aan de klassen 3P, 3Q en 3R voorlichting gegeven over hun eigen beroep. Dit in het kader van de profielkeuze in klas 3. Een kleine greep uit de verschillende beroepen.
• • • • • •
Manager GGD Bankier Internist Boomverzorger Filosoof Budget consulent
Deze vorm van SWT heeft geresulteerd in enthousiaste leerlingen, ouders en collega’s. Kortom, een groot succes en zeker voor herhaling vatbaar. Leerlingen hebben een goed beeld gekregen van bepaalde beroepen en opleidingen. Hierbij wil ik nogmaals alle ouders danken voor hun enthousiaste deelname. Als afsluiting een aantal reacties van ouders. Cato van der Vlugt, voorlichter op de Rijksuniversiteit: Beroepenvoorlichting op het Maartens; dat is nog eens leuk werk! 's Morgens om half 9; een klas vol nieuwsgierige gezichten. Wat zou die mevrouw van de Rijksuniversiteit Groningen te vertellen hebben. Ik heb verteld wat ik doe als voorlichter op de universiteit bij de afdeling Onderwijsvoorlichting maar ook bij het Universiteitsmuseum, hoe een gemiddelde werkdag van mij eruit ziet, wat er leuk en soms lastig aan mijn werk is. Gelukkig kwamen er ook vragen. De leukste vraag vond ik die van een jongen helemaal vooraan: "Kan je er op de universiteit ook uitgestuurd worden?" Ik vond het inspirerend ‘werk’ om deze derdeklassers voor te mogen lichten en wens hen allemaal veel succes toe bij het maken van hun profielkeuze. Carine Joosse, manager ICT: Ik vond het een hele eer om een presentatie voor de klas te geven! Het is wel lastig om een goed beeld te geven van wat wer-
ken en een baan precies zijn. Ik hoop dat bij het kiezen van de profielen de leerlingen vooral die vakken uitzoeken waar ze plezier aan beleven, of voor welke ze trots zouden zijn om een diploma in te behalen. Dan komt de rest vanzelf wel! Mieke de Jonge, ergotherapeut: Ergotherapie......, geen enkele jongere uit 3 atheneum kent dit vak. De hele groep gaat braaf achter in de klas zitten; de voorste tafels blijven leeg.... Gelukkig, want een ergotherapeut laat mensen hier het liefst HANDELEN. Met elastieken om beide handen proberen de jongeren hun schoenen uit te trekken of hun boek uit hun tas te halen. De ervaring van het hebben van een handicap, het effect op je motoriek en je probleemoplossend vermogen in een notendop. Bedankt voor jullie samenwerking. Harry Poelman, stadsdeelsecretaris gemeente Groningen: Mijn doel was om aan de hand van een filmpje en een quiz mijn beroep toe te lichten aan de SWT-groep. Wat doet een gemeente voor haar bewoners en waar kan het allemaal nog beter? Over samenwerken en maatschappelijke betrokkenheid. Over cultuurverschillen, maar ook over het uitgeven van gemeenschapsgeld. De klas bleek veel maatschappelijke kennis in huis te hebben. Veel meer dan ik vooraf had verwacht en het toepasselijke profiel is door de groep goed ingeschat (Cultuur & Maatschappij, Economie en Maatschappij), dus mijn complimenten aan alle leerlingen! En het mooiste moment van het lesuur: toen burgemeester Wallage van Groningen in het filmpje de kijker toesprak over samenwerking tussen gemeente en wijkbewoners was het even muisstil in de klas. En voor mijzelf: een
