energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
INSPECTIEPROTOCOL DEEL V : Installaties – ruimteverwarming Inhoud 1
Definities .................................................................................................................................................................... 3 1.1 Warmteproductie............................................................................................................................................... 3 1.2 Ruimteverwarmingsinstallatie ................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1.3 Individuele (centrale) verwarming.................................................................................................................... 3 1.4 Decentrale verwarming ..................................................................................................................................... 3 1.5 Collectieve verwarming .................................................................................................................................... 3 1.6 Afstandsverwarming ......................................................................................................................................... 4 2 Bewijsstukken ................................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3 Opdeling verwarmingsinstallaties .............................................................................................................................. 4 4 Warmteproductie ...................................................................................................................................................... 12 4.1 Fabricagejaar................................................................................................................................................... 12 4.2 Stookinrichting................................................................................................................................................ 12 4.3 Type opwekker ............................................................................................................................................... 12 4.4 Individuele centrale verwarming: ketels ......................................................................................................... 12 4.4.1 Type ketel ................................................................................................................................................... 12 4.4.2 Testrendement bij 30% deellast.................................................................................................................. 16 4.4.3 Gasketels..................................................................................................................................................... 18 4.4.4 Stookolieketels ........................................................................................................................................... 19 4.4.5 Ketels op vaste brandstoffen....................................................................................................................... 21 4.4.6 Regeling van de watertemperatuur van de ketel ......................................................................................... 24 4.5 Individuele centrale verwarming: elektrische centrale verwarming................................................................ 30 4.6 Individuele centrale verwarming: WKK ......................................................................................................... 32 4.7 Individuele centrale verwarming: warmtepompen.......................................................................................... 34 4.7.1 Type brandstof............................................................................................................................................ 34 4.7.2 Type warmtebron........................................................................................................................................ 35 4.8 Decentrale verwarming: decentrale elektrische verwarming .......................................................................... 38 4.9 Decentrale verwarming: kachels ..................................................................................................................... 39 4.9.1 Fabricagejaar .............................................................................................................................................. 39 4.9.2 Label ........................................................................................................................................................... 39 4.9.3 Type............................................................................................................................................................ 39 4.10 Collectieve verwarming .................................................................................................................................. 41 4.10.1 Collectieve verwarming: aantal wooneenheden ..................................................................................... 41 4.10.2 Collectieve verwarming: aantal ketels.................................................................................................... 42 4.10.3 Collectieve verwarming: type opwekker................................................................................................ 42 4.10.4 Collectieve verwarming: regeling .......................................................................................................... 43
VERSIE 11 januari 2013
1 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
5
6 7
8
4.11 Afstandsverwarming ....................................................................................................................................... 43 4.11.1 Afstandsverwarming: herkenning .......................................................................................................... 44 4.11.2 Afstandsverwarming: type ..................................................................................................................... 46 Distributie................................................................................................................................................................. 46 5.1 Individuele centrale verwarming..................................................................................................................... 47 5.2 Collectieve verwarming .................................................................................................................................. 47 5.3 Luchtverwarming............................................................................................................................................ 48 Afgifte ...................................................................................................................................................................... 48 Regeling ................................................................................................................................................................... 49 7.1 Individuele installaties .................................................................................................................................... 51 7.2 Collectieve installaties .................................................................................................................................... 51 7.3 Afstandsverwarming ....................................................................................................................................... 51 Circulatiepomp ......................................................................................................................................................... 51
VERSIE 11 januari 2013
2 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
1
Inleiding
Het ruimteverwarmingssysteem wordt beoordeeld op volgende aspecten: •
productierendement
•
distributierendement
•
afgifterendement
•
regelrendement
Het systeemrendement wordt bepaald aan de hand van de bovenvermelde rendementen.
2
Definities
Voor de ruimteverwarmingsinstallatie worden gegevens verzameld over de warmteproductie, de warmtedistributie, de warmteafgifte en de regeling.
2.1
Ruimteverwarmingsinstallatie
Onder een ruimteverwarmingsinstallatie wordt de combinatie van het opwekkings- en afgiftesysteem verstaan.
2.2
Warmteproductie
Warmteproductie is mogelijk via individuele, collectieve of decentrale verwarming. Ook afstandsverwarming is mogelijk. De warmte wordt geproduceerd in het opwekkingssysteem (bijvoorbeeld een ketel).
2.2.1 Individuele (centrale) verwarming Een individuele verwarmingsinstallatie wordt gekenmerkt door een opwekkings-, distributie-, regelings-, en afgiftesysteem. Bij individuele installaties wordt slechts één wooneenheid verwarmd door de verwarmingsinstallatie.
2.2.2 Decentrale verwarming Decentrale verwarmingstoestellen geven de opgewekte warmte rechtstreeks af in de ruimte waar ze geplaatst zijn, zonder de aanwezigheid van een warmtedistributienetwerk. Het opwekkings- en het afgiftesysteem zitten vervat in hetzelfde verwarmingstoestel. Losse, verplaatsbare toestellen worden niet beschouwd als verwarmingsinstallatie, en moet dus niet gerapporteerd worden.
2.2.3 Collectieve verwarming Een collectieve verwarmingsinstallatie wordt gekenmerkt door een opwekkings- distributie-, regelings- én afgiftesysteem. Op een collectieve verwarmingsinstallatie zijn meerdere wooneenheden aangesloten.
VERSIE 11 januari 2013
3 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
2.2.4 Afstandsverwarming Bij afstandsverwarming wordt warmte geleverd afkomstig van een warmtenet of een stookplaats buiten het gebouw waarin de wooneenheid zich bevindt. Voor een gedetailleerde definitie zie 4.11.
2.3
Warmtedistributie
Onder warmtedistributie wordt heel het leidingensysteem inclusief kleppen, koppelingen en pompen dat de geproduceerde warmte van het opwekkingstoestel naar de te verwarmen lokalen transporteert verstaan. Gegevens over warmtedistributie moeten enkel bij individuele en collectieve verwarmingssystemen ingevoerd worden. Warmtedistributie wordt uitgebreid besproken in hoofdstuk 5.
2.4
Warmteafgifte
Bij individuele verwarming, collectieve verwarming en afstandsverwarming moeten gegevens over de warmteafgifte ingevoerd te worden. Warmteafgifte wordt behandeld in hoofdstuk 6.
2.5
Regeling
Bij alle types installaties, met uitzondering van de decentrale installaties, moet het regelsysteem van de verwarming aangeduid worden. Regeling wordt besproken in hoofdstuk 7.
3
Opdeling verwarmingsinstallaties
In een wooneenheid kunnen verschillende verwarmingsinstallaties voorkomen. Aan de hand van onderstaand stappenplan moet het beschermde volume van de wooneenheid over de verschillende installaties verdeeld worden. Op www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea wordt een rekenblad ter beschikking gesteld dat de energiedeskundige kan helpen bij het doorlopen van dit stappenplan. Een schets van de opdeling van de verwarmingsinstallaties moet door de energiedeskundige bijgehouden worden. Stap 1 Lijst de aanwezige verwarmingsinstallaties op Lijst voor elke ruimte in de wooneenheid alle verwarmingsinstallaties (zie 2.1) op die de ruimte bedienen. Een verwarmingsinstallatie wordt gekenmerkt door een opwekkings- en een afgiftesysteem. Radiatoren en convectoren worden als eenzelfde afgiftesysteem beschouwd, net zoals vloer-, wand- en plafondverwarming. De combinatie van radiatoren of convectoren met vloer-, wand- of plafondverwarming in eenzelfde ruimte, wordt beschouwd als één afgiftesysteem dat als dusdanig in de software ingevoerd wordt en moet niet verder opgesplitst worden. Bijzondere geval: watervoerende kachel Kachels die via een bijkomend distributiesysteem met warmwaterleidingen (een deel van) de wooneenheid verwarmen, worden opgesplitst in decentrale en centrale verwarming. Voor de ruimte waar de kachel opgesteld staat, wordt deze ingegeven als een decentraal systeem. De eigenschappen van het decentrale systeem worden daarbij waarheidsgetrouw overgenomen. Als er in de ruimte waar de kachel opgesteld staat ook andere afgifte-elementen voorkomen, die hun warmte uitsluitend van de kachel verkrijgen, worden deze verwaarloosd.
VERSIE 11 januari 2013
4 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
In de ruimtes die door het distributiesysteem van de kachel verwarmd worden, wordt een centraal systeem ingevoerd. Hierbij wordt een fictieve niet-condenserende ketel beschouwd die gebruik maakt van dezelfde brandstof als de kachel. Als fabricagejaar van de ketel, wordt het fabricagejaar van de kachel verondersteld en er moet worden aangenomen dat de watertemperatuur van de ketel wordt geregeld door een kamerthermostaat. Het verdeel-, afgifte- en regelsysteem van de fictieve centrale verwarming wordt ingevoerd volgens de werkelijkheid. Kachels die bijkomende verwarming voorzien via luchtkanalen, worden als decentraal systeem ingevoerd voor de ruimte waar de kachel opgesteld staat en de ruimtes die eventueel indirect verwarmd worden door deze kachel. Uitzonderingen Volgende toestellen worden niet beschouwd als verwarmingsinstallaties, en worden bijgevolg niet ingegeven in de berekeningssoftware: Losse, verplaatsbare toestellen Een verwarming wordt als los of verplaatsbaar beschouwd wanneer ze niet op een wand (muur of vloer) is bevestigd. Een voorbeeld hiervan zijn verplaatsbare elektrische toestellen. Als een wooneenheid enkel losse, verplaatsbare toestellen bevat, dan is er geen EPC vereist . Sfeerverwarming Toestellen voor sfeerverwarming worden voornamelijk ingeschakeld voor de gezelligheid van een zichtbare vlam. De warmteafgifte is hierbij slechts bijkomstig. Open decentrale verwarmingstoestellen, waarbij de vlammen zichtbaar zijn en niet volledig afgeschermd door glas, worden als sfeerverwarming beschouwd. Toestellen die zowel in open als in gesloten toestand kunnen werken (bijvoorbeeld liftdeurhaarden) worden niet als sfeerverwarming beschouwd. Voorbeelden van sfeerverwarming zijn open haarden en haarden op bio-ethanol. Uitzondering: Toestellen die beschouwd kunnen worden als sfeerverwarming moeten toch als verwarmingsinstallatie ingevoerd worden als er geen andere vaste warmte-opwekker in de hele wooneenheid aanwezig is. In dat geval moet de open haard ingevoerd worden in de software als een kolenkachel.
Figuur 1: Voorbeelden van sfeerverwarming
VERSIE 11 januari 2013
5 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Als er maar één installatie met eenzelfde opwekkings- en afgiftesysteem gedefinieerd is in stap 1, moet dit stappenplan niet verder gevolgd worden. Het beschermde volume wordt volledig toegewezen aan de enige aanwezige verwarmingsinstallatie.
Stap 2 Cluster de direct verwarmde ruimtes Direct verwarmde ruimtes die bediend worden door dezelfde identieke combinatie van opwekkings- en afgiftesystemen worden samengenomen in een ruimtecluster. De ruimteclusters resulterend uit stap 2 zijn niet noodzakelijk aaneengesloten. Voorbeeld: In een wooneenheid zijn in de leefruimte, keuken en twee slaapkamers radiatoren aanwezig, aangesloten op dezelfde gasketel. In de leefruimte is er naast de radiatoren ook een gaskachel aanwezig. De keuken en de twee slaapkamers hebben identiek dezelfde combinatie van opwekkings- en afgiftesystemen, en worden daarom samengenomen als één ruimtecluster. De leefruimte vormt een tweede afzonderlijke ruimtecluster. Ruimtes die niet voorzien zijn van een verwarmingsinstallatie, maar wel opgenomen zijn in het beschermde volume, zijn indirect verwarmde ruimtes. In stap 3 worden deze verder toegewezen. Direct verwarmde ruimtes die verwarmd worden door decentrale toestellen, mogen geclusterd worden met direct verwarmde ruimtes die verwarmd worden door een decentraal toestel met dezelfde invoerparameters.