duik vanaf de hoge plank in een nostalgisch (school)zwembad. Het leek alsof de tijd even stil was blijven staan. Sipke Havinga, VROM-Inspectie Noord: Op dinsdag 10 februari heb ik aan de hand van foto’s inzichtelijk proberen te maken wat de VROM-Inspectie zoal doet. De VROM-Inspectie houdt toezicht op heel veel zaken. Dit varieert van de ruimtelijke ordening tot het verwijderen van asbest, van genetisch gemodificeerde organismen tot het gebruik van kernenergie, van drinkwaterproductie tot het binnenklimaat van bijvoorbeeld scholen. We werken daarbij veel samen met andere instanties. De foto die de meeste indruk maakte was die van de computerstortplaats in Ghana, waarop een dikke laag printplaten ligt tot aan de horizon.... Ik vond het een leuke ervaring en ben zeker bereid het nog eens te komen vertellen. Clemens Rommers, revalidatiearts en universitair docent: Vertellen over je eigen vak is een uitdaging die ik graag ben aangegaan. De leuke en minder leuke dingen van het medisch werk van alledag heb ik trachten te schetsen. Ook de studie geneeskunde in de moderne vorm anno 2009 is een mooie studie met veel uitdagingen. Vanwege de numerus fixus moeten de toekomstige studenten wel goed nadenken over een alternatief bij uitloten. Ik heb het een heel gezellig uur gevonden met een prima sfeer. Voor alle aspirant medici: veel succes met jullie keuze voor de toekomst. Eric Bergshoeff, hoogleraar natuurkunde: Ik heb de SWT- presentatie over mijn beroep met veel plezier gedaan. Het dwingt je na te denken over wat je beroep nu precies inhoudt (waarom zou iemand dit beroep willen kiezen?) en het leverde ook leuke, soms onverwachte, reacties en vragen van de leerlingen op. Dit initiatief moet zeker herhaald worden! – Senta Schuurman SWT-coördinator
Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
13
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 14
Rwanda onder de loep: internationalisering in de klas De laatste dagen van januari 2009. Wie tijdens de open dagen bij de sectie History, Geography in het lokaal van het tweetalig onderwijs (TTO) binnenloopt, ziet door leerlingen gemaakte posters hangen. Ze nemen je mee naar Rwanda: de actuele geografische situatie, de burgeroorlog tussen de Hutu’s en Tutsi’s, het kolonialisme van de negentiende eeuw en de genocide.
Rond de open dagen speelt altijd de vraag: wat is de identiteit van de school en welke kenmerken horen hierbij? Achter de posters schuilt in elk geval een deel van het antwoord. TTO werkt deels vakoverstijgend en in het curriculum proberen we te denken vanuit een holistische mensvisie. De posters laten de actualiteit zien, maar ook de geschiedenis van het kolonialisme en de etnische problemen die Rwanda geteisterd hebben. Het Rwanda project is ontstaan uit een spontane samenwerking tussen de vakken Geography (Pieter van der Veen) en History (Connie Vanderveen). De leerlingen uit de tweede klas TTO zijn op allerlei manieren actief geweest. Zo hebben ze bronnenonderzoek voor de verschillende deelonderwerpen gedaan, antwoord gegeven op de gestelde onderzoeksvragen en het een en ander vormgegeven in een poster. Ze hebben hierbij in groepjes gewerkt. Die posters zijn uiteindelijk voor de klas gepresenteerd en waren het uitgangspunt 14
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
voor een gedachtewisseling met twee mensen die in Rwanda werken. Wie waren deze mensen en hoe kwamen ze op onze school terecht? Om deze vragen te beantwoorden moeten we even terug in de tijd.
De niet-regeringsorganisatie VSO zit al jaren in Rwanda en Geert, de broer van Pieter van der Veen is een van de vrijwilligers die daar actief zijn in de ontwikkeling van het onderwijs. Zijn activiteiten waren ingebed in het ontwikkelingswerk van bisschop Kalimba van de Anglicaanse kerk, die probeert de leefomstandigheden in zijn bisdom te verbeteren. Via de e-mail schreef Geert over zijn ervaringen: over het harde leven, de moeilijke situatie in het onderwijs, maar ook over de grappige voorvallen en het prachtige landschap. Bij de behandeling ‘Afrika’ uit het 2e klas boek in de vwo-klassen kon broer Pieter hier gebruik van maken. Toen aan het eind van dit onderwerp de situatie van de vele (aids)wezen werd belicht, rees de vraag of de leerlingen niet zelf iets voor deze weeskinderen konden betekenen. Er zijn spontaan door groepjes leerlingen acties voorgesteld en uitgevoerd om geld bij elkaar te brengen. Via zelfgemaakte koek en snoep, een sponsorloop en het verkopen van hals- en armbandjes kwam er een aardig bedrag bij elkaar. Dat is nu bijna een jaar geleden. Vlak voor de zomer kwam het bericht dat bisschop Kalimba in het najaar naar Nederland zou komen om zijn projecten te promoten. En daaraan gekoppeld was de vraag of hij ook wat voor onze school zou kunnen betekenen..... Het leek ons een goede gelegenheid om
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 15
een heel andere wereld de school binnen te halen en onze leerlingen in contact te brengen met een andere leefsituatie. Omdat de bisschop Engels spreekt lag een bezoek aan TTO-klassen het meest voor de hand.... Dit bezoek viel in de week na de herfstvakantie. In de klas was er eerst een korte presentatie via de beamer over het (school)leven in Rwanda. Daarna gaven onze leerlingen een toelichting op hun posters. Een van de onderwerpen ging over de vergelijking van het leven van Nederlandse leerlingen (wat vinden we belangrijk?) met die van hun Rwandese
leeftijdgenootjes. De bisschop vertelde over zijn eigen leven als kind van een Hutu-vader en een Tutsi-moeder, het sjouwen met jerrycans water op zijn hoofd elke dag, het in de gaten houden van de geiten en het belang dat zijn ouders hechtten aan een goede opleiding. Volhardend als hij was en met behulp van beurzen kwam hij uiteindelijk op de universiteit terecht. Er kwamen natuurlijk ook allerlei rechtstreekse vragen over de donkere tijden van de genocide: wat gebeurde er met u en uw familie (gevlucht), hoe weet je of iemand een Hutu of een Tutsi is (dat werd destijds in het paspoort gezet op bevel van de Belgische kolonisator) en hoe gaat het
nu tussen de verschillende bevolkingsgroepen (in Rwanda is het rustig, maar de problematiek is helaas nog actueel, vooral nu in het buurland Kongo)? Veel vragen en antwoorden met nadruk op positieve ontwikkelingen en zaken die het leven de moeite waard maken. Ten slotte kregen de leerlingen ook een uitnodiging van de bisschop om na hun schooltijd een paar jaar in Rwanda te komen werken. Na dit geslaagde bezoek kwam de vraag: "Wat kunnen we doen?" nogmaals naar boven. Tijdens de zeer geslaagde kerstmarkt is er veel geld ingezameld en een deel daarvan is bestemd voor Rwanda. Hiermee wordt het ‘rijstzakkenproject’ ondersteund. Het heeft tot doel om op een eenvoudige manier lesmateriaal te ontwikkelen voor scholen. We hopen op deze manier een kleine bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het onderwijs ver van hier. Voor onze school blijft een project in het kader van de internationalisering ook volgend jaar op de agenda staan. – Connie Vanderveen, docent History – Pieter van der Veen, docent Geography
Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
15
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 16
Over het examen Vanaf het moment waarop dit Maartensmagazine verschijnt, staat er binnen de school al weer veel in het teken van de voorbereiding op het Centraal Examen (CE). Docenten trachten er alles aan te doen om hun leerlingen zo goed mogelijk op het CE voor te bereiden. De CE-draaiboeken worden weer uit de kast gehaald. Ouders en leerlingen voelen wellicht de examenspanning soms al door hun aderen gaan. Vanaf 18 mei zal het moeten gebeuren in de beide gymzalen. Het is daarom een geschikt moment om in dit MM een en ander over het examen uiteen te zetten. 1. SE en CE / alleen SE