Bijzondere gevallen 1. Eén opwekkingssysteem bedient verschillende afgiftesystemen - installaties met eenzelfde opwekker, maar waarvan de afgiftesystemen per ruimte verschillen, moeten opgesplitst worden Voorbeeld: een individuele condensatieketel bedient in één ruimte radiatoren en in een andere ruimte vloerverwarming. Dit wordt beschouwd als 2 verschillende installaties: installatie 1 = ketel + radiatoren; installatie 2 = ketel + vloerverwarming. Dit zal resulteren in verschillende ruimteclusters. 2. Meerdere opwekkers met eenzelfde afgiftesysteem of cascadesystemen - opwekkers waarvan alle invoerparameters (jaartal, brandstof, type,…) identiek zijn , worden beschouwd als één opwekker. Bij de invoer van collectieve installaties in de software moet worden aangeduid dat er meerdere ketels zijn. - opwekkers met (deels) verschillende invoerparameters, maar met een gezamenlijk afgiftesysteem worden als verschillende opwekkers met telkens hetzelfde afgiftesysteem ingevoerd. (Zie ook bijzonder geval 2 onder stap 5)
Stap 3 Wijs de indirect verwarmde ruimtes toe aan de juiste ruimtecluster Wijs elke indirect verwarmde ruimte toe aan één van de ruimteclusters bepaald in stap 2. 3.1
Als de ruimte horizontaal en verticaal alleen aan direct verwarmde ruimtes uit één ruimtecluster grenst, wordt deze ruimte volledig toegewezen aan die ruimtecluster.
VERSIE 11 januari 2013
6 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming 3.2
Als een ruimte indirect verwarmd wordt door direct verwarmde ruimtes uit meerdere ruimteclusters, wordt bij het toewijzen van de indirect verwarmde ruimte uitgegaan van volgende prioriteiten: 1. Als de indirect verwarmde ruimte een kelder- of zolderruimte is die via een permanente opening verbonden is met een direct verwarmde ruimtecluster, dan wordt de kelder- of zolderruimte hieraan toegevoegd. 2. Een indirect verwarmde ruimte wordt toegewezen aan de ruimteclusters met direct verwarmde ruimtes waarmee de ruimte niet-permanente openingen deelt, zoals (schuif)deuren, schuiframen en luiken. Wanneer er direct verwarmde ruimtes uit meerdere aangrenzende ruimteclusters niet-permanente openingen delen met de indirect verwarmde ruimte, zullen deze ruimteclusters verder getoetst te worden aan prioriteit 3. De aangrenzende ruimteclusters waarvan de direct verwarmde ruimtes geen niet-permanente openingen delen met de indirect-verwarmde ruimte, worden in dat geval niet verder getoetst aan prioriteit 3. Er wordt geen onderscheid gemaakt in het aantal of de grootte van de niet-permanente openingen. 3. De indirect verwarmde ruimte wordt toegewezen aan de aangrenzende ruimtecluster waarmee ze het grootste ongeïsoleerde scheidingsoppervlak (wand, vloer of plafond, telkens inclusief de oppervlakte van de aanwezige niet-permanente openingen) met direct verwarmde ruimtes deelt. 4. Als er na het doorlopen van voorgaande stappen nog indirect verwarmde ruimtes overblijven die niet toegewezen zijn aan een ruimtecluster, maakt de energiedeskundige zelf een realistische inschatting.
Stap 4 Bereken het volume van ruimteclusters Bepaal de volumes van de ruimteclusters uit stap 3. Hierbij gelden volgende regels: -
-
-
Er wordt gerekend op basis van buitenafmetingen. De dikte van de scheidingsconstructies naar de buitenomgeving of naar ruimtes buiten het beschermde volume worden volledig bij het volume van de beschouwde ruimtecluster geteld. Bij scheidingsconstructies tussen twee ruimteclusters van het beschermde volume, zoals binnenmuren en tussenvloeren, wordt de dikte van de scheidingsconstructie gelijk verdeeld over de aangrenzende ruimteclusters. Voor scheidingsconstructies waarvan de dikte niet gemeten kan worden gelden dezelfde aannames als bij het bepalen van het beschermde volume in deel II.
De som van de berekende volumes van alle ruimteclusters moet gelijk zijn aan het beschermde volume.
Stap 5 Verdeel de volumes van elke ruimtecluster over de aanwezige verwarmingsinstallaties Elke ruimtecluster wordt bediend door één of meerdere verwarmingsinstallaties. Het volume van de ruimteclusters moet verdeeld worden over de installaties die deze ruimtecluster bedienen. 5.1
Als een ruimtecluster slechts door één installatie (eenzelfde opwekking- en afgiftesysteem) verwarmd wordt, wordt het volledige volume van die ruimtecluster toegekend aan die installatie.
5.2
Als meerdere ruimteverwarmingsinstallaties eenzelfde ruimtecluster bedienen, moet het volume van die cluster verdeeld worden over de aanwezige installaties volgens volgende regels:
VERSIE 11 januari 2013
7 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Vinst , x ,i = Vruimtecluster ,i * f x Vinst , y ,i = Vruimtecluster ,i * f y fx en fy drukken uit welke fracties van de warmtevraag in de ruimtecluster geleverd worden door de beschouwde verwarmingsinstallatie en worden afgeleid uit onderstaande tabellen. De som van fx en fy is gelijk aan 1. Installatie x
Fractie fx
Installatie y
Fractie fy
Individuele centrale verwarming
0.5
Individuele centrale verwarming
Individuele centrale verwarming
0.3
Collectieve centrale afstandsverwarming
Individuele centrale verwarming
0.8
Decentrale verwarming
0.2
Decentrale verwarming
0.5
Decentrale verwarming
0.5
Decentrale verwarming
0.2
Collectieve centrale afstandsverwarming
verwarming
of
0.8
0.5
Collectieve centrale afstandsverwarming
verwarming
of
0.5
Collectieve centrale afstandsverwarming
verwarming
of
verwarming
0.5 of
0.7
Tabel 1: Fracties bij combinaties van onafhankelijke verwarmingsinstallaties in eenzelfde ruimtecluster Bijzondere gevallen 1. Meer dan twee installaties Als er meer dan twee installaties voorkomen in één ruimte(cluster), dan wordt er in meerdere stappen opgedeeld. Als er meerdere opwekkers zijn die eenzelfde afgiftesysteem bedienen, worden deze in eerste instantie tijdelijk terug samen beschouwd. Vervolgens wordt op basis van tabel 1 verdeelt, waarbij de samengenomen opwekkers met eenzelfde afgiftesysteem worden beschouwd als het type installatie (individueel, decentraal, collectief of afstandsverwarming) van de preferente opwekker. De preferente opwekker wordt bepaald zoals beschreven in punt 2 van de bijzondere gevallen. Vervolgens wordt het aandeel toegewezen aan de opwekkers met eenzelfde afgiftesysteem verdeeld zoals beschreven in punt 2. Als geen installaties samengenomen kunnen worden, moeten de installaties samen beschouwd worden volgens de types ‘individueel’, ‘decentraal’ en ‘collectief of afstandsverwarming’ en moet het volume over deze types verdeeld worden volgens de fracties uit tabel 1. Vervolgens moeten de fracties van deze types nog verder verdeeld worden, eveneens gebruik makend van tabel 1. Als na het samennemen van verschillende opwekkers die eenzelfde afgiftesysteem bedienen, in eenzelfde ruimtecluster zowel individuele, decentrale als collectieve of afstandsverwarmingsinstallaties voorkomen, mogen de decentrale installaties verwaarloosd worden. Voorbeeld: Wooneenheid met individuele gasketel met radiatoren, gaskachel en houtkachel in 1 ruimte. Opdeling: 80% individuele installatie; 20% decentraal. De decentrale installaties worden verder verdeeld volgens de verdeelsleutel fx = 0,5 /
VERSIE 11 januari 2013
8 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming fy = 0,5 hetgeen resulteert in 10% gaskachel (20%*50%) en 10% houtkachel (20%*50%). Er is slechts 1 individuele installatie, dus deze fractie moet niet verder verdeeld worden en wordt volledig toegewezen aan de gasketel met radiatoren.
2. Twee opwekkers met eenzelfde afgiftesysteem of cascadesystemen Als een combinatie van twee opwekkers eenzelfde afgiftesysteem bevoorraden moeten de bijhorende ruimteclusters volgens onderstaande fracties verdeeld worden.
Preferente opwekker
Fractie fx
Niet-preferente opwekker
Fractie fy
Collectief of afstandsverwarming
0.8
Collectief of afstandsverwarming
0.2
Collectief of afstandsverwarming
0.7
Individueel
0.3
Individueel
0.7
Individueel
0.3
Tabel 2: Fracties bij combinaties van twee opwekkers met eenzelfde afgiftesysteem of cascadesysteem in eenzelfde ruimtecluster Om te bepalen welke installatie preferent is, worden onderstaande prioriteiten aangehouden: Prioriteiten bij bepaling van preferente installaties
1. WKK installaties 2. Gasgestookte warmtepompen 3. Elektrische warmtepompen 4. Condenserende ketels 5. Overige installaties Tabel 3: Prioriteiten bij bepaling van preferente installaties Opmerkingen - Als er meerdere installaties in één van bovenstaande categorieën vallen, wordt de opwekker met het recentste bouwjaar als preferent beschouwd. - Bij een combinatie van individuele verwarming en collectieve of afstandsverwarming, is de individuele installatie nooit preferent. - Als er meer dan 2 opwekkers voorkomen voor eenzelfde afgiftesysteem, zullen enkel de 2 meest prioritaire volgens tabel 4 beschouwd worden. De overige opwekkers mogen verwaarloosd worden.
Stap 6 Sommeer per installatie de toegekende volumes Tel de berekende volumes uit stap 5 per installatie samen. 6.1
Als er vier of minder installaties werden gedefinieerd in stap 1, moeten deze installaties en het respectievelijke verwarmde volume allemaal ingevoerd worden in de software.
VERSIE 11 januari 2013
9 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming 6.2
Als er meer dan vier installaties werden gedefinieerd in stap 1, moeten installaties met eenzelfde opwekker, maar een verschillend afgiftesysteem samengevoegd worden. In de software wordt dan als afgiftesysteem ‘radiatoren/convectoren’ aangeduid. De bijhorende volumes uit stap 5 worden bij elkaar opgeteld. Als er nu 4 of minder installaties overblijven, kunnen deze installaties en bijhorende volumes ingevoerd worden in de software.
6.3
Als na het samenvoegen van de installaties met eenzelfde opwekker nog steeds meer dan vier installaties overblijven, worden enkel de vier die het grootste volume bedienen opgenomen in de software. De volumes van de overige installaties moeten toegevoegd worden bij de 4 grootste installaties. Hierbij gelden volgende prioriteiten: 1. Als de te schrappen installatie samen met (een) andere installatie(s) een ruimtecluster bedient, moet het aandeel van de te schrappen installatie toegewezen worden aan de overblijvende installatie met het grootste aandeel in die ruimtecluster. 2. Als de te schrappen installatie de enige verwarmingsinstallatie is in de beschouwde ruimte, wordt het volume opgeteld bij een andere ruimtecluster volgens de prioriteiten van stap 3. Als deze ruimtecluster door meerdere installaties verwarmd wordt, moeten de regels uit stap 5 over de verdeling over meerdere installaties gevolgd worden.
De volumes bepaald volgens de berekeningen tot en met stap 6, moeten afgerond worden tot op 1m³.
VERSIE 11 januari 2013
10 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 2: Stappenplan installaties
Praktische voorbeelden van het stappenplan www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea.
VERSIE 11 januari 2013
voor
installaties
zijn
te
vinden
op
11 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
4
Warmteproductie
4.1
Fabricagejaar
Het fabricagejaar betreft het productiejaar van de ketel, de kachel, de wkk of de warmtepomp. Dit gegeven kan gevonden worden op de kenplaat. Ook de factuur van de plaatsing van de verwarmingsinstallatie of de factuur van het toestel zelf en technische documentatie kunnen uitsluitsel geven over het jaartal. Behalve voor de gegevens op de kenplaat gelden dezelfde voorwaarden voor het fabricagejaar als deze vermeld in het hoofdstuk bewijsstukken (deel II, 1.3) en deze voor de bepaling van het bouwjaar (deel II, 2.4). Let op: Het fabricagejaar betreft het productiejaar van de ketel en niet van de brander. De kenplaat kan evenwel aangebracht zijn op de brander. Als de brander niet vervangen werd en de enige kenplaat is hierop bevestigd, dan mag hiervan het fabricagejaar overgenomen worden. Als gekend is dat enkel de brander en niet de ketel vervangen is, dan mag niet uitgegaan worden van de gegevens van de kenplaat op de brander. Als het fabricagejaar gekend is, dan wordt dit ingevoerd in de software.
4.2
Stookinrichting
Bij individuele centrale verwarming moet worden aangegeven of het toestel binnen of buiten het beschermde volume van de wooneenheid opgesteld staat.
4.3
Type opwekker
Volgende types opwekkers worden verder toegelicht: - Individuele centrale verwarming: ketels, elektrische centrale verwarming, WKK en warmtepomp - Decentrale verwarming: decentrale elektrische verwarming en kachels - Collectieve verwarming: ketels, WKK en warmtepomp - Afstandsverwarming
4.4
Individuele centrale verwarming: ketels
4.4.1 Type ketel Ketels worden onderverdeeld in twee types: -
condenserende ketels
-
niet-condenserende ketels
Voor gasketels wordt voor de niet-condenserende ketels nog een onderscheid gemaakt tussen: - niet-condenserende – open ketels -
niet-condenserende – gesloten ketels
VERSIE 11 januari 2013
12 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Hieronder volgen richtlijnen voor de visuele herkenning van de diverse types individuele centrale verwarmingsketels. Bij twijfel kan steeds gebruik gemaakt worden van de gegevens uit de door het inspectieprotocol aanvaarde bewijsstukken. Bij tegenspraak primeert de visuele inspectie. 4.4.1.1 Condenserende ketels Condenserende ketels zijn ketels die waterdamp uit rookgassen condenseren om extra warmte te benutten. Condenserende ketels kunnen herkend worden aan de afvoerleiding van het condensaat naar de riolering of aan de aanwezigheid van een HR top of Optimaz elite-label (zie Figuur 11 en Figuur 13). Let op dat een mogelijke condensafvoer van de condensatieketel zelf niet verward wordt met -
een condensafvoer van de schoorsteen; de afvoerleiding van het overdrukventiel voor sanitair warm water dat men bijvoorbeeld bij combiketels
-
vlakbij de ketel kan terugvinden; een afvoerleiding van het overdrukventiel van de verwarmingskring;
-
de afvoer van een eventuele oververhittingsbescherming die het vuur dooft met leidingwater (houtketels).
Condenserende ketels zijn vrijwel steeds uitgerust met een gesloten verbrandingskamer waarbij de verbrandingslucht van buitenaf wordt aangezogen.
Figuur 3: Werkingsprincipe en foto van een condenserende gasketel
VERSIE 11 januari 2013
13 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 4: Werkingsprincipe en foto van een condenserende stookolieketel 4.4.1.2 Niet - condenserende ketels Onder niet-condenserende ketels vallen alle ketels die niet-condenserend zijn. In geval van twijfel wordt voor dit type gekozen. Niet-condenserende gesloten ketels hebben een gesloten verbrandingskamer en zijn zo opgebouwd dat alle nodige verbrandingslucht van buitenaf wordt aangezogen en dus niet vanuit de stookinrichting zelf. Dit is zichtbaar door de aanwezigheid van een parallelle of concentrische buis voor gecombineerde rookgasafvoer en luchttoevoer. Vele types wandtoestellen hebben een gesloten verbrandingskamer met rechtstreekse muurdoorvoer of met een dakdoorvoer (geen klassieke schoorsteen).
Figuur 5: Werkingsprincipe en foto wandketel met gesloten verbrandingsruimte Als geen informatie kan gevonden worden op basis van bovenstaande inspectieprocedure, dan wordt aangenomen dat het om een niet-condenserend open toestel gaat. Klassieke open toestellen (ook wel atmosferisch genoemd) onttrekken de lucht nodig voor de verbranding uit of via de ruimte waarin het toestel is opgesteld. Deze toestellen worden gekenmerkt door een open constructie. Meestal is er een interne of externe valwindafleider/trekonderbreker aanwezig (zie Figuur 7)
VERSIE 11 januari 2013
14 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 6: Werkingsprincipe van een gesloten (links) en van een open (rechts) toestel
De trekonderbreker/valwindafleider moet bij atmosferische toestellen de constante thermische trek in de verbrandingskamer onafhankelijk maken van de variabele trek in de schoorsteen. Bij de foto’s van Figuur 7 werd de trekonderbreker rood omcirkeld.
Figuur 7: Werkingsprincipe ketel met externe trekonderbreker/valwindafleider Ook de kenplaat op de ketel kan uitsluitsel bieden. Als de kenplaat een vermelding van het rookgasafvoer/luchttoevoer type onder de vorm BXYAS, BXYBS, BXYCS (met X en Y een cijfer) bevat, betreft het een atmosferische ketel (zie Figuur 8).
VERSIE 11 januari 2013
15 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 8: Vermelding rookgasafvoer/luchttoevoer type
4.4.2 Testrendement bij 30% deellast Voor individuele kolenketels, stookolieketels, gasketels, houtketels en pelletketels moet het testrendement ingevoerd worden als dit gekend is. Het testrendement kan meestal worden teruggevonden in de technische documentatie van de ketelfabrikant. Het keteltype waarvoor het rendement werd bepaald moet overeenstemmen met de ketel die ter plaatse geïnstalleerd is. Dikwijls wordt een gegevenstabel voor verschillende ketelvermogens opgesteld (zie Figuur 9, rode kader). Rendementen die niet bepaald werden onder normcondities (bijvoorbeeld rendementen afkomstig van een verbrandingsattest of ketelaudit) mogen niet aangewend worden voor de berekening.
VERSIE 11 januari 2013
16 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 9: Technische gegevens uit de handleiding van een condenserende ketel Het procentuele rendement dat wordt ingevoerd is uitgedrukt ten opzichte van de onderste verbrandingswaarde. Deze waarde kan in technische documenten herkend worden aan de inscriptie OV, pci, Hi of ovw. Als dit niet uitdrukkelijk vermeld wordt, mag worden aangenomen dat het rendement uitgedrukt is t.o.v. de onderste verbrandingswaarde. Wanneer er sprake is van bovenste verbrandingswaarde kan dit aangeduid zijn met BV, pcs, Hs of bvw. Productierendementen bepaald op de bovenwaarde kunnen omgerekend worden naar rendementen uitgedrukt t.o.v. de onderste verbrandingswaarde met volgende formule: ηonderwaarde = ηbovenwaarde / fowbw De omrekenfactor van onderwaarde naar bovenwaarde geeft de verhouding tussen deze waarden weer voor de verschillende brandstoffen en is te vinden in Tabel 4: Brandstof Gas Olie Houtpellets Hout (overig) Kolen Elektriciteit
VERSIE 11 januari 2013
fowbw 0.90 0.94 0.91 0.81 0.9 1
17 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Afstandsverwarming
1
Tabel 4: verhouding tussen onder- en bovenwaarde van brandstoffen
Voor condenserende ketels wordt het rendement bij 30% deellast ingevoerd. In technische documentatie spreekt men van het normrendement, testrendement bij 30% deellast of 30% deellastrendement (zie Figuur 9 onderste lijn). Als er bij niet-condenserende ketels in de technische documentatie wel nominale opwekkingsrendementen weergegeven worden, maar geen 30% deellastrendement, is het toegestaan deze nominale rendementen in te voeren. In documentatie spreekt men soms ook van nuttig ketelrendement, waterzijdig rendement of het ketelrendement bij 100% belasting. Bij condenserende ketels moet ook de ketelinlaattemperatuur (of retourtemperatuur) bij testcondities worden ingevuld. Als in de technische documentatie van de ketel niet vermeld wordt bij welke ketelinlaattemperatuur het testrendement bepaald werd, moet uitgegaan worden van de standaardwaarde van 30°C retourtemperatuur. Als de retourtemperatuur bij testcondities wel gekend is, dan moet deze waarde ingevoerd worden. Voorbeeld: In Tabel 5 wordt bij de rendementsopgave het temperatuurregime 40-30°C vermeld. De vertrektemperatuur is in dit geval 40°C, de retourtemperatuur 30°C. De standaardwaarde van 30°C in de software moet dus niet aangepast worden.
Tabel 5: Voorbeeld van rendementsopgave
4.4.3 Gasketels Voor gasketels zijn, naast het testrendement en (bij condenserende ketels) de ketelinlaattemperatuur bij die test, ook het label, het fabricagejaar en het type ketel de nodige invoerparameters. Een installatie op aardgas is te herkennen aan de aanwezigheid van minstens één gasteller (zie Figuur 10), en (meestal) gele metalen buizen waardoor het gas getransporteerd wordt. Ketels die werken op andere gasvormige brandstoffen (bijvoorbeeld butaangas) worden ook onderverdeeld onder gasketels. Ketels op propaan, butaan of LPG zijn te herkennen aan een gastank of losse gasflessen.
Figuur 10: Gasteller
VERSIE 11 januari 2013
18 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Label Als een label op de ketel aanwezig is, moet dit aangegeven worden in de software. Als label gelden de volgende aanduidingen: BGV/AGB, HR BGV/AGB, HR+, HR-Top (voor condenserende ketels) en CE-keurmerk. Alle andere aanduidingen gelden niet als label. De labels zijn opgenomen in Figuur 11.
BGV
BGV – HR
HR+ label
HR Top label
CE-keurmerk
Figuur 11: Voorbeelden van labels voor gasketels Als er op de ketel nog andere labels aanwezig zijn kan dit onder bepaalde voorwaarden een andere invoer betekenen. Voor een lijst zie www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea
Type ketel Er bestaan verschillende soorten gasketels. In deze procedure is er onderscheid gemaakt tussen drie types: niet-condenserend - open ketels niet-condenserend – gesloten ketels condenserend Condenserende gasketels zijn met mondjesmaat sinds de tweede helft van de jaren ’80 op de markt. Als er op een gasketel een HR Top label aangebracht is, dan mag uitgegaan worden van een condenserende ketel. De visuele inspectie primeert boven het label.
4.4.4 Stookolieketels Voor stookolieketels zijn, naast het testrendement en (bij condenserende ketels) de ketelinlaattemperatuur, het label, het fabricagejaar en het type ketel de nodige invoerparameters. Stookolie-installaties zijn te herkennen aan dunne, flexibele kunststofbuizen of een koperen buisje waardoor de brandstof getransporteerd wordt, een stookoliefilter en een stookolietank.
VERSIE 11 januari 2013
19 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 12: Stookoliefilter met ontluchtingssysteem
Label Als een label op de ketel aanwezig is, moet dit aangegeven worden in de software. Als label gelden de volgende aanduidingen: Optimaz oud, Optimaz 2005, Optimaz elite 2005 (oud en nieuw) en CE-keurmerk. De labels zijn opgenomen in Figuur 13. Het eerste Optimaz label bestaat sinds 1995. Een nieuw Optimaz label is ingevoerd in 2005. Toen werd ook het Optimaz Elite label ingevoerd, voor condenserende stookolieketels. In de software wordt geen onderscheid gemaakt tussen het oude en het nieuwe Optimaz elite label.