Zowel in de Tweede Fase als in het vmbo kunnen we de examenvakken verdelen in twee groepen: vakken die een schoolexamen (SE) én een CE hebben en vakken die alleen een SE hebben. Omdat het schoolexamen in de Tweede Fase en het vmbo een dossierkarakter heeft, start het al bij het begin van de Tweede Fase en klas 3 van het vmbo. Een aantal vakken wordt al in een eerder stadium afgerond. Van de reeds afgeronde vakken staan de eindcijfers of beoordelingen inmiddels vast. Hoe wordt het eindcijfer berekend als er alleen een SE is? Het eindcijfer van het schoolexamen is het gewogen gemiddelde van de beoordelingen die voor de onderdelen van het schoolexamen aan de kandidaat zijn gegeven, afgerond op één decimaal. Ook voor de vakken die alleen een schoolexamen hebben, wordt eerst een eindcijfer schoolexamen in één decimaal berekend. Het eindcijfer schoolexamen wordt pas daarna afgerond tot het eindcijfer eindexamen. Dit is een heel cijfer. Een voorbeeld: het gewogen gemiddelde van het schoolexamen is 7,37. Het eindcijfer SE is dan 7,4. Het eindcijfer eindexamen is een 7. Nog een voorbeeld: het gewogen gemiddelde van het schoolexamen is 6,47. Het eindcijfer SE is dan 6,5. Het eindcijfer eindexamen is 7. 2. Slaag/zakregeling vmbo-tl
Een eindexamenkandidaat vmbo-tl is geslaagd met: 1 x 5 en alle overige cijfers 6 of hoger of: 2 x 5 en tenminste 1 x 7 en alle overige cijfers 6 of hoger of: 1 x 4 en tenminste 1 x 7 en alle overige cijfers 6 of hoger. Daarnaast moet voor de kunstvakken1 en lichamelijke opvoeding en het sectorwerkstuk de kwalificatie ‘goed’ of ‘voldoende’ behaald zijn. havo
Alle eindcijfers voor vakken buiten het CC (combinatiecijfer) én het CC een 6 of hoger, waarbij afzonderlijke cijfers voor de samenstellende vakken van het CC minimaal een 4 zijn 1 x 5 en de rest 6 of hoger 1 x 4 en de rest 6 en hoger met een rekenkundig gemiddelde van 6,0 of hoger 16
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
2 x 5 en de rest 6 en hoger met een rekenkundig gemiddelde van 6,0 of hoger 1 x 4 en 1 x 5 en de rest 6 en hoger met een rekenkundig gemiddelde van 6,0 of hoger vwo
Een eindexamenkandidaat vwo is geslaagd als: alle eindcijfers 6 of hoger zijn, of: er 1 x 5 of 1 x 4 is en alle overige eindcijfers 6 of hoger zijn, of: er 2 x 5 of 1 x 5 en 1 x 4 is en alle overige eindcijfers 6 of hoger zijn, en van de twee onvoldoende eindcijfers er niet meer dan één onvoldoende het profieldeel betreft. Daarnaast moet er voldaan zijn aan de voorwaarde dat CKV1, LO en het profielwerkstuk met voldoende of goed resultaat zijn afgesloten. Een leerling kan niet zakken op een extra vak in het vrije deel. Als voldaan wordt aan de totale examenverplichting wat uren betreft (één examenvak met een studielast van minimaal 120 studielasturen voor zowel havo als vwo; 480 uur voor het gymnasium) kan een extra vak tot na het centraal examen weggestreept worden. 3. De plaats van het profielwerkstuk (havo/vwo) en sectorwerkstuk (vmbo-tl) binnen het examen.
Het profielwerkstuk is een onderdeel van het schoolexamen van havo en vwo. Het is een werkstuk waarin op geïntegreerde wijze kennis, inzicht en vaardigheden aan de orde komen, die van betekenis zijn in het betreffende profiel. Het sectorwerkstuk is een onderdeel van het schoolexamen van vmbo-tl. Dit is een werkstuk waarin algemene vaardigheden worden getoetst. Het onderwerp moet passen binnen de sector waarin de leerling het examenpakket heeft gekozen. Profielwerkstukken en sectorwerkstukken moeten minimaal met een voldoende of een goed beoordeeld zijn. Het afronden van het profielwerkstuk of het sectorwerkstuk is voor de kerstvakantie gepland. De leerling heeft zo de mogelijkheid om bij een eventuele onvoldoende nog op tijd ‘herstelwerkzaamheden’ uit te voeren.