Optimaz oud
Optimaz 2005
Optimaz elite 2005 (oud)
Optimaz elite 2005 (nieuw)
CE-keurmerk
Figuur 13: Labels van stookolieketels Als er op de ketel nog andere labels aanwezig zijn kan dit onder bepaalde voorwaarden een andere invoer betekenen. Voor een lijst zie www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea
Type ketel Voor het type ketel is er een onderscheid tussen condenserende en niet-condenserende ketels.
VERSIE 11 januari 2013
20 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Condenserende stookolieketels worden op de Belgische markt verkocht vanaf 2004. Als op een stookolieketel een Optimaz Elite label aangebracht is, dan mag uitgegaan worden van een condenserende ketel. De visuele inspectie primeert boven het label.
4.4.5 Ketels op vaste brandstoffen Typerend voor ketels op vaste brandstoffen is de aanwezigheid van een voorziening voor de brandstofopslag in de ketel of in de buurt van de ketel (bijvoorbeeld een afzonderlijke silo). De meeste ketels beschikken over een beperkte opslaghoeveelheid binnen de ketelbehuizing. Het bijvullen van de ketel kan manueel (voorbeeld houtblokken of briketten inladen, zakken met pellets inschudden) of automatisch gebeuren (via een schroefsysteem of aanzuigsysteem van pellets en snippers). Een ander algemeen kenmerk voor ketels op vaste brandstoffen is de aslade die zich onderaan de ketel bevindt. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen hout-, pellet- en kolenketels. Het bepalen van de brandstof gebeurt via visuele inspectie of door het inpectieprotocol aanvaarde bewijsstukken. 4.4.5.1 Houtketels Voor een houtketel zijn, naast het testrendement en (bij condenserende ketels) de ketelinlaattemperatuur als deze bekend zijn, het fabricagejaar en het type ketel invoerparameters. Onder de categorie houtketels worden alle ketels gerekend die gevoed worden met een houtvormige brandstof, met uitzondering van ketels die uitsluitend met pellets worden gevoed. De categorie houtketels omvat zowel ketels die werken met stukhout, houtsnippers (hakselhout) als geperste houtbriketten. Allesbranders en houtvergassingsketels worden eveneens gerekend tot de houtketels. Briketten:
Houtsnippers:
Stukhout:
Figuur 14: Briketten, houtsnippers en stukhout Ketels die werken op houtblokken of briketten zijn vaak herkenbaar aan een grote deur op de mantel. Via deze deur kan de ketel worden bijgeladen.
VERSIE 11 januari 2013
21 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 15: Ketel gestookt op houtblokken Onder allesbranders worden ketels verstaan die geschikt zijn om zowel met brandhout als met kolen gestookt te worden.
Figuur 16: Allesbrander
Label Er kunnen specifieke labels op de ketel aanwezig zijn, waarvoor specifieke eigenschappen ingevoerd mogen worden. Voor een lijst zie www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea
Type ketel Voor het type ketel is er een onderscheid tussen condenserende en niet-condenserende houtketels. Condenserende houtketels zijn sinds de tweede helft van de jaren 2000 op de Vlaamse markt. Vooralsnog zijn er zeer weinig condenserende houtketels geïnstalleerd.
VERSIE 11 januari 2013
22 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming 4.4.5.2 Pelletketels De invoerparameters voor een pelletketel zijn het fabricagejaar en het type ketel. Onder de categorie pelletketels worden alle ketels gerekend die gevoed worden met kleine hout- of biomassa-pellets. Ketels die naast pellets ook met houtbriketten, houtsnippers, of stukhout gevoed kunnen worden, worden ingevoerd als houtketels.
Figuur 17: Pellets Voor pelletsystemen met een automatische aanvoer zijn er diverse uitvoeringsmogelijkheden. Ofwel wordt er een afzonderlijke silo geïnstalleerd (deze kan zich in dezelfde ruimte als de ketel bevinden) ofwel is er een aparte ruimte ingericht voor de opslag.
Pelletopslag in een silo met aanzuigsysteem
Pelletopslag in een afzonderlijke ruimte met automatische schroefaanvoer
VERSIE 11 januari 2013
23 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Pelletketel met zuigsysteem en opslag.
Figuur 18: Pelletsystemen
Label Er kunnen specifieke labels op de ketel aanwezig zijn, waarvoor specifieke eigenschappen ingevoerd mogen worden. Voor een lijst zie www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea
Type ketel Voor het type ketel is er een onderscheid tussen condenserende en niet-condenserende pelletketels. 4.4.5.3 Kolenketels Kolenketels zijn doorgaans van oudere makelij. Een kolenketel kan herkend worden aan de opslag van steenkool. Dit kan een lokaal in de nabijheid van de ketel zijn. Een andere mogelijkheid is de inrichting van een afzonderlijk kolenhok.
Figuur 19: Kolenketel met automatische kolenaanvoer en opslagsilo Opmerking: Als de ketel ook geschikt is voor hout, betreft het een allesbrander. Allesbranders moeten ingevoerd worden als houtketels (zie 4.4.5.1).
4.4.6 Regeling van de watertemperatuur van de ketel De watertemperatuur in de ketel kan constant op hoge temperatuur gehouden worden, of variëren in functie van de warmtevraag. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen drie regelingsprincipes:
constante watertemperatuur met regeling door de ketelthermostaat (aquastaat);
variabele watertemperatuur met regeling door een kamerthermostaat;
weersafhankelijke regeling door middel van een buitenvoeler, of interne stookcurve
4.4.6.1 Constante watertemperatuur met regeling door de ketelthermostaat (aquastaat) Deze situatie is energetisch het slechtst. Het water in de ketel wordt continu op temperatuur gehouden door middel van de ketelthermostaat (zie Figuur 24, punt 9), ongeacht de warmtevraag. Als er een kamerthermostaat is, dan stuurt deze
VERSIE 11 januari 2013
24 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming waarschijnlijk enkel de circulatiepomp. Wanneer er warmtevraag is, zal de circulatiepomp de warmte beschikbaar in de ketel transporteren naar het afgiftesysteem. Daardoor zal de temperatuur van de ketel dalen. De ketelthermostaat zal de ketel aansturen zodat de watertemperatuur terug de vaste instelwaarde bereikt.
Figuur 20: Constante watertemperatuur met regeling door de ketelthermostaat (aquastaat) 4.4.6.2 Variabele watertemperatuur (met regeling door een kamerthermostaat) Hierbij wordt de ketel enkel op temperatuur gebracht wanneer er een warmtevraag van de kamerthermostaat is. De kamerthermostaat stuurt de ketel aan en uit, zodat bij een lange periode zonder warmtevraag het ketelwater afkoelt tot de omgevingstemperatuur.
Figuur 21: Glijdende watertemperatuur met regeling door een kamerthermostaat 4.4.6.3 Weersafhankelijk regeling door middel van een buitenvoeler Bij meer ingewikkelde of jongere installaties wordt vaak gebruik gemaakt van een sturing van de ketel aan de hand van een weersafhankelijke regeling (in functie van de buitentemperatuur, al dan niet met binnentemperatuur compensatie). In tegenstelling tot de vorige regelingen wordt de keteltemperatuur niet direct ingesteld, maar bepaald op basis van de buitentemperatuur, en eventueel ook door de binnentemperatuur aan de hand van een kamerthermostaat.
VERSIE 11 januari 2013
25 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 22: Weersafhankelijke regeling door middel van een buitenvoeler 4.4.6.4 Vaststelling regelingsprincipe In volgende situaties kan het regelingsprincipe vastgesteld worden zonder een test uit te voeren op de installatie: -
als er een buitenvoeler aanwezig is al dan niet in combinatie met een kamerthermostaat, dan wordt in de software ‘buitenvoeler’ geselecteerd;
-
als er een progressieve of modulerende kamerthermostaat aanwezig is, dan wordt in de software ‘buitenvoeler’ geselecteerd;
-
als er geen buitenvoeler en geen kamerthermostaat aanwezig is, dan wordt in de software ‘ketelthermostaat’ geselecteerd.
Als er geen buitenvoeler, maar wel een kamerthermostaat aanwezig is, dan is het nodig om het regelprincipe vast te stellen via een test. Er worden een aantal ingrepen gedaan op de ketel om de juiste regeling te bepalen: 1/
plaats de kamerthermostaat in de laagste stand
als de ketel nog in bedrijf is, wacht dan tot hij gestopt is met draaien als de ketel reeds geruime tijd in zomerstand staat en volledig afgekoeld is, schakel dan om naar winterbedrijf
2/ 3/
verhoog de ketelthermostaat op het bedieningspaneel van de ketel. als de ketel start, dan wordt in de software ‘ketelthermostaat’ ingevoerd
4/
als de ketel niet start, dan wordt in de software ‘kamerthermostaat’ ingevoerd opmerking: in het geval van een brander met voorverwarming is het mogelijk dat de brander
5/
pas na enkele minuten in werking treedt plaats de instellingen van de kamer- en ketelthermostaat opnieuw in de originele stand
Als de regeling niet vaststelbaar is, wordt voor regeltype ‘ketelthermostaat’ gekozen. De regeling is niet vaststelbaar als de verwarmingsinstallatie niet kan aangezet worden. Als de ketel uit staat omdat de visuele inspectie plaatsvindt buiten het stookseizoen, dan moet de installatie tijdelijk worden aangezet. Dit is geen argument om te besluiten dat de regeling niet vaststelbaar is.
Inspectietips: o verzeker u ervan dat u de ketelthermostaat verhoogt of de ketelwatertemperatuur uitleest, en niet de temperatuur van een ingebouwd circuit voor sanitair warm water; o
vraag de bewoner om geen sanitair warm water af te nemen tijdens het doorlopen van de procedures voor de inspectie van de ketel.
VERSIE 11 januari 2013
26 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Als een test nodig is om het regelingsprincipe te bepalen, maar de test niet kan uitgevoerd worden, moet de slechts mogelijke optie (ketelthermostaat) gekozen worden.
Figuur 23: Stroomschema om het regelprincipe van de verwarmingsinstallatie vast te stellen Ook voor de regeling van ketels met luchtverwarming als afgiftesysteem wordt bovenstaand stroomschema gevolgd. In wat volgt wordt het herkennen van de verschillende regelingsprincipes verder uiteengezet. Hierbij moeten een aantal ingrepen gedaan worden via het bedieningsbord van de ketel. Als de ketel in zomerregime staat (enkel sanitair warm water of volledig uitgeschakeld), moet deze eerst in verwarmingsregime geschakeld worden. Het is uiterst belangrijk na deze ingrepen de installatie terug zoals oorspronkelijk in te stellen. Figuur 24 toont een overzicht van de verschillende componenten van een bedieningsbord van een klassieke ketel.
VERSIE 11 januari 2013
27 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 24: Bedieningsbord van een ketel Herkenning buitenvoeler Controleer of op één van de buitenmuren een buitenvoeler (Figuur 25) is gemonteerd. Een buitenvoeler wordt meestal geplaatst naar het noorden of noordoosten op een hoogte van 2,5 tot 3m. De aanwezigheid van een buitenvoeler kan ook vermeld staan op de facturen van een aannemer.
Figuur 25: Buitenvoeler
Inspectie ingebouwde of externe weersafhankelijke regeling Een weersafhankelijke regeling kan ingebouwd zijn in de ketel, of verzorgd worden door externe apparatuur. Als een weersafhankelijke regeling aanwezig is, moet als regeltype ‘buitenvoeler’ ingevoerd worden. De aanwezigheid van een weersafhankelijke regeling wordt vastgesteld uit de beschrijving van aanvaarde bewijsstukken of door visuele inspectie door de aanwezigheid van een stookcurve (zie Figuur 26), of een externe regeling (zie Figuur 27)
VERSIE 11 januari 2013
28 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 26: Stookcurve Als de weersafhankelijke regeling extern is moet er op de vertrekleiding een temperatuurvoeler (Figuur 28) kunnen vastgesteld worden. Bij ketels met een ingebouwde weersafhankelijke regeling is deze voeler doorgaans niet zichtbaar ingebouwd.