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 17
Belangrijke data voor examenleerlingen weken 15/17 week 17 week 17 week 18/19 week 20
Lesweken Herkansingen laatste periode Laatste lesdag examenklassen op vrijdag 24 april Meivakantie, t/m woensdag 6 mei Dinsdag 12 mei 14.15: cijfercontrole en CEinstructie. Examenkandidaten verplicht aanwezig! weken 21/23 CE-1 vanaf maandag 18 mei tot en met woensdag 3 juni week 25 Uitslag CE-1 vmbo op woensdag 17 juni (onder voorbehoud) Uitslag CE-1 havo/vwo op donderdag 18 juni (onder voorbehoud) week 25 Inleveren aanvraag herkansing/herprofilering vrijdag 19 juni vóór 16.00 uur bij A. Timmerman, W116 week 26 CE-2 op maandag 22 juni (vmbo), dinsdag 23 juni (vmbo/h/v) en woensdag 24 juni (h/v) week 27 Uitslag CE-2 op woensdag 1 juli week 27 Diploma-uitreiking op donderdag 2 juli
Belangrijke bronnen voor exameninformatie
De officiële informatie over alle facetten van het eindexamen is terug te vinden op de internetsite www.eindexamen.nl. Dit is de meest betrouwbare bron voor alle overheidsinformatie. Hier vindt u ook het complete rooster voor het CE-I en CE-II. Half april zal de traditionele Examenkrant weer aan de leerlingen worden uitgedeeld. De Examenkrant wordt uitgegeven door het Ministerie van Onderwijs en bevat alle praktische informatie met betrekking tot de examens. Tot slot
Vlak voor de start van de centrale examens wordt aan alle leerlingen een exameninstructie gegeven. Alle kandidaten ontvangen dan een pakket informatie waarin alle relevante zaken geordend zijn opgenomen. We hebben getracht de informatie zo nauwkeurig mogelijk in bovenstaand artikel te vermelden. Hetzelfde doen we in het informatiepakket dat de leerlingen t.z.t. zullen ontvangen. Maar het is mogelijk dat er nog wijzigingen zullen komen. Aan het bovenstaande kunnen derhalve geen rechten ontleend worden. Hoewel we proberen zo volledig mogelijk te zijn, kunnen we ons voorstellen dat u nog vragen heeft. Neem in dat geval gerust contact met de school op. U kunt zich wenden tot ondergetekende. – A.A. Timmerman, Examencoördinator
[email protected]
Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
17
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 18
Jaaragenda 2008-2009 ––––––––––––––––––––––– Maart week 14 TTO4 visit students here ma 30 20.00 ouderavond gymnasium voor brugklasouders di 31 14.15 info leerlingen tto4-v5 ––––––––––––––––––––––– April do 02 18.30 tafeltjesavond TAP 4 h5v5v6 vr 03 * week 15 TAP 4 ma 06 * TAP 4 h5v5v6 wo 08 * TAP TF Excursie Westerbork 2 mavo 18.30 tafeltjesavond IS 08.25 Environment Project TTO1/MYP1/2 (-16.00) do 09 * TAP TF vr 10 GOEDE VRIJDAG (geen lessen) week 16 ma 13 PAASMAANDAG (geen lessen) di 14 20.00 ouderavond taizé klas 1 kinderen mee naar het werk wo 15 20.00 contactouders 20.00 Maartens Cultureel do 16 * inleveren definitieve profiel-/pakketkeuze week 17 do 23 18.00 presentaties "vreemd" h4/v4 20.00 MR vr 24 * laatste lesdag examenklassen week 18 MEIVAKANTIE/MUNOL week 19 IBDP 2 exams start week 20 di 12 14.15 CE-instructie 15.00 cijfercontrole (examendocenten verplicht aanwezig) & meegeven examenwerk 20.00 contactouders wo 13 10.00 proefexamen m-team (-13.00) week 21 ma 18 * start CE 1 do 21 HEMELVAART * Last day of IBDP exams vr 22 VRIJ week 22 do 28 20.00 MR week 23 ––––––––––––––––––––––– Mei ma 01 PINKSTERMAANDAG (geen lessen) wo 03 * laatste dag CE 1 week 24 vr 12 16.00 voorlichting Hanzehogeschool late-beslissers 19.00 MAD Evening (H)
18
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
week 25 wo 17 * uitslag CE 1 mavo do 18 * uitslag CE 1 havo/vwo 20.00 MR 20.00 Theater vr 19 20.00 Theater week 26 TAP 5 ma 22 * CE-II mavo di 23 * CE-II mhv wo 24 * CE-II hv sportdag klas 1 do 25 * vr 26 * sportdag klas 3 * Slagharen leerjaar 1 09.00 inleveren boeken mavo4 (-10.00) 10.00 inleveren boeken havo5 (-11.00) 11.00 inleveren boeken v6 (-12.00) week 27 ma 29 * inleveren boeken di 30 * inleveren boeken ––––––––––––––––––––––– Juni wo 01 NIO afname * uitslag CEII inleveren boeken do 02 13.00 diplomauitreiking h5 16.30 diplomauitreiking v6 20.00 diplomauitreiking m4 20.00 MR vr 03 * examresults DP2/IBDP week 28 ZOMERVAKANTIE tot en met 23 augustus 2009 * Taizé ma 06 09.00 revisie
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 19
Jaarg ang 9 – apr il 2 0 09
19
MAARTENS MAG 3 08-09:MAARTENS MAG 1 07-08 18-3-09 15:36 Pagina 20
20
Ja ar gan g 9 – apr il 200 9
voorkant + adv 3 08-09:Opmaak 1 18-3-09 15:33 Pagina 3
Fontijn & Partners is een veelzijdig communicatiebureau. Naast de productie van dit magazine, houden wij ons ook met de volgende zaken bezig:
Polakkenweg 3 Postbus 12 9422 ZG Smilde T: (0592)420200 E:
[email protected] www.fontijn.nl
• • • • • • •
Huisstijl ontwikkeling; Marketing; Media inkoop; Boekproducties; Projectmanagement; Tekstproducties; Internetontwikkeling.