Figuur 27: Weersafhankelijke regeling: extern (links) en ingebouwd in het bedieningspaneel (rechts)
Figuur 28: Voorbeelden van temperatuurvoelers
Opmerking Inspectie kamerthermostaat
VERSIE 11 januari 2013
29 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 29:Analoge en digitale kamerthermostaat
Controleer of er een kamerthermostaat aanwezig is in een van de verwarmde ruimtes. Meestal is deze aanwezig in de leefruimte, op ooghoogte op een plaats die niet door direct zonlicht bereikt kan worden. Inspectie progressieve of modulerende kamerthermostaat: Variabele watertemperatuur met regeling door een progressieve of modulerende kamerthermostaat valt onder weersafhankelijke regeling door middel van een buitenvoeler. Hierbij wordt in de plaats van de variatie van de buitentemperatuur de evolutie van de binnentemperatuur gemeten door een progressieve regelaar. Dit type regeling is moeilijk visueel te herkennen. De energiedeskundige zal zich meestal moeten baseren op door het inspectieprotocol aanvaarde bewijsstukken (zie hoofdstuk 9).
4.5
Individuele centrale verwarming: elektrische centrale verwarming
De warmte van een elektrisch verwarmingssysteem wordt in een centrale plaats geproduceerd door middel van een elektrische weerstand en verspreid naar de afgifte-elementen in verschillende ruimtes via een distributiesysteem. Zowel water als lucht worden hierbij gebruikt als warmtedragend medium. Kenmerkend voor een elektrisch systeem is de eenvoud en compactheid. Er moet een elektrische kabel worden vastgesteld. Doorgaans is deze driefasig en iets dikker dan bij klassieke huishoudtoestellen. In vergelijking met andere keteltypes is het vermogen van elektrische centrale verwarming meestal eerder beperkt (≤12kW). Elektrische centrale verwarming komt voor onder diverse uitvoeringsvormen. Uitvoeringsvormen van elektrische centrale verwarming zijn: • een lineaire elektrische weerstand in lijn met de aanvoer- en retourleiding; • een conventionele CV-ketel (wandmodel) met elektrische weerstand i.p.v. brander; • een elektrisch weerstandselement verwerkt in de ventilatie-inrichting (ventilatiesysteem D met naverwarming. Een weerstandselement dat louter gebruikt wordt om bevriezing van de warmtewisselaar te vermijden wordt niet als elektrische verwarming beschouwd, zie hoofdstuk ventilatie).
VERSIE 11 januari 2013
30 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming In de software moet enkel ‘elektrische centrale verwarming’ worden geselecteerd zonder verdere specificatie. Een lineaire elektrische weerstand is een eenvoudig toestel dat in de verwarmingskring opgenomen is. Het omvat niet meer dan een elektrische weerstand en eventueel een regelsysteem. De pomp is niet geïntegreerd.
Figuur 30: Lineaire elektrische weerstand Een elektrische CV-ketel vertoont grote gelijkenissen met een elektrische boiler voor de aanmaak van sanitair warmwater. Sommige elektrische CV-ketels zijn verkrijgbaar in wanduitvoering. Het verschil met een verbrandingstoestel is dat er geen rookgasafvoer is en geen toevoer van een gasleiding of stookolieleiding aanwezig is. De circulatiepomp en het expansievat zijn meestal mee in de behuizing geïntegreerd.
Figuur 31: Elektrische wandketel Een elektrisch weerstandselement verwerkt in de ventilatie-inrichting is ofwel geschakeld op de ventilatie-unit ofwel in het kanalenwerk. Hij verwarmt de ventilatielucht op de gewenste kamertemperatuur. Dit betekent dat er ook een mechanisch ventilatiesysteem moet aanwezig zijn in de wooneenheid. Dergelijke systemen komen vooral voor bij woningen met een zeer laag energieverbruik voor ruimteverwarming (passiefhuis of zeer-lage-energiewoning). Als er in de wooneenheid andere verwarmingsinstallaties met een thermische regeling (zie 7) aanwezig zijn, wordt aangenomen dat de elektrische weerstand in de ventilatieinrichting enkel gebruikt wordt voor het vorstvrij houden van
VERSIE 11 januari 2013
31 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming de ventilatie-unit. De elektrische weerstand wordt in dat geval niet beschouwd als verwarming, en mag bijgevolg niet ingevoerd te worden in de software. Om de weerstand te identificeren is men meestal aangewezen op de technische documentatie. Balansventilatietoestellen met een geïntegreerde lucht-luchtwarmtepomp moeten ingevoerd worden als warmtepomp, en niet als elektrische weerstandsverwarming.
Figuur 32: Balansventilatie (Type D met warmteterugwinning) met ruimte voor optionele elektrische weerstand
Alle elektrisch aangedreven warmtepompen vormen het onderwerp van een afzonderlijk deel uit het inspectieprotocol en worden dus niet ingevoerd als elektrische centrale verwarming.
4.6
Individuele centrale verwarming: WKK
Een warmtekrachtkoppeling (WKK) is een installatie die naast warmte ook elektriciteit kan produceren. Kleine installaties in individuele woningen worden vaak ook micro WKK genoemd. Micro WKK’s zijn recent beschikbaar op de markt en komen zelden voor. Het geleverde elektrische vermogen door een micro WKK is meestal van de grootteorde 1kW (kiloWatt). Het thermische vermogen van ongeveer 7 kW wordt aangevuld door een piekbrander, al dan niet geïntegreerd in dezelfde behuizing. Deze piekbrander wordt niet ingevoerd in de software.
VERSIE 11 januari 2013
32 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 33: Voorbeeld individuele WKK (vloermodel)
Een individuele WKK vertoont vaak uiterlijke gelijkenissen met een condenserende wand- of vloerketel. Mogelijke herkenningspunten zijn: - een vaste elektrische aansluiting (condenserende ketels zijn meestal met een stekker aangesloten) - weergave van het geproduceerde elektrisch vermogen - aanwezigheid elektriciteitsteller voor WKK-certificaten (andere dan een eventuele teller van zonnecellen) - aanwezigheid van een buffervat - de gebruiker kan beschikken over WKK-certificaten - informatie uit bewijsstukken die voldoen aan de voorwaarden beschreven in het inspectieprotocol
Figuur 34: Voorbeeld extra elektriciteitsteller
VERSIE 11 januari 2013
33 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Voor een individuele warmtekrachtkoppeling (WKK-installatie) moet enkel het type brandstof vastgesteld worden: gas of stookolie. Als de WKK gevoed wordt door andere vloeibare brandstoffen (koolzaadolie,…) of vaste brandstoffen (stukhout, pellets,…) moet het type WKK stookolie geselecteerd worden.
4.7
Individuele centrale verwarming: warmtepompen
Een warmtepomp onttrekt warmte op relatief lage temperatuur uit de omgeving, en verhoogt de temperatuur zodat deze bruikbaar wordt voor verwarming. De bron voor omgevingswarmte kan de bodem, het (grond)water of (buiten)lucht zijn. Deze warmte wordt door de centrale verwarmingsinstallatie in de wooneenheid getransporteerd via water of lucht (het afgiftemedium). In het geval van split warmtepompen wordt er tussen de binnen- en buitenunit warmte getransporteerd via een gas. Voor warmtepompen moeten het type brandstof en de warmtebron aangegeven worden. Als de warmtepomp uitgerust is met een systeem voor passieve koeling, dan is het niet nodig om dit als (actieve) koeling in de software in te voeren. Enkel als de warmtepomp voor actieve koeling gebruikt wordt en ze koelt minstens 50% van de wooneenheid, dan moet in de software ‘koeling’ aangevinkt worden.
4.7.1 Type brandstof Elektrisch aangedreven warmtepompen komen het meest voor. Doorgaans heeft de elektrische kabel waarmee de warmtepomp gevoed wordt een grotere diameter dan bij klassieke huishoudtoestellen.
Figuur 35: Warmtepomp en boiler voor sanitair warm water
VERSIE 11 januari 2013
34 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Door gas aangedreven warmtepompen komen zelden voor in woningen. Ze zijn te herkennen aan een gasaansluiting, een schouwaansluiting en een elektrische kabel voor de elektronica. De elektrische kabel is doorgaans dunner dan bij een elektrisch aangedreven warmtepomp.
4.7.2 Type warmtebron De keuze van de warmtebron en het afgiftemedium is bepalend voor het rendement van de warmtepomp. De energiedeskundige moet aangeven welke combinatie van warmtebron en afgiftemedium gebruikt wordt. Bij de benaming van een warmtepomp wordt hierbij de volgende conventie gebruikt: ‘bron/afgiftemedium warmtepomp’. 4.7.2.1 Lucht/Lucht warmtepomp De mogelijke warmtebronnen voor lucht/luchtwarmtepompen zijn: -
buitenlucht;
-
gerecupereerde binnenlucht waarbij de verdamper geïntegreerd is in de afvoer van een mechanisch ventilatiesysteem;
De warmte die onttrokken wordt uit de warmtebron wordt vervolgens afgegeven aan de binnenlucht als afgiftemedium. Zowel systemen die binnenlucht als warmtebron gebruiken, als diegene die buitenlucht gebruiken worden ingevoerd als lucht/lucht warmtepomp. Typerend voor lucht/lucht-systemen is dat ze vaak verwarmen en koelen met dezelfde installatie (reversibele warmtepomp). Zodra 50% of meer van het totale beschermde volume van de wooneenheid wordt gekoeld, wordt er naast de lucht/luchtwarmtepomp als verwarming ook aangeduid dat er een koelinstallatie aanwezig is. Als via de technische documentatie kan aangetoond worden dat het toestel niet kan koelen, of wanneer de thermostaat geen mogelijkheid heeft om koeling in te stellen, wordt aangenomen dat de warmtepomp geen koelfunctie vervult. Systemen gekoppeld aan buitenlucht komen het vaakst voor. Buitenluchtsystemen zijn herkenbaar aan een buitenunit die meestal in de nabijheid van de woning opgesteld staat, bijvoorbeeld opgehangen aan de buitenmuur. De meest voorkomende buitenluchtsystemen zijn de split systemen, waarbij een dunne koelgasleiding een buitenunit verbindt met één of meerdere binnenunits. Ook compactsystemen, waarbij het volledige warmtepompsysteem in één behuizing geïntegreerd is komen voor. De compact systemen staan buiten opgesteld of zijn in een gevel ingewerkt en zijn herkenbaar aan luchtkanalen die van en naar de woning lopen. Voor beide types wordt in de software luchtverwarming als afgiftesysteem aangeduid. In bestaande woningen werden lucht-lucht splitsystemen en compactsystemen voornamelijk achteraf toegevoegd om oververhitting van ruimtes van de woning tegen te gaan (“airco”). Hoewel deze toestellen vaak reversibel kunnen werken, wordt de verwarmingsfunctie zelden gebruikt. Lucht/lucht warmtepompen gekoppeld aan de buitenlucht worden in dat geval niet als verwarming ingegeven in de software. Enkel als er geen ander verwarmingstoestel of afgifte-element aanwezig is in de ruimte waarin het lucht-lucht splitsysteem is opgesteld, moet dit systeem wel ingevoerd worden.
VERSIE 11 januari 2013
35 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 36: Lucht-lucht splitsysteem met een binnen- en buitenunit
Systemen met afgevoerde binnenlucht als bron worden minder frequent toegepast in bestaande woningen, en worden vooral toegepast in recente passiefhuizen of lage-energiewoningen. Wanneer de warmtepomp warmte recupereert uit de afgevoerde ventilatielucht, zal de warmtepomp veelal samen met de ventilatoren en warmterecuperatieunit van het ventilatiesysteem in één enkele behuizing geïntegreerd zijn (‘compacttoestel’). Als afgiftesysteem wordt ‘luchtverwarming’ aangeduid, hetzij ‘luchtverwarming via ventilatiesysteem met recuperatie’ als warmte gerecupereerd wordt. 4.7.2.2 Lucht/Water warmtepomp De mogelijke warmtebronnen voor lucht/water warmtepompen zijn: -
buitenlucht;
-
gerecupereerde binnenlucht waarbij de verdamper geïntegreerd is in de afvoer van een mechanisch ventilatiesysteem.
Zowel systemen die binnenlucht als warmtebron gebruiken, als diegene die buitenlucht gebruiken worden ingevoerd als lucht/lucht warmtepomp. De warmte die onttrokken wordt uit de warmtebron wordt overgedragen aan water als afgiftemedium, en vervolgens verdeeld naar het afgiftesysteem (bijvoorbeeld radiatoren of vloerverwarming). Bij een systeem waarbij de warmte wordt gerecupereerd uit de ventilatielucht, is er een duidelijke verbinding tussen ventilatiesysteem en de warmtepomp.
VERSIE 11 januari 2013
36 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 37: Werkingsprincipe en foto buitenunit buitenlucht/water systeem 4.7.2.3 Bodem/water warmtepomp Wanneer warmte uit de bodem onttrokken wordt (gesloten systeem) circuleert de koelvloeistof door een grondwarmtewisselaar. Een horizontale grondwarmtewisselaar wordt het meest toegepast. Het ‘captatienet’ bestaat uit horizontale buizen die op een diepte van minstens 1 meter worden gelegd over een grote oppervlakte in de onmiddellijke omgeving van de woning. Er kan ook met verticale grondwarmtewisselaars gewerkt worden, waarbij koelvloeistof circuleert in aardsondes, die tot tientallen meter diep in de bodem werden aangebracht. De warmte die onttrokken wordt uit de warmtebron wordt overgedragen aan water als afgiftemedium, en vervolgens verdeeld naar het afgiftesysteem (bijvoorbeeld radiatoren of vloerverwarming).
Figuur 38: Werkingspincipe bodem/watersysteem met verticale grondwisselaar (links) en horizontale grondwisselaar (rechts) 4.7.2.4 Water/Water warmtepomp Ook water, zoals grondwater van een boorput of oppervlaktewater, kan als warmtebron gebruikt worden. Als uit de vaststellingen ter plaatse en uit de geldige bewijsstukken niet afgeleid kan worden om welk type warmtepomp (bron/afgiftemedium) het gaat, moet lucht/lucht geselecteerd worden. Als lucht als bron kan uitgesloten worden, maar er niet bepaald kan worden of de warmtebron van de warmtepomp de bodem of het grondwater is, dan moet de optie ‘bodem/water warmtepomp’ geselecteerd worden.
VERSIE 11 januari 2013
37 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 39: Werkingsprincipe en foto pompput water/watersysteem
4.8
Decentrale verwarming: decentrale elektrische verwarming
Decentrale elektrische verwarming kan bestaan uit vaste directe elektrische verwarming of accumulatie verwarming. Ook elektrische vloerverwarming valt onder decentrale verwarming omwille van het ontbreken van een distributiesysteem. De energiedeskundige neemt enkel de aanwezigheid en niet het type van decentrale elektrische verwarming op. Verplaatsbare toestellen mogen niet ingevoerd worden.
Figuur 40: Voorbeelden van directe elektrische verwarming en accumulatieverwarming
VERSIE 11 januari 2013
38 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 41: Voorbeeld van opbouw elektrische vloerverwarming
4.9
Decentrale verwarming: kachels
4.9.1 Fabricagejaar Het fabricagejaar staat meestal vermeld op de kenplaat van de kachel of kan teruggevonden worden via bewijsstukken. Als het fabricagejaar onbekend is, dan wordt dit niet ingevoerd.
4.9.2 Label Net als bij ketels kunnen gas- of stookoliekachels een label hebben. In de software moet worden aangeduid welk label het betreft. Deze zien er hetzelfde uit als de labels voor ketels (zie 4.4.3 en 4.4.4). Er kunnen specifieke labels op de kachel aanwezig zijn, waarvoor specifieke eigenschappen ingevoerd mogen worden. Voor een lijst zie www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea
4.9.3 Type Voor het type kachel wordt er een onderscheid gemaakt tussen kolenkachels, houtkachels (overig), stookoliekachels, pelletkachels, houtkachels (speksteen- of tegelkachels) en gaskachels. 4.9.3.1 Kolenkachels Kolenkachels hebben meestal een rooster om asse te verwijderen. Er kan met het rooster kan geschud worden met een hendel of mechanisme terwijl de kachel in werking is. Kolenkachels hebben meestal relatief kleine deurtjes waar geen grote houtblokken door kunnen. De toevoer kan ook met een klep langs de bovenkant of zijkant van de kachel gebeuren. Allesbranders die zowel voor kolen als voor hout geschikt zijn, worden ingevoerd als “houtkachels (overig)”.
VERSIE 11 januari 2013
39 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming 4.9.3.2 Houtkachels (overig) Onder overige houtkachels vallen alle kachels of haarden voor stukhout die niet voorzien zijn om grote hoeveelheden warmte te accumuleren (zie 4.9.3.5) en allesbranders die zowel voor kolen als voor hout geschikt zijn. 4.9.3.3 Stookoliekachels Stookoliekachels zijn te herkennen aan de dunne toevoerleiding voor stookolie. Mogelijke labels zijn Optimaz oud, Optimaz 2005 en/of CE-keurmerk. 4.9.3.4 Pelletkachels Pelletkachels hebben een zeer specifieke “verbrandingskamer” of “branderpot”, waarboven een buisje uitmondt waardoor de pellets worden aangevoerd.
Figuur 42: Branderpot van een pelletkachel De branderpot van een pelletkachel is dermate klein dat er geen stukhout in kan. Een pelletkachel is voorzien van een elektrische aansluiting die de gloeikaars en eventueel aanwezige ventilatoren van stroom voorziet. 4.9.3.5 Houtkachels (Speksteen- en tegelkachels) Kenmerkend voor deze types kachel is hun omvang en massa waardoor ze grote hoeveelheden warmte kunnen accumuleren. De brander is maar een klein gedeelte van de kachel. Ook wanneer de kachel niet meer brandt geeft ze nog merkbaar warmte af voor een lange periode.
VERSIE 11 januari 2013
40 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Figuur 43: Voorbeeld van speksteenkachel en tegelkachel Bij sommige hout- of pelletkachels kan een dunne bekleding met speksteen of tegels voorkomen. Deze bekleding is meestal optioneel en volstaat niet om de kachels tot deze categorie te mogen rekenen omdat het warmte accumulerende vermogen niet te vergelijken is met een volwaardige tegel- of speksteenkachel. Om als speksteen of tegelkachel ingevoerd te mogen worden, moet de kachel minstens 1000kg wegen. De massa wordt meestal vermeld op de facturen of in de technische informatie van de kachel. Als niet bewezen kan worden dat voldaan is aan de voorwaarde van het gewicht, dan wordt een houtkachel ingevoerd. 4.9.3.6 Gaskachels Gaskachels zijn te herkennen aan een stalen of koperen toevoerleiding met een afsluitkraantje in de nabijheid van het toestel. Mogelijk aanwezige labels zijn BGV/AGB, HR BGV/AGB, HR+, en/of CE-keurmerk.
4.10 Collectieve verwarming Een collectieve verwarmingsinstallatie produceert warmte en verdeelt deze over meerdere wooneenheden. De installatie moet zich bevinden in hetzelfde gebouw als de wooneenheid waarvoor het EPC opgesteld wordt, zoniet wordt de installatie beschouwd als afstandsverwarming (zie 4.11). In het geval van een collectieve verwarmingsinstallatie zijn het aantal wooneenheden dat aangesloten is op de installatie, het fabricagejaar, het type opwekker, het aantal ketels en de regeling invoergegevens. Er zijn vier hoofdtypes van opwekkers: -
gas- of stookolieketels;
-
hout- en pelletketels;
-
warmtekrachtkoppeling: gas of stookolie;
-
warmtepomp: elektrisch of gas
4.10.1 Collectieve verwarming: aantal wooneenheden Bij collectieve installaties moet worden opgegeven hoeveel wooneenheden aangesloten zijn op de installatie. Het aantal aangesloten wooneenheden is opgedeeld in categorieën: 2-15, 16-50, >50. Als het exacte aantal onbekend is, dan moet dit geschat worden zodat het aantal in de juiste categorie valt. Bij twijfel wordt naar onder afgerond. In sommige gevallen kunnen ook meerdere studentenkamers aangesloten zijn op dezelfde installatie. Als de studentenkamers wooneenheden zijn, worden deze als dusdanig meegeteld. Als dit niet het geval is, wordt per drie studentenkamers één equivalente wooneenheid ingerekend. Er wordt afgerond naar het dichtstbijzijnde gehele getal. Als één of meerdere niet-residentiële bestemmingen aangesloten zijn op dezelfde installatie, wordt één equivalente wooneenheid ingerekend voor het niet-residentiële gedeelte, ongeacht het aantal niet-residentiële bestemmingen,. Als het niet-residentiële gedeelte echter meegenomen wordt in het energieprestatiecertificaat van het residentiële deel, dan vormen het niet-residentiële deel en het residentiële deel samen één wooneenheid.
VERSIE 11 januari 2013
41 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Voorbeelden: •
In een studentenhome zijn 4 studio’s (= wooneenheden) en 77 studentenkamers (geen wooneenheden) aangesloten op dezelfde installatie voor verwarming. Dit wordt ingegeven als een collectief systeem met 30 (4 + 77/3) woningen/wooneenheden op de ruimteverwarming;
•
Een rijwoning is opgedeeld in 4 studentenkamers (geen wooneenheden). Dit systeem wordt ingegeven als individuele verwarming. In totaal is immers afgerond 1 equivalente wooneenheid (4/3 = 1,333..) aangesloten op dezelfde installatie;
•
De eigenaars van een burgerwoning verhuren een deel van hun woning als 2 studentenkamers (= geen wooneenheden). Beide studentenkamers en het overige deel van de burgerwoning zijn aangesloten op dezelfde installatie voor verwarming. Deze installatie wordt ingegeven als een collectief systeem met 1 + 2/3 = 1,66, afgerond 2 wooneenheden aangesloten op dezelfde ruimteverwarming;
•
Een woning wordt verhuurd als woongedeelte met praktijkruimte. Het praktijkgedeelte voldoet aan de voorwaarden en wordt meegenomen met het energieprestatiecertificaat voor het woongedeelte. In dit geval wordt individuele verwarming aangeduid. Het praktijkgedeelte mag - aangezien het deel uitmaakt van het woongedeelte - niet als een equivalente wooneenheid worden meegerekend;
•
Een conciërgewoning in een gebouw met diverse kantoorruimten wordt verwarmd door dezelfde installatie als deze voor de verwarming van de kantoorruimten. Dit systeem wordt ingegeven als een collectief systeem met 2 (1+1) wooneenheden aangesloten op dezelfde ruimteverwarming.
4.10.2 Collectieve verwarming: aantal ketels Bij het aantal ketels hoeft enkel aangegeven te worden of er één of meerdere ketels aanwezig zijn, waarvan alle invoerparameters (jaartal ,brandstof, type,…) identiek zijn (zie hoofdstuk 3). Het precieze aantal moet niet in de software ingevoerd worden. Wanneer er verschillende keteltypes het zelfde afgiftesysteem bedienen, worden ze volgens de regels van hoofdstuk 3 over meerdere installaties opgedeeld.