Kijk op www.fontijn.nl voor meer informatie. Maar met een persoonlijk gesprek komt u nog verder.
IZX]c^Z`^hdkZgVa#=ZikVaidchZ^\Zca^_`c^ZiZZchbZZgde!od\ZlZcYo^_c lZVVc]ZiXdb[dgiZc\ZbV`YViiZX]c^Z`bd\Za^_`bVV`i#BVVg]dZodj dcoZbVVihX]Vee^_[jcXi^dcZgZcodcYZgkZga^X]i^c\dehigVVi!kZglVgb^c\ ^cdcoZ]j^oZc!^ciZgcZiZcbdW^ZaZiZaZ[dc^Zd[lVgblViZgj^iYZ`gVVc# IZX]c^hX]kV`bVchX]VehiVVi\VgVcikddgkZ^a^\]Z^Y!`lVa^iZ^iZc^ccdkV" i^ZkZdeadhh^c\Zc#=ZiLZg`ZcAZZg8daaZ\Zodg\iZgkddgYViiZX]c^hX]iVaZci o^X]dcil^``Zai#OdW^ZYZcl^_aZZgWVcZc^cYZkda\ZcYZdeaZ^Y^c\hg^X]i^c\Zc/ bZiVVa"!ZaZ`igd"!bdidgkdZgij^\Zc"!^c[gV"!^chiVaaVi^Z"ZcegdXZhiZX]c^Z`#
?djlidZ`dbhi^cYZiZX]c^Z`
::CI:8=C>H8=K6@ A::G?:7>? =:IL:G@:CA::G 8DAA:<:
=ZiLZg`ZcAZZg8daaZ\ZW^ZYi_djVaaZkddglVVgYZc/ DeaZ^Y^c\higV_ZXiZcdebVVi EZghddca^_`ZWZ\ZaZ^Y^c\ZcXdVX]^c\ @ZjoZj^iWdkZchiVVcYZdeaZ^Y^c\higV_ZXiZc OZ`Zg]Z^YkVcZZcY^ZchikZgWVcYbZij^ihiZ`ZcYZVgWZ^YhkddglVVgYZc Kddgj^io^X]ideZZcXVgg^gZ^cYZiZX]c^Z` LZg`ZcYcaZgZcYZgkVg^c\deYdZc =ZiLZg`ZcAZZg8daaZ\Z^hZZc^c^i^Vi^Z[kVcLZg`ZcKV`bVchX]Ve# LZg`ZcKV`bVchX]Ve^hZZcaVcYZa^_`hVbZclZg`^c\hkZgWVcYkVc]dc" YZgYZciZX]c^hX]ZZc^cYjhig^aZWZYg^_kZc#7ZYg^_kZcY^Z\gVV\^cXdciVXi `dbZcbZi\Zbdi^kZZgYZbZchZcY^ZYZiZX]c^Z`lZao^Zco^iiZc#
@^_`kddgbZZg^c[dgbVi^Zdelll#lZg`ZcaZZgXdaaZ\Z#ca LZg`ZcKV`bVchX]Ve EViZghldaYhZlZ\-%.,'-7B
Jaargang 9 – januari 2 0 0 9
13
voorkant + adv 3 08-09:Opmaak 1 18-3-09 15:33 Pagina 4