4.10.3 Collectieve verwarming: type opwekker Stookolie- en gasketels: Voor het type ketel moet de brandstof vastgesteld worden en het al dan niet-condenserend zijn. Een condenserende ketel is te herkennen aan de afvoerleiding voor het condensaat en het label. De specificaties die hiervoor gelden zijn dezelfde als deze voor individuele centrale verwarming. Afbeeldingen van ketellabels en meer uitleg in verband met het herkennen van condenserende ketels zijn weergegeven in 4.4.3 en 4.4.4. Hout- en pelletketels: Collectieve installaties gestookt met hout of pellets worden herkend op basis van dezelfde principes als deze voor individuele installaties beschreven in hoofdstuk 4.4.5. Warmtekrachtkoppeling:
VERSIE 11 januari 2013
42 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Van de warmtekrachtinstallatie moet worden vastgesteld of een vloeibare of gasvormige brandstof gebruikt wordt. Alle vloeibare brandstoffen worden ingevoerd als WKK ‘stookolie’. Als het type brandstof niet kan worden vastgesteld, wordt gekozen voor stookolie als brandstof. In hoofdstuk 4.6 worden warmte-krachtinstallaties verder toegelicht. Warmtepomp: Voor warmtepompen moet ingevoerd worden of het een elektrische of gasgedreven warmtepomp is. In hoofdstuk 4.7 worden warmtepompen verder toegelicht.
4.10.4 Collectieve verwarming: regeling De regeling van de watertemperatuur moet enkel bepaald worden als er slechts één ketel aanwezig is. Hierbij moet worden vastgesteld of er een constante temperatuurregeling of een variabele temperatuurregeling is. Een glijdende temperatuurregeling kan vastgesteld worden als: •
dit aangegeven wordt in gebouwbeheersysteem of;
•
er een buitenvoeler aanwezig is.
de
technische
documentatie
van
de
verwarmingsinstallatie
of
het
Ook als aan bovenstaande voorwaarden niet voldaan is, kan er sprake zijn van een glijdende temperatuurregeling. Om dit te testen moeten volgende stappen doorlopen worden: 1/ Zorg ervoor dat de ketel in winterbedrijf staat, maar geen warmte levert 2/
als de ketel nog in bedrijf is, wacht dan tot hij gestopt is met draaien als de ketel reeds geruime tijd in zomerstand staat en volledig afgekoeld is, schakel dan om
naar winterbedrijf verhoog de ketelthermostaat op het bedieningspaneel van de ketel. Let op dat u hierbij de temperatuur van het verwarmingscircuit aanpast, en niet de eventuele productie van sanitair warm water.
3/ 4/
als de ketel start, dan wordt in de software ‘constante temperatuurregeling’ ingevoerd als de ketel niet start, dan wordt in de software ‘glijdende temperatuurregeling’ ingevoerd
opmerking: in het geval van een brander met voorverwarming is het mogelijk dat de brander pas na enkele minuten in werking treedt
plaats de instellingen van de ketelthermostaat opnieuw in de originele stand
Bij twijfel moet uitgegaan worden van een regeling met constante temperatuur.
4.11 Afstandsverwarming Afstandsverwarming (soms ook bekend als stadsverwarming of blokverwarming) levert warmte afkomstig van een warmtenet of van een stookplaats buiten het gebouw waarin de wooneenheid zich bevindt. Een leidingennetwerk verdeelt warmte vanuit een centrale productieplaats naar meerdere wooneenheden. Een individuele woning, met een verwarmingsinstallatie opgesteld in een stookplaats buiten het gebouw (vb. losstaande garage), waarbij die installatie enkel die woning verwarmt, wordt dus niet als afstandsverwarming beschouwd.
VERSIE 11 januari 2013
43 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming De warmte wordt centraal geproduceerd •
hetzij in een centrale stookplaats op het perceel van het gebouw of een cluster van gebouwen. De warmte wordt getransporteerd via een netwerk dat zich deels buiten de gebouwen bevindt;
•
hetzij in een stookplaats van een ander gebouw van de cluster gebouwen die verwarmd worden door middel van het warmtenet. Voor de gebouwen zonder stookplaats wordt afstandsverwarming ingevoerd;
•
hetzij via een extern netwerk voor warmtelevering (stadsverwarming).
Bij twijfel en als de nodige invoergegevens van de collectieve installatie bekend zijn, moet de verwarming ingevoerd worden als een collectieve installatie. Voorbeelden: 1) Drie woontorens waarbij de stookplaats geïntegreerd is in één van de drie gebouwen. Hierbij wordt in het gebouw met de stookplaats de verwarming als collectief beschouwd, in de twee andere torens wordt afstandsverwarming ingevoerd. 2) Een gebouw waarbij de stookplaats in een apart gebouw is ondergebracht. De warmte wordt verdeeld aan een aantal verschillende gebouwen. In dit geval wordt voor alle gebouwen afstandsverwarming ingevoerd. 3) Een woning in een wijk die aangesloten is op een warmtenet. De geproduceerde warmte kan van verschillende bronnen afkomstig zijn: het kan restwarmte van een industrieel proces zijn, restwarmte van elektriciteitsproductie, warmte van een warmtekrachtkoppeling (WKK) of warmte van een gewone centrale stookplaats. In de software moet aangegeven worden of de warmte afkomstig is van een WKK of niet. De warmte wordt getransporteerd onder de vorm van stoom of heet water. De meeste warmtenetten werken op hoge temperaturen (soms tot 160°C). Wees dus voorzichtig bij de inspectie van de leidingen en het toevoersysteem.
Figuur 44: Opgepast: hete oppervlakken
4.11.1 Afstandsverwarming: herkenning Afstandsverwarming is te herkennen aan de afwezigheid van een individuele, decentrale of collectieve warmteproductie-installatie (ketels, warmtepompen,…) in het gebouw waarin de wooneenheid zich bevindt. De warmte wordt aangevoerd via twee (of meer) leidingen die gekoppeld zijn aan een distributienetwerk. Dit distributienetwerk kan ondergronds of bovengronds liggen en levert warmte aan meerdere gebouwen, soms over grotere afstanden. Meestal zijn de leidingen aangesloten op een onderstation.
VERSIE 11 januari 2013
44 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Bij kleinschalige aansluitingen bestaat het onderstation uit een compacte installatie, die erg lijkt op een gewone verdeelcollector (zie Figuur 45 en Figuur 46).
Figuur 45: Kleinschalig onderstation zonder warmtewisselaar
Figuur 46: Kleinschalig onderstation met warmtewisselaar
Het onderstation van een collectief woongebouw is in verhouding met de grootte van het gebouw. Er is soms weinig verschil met een gewone collectieve verwarmingsinstallatie. Enkel de ketels zijn elders geplaatst.
VERSIE 11 januari 2013
45 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 47: Collectief onderstation met aparte circulatiepomp per kring.
4.11.2 Afstandsverwarming: type Afstandsverwarming wordt in de software in twee categorieën verdeeld: • Warmtekrachtkoppeling (WKK) •
Andere warmteproductie (geen WKK)
Onder ‘warmtekrachtkoppeling’ (WKK) verstaan we de energieproductie waarbij gelijktijdig elektriciteit en warmte opgewekt wordt. Hieronder vallen voor afstandsverwarming dus ook warmtenetten waarbij de warmte van een elektriciteitscentrale afkomstig is. Onder ‘andere warmteproductie’ (geen WKK) valt de warmteproductie zonder elektriciteitsproductie op basis van gasketels, biomassa,… en proceswarmte. Bij twijfel wordt deze optie ingevoerd.
5
Distributie
Bij individuele centrale verwarming en collectieve verwarming moet er informatie over het warmtedistributiesysteem ingevoerd worden. Het distributierendement wordt door de software bepaald. Enkel de lengte van ongeïsoleerde leidingen buiten het beschermde volume moet worden bepaald. Daarbij moet de volledige lengte, inclusief koppelingen e.d. bepaald worden. Leidingen die wel geïsoleerd zijn en leidingen binnen het beschermde volume zijn niet van belang voor de bepaling van het distributierendement. Bij collectieve woongebouwen wordt het beschermd volume van het volledige gebouw beschouwd om te bepalen of leidingen voor de verwarming al dan niet binnen het beschermde volume liggen.
VERSIE 11 januari 2013
46 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Figuur 48: Voorbeelden van leidingisolatie
Bij twijfel worden leidingen als ongeïsoleerd beschouwd en wordt de langst mogelijke leidinglengte aangeduid. De lengtes worden onderverdeeld in klassen. Om als geïsoleerd beschouwd te worden, mogen de leidingen maximaal over 2 m niet geïsoleerd zijn voor individuele installaties en over maximaal 6 m voor collectieve installaties.
5.1
Individuele centrale verwarming
Bij individuele centrale verwarming is de leidinglengte van ongeïsoleerde leidingen buiten het beschermde volume onderverdeeld in 3 klassen: - 0 tot en met 2m (geen ongeïsoleerde leidingen buiten beschermd volume) -
2 tot en met 20 m Meer dan 20 m
Vaak lopen de aanvoer- en retourleiding over dezelfde route. De te bepalen leidinglengte bedraagt in dit geval de totale lengte (heen en terug). De lengte van de leidingen is de som van alle verticale en horizontale delen van het werkelijke leidingtracé. Als het werkelijke leidingstracé niet gekend is, wordt verticaal de werkelijke afstand gemeten en horizontaal wordt de afstand in vogelvlucht gemeten.
5.2
Collectieve verwarming
Bij collectieve verwarming wordt de lengte van de ongeïsoleerde leidingen buiten het beschermde volume van het gebouw opgemeten tussen wooneenheid en stookplaats. Vaak lopen de aanvoer- en retourleiding over dezelfde route. De te bepalen leidinglengte is de totale lengte (heen en terug). In veel gevallen lopen de leidingen verticaal in een schacht of leidingkoker. De schachten kunnen als beschermd volume beschouwd worden, tenzij: -
er ook een gasleiding door de schacht loopt
VERSIE 11 januari 2013
47 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming -
duidelijk vastgesteld kan worden dat de schacht sterk geventileerd is (continue tocht). Sterk geventileerde leidingkokers zijn kokers met aan de boven- en onderzijde een opening naar de buitenomgeving. De tocht is duidelijk voelbaar. Bij twijfel moet ervan uitgegaan worden dat de leidingkoker sterk geventileerd is. de schacht met minstens 1 zijde ongeïsoleerd grenst aan de buitenomgeving.
-
Er gelden de volgende categorieën: - 0 tot 6m (geen ongeïsoleerde leidingen buiten beschermd volume) -
5.3
6 tot en met 50 m Meer dan 50 m
Luchtverwarming
Individuele, collectieve en afstandsverwarmingssystemen kunnen lucht gebruiken om warmte te verspreiden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen luchtverwarmingssystemen die deel uitmaken van een ventilatiesysteem met warmterecuperatie en andere systemen. In beide gevallen moeten de luchtkanalen geïnspecteerd worden volgens dezelfde principes als centrale verwarmingscircuits. Van de luchtkanalen moet dus vastgesteld worden of ze geïsoleerd zijn en al dan niet buiten het beschermde volume liggen. De resultaten van de inspectie worden ingevoerd onder “leidingen in onverwarmde ruimten”
6
Afgifte
Bij alle verwarmingssystemen, uitgezonderd de decentrale systemen, moet er aangegeven worden hoe de warmte wordt afgegeven in de woning. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen volgende afgiftesystemen: •
Radiatoren/convectoren;
•
Vloer-, plafond- of muurverwarming;
•
Luchtverwarming;
•
Luchtverwarming via ventilatiesysteem met recuperatie.
Figuur 49: Radiator (links) en convector geplaatst in convectorput (rechts)
VERSIE 11 januari 2013
48 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
Vloer-, plafond- of muurverwarming zit ingewerkt in de bouwconstructie en is dus niet direct zichtbaar. In bepaalde gevallen wordt vloer-, plafond- of muurverwarming gecombineerd met andere afgifte-elementen: bv. vloerverwarming als basisverwarming en radiatoren als bijkomende verwarming. Als er in eenzelfde ruimte zowel radiatoren/convectoren als oppervlakteverwarming (vloer-, plafond- of muurverwarming) voorkomen, worden beide afgiftesystemen samen beschouwd en in de software aangeduid als ‘radiatoren en vloerverwarming’. Directe luchtverwarming met een gasketel of stookolieketel is te herkennen aan luchtkanalen die vanaf de ketel naar de verschillende ruimtes warme lucht verdelen via uitblaasroosters. Als er niet verwarmd (of gekoeld) wordt, is er geen luchttransport. Luchtverwarming via een ventilatiesysteem met warmterecuperatie kan enkel worden aangenomen als er een mechanisch balansventilatiesysteem (aanvoer en afvoer) met warmterecuperatie is (zie ventilatie). Deze systemen komen voornamelijk voor bij passiefhuizen en lage-energiewoningen. Het ventilatiesysteem wordt in principe nooit uitgeschakeld. Doorgaans zijn de luchtdebieten van dit systeem aanzienlijk kleiner dan bij systemen met directe luchtverwarming.
7
Regeling
De gegevens voor de regeling van de installatie zijn nodig voor individuele centrale verwarming, collectieve verwarming en afstandsverwarming. Een eenvoudige visuele waarneming laat toe de belangrijkste onderdelen van het regelsysteem aan te duiden. Hieronder volgt een beschrijving van verschillende regelsystemen. •
Niet-thermostatische of manuele radiatorkranen: zijn kranen op de radiatoren die met de hand kunnen worden bijgeregeld. Het openen of sluiten van deze kranen doet het debiet verhogen of verlagen waardoor de warmteafgifte zal dalen of stijgen.
•
Thermostatische radiatorkranen: zijn kranen op de radiatoren waarop men een gewenste ruimtetemperatuur kan instellen (meestal standen: * 1 tot en met 5) en het waterdebiet door de radiatoren regelen in functie van de gemeten binnentemperatuur. Ook gemotoriseerde programmeerbare radiatorkranen en thermostatische radiatorkranen waarvan de regeling begrensd is worden als thermostatische radiatorkranen beschouwd.
VERSIE 11 januari 2013
49 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Figuur 50: Programmeerbare thermostatische radiatorkraan
•
Kamerthermostaat: is meestal opgesteld in de woonkamer op een plaats afgeschermd van direct zonlicht of directe warmtebronnen. Zowel types zonder klokregeling als types met een programmeerbare klokthermostaat (waarbij een dag- of weekregeling kan worden ingesteld) kunnen voorkomen. De aanwezigheid van de kamerthermostaat wordt in de software aangeduid in het kader “Regelsysteem” onafhankelijk van de aansturing van de ketel en de circulatiepomp.
•
Buitenvoeler: is gemonteerd op één van de buitenmuren. Meestal is deze bevestigd op een buitenmuur georiënteerd naar het noorden of noordoosten op een hoogte van 2,5 m of meer. De aanwezigheid hiervan moet ook worden nagegaan om de regeling van het ketelwater te bepalen.
Figuur 51: Regelinstrumenten
•
Thermostaat voor individuele temperatuurcorrectie: deze regeling is enkel van toepassing bij collectieve installaties. Met deze knop, die centraal in de wooneenheid is geplaatst, kan de warmtetoevoer beperkt geregeld worden. Het is een zeer eenvoudige regeling met het uitzicht van een kamerthermostaat, die de mogelijkheid biedt om in een appartement met collectieve verwarming de vraagtemperatuur 2°C lager of hoger te zetten.
Figuur 52: Thermostaat voor individuele temperatuurscorrectie
Als zowel manuele als thermostatische kranen voorkomen moet enkel aangekruist worden welk type het meest (in aantal) voorkomt. Als er van elk evenveel aanwezig zijn, dan worden manuele radiatorkranen ingevoerd. Manuele of
VERSIE 11 januari 2013
50 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming thermostatische radiatorkranen in een ruimte temperatuurcorrectie worden niet meegeteld.
7.1
met
kamerthermostaat
of
thermostaat
voor
individuele
Individuele installaties
De volgende regelinstrumenten kunnen voorkomen: •
niet-thermostatische of manuele radiatorkranen
•
thermostatische radiatorkranen
•
kamerthermostaat
•
buitenvoeler
In bepaalde wooneenheden kan een combinatie van bovenvermelde onderdelen voorkomen. In dit geval moeten alle aanwezige onderdelen worden aangekruist, behalve het minst voorkomende type radiatorkraan, als zowel manuele als thermostatische radiatorkranen aanwezig zijn.
7.2
Collectieve installaties
De volgende regelinstrumenten kunnen voorkomen: •
niet-thermostatische of manuele radiatorkranen
•
thermostatische radiatorkranen
•
individuele temperatuurcorrectie,
Opmerking: onder individuele temperatuurcorrectie vallen ook (programmeerbare) kamerthermostaten. In bepaalde wooneenheden kan een combinatie van bovenvermelde onderdelen voorkomen. In dit geval moeten al de aanwezige onderdelen worden aangekruist, behalve het minst voorkomende type radiatorkraan, als zowel manuele als thermostatische radiatorkranen aanwezig zijn..
7.3
Afstandsverwarming
De volgende regelinstrumenten kunnen voorkomen: •
niet-thermostatische of manuele radiatorkranen
•
thermostatische radiatorkranen
kamerthermostaat In bepaalde wooneenheden kan een combinatie van bovenvermelde onderdelen voorkomen. In dit geval moeten al de aanwezige onderdelen worden aangekruist, behalve het minst voorkomende type radiatorkraan, als zowel manuele als thermostatische radiatorkranen aanwezig zijn..
8
Circulatiepomp
In het geval van individuele centrale verwarming, collectieve verwarming en afstandsverwarming moet ook het energiegebruik van de circulatiepomp in kaart gebracht worden. Er moet hierbij vastgesteld worden of er een pompregeling is of niet. Een regeling houdt in dat de pomp stopt met draaien (enige tijd) nadat het verwarmingstoestel gestopt is met werken.
VERSIE 11 januari 2013
51 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
De aanwezigheid van een regeling kan worden vastgesteld door de warmtevraag (tijdelijk) te stoppen en te kijken of de pomp stil valt. De nadraaitijd van een pomp kan een half uur bedragen. Daarom is het van belang om al bij het begin van het bezoek hier aandacht aan te besteden. De circulatiepomp kan continu draaien of door de ketel of kamerthermostaat worden aangestuurd. Als er enkel handkranen op de radiatoren aanwezig zijn en geen kamerthermostaat of buitenvoeler, dan draait de circulatiepomp waarschijnlijk continu. Voor de inspectie kunnen twee situaties onderscheiden worden: Als het bezoek plaats vindt als er warmtevraag is (meestal in de winter), moet de warmtevraag gestopt worden (bv door de kamerthermostaat lager te zetten). Als de pomp aan het eind van het bezoek niet draait, dan is er sprake van een regeling. Draait de pomp nog steeds, dan is er geen regeling. Het draaien van de pomp kan worden vastgesteld op gehoor (eventueel met een stethoscoop), door met de hand te voelen (pas op: de pomp kan heet zijn) of met behulp van een specifieke magneet (Figuur 53). Door deze voor de circulatiepomp te houden, zal het magnetische draaiveld van de elektrische motor de magneet doen draaien als de pomp in werking is.
Figuur 53: Magneet om de werking van de circulatiepomp te controleren
Als er geen warmtevraag is, maar de ketel wel in waakstand is (meestal in de zomer) en men stelt vast dat de pomp niet draait, dan is er een pompregeling aanwezig. Sommige ketels hebben een programma dat buiten het stookseizoen de circulatiepomp op geregelde basis (meestal één keer per dag) kortstondig laat draaien om het vastlopen van de pomp te vermijden. In dat geval is er een pompregeling aanwezig. Controleer op verschillende tijdstippen of de pomp niet actief is.
Figuur 54: Circulatiepompen Er moet voor gezorgd worden dat de instellingen van de installatie altijd weer in de uitgangssituatie gezet worden.
VERSIE 11 januari 2013
52 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
De pomp kan gelegen zijn binnen de behuizing van de ketel. In dat geval moet de energiedeskundige de voorplaat van de ketel verwijderen als deze gemakkelijk afneembaar is. Als er twijfel is omtrent de aanwezigheid van een pompregeling, moet de optie ‘onbekend’ aangeduid worden. Bijvoorbeeld bij collectieve installaties is dit vaak moeilijk vast te stellen als het niet kan afgeleid worden uit aanvaarde bewijsstukken.
VERSIE 11 januari 2013
53 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming
9
Bewijsstukken
Voor het vastleggen van de gegevens over de ruimteverwarming doet de energiedeskundige beroep op een visuele inspectie en op bewijstukken. De algemene voorwaarden waaraan deze bewijstukken moeten voldoen om aanvaard te worden, zijn vastgelegd in deel II, 1.3. Voor ruimteverwarming worden nog een aantal specifieke bewijsstukken aanvaard: Verwarmingsaudit uitgevoerd op de aanwezige verwarmingsinstallatie door een erkend technicus. Een energieadviesprocedure (EAP) mag ook gebruikt worden. Uit de verwarmingsaudit of het EAP mag informatie over het keteltype en het type brandstof overgenomen worden. Voor andere gegevens zoals opwekkingsrendement of bouwjaar is dit geen geldige bron. Labels. Enerzijds moet worden aangeduid of de installatie een standaard label heeft (zoals hierna in het inspectieprotocol per type ketel vermeld) Anderzijds kunnen labels ook gebruikt worden als informatiebron voor het type ketel, voor het productierendement van de ketel, ... Hiervoor komen ook specifieke labels in aanmerking. Voor een lijst zie www.energiesparen.be/energiedeskundigetypea. Gegevens op de ketelkenplaat. Ketelkenplaten zijn vanaf 1968 op veel installaties aangebracht. Bij vloerketels op stookolie is de kenplaat vaak te vinden aan de achterkant van de ketel. Bij atmosferische vloerketels op gas is de kenplaat vaak aan de achterkant van de ketel of aan de binnenzijde van de mantel aangebracht (zie Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.). Ketelkenplaten kunnen informatie bevatten over de ouderdom van de ketel en ook over het keteltype.
Figuur 55: Voorbeeld van een ketelkenplaat Om de nodige karakteristieken van de installatie vast te stellen, kan het nodig zijn om een frontplaat van de ketel te verwijderen. Achter deze plaat kunnen gegevens verborgen zitten. Zo kan bijvoorbeeld het constructiejaar hier gevonden worden. Als hierbij geen schroeven losgedraaid moeten worden, dan wordt dit niet beschouwd als destructief onderzoek.
VERSIE 11 januari 2013
54 van 55 pagina’s
energieprestatiecertificaat bestaande gebouwen met woonfunctie
inspectieprotocol DEEL V: Installaties - ruimteverwarming Als er geen gegevens over bepaalde karakteristieken van de installatie gekend zijn, noch via visuele inspectie, noch via bewijsstukken, moet steeds de energetisch slechtste waarde gekozen worden. Deze wordt in de software altijd als eerste in de lijst vermeld (per brandstof). In Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.Tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de bewijsstukken die voor de Elektrisch vermogen WKK
Aantal wooneenheden
Regelsysteem verwarming
Pompregeling
Type afgifte
Type leidingen
Label
Fabricagejaar installatie
Opstelling stookinrichting
Regeling ketelwatertemp.
Bron warmtepomp
Retourtemp. ketel
Rendement 30% deellast
Type ketel
Aandeel in BV
Type opwekker
verschillende invoerparameters kunnen worden gebruikt.
Vaststelling 1. Visuele inspectie
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Bewijsstukken 1. EPB-aangifte
X
2. EPC
X
X
X
3. Lastenboek
X
4. Subsidieaanvraag
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
5. Belastingsaftrek
X
X
X
X
X
6. Factuur aannemer
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
7. Factuur materialen
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
8. Plan schaal 1/50ste
X
X
9. Werfverslag
X
X
10. Postinterventiedossier
X
X
11. Technische doc.
X
X
12. Offertes
X
X
13. Foto’s
X
14. Verwarmingsaudit
X
15. Ketelkenplaat 16. Labels
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X X X
X
X
X
X
X
X
X
X X
X X
Tabel 6: Bewijsstukken ruimteverwarming
VERSIE 11 januari 2013
55 van 55 pagina’